AGIRE. Εγχειρίδιο Εκπαίδευσης

Transcript

1 This manual has been produced by Save the Children Italy, with contributions from the University of Padua Interdepartmental Centre on Human Rights and the Rights of Peoples and ICMPD, by adapting the latest available anti-trafficking training materials developed by key anti-trafficking stakeholders, all of which are referenced in footnotes, Resource lists at the beginning of each Module and in the Bibliography. Main contributors to the compilation and drafting of this Manual: Jenny Andersson, Paola Degani, Sarah Di Giglio, Antonia Di Maio, Corinna Muzi, Martina Sabbadini, and Elisa Trossero. Πρόγραμμα «Πρόληψη και καταπολέμηση του εγκλήματος» Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Γενική Διεύθυνση Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας AGIRE Αυστρία, Ελλάδα, Ιταλία και Ρουμανία. Δρώντας για την ενδυνάμωση των ιδιωτικών - δημόσιων συνεργασιών στο πεδίο της αναγνώρισης και υποστήριξης παιδιών θυμάτων και σε κίνδυνο εμπορίας, στην Ευρώπη. JLS/2007/ISEC/537 Save the Children Italia Onlus Via Volturno 58, Roma tel: fax: info@savethechildren.it Συντονιστής Εταίροι

2 Πρόγραμμα «Πρόληψη και καταπολέμηση του εγκλήματος» Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Γενική Διεύθυνση Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας AGIRE Αυστρία, Ελλάδα, Ιταλία και Ρουμανία. Δρώντας για την ενδυνάμωση των ιδιωτικών - δημόσιων συνεργασιών στο πεδίο της αναγνώρισης και υποστήριξης παιδιών θυμάτων και σε κίνδυνο εμπορίας, στην Ευρώπη. JLS/2007/ISEC/537 Συντονιστής Εταίροι

3 Περιεχόμενα Το εγχειρίδιο αυτό δημιουργήθηκε από τον οργανισμό Save the Children Ιταλίας, με την συμβολή του Πανεπιστημίου της Πάντοβα, του Διατμηματικού Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, του οργανισμού Δικαιώματα των Ανθρώπων και του Διεθνούς Κέντρου για την Ανάπτυξη Μεταναστευτικής Πολιτικής, υιοθετώντας τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα επιμορφωτικά εργαλεία κατά της εμπορίας, που αναπτύχθηκαν από σημαντικούς φορείς που δραστηριοποιούνται στη καταπολέμησης της εμπορίας και στους οποίους γίνεται αναφορά στις υποσημειώσεις και στις λίστες αναφορών στην αρχή κάθε Μοντέλου καθώς και στην Βιβλιογραφία Βασικοί συντελεστές της συλλογής και του σχεδιασμού του παρόντος: Jenny Andersson, Paola Degani, Sarah Di Giglio, Corinna Muzi, Martina Sabbadini και Elisa Trossero. Πρώτη Έκδοση: Αύγουστος 2010 Γραφικά: S.C. ALPHA MEDIA PRINT SRL Εισαγωγή...4 Συντομογραφίες...6 Μοντέλο 1 - Γενικές Πληροφορίες σχετικά με την Εμπορία Παιδιών και τις Διαδικασίες Εμπορίας Παιδί Εμπορία Εκμετάλλευση Φάσεις της διαδικασίας εμπορίας Διαφοροποίηση μεταξύ λαθρεμπορίας και εμπορίας Εμπορία Παιδιών Παιδιά σε κίνδυνο Βασικές αρχές των δικαιωμάτων του παιδιού...16 Μοντέλο 2 - Η πολύπλευρη προσέγγιση μέσω διαφορετικών Υπηρεσιών Προσέγγιση υπό το πρίσμα διαφορετικών υπηρεσιών Ο ρόλος των Υπηρεσιών Επιβολής του Νόμου Ο ρόλος κλειδί των παρεχόντων υπηρεσιών και των ΜΚΟ Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής Διακρατικός Μηχανισμός Παραπομπής Μορφές συνεργασίας - Πρότυπες Διαδικασίες Χειρισμού του προγράμματος AGIRE...30 Μοντέλο 3 - Αναγνώριση Η διαδικασία αναγνώρισης Σκοπός των προφίλ και των δεικτών κατά την διαδικασία αναγνώρισης Σχετικά εθνικά προφίλ και συγκεκριμένοι δείκτες Γενικοί Δείκτες Απαραίτητες προϋποθέσεις για τις συνεντεύξεις πρώτης επαφής Βασικές αρχές και διαδικασίες πριν και κατά την διάρκεια της συνέντευξης...51 Μοντέλο 4 - Βοήθεια Προσωρινή Προστασία/ Φροντίδα Παρέμβασης στην κρίση Φροντίδα προσαρμογής και σταθεροποίησης κατά την διάρκεια αξιολόγησης μίας μακροπρόθεσμης λύσης (Καθορισμός Συμφερόντων) Σύνοψη των βασικών βημάτων της διαδικασίας πρώτης βοήθειας...62 Λεξιλόγιο...64 Βιβλιογραφία...67

4 1 Το 24μηνο πρόγραμμα, «Ανάπτυξη Μεθοδολογίας Δικαιωμάτων του Παιδιού για την Αναγνώριση και Υποστήριξη Παιδιών Θυμάτων Εμπορίας», που υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο στου προγράμματος AGIS 2005, διεξήχθη μεταξύ του Δεκεμβρίου 2005 και του Δεκεμβρίου Συντονίστηκε από τον οργανισμό Save the children Ιταλίας και τέθηκε σε εφαρμογή σε συνεργασία με το Ίδρυμα Συνεργατών Βουλγαρίας, Landes-Caritasverband Bayern e.v και τον οργανισμό Save the children Ρουμανίας. 2 «Πρόγραμμα για την Υποστήριξη της Ανάπτυξης Διακρατικών Μηχανισμών Παραπομπής για τα Πρόσωπα που Διακινούνται Παράνομα στην Νότιο-Ανατολική Ευρώπη» σε εφαρμογή από το Διεθνές Κέντρο για την Ανάπτυξη Μεταναστευτικής Πολιτικής και Χρηματοδοτούμενο από την Υπηρεσία Ηνωμένων Εθνών για την Διεθνή Ανάπτυξη κατά την διάρκεια Ιουλίου Οκτωβρίου Το πρόγραμμα αυτό αναπαράχθηκε και διευρύνθηκε από τον Μάιο 2008 έως τον Φεβρουάριο 2010 στην Ευρώπη σε «Ανάπτυξη Ενός Διακρατικού Μηχανισμού Παραπομπής για τα Θύματα Εμπορίας Μεταξύ των Χωρών Προέλευσης και Προορισμού ( TRM-EU), χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σε εφαρμογή από το Διεθνές Κέντρο για την Ανάπτυξη Μεταναστευτικής Πολιτικής και το Τμήμα για Ίσες Ευκαιρίες, Ιταλίας. Εισαγωγή Το εγχειρίδιο αυτό αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του επιδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση προγράμματος «AGIRE - Αυστρία, Ελλάδα, Ιταλία και Ρουμανία. : Δρώντας για την ενδυνάμωση των δημόσιων και ιδιωτικών συνεργασιών στο πεδίο αναγνώρισης και υποστήριξης παιδιών θυμάτων και σε κίνδυνο εμπορίας, στην Ευρώπη». Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση της πρόληψης και της καταπολέμησης της εμπορίας παιδιών μέσω της ανάπτυξης ισχυρών ιδιωτικών-δημοσίων συνεργασιών στο πεδίο της αναγνώρισης και υποστήριξης/βοήθειας των παιδιών που είναι θύματα ή σε κίνδυνο εμπορίας. Θα συμβάλλει επίσης στην ανάπτυξη καλών πρακτικών αναγνώρισης, υποστήριξης και βοήθειας ώστε να αυξηθεί η προστασία των παιδιών. Η βασική καινοτομία του προγράμματος προέρχεται από την πολυδιάστατη και διαυπηρεσιακή και σύμφωνη με τα δικαιώματα του παιδιού προσέγγιση της εργασίας κατά της εμπορίας, και την προώθηση και εφαρμογή σαφέστερου πλαισίου, οδηγιών και τρόπων συνεργασίας μεταξύ των ιδιωτικών και δημοσίων φορέων κατά τη διαδικασία αναγνώρισης και υποστήριξη των παιδιών θυμάτων και σε κίνδυνο εμπορίας. Περιλαμβάνει επίσης μία ευρύτερη ομάδα δημόσιων και ιδιωτικών εταίρων στην ανάπτυξη προληπτικών μεθόδων αναγνώρισης και υποστήριξης που βασίζονται σε μία προσέγγιση του προβλήματος της εμπορίας, η οποία σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα ενώ επεκτείνει την διακρατική εξειδίκευση στα εμφανιζόμενα πεδία της παιδικής εκμετάλλευσης τα οποία είναι η καταναγκαστική εργασία, η εκμετάλλευση μέσω εμπορίας και προώθησης σε παράνομες δραστηριότητες, η στρατολόγηση και εκμετάλλευση των παιδιών μέσω των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης. Δεδομένου του αριθμού των εγχειριδίων που παράχθηκαν τα τελευταία χρόνια σχετικά με την εμπορία, στον σχεδιασμό του προγράμματος έχει ληφθεί υπόψη η προσαρμογή των ήδη υπαρχόντων εκπαιδευτικών εγχειριδίων, αλλά με επίκεντρο τα δικαιώματα του παιδιού, με έμφαση στον αρχικό εντοπισμό, την αναγνώριση και το στάδιο πρώτης βοήθειας. Συνεπώς, αυτό το εγχειρίδιο στοχεύει στην βελτίωση της ικανότητας των βασικών φορέων να αναγνωρίζουν παιδιά θύματα ή πιθανά θύματα και να διασφαλίζουν τα ελάχιστα επίπεδα βοήθειας και προστασίας σύμφωνα με τα πρότυπα των δικαιωμάτων του παιδιού. Το εγχειρίδιο αυτό παρέχει επίσης χρήσιμα πρακτικά εργαλεία για να ενισχύσει την αξιολόγηση πιθανών περιστατικών εμπορίας και εκμετάλλευσης και για την διεύρυνση της συνεργασίας μεταξύ των ιδιωτικών και δημόσιων φορέων. Συγκεκριμένα, το εγχειρίδιο προορίζεται να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με τη Μεθοδολογία AGIRE και τις Πρότυπες Διαδικασίες Χειρισμού, που παρέχουν κατευθυντήριες αρχές και πρακτικές γνώσεις σε κάθε συνεργαζόμενη χώρα κατά την διαδικασία αναγνώρισης και πρώτης βοήθειας, τονίζοντας τις μεθόδους συνεργασίας μεταξύ των ιδιωτικών και δημόσιων φορέων. Η μεθοδολογία AGIRE αναπτύχθηκε μέσα από τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν σε 1 προηγούμενο πρόγραμμα, το AGIS (JLS/2005/AGIS/045) για την ανάπτυξη μιας μεθοδολογίας, βασισμένης στα δικαιώματα του παιδιού, για την αναγνώριση και υποστήριξη των παιδιών θυμάτων εμπορίας και εκμετάλλευσης και με βάση τις Κατευθυντήριες Οδηγίες για την ανάπτυξη ενός Διακρατικού Μηχανισμού Παραπομπής για τα Πρόσωπα Θύματα 2 Εμπορίας στην Νότιο-Ανατολική Ευρώπη ( TRM SEE), που αναπτύχθηκαν από το Διεθνές Κέντρο για την Ανάπτυξη Μεταναστευτικής Πολιτικής-International Centre for Migration Policy Development (ICMPD). Χρησιμοποιώντας αυτά τα δύο μοντέλα, ένα νέο εργαλείο, το οποίο συμφώνησαν οι τωρινοί εταίροι του προγράμματος, δημιουργήθηκε υπό το φως της παρούσης Ευρωπαϊκής και διεθνούς κατάστασης. Χρησιμοποιώντας αυτή την μεθοδολογία και την περαιτέρω σύσκεψη με τους βασικούς εταίρους κάθε χώρας, αναπτύχθηκαν οι Εθνικές Διαδικασίες Χειρισμού (στις οποίες αναφερόμαστε ως Πρότυπες Διαδικασίες Χειρισμού - Standard Operating Procedures/SOPs) για την αναγνώριση και υποστήριξη των παιδιών θυμάτων και σε κίνδυνο εμπορίας και εκμετάλλευσης. Στο κέντρο της λειτουργικής αυτής προσέγγισης βρίσκονται τα προφίλ και οι δείκτες των παιδιών θυμάτων εμπορίας και εκμετάλλευσης που δημιουργήθηκαν για κάθε χώρα. Συγκεκριμένα, οι γενικοί δείκτες αποτελούν, για κάθε φορέα που ενδεχομένως βρίσκεται μπροστά σε μια περίπτωση παράνομης διακίνησης παιδιού, ένα χρήσιμο εργαλείο έγερσης υποψιών, με αποτέλεσμα να ερευνήσει περαιτέρω αυτή την πιθανότητα, αντί να ακολουθήσει τις συνήθεις διαδικασίες, Αυτά τα προφίλ και οι δείκτες αναπτύχθηκαν βάσει αναλύσεων εγγράφων και εξωτερικής έρευνας σε κάθε χώρα, κυρίως μέσω συνεντεύξεων με πληροφοριοδότες κλειδιά και ειδικούς στην εμπορία παιδιών. Η έρευνα είχε ως συγκεκριμένο στόχο την παραγωγή λειτουργικών πινάκων που περιγράφουν συνοπτικά την εμπορία και εκμετάλλευση σε κάθε χώρα και τους σχετικούς για την αναγνώρισή της δείκτες. Αναμένεται, μέσω της εφαρμογής των γνώσεων που αποκτήθηκαν από το εγχειρίδιο, να προκύψουν νέες και βελτιωμένες πρακτικές για την προστασία των παιδιών που είναι θύματα εμπορίας ή εκμετάλλευσης και ότι κατά αυτόν τον τρόπο, περισσότερα παιδιά θα εντοπιστούν και θα τους παρασχεθεί βοήθεια. Οδηγίες Χρήσης Το εγχειρίδιο διαμορφώνεται σε τέσσερα μοντέλα και είναι σχεδιασμένο να χρησιμοποιηθεί για ένα διήμερο εκπαιδευτικό σεμινάριο που θα συμπεριλαμβάνει περίπου 20 συμμετέχοντες. Παρότι έχουν καταβληθεί όλες οι δυνατές προσπάθειες να αντικατοπτριστούν σε αυτό το Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο οι τοπικές συνθήκες, προτείνεται να προσαρμοστεί η εκπαίδευση στο συγκεκριμένο πλαίσιο και τις περιπτώσεις που εντοπίζονται στην χώρα, όπου θα διεξαχθεί η εκπαίδευση. Για την διεξαγωγή της εκπαίδευσης, το εγχειρίδιο πρέπει να χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με τον Οδηγό Εκπαιδευτών ο οποίος ακολουθεί την δομή του Εκπαιδευτικού Εγχειριδίου και παρέχει ένα συνοπτικό περιεχόμενο προγράμματος τεσσάρων μοντέλων και παρέχει μία προτεινόμενη εκπαιδευτική ακολουθία. Συνοπτικά, τα αντικείμενα της εκπαίδευσης είναι τα ακόλουθα: Να γνωστοποιήσουν στους φορείς το φαινόμενο της εμπορίας των παιδιών και τους διαφορετικούς τρόπους εκμετάλλευσης. Να διευρύνουν την γνώση των φορέων σχετικά με τα στάδια της στρατολόγησης και εκμετάλλευσης. Να προωθήσουν την πολυδιάστατη προσέγγιση και τα μοντέλα συνεργασίας μεταξύ των ιδιωτικών και δημόσιων εταίρων Να παρουσιάσουν δυναμικούς τρόπους αναγνώρισης και βοήθειας, βασισμένους στα πρότυπα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην διακρατική συνεργασία. 4 5

5 Συντομογραφίες BIA Best Interests Assessment - Εκτίμηση συμφερόντων BID Best Interests Determination - Καθορισμός Συμφερόντων CoE Council of Europe - Ευρωπαϊκό Συμβούλιο CRC Convention on the Rights of the Child - Σύμβαση των Δικαιωμάτων του παιδιού EC European Commission - Eυρωπαϊκή Επιτροπή EU European Union - Eυρωπαϊκή Ένωση GO Governmental Organisation - Κρατικός Οργανισμός ICMPD International Centre for Migration Policy Development - Διεθνές κέντρο για την Ανάπτυξη μεταναστευτικής Πολιτικής ILO International Labour Organisation - Διεθνής Οργανισμός Εργασίας IO International Organisation - Διεθνής Οργανισμός IOM International Organisation for Migration - Διεθνής Οργανισμός για την Μετανάστευση LEA Law Enforcement Agency - Υπηρεσία Επιβολής Του Νόμου MoU Memorandum of Understanding - Μνημόνιο Συμφωνίας NGO Non-governmental Organisation - Μη Κυβερνητικός Οργανισμός NPA National Plan of Action - Εθνικό Σχέδιο Δράσης NRM National Referral Mechanism - Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής OSCE Organisation for Security and Co-operation in Europe - Οργανισμός για την Συνεργασία και την Ασφάλεια στην Ευρώπη SCEP Separated Children in Europe Programme SOPs Standard Operating Procedures - Πρότυπες Διαδικασίες Χειρισμού TRM Transnational Referral Mechanism - Διακρατικός Μηχανισμός Παραπομπής UN United Nations - Ηνωμένα Έθνη UNHCR United Nations High Commissioner for Refugees - Ύπατη Αρμοστεία Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες UNICEF United Nations International Children's Emergency Fund - Διεθνές Ταμείο Ηνωμένων Εθνών για την Παιδική Ηλικία UNODC United Nations Office on Drugs and Crime - Γραφείο Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα. Μοντέλο 1 Γενικές Πληροφορίες για την Εμπορία των Παιδιών και τις Διαδικασίες Εμπορίας 6

6 I I Μοντέλο I 1. Ο ορισμός του παιδιού Αντικείμενο Εκπαίδευσης: 2. Ο ορισμός της εμπορίας ανθρώπων what to do about it, compilad by Dottridge M., Machel G., 2004, available at: M. van Reisen and A. Stefanovic, Lost Kids, Lost futures, The European Union's response to Child Trafficking, Terre des Hommes, Geneva, September 2004 IPEC, Every child counts: New global estimates on child labour, Geneva, ILO, April 2002 Μοντέλο I 3. Ο ορισμός της εκμετάλλευσης 4. Η περιγραφή των φάσεων της διαδικασίας εμπορίας ανθρώπων: στρατολόγηση, μεταφορά και εκμετάλλευση 5. Ο διαχωρισμός της εμπορίας ανθρώπων από το λαθρεμπόριο 6. Ο ορισμός της εμπορίας παιδιών 7. Περιγραφή των παιδιών που βρίσκονται σε κίνδυνο, επεξήγηση των διαφόρων μορφών παιδικής εκμετάλλευσης και της κατάστασης στην οποία μπορεί να εντοπιστεί 8. Η παρουσίαση μίας περίληψης των σχετικών με το θέμα δικαιωμάτων του παιδιού (προνόμιο της αμφιβολίας, ηλικιακή κατάσταση και κατάσταση θύματος, εκτίμηση και καθορισμός συμφερόντων) 9. Η συνοπτική περιγραφή του σχετικού εθνικού νομικού πλαισίου Πηγές: ICMPD, Anti-Trafficking Manual for Judges and Prosecutors, 2006 ICMPD, Anti-Trafficking Training Material for Frontline Law Enforcement Officers, Vienna, ECPAT Europe Law Enforcement Group, Joint East West Research on Trafficking in Children for Sexual Purposes in Europe: the Sending Countries, Edited by Muireann O Briain, Anke van den Borne and Theo Noten. Amsterdam 2004, available at: UNICEF - IRC, Child Trafficking in Europe. A broad vision to put children first, UNICEF Innocenti Research Centre, Firenze Italy, 2007, available at:: IPEC: Combating trafficking in children for labour exploitation: A resource kit for policy makers and practitioners, Geneva, ILO, 2008 SCEP-Save the Children, Position Paper on Preventing and Responding to Trafficking of Children in Europe, available at: UNODC, Anti-human trafficking manual for criminal justice practitioners. Module 1: Definitions of trafficking in persons and smuggling of migrants, United Nations, New York, 2009 UNODC, Toolkit to Combat Trafficking in Persons. Global Programme against Trafficking in Human Beings, United Nations, 2nd edition, October 2008, available at: International Federation Terre des Hommes, Terre des Hommes Foundation, Lausanne, Switzerland and Terre des Hommes Germany, Kids as Commodities? Child trafficking and 8 9

7 I Μοντέλο I Ηπιο σημαντική έννοια που πρέπει να αφομοιωθεί από αυτό το εγχειρίδιο είναι αυτή του παιδιού θύματος εμπορίας ή εκμετάλλευσης. Ενώ ο νομικός ορισμός είναι εύκολο να διατυπωθεί, δεδομένης της διεθνούς, ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας που αφορά σε παιδιά που διακινούνται παράνομα ή αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης, οι καταστάσεις στις οποίες κάποιος μπορεί να βρει ένα παιδί θύμα είναι πολλές και ποικίλες. Επιπλέον, τα παιδιά έχουν ιδιαίτερες ανάγκες και παρουσιάζουν πρόσθετες προκλήσεις στην επιβολή του νόμου, τις υπηρεσίες προστασίας παιδιών και τους φροντιστές στις χώρες όπου βρίσκονται. Ακόμη, τα κράτη έχουν συγκεκριμένη υποχρέωση να προστατεύουν, να εκπληρώνουν και να προωθούν τα δικαιώματα των παιδιών που διακινούνται παράνομα ή αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους τα παιδιά μπορεί να διακινούνται παράνομα προς και σε ολόκληρη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων της σεξουαλικής εκμετάλλευσης, επαιτείας, παράνομων δραστηριοτήτων και άλλων μορφών εργασιακής εκμετάλλευσης. Είναι δυνατόν να στρατολογούνται στην χώρα προέλευσής τους ή ακόμη και αφού έχουν ταξιδέψει με την δική τους θέληση σε ένα νέο προορισμό και να χειραγωγούνται από εκείνους που εκμεταλλεύονται την απειρία τους ή τις πιθανές κοινωνικές και οικονομικές κακουχίες τους. Ακόμη και αν τα παιδιά μπορεί να δέχονται τις συνθήκες κάτω από τις οποίες βρίσκονται, εάν κάποιος ωφελείται από αυτά (την εργασία, την εξειδίκευσή τους), τότε αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως εκμετάλλευση. υποπαράγραφο (α) του παρόντος άρθρου δεν λαμβάνεται υπόψη στις περιπτώσεις όπου έχει χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε από τα μέσα που αναφέρονται στην υποπαράγραφο (α). (β) Η συγκατάθεση ενός θύματος εμπορίας ανθρώπων για την σκοπούμενη εκμετάλλευση, όπως αυτή ορίζεται στη υποπαράγραφο (α) του παρόντος άρθρου δεν λαμβάνεται υπόψη στις περιπτώσεις όπου έχει χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε από τα μέσα που αναφέρονται στην υποπαράγραφο (α). (γ) Η στρατολόγηση, μεταφορά, μετακίνηση, παροχή καταλύματος ή η υποδοχή ενός παιδιού με σκοπό την εκμετάλλευσή του, θεωρείται ως «εμπορία ανθρώπου» ακόμη και αν δεν έχει χρησιμοποιηθεί κανένα από τα μέσα που περιγράφονται στην υποπαράγραφο (α) του παρόντος άρθρου. Ο παραπάνω ορισμός περιέχει τρία ξεχωριστά, αλλά μεταξύ τους συσχετιζόμενα στοιχεία: 1. Πράξεις 2. Μέσα με τα οποία πραγματώνονται αυτές οι πράξεις I Μοντέλο I 3 Άρθρο 1, σύμβαση δικαιωμάτων του παιδιού ηνωμένων εθνών 4 Πρωτόκολλα για την πρόληψη, καταστολή και τιμωρία της εμπορίας ανθρώπων, ιδίως γυναικών και παιδιών, σύμβαση ηνωμένων εθνών κατά του διακρατικού οργανωμένου εγκλήματος που υιοθετήθηκε από την γενική σύναξη, ψήφισμα 55/25 και τέθηκε σε ισχύ στις 25 Δεκεμβρίου 2003 (στα επόμενα πρωτόκολλα Οι έννοιες κλειδιά που παρουσιάζονται στο μοντέλο αυτό είναι σύντομες περιγραφές των πιο σχετικών όρων αυτού του Εγχειριδίου και της Μεθοδολογίας, υποστηριζόμενες από την έρευνα που έχει διεξαχθεί σε κάθε χώρα με έμφαση στις αρχές των δικαιωμάτων του παιδιού. 1.1Παιδί Π αιδί σύμφωνα με την Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, ως παιδί θεωρείται κάθε πρόσωπο κάτω των 18 χρόνων εκτός εάν σύμφωνα με τον νόμο που 3 εφαρμόζεται στο παιδί, επέρχεται νωρίτερα η ενηλικίωση. Καθώς, λοιπόν, η ηλικία ενηλικίωσης μπορεί να διαφέρει από χώρα σε χώρα, ακόμη και αν αφορά μόνο σε κάποιες συγκεκριμένες πράξεις, όπως η συναίνεση σε γάμο, όταν γίνεται λόγος για εμπορία, το 4 Πρωτόκολλο Παλέρμο και η Σύμβαση για την Παιδική εργασία του Διεθνούς Οργανισμού 5 Εργασίας ορίζουν πως ως παιδί πρέπει να θεωρείται κάθε πρόσωπο κάτω των 18 χρόνων. 1.2 Η ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Εμπορία Εμπορία ορίζεται στο άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη, την Καταστολή και την Τιμωρία της Εμπορίας Ανθρώπων, ιδίως των Γυναικών και των Παιδιών, που συμπληρώνει την Ηνωμένων Εθνών Σύμβαση Κατά του Διεθνούς Οργανωμένου Εγκλήματος (Πρωτόκολλο Παλέρμο): (α) Ως «Εμπορία Ανθρώπων» νοείται η στρατολόγηση, μεταφορά, μετακίνηση, παροχή καταλύματος ή η υποδοχή προσώπων, μέσω απειλής ή χρήσης βίας ή οποιασδήποτε άλλης μορφής εξαναγκασμού, μέσω απαγωγής, εξαπάτησης, παραπλάνησης, μέσω κατάχρησης εξουσίας ή εκμετάλλευσης αδύναμης θέσης, μέσω παροχής ή αποδοχής χρημάτων ή ωφελημάτων ώστε να επιτευχθεί η συγκατάθεση του προσώπου που έχει την επιμέλεια άλλου προσώπου, με σκοπό την εκμετάλλευση. (β) Η συγκατάθεση ενός θύματος εμπορίας ανθρώπων για την σκοπούμενη εκμετάλλευση, όπως αυτή ορίζεται στη 3. Σκοπούς 1. Πράξεις Στρατολόγηση: προσφορά εργασίας ή άλλων ευκαιριών στο εξωτερικό ή εντός της χώρας, μέσω διαφήμισης ή αυτοπροσώπως, κάποιες φορές μέσω μελών της οικογένειας, μέσω φίλων ή μέσω εκδήλωσης ψεύτικου ερωτικού ενδιαφέροντος, για παράδειγμα για εργασίες όπως σερβιτόρες, εργάτες οικοδομής, οικιακοί βοηθοί κ.τ.λ. μετακίνηση, μεταφορά: διοργάνωση ή διευκόλυνση μεταφοράς και μετακίνησης του παράνομα διακινημένου παιδιού από το ένα μέρος στο άλλο, στο εξωτερικό ή ενός της χώρας τους, συμπεριλαμβανομένης της λαθρεμπορίας. Όταν το παιδί έχει την δυνατότητα να αποκτήσει νόμιμο καθεστώς παραμονής στην χώρα προορισμού, ο εκμεταλλευτής πιθανώς να προσφέρει την υπηρεσία του, για την οποία ζητά ως αντάλλαγμα μεγάλα χρηματικά ποσά, δημιουργώντας κατά αυτόν τον τρόπο για το παιδί μία κατάσταση δεσμών χρέους. Παροχή καταλύματος, υποδοχή: περιορισμός της ελευθερίας κινήσεων, κράτηση εγγράφων, οργάνωση στέγασης για τα παράνομα διακινημένα πρόσωπα. Το στοιχείο αυτό μπορεί να μην προκύπτει μέχρι την στιγμή που υπάρχει επικοινωνία με το παιδί στην χώρα προορισμού και μόλις εξαναγκαστεί στην κατάσταση εκμετάλλευσης, όπως η πορνεία ή η καταναγκαστική εργασία, όπως η αγροτική εργασία. 2. Μέσα όπως η απειλή ή η χρήση βίας, εξαπάτησης, παραπλάνησης, απαγωγής, κατάχρησης εξουσίας, δεν είναι αναγκαία για τον ορισμό του εγκλήματος της εμπορίας παιδιών. 3. Σκοπός: ο τελικός σκοπός του εμπόρου είναι η εκμετάλλευση του θύματος (βλέπε παράγραφο 1.3). Η έννοια της εμπορίας ανθρώπων πρέπει να διακρίνεται από αυτή της λαθρεμπορίας (βλέπε παράγραφο 1.5). 1.3 Εκμετάλλευση εκμετάλλευση είναι ο πυρήνας του ορισμού της εμπορίας, αλλά δεν είναι απαραίτητο Παλέρμο) να πραγματοποιηθεί ο σκοπός της εκμετάλλευσης ώστε να θεωρηθεί ένα παιδί θύμα 5 Νο. 182 του 1999 εμπορίας Η

8 I I Μοντέλο I 6 Η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού αναγνωρίζει συγκεκριμένα το δικαίωμα του παιδιού στην προστασία από την οικονομική εκμετάλλευση και από την πραγμάτωση οποιασδήποτε εργασίας που είναι πιθανώς επικίνδυνη (άρθρο 32, Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού και Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης για την Πώληση των Παιδιών, 7 την Παιδική Πορνεία και την Παιδική Πορνογραφία). Συγκεκριμένα, η εκμετάλλευση μπορεί να περιλαμβάνει: Σεξουαλική εκμετάλλευση- συμπεριλαμβανομένης της εκμετάλλευσης πορνείας άλλων καθώς και άλλων μορφών σεξουαλικής εκμετάλλευσης ( Σύμβαση 182 για τις Χειρότερες 8 Μορφές Παιδικής Εργασίας του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας) - όπως η πορνογραφία και οι αναγκαστικοί γάμοι. νεαρή κοπέλα από την Νιγηρία γίνεται μία από τις πολλές που στρατολογούνται και αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης από κάποιον έμπορο με σκοπό την σεξουαλική εκμετάλλευση στην Ιταλία και την Ελλάδα, οι νεαρές κοπέλες από την Ρουμανία και από άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μπορεί να στρατολογούνται με τον ίδιο σκοπό από μεμονωμένους έμπορους που προσποιούνται συναισθηματικό δέσιμο με το κορίτσια ώστε να τα πείσουν να τους συνοδεύσουν στο εξωτερικό ως κοπέλες τους. Κάποιες συνήθεις τακτικές που χρησιμοποιούνται από τα πρόσωπα που στρατολογούν είναι: Απόλυτα παραπλανητική στρατολόγηση: το παιδί ή η οικογένειά του πληροφορούνται λανθασμένα για το τι πρόκειται να κάνει το πρώτο μόλις φτάσει στον τελικό προορισμό του. Για παράδειγμα, όταν νεαρά κορίτσια από την Αλβανία προσεγγίζονται από έμπορους της χώρας τους προσφέροντας τους καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και μία καλή δουλειά στην Ελλάδα και όταν φτάνουν, εξαναγκάζονται στην πορνεία. Αυτοί που στρατολογούν μπορεί κάποιες φορές να χρησιμοποιούν κάποια σχέση με την οικογένεια ώστε να πείσουν την κοπέλα, χωρίς όμως να εμπλέκουν την οικογένεια άμεσα στην απόφαση. 6 Σύμβαση ηνωμένων εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού που υιοθετήθηκε στις 20 Νοεμβρίου 1989 και Αναγκαστική εργασία ή παροχή υπηρεσιών (άρθρο 2, παράγραφος 1, Σύμβαση Ν.29 του τέθηκε σε ισχύ στις 2 9 Σεπτεμβρίου Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας, σχετικά με Υποχρεωτική ή εξαναγκαστική Εργασία)- 1990(επόμενα σύμβαση συμπεριλαμβανομένου και του κέρδους από ανάμιξη σε παράνομες δραστηριότητες των δικαιωμάτων του (Σύμβαση 182 του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας) και την επαιτεία. παιδιού) 13 7 Προαιρετικό Βλέπε άρθρο 3 του 10 πρωτόκολλα στην Δουλεία ή πρακτικές που ομοιάζουν σε δουλεία (Σύμβαση Δουλείας, Συμπληρωματική Πρωτοκόλλου Παλέρμο. Μερικώς παραπλανητική στρατολόγηση: το παιδί ή η οικογένειά του έχουν γνώση του σύμβαση των δικαιωμάτων Σύμβαση Ηνωμένων Εθνών για την Κατάργηση της Δουλείας, το Εμπόριο Δούλων καθώς Στην πραγματικότητα, τύπου της εργασίας ή της δραστηριότητας που αναμένεται να αναλάβει το παιδί, αλλά του παιδιού για την 11 στο άρθρο 3(β) το και για Θεσμούς και Πρακτικές Όμοιες με την Δουλεία και Σύμβαση 182 του Διεθνούς πώληση των παιδιών, την μαθαίνουν για τις ανυπόφορες συνθήκες εργασίας μόνο αφού φτάσουν στον τόπο Πρωτόκολλο Παλέρμο 12 παιδική πορνεία και την Οργανισμού Εργασίας) και εξαναγκαστική εργασία. εκμετάλλευσης. Για παράδειγμα, οι οικογένειες στην Βουλγαρία, οι οποίες προβλέπει ότι ακόμη και παιδική πορνογραφία, που αν κάποιο θύμα συναινεί αντιμετωπίζουν κοινωνικές κακουχίες μπορεί να αποτελούν στόχο για τα πρόσωπα που υιοθετήθηκε στις 25 Παράνομες υιοθεσίες στην μεταφορά του ή Μαΐου 2000 και τέθηκε σε στρατολογούν και οι οποίοι προσφέρονται να μεταφέρουν κάποιο από τα παιδιά τους στην δραστηριότητα που ισχύ στις 18 Ιανουαρίου Αφαίρεση οργάνων. στο εξωτερικό για να επαιτεί και να συμβάλλει κατά αυτόν τον τρόπο στο οικογενειακό πρέπει να αναλάβουν, 2002(επόμενα σύμβαση αυτό δεν είναι σχετικό με εισόδημα. Μόλις τοποθετηθούν τα παιδιά στους δρόμους, οι συνθήκες που πρέπει να δικαιωμάτων του παιδιού την αναγνώριση του Όταν τα πρώτα και τα τελευταία στοιχεία (πράξεις και σκοπός) εμφανίζονται, τότε το αντιμετωπίσουν είναι πολύ δυσκολότερες από ότι θα μπορούσαν να φανταστούν οι πρωτόκολλο για την εγκλήματος της πώληση των παιδιών) έγκλημα που διαπράττεται μπορεί να χαρακτηριστεί ως εμπορία παιδιών. Ακόμη και αν το γονείς τους. εμπορίας, όπου μπορεί 8 Διεθνής οργανισμός θύμα συναινεί στην μεταφορά του ή στην δραστηριότητα που του ανατίθεται, αυτό δεν να υπάρχει εξαπάτηση εργασίας, σύμβαση ενδιαφέρει για τον χαρακτηρισμό του εγκλήματος της εμπορίας. Εξαναγκασμός: το παιδί μεταφέρεται παρά την θέλησή του, ή αποκτάται η σχετικά με τις συνθήκες ή χειρότερες μορφές εξαναγκασμός, συγκατάθεσή του με την βία, όπως απαγωγή, απειλές ή χρήση βίας, πώληση ή παιδικής εργασίας 1999, συμπεριλαμβανομένης (επόμενα διεθνής Ο παραπάνω ορισμός της εμπορίας έχει ενσωματωθεί στην Σύμβαση για την Δράση κατά ενοικίαση. Από την έρευνα του προγράμματος προκύπτει ότι οι περιπτώσεις αυτές δεν εκμετάλλευσης δύναμης οργανισμός εργασίας 182) της Εμπορίας των Ανθρώπων του Συμβουλίου της Ευρώπης, CETS 197, η οποία στο άρθρο είναι συχνές. Συγκεκριμένα, δεδομένης της συναισθηματικής αδυναμίας των παιδιών, ή εξουσίας ή μίας 9 Διεθνής οργανισμός ευάλωτης θέσης. Σε 2, συγκεκριμένα καθορίζει τον σκοπό της, προκειμένου να συμπεριλάβει τόσο την είναι ευκολότερο να χρησιμοποιηθούν άλλες μέθοδοι προκειμένου να εργασίας, σύμβαση 29- αρκετές περιπτώσεις διακρατική όσο και την διεθνή (εσωτερική) εμπορία. στρατολογηθούν ή να πειστούν οι οικογένειές τους. σχετικά με την υπάρχει η αρχική εξαναγκαστική ή συγκατάθεση του ατόμου υποχρεωτική εργασία, Διακρατική Εμπορία: εμπορία που διαπράττεται όταν διασχίζονται σύνορα. Αυτές οι μέθοδοι στρατολόγησης δεν είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν στην χώρα σε κάποιες πράξεις που 1932 (επόμενα διεθνής προέλευσης, αλλά είναι δυνατόν τα παιδιά να ταξιδεύουν ελεύθερα, εισερχόμενα σε άλλη εμπλέκονται στην οργανισμός εργασίας 29) Εσωτερική ( εθνική) εμπορία: όταν δεν διαπερνάται κανένα διεθνές σύνορο, αλλά τα παιδιά διαδικασία εμπορίας(π.χ. χώρα νόμιμα ή παράνομα συνήθως (κάποιες φορές με την βοήθεια ενός λαθρέμπορου τον 10 μετανάστευση, παράνομη Σύμβαση Γενεύης για μετατοπίζονται εντός της επικράτειας μίας χώρας. οποίο πληρώνουν) χωρίς να έχουν διακινηθεί παράνομα και πριν κάποιος έμπορος εργασία ή συμμετοχή την δουλεία, αποκτήσει έλεγχο πάνω τους. στην πορνεία). Ωστόσο, υπογεγραμμένη στην εάν σε οποιοδήποτε Γενεύη στις 25 στάδιο της διαδικασίας Σεπτεμβρίου 1926 και 1.4 Φάσεις της διαδικασίας εμπορίας το άτομο δεν έχει την τροποποιημένη από το πραγματική δυνατότητα πρωτόκολλο Νέας εμπορία ακολουθεί τρία τυπικά στάδια: στρατολόγηση, διαμετακόμιση (μεταφορά, Μεταφορά (μετακίνηση και διαμετακόμιση) να δίνει ελεύθερη και Υόρκης της 7 Δεκεμβρίου πλήρως ενημερωμένη 1953 Ημετακίνηση, άφιξη) και εκμετάλλευση. Τα στάδια αυτά δεν λαμβάνουν χώρα 11 Ο μεταφορέας των στρατολογημένων παιδιών τα απομακρύνει από τις οικογένειές τους, τις συναίνεση ή άρνηση σε συμπληρωματική απαραίτητα σε διαφορετικές χώρες και συνήθως συμβαίνουν σε συμπίπτοντα χρονικά κάποια πράξη, τότε σύμβαση Ηνωμένων εθνών κοινότητες και τα μέρη που γνωρίζουν, προκειμένου να τα απομονώσει και να εντείνει την πλαίσια. Για παράδειγμα, τα παράνομα διακινημένα παιδιά μπορεί να αποτελούν αντικείμενο πραγματοποιείται για την κατάργηση της αίσθηση αδυναμίας τους απέναντι στους μηχανισμούς ελέγχου που χρησιμοποιούνται από εμπορία. Save the δουλείας, του εκμετάλλευσης σε περισσότερες από μία χώρες, συνεπώς η εκμετάλλευση μπορεί να λάβει τους εμπόρους. Περαιτέρω μέθοδοι μπορεί να χρησιμοποιηθούν από τους εμπόρους children Program, Save δουλεμπορίου και των χώρα ακόμη και κατά την «διαμετακόμιση». Σε κάποιες περιπτώσεις, δεν υπάρχει καθόλου the children, δήλωση θεσμών και πρακτικών προκειμένου να μεγεθύνουν την αδυναμία των παιδιών, όπως μεταπώληση σε άλλους διαμετακόμιση, καθώς τα θύματα μεταφέρονται απευθείας στην χώρα προορισμού, ή δεν θέσης για την πρόληψη όμοιων στην δουλεία, που εμπόρους, βία, έναρξη της εκμετάλλευσης στις χώρες διαμετακόμισης και ακόμη και το ίδιο και την δράση κατά της τέθηκε σε ισχύ στις 30 αφήνουν καθόλου την χώρα προέλευσης(εσωτερική εμπορία). το μακρύ, επίπονο ταξίδι. εμπορίας των παιδιών Σεπτεμβρίου στην Ευρώπη, διαθέσιμο 1957(επόμενα σύμβαση δουλείας ηνωμένων εθνών) Οι τρόποι με τους οποίους διεξάγεται το ταξίδι αλλάζουν αναλόγως με τους διάφορους σε: 12 Αναφορά ευρωπαϊκής παράγοντες που λαμβάνουν υπόψη τους οι έμποροι, όπως η ευκολία διάβασης των συνόρων, επιτροπής για τα Στρατολόγηση /.../SC_SCEP_Position το κόστος, τη πιθανή παρέμβαση της αστυνομίας. Ένα αξιόλογο παράδειγμα αλλαγής στην _Paper_Traff_Child_in_ ανθρώπινα δικαιώματα, υπόθεση Van Από την έρευνα που διεξήχθη σχετικά με τα προφίλ των παιδιών θυμάτων εμπορίας στις μέθοδο μεταφοράς είναι αυτό των νεαρών γυναικών από την Νιγηρία που εισέρχονται στην Europe_Dec07.pdf (επόμενα Save the Droogenbroeck, Ιούλιος συμμετέχουσες στο πρόγραμμα χώρες, προέκυψε ότι οι μέθοδοι στρατολόγησης ποικίλουν Ιταλία: από την άφιξη με αεροπλάνο όπου κάποιες φορές σταματούσαν σε άλλες ευρωπαϊκές children Program , σειρά Β, τόμος 44, ευρέως, εξαρτώμενες από τις τεχνικές που χρησιμοποιούν οι εκμεταλλευτές και τον βαθμό χώρες στην διαδρομή, μέχρι, προσφάτως, την άφιξη με πλοίο από την Λιβύη, αφού σελ.7) σελ.30, παράγραφοι συμμετοχής αυτών σε εγκληματικές ομάδες ή τον βαθμό οργάνωσής τους γενικότερα. Ενώ Μοντέλο I

9 I I Μοντέλο I διέσχισαν πρώτα δια ξηράς, αρκετές αφρικανικές χώρες. Τώρα οι συνθήκες έχουν αλλάξει και πάλι, ωστόσο μένει να ανακαλυφθεί ποιες νέες διαδρομές μπορεί να επιλέξουν οι έμποροι. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η χρήση από τους έμπορους δικών τους μεταφορικών μέσων, όπως αμάξι, προκειμένου να μεταφέρουν τα στρατολογημένα στην Ρουμανία παιδιά έξω από την χώρα, δωροδοκώντας όποτε είναι απαραίτητο τους συνοριοφύλακες, χωρίς να επιδεικνύουν έγγραφα εξουσιοδότησης από τους γονείς. Παρακαλώ για περισσότερες πληροφορίες, δείτε το κεφάλαιο για την Αναγνώριση σχετικά με τις μεθόδους μεταφοράς που παρουσιάζονται με βάση τα προφίλ που εντοπίζονται σε κάθε χώρα. Εξαναγκαστικός εθισμός σε ναρκωτικές ουσίες: συμβαίνει μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις, αλλά ο εθισμός στα ναρκωτικά θεωρείται ότι βοηθάει τα παιδιά να αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες επικίνδυνες δραστηριότητες και να ξεπερνούν φυσικούς φόβους, όπως κατά την διάρκεια διακίνησης ναρκωτικών ή ληστείας. «ήπια» εκμετάλλευση: το παιδί δεν νιώθει την εκμετάλλευση, οπότε δεν αναζητά διαφυγή ή βοήθεια: αυτό συμβαίνει κυρίως με τις κοπέλες από την Ανατολική Ευρώπη, τις οποίες προωθούν στην Ιταλία ή στην Αυστρία με σκοπό την σεξουαλική τους εκμετάλλευση και οι οποίες έχουν πειστεί ότι ο εκμεταλλευτής τους είναι το αγόρι τους. Μοντέλο I Εκμετάλλευση Από την έρευνα που διεξήχθη για αυτό το πρόγραμμα, οι βασικές μορφές παιδικής εκμετάλλευσης που διαγνώστηκαν είναι: Σεξουαλική εκμετάλλευση, σχεδόν πάντα μέσω της προώθησης στην πορνεία. Εργασιακή εκμετάλλευση, όπως αγροτική εργασία ή οικοδομή Εκμετάλλευση σε παράνομες δραστηριότητες, όπως κλοπή, διακίνηση ναρκωτικών Εκμετάλλευση μέσω της προώθησης στην Επαιτεία Ο σκοπός του εμπόρου είναι να χρησιμοποιήσει το παιδί ώστε να αποκομίσει χρήματα για τον εαυτό του από οποιαδήποτε δραστηριότητα αναμένεται να αναλάβει το παιδί. Προκειμένου να εξασφαλίσει το εισόδημα αυτό, θέλει να διασφαλίσει ότι το παιδί δεν μπορεί ή δεν επιθυμεί να διαφύγει ή να αμφισβητήσει τον έλεγχό του. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι έμποροι για να εκμεταλλευτούν τα παιδιά είναι πολυάριθμοι και ποικίλουν ευρέως και μπορεί να περιλαμβάνουν: Δεσμά χρέους: σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά δεν γνωρίζουν το χρέος που θα τους ζητηθεί να καλύψουν όταν φτάσουν στην χώρα προορισμού. Το κόστος του ταξιδιού, του φαγητού, της διαμονής και άλλων βασικών αναγκών μπορεί να «φουσκωθεί» πολύ ώστε να κρατήσουν τα θύματα δέσμια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Αυτό μπορεί να συμβεί για παράδειγμα, σε περιπτώσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης, όπως με τις κοπέλες από την Νιγηρία που μεταφέρονται παράνομα στην Ιταλία, ή σε περιπτώσεις εργασιακής εκμετάλλευσης, για τα αγόρια από την Αίγυπτο που πληρώνουν λαθρομετανάστες για να τους μεταφέρουν στην Ιταλία. Ψυχολογική πίεση: αυτή μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορες περιπτώσεις, αλλά το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η ψυχολογική πίεση που ασκείται στις κοπέλες από την Νιγηρία με τελετές βουντού, οι οποίες σφραγίζουν την αφοσίωσή τους στον εκμεταλλευτή. Οι κοπέλες φοβούνται αντίποινα εάν παραβιάσουν την συμφωνία με τους εκμεταλλευτές τους και ορκίζονται εχεμύθεια, γεγονός που καθιστά πολύ δύσκολη την διαφυγή τους από την κατάσταση εκμετάλλευσης. Σωματική βία, αμέλεια: η κακοποίηση χρησιμοποιείται για τον έλεγχο των παιδιών που από φοβούμενα ενδεχόμενη τιμωρία, γίνονται υπάκουα και είναι απίθανο να επιχειρήσουν διαφυγή. Αυτό αποδεικνύεται κυρίως στα παιδιά που τα εκμεταλλεύονται μέσω της επαιτείας, όπως τα παιδιά των Roma στους δρόμους της Αυστρίας, Ελλάδας και Ιταλίας. Απομόνωση: παρεμπόδιση επικοινωνίας με πρόσωπα που μπορούν να παράσχουν βοήθεια στο θύμα. Απειλές, εκβιασμός: στρέφονται στο παιδί ή στην οικογένειά του, για παράδειγμα, σε εκείνα τα παιδιά που φτάνουν στην Ελλάδα με την βοήθεια λαθρεμπόρων (όπως π.χ. από την Νότια Σαχάρα Αφρικής, Μέση και Άπω Ανατολή), τα οποία μπορεί να εκμεταλλεύονται σε αγροτικές ή οικοδομικές εργασίες με απειλές ότι θα σκοτώσουν την οικογένειά τους. 1.5 Διαφοροποίηση μεταξύ λαθρεμπορίας και εμπορίας εμπορία και η λαθρεμπορία είναι δύο ξεχωριστές έννοιες, με την μόνη μεταξύ τους σύνδεση ότι μετακινείται ένας άνθρωπος. Στην πραγματικότητα τόσο οι λαθρομετανάστες όσο και τα θύματα εμπορίας μεταφέρονται από οργανωμένες εγκληματικές ομάδες, μέσω των κρατικών συνόρων, με σκοπό την αποκόμιση κέρδους. Ωστόσο, πολλά πρόσωπα που έχουν διακινηθεί και μπορεί να έχουν συμφωνήσει να μετακινηθούν λαθραία, είναι δυνατόν αργότερα να βρεθούν παραπλανημένοι ή εξαναγκασμένοι σε μία κατάσταση εκμετάλλευσης. Εφόσον ένα πρόσωπο έχει γίνει αντικείμενο εμπορίας, είτε είναι παιδί είτε όχι, είναι αυτομάτως θύμα εγκλήματος που έχει το δικαίωμα προστασίας και βοήθειας, 14 επομένως είναι σημαντικό να κατανοηθεί αυτή η διαφοροποίηση. Προκειμένου να παρουσιαστεί αυτή η ιδέα, ο ακόλουθος πίνακας μπορεί να αποδειχθεί 15 χρήσιμος: Φύση εγκλήματος Κρατικά σύνορα Σκοπός Vs Συγκατάθεση Καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Διακρατική ή εσωτερική ( χωρίς διάβαση συνόρων). ( εάν διακρατική) νόμιμη ή παράνομη διάβαση συνόρων Εκμετάλλευση των ανθρώπων- ο βασικότερος σκοπός είναι η συνεχής εκμετάλλευση του προσώπου που μετακινείται Είτε δεν υπάρχει συγκατάθεση είτε υπάρχει αρχική που δεν έχει ισχύ με την χρήση εξαναγκαστικών ή παραπλανητικών μέσων. Στην περίπτωση των παιδιών: είναι πάντα αδιάφορη η συγκατάθεση( ακόμη και αν δεν χρησιμοποιήθηκε κανένα εξαναγκαστικό ή παραπλανητικό μέσο) Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι άνθρωποι που μετακινούνται λαθραία συνήθως υπομένουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λαμβάνοντας υπόψη τους τρόπους με τους οποίους μεταφέρονται, ιδίως όταν υπάρχει βία. Επιπλέον, ακόμη και αν ορισμένα πρόσωπο έχει μετακινηθεί αρχικά λαθραία, για παράδειγμα σε μία Ευρωπαϊκή χώρα, η εμπορία μπορεί να αρχίσει όταν φτάσουν, ίσως με την στρατολόγησή τους μέσω εξαπάτησης και την μεταφορά τους από μία χώρα σε άλλη με σκοπό την εκμετάλλευσή τους Βλέπε Διεθνές Κέντρο για την Ανάπτυξη Μεταναστευτικής Πολιτικής, Εγχειρίδιο κατά της Εμπορίας για τους Δικαστές και τους Εισαγγελείς, Απομακρυσμένα από την οικογένεια παιδιά/ Απομακρυσμένα από την οικογένεια παιδιά πρόγραμμα στην Ευρώπη 2007 σελ.9 Λαθρομετανάστευση Έγκλημα κατά της πολιτείας Παράνομη διάβαση συνόρων Κέρδος από την διευκόλυνση στην παράνομη διάβαση των συνόρων- η σχέση μεταξύ του λαθρέμπορου και του μετανάστη συνήθως λήγει αφού διασχίσουν τα σύνορα και καταβληθεί η αμοιβή του λαθρέμπορου. Συνήθως οι μετανάστες συναινούν στην λαθραία μετακίνησή τους Η Εμπορία ανθρώπων 16 Απομακρυσμένα από την οικογένεια παιδιά/ Απομακρυσμένα από την οικογένεια παιδιά πρόγραμμα στην Ευρώπη 2007 σελ.9

10 I I Μοντέλο I 17 Απομακρυσμένα από την οικογένεια παιδιά/ Απομακρυσμένα από την οικογένεια παιδιά πρόγραμμα στην Ευρώπη 2007 σελ.6 18 Σύμβαση ηνωμένων εθνών σχετικά με την κατάσταση των προσφύγων Τα απομακρυσμένα από την οικογένειά τους παιδιά είναι παιδιά εκτός της πατρίδας τους και απομακρυσμένα και από τους δύο γονείς τους ή από τον προηγούμενο νόμιμο/ συνήθη πρωταρχικό επίτροπο για την επιμέλειά του- βλέπε Πρόγραμμα των Απομακρυσμένων από την οικογένειά τους παιδιών στην Ευρώπη, Δήλωση καλής πρακτικής διεθνής συμμαχία Save the Children- Ύπατη αρμοστεία ηνωμένων εθνών για τους πρόσφυγες, Γενεύη 2004, διαθέσιμο σε : /pdfid/ pdf at p.2, επόμενα Save the children in Europe περιλαμβάνει την κατηγορία των ασυνόδευτων παιδιών, που είναι χωρίς γονείς ή επίτροπους για την επιμέλειά τους, ενώ το απομακρυσμένο από την οικογένειά του παιδί μπορεί να είναι με μεγάλη οικογένεια ή με άλλους, ωστόσο και πάλι δεν τυγχάνουν φροντίδας. 1.6 Εμπορία Παιδιών Υ 1.7 Παιδιά σε κίνδυνο Τ πό το φως όλων των παραπάνω στοιχείων, παιδί θύμα εμπορίας θεωρείται: Κάθε πρόσωπο κάτω των 18 χρονών, το οποίο στρατολογείται, μεταφέρεται, μετακινείται, του παρέχεται διαμονή ή τον υποδέχονται, με σκοπό την εκμετάλλευση είτε εντός είτε εκτός της χώρας, ακόμη και αν δεν υπάρχει κανένα στοιχείο εξαναγκασμού, παραπλάνησης, δεν 17 έχει χρησιμοποιηθεί κατάχρηση εξουσίας ή οποιαδήποτε άλλη μορφή κακοποίησης. α παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο εμπορίας και εκμετάλλευσης διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα, ωστόσο οι πιο ευάλωτες ομάδες είναι οι εξής: Παιδιά που αντιμετωπίζουν κοινωνικές κακουχίες, τόσο στην δική τους χώρα, όσο και στην χώρα διαμετακόμισης και την χώρα προορισμού: παιδιά που ζουν στην φτώχεια, σε ιδρύματα ή στους δρόμους, προέρχονται από οικογένειες που τα κακοποιούν ή από ομάδες που μειονεκτούν κοινωνικά, όπως π.χ. εκείνες που αντιμετωπίζουν διακρίσεις που είναι περισσότερο ευάλωτες σε αυτούς που στρατολογούν στην χώρα προέλευσής τους. Επιπλέον, μπορεί να κινδυνεύουν με εκμετάλλευση απευθείας στην χώρα προορισμού χωρίς προηγούμενη στρατολόγηση στην χώρα προέλευσής τους. Παιδιά σε σύγκρουση με τον νόμο: τα παιδιά εκείνα που στρέφονται στο έγκλημα μπορεί να το πράττουν προκειμένου να επιβιώσουν ή επειδή κάποιος ενήλικας τους το έχει αναθέσει. Μπορεί να αποδεικνύει την ευάλωτη θέση τους, όπως στην περίπτωση που αντιμετωπίζουν κοινωνικά προβλήματα, η οποία επίσης οδηγεί στην εκμετάλλευσή τους από ενήλικες, οι οποίοι τους προσφέρουν χειραγώγηση ή την αίσθηση ότι ανήκουν σε κάποια ομάδα. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ότι βρίσκουν τους εαυτούς τους εγκλωβισμένους στο παράνομο κύκλωμα και δεν έχουν υποστήριξη για να διαφύγουν από περαιτέρω εκμετάλλευση. Προσφυγόπουλα: με σκοπό να ξεφύγουν από την καταδίωξη και τον εμφύλιο πόλεμο στην χώρα τους, παιδιά πρόσφυγες συχνά πληρώνουν λαθρέμπορους να τους μεταφέρουν μέσω των συνόρων σε ασφαλείς χώρες, όπου ελπίζουν να αιτηθούν προστασία στο πλαίσιο της 18 Σύμβαση για τους Πρόσφυγες των Ηνωμένων Εθνών. Δεν κινδυνεύουν τόσο να μεταφερθούν παράνομα όσο να αποτελέσουν αντικείμενο εκμετάλλευσης μόλις φτάσουν στην Ευρώπη αναζητώντας άσυλο. Προφανώς οι παραπάνω κατηγορίες παιδιών δεν είναι οι μόνες που προκαλούν ανησυχία, αλλά δίνουν μία εικόνα για κάποιους παράγοντες κινδύνου που μπορεί να συμβάλλουν στην πιθανότητα ενός παιδιού να γίνει θύμα εμπορίας. Η πιθανότητα να είναι ένα παιδί θύμα εμπορίας ακόμη και όταν δεν υπάρχει κανένας αισθητός παράγοντας κινδύνου δεν πρέπει να αποκλείεται. 1.8 Βασικές αρχές των δικαιωμάτων του παιδιού 19 παιδιών και ιδίως των παιδιών που έχουν απομακρυνθεί από τις οικογένειές τους. Κάθε πρόσωπο που μπορεί να δηλώνει ή να εμφανίζεται ως νεότερο των 18 χρόνων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έχουν έγγραφα που δείχνουν ότι είναι ανήλικοι, πρέπει να αντιμετωπίζονται ως τέτοιοι και συνεπώς να τους χορηγούνται όλα τα προνόμια των σχετικών δικαιωμάτων, που προβλέπονται στην Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και στην εθνική νομοθεσία. Ένας 17χρονος είναι ακόμη παιδί. Εκτίμηση ηλικίας: δεν υπάρχουν κανόνες, παγκοσμίως δεκτοί, για επίσημη εκτίμηση της ηλικίας, αλλά ένα παιδί πρέπει να αναγνωρίζεται ως τέτοιο στην χώρα στην οποία εντοπίζεται ώστε να υποστηριχθεί και να προστατευθεί με τον καλύτερο τρόπο. Συνεπώς, κάθε χώρα πρέπει να βασίζεται σε κατάλληλα καταρτισμένους ειδικούς κατάλληλα καταρτισμένους για να αναπτύξουν διαδικασίες εκτίμησης ηλικίας, οι οποίες θα πρέπει να εφαρμόζονται μόνο σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν βάσιμες αμφιβολίες για την ηλικία και εφόσον αποβαίνει προς το συμφέρον του παιδιού προκειμένου να διασφαλιστεί ο σεβασμός των δικαιωμάτων τους. Η εμπιστοσύνη δεν πρέπει να βασίζεται μόνο σε μία μέθοδο, όπως η ραδιολογική εξέταση. Δεδομένου ότι ο ακριβής καθορισμός της ηλικίας κάποιου είναι αδύνατος ακόμη και με ιατρική εξέταση, και στην καλύτερη περίπτωση μόνο μια εμπεριστατωμένη εικασία μπορεί να διατυπωθεί, η εκτίμηση ηλικίας πρέπει συνεπώς να διεξάγεται μόνο: - προκειμένου να αναγνωριστεί ένα παιδί - για να αποτραπεί ενδεχόμενη κακοποίηση -για να παρασχεθεί κατάλληλη για την ηλικία προστασία -για να διευκολυνθεί η εκούσια επιστροφή και επανένταξη Κάποιες γενικές αρχές που πρέπει να παρατηρηθούν: Η εκτίμηση της ηλικίας πρέπει πάντα να διεξάγεται υπό το πρίσμα του συμφέροντος του παιδιού. Πρέπει να είναι τμήμα μίας ευρύτερης, ολιστικής αξιολόγησης των αναγκών του παιδιού. Πρέπει να διεξάγεται από ανεξάρτητους επαγγελματίες με κατάλληλη εξειδίκευση. Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σωματικοί, ψυχολογικοί και πολιτισμικοί παράγοντες. Στα παιδιά πρέπει να παρέχεται συμβουλευτική βοήθεια πριν από οποιαδήποτε διαδικασία εκτίμησης ηλικίας και η συμμετοχή τους πρέπει να είναι εκούσια. Οι διαδικασίες εκτίμησης ηλικίας δεν πρέπει να είναι επιβλαβείς. Σε περίπτωση αμφιβολίας πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα κάποιος που ισχυρίζεται ότι είναι κάτω των 18 χρόνων να αντιμετωπιστεί προσωρινά ως τέτοιος. Κατά τον τελικό καθορισμό της ηλικίας, τα παιδιά πρέπει να απολαμβάνουν το προνόμιο της αμφιβολίας. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, δεν πρέπει να βασιστεί κάποιος μόνο σε μία μέθοδο εκτίμησης της ηλικίας του παιδιού, αλλά σε ένα συνδυασμό μεθόδων. Το παιδί πρέπει αφού ενημερωθεί να παρέχει τη συγκατάθεσή του σε οποιαδήποτε ιατρική εξέταση και πρέπει να υπάρξει επικοινωνία με τις αρχές στην χώρα προέλευσης του παιδιού. - Τα συμφέροντα του παιδιού: όλες οι ενέργειες που γίνονται για τα παιδιά και έχουν 21 επιπτώσεις σε αυτά, πρέπει να έχουν ως πρωταρχικό γνώμονα τα συμφέροντά τους. Είναι ε βάση τα δικαιώματα του παιδιού, υπάρχουν κάποιες βασικές αρχές της που πρέπει σημαντικό να θυμόμαστε ότι πίσω από τα ειδικά προστατευτικά μέτρα που προβλέπονται Μνα υιοθετούνται σε κάθε προσέγγιση και αναγνώριση των θυμάτων εμπορίας καθώς για τα παιδιά, βρίσκεται η αποδοχή ότι τα παιδιά ακόμη αναπτύσσονται τόσο σωματικά και στην επακόλουθη προστασία και βοήθεια. Οι αρχές αυτές σχετίζονται τόσο με την σελ.37 όσο και συναισθηματικά. Ωστόσο το παιδί δεν είναι μόνο αντικείμενο προστασίας, αλλά 21 Άρθρο 3, σύμβαση ιδιότητα του παιδιού όσο και με την ιδιότητα του θύματος. καθώς η προστασία είναι δικαίωμα, τα παιδιά είναι επίσης φορείς δικαιωμάτων. Η ιδέα των δικαιωμάτων παιδιού Προνόμιο αμφιβολίας: αυτό είναι σημαντικό όταν πρόκειται για την προστασία όλων των «συμφερόντων» στοχεύει στην αναγνώριση της διπλής αυτής υπόστασης και της ηνωμένων εθνών Διεθνής οργανισμός για τους μετανάστες ΒΜΙ Βιβλίο πηγών για τους αρμόδιους φορείς επιβολής του νόμου σχετικά με τις καλές πρακτικές στη αντιμετώπιση της εμπορίας παιδιών, 2006, Μοντέλο I

11 I I Μοντέλο I ενδυνάμωσης των παιδιών ακόμη και όταν είναι θύματα και συνεπώς πρέπει να είναι ο πρωταρχικός γνώμονας για οποιαδήποτε απόφαση λαμβάνεται στην πορεία. Κάθε κατάσταση πρέπει να κρίνεται από την οπτική γωνία του παιδιού και να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη του, ώστε να υπάρχει σεβασμός των δικαιωμάτων του βάσει του νόμου. - Αξιολόγηση Συμφερόντων: Αφορά μία ανεπίσημη αξιολόγηση των συμφερόντων του παιδιού με σκοπό την ενημέρωση οποιασδήποτε άλλου εμπλεκόμενου με το παιδί. Η αξιολόγηση των συμφερόντων θα πρέπει να αφορά και οποιασδήποτε απόφαση πρέπει να ληφθεί ή ενέργεια που πρέπει να γίνει για λογαριασμό τους, ακόμη και σε καθημερινή βάση. οποίες πραγματοποιούνται από δημόσια ή ιδιωτικά ιδρύματα κοινωνικής προστασίας, την αστυνομία, τα δικαστήρια, από διοικητικές αρχές η νομοθετικά σώματα, το συμφέρον του παιδιού πρέπει να είναι η βασική προτεραιότητα. - Το δικαίωμα στην αμεροληψία - Όλα τα παιδιά θύματα, τόσο τα αλλοδαπά όσο και τα ημεδαπά ή διαμένοντα στην χώρα δικαιούνται την ίδια προστασία και έχουν τα ίδια δικαιώματα. Πρέπει να αντιμετωπίζονται πρώτα από όλα ως παιδιά. Οποιαδήποτε θέμα σχετικά με την θέση, την εθνικότητα, την φυλή, το φύλο, την γλώσσα, την θρησκεία, την εθνική ή κοινωνική καταγωγή, την γέννηση ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση δεν πρέπει να έχει αντίκτυπο στο δικαίωμά τους για προστασία. Μοντέλο I Στο πρόσφατο Κατευθυντήριες Οδηγίες για τον Καθορισμό των Συμφερόντων του Παιδιού, η Ύπατη Αρμοστεία Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες δηλώνει ότι «η αξιολόγηση των συμφερόντων είναι απαραίτητη πριν πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε πράξη που επηρεάζει ένα παιδί το οποίο μπορεί να απασχολεί την Ύπατη Αρμοστεία Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Δεν απαιτείται καμία ιδιαίτερη τυπικότητα και πρέπει να διεξάγεται συστηματικά στο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της στιγμής που ένα παιδί αναγνωρίζεται ως ασυνόδευτο ή ως απομακρυσμένο από την οικογένειά του ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο σε 22 κίνδυνο, μέχρι να εφαρμοστεί μία μονιμότερη λύση. - Το δικαίωμα στην συμμετοχή - Πρέπει να δίνεται βαρύτητα στις απόψεις του παιδιού αναλόγως με την ηλικία, την ωριμότητας και το συμφέρον του. Επομένως, μόλις ένα πρόσωπο αναγνωριστεί ως παράνομα διακινημένο πρόσωπο, πρέπει άμεσα να διοριστεί ένας νόμιμος κηδεμόνας, ο οποίος πρέπει να ενεργεί προς το συμφέρον του παιδιού και σύμφωνα με τις προδιαγραφές των αρμόδιων κοινωνικών υπηρεσιών της χώρας που το φιλοξενεί, ανεξάρτητα από την αστυνομία και τις αρμόδιες για τους μετανάστες υπηρεσίες. 22 Ύπατη αρμοστεία ηνωμένων εθνών για τους πρόσφυγες, Κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με τον καθορισμό των συμφερόντων του παιδιού, 2008, σελ.22, παράγραφος Ibid, παράγραφος Πρόγραμμα απομακρυσμένων παιδιών στην Ευρώπη, Save the Children, έγγραφο θέσης σχετικά με την πρόληψη και την δράση κατά της εμπορίας παιδιών, παράγραφοι Οι βασικές αρχές στις οποίες γίνεται αναφορά συμπεριλαμβάνονται στην σύμβαση ηνωμένων εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού και είναι οι εξής: άρθρο 2: αρχή αμεροληψίας, άρθρο 3:συμφέρον του παιδιού, άρθρο 6: επιβίωση και ανάπτυξη του παιδιού(δικαίωμα που θεωρείται βασική αρχή: αυτό λείπει, αλλά είναι πολύ σημαντικό), άρθρο 12: αρχή συμμετοχής του παιδιού 26 Οι κατευθυντήριες οδηγίες της UNICEF περιλαμβάνουν: 1: συμφέρον του παιδιού 2: δικαίωμα στην αμεροληψία, 3: σεβασμός της άποψης του παιδιού, 4: δικαίωμα στην πληροφόρηση, 5: δικαίωμα στην εχεμύθεια, 6: δικαίωμα στην προστασία. - Καθορισμός Συμφερόντων: είναι μία επίσημη διαδικασία για τον καθορισμό των συμφερόντων του παιδιού όταν πρέπει να ληφθούν ιδιαίτερα σημαντικές αποφάσεις. Πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τον κηδεμόνα, έναν κοινωνικό λειτουργό ή υπεύθυνο περιστατικών περιπτώσεων κοινωνικών υπηρεσιών και τον νομικό εκπρόσωπο του παιδιού, ώστε να τεθούν σε εφαρμογή μεγαλύτερες δικλείδες ασφαλείας κατά τις παρακάτω διαδικασίες: - - Την αναζήτηση μόνιμων λύσεων για τα ασυνόδευτα ή απομακρυσμένα από την οικογένειά τους παιδιά Την εφαρμογή προσωρινού διακανονισμού μέριμνας για τα ασυνόδευτα ή απομακρυσμένα από την οικογένειά τους παιδιά - Την πιθανή απομάκρυνση ενός παιδιού από την οικογένειά του παρά την θέλησή του. Επιπλέον, στο Έγγραφο Θέσης για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Εμπορία των Παιδιών στην Ευρώπη του Προγράμματος Απομακρυσμένων από την οικογένειά τους παιδιών στην 24 Ευρώπη-του οργανισμού Save the Children, επίσημος καθορισμός των συμφερόντων διεξάγεται όταν αναζητείται μόνιμη λύση για το παιδί, συμπεριλαμβανομένου του εντοπισμού της οικογένειας του παιδιού και του επαναπατρισμού τους. Πρέπει επίσης να δοθεί μία αναφορά σχετικά με το πώς διεξήχθη ο Καθορισμός Συμφερόντων και πως προέκυψαν τα συγκεκριμένα συμπεράσματα, η οποία να συμπεριλαμβάνει επιπλέον το πώς λήφθηκε υπόψη η γνώμη του παιδιού. Συγκεκριμένη προστασία για τα παιδιά θύματα Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι τα πρόσωπα κάτω των 18 χρόνων που διακινούνται παράνομα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως παιδιά σύμφωνα και με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Συγκεκριμένα, τα παιδιά θύματα δικαιούνται ειδικά μέτρα προστασίας, τόσο ως παιδιά όσο και ως θύματα, σύμφωνα με τα 25 ιδιαίτερα δικαιώματα και τις ανάγκες τους. Ακολουθούν κάποιες βασικές αρχές για την αντιμετώπιση των παιδιών θυμάτων ή για τα εικαζόμενα παιδιά θύματα. [εικονίδιο:πρόσθετες πηγές] [Επιπλέον, υπάρχουν οι Κατευθυντήριες Οδηγίες της UNICEF 26 (2005), οι οποίες αναφέρονται στα δικαιώματα του παιδιού. - Το συμφέρον του παιδιού - Σε όλες τις ενέργειες που αφορούν τα παιδιά θύματα οι 23 ΤΡΕΧΟΝ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΑ ΙΔΙΩΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΘΥΜΑΤΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ Ι. Βασικοί νόμοι για την Εμπορία 1) Νόμος 3064/2002 (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Α 248/ ) ιδίως τα άρθρα 1, 8, 11, 12, 13 του νόμου αυτού: α) τροποποίηση Ποινικού Κώδικα: ποινικοποίηση της βασικής διάταξης για την ποινική προσβολή της εμπορίας στο άρθρο 323Α Π.Κ., αλλαγές στις διατάξεις σχετικά με την εμπορία, την πορνογραφία, την σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκου, κ.τ.λ., β) εισαγωγή του θεσμού βοηθείας προς το θύμα ως βασική υποχρέωση του κράτους, γ) προσθήκη των εγκλημάτων της εμπορίας, δουλείας και σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκου στο άρθρο 8 Π.Κ. (το οποίο αναφέρεται στα εγκλήματα που τελούνται στην αλλοδαπή και τιμωρούνται πάντα από τον Ελληνικό νόμο), δ) προσθήκη του εγκλήματος της εμπορίας στο άρθρο 187 του Π.Κ. (σχετικά με τους εγκληματικούς οργανισμούς). 2) Προεδρικό διάταγμα 233/2003 (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Α 204/ ) : Καθορισμός συγκεκριμένων θεμάτων για την προστασία και την υποστήριξη των θυμάτων των εγκλημάτων που προβλέπουν τα άρθρα 323, 323Α(εμπορία), 349, 351 και 351Α του Π.Κ. σύμφωνα με το άρθρο 12 του νόμου 3064/ ) Νόμος 3386/2005 (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Α 212/ ) : στον βασικό Ελληνικό νόμο για την είσοδο, την διαμονή και την κοινωνική ένταξη ιθαγενών τρίτων χωρών στην Ελληνική επικράτεια και κυρίως στο Κεφάλαιο Θ (άρθρα 46, 47 και 52 του νόμου αυτού) τα ζητήματα της χορήγησης και της ανανέωσης της άδειας παραμονής στους αλλοδαπούς- θύματα εμπορίας, ρυθμίζονται αναλυτικά

12 I Μοντέλο I II. Ιδίως για ανήλικους - θύματα εμπορίας 4) Νόμος 3625/2007 (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Α 290/ ) : επικύρωση και εφαρμογή του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού σχετικά με την πώληση των παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία και άλλες διατάξεις. Προστίθεται στο άρθρο 8 του Π.Κ. ( το οποίο αναφέρεται στα εγκλήματα που διεξάγονται στην αλλοδαπή και τιμωρούνται πάντα από τον Ελληνικό νόμο) το έγκλημα της διενέργειας ταξιδιών με σκοπό την τέλεση συνουσίας ή άλλων ασελγών πράξεων με ανήλικο ή πορνογραφία ανηλίκου* ( σεξουαλικός τουρισμός). Στο άρθρο 113 Π.Κ. προστίθεται παράγραφος 6 στην οποία η προθεσμία παραγραφής αναστέλλεται σε διάφορα εγκλήματα (συμπεριλαμβανομένης της εμπορίας) μέχρι την ενηλικίωση των ανήλικων θυμάτων. Στο άρθρο 323Α (εμπορία) Π.Κ. προστίθεται παράγραφος 6, σύμφωνα με την οποία ο υπαίτιος εμπορίας ανθρώπων τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη εάν η πράξη του είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο. Μετά το άρθρο 323Α προστίθεται νέο 233Β για την τιμωρία του σεξουαλικού τουρισμού. 5) Νόμος 3692/2008 (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Α 173/ ) : επικύρωση της συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας για τον επαναπατρισμό των ανηλίκων σύμφωνα με τον νόμο 3692/2008 «Επικύρωση Συμφωνίας μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και του Υπουργικού Συμβουλίου της Αλβανικής Δημοκρατίας για την προστασία και την υποστήριξη των ανήλικων θυμάτων εμπορίας». Μοντέλο 2 Η προσέγγιση από την οπτική διαφορετικών Υπηρεσιών 27 20

13 II II Μοντέλο II Αντικείμενα Εκπαίδευσης 1. Ορίστε την «προσέγγιση από την οπτική διαφορετικών υπηρεσιών» και εξηγήστε την σπουδαιότητα της στην πρόληψη, προστασία και την ποινική δίωξη των υποθέσεων εμπορίας ανθρώπων. 2. Περιγράψτε τον ρόλο των Υπηρεσιών Επιβολής του Νόμου. 3. Περιγράψτε τα διαφορετικά μέτρα που προβλέπουν οι υπηρεσίες και οι Μη-Κυβερνητικοί οργανισμοί. 4. Επεξηγήστε την ιδέα και την εφαρμογή των εθνικών μηχανισμών παραπομπής 5. Επεξηγήστε την ιδέα και την εφαρμογή των διακρατικών μηχανισμών παραπομπής. 6. Συζητείστε την σχέση των διαφόρων δεδομένων και μορφών συνεργασίας με το εθνικό τους πλαίσιο. Η συνεργασία μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών είναι αναγκαία για την αναγνώριση και την προστασία των θυμάτων εμπορίας και εκμετάλλευσης τόσο σε εθνικό όσο και σε διακρατικό επίπεδο. Το πρόγραμμα AGIRE στοχεύει στην ενδυνάμωση της συνεργασίας μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, εννοώντας ως ιδιωτικούς φορείς όλους εκείνους που δεν αποτελούν θεσμικά σώματα ή κρατικούς εκπρόσωπους. Η παρακάτω λίστα παρουσιάζει κάποιους πιθανούς φορείς-κλειδιά που μπορεί να εμπλέκονται στο σύστημα πολλαπλών υπηρεσιών βοήθειας και προστασίας των θυμάτων εμπορίας και δίωξης των εμπόρων(αν και διάφορες χώρες μπορεί να έχουν διαφορετικές υποδομές αρμόδιες για τις σχετικές υπηρεσίες): Δημόσιος Τομέας: Υπουργεία(Υγείας/Εκπαίδευσης/Εσωτερικών/Εξωτερικών/Δικαιοσύνης): για την ανάπτυξη και εφαρμογή του σχετικού νομικού πλαισίου και αρχών και την συνεργασία μεταξύ των χωρών(συμπεριλαμβανομένων θέσεων συμβούλου) για την προστασία των θυμάτων εμπορίας. Υπηρεσίες Μετανάστευσης: για τον αρχικό εντοπισμό και την αναγνώριση των θυμάτων εμπορίας και για την επακόλουθη χορήγηση άδειας παραμονής. Τοπικές Δημοτικές Αρχές: περιλαμβάνουν συγκεκριμένες κοινωνικές υπηρεσίες που πρέπει να είναι τμήμα της διαδικασίας προστασίας. Μοντέλο II Υπηρεσίες Ανηλίκων και Εθνικές Υπηρεσίες για Νέους: για να διασφαλιστεί ότι θα χορηγηθεί ιδιαίτερη προστασία στα παιδιά τόσο λόγω της ηλικίας όσο και λόγω της κατάστασής τους ως θύματα. 27 Από την μονάδα 3 Διεθνούς Κέντρου για την Ανάπτυξη Μεταναστευτικής Πολιτικής και το γραφείο Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα, εγχειρίδιο για τους φορείς επιβολής του νόμου σχετικά με την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (2006) και Διεθνούς Κέντρου για την Ανάπτυξη Μεταναστευτικής Πολιτικής σεμινάριο κατά της εμπορίας για τους αρμόδιους φορείς επιβολής του νόμου που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή - εκπαιδευτικός οδηγός (2006) Πηγές ICMPD-UNDP, Law Enforcement Manual to Combat Trafficking in Human Beings, 2006 ICMPD, Anti-Trafficking Training for Frontline Law Enforcement Officers Training Guide, 2006 ICMPD, Guidelines for the development of a Transnational Referral Mechanism for Trafficked Persons South Eastern Europe, 2009 OSCE/ODIHR, 2004, National Referral Mechanism Joining Efforts to Protect the Rights of Trafficked Persons A Practical Handbook, IPEC, Rehabilitation of the victims of child trafficking A multidisciplinary approach, Bangkok, ILO, 2006 International Organization for Migration (IOM), The IOM handbook on direct assistance for victims of trafficking, 2007 Φορολογικές υπηρεσίες: οι οποίες μπορούν να εντοπίσουν ασυνήθιστες οικονομικές συναλλαγές ή μετακινήσεις, συμβατές με το οργανωμένο έγκλημα. Διάφοροι φορείς παροχής Υπηρεσιών, όπως η Εθνική Υπηρεσία Υγείας, των οποίων το προσωπικό πρέπει να είναι ικανό να αναγνωρίζει τα θύματα εμπορίας όταν βρίσκονται υπό την φροντίδα τους και να προσφέρει συνθήκες οικογενειακής φροντίδας για τα παιδιά. Οι υπηρεσίες αυτές θα πρέπει να έχουν γνώση των πιθανών καταστάσεων εκμετάλλευσης και να παρέχουν προστασία στα παιδιά που είναι θύματα εμπορίας ή εκμετάλλευσης. Υπηρεσίες Επιβολής του Νόμου, όπως η αστυνομία (συνόρων, τοπική, ειδικές ομάδες) που είναι σε θέση τόσο να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν τα θύματα εμπορίας και εκμετάλλευσης όσο και να σταματούν εγκληματίες και εγκλήματα εμπορίας. Άλλοι φορείς Ιδιωτικός Τομέας Μη-κυβερνητικοί οργανισμοί, ιδιαίτερα εκείνοι για την αναγνώριση και την προστασία των θυμάτων εμπορίας και εκμετάλλευσης. Διακρατικοί οργανισμοί, όπως ο Διεθνής Οργανισμός για τους Μετανάστες, οι οποίοι βάσει της εντολής σε συγκεκριμένη χώρα μπορούν να αναγνωρίσουν, προστατεύσουν και να φροντίσουν για την υποβοηθούμενη εκούσια επιστροφή των θυμάτων εμπορίας. Συνδικαλιστικές οργανώσεις, των οποίων οι δραστηριότητες μπορεί να βοηθήσουν στην αναγνώριση θυμάτων εργασιακής εκμετάλλευσης. Υπηρεσίες στρατολόγησης και απασχόλησης, οι οποίες μπορεί τυχαία να έλθουν σε επαφή με πιθανά θύματα εμπορίας και να αφυπνίσουν αυτούς που ψάχνουν εργασία σχετικά με τους κινδύνους της εμπορίας και της εκμετάλλευσης. Μεταφορείς π.χ. αεροπορικές γραμμές, λεωφορεία, πλοία, που πρέπει να είναι ικανοί να αναγνωρίζουν πιθανά θύματα εμπορίας που μεταφέρονται

14 II II Μοντέλο II Άλλες επιχειρήσεις ή οργανισμοί που είναι δυνατόν να έρχονται σε επαφή με θύματα, είτε μέσω της πορείας των εργασιών τους είτε ως τμήμα της υποχρέωσης τους να βοηθούν αλλοδαπούς ή πρόσωπα που φαίνεται να αντιμετωπίζουν κίνδυνο 2.1 Προσέγγιση υπό το πρίσμα διαφορετικών υπηρεσιών. H «πολύ-υπηρεσιακή» προσέγγιση περιλαμβάνει την επίκληση διάφορων υπηρεσιών για την αντιμετώπιση της εμπορίας κατά συνδυασμένο και συντονισμένο τρόπο, βάσει των συμφωνημένων τυποποιημένων διαδικασιών. Η προσέγγιση αυτή σχετίζεται με την πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία των θυμάτων, την διερεύνηση της υπόθεσης και την δίωξη των εμπόρων. Η εμπλοκή περισσότερων φορέων είναι μία αναγνωρισμένη «καλή πρακτική», η οποία επιτρέπει την παροχή της απαραίτητης ελάχιστης υποστήριξης στα θύματα για την ανάκαμψη και την σταθεροποίηση και ταυτόχρονα αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίες στην διερεύνηση του εγκλήματος. Προκειμένου οι προσπάθειες κατά της εμπορίας να είναι αποτελεσματικές απαιτείται πολύυπηρεσιακή και πολυδιάστατη συνεργασία, ενώ για ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα είναι απαραίτητη επίσης η όσο το δυνατόν στενότερη συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών επιβολής του νόμου και διεθνών μη κυβερνητικών οργανισμών. Πράγματι, όλες αυτές οι υπηρεσίες και οι οργανισμοί μοιράζονται την επιθυμία να καταπολεμήσουν και να μειώσουν το έγκλημα και όλοι συνήθως συγκεντρώνουν πολύτιμη γνώση που μπορεί να μεταδοθεί και να αξιοποιηθεί σημαντικά από άλλους. Είναι επομένως κατανοητό, λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις που συνέβησαν στα πρόσφατα χρόνια στις συνεργασίες, ότι πολλές υπηρεσίες ανέπτυξαν στενούς δεσμούς. Ωστόσο, σε άλλες περιπτώσεις, δεν είναι ούτε κατά διάνοια τόσο καλά αναπτυγμένες ή είναι στην πραγματικότητα ανύπαρκτες. Η εφαρμογή μίας προσέγγισης μέσω πολλών και διαφορετικών υπηρεσιών σημαίνει την ανάμειξη διαφόρων υπηρεσιών στην καταπολέμηση της εμπορίας κατά έναν συνδυασμένο και συντονισμένο τρόπο, βάσει των συμφωνημένων τυποποιημένων διαδικασιών, για την πρόληψη την προστασία των θυμάτων ή για την διερεύνηση της υπόθεσης και την δίωξη των εμπόρων. Η προσέγγιση αυτή, πρέπει να εφαρμόζεται σε όλες τις δραστηριότητες κατά της εμπορίας: πρόληψη, προστασία, όπως επίσης και έρευνα και δίωξη. εμπορίας ούτε να φροντίσουν τις ανάγκες των ατόμων που αποτελούν αντικείμενο εμπορίας. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους είναι απλά απαραίτητη η εμπλοκή πολλών και διαφορετικών υπηρεσιών όταν αντιμετωπίζονται περιπτώσεις εμπορίας. Οι πόροι για την βοήθεια των ατόμων που μετακινούνται παράνομα διανέμονται μεταξύ άλλων οργανισμών, τόσο κυβερνητικών όσο και μη-κυβερνητικών. Στις δραστηριότητες κατά της εμπορίας, η συνεργασία μεταξύ της αστυνομίας και των άλλων υπηρεσιών δεν πρέπει να περιορίζεται σε μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά αντίθετα πρέπει να γίνεται κατά προτίμηση στην βάση των τυποποιημένων επιχειρησιακών διαδικασιών. Ωστόσο, παρότι σε κάποιες περιπτώσεις η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων κρατικών υπηρεσιών μπορεί να οριστεί από τέτοιες τυποποιημένες διαδικασίες (π.χ. ρύθμιση σχέσεων της τοπικής αστυνομίας με άλλα αστυνομικά τμήματα, συνοριοφύλακες, ελεγκτές εργασίας, υπηρεσίες μετανάστευσης, Υπουργείο Εξωτερικών, επαφές με εκπροσώπους των πρεσβειών των χωρών προέλευσης των θυμάτων, κ.τ.λ.), η συνεργασία με μη-κυβερνητικούς οργανισμούς, οι οποίοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο όσο αφορά στην υποστήριξη των θυμάτων, δεν είναι ποτέ προκαθορισμένη, αλλά μπορεί να συμφωνηθεί π.χ. με ένα υπόμνημα συμφωνίας ή με μία επίσημη διαδικασία αξιολόγησης του ΜΚΟ. Ιδανικά, μία τέτοια συντονισμένη προσέγγιση είναι τμήμα μιας εκτενούς εθνικής δράσης κατά της εμπορίας, η οποία έχει συζητηθεί και συμφωνηθεί από τους διάφορους φορείς που 28 εμπλέκονται και περιγράφεται στο λεγόμενο εθνικό σχέδιο δράσης. Η προσέγγιση αυτή πρέπει έπειτα να εφαρμοστεί σε όλες τις δραστηριότητες κατά της εμπορίας: πρόληψη, προστασία, διερεύνηση και δίωξη. Κλειδί για όλες τις δραστηριότητες κατά της εμπορίας είναι ο ενεργός έλεγχος είτε στο πλαίσιο των προληπτικών και προστατευτικών μέτρων, ως τμήμα μίας προληπτικής εξέτασης ή με σκοπό την αναγνώριση θυμάτων. Ο έλεγχος από αξιωματικούς της αστυνομίας της πρώτης γραμμής μπορεί να συμβάλλει στην αποκάλυψη δραστηριοτήτων στρατολόγησης που προσφέρουν ψεύτικες εργασίες και εμπλέκονται με ανέντιμες πρακτικές και κακοποίηση ή χώρων εργασίας όπου πραγματοποιείται εκμετάλλευση. Έλεγχοι στα σύνορα, σε τόπους πορνείας και έλεγχος των παιδιών που ζουν και/ή εργάζονται στους δρόμους μπορεί να οδηγήσουν στην αναγνώριση περιπτώσεων εμπορίας. Λόγω της αρμοδιότητας των ελεγκτών εργασίας για τον έλεγχο και την επίβλεψη χώρων εργασίας, η συνεργασία μαζί τους μπορεί να είναι υψίστης σημασίας για την αύξηση των κινδύνων για τους εμπόρους και την αποθάρρυνση πρακτικών εκμετάλλευσης. Ο έλεγχος και η ανταλλαγή πληροφοριών πρέπει να υπάρχουν σε διαφορετικά επίπεδα και μεταξύ διαφόρων διοικητικών μονάδων, για παράδειγμα από αξιωματικούς της πρώτης 29 γραμμής, συνοριοφύλακες, ελεγκτές εργασίας κ.τ.λ. Μοντέλο II 2.2 Ο ρόλος των Υπηρεσιών Επιβολής του Νόμου O ρόλος των αστυνομικών δυνάμεων όσον αφορά στην αντιμετώπιση των υποθέσεων εμπορίας είναι περίπλοκος: δεν απαιτεί μόνο να εξετάζουν και να συλλέγουν αποδείξεις, αλλά απαιτεί επίσης να εξασφαλίζουν την προστασία της ασφάλειας των θυμάτων που εμπλέκονται, καθ'όλη την διάρκεια της διαδικασίας μετά την αναγνώρισή τους. Αυτό αφορά την περίοδο περίσκεψης και σταθεροποίησης (όπου υπάρχει ήδη), κατά την δίκη και/ή πριν και μετά τον επαναπατρισμό τους, όπου λαμβάνουν χώρα τα παραπάνω. Τα διαφορετικά μέτρα προστασίας και υποστήριξης πρέπει τόσο να βασίζονται στις προσωπικές ανάγκες του θύματος όσο και να είναι σύμφωνα με τα αποδεκτά ποιοτικά πρότυπα. Μία τέτοια διαχείριση ατομικής υπόθεσης είναι ακριβή και είναι δύσκολο να διευθετηθεί, καθώς απαιτεί συγκεκριμένες παρεμβάσεις από διάφορους ειδικούς, επαγγελματικές υπηρεσίες και ιδρύματα. Οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου συνήθως δεν διαθέτουν τον χρόνο, τους πόρους και την εντολή να διευθύνουν όλες τις φάσεις της 2.3 Ο ρόλος κλειδί των παρεχόντων υπηρεσιών και των ΜΚΟ Τ α τελευταία χρόνια πολλοί Μη-Κυβερνητικοί οργανισμοί ιδρύθηκαν συγκεκριμένα για την παροχή υποστήριξης στα πρόσωπα που διακινούνται παράνομα, ενώ αρκετοί ήδη υπάρχοντες οργανισμοί διεύρυναν την δραστηριότητά τους, από την προηγούμενη απασχόλησή τους με την ενδοοικογενειακή βία, τη πορνεία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα ζητήματα ασύλου και προσφύγων, ώστε να απασχολούνται επίσης με θύματα εμπορίας. Μετέφεραν και προσάρμοσαν τις υπηρεσίες τους ώστε να καλύπτουν τις συγκεκριμένες ανάγκες των θυμάτων εμπορίας, ιδίως των γυναικών, συνεισφέροντας έτσι σε αξιόλογο ποσοστό με εμπειρίες και καλές πρακτικές. Σε ορισμένες χώρες επίσης, οι τοπικές αρχές και οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας παρέχουν εξειδικευμένα μέτρα βοήθειας σε πρόσωπα που έχουν διακινηθεί παράνομα μέσω των τμημάτων τους ή ειδικών μονάδων/προγραμμάτων που οργανώνονται και στελεχώνονται για την κάλυψη των αναγκών μίας τέτοιας ομάδας. Οι φορείς παροχής υπηρεσιών και πιο συχνά οι ΜΚΟ παρέχουν τις ακόλουθες 28 Για περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με την ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός εθνικού σχεδίου δράσης βλέπε κατευθυντήριες οδηγίες περιφερειακής καλύτερης πρακτικής του διεθνούς κέντρου για την ανάπτυξη μεταναστευτικής πολιτικής σχετικά με την ανάπτυξη και την εφαρμογή αναλυτικής εθνικής απάντησης κατά της εμπορίας, Και στην περίπτωση των παιδιών, παιδική προστασία και άλλες τοπικές αρχές, χωρίς να αναφέρουμε τα σώματα κατά της εμπορίας όπου αυτά υπάρχουν

15 II II Μοντέλο II υπηρεσίες/μέτρα σε πρόσωπα που έχουν διακινηθεί παράνομα και στοχεύουν στην ενδυνάμωσής τους και στην κοινωνική και εργασιακή ενσωμάτωσή τους είτε στην χώρα 30 προορισμού είτε στην χώρα προέλευσης. Μεταφορά και στέγαση: για την ασφαλή φιλοξενία και την βοήθεια προς τα πρόσωπα που έχουν διακινηθεί παράνομα, τα οποία κατά τον τρόπο αυτό μπορούν να ανακάμψουν και να συλλογιστούν τις αποφάσεις που έχουν να πάρουν για το μέλλον τους. Αρκετοί τύποι ξενώνων είναι διαθέσιμοι, ανάλογα με τους τοπικούς πόρους και/ή τις φάσεις των προγραμμάτων για την φιλοξενία ανθρώπων, συγκεκριμένα: ξενώνας επείγουσα ανάγκης, παιδικός σταθμός, αυτόνομο σπίτι, τοποθέτηση σε οικογένεια και μη-τοπικό πρόγραμμα(τα ονόματα διαφέρουν σύμφωνα με τις τοπικές εξειδικεύσεις). Η τοποθεσία των ξενώνων πρέπει να παραμένει μυστική για λόγους ασφαλείας. Οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου δεν πρέπει ποτέ να συναντούν τα πρόσωπα που έχουν διακινηθεί παράνομα και τους κοινωνικούς λειτουργούς σε οποιονδήποτε από αυτούς τους χώρους. Ψυχολογική Υποστήριξη: αποσκοπεί στο να βοηθηθούν τα πρόσωπα που έχουν διακινηθεί παράνομα να ξεπεράσουν τις τραυματικές εμπειρίες τους και κατά αυτόν τον τρόπο να διευκολυνθεί η προσωπική αποδοχή του γεγονότος ότι είναι φορείς δικαιωμάτων και αναγκών και θύματα σοβαρών εγκλημάτων. Κοινωνική Συμβουλευτική: επιδιώκεται να εκτιμηθεί η προσωπική κατάσταση, να αξιολογηθούν οι εφικτές επιλογές και να αναπτυχθεί ένα κατάλληλο και στα μέτρα τους πρόγραμμα για το μέλλον, το οποίο μεταξύ άλλων συνεπάγεται την πρόσβαση σε ένα σύστημα κοινωνικής προστασίας και πληθώρα κοινωνικών, εκπαιδευτικών και επιμορφωτικών δραστηριοτήτων, την εκούσια επιστροφή στην πατρίδα, την απόφαση της συνεργασίας ή μη με τις αρμόδιες αρχές. Κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες υγείας: αφορά τη συνοδεία, κατόπιν αιτήσεως των φιλοξενούμενων προσώπων, στις τοπικές υπηρεσίες για ιατρικές εξετάσεις και τσεκ-απ, κοινωνική συμβουλευτική κ.τ.λ. Εκπαίδευση, επαγγελματική καθοδήγηση, εκπαίδευση και εργασιακή τοποθέτηση: προκειμένου να αναπτυχθούν οι ικανότητες των προσώπων που έχουν διακινηθεί παράνομα και να υποστηριχθεί η κοινωνική και εργασιακή ενσωμάτωσή τους, προσφέρονται διάφοροι τύποι εκπαιδευτικών μαθημάτων, μαθήματα γλώσσας και επαγγελματικός προσανατολισμός.. γίνεται και με τα πόδια. Κέντρα ημέρας και επισκέψεων: οι εργαζόμενοι στα κέντρα ημέρας και επισκέψεων, έρχονται άμεσα σε επαφή με τα άτομα της ομάδας στόχου, καθώς οι τελευταίοι τους επισκέπτονται στα κέντρα αυτά και αυτοί τους παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την υγεία, με κοινωνικά και νομικά θέματα, έγγραφο υλικό (συχνά στην μητρική τους γλώσσα) και επίσης μπορεί να τους συνοδεύουν κατόπιν αιτήσεώς τους σε υπηρεσίες υγείας και σε κοινωνικές υπηρεσίες. Τηλεφωνικές γραμμές άμεσης σύνδεσης: είναι δωρεάν και πολυγλωσσικές, και παρέχουν πληροφορίες σχετικά με νομικά και κοινωνικά θέματα, εφικτά σχέδια προστασίας και λεπτομέρειες επικοινωνίας με υπηρεσίες υποστήριξης. Αν και οι τηλεφωνικές γραμμές άμεσης σύνδεσης απευθύνονται κυρίως σε πρόσωπα που έχουν διακινηθεί παράνομα ή σε πιθανά παρανόμως διακινούμενα πρόσωπα, εξυπηρετούν επίσης και άλλους φορείς, όπως κοινωνικούς λειτουργούς, όργανα επιβολής του νόμου, οικογένειες, πελάτες και τον πληθυσμό συνολικά. Σε συμμόρφωση με τους διεθνείς και εθνικούς κανόνες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οποιοσδήποτε τύπος μέτρου παρέχεται σε παρανόμως διακινούμενα πρόσωπα - τα οποία πρέπει να διατηρούνται ως υποκείμενα και φορείς δικαιωμάτων από δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες πρέπει να είναι: Αμερόληπτος ως προς την εθνικότητα, το φύλο, την σεξουαλική προτίμηση, την νομική κατάσταση, τις προσωπικές εμπειρίες. Μυστικός. Ασφαλής και δίκαιος. Σαφής ως προς τις προσδοκίες και τις υποχρεώσεις. Σαφής ως προς τους ρόλους. Ενισχυτικός. Στα μέτρα του ενδιαφερόμενου. Μοντέλο II 30 Ομάδα ειδικών στην εμπορία των ανθρώπων, αναφορά, ευρωπαϊκή επιτροπή- Γενική διεύθυνση δικαιοσύνης, ελευθερίας και ασφάλειας, Βρυξέλλες, 2004, παράγραφοι Ακόμη και πριν κατά την έρευνα των ποινικών διαδικασιών Δωρεάν νομική υποστήριξη: αφορά την παροχή πληροφοριών σχετικά με τα δικαιώματα του προσώπου που έχει διακινηθεί παράνομα και τις νόμιμες επιλογές του, την βοήθεια για την υποβολή αιτήσεων για άδειες παραμονής, άδειες εργασίας, οικογενειακή επανένωση, απόσυρση εντολών απομάκρυνσης από την χώρα κ.τ.λ., τη νομική εκπροσώπηση και 31 υποστήριξη κατά τις ποινικές διαδικασίες και τη σύνδεση των φορέων επιβολής του νόμου με το γραφείο του δημόσιου κατήγορου. Πολυπολιτισμική παρέμβαση: για την παροχή πληροφοριών και βοήθειας από εκπαιδευμένους επαγγελματίες που έχουν την ίδια εθνικότητα ή ανήκουν στην ίδια εθνική ομάδα με τα θύματα εμπορίας, τα οποία πολύ συχνά δεν μιλούν (με ευφράδεια) την γλώσσα της χώρας που τους φιλοξενεί και δεν γνωρίζουν τους πολιτισμικούς κώδικες. Κάποιες από αυτές τις υπηρεσίες παρέχονται μαζί με άλλες μέσω: Outreach work (κοινωνική εργασία στο πεδίο): ομάδα εξειδικευμένων φορέων που έρχονται άμεσα σε επαφή με τα άτομα της ομάδας στόχου εκεί όπου εργάζονται (δρόμους, οίκους ανοχής, διαμερίσματα, μαγαζιά κ.τ.λ.) ή μένουν και τους εφοδιάζουν με πληροφορίες σχετικά με την υγεία, νομικές, κοινωνικές, τους μοιράζουν έγγραφο υλικό (στις βασικές γλώσσες που ομιλούνται) και συγκεκριμένα εργαλεία (π.χ. κουτί πρώτων βοηθειών). Οι φορείς γενικά χρησιμοποιούν κινητές/του δρόμου μονάδες (αυτοκίνητα, φορτηγάκια κ.τ.λ.) προκειμένου να εκτελέσουν την εργασία τους, η οποία κάποιες φορές 2.4 Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής Π ολλοί οργανισμοί λειτουργούν σε συνεργασία με άλλους προκειμένου να παρέχουν υπηρεσίες στα θύματα εμπορίας, συχνά λειτουργώντας σε ένα δίκτυο και προσανατολίζοντας τους εξυπηρετούμενους σε άλλες υπάρχουσες υποδομές του δημόσιου/ιδιωτικού και μη-κυβερνητικού τομέα. Η εργασία σε συνεργασία και με περισσότερο ή λιγότερο επίσημους μηχανισμούς είναι πράγματι μία πάγια τακτική λειτουργίας που έχουν υιοθετήσει οι φορείς που εμπλέκονται στο πεδίο δράσης κατά της εμπορίας στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Η καθιέρωση ενός επίσημου μηχανισμού παραπομπής σε τοπικό, εθνικό και επίσης διεθνές επίπεδο είναι απαραίτητο να καλύπτει τις ανάγκες των προσώπων που έχουν διακινηθεί παράνομα, να προστατεύει και να προωθεί τα δικαιώματά τους και να εφαρμόζει μία αποτελεσματική πολιτική κατά της εμπορίας. Ο Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής είναι ένα πλαίσιο συνεργασίας μέσω του οποίου οι κρατικοί φορείς εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους για την προστασία και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των προσώπων που έχουν διακινηθεί παράνομα, συντονίζουν 32 τις προσπάθειές τους σε μία στρατηγική συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών. Οι Εθνικοί Μηχανισμοί Παραπομπής είναι στην ουσία συστήματα για την διαχείριση των υποθέσεων εμπορίας ώστε να διασφαλιστεί ότι τα πρόσωπα που έχουν διακινηθεί παρανόμως θα έχουν πρόσβαση σε μία ολοκληρωμένη υποστήριξη και σε σχέδια προστασίας. Προσφάτως οι χώρες, όλο και περισσότερο δεσμεύονται να δημιουργήσουν Εθνικούς Μηχανισμούς Παραπομπής. Όπου αυτοί υπάρχουν και λειτουργούν 26 27

16 II II Μοντέλο II αποτελεσματικά σε χώρες προορισμού, διαμετακόμισης και προέλευσης, συμβάλλουν ώστε να εξασφαλιστεί: Ένα αναλυτικό και συνολικό σύστημα υποστήριξης προσβάσιμο σε όλα τα πρόσωπα θύματα εμπορίας. Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των θυμάτων εμπορίας. Η βελτίωση της εθνικής πρακτικής και των εθνικών διαδικασιών σε μια ευρεία ποικιλία θεμάτων σχετικών με τα θύματα όπως η προστασία μαρτύρων, ρυθμίσεις σχετικά με την αποζημίωση των θυμάτων, την κατοικία και την επιστροφή. Οι υποδομές του Εθνικού Μηχανισμού Παραπομπής διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Συνήθως υπάρχει μια κεντρική μονάδα που παρακολουθεί τις υποθέσεις, διασφαλίζοντας ότι δεν θα χαθεί οποιαδήποτε υπόθεση σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας. Ο Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής μπορεί να αναπτυχθεί και να υποστηριχθεί από έναν εθνικό συντονιστή και μία ομήγυρη ανώτερων εκπροσώπων των κυβερνητικών υπηρεσιών και της κοινωνίας των πολιτών, που αναπτύσσουν προτάσεις για την εθνική πολιτική και τις 33 διαδικασίες που αφορούν στα θύματα εμπορίας. Συχνά περιλαμβάνουν ομάδες εργασίας που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα ζητήματα σχετικά με τα θύματα εμπορίας. Οι Εθνικοί Μηχανισμοί Παραπομπής είναι πιθανό να είναι πιο αποτελεσματικοί εάν ιδρυθούν βάσει μίας επίσημης συμφωνίας-συνεργασίας μεταξύ των συμμετεχόντων-για παράδειγμα, ένα υπόμνημα συμφωνίας-που καθορίζει τον συγκεκριμένο ρόλο και τις υποχρεώσεις κάθε συμμέτοχου. Ένας Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής πρέπει να περιέχει: όλων των ενδιαφερομένων κρατικών και μη-κρατικών φορέων, ώστε να διασφαλιστεί η διεξοδική και αποτελεσματική βοήθεια και υποστήριξη των προσώπων που διακινούνται παράνομα, σύμφωνα με μία προσέγγιση βασισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα. Με ένα λακωνικό ορισμό, ο Διακρατικός Μηχανισμός Παραπομπής αναφέρεται στις διαδικασίες που σχεδιάζονται για την διεξοδική βοήθεια και διακρατική υποστήριξη των προσώπων που έχουν διακινηθεί παράνομα. Ο Διακρατικός Μηχανισμός Παραπομπής περικλείει όλα τα στάδια της διαδικασίας παραπομπής, από την αναγνώριση, βοήθεια και προστασία, συμμετοχή και υποστήριξη στις νομικές διαδικασίες και νόμιμες αποζημιώσεις, την επιστροφή/επανεγκατάσταση και/ή την κοινωνική ένταξη μεταξύ των χωρών διαμετακόμισης, προορισμού και προέλευσης και διασφαλίζει την συνεργασία μεταξύ των διάφορων κρατικών ιδρυμάτων και μη κυβερνητικών φορέων. Τα βασικά συστατικά ενός Διακρατικού Μηχανισμού Παραπομπής περιλαμβάνουν: Τυποποιημένες λειτουργικές διαδικασίες για την αποτελεσματική και ασφαλή διακρατική παραπομπή των θυμάτων εμπορίας σε ποικιλία υπηρεσιών. Μηχανισμούς για τον έλεγχο και την αξιολόγηση του Διακρατικού Μηχανισμού Παραπομπής. Οι Διακρατικοί Μηχανισμοί Παραπομπής πρέπει να συντονίζονται πλήρως με τον Εθνικό Μηχανισμό Παραπομπής μίας χώρας. Στην περίπτωση των παιδιών θυμάτων, οποιαδήποτε διαδικασία του Διακρατικού Μηχανισμού Παραπομπής πρέπει να αναπτύσσεται και να εφαρμόζεται σε στενή συνεργασία και με τις αρμόδιες υπηρεσίες προστασίας του παιδιού μιας χώρας. Μοντέλο II Καθοδήγηση για το πώς αναγνωρίζονται και αντιμετωπίζονται κατάλληλα τα θύματα εμπορίας, με σεβασμό των δικαιωμάτων τους και παρέχοντάς τους εξουσία στις αποφάσεις που επηρεάζουν την ζωή τους. Ένα σύστημα (Πρότυπες Διαδικασίες Χειρισμού) αναφοράς των προσώπων που έχουν διακινηθεί παράνομα σε εξειδικευμένες υπηρεσίες που προσφέρουν καταφύγιο και προστασία από φυσική και ψυχολογική βλάβη, όπως επίσης και υπηρεσίες υποστήριξης. Τέτοιοι ξενώνες συνεπάγονται ιατρική, κοινωνική και ψυχολογική υποστήριξη, νομικές υπηρεσίες και βοήθεια για την απόκτηση εγγράφων ταυτοποίησης, ένταξη στην χώρα φιλοξενίας ή την διευκόλυνση της εκούσιας επιστροφής ή της μετακόμισης. Προσοχή: Ο Διακρατικός Μηχανισμός Παραπομπής δεν αντικαθιστά καμία εθνική υποδομή και διαδικασία κατά της εμπορίας. Προορίζεται να χτιστεί πάνω στους εθνικούς μηχανισμούς παραπομπής και να τους εξελίξει ένα βήμα παραπέρα σε ένα διακρατικό επίπεδο. Την σύσταση κατάλληλων, επισήμως δεσμευτικών μηχανισμών, σχεδιασμένων για την εναρμόνιση της βοήθειας προς το πρόσωπο που έχει διακινηθεί παρανόμως με τις προσπάθειες διερεύνησης και δίωξης του εγκλήματος. Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής Οι Εθνικοί Μηχανισμοί Παραπομπής δεν είναι άκαμπτες υποδομές, αλλά ελαστικοί μηχανισμοί που δημιουργούνται έτσι ώστε να ταιριάζουν στο σχεδιασμό κάθε χώρας για την αντιμετώπιση των υποθέσεων εμπορίας και στο κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και νομικό της περιβάλλον. Για αυτό τον λόγο ο Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής δεν κατασκευάζεται βάσει ενός μεμονωμένου, γενικού προσχεδίου, αλλά αντιθέτως βασίζεται σε 34 μία προσεκτική αξιολόγηση των συγκεκριμένων αναγκών και συνθηκών της χώρας. Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής Διακρατικός Μηχανισμός Παραπομπής Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής 33 Βλέπε παραπάνω οργανισμός για την ασφάλεια και την συνεργασία στην Ευρώπη/Γραφείο δημοκρατικών θεσμών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, 2004, σελ Ibid παράγραφοι 15ff Οι Εθνικοί Μηχανισμοί Παραπομπής πρέπει να υιοθετούν συγκεκριμένα μέτρα και κατευθυντήριες οδηγίες για το παιδί, τα οποία μπορεί να προβλέπονται στις Πρότυπες Διαδικασίες Χειρισμού που αναπτύσσονται από αυτό το πρόγραμμα. 2.5 Διακρατικός Μηχανισμός Παραπομπής 35 Κ αθώς η πλειοψηφία των υποθέσεων εμπορίας ανθρώπων είναι διακρατικές, είναι αποφασιστικής σημασίας να τεθούν σε λειτουργία όχι μόνο εθνικοί, αλλά και διασυνοριακοί μηχανισμοί παραπομπής, βοήθειας και υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένων Εθνικός Μηχανισμός Παραπομπής Διεθνές κέντρο για την ανάπτυξη μεταναστευτικής πολιτικής, κατευθυντήριε οδηγίες για την ανάπτυξη ενός διακρατικού μηχανισμού παραπομπής για τους παρανόμως διακινούμενους ανθρώπους: νότιοανατολική Ευρώπη, Βιέννη Ibid, σελίδα 19

17 II Μοντέλο II 2.6 Μορφές συνεργασίας - Πρότυπες Διαδικασίες Χειρισμού του προγράμματος AGIRE Οι πρότυπες διαδικασίες χειρισμού δημιουργήθηκαν ως τμήμα του προγράμματος AGIRE - που στοχεύει στην ενδυνάμωση των δημόσιων-ιδιωτικών συνεργασιών για την αναγνώριση και την βοήθεια των παιδιών θυμάτων εμπορίας και εκμετάλλευσης - σε κάθε χώρα που συμμετέχει σε αυτό για να περιγράψουν συνοπτικά τα απαραίτητα βήματα και τις σχετικές βασικές αρχές ώστε να εξασφαλιστεί ότι υπάρχει σεβασμός των δικαιωμάτων του παιδιού κατά την διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Τα βήματα βασίζονται στην Μεθοδολογία Δράσης, αλλά προσαρμόστηκαν στο καθένα εθνικό πλαίσιο μέσω της συνεισφοράς των σημαντικών εμπλεκομένων φορέων σε κάθε χώρα. Τέλος, παρέχονται προτάσεις από τις οποίες μπορούν να παρατηρηθούν τα εξής: Όλα τα παιδιά έχουν ιδιαίτερα δικαιώματα που συνδέονται με την κατάσταση τους ως ανήλικοι οι βασικές αρχές λοιπόν, για τα δικαιώματα του παιδιού πρέπει να εφαρμόζονται όχι μόνο στα παιδιά που αναγνωρίζονται επισήμως ως θύματα εμπορίας, αλλά σε κάθε παιδί. Ο κανόνας του προνομίου της αμφιβολίας, τόσο αναφορικά με την ηλικία όσο και αναφορικά με την κατάσταση των θυμάτων πρέπει να φυλάσσεται τόσο στον νόμο όσο και κατά την πράξη. Οι βασικές αρχές των δικαιωμάτων του παιδιού ή η προσέγγιση βάσει των δικαιωμάτων του παιδιού πρέπει να υιοθετούνται από τα ιδρύματα και από τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου στην καθημερινή εργασία τους. Πρέπει να θεσμοθετηθεί μία σαφής και λογική στρατηγική για όλους τους επαγγελματίες φορείς που εμπλέκονται στην αναγνώριση και προστασία των παιδιών θυμάτων εμπορίας. Οι κηδεμόνες των παιδιών και οι εργαζόμενοι σε υπηρεσίες πρόνοιας για τους νέους πρέπει γενικώς να έχουν συγκεκριμένη εκπαίδευση στα δικαιώματα και τις ανάγκες των παιδιών θυμάτων εμπορίας. Μοντέλο 3 Αναγνώριση 30

18 III III Αντικείμενα Μάθησης 1. Κατανόηση της διαδικασίας αναγνώρισης. 2. Κατανόηση της σπουδαιότητας της χρήσης των προφίλ και των δεικτών αναγνώρισης των παιδιών. 3. Η αξιολόγηση πιθανών θυμάτων βάσει σχετικών εθνικών προφίλ και δεικτών. 4. Αναγνώριση των γενικών δεικτών που πιθανώς αναφέρονται σε περίπτωση εμπορίας. 5. Συνοπτική περιγραφή των γενικών ρόλων και των προϋποθέσεων για τις συνεντεύξεις που διεξάγονται σε πρώτη επαφή. 6. Επεξήγηση της δράσης που πρέπει να υπάρξει από την στιγμή της επαφής με παιδί που είναι πιθανώς θύμα εμπορίας. 3.1 Η διαδικασία αναγνώρισης Η έγκαιρη αναγνώριση των παιδιών θυμάτων εμπορίας είναι εξαιρετικά σημαντική πρώτον για την αποτελεσματική και δραστική εφαρμογή των πιο κατάλληλων μέτρων προστασίας για το θύμα και δεύτερον, για την αποφυγή της επαναθυματοποίησης. Προκειμένου να συμβεί αυτή η γρήγορη αναγνώριση, οι φορείς-κλειδιά που εμπλέκονται στην αναγνώριση ενός παιδιού θύματος, πρέπει να εκπαιδεύονται και να προετοιμάζονται κατάλληλα για την παρατήρηση ή την αποκάλυψη ενός πιθανού θύματος εμπορίας. Κατά την πορεία δραστηριοποίησή τους αυτοί οι φορείς-κλειδιά από ποικίλες θέσεις, έχουν την ευκαιρία να εντοπίσουν ένα παιδί θύμα εμπορίας ή εκμετάλλευσης, όπως στα σύνορα, στον δρόμο, σε κάποιο χώρο εργασίας, σε κέντρα υποδοχής ή κράτησης, σε ξενώνες ή σε άλλες υπηρεσίες που διευθύνονται από ΜΚΟ. Ως αναγνώριση σύμφωνα με τους σκοπούς μας θεωρείται ο εντοπισμός των στοιχείων εκείνων που μπορεί να αποτελούν δείκτες μίας κατάστασης εμπορίας στην οποία έχει εμπλακεί το παιδί πριν έλθει σε επαφή με τον φορέα-κλειδί. Η διαδικασία της αναγνώρισης δεν ολοκληρώνεται στο σημείο αυτό, ωστόσο αυτή η πρόωρη αναγνώριση είναι απαραίτητη για να αρχίσει η διαδικασία προστασίας του θύματος και να διασφαλιστεί η άμεση παραπομπή σε εξειδικευμένες μονάδες κατά της εμπορίας ή σε μονάδες προστασίας των παιδιών, καθώς επίσης και η περαιτέρω διερεύνηση της υπόθεσης και η επίσημη αναγνώριση. Πηγές International Organization for Migration (IOM) Vienna, Austria Federal Ministry of Interior, Resource Book for Law Enforcement Officers on Good Practices in Combating Child Trafficking, Prepared within the Framework of the AGIS 2005 Project Comprehensive Training for Law Enforcement Authorities Responsible for Trafficking in Children/Minors, Compiled by IOM Vienna, March 2006 Συνεπώς, όλα τα πρόσωπα και οι ομάδες που έρχονται σε επαφή με τα θύματα εμπορίας, όπως οι αξιωματικοί υπηρεσιών μετανάστευσης και τελωνείων, προσωπικό επιβολής του νόμου, ιατρικό προσωπικό, κοινωνικοί λειτουργοί, ελεγκτές εργασίας και προσωπικό Μη- Κυβερνητικών Οργανώσεων με εξειδίκευση σε ζητήματα μετανάστευσης, ασύλου ή εμπορίας, πρέπει να εργάζονται μαζί στην διαδικασία αυτή. Πρέπει να παρέχεται σε αυτούς εκπαίδευση που υποβοηθά την αναγνώριση πιθανών θυμάτων εμπορίας για την παραπομπή τους και ενισχύει την συνεργασία για τη δημιουργία ενός δικτύου παραπομπής χωρίς κενά. IOM/EC Project AGIS Programme 2003, Operational Networking, Cooperation and Joint Multidisciplinary Training Process for Judicial, Law Enforcement, NGO and International Organisation Specialists in Fighting Trafficking in Human Beings, Guide on Best Practices in Combating Trafficking in Persons for Law Enforcement Agents, Judiciary, NGOs and IOs, Training Manual, updated ILO Special Action Programme to Combat Forced Labour (SAP-FL)/EC, Operational indicators of trafficking in human beings, 2009 (Results from a Delphi survey implemented by the ILO and the European Commission), available at: en/docname--wcms_105023/index.htm Save the Children Sweden, Trafficking a demand-led problem?, 2002, available at: UNICEF, Guidelines on the Protection of Child Victims of Trafficking, New York, 2006, available at: UNODC, UN.Gift, Anti-human trafficking manual for criminal justice practitioners. Module 2: Indicators of trafficking in persons, United Nations, New York, 2009, available at: UNODC, UN.Gift, Anti-human trafficking manual for criminal justice practitioners. Module 9: Interviewing child victims of trafficking in persons, United Nations, New York, 2009, available at: Σκοπός των προφίλ και των δεικτών κατά την διαδικασία αναγνώρισης Ωστόσο, τα προφίλ που σχεδιάζονται προσεκτικά και επικαιροποιούνται τακτικά, μπορούν να είναι το πιο χρήσιμο εργαλείο στην αναγνώριση των παιδιών θυμάτων ή εκείνων που βρίσκονται σε κίνδυνο εμπορίας, στις χώρες, αντίστοιχα, προορισμού και διαμετακόμισης ή προέλευσης. (εικόνα-περαιτέρω πηγή) (Παρακαλώ αναφερθείτε στο ξεχωριστό έγγραφο που περιγράφει συνοπτικά την Μεθοδολογία Δράσης και αποτελεί τη συμφωνημένη από τους εταίρους του προγράμματος προσέγγιση, για την ανάπτυξη δειγμάτων προφίλ, τα οποία θα βρείτε παρακάτω.) Τα προφίλ επιδιώκουν να περιγράψουν με όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες τεκμηριωμένα γεγονότα και περιπτώσεις παιδιών θυμάτων εμπορίας στις συμμετέχουσες στο πρόγραμμα χώρες, παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με: Προφίλ Δ εν υπάρχει κάποιο καθορισμένο προφίλ των παιδιών θυμάτων εμπορίας, καθώς οι παράγοντες ενίσχυσης του φαινομένου, εξαρτώνται σε γενικές γραμμές από την μεταναστευτική ροή, χωρίς να αναφέρουμε το ζήτημα της ζήτησης στις χώρες προορισμού. Συνεπώς, τα προφίλ αλλάζουν συνεχώς στο πέρασμα του χρόνου. 1. την ηλικία και την εθνικότητά τους. 2. την πιθανότητα να είναι θύματα εμπορίας και/ή εκμετάλλευσης και για ποιον σκοπό Είναι υπερβολικά απλοϊκό να αποδίδουμε τις αλλαγές στην εμπορία των παιδιών στην ζήτηση από τις χώρες προορισμού. Το θέμα αυτό συζητήθηκε στον οργανισμό Save the Children Σουηδίας, εμπορία-ένα πρόβλημα κατευθυνόμενο από την ζήτηση? (2002), σελ.54, αξιολογούμενο σε df/brazil/traffickinga%20demand%20led%20 problem.pdf

19 III III 38 Διεθνής οργανισμός μεταναστών/ πρόγραμμα ευρωπαϊκής επιτροπήςπρόγραμμα AGIS 2003, Λειτουργικό δίκτυο, συνεργασία και συνδυασμένο πολυδιάστατο σεμινάριο διαδικασίας για νομικούς, φορείς επιβολής του νόμου, μη-κυβερνητικούς οργανισμούς και ειδικούς διεθνών οργανισμών στην καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, οδηγός για τις καλύτερες πρακτικές στην καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων για νομικούς, φορείς επιβολής του νόμου, μηκυβερνητικούς οργανισμούς και διεθνείς οργανισμούς, εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, ενημερωμένο διεθνής οργανισμός εργασίας ειδικό πρόγραμμα δράσης για την καταπολέμηση της καταναγκαστικής εργασίας, λειτουργικοί δείκτες εμπορίας ανθρώπων, 2009(αποτελέσματα από μία έρευνα που διεξήχθη από τον διεθνή οργανισμό εργασίας και την ευρωπαϊκή επιτροπή). γραφείο ηνωμένων εθνών για τα ναρκωτικά και το έγκλημα/ ηνωμένων εθνών GIFT εγχειρίδιο για τους φορείς της ποινικής δικαιοσύνης σχετικά με την καταπολέμηση της εμπορίας, Μοντέλο 2: δείκτες εμπορίας ανθρώπων, Και σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούν να αποτελέσουν βάση κατά της διάκρισης ούτε για τον περιορισμό της ελεύθερης μετακίνησης κάποιων ομάδων. Βλέπε πρωτόκολλο AGIS 40 Το εγχειρίδιο αυτό μεταφράστηκε και υιοθετήθηκε για χρήση στην Αυστρία, Ελλάδα, Ιταλία και Ρουμανία 3. την μέθοδο στρατολόγησης. 4. το ταξίδι στην ή από την χώρα όπου συντελέστηκε η αναγνώριση. 5. την οικογενειακή τους κατάσταση και τις συνθήκες διαβίωσης. Δείκτες Ο ι δείκτες συνήθως θεωρούνται πως είναι ένα από τα πιο χρήσιμα εργαλεία στην αναγνώριση των θυμάτων εμπορίας. Πολλοί μέθοδοι και εκπαιδευτικά εγχειρίδια έχουν προτείνει διάφορες μεταβλητές για την παρουσίαση των δεικτών εμπορία οι οποίες 38 αντιστοιχούν σε διάφορες κατηγορίες της ομάδας στόχος. Πολύ πρόσφατα μία μελέτη κατασκεύασε μία εντυπωσιακή λίστα δεικτών συγκεκριμένα για ενήλικους και παιδιά θύματα, τους οποίους διέκρινε βάσει του τύπου εκμετάλλευσης. Η μέθοδός μας, όμως, παίρνει συγκεκριμένους δείκτες από το κάθε προφίλ που εντοπίζεται στις συμμετέχουσες χώρες. Από αυτούς τους συγκεκριμένους δείκτες, έχει αναπτυχθεί μία λίστα γενικών δεικτών οι οποίοι μπορεί να συμβάλλουν στην αναγνώριση των παιδιών που δεν εμπίπτουν αναγκαστικά σε κάποιο από τα προαναφερόμενα προφίλ, τόσο στις χώρες προέλευσης όσο και στις χώρες προορισμού. Οι δείκτες εμπορίας και εκμετάλλευσης έχουν διαμορφωθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να καθρεφτίζουν τον τόπο όπου μπορούν πιο εύκολα να εντοπιστούν: στα σύνορα, στην τοποθεσία εκμετάλλευσης ή εκπόνησης της δραστηριότητας που έχει αναλάβει το παιδί και στο παράνομο κύκλωμα. Οι δείκτες ευπάθειας, ωστόσο, μπορούν να συμβάλλουν στην αναγνώριση ενός παιδιού που βρίσκεται σε κίνδυνο εμπορίας ή εκμετάλλευσης και να θέτουν σε λειτουργία προληπτικά μέτρα προστασίας κατά της πιθανής μελλοντικής εκμετάλλευσης. Συγκεκριμένα, στα σύνορα, τόσο κατά την είσοδο όσο και κατά την έξοδο από μία χώρα, είναι πιθανό τα προφίλ να είναι λιγότερο χρήσιμα από τους δείκτες, που συνδέονται με τον προληπτικό έλεγχο και την ανάκριση, για την ανίχνευση πιθανών θυμάτων εμπορίας και εκμετάλλευσης. Προειδοποιητική Σημείωση Τ α προφίλ και οι δείκτες περιγράφουν στοιχεία που μπορούν να δημιουργήσουν υποψία σε αυτούς που τα παρατηρούν, σε αυτούς που έχουν μπροστά τους κάποιο θύμα σοβαρής εκμετάλλευσης ή εμπορίας. Δεν είναι μία εξαντλητική λίστα όλων των πιθανών χαρακτηριστικών μίας ορισμένης ομάδας παιδιών θυμάτων εμπορίας ή εκμετάλλευσης, ούτε όλων των πιθανών ομάδων τέτοιων παιδιών, δεδομένης της μεταβαλλόμενης φύσης της διαδικασίας εμπορίας. Για τον λόγο αυτό, με κανένα τρόπο δεν πρέπει να κρίνονται τα προφίλ και οι δείκτες ως δεσμευτικοί: από την μία πλευρά, απουσία όλων των στοιχείων δεν πρέπει να αποκλείει το γεγονός ότι ο ανήλικος( ή πρόσωπο που έχει ενηλικιωθεί πρόσφατα) μπορεί να είναι θύμα εμπορίας ή εκμετάλλευσης. Από την άλλη πλευρά, η παρουσία ενός ή περισσότερων του ενός αυτών των στοιχείων, δεν σημαίνει ότι ο ανήλικος( ή πρόσωπο που έχει ενηλικιωθεί πρόσφατα) είναι χωρίς αμφιβολία θύμα εμπορίας ή εκμετάλλευσης. Με άλλα λόγια, τα παραπάνω είναι ενδείξεις που δεν προορίζονται να δημιουργήσουν βεβαιότητες ή αμφισβητούμενη αλήθεια. Βοηθούν μόνο στην πρόκληση υποψίας, που πρέπει να μας παροτρύνει να λάβουμε κάποιες προφυλάξεις και να ενεργοποιήσουμε μία σειρά διαδικασιών, και να ξεκινήσουμε περαιτέρω διερεύνηση της πιθανότητας να είναι το παιδί 39 θύμα. Ακολουθούν τα προφίλ και οι δείκτες για την χώρα στην οποία παρουσιάζεται αυτό το 40 Εγχειρίδιο. 3.3 Σχετικά εθνικά προφίλ και συγκεκριμένοι δείκτες. Στην Ελλάδα έχουμε 5 προφίλ βασισμένα σε έρευνα γραφείου, ομάδες εστίασης και συνεντεύξεις κάποιων πληροφοριοδοτών-κλειδιά, που συλλέχθηκαν από τοπικές εμπειρίες σε αρκετά διαφορετικά σημεία της Ελλάδας, ιδιαίτερα στην Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, κοντά σε σημεία εισόδου από την θάλασσα. Συνεπώς, θύματα που ανιχνεύτηκαν σε μία περιοχή μπορεί να έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά που ανιχνεύθηκαν σε άλλη, ενώ το προφίλ συμπεριλαμβάνει όλες τις σχετικές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν την χρονική περίοδο της έρευνας. Τα προφίλ αυτά είναι: 1. παιδιά αλβανικής καταγωγής όλων των ηλικιών. 2. παιδιά από την Βουλγαρία, με καταγωγή Roma 3. παιδιά από την Ρουμανία, με καταγωγή Roma. 4. παιδιά από την Ελλάδα, με καταγωγή Roma, συμπεριλαμβανομένων των μουσουλμάνων Roma. 5. άλλα παιδιά στην εφηβική ηλικία, από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, το Ιράν, το Ιράκ, την Νιγηρία, την Σομαλία, την Γουινέα, το Σουδάν, το Τόγκο, την Ερυθραία, την Τουρκία, την Παλαιστίνη. Πρακτικοί Πίνακες Ηλικία/ Εθνικότητα Τύπος και πιθανότητα εμπορίας/ εκμετάλλευ σης Μέθοδος στρατολόγησης Είσοδος στην Ελλάδα ΠΡΟΦΙΛ 1 Από την Αλβανία (Roma, Αιγύπτιοι, Λευκοί, Μιγάδες) 0-18 χρονών επαιτεία - υψηλή σεξουαλική εκμετάλλευση-μεσαία εμπορία-χαμηλή ανήλικη παραβατικότητα ( κλέφτες)-μεσαία Κυρίως τους μεταφέρουν και τους εκμεταλλεύονται οι γονείς τους. Κατά την διάρκεια του χειμώνα εργάζονται στις μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας και το καλοκαίρι μετακινούνται όλοι μαζί στα ελληνικά νησιά, όπου επαιτούν και πωλούν αντικείμενα στους τουρίστες. Κάποια παιδιά γνωρίζουν από την Αλβανία ότι θα εργαστούν στους δρόμους της Ελλάδας, γιατί πληροφορούνται από άλλες οικογένειες πως θα κερδίζουν πολλά χρήματα. Επίσης, πολλές φορές είναι αδύνατο να εκμαιεύσει κανείς από τα παιδιά αυτά πληροφορίες εξαιτίας του «νόμου σιωπής». Αυτό σημαίνει ότι οι πολλοί ανήλικοι απειλούνται από τους εμπόρους να παραμένουν σιωπηλοί και να μην δίνουν πληροφορίες. Είναι ευκολότερο να προσεγγιστούν τα παιδιά που έχουν ζήσει στην Ελλάδα για μικρό χρονικό διάστημα, παρά τα παιδιά που έχουν ζήσει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Τα παιδιά που τα εκμεταλλεύονται σεξουαλικά ( πορνεία), προσεγγίζονται από Αλβανούς εμπόρους στην χώρα τους, με την υπόσχεση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και καλύτερης εργασίας. Τα πρόσωπα αυτά είναι συνήθως φίλοι της οικογένειας, αλλά η οικογένεια δεν συμμετέχει στην διαδικασία αυτή, δεν ενημερώνεται. Η πλειοψηφία των παιδιών εισέρχεται στην Ελλάδα παράνομα, με τους γονείς ή τα

20 III III Μέθοδος και τόπος εκμετάλλευσης/ δραστηρ ιότητας Οικογενειακή κατάσταση και συνθήκες διαβίωσης ξαδέλφια τους, μέσω των βουνών και συνήθως παραμένουν παράνομοι. Άλλα παιδιά, θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, υποβοηθηθήκαν για να εισέλθουν στην Ελλάδα από τους εμπόρους. Οι τελευταίοι, κράτησαν επίσης τα διαβατήρια τους ως μέσο απειλής προκειμένου να μην το σκάσουν. Η προώθηση των παιδιών στους δρόμους πολυσύχναστων περιοχών των μεγαλύτερων πόλεων σε καθημερινή βάση, γίνεται από τους γονείς τους ή από ενήλικες. Οι μητέρες τους συχνά κάθονται στις πλατείες περιμένοντάς τους. Χρησιμοποιούν ψυχολογική και σωματική βία προκειμένου να πιέσουν τα παιδιά να εξασφαλίσουν ολοένα και μεγαλύτερο κέρδος, επειδή συνήθως οι σύζυγοί τους ασκούν βία σε αυτές. -Τα παιδιά δηλώνουν ότι κερδίζουν τουλάχιστον euro την ημέρα και τις αργίες ή σε άλλες περιόδους εορτών. Η μέθοδος εκμετάλλευσης μέσω επαιτείας στους δρόμους, βασίζεται στον οίκτο που προκαλεί στους ανθρώπους η εικόνα του παιδιού που επαιτεί ( η συνηθισμένη ηλικία των παιδιών για αυτή την δραστηριότητα είναι 5-10 χρονών). - Συχνά εντοπίζονται να επαιτούν ή να πωλούν διάφορα πράγματα ( λουλούδια, μικροαντικείμενα, χαρτομάντιλα κ. τ. λ.) σε κεντρικές πολυσύχναστες περιοχές των μεγαλύτερων πόλεων, - να επαιτούν ή να πωλούν κεριά έξω από εκκλησίες, -να συλλέγουν μεταχειρισμένα ρούχα και παλιά μεταλλικά αντικείμενα από κάδους σκουπιδιών, - να παίζουν μουσικά όργανα σε καφετέριες και ταβέρνες. - Η εκμετάλλευση των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης διαπράττεται με την προώθησή τους στην πορνεία, - σε μπαρ, η νυχτερινά κέντρα όπου προσφέρονται να συνοδεύσουν τους άντρες και κερδίζουν euro την βραδιά, - με την ικανοποίηση ψυχοπαθολογικών συμπεριφορών. Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι διεστραμμένοι ενήλικες πληρώνουν προκειμένου να έχουν σεξουαλική επαφή με ανήλικους ή να χρησιμοποιήσουν τους ανήλικους σε ανώμαλες σεξουαλικές πράξεις. Τα κορίτσια προτιμώνται για εργασία ως επαίτες/ πωλήτριες στους δρόμους ή για σεξουαλική εκμετάλλευση- κακοποίηση. Οι προτιμώμενες ηλικίες για σεξουαλική εκμετάλλευση-κακοποίηση είναι χρόνων. Στις περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης σε σπίτια, οι έμποροι κατακρατούν τα αληθινά έγγραφά τους και κατασκευάζουν πλαστά ώστε να φαίνονται ενήλικες. Τις εκφοβίζουν, τις κακομεταχειρίζονται, τις απειλούν, τις βιάζουν, τις ταπεινώνουν συστηματικά. Συνήθως, εξαναγκάζονται να εργάζονται 20 ώρες την ημέρα και να δέχονται έως και 70 πελάτες. Μεταξύ τριών χρονικών διαστημάτων χωρισμένων σε 7 ωρα, τους επιτρέπεται μόνο να φάνε και να πλυθούν. Εάν κάποια δεν μπορεί να ακολουθήσει τα παραπάνω, οι έμποροι την απειλούν ότι θα την σκοτώσουν. Έτσι, κερδίζουν 1400 euro την ημέρα. Οι ηλικίες των παιδιών- θυμάτων μέσω της προώθησης τους στην εγκληματικότητα ( όπως οι πορτοφολάδες) είναι χρόνων. Χρησιμοποιούνται τόσο αγόρια όσο και κοπέλες για αυτή την δραστηριότητα. Συνήθως τοποθετούνται να κλέβουν κινητά από τα τραπέζια των καφετεριών και των ταβερνών κ. τ. λ. Τα παιδιά μένουν σε ενοικιαζόμενα σπίτια ή σε καλύβες που έχουν χτίσει με τις οικογένειές τους. Αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα ένταξης, εξαιτίας πολιτισμικών διαφορών, της γλώσσας, της δυσκολίας να βρουν ένα σπίτι, να δημιουργήσουν μία κοινότητα, να ενταχθούν στα σχολεία, εξαιτίας των περιορισμών του νόμου για την μετανάστευση κ. τ. λ. ΔΕΙΚΤΕΣ εμπορίας/ εκμετάλλευση ς Όλα τα παιδιά βιώνουν εκμετάλλευση, σε διάφορες μορφές και σε διαφορετικό βαθμό. Πολλά από αυτά εργάζονται πολλές ώρες και κάτω από άσχημες και αγχωτικές συνθήκες και σε πολλές περιπτώσεις η δική τους εργασία είναι η βασική πηγή εισοδήματος της οικογένειας. Άθλιες συνθήκες διαβίωσης, προβλήματα υγείας, ενδοοικογενειακή βία και εγκατάλειψη από τον πατέρα, αμέλεια ή αλκοολισμός, μητέρες που μεγαλώνουν τα παιδιά μόνες τους, είναι παράγοντες που οδηγούν τον πληθυσμό των Roma σε μία κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μεγάλη ανασφάλεια. Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται από την έλλειψη κοινοτικού πνεύματος, την δυνατή αίσθηση διαφορετικότητας και τον κοινωνικό αποκλεισμό εξαιτίας της μεγάλης διαφοράς των συνθηκών διαβίωσης σε σχέση με τον μέσο πληθυσμό. Τα σπίτια στα οποία διαμένουν δεν έχουν τις απαραίτητες ανέσεις και δεν καλύπτουν τα πρότυπα υγιεινής. Είναι μικρά και συνήθως τα μοιράζονται πολλά πρόσωπα. Όλες αυτές οι συνθήκες καθιστούν την συγκεκριμένη ομάδα ακόμη πιο ευάλωτη ενώ τα παιδιά εκτίθενται ιδιαίτερα σε κίνδυνο της υγείας τους. Η πλειοψηφία των παιδιών που εργάζονται στους δρόμους παρακολουθούν μόνο στο δημοτικό σχολείο και πάλι όχι συστηματικά: πολλές απουσίες, όχι καλά αποτελέσματα. Τα θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης ζουν στην Ελλάδα λιγότερο από 6 μήνες. Κάποια θύματα δήλωσαν ότι παρακολούθησαν το σχολείο στις χώρες τους. Οι οικογένειες των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης ήταν κυρίως μονογονεικές, πολύ φτωχές και οι έμποροι τους απήγαγαν. Τα παιδιά στην συνέντευξη: λένε λίγα λόγια φαίνονται συνέχεια φοβισμένα θέλουν να κλάψουν προσπαθούν να κρύψουν τα σημάδια κακοποίησης ζητούν να ξαναδούν αυτόν που την διεξάγει. 1. Παιδιά που είναι παράνομοι κάτοικοι. 2. Παιδιά που προέρχονται από κοινότητες Roma ή από Αιγυπτιακές κοινότητες της Αλβανίας. 3. Παιδιά που εργάζονται ( συχνά) πουλώντας και ( σπανίως) επαιτώντας στους δρόμους για πολλές ώρες. 4. παιδιά των οποίων οι οικογένειες δεν συνεργάζονται για το συμφέρον τους. 5. παιδιά που ζουν με άνεργους γονείς. 6. παιδιά που ζουν με αλκοολικό πατέρα και βιώνουν βίαιες οικογενειακές καταστάσεις. 7. παιδιά που κρύβουν πληροφορίες όπως: προσωπικά και οικογενειακά δεδομένα( όνομα, επίθετο, ηλικία, καταγωγή, διεύθυνση σπιτιού και του σχολείου, τον σκοπό της εργασίας τους.) 8. παιδιά που μετακινούνται συνεχώς από μέρος σε μέρος ( κάποια από αυτά έχουν ιδωθεί μόνο λίγες φορές). 9. παιδιά που ζητούν την εμπιστοσύνη σας. 10. παιδιά που δεν μιλούν τα ελληνικά με ευφράδεια. 11. παιδιά που επιμένουν να πωλήσουν τα αντικείμενά τους