ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΣΩΝ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗΣ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Της Θεοδώρας Σαρίδου, Α.Ε.Μ. 76 Επιβλέπων Καθηγητής: Ανδρέας Βέγλης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2014

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία μελετά τα εργαλεία και τις εφαρμογές της συμμετοχικής δημοσιογραφίας, όπως εμφανίζονται στους ελληνικούς ειδησεογραφικούς δικτυακούς τόπους. Συγκεκριμένα, μελετώνται οι δικτυακοί τόποι των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων πανελλαδικής κυκλοφορίας και ο δικτυακός τόπος Για το σκοπό αυτό, αρχικά αποτυπώνονται οι συνθήκες που σταδιακά οδήγησαν στην ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοσιογραφίας και στη μεταβολή του ρόλου του χρήστη στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων. Παρουσιάζονται οι αλλαγές που επήλθαν με την επικράτηση του Web 2.0, αναλύεται η έννοια του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες αλλά και η ενσωμάτωσή του στους δικτυακούς τόπους των ειδησεογραφικών οργανισμών. Τα συμμετοχικά εργαλεία, οι εφαρμογές τους, η διαμόρφωση των σχέσεων δημοσιογράφων χρηστών και τα ζητήματα που ανακύπτουν κατά την υλοποίηση της συμμετοχικής δημοσιογραφίας αποτελούν, επίσης, τμήμα αυτής της μελέτης. Η μελέτη ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας που πραγματοποιήθηκε στους δικτυακούς τόπους των εφημερίδων και στο Λέξεις-κλειδιά: συμμετοχική δημοσιογραφία, εργαλεία, Web 2.0, περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες, ελληνικές εφημερίδες, tvxs, εφαρμογές. 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ Πρώιμες μορφές συμμετοχής Η επίδραση του διαδικτύου Άλλοι παράγοντες που ευνοούν τη συμμετοχή Δημοσιογραφία των πολιτών Η Web 2.0 εποχή Ανάδειξη νέων όρων στη βιβλιογραφία Η ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοσιογραφίας Ορισμός - Χαρακτηριστικά Διαχωρισμός όρων Μορφές εμφάνισης 34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ WEB Πώς φτάσαμε στο Web Τι είναι το Web Υπηρεσίες Ο ρόλος του χρήστη Επικρίσεις Τα εργαλεία του Web Περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες Χαρακτηριστικά Παράγοντες ανάπτυξης 58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 61 3

4 3.1 Εργαλεία συμμετοχής Βαθμός συμμετοχής Πώς αντιμετωπίζεται η συμμετοχή Παράγοντες που επηρεάζουν την αποδοχή Μοντέλα συμμετοχικής δημοσιογραφίας σε παγκόσμιο επίπεδο OhmyNews The Register Citizen CNN ireport Κίνητρα υιοθέτησης των συμμετοχικών εφαρμογών από τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς 87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Κίνδυνοι και προβλήματα Μέθοδοι διασφάλισης της ποιότητας Εγγραφή CAPTCHA Moderation Εναλλακτικές μέθοδοι Ζητήματα ευθύνης Δικαιώματα και υποχρεώσεις Ευθύνη από τα σχόλια των χρηστών Ευθύνη των παρόχων πρόσβασης 109 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΚΤΥΑΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΤΩΝ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ Τα εργαλεία συμμετοχικής δημοσιογραφίας των δικτυακών τόπων των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων 5.2 Παρατηρήσεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΚΤΥΑΚΟ ΤΟΠΟ TVXS Ο δικτυακός τόπος TVXS 146 4

5 6.2 Ο ρόλος του χρήστη στο ΤVXS 6.3 Αναλυτικά στοιχεία για τη συμπεριφορά των χρηστών Τα εργαλεία συμμετοχικής δημοσιογραφίας του δικτυακού τόπου Η απήχηση του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες Προβλήματα από το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες 162 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 167 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 170 ΠΗΓΕΣ 171 5

6 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ ΕΙΚΟΝΕΣ Εικόνα 1: Το εξώφυλλο του περιοδικού ΤΙΜΕ, 25 Δεκεμβρίου Εικόνα 2: Ο χώρος σχολιασμού της εφημερίδας δημοκρατία. Εικόνα 3: ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ θέματα στην αρχική σελίδα του ΕΘΝΟΥΣ. Εικόνα 4: Ο χώρος σχολιασμού της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ τύπος. Εικόνα 5: Ένα εργαλείο συζήτησης στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ. Εικόνα 6: Τα εργαλεία διαμοιρασμού του περιεχομένου του δικτυακού τόπου της εφημερίδας Η ΑΥΓΗ στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Εικόνα 7: Ο χώρος σχολιασμού της εφημερίδας Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ. Εικόνα 8: Εργαλείο αξιολόγησης του περιεχομένου της εφημερίδας ΗΜΕΡΗΣΙΑ. Εικόνα 9: Διαμοιρασμός του περιεχομένου της οικονομικής εφημερίδας ΚΕΡΔΟΣ στα κοινωνικά δίκτυα Εικόνα 10: Το αρχείο των blogs και οι bloggers της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ. Εικόνα 11: Οι αναγνώστες έχουν τη δυνατότητα αποστολής κειμένων στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ. Εικόνα 12: Η πρόσκληση του Στέλιου Κούλογλου για οικονομική ενίσχυση του TVXS από τους χρήστες. Εικόνα 13: Η σελίδα δημιουργίας νέου λογαριασμού χρήστη και εισόδου των ήδη εγγεγραμμένων χρηστών στο TVXS. Εικόνα 14: Η συνέντευξη του Αλέξη Τσίπρα στο TVXS με ερωτήσεις που κατέθεσαν οι χρήστες του δικτυακού τόπου. Εικόνα 15: Το άρθρο του χρήστη που βρίσκεται ανάμεσα στις πιο δημοφιλείς σελίδες του δικτυακού τόπου TVXS. 6

7 ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1: Επικινδυνότητα του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες ανάλογα με τον τύπο του. Πίνακας 2: Εφαρμογή διαφορετικού τύπου ελέγχου ανάλογα με τον τύπο του περιεχομένου. Πίνακας 3: Τα εργαλεία συζήτησης στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. Πίνακας 4: Τα εργαλεία αποστολής περιεχομένου στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. Πίνακας 5: Τα εργαλεία διαμοιρασμού περιεχομένου στα κοινωνικά δίκτυα στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. Πίνακας 6: Τα εργαλεία αξιολόγησης περιεχομένου στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. Πίνακας 7: Οι μέθοδοι διασφάλισης της ποιότητας των σχολίων στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. Πίνακας 8: Οι επισκέψεις των χρηστών στο δικτυακό τόπο TVXS με κριτήριο το κανάλι εισόδου. Πίνακας 9: Συγκριτικά στοιχεία για τη συμπεριφορά των χρηστών του TVXS αναφορικά με το ποσοστό εγκατάλειψης, τον αριθμό σελίδων ανά επίσκεψη και το μέσο όρο διάρκειας της επίσκεψης. Πίνακας 10: Η συμπεριφορά των χρηστών του TVXS με κριτήριο των αριθμό των επισκέψεων που πραγματοποίησαν κατά το χρονικό διάστημα της έρευνας. Πίνακας 11: Η συμπεριφορά των χρηστών του TVXS με κριτήριο τον αριθμό των ημερών από την τελευταία επίσκεψη στο δικτυακό τόπο. Πίνακας 12: Η συμπεριφορά των χρηστών του TVXS με κριτήριο τη συσκευή που χρησιμοποιούν για να εισέλθουν στο δικτυακό τόπο. 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι αλλαγές στο δημοσιογραφικό περιβάλλον Στην παραδοσιακή αντίληψη της δημοσιογραφίας οι ρόλοι του δημοσιογράφου και του κοινού είναι διακριτοί. Οι δημοσιογράφοι αναλαμβάνουν την ενημέρωση και την πληροφόρηση της κοινής γνώμης με στόχο την ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών. Στα πλαίσια των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.) η πληροφόρηση διέρχεται από ορισμένα κανάλια, μέσα στα οποία κάποιες θέσεις λειτουργούν ως πύλες των μηνυμάτων. Τα άτομα που ελέγχουν αυτές τις πύλες και αποφασίζουν ποια μηνύματα γίνονται αποδεκτά και ποια όχι είναι οι λεγόμενοι πυλωροί (gatekeepers 1 ) (Σεραφετινίδου, 1987). Οι δημοσιογράφοι, ως πυλωροί, αποφασίζουν ποια γεγονότα της επικαιρότητας αξίζει να ερευνηθούν περαιτέρω με σκοπό να παρουσιαστούν στο κοινό, ποια γεγονότα θα αποτελέσουν είδηση και τι έμφαση θα δοθεί στο καθένα. Αυτή η διαδικασία της επιλογής χαρακτηρίζεται ως φύλαξη της πύλης (gatekeeping) και περιγράφει ένα κύριο δημοσιογραφικό καθήκον που ενισχύεται και συντηρείται από τις επαγγελματικές ρουτίνες και τις συμβάσεις του επαγγέλματος (Domingo κ.ά., 2008: 326). Για το σκοπό αυτό, οι επαγγελματίες της ενημέρωσης εντοπίζουν τα γεγονότα, συλλέγουν πληροφορίες και τα καταγράφουν σε μορφή είδησης για το κοινό (Σκλαβούνης, 1995). Το κοινό δεν διαδραματίζει κάποιο ρόλο στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων, καθώς οι δημοσιογράφοι την εκτελούν το σύνολό της. Από τη γέννηση της ιδέας, τη συγκέντρωση των στοιχείων, την καταγραφή και τη σύνταξη έως τη δημοσίευση έχουν τον πλήρη έλεγχο (Nip, 2006: 216). Αποδίδοντας, λοιπόν, σε αυτούς το ρόλο του παρόχου της πληροφορίας, παραδοσιακά αποδίδεται στο κοινό ο ρόλος του παραλήπτη (Singer κ.ά., 2011: 35). 1 Την ελληνική απόδοση του όρου ως πυλωρού, δηλαδή φύλακα της πύλης εισήγαγε η Σεραφετινίδου (1987). Ο όρος αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τον Lewin το 1947 και τρία χρόνια αργότερα από τον White για να δηλώσει «το βασικό μηχανισμό που εξασφαλίζει την ομαλή λειτουργία και αναπαραγωγή των γραφειοκρατικών στόχων και διαδικασιών που χαρακτηρίζουν τα Μ.Μ.Ε.» (Σεραφετινίδου, 1987). 8

9 Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, όμως, τα δεδομένα διαμορφώνονται εκ νέου. Οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών έχουν διεισδύσει σε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής. Όπως είναι φυσικό, ο τομέας της δημοσιογραφίας δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς η χρήση των νέων τεχνολογικών εργαλείων τόσο από τους ίδιους τους δημοσιογράφους όσο και από το κοινό προκαλεί σημαντικές μεταβολές στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων. Με το διαδίκτυο καθίσταται δυνατή η επικοινωνία πολλών-προς-πολλούς, που εμπλουτίζει τα σχήματα ένας-προς-πολλούς και ένας-προς-έναν, τα οποία επιτυγχάνονταν με τις εφημερίδες, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τις επιστολές και το τηλέφωνο. Ο τρόπος που οι δημοσιογράφοι εκπληρώνουν την αποστολή τους σταδιακά μεταβάλλεται, ενώ αλλάζει και ο τρόπος έρευνας, συλλογής, επεξεργασίας και παρουσίασης των πληροφοριών. Οι Κόβατς & Ρόζενστιλ (2001: 30) διαπιστώνουν ότι στην ψηφιακή εποχή, που οι πληροφορίες διακινούνται ελεύθερα, η έννοια της δημοσιογραφίας ως μίας ομοιογενούς οντότητας μάλλον φαίνεται αλλόκοτη. Παράλληλα, οι πολίτες έχουν πλέον πρόσβαση στην αρχική πληροφορία, λειτουργώντας όχι μόνο ως αποδέκτες, αλλά και ως πάροχοι αυτής. Έχουν στη διάθεσή τους εργαλεία και εφαρμογές που τους επιτρέπουν να δημιουργούν περιεχόμενο εύκολα, γρήγορα και ανέξοδα. Αναλαμβάνουν διαφορετικούς, πιο σύνθετους ρόλους, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που τους παρέχει το διαδίκτυο. Στο σύγχρονο μιντιακό οικοσύστημα η εξουσία αναδιανέμεται και ένα μη γραμμικό μοντέλο επικοινωνίας είναι πλέον δυνατό. (Δημητρακοπούλου, 2013). Στο δημοσιογραφικό τοπίο εμφανίζονται αλλαγές στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων και αναπτύσσονται νέοι τρόποι συνύπαρξης με το κοινό. Τα αυστηρά επαγγελματικά πλαίσια διευρύνονται και αναζητούν τη συμμετοχή των χρηστών, προσεγγίζοντας το μοντέλο της συμμετοχικής δημοσιογραφίας. 9

10 Σκοπός και σημασία της εργασίας Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να μελετηθούν τα εργαλεία και οι εφαρμογές της συμμετοχικής δημοσιογραφίας στους ελληνικούς ειδησεογραφικούς δικτυακούς τόπους. Συγκεκριμένα, στοχεύουμε να ερευνήσουμε τους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων πανελλαδικής κυκλοφορίας, καθώς και τον δικτυακό τόπο (στο εξής TVXS) για να διαπιστώσουμε αν και σε ποιο βαθμό υιοθετούν στοιχεία συμμετοχικής δημοσιογραφίας, ποια εργαλεία επιλέγουν και πώς τα ενσωματώνουν στη δομή τους. Στο σημείο αυτό έγκειται και η σημασία της εργασίας, αφού επιχειρείται η μελέτη της συμμετοχικής διάστασης ενός τμήματος του ελληνικού δημοσιογραφικού τοπίου και συγκεκριμένα της διαδικτυακής παρουσίας του συνόλου των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων πανελλαδικής κυκλοφορίας. Επίσης, μελετάται και το TVXS, το οποίο, πριν ακόμα από τη δημιουργία του, επεδίωξε την παρουσία και τη συμμετοχή των χρηστών του διαδικτύου. Μεθοδολογία της εργασίας Αρχικά, προσεγγίζεται θεωρητικά το μοντέλο της συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Μέσω της βιβλιογραφικής ανασκόπησης μελετώνται οι συνθήκες που προοδευτικά οδήγησαν στην εμφάνισή της, τα εργαλεία που καθιστούν δυνατή την υλοποίησή της και ο τρόπος εφαρμογής της στους δημοσιογραφικούς δικτυακούς τόπους. Εξετάζονται, επίσης, τα πιθανά προβλήματα που προκύπτουν μετά την υλοποίησή της και οι μέθοδοι που οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί ακολουθούν για την πρόληψη και την αντιμετώπισή τους. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η έρευνα που πραγματοποιήσαμε στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων και στο TVXS. Με τη βοήθεια εικόνων, πινάκων και στατιστικών στοιχείων οδηγούμαστε σε συμπεράσματα για τη θέση των συμμετοχικών εργαλείων και εφαρμογών στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων. Παράλληλα, διαπιστώνουμε το ρόλο που οι επαγγελματίες αυτών των δικτυακών τόπων επιτρέπουν στους χρήστες να έχουν. 10

11 Περιορισμοί της εργασίας Η εργασία περιορίζεται στη μελέτη συνολικά 18 δημοσιογραφικών δικτυακών τόπων, αριθμός που είναι μικρός συγκριτικά με την πληθώρα αντίστοιχων δικτυακών τόπων στη χώρα. Επίσης, από το σύνολο των ελληνικών εφημερίδων που κυκλοφορούν, δεν συμπεριλαμβάνονται στη μελέτη οι περιφερειακές, οι αθλητικές και οι κυριακάτικες, αλλά και γενικά όσες κυκλοφορούν σε εβδομαδιαία βάση. Πρέπει, τέλος, να επισημάνουμε ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε το διάστημα Φεβρουαρίου Μαρτίου 2014, γεγονός που θέτει και χρονικές παραμέτρους κατά την καταγραφή των συμπερασμάτων. Δομή της εργασίας Στο πρώτο Κεφάλαιο παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της συμμετοχής του κοινού στην παραγωγή των ειδήσεων, από τα πρώιμα χρόνια της δημοσιογραφίας μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερα περιγράφεται η επίδραση του διαδικτύου και του Web 2.0 στο ρόλο του χρήστη, τον οποίο μεταμόρφωσαν ριζικά. Μέσα από τη διευκρίνιση πολλών όρων που σχετίζονται με τη συμμετοχή του κοινού οδηγούμαστε σταδιακά στις συνθήκες ανάπτυξης της συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Το δεύτερο Κεφάλαιο επικεντρώνεται στην έννοια του Web 2.0 και στα εργαλεία που αυτό παρέχει στους χρήστες του διαδικτύου προκειμένου να παράγουν οι ίδιοι περιεχόμενο εκτός ή εντός των επαγγελματικών δημοσιογραφικών πλαισίων. Η έννοια του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες, μάλιστα, αναλύεται διεξοδικότερα, καθώς αποτελεί κεντρικής σημασίας έννοια στη μελέτη της συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Στο τρίτο Κεφάλαιο παρουσιάζεται η υιοθέτηση εφαρμογών συμμετοχικής δημοσιογραφίας από τους δημοσιογραφικούς - ειδησεογραφικούς δικτυακούς τόπους. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα εργαλεία συμμετοχής που παρέχουν στους χρήστες, ο βαθμός ελευθερίας που τους δίνουν κατά τη συμμετοχή, ο τρόπος που αντιμετωπίζουν τη συμβολή τους και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη στάση τους 11

12 απέναντι στη συμμετοχή των χρηστών. Τέλος, παρουσιάζονται μοντέλα συμμετοχικής δημοσιογραφίας από όλο τον κόσμο και μελετώνται τα κίνητρα που ωθούν τους δημοσιογραφικούς οργανισμούς να ενσωματώνουν στις ιστοσελίδες τους περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες. Το τέταρτο Κεφάλαιο περιλαμβάνει την ανάλυση των κινδύνων και των προβλημάτων που εμφανίζονται κατά τη διαδικασία συμμετοχής των χρηστών στους δημοσιογραφικούς δικτυακούς τόπους. Επίσης, περιγράφονται οι μέθοδοι διασφάλισης της ποιότητας του περιεχομένου των χρηστών και ο τρόπος που αυτές χρησιμοποιούνται από τους υπευθύνους. Τέλος, μελετώνται τα κυριότερα ζητήματα ευθύνης που ανακύπτουν κατά την εφαρμογή της συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Στο πέμπτο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήσαμε στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων πανελλαδικής κυκλοφορίας. Παρουσιάζεται η δομή της αρχικής σελίδας κάθε δικτυακού τόπου και στη συνέχεια καταγράφονται τα εργαλεία συμμετοχής που προσφέρονται, αλλά και οι μέθοδοι διασφάλισης της ποιότητας του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες. Διατυπώνονται, ακολούθως, συνολικές παρατηρήσεις επί του συνόλου των εφημερίδων που μελετήθηκαν. Το έκτο Κεφάλαιο παρακολουθεί τη συμμετοχική διάσταση του TVXS, από τη δημιουργία του μέχρι σήμερα. Ερευνάται ο ρόλος και η συμπεριφορά των χρηστών στο δικτυακό τόπο μέσα από την ανάλυση στατιστικών στοιχείων. Παρουσιάζονται τα συμμετοχικά εργαλεία που ενσωματώνονται και η απήχηση των συμμετοχικών εφαρμογών στο κοινό του δικτυακού τόπου. Τέλος, εστιάζουμε σε σημαντικά προβλήματα που έχουν ανακύψει στο TVXS από τη συνύπαρξη του επαγγελματικού με το ερασιτεχνικό περιεχόμενο. Η εργασία ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των συμπερασμάτων που προέκυψαν από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση και την έρευνα των δικτυακών τόπων, ενώ διατυπώνονται και προτάσεις για μελλοντική έρευνα. 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ Η ιδέα της συμμετοχής του κοινού στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων δεν είναι καινοφανής. Τα πρώτα ψήγματα εντοπίζονται ήδη εδώ και αιώνες. Ωστόσο, η μετάβαση από τον αναλογικό στον ψηφιακό κόσμο, η καταλυτική δύναμη του διαδικτύου και η χρήση νέων εργαλείων οδήγησαν στο ριζικό επανακαθορισμό της σχέσης δημοσιογράφων - κοινού. 1.1 Πρώιμες μορφές συμμετοχής Ήδη από τις αρχές του 17 ου αιώνα στα καφενεία και στα δημόσια κέντρα της Αγγλίας και της Γαλλίας διεξάγονται συζητήσεις με βάση κυρίως πληροφορίες ταξιδιωτών που κατέγραφαν τις εμπειρίες τους σε ημερολόγια. Επαγγελματίες τυπογράφοι συγκεντρώνουν τις ταξιδιωτικές αφηγήσεις, τους πολιτικούς καβγάδες και τις ειδήσεις από τους δημόσιους χώρους και τυπώνουν τις πρώτες εφημερίδες (Κόβατς & Ρόζενστιλ, 2004: 27). Το 1690, στη Βοστόνη, ο Benjamin Harris εκδίδει το πρώτο τεύχος του εντύπου Publick Occurrences Both Foreign and Domestick, το οποίο διαθέτει ένα ιδιαίτερο γνώρισμα: παρότι είναι τετρασέλιδο, μόνο οι τρεις σελίδες είναι τυπωμένες, ενώ η τέταρτη παραμένει κενή, προκειμένου οι αναγνώστες να κάνουν τις δικές τους προσθήκες, πριν δώσουν την εφημερίδα σε κάποιον άλλο. Το τεύχος αυτό, ωστόσο, ήταν και το τελευταίο, καθώς ο Harris δεν διέθετε την απαραίτητη άδεια των αρχών για την έκδοση της εφημερίδας του (Boczkowski, 2005: 141). Η ανταλλαγή πληροφοριών μέσω των συζητήσεων συνεχίζεται και στη διάρκεια του επόμενου αιώνα με τη μορφή των επιστολών προς τον εκδότη, τις οποίες πολλοί χαρακτηρίζουν πρόδρομο των σημερινών συμμετοχικών εφαρμογών (Κόβατς & Ρόζενστιλ, 2004, Gillmor, 2006 και Singer κ.ά., 2011). Οι αναγνώστες των εφημερίδων 13

14 στέλνουν γράμματα σχολιάζοντας τα άρθρα και εκφράζοντας τη συμφωνία ή τη διαφωνία τους με αυτά. Ένα μικρό ποσοστό των επιστολών δημοσιεύεται, πάντα μετά τον έλεγχο από τους συντάκτες. Κατά το 19 ο αιώνα, οι εφημερίδες αναζητούν μία πιο άμεση επαφή με την κοινότητα στην οποία ανήκουν, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές να μετατρέπουν τμήμα των γραφείων τους σε αναγνωστήριο και χώρο υποδοχής του κοινού 2. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται εστίες συγκέντρωσης και συζήτησης μεταξύ των δημοσιογράφων και των αναγνωστών (Κόβατς & Ρόζενστιλ, 2004: 175). Αλλά και πιο πρόσφατα, οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί αποδέχθηκαν σε κάποιο βαθμό τη συμμετοχή ως αξία της δημοσιογραφίας, μέσω θεσμών όπως οι διαμεσολαβητές των εφημερίδων (newspaper ombudsmen) και οι αντιπρόσωποι των αναγνωστών (reader representatives). Η Ιαπωνία και η Σουηδία στις αρχές του 20 ου αιώνα, οι Η.Π.Α. στη δεκαετία του 1960 και στη συνέχεια η Ολλανδία και η υπόλοιπη Ευρώπη υιοθέτησαν παρόμοιες λειτουργίες (Deuze, 2006: 72). Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, πολλές εφημερίδες 3 επεδίωξαν την εμπλοκή των αναγνωστών τους μέσω ομάδων εστίασης (focus groups) και δημοσκοπήσεων (polls). Τα θέματα που θέτουν προς κρίση αφορούν κυρίως την καθημερινή ειδησεογραφία, την οικονομική ανάπτυξη και την εγκληματικότητα (Bowman & Willis, 2003: 9). Δεν λείπουν, ωστόσο, οι επικρίσεις τόσο για την πρακτική των επιστολών προς τον εκδότη, όσο και για την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας των διαμεσολαβητών. Αναφορικά με την πρώτη περίπτωση, οι Domingo & Heikkilä (2012: 273) υποστηρίζουν ότι οι επιστολές προς τον εκδότη έχουν αμυδρή επίδραση στην άσκηση της δημοσιογραφίας, δεδομένου ότι απουσιάζει ένα σημαντικό αντίβαρο, αυτό της επιστολής από τον εκδότη. Έτσι, λειτουργούν μονοδιάστατα και χωρίς ουσιαστικό 2 Το 1840 η εφημερίδα Houston Star, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (Η.Π.Α.), κατέστησε τον προθάλαμο των γραφείων της χώρο ελεύθερο για το κοινό, επιδιώκοντας, έτσι, την ενίσχυση του ρόλου του στις δραστηριότητές της. 3 Σύμφωνα με τα στοιχεία του Pew Center for Civic Journalism, τουλάχιστον το 20% των 1500 καθημερινών εφημερίδων στις Η.Π.Α. εφάρμοσαν κάποια μορφή συμμετοχής των πολιτών στο διάστημα (Bowman & Willis, 2003: 9). 14

15 όφελος για τη δημοσιογραφία. Αντίστοιχες ανεπάρκειες εντοπίζουν και στη δράση των διαμεσολαβητών. Συγκεκριμένα, διαπιστώνουν ότι, ενώ ο ρόλος τους ήταν να διαχειρίζονται τα παράπονα των αναγνωστών και να λαμβάνουν την ανατροφοδότηση από αυτούς, ουσιαστικά η ικανότητά τους να βελτιώσουν τις προβληματικές πρακτικές ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη. Αυτός είναι ένας λόγος που στην πορεία τέτοιες μορφές επικοινωνίας με το κοινό ατόνησαν. Διατηρήθηκαν μόνο οι επιστολές, οι οποίες πάντα υπόκεινται σε έλεγχο πριν δημοσιευθούν. Εκτός από το χώρο των εντύπων, και στο ραδιόφωνο, αλλά και στην τηλεόραση πάντοτε βρίσκεται σε εξέλιξη μία μορφή συζήτησης των παραδοσιακών δημοσιογράφων με το κοινό, που έχει τη μορφή τηλεφωνημάτων κατά τη διάρκεια συζητήσεων σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, σύντομων μηνυμάτων κειμένου (S.M.S.) ή δημοσκοπήσεων (Gillmor, 2006: 194). Οι τοπικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί στις Η.Π.Α. αλλά και αλλού, δέχονται συχνά κλήσεις από ακροατές που μεταδίδουν πληροφορίες για γεγονότα που συμβαίνουν στην περιοχή τους. Οι τηλεοπτικές εκπομπές, αλλά και οι ειδησεογραφικές αναμεταδόσεις έκτακτων γεγονότων εμπλουτίζονται με τις τηλεφωνικές κλήσεις τηλεθεατών που παρεμβαίνουν μεταφέροντας πληροφορίες σχετικά με το υπό συζήτηση θέμα. Σύμφωνα με τον Nip (2006: ), την εμπλοκή των πολιτών στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων είχε ως στόχο και το κίνημα της δημόσιας δημοσιογραφίας (public journalism 4 ). Απώτερος σκοπός της κίνησης, που εμφανίστηκε στις Η.Π.Α. το 1993, αλλά δεν ευδοκίμησε με αυτή τη μορφή στο χρόνο, ήταν η σύνδεση της δημοσιογραφίας με την κοινότητα και η ενίσχυση του δημόσιου διαλόγου. Το κίνημα εξέφραζε ουσιαστικά την ανησυχία του για την αποσύνδεση των δημοσιογράφων και των ειδησεογραφικών οργανισμών από τους πολίτες (Δεληγιάννη, 2012: 45). 4 Ο ίδιος (2006: 212) υποστηρίζει ότι ο όρος public journalism περικλείει και τον όρο civic journalism, καθώς οι στόχοι τους ταυτίζονται. Επεκτείνοντας τη σκέψη αυτή, οι Fröhlich, Quiring & Engesser (2012) προσθέτουν τους όρους communitarian journalism και network journalism, για να εκφράσουν -μαζί με τους δύο προηγούμενους- τη στροφή της παραδοσιακής δημοσιογραφίας σε μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών. 15

16 Κίνητρο της αλλαγής ήταν η προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η αδιαφορία των πολιτών για τα κοινά που οφειλόταν στα ελλείμματα του παραδοσιακού τρόπου άσκησης της δημοσιογραφίας. Οι επαγγελματίες, εξακολουθώντας να κατέχουν τον πλήρη έλεγχο της σύνταξης και της δημοσίευσης των ειδήσεων, απευθύνονταν συχνά στους πολίτες προκειμένου να αναζητήσουν λύσεις σε σημαντικά προβλήματα που αναδείκνυαν. Με την οργάνωση συναντήσεων και ομάδων διαλόγου επιχειρούσαν να εντάξουν το κοινό και στη διαμόρφωση της θεματολογίας. 1.2 Η επίδραση του διαδικτύου Σημαντικές διαφοροποιήσεις στη σχέση των δημοσιογράφων με το κοινό επέφερε η εξάπλωση του διαδικτύου και η καθολική επικράτηση μίας υπηρεσίας του, του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web ή απλώς Web). Υποστηρίζεται, μάλιστα, ότι «η εισβολή των νέων τεχνολογιών ανέτρεψε ριζικά -περισσότερο ίσως απ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο επάγγελμα- τους παραδοσιακούς τρόπους εργασίας» (Ραμονέ, 1999: 62). Από το δεύτερο μισό, και κυρίως στα τέλη του 20 ου αιώνα, οι εφημερίδες, που έχουν ήδη παρουσιάσει τις ηλεκτρονικές τους εκδόσεις, αρχίζουν να δίνουν χώρο στους αναγνώστες. Πειραματίζονται με διάφορα εργαλεία, όπως οι πίνακες μηνυμάτων (message boards) και οι χώροι συνομιλίας (chat rooms). Τα δημοσιογραφικά κείμενα ακολουθούνται συχνά από τη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ( ) του γράφοντα, ώστε οι αναγνώστες να επικοινωνούν μαζί του, να επισημαίνουν τυχόν λάθη ή παραλείψεις και να κάνουν προτάσεις για περαιτέρω έρευνα. Ήδη από το 1999, δύο πρώην δημοσιογράφοι του πρακτορείου Reuters, οι John West και Paul Eedle, υποστηρίζουν ότι η εποχή που ο δημοσιογράφος έλεγε «τα ξέρω όλα για το θέμα, τεντώστε τα αυτιά σας και θα σας εξηγήσω» ανήκει στο παρελθόν (Ward, 2002: 25). Το κοινό βρίσκεται σταδιακά σε μία πιο ισότιμη σχέση με τους επαγγελματίες συγκριτικά με αυτήν που κατείχε στα παραδοσιακά Μέσα. 16

17 Με την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών, οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί αντιμετωπίζουν σωρεία προκλήσεων και η δημοσιογραφική πρακτική μετασχηματίζεται. Παράλληλα, στο ψηφιακό περιβάλλον διαφοροποιείται και ο τρόπος λήψης της δημοσιογραφίας σε σχέση με το αναλογικό. Αναγνώστες, ακροατές και τηλεθεατές γίνονται χρήστες. Δεν είναι απλώς μέλη του κοινού, δεν παρακολουθούν απλώς τη ροή της πληροφορίας, αλλά αποφασίζουν πώς θα καταναλώσουν τα δημοσιογραφικά προϊόντα, αλληλεπιδρούν με άλλους χρήστες, αναζητούν και παράγουν πρόσθετες πληροφορίες (Singer κ.ά., 2011: 35). Η νέα κατάσταση που εγκαθιδρύεται με το διαδίκτυο καταλύει αργά, αλλά σταθερά, την κάθετη δομική σχέση που ίσχυε προηγουμένως μεταξύ των πληροφοριακών κέντρων και των πληροφορούμενων ατόμων (Καϊτατζή - Γουίτλοκ, 2003: 18). Ο Παγκόσμιος Ιστός συμβάλλει σημαντικά στην ενδυνάμωση και των δύο όψεων (ενεργητική - παθητική) της πληροφόρησης, οδηγώντας στην επικοινωνιακή χειραφέτηση όσων έχουν τη βούληση και την ικανότητα να γίνουν έξυπνοι χρήστες των νέων Μέσων (Καϊτατζή - Γουίτλοκ, 2003: 18). Ενισχύεται σημαντικά η ενεργητική πληροφόρηση 5, δηλαδή, περισσότερο τώρα το άτομο γίνεται πομπός πληροφοριών προς τρίτους, ενώ παράλληλα δρα επιλεκτικά για την απόκτηση της πληροφόρησης που το ενδιαφέρει από τρίτους, απομακρυνόμενο από τη θέση του απλού αποδέκτη περιεχομένου. Το διαδίκτυο αυξάνει την εμπλοκή του κοινού, που μπορεί τώρα να καταναλώνει τις ειδήσεις με τρόπο μη γραμμικό. Οι ειδήσεις μπορούν να προσαρμόζονται και να προσωποποιούνται σύμφωνα με τις προτιμήσεις του κάθε ατόμου. Το Daily Me του Νεγροπόντη (1995) περιγράφει τη δραστηριότητα του χρήστη που επιλέγει τι θέλει να διαβάσει και με ποιον τρόπο και απολαμβάνει μία προσαρμοσμένη εκδοχή της βασικής έκδοσης μίας διαδικτυακής εφημερίδας. Ένα νέο είδος δημοσιογραφίας, που παράγεται περισσότερο ή λιγότερο αποκλειστικά για τον Παγκόσμιο Ιστό, κάνει την εμφάνισή του (Deuze, 2003: 206). Πρόκειται για τη 5 Στον αντίποδα, κατά την Καϊτατζή - Γουίτλοκ (2003: 193), βρίσκεται η παθητική πληροφόρηση όπου το άτομο γίνεται αποδέκτης πληροφοριών που είναι επιλεγμένες από τρίτους γι αυτό ερήμην του. 17

18 διαδικτυακή δημοσιογραφία (online journalism), η οποία διακρίνεται από τα άλλα είδη, καθώς το στοιχείο της τεχνολογίας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα του λειτουργικού ορισμού της (Deuze, 2003: 206 και Βέγλης, 2005: 647). Οι Siapera & Veglis (2012) υποστηρίζουν ότι το νέο αυτό είδος άλλαξε θεμελιωδώς και για πάντα το πρόσωπο της δημοσιογραφίας, τόσο που σήμερα είναι δύσκολο να φανταστούμε μία δημοσιογραφία ασκούμενη αποκλειστικά εκτός διαδικτύου. Ως βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου αυτού αναγνωρίζονται από τον Βέγλη (2005: 647) η δυνατότητα άμεσης και διαρκούς ενημέρωσης, η παγκόσμια πρόσβαση στην πληροφορία, η προσπέλαση της γραμμικής δομής του κειμένου (hypertextuality), η χρήση πολυμεσικών εφαρμογών κατά τη δημιουργία και ανάγνωση του περιεχομένου (multimediality), η έντονη εξατομίκευση της πληροφορίας (customization) και η δυνατότητα αμφίδρομης ανταλλαγής πληροφοριών και αλληλεπίδρασης μεταξύ δημοσιογράφου και χρήστη (interactivity). Τη δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας 6 εντοπίζει ως τον κύριο διαφοροποιητικό παράγοντα ανάμεσα στην παραδοσιακή και τη διαδικτυακή δημοσιογραφία και η Σπυρίδου (2005: 713): «οι δημοσιογράφοι μπορούν να κατευθύνουν τις τεχνολογικές δυνατότητες του διαδικτύου ώστε να παρέχουν στους καταναλωτές τα μέσα εκείνα που θα τους επιτρέψουν να λειτουργήσουν ως ενεργό κοινό που αποφασίζει, ελέγχει και συμμετέχει στην ειδησεογραφική του ενημέρωση». Η πιο προφανής αλλαγή που ο Παγκόσμιος Ιστός προσφέρει στη δημοσιογραφία είναι, κατά τον Stovall (2004), η ποιότητα της διαδραστικότητας και η πιθανότητα να διαμορφωθεί μία νέα σχέση μεταξύ του δημοσιογράφου και του κοινού. Η δημοσιογραφία γίνεται διαδραστική (interactive), οι χρήστες επικοινωνούν και με τους παραγωγούς του ειδησεογραφικού περιεχομένου, αλλά και μεταξύ τους. Η εμπλοκή τους, βέβαια, εξακολουθεί να λαμβάνει χώρα μετά τη δημοσίευση των ειδήσεων, για 6 Το περιεχόμενο του όρου συγκροτείται από τα εξής: σημαντικός βαθμός ελέγχου από το χρήστη, πρόκληση ανάδρασης του χρήστη, συμμετοχική επικοινωνία, ευκαιρίες για δημιουργική ενασχόληση και αμοιβαία επιρροή (Σπυρίδου, 2005: 713). 18

19 τη διαδικασία παραγωγής των οποίων υπεύθυνοι παραμένουν οι επαγγελματίες (Nip, 2006: 217). Ο Ward (2002: 24) διακρίνει τρία επίπεδα διαδραστικότητας: Ο καταναλωτής αλληλεπιδρά με τον πάροχο των ειδήσεων. Οι καταναλωτές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Ο καταναλωτής έχει τη δυνατότητα να γίνει πάροχος. Η διαδραστικότητα είναι το στοιχείο που ξεχωρίζει τη διαδικτυακή δημοσιογραφία από τα παραδοσιακά Μ.Μ.Ε., με την έννοια του διαμοιρασμού ισχύος. Η μονοπωλιακή δημοσιογραφική ισχύς εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά οι αναγνώστες έχουν λόγο στο πώς ο δημοσιογράφος προσεγγίζει τα γεγονότα, δεν είναι αμέτοχοι στη διαδικασία των ειδήσεων. Η δύναμη του μιντιακού παραγωγού και η δύναμη του μιντιακού καταναλωτή αλληλεπιδρούν με απρόβλεπτους τρόπους (Jenkins, 2006: 2). 1.3 Άλλοι παράγοντες που ευνοούν τη συμμετοχή Εκτός από τις εξελίξεις στο χώρο του διαδικτύου, όμως, η συμμετοχή του κοινού στη δημοσιογραφία διαμορφώνεται και από άλλους παράγοντες. Όπως ορθά υποστηρίζει η Moretzsohn (2006), είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η τεχνολογία μόνη της μπορεί να αλλάξει τις κοινωνικές σχέσεις. Αντίθετα, οι κοινωνικές σχέσεις και οι αντιπαραθέσεις διαμορφώνουν την ενστάλαξη ενός νέου τρόπου χρήσης της τεχνολογίας. Εκτός των - σχεδόν- απεριόριστων τεχνολογικών δυνατοτήτων, και οι συνθήκες του οικονομικού και κοινωνικού περιβάλλοντος ωθούν προς την κατεύθυνση της συμμετοχής των πολιτών στην παραγωγή των ειδήσεων (Paulussen κ.ά., 2007, Domingo κ.ά., 2008 και Turner, 2010). Στην κοινωνία υπάρχει ευρέως η αντίληψη ότι οι δημοσιογράφοι δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους, αποτυγχάνοντας στο καθήκον τους να προωθούν και να προστατεύουν το δημόσιο συμφέρον (Hirst, 2011: 15). Αντίθετα, πιστεύεται ότι έχουν αναπτύξει 19

20 στενούς δεσμούς με τις επιχειρήσεις και τη διαφήμιση, χάνοντας την επαφή τους με τον πολίτη. Μεγάλο μέρος της κοινωνίας θεωρεί τους δημοσιογράφους κομμάτι ενός διεφθαρμένου συστήματος που εξυπηρετεί οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα. Σε άρθρο τους για τις αλλαγές του ελληνικού μιντιακού τοπίου, οι New York Times παρατηρούν ότι οι Έλληνες χάνουν την εμπιστοσύνη τους στα κυρίαρχα Μ.Μ.Ε. σχεδόν όσο και στους πολιτικούς, θεωρώντας ότι συνευθύνονται για τις συνθήκες που οδήγησαν προς τη χρεωκοπία της χώρας (Donadio, 2013). Η εμπορευματοποίηση, η ιδιοκτησιακή συγκέντρωση και η κεφαλαιοποίηση των Μ.Μ.Ε. ορίζουν τη σύγχρονη μορφή του δημοσιογραφικού επαγγέλματος: ο Τύπος λειτουργεί ως οικονομική κερδοσκοπική επιχείρηση. Τα κρατικά Μέσα είναι όργανα της κρατικής προπαγάνδας, ενώ τα ιδιωτικά προβάλλουν ένα ναρκισσιστικό star system (Δεληγιάννη, 2012: 41). Ο Gillmor (2006: 19) υποστηρίζει ότι οι πολίτες δημοσιογράφοι έρχονται να συμπληρώσουν το κενό που προήλθε όταν οι εκδότες των εφημερίδων και οι παραγωγοί των τηλεοπτικών εκπομπών περιέκοψαν την ποιότητα και την ποσότητα της δημοσιογραφίας για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Οι επιχειρηματίες των Μ.Μ.Ε. χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες για να επιτύχουν «την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και των πωλήσεων, τη μεγαλύτερη εισροή διαφήμισης ως μέσο μεγιστοποίησης του κέρδους και την υψηλότερη εργασιακή αποδοτικότητα» (Δημητρακοπούλου, 2007: 88). Οι κυκλοφορίες των παραδοσιακών εφημερίδων πέφτουν και το νεανικό κοινό προτιμά για την ενημέρωσή του το διαδίκτυο και όχι το γραπτό Τύπο. Οι νέοι αναγνώστες είναι περισσότερο εξοικειωμένοι με τις ηλεκτρονικές εκδόσεις των εφημερίδων παρά με τις αντίστοιχες έντυπες και στρέφονται σε αυτές για την καθημερινή ενημέρωσή τους. Σταδιακά, το κοινό παύει να εμπιστεύεται για την ενημέρωσή του αποκλειστικά τα παραδοσιακά Μέσα και αναζητά εναλλακτικές μορφές ενημέρωσης. Ένα σημαντικό κομμάτι του κοινού δεν επιθυμεί πια τη μεσολάβηση των επαγγελματιών και επιλέγει να φτιάξει τις δικές του ειδήσεις (Turner, 2010: 72). Ως αντίβαρο στη μειούμενη 20

21 εμπιστοσύνη του κοινού στην επαγγελματική δημοσιογραφία, εκείνο αναπτύσσει νέους ρόλους και ασκεί πίεση στα καθιερωμένα πρότυπα παραγωγής των ειδήσεων. Καλλιεργείται, έτσι, το μοντέλο της εναλλακτικής δημοσιογραφίας (alternative journalism). Στην ιδανική του μορφή, ασκείται εντελώς έξω από τις καθιερωμένες μιντιακές επιχειρήσεις και εσωκλείει τα μέσα των ομάδων διαμαρτυρίας, των διαφωνούντων και των περιθωριακών πολιτικών οργανώσεων. Παράγεται συνήθως από ερασιτέχνες με μικρή ή καθόλου εκπαίδευση. Οι Atton & Hamilton (2008) βλέπουν το είδος αυτό ως απάντηση στον καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης των κοινωνιών και στον ιμπεριαλισμό ως παγκόσμια δυναμική σταθεροποίησης. Ένα τέτοιο παγκόσμιο δίκτυο οργανώσεων ανεξάρτητης ενημέρωσης είναι το Indymedia. Δημιουργήθηκε το Νοέμβριο του 1999 με σκοπό να καλύψει τις διαδηλώσεις κατά του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, στο Σιάτλ των Η.Π.Α., και σήμερα εκτείνεται σε δεκάδες σημεία ανά την υφήλιο. Βασίζεται σε 70 Ανεξάρτητα Κέντρα Πληροφόρησης (Independent Media Centers IMC s) που έχουν ως βαθύτερο στόχο «να δώσουν στον κόσμο να καταλάβει ότι, αφού μπορεί να αναλάβει την ενημέρωση στα χέρια του, μπορεί να πάρει τον έλεγχο και άλλων πλευρών της ζωής του, που μέχρι τώρα αφήνονται στα χέρια ειδικών και επαγγελματιών» ( 1.4 Δημοσιογραφία των πολιτών Κι ενώ ήδη υπήρχε πρόσφορο έδαφος από την πλευρά των πολιτών, μία σειρά γεγονότων ενθάρρυνε τη συμμετοχή τους στην παραγωγή ειδήσεων σε πρωτοφανή κλίμακα. Το πρώτο παγκόσμιας εμβέλειας παράδειγμα, το οποίο αντικατοπτρίζει αυτή την αλλαγή στη δημοσιογραφία, εντοπίζεται στις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11 ης Σεπτεμβρίου 2001 στη Νέα Υόρκη. Τότε, από τα πρώτα λεπτά, οι χρήστες του διαδικτύου κατέκλυσαν τις παραδοσιακές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, προκειμένου να ενημερωθούν. Πολλές από αυτές μπλόκαραν από το μεγάλο όγκο επισκεπτών και οι 21

22 πολίτες αναζήτησαν την πληροφόρησή τους σε διαφορετική κατεύθυνση. Στράφηκαν στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, στα ιστολόγια (blogs) και σε ομάδες ή forum συζήτησης (discussion groups ή forum). Τα παραδοσιακά Μέσα βρέθηκαν να υπολείπονται χρονικά των νέων τρόπων ενημέρωσης. Οι πρώτες τηλεοπτικές εικόνες από την επίθεση προέρχονταν από βίντεο ερασιτεχνών που ήταν αυτόπτες μάρτυρες του γεγονότος (García-Avilés, 2010: 253). Από την πρώτη στιγμή άρχισε να αναδύεται ένα νέο είδος δημοσιογραφίας, μία δημοσιογραφία «κάν το μόνος σου» (Bowman & Willis, 2003: 15). Συνηθισμένοι άνθρωποι, χωρίς επαγγελματική εξειδίκευση, δημοσίευαν στο διαδίκτυο φωτογραφίες και μαρτυρίες από τον τόπο των γεγονότων. Οι ειδήσεις απομακρύνθηκαν από την αποκλειστικότητα των επίσημων φορέων ενημέρωσης και οι δημοσιογράφοι δεν ήταν πλέον οι μόνοι που αποφάσιζαν τι θα καταγραφεί (Singer κ.ά., 2011). Ακολούθησαν γεγονότα όπως ο σεισμός και το τσουνάμι της 26 ης Δεκεμβρίου 2004 στον Ινδικό Ωκεανό, οι βομβιστικές επιθέσεις της 7 ης Ιουλίου 2005 στο Λονδίνο και λίγες μέρες αργότερα ο τυφώνας Katrina στις Η.Π.Α., που γιγάντωσαν το φαινόμενο και έκαναν τη δημοσιογραφία των πολιτών (citizen journalism 7 ) γνωστή στο ευρύ κοινό. Και πάλι τα τηλεοπτικά δίκτυα αναμετέδιδαν αρχικά εικόνες που προέρχονταν από ερασιτέχνες. Στο μοντέλο αυτό, η ευθύνη για τη συγκέντρωση του υλικού, την παραγωγή και τη δημοσίευση των ειδήσεων ανήκει στους μη επαγγελματίες, οι οποίοι μπορεί να είναι μεμονωμένα άτομα, ομάδες πολιτών ή μη κυβερνητικές οργανώσεις που διαχειρίζονται ένα ειδησεογραφικό blog, μία ιστοσελίδα, ένα ραδιοφωνικό σταθμό ή μία εφημερίδα (Nip, 2006: 218). Οι επαγγελματίες δεν εμπλέκονται καθόλου, εκτός αν βρίσκονται στη διάθεση των πολιτών, αλλά πάντως όχι ως αμειβόμενοι εργαζόμενοι. Κατά τον Rosen (2008), «οι άνθρωποι που παλιότερα ήταν γνωστοί ως το κοινό» χρησιμοποιούν τα 7 Σπανιότερα χρησιμοποιείται ο όρος λαϊκή δημοσιογραφία (grassroots journalism) (Gillmor, 2006 και Fröhlich, Quiring & Engesser, 2012). 22

23 εργαλεία που έχουν στην κατοχή τους για να ενημερώνουν ο ένας τον άλλο και αυτό ονομάζεται δημοσιογραφία των πολιτών 8. Στις συνθήκες αυτές ορισμένοι αναγνωρίζουν το μετασχηματισμό της δημόσιας δημοσιογραφίας στη δημοσιογραφία του κοινού (public s journalism), ως εναλλακτική στην επικρατούσα τάση που υποκύπτει στα οικονομικά και εμπορικά συμφέροντα του περιβάλλοντός της. Μορφοποιείται ένα μοντέλο δημοσιογραφίας όπου η εξουσία δεν ανήκει ούτε στην αγορά, ούτε σε κάποιο κόμμα, αλλά στο κοινό (Witt, 2004 και Haas, 2005). Σε αυτή τη μορφή συμμετοχής, εξισορροπείται ο έλεγχος ανάμεσα στο δημοσιογράφο και το κοινόˑ πρόκειται για μία μορφή δημοσιογραφίας από και για το κοινό (Δημητρακοπούλου, 2011: 5). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα μέσα των πολιτών (citizen media) δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Και μπορεί η νέα εποχή της δημοσιογραφίας να έγινε αντιληπτή με τα παγκόσμιας εμβέλειας γεγονότα των τελευταίων ετών, προσπάθειες, όμως, ανταγωνισμού των κυρίαρχων Μέσων υπήρχαν και τις προηγούμενες δεκαετίες. Το φαινόμενο της εναλλακτικής δημοσιογραφίας είχε ήδη εμφανιστεί με το ριζοσπαστικό Τύπο στη Βρετανία, με το ριζοσπαστικό, σοσιαλιστικό Τύπο στις Η.Π.Α. και με το φεμινιστικό Τύπο στις δεκαετίες 1960 και 1970 (Δεληγιάννη, 2012: 44). Στη συνέχεια, πειρατικά ραδιόφωνα και βίντεο ανεξάρτητων καλλιτεχνών αποτέλεσαν εναλλακτικές στην καθιερωμένη, εμπορική λογική της παραδοσιακής δημοσιογραφίας. Κύρια χαρακτηριστικά τους ήταν η συμμετοχή και η αλληλεπίδραση, είχαν καθαρά ακτιβιστική φύση και δεσμεύονταν μόνο απέναντι στην κοινότητά τους (Paulussen κ.ά., 2007: 132). Σήμερα, τα μέσα των πολιτών λειτουργούν περισσότερο ως πλατφόρμες δημιουργίας κοινωνικών δικτύων από τους χρήστες, παρέχοντας τα αναγκαία εργαλεία γι αυτό, παρά ως πυρήνες ακτιβισμού. Παρά το γεγονός ότι η επίτευξη πολιτικών σκοπών 8 Παρά την απουσία των επαγγελματιών, ωστόσο, δεν θα πρέπει το είδος αυτό να συγχέεται με άλλα, πλήρως ερασιτεχνικά είδη, που στοχεύουν κυρίως στη διασκέδαση και όχι στην ενημέρωση. Para journalism, amateur journalism και layman journalism περιγράφουν στοιχειώδεις δημοσιογραφικές λειτουργίες που, όμως, σπάνια συναντούν δημοσιογραφικά πρότυπα. Βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η έλλειψη επαγγελματισμού (Fröhlich, Quiring & Engesser, 2012: 4). 23

24 ενδέχεται να αποτελεί κομμάτι της αποστολής τους, εντούτοις δεν συνιστά ικανή και αναγκαία συνθήκη της ύπαρξής τους. Επιπλέον, ο κάθε χρήστης, χωρίς να χρειάζεται ακριβό εξοπλισμό, μπορεί να παράγει και να διανείμει περιεχόμενο παγκοσμίως, σε ένα δυνητικά εκτεταμένο κοινό (Croteau, 2006: 341 και Paulussen κ.ά., 2007: 133). Δηλαδή, αυτό που έντονα διαφοροποιείται είναι το είδος, η ένταση και η δυναμική της αλληλεπίδρασης (Δεληγιάννη, 2012: 45). 1.5 Η Web 2.0 εποχή Με την επικράτηση της δεύτερης γενιάς του Παγκόσμιου Ιστού οι χρήστες παράγουν και διανέμουν τις δικές τους ειδήσεις με γνώμονα τις προσωπικές τους απόψεις και παρατηρήσεις (Domingo κ.ά., 2008: 331). Όπως σε κάθε περίοδο σημαντικών αλλαγών, παρατηρούν οι Κόβατς & Ρόζενστιλ (2004: 15), έτσι και τώρα, ο τρόπος που λαμβάνουμε τις ειδήσεις διέρχεται από σοβαρή μετάβαση. Η δυνατότητα επικοινωνίας πολλών-προς-πολλούς που δεν υπήρχε προγενέστερα, εντάσσει το κοινό στη δημοσιογραφία ως συμπαραγωγό της πληροφορίας. Οι νέοι άνθρωποι μεγαλώνουν πλέον εξοικειωμένοι με «τον ψηφιακό κάν το μόνος σου (do it yourself) κόσμο», καθώς η ενσωμάτωση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην καθημερινότητα αυξάνεται διαρκώς (Croteau, 2006: 341). Έτσι, το τοπίο των Μ.Μ.Ε. υφίσταται μία θεμελιώδη μεταμόρφωση, καθώς ο μέσος πολίτης μπορεί πλέον να δημιουργήσει μιντιακό περιεχόμενο (Meraz, 2009: 123). Ειδικότερα, τα εργαλεία του Web 2.0 έκαναν ακόμα πιο εύκολη τη ραγδαία ανάπτυξη του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες (user-generated content) 9. Χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις, απλώς με έναν υπολογιστή ή ένα κινητό τηλέφωνο με σύνδεση στο διαδίκτυο, οι χρήστες μπορούν να επιτελέσουν λειτουργίες που παλαιότερα αποτελούσαν μονοπώλιο μίας συγκεκριμένης ομάδας επαγγελματιών. 9 Βλ. αναλυτικά Κεφάλαιο

25 Το κοινό πλέον έχει στη διάθεσή του εύχρηστα εργαλεία λογισμικού, ταχύτατες ευρυζωνικές συνδέσεις και φορητές συσκευές, όπως έξυπνα κινητά τηλέφωνα (smartphones), προσωπικούς ψηφιακούς βοηθούς (personal digital assistants - PDAs), ταμπλέτες (tablet PCs) και ψηφιακές βιντεοκάμερες, που του επιτρέπουν να συμμετέχει ενεργά στη δημιουργία και τη διάδοση των ειδήσεων. Ο Deuze (2006) εντάσσει αυτή τη δυνατότητα στο πλαίσιο μίας ευρύτερης ψηφιακής κουλτούρας του 21 ου αιώνα, που αφορά όχι μόνο τη σύγκλιση 10 και τις πανταχού παρούσες συσκευές, αλλά και τον τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας. Οι τεχνολογίες και οι υπηρεσίες του Web 2.0 που συχνά, σύμφωνα με τον Hermida (2012: 309), περιγράφονται με τον όρο κοινωνικά μέσα (social media), επιτρέπουν την ύφανση νέων σχέσεων που διασπούν τις υπάρχουσες δημοσιογραφικές δομές. Τα κοινωνικά μέσα είναι υπηρεσίες βασισμένες στον Ιστό με κύρια χαρακτηριστικά τη συμμετοχή, την ανοιχτή φύση, τη συνομιλία, τη δημιουργία κοινότητας και τη συνδεσιμότητα. Παρέχουν την υποδομή ώστε τα γεωγραφικά διασκορπισμένα άτομα να συνδέονται και να συνεργάζονται χωρίς κάποιο κεντρικό συντονισμό (Hermida, 2012). Οι εκλογές στο Ιράν το 2009 και οι εξεγέρσεις στις χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής από το 2010 και εξής, γνωστές με την ονομασία Αραβική Άνοιξη, ανέδειξαν το ρόλο των κοινωνικών μέσων στη δημοσιογραφία. Μία συνεχής ροή ειδήσεων, ανταποκρίσεων, εικόνων και βίντεο από τα σημεία των γεγονότων κατέκλυσε το Twitter και το Facebook, σπάζοντας το σιωπητήριο ενημέρωσης που επέβαλαν στα δημόσια και ιδιωτικά Μ.Μ.Ε. οι απολυταρχικές κυβερνήσεις των χωρών αυτών. Τη 12 η Ιανουαρίου 2010 σημειώθηκε στην Αϊτή σεισμός 7 βαθμών της κλίμακας Richter που προκάλεσε εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους, τραυματισμούς, καταστροφές και πλήρεις ισοπεδώσεις κτιρίων. Μ.Μ.Ε. από όλο τον κόσμο έστειλαν στην περιοχή δημοσιογράφους για να καλύψουν τα γεγονότα, αλλά μέχρι την άφιξη των 10 Η σύγκλιση αναφέρεται στη σύζευξη στους τομείς των τηλεπικοινωνιών, της πληροφορικής και της ραδιοτηλεόρασης (Καϊτατζή-Γουίτλοκ, 2003: 157). 25

26 ανταποκριτών μεσολάβησε ένα διάστημα ειδησεογραφικού κενού. Η απουσία των επαγγελματιών, ωστόσο, δεν οδήγησε και σε απουσία ενημέρωσης, αφού το Twitter, το Facebook, το YouTube, το Flickr και άλλοι τόποι κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιήθηκαν ως μέσα πληροφόρησης. Και το παράδειγμα της Αϊτής, φανερώνει ότι τα κοινωνικά μέσα λειτουργούν ως δικτυωμένες πλατφόρμες όπου σε πραγματικό χρόνο διαχέονται με μεγάλη ταχύτητα πληροφορίες σχετικά με έκτακτες ειδήσεις. Στις 15 Απριλίου 2013, δευτερόλεπτα μετά την έκρηξη που σημειώθηκε στη διάρκεια του 117 ου Μαραθωνίου της Βοστόνης, τα κοινωνικά δίκτυα πλημμύρισαν με εικόνες και πληροφορίες από χρήστες των υπηρεσιών που ήταν παρόντες στον τόπο του συμβάντος. Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί είχαν άμεση πρόσβαση σε πολύ μεγάλο αριθμό πηγών, οι οποίες θα ήταν αδύνατο να συγκεντρωθούν χωρίς τη διαρκή ανταπόκριση των ερασιτεχνών. Η μετάβαση στο real time Web είναι πλέον πραγματικότητα. Η κλειστή επαγγελματική κουλτούρα διαταράσσεται, η δημοσιογραφία κατακερματίζεται (fragmented), είναι πανταχού παρούσα (omnipresent) και παίρνει τη μορφή που ο Hermida (2012: ) ονομάζει περικλείουσα (ambient). Οι δημοσιογράφοι και το κοινό συγκροτούν ένα συλλογικό οικοσύστημα, όπου οι ειδήσεις δεν αποτελούν αποκλειστικό προνόμιο της μίας ή της άλλης πλευράς. 1.6 Ανάδειξη νέων όρων στη βιβλιογραφία Στη βιβλιογραφία αναδεικνύονται νέοι όροι για να περιγράψουν ευκρινέστερα την κατάσταση που διαμορφώνεται. Οι ρόλοι του παραγωγού και του καταναλωτή ειδήσεων συγκλίνουν και η διάκριση μεταξύ τους καθίσταται δυσχερής (Bowman & Willis, 2003 και Gillmor, 2006). Η γραμμή που ξεχωρίζει τους επαγγελματίες δημοσιογράφους από το κοινό τους έχει θολώσει, δεν υπάρχουν πλέον παραγωγοί και καταναλωτές που αναλαμβάνουν ξεχωριστούς ρόλους, αλλά συμμετέχοντες που 26

27 αλληλεπιδρούν στη βάση νέων κανόνων (Jenkins, 2006, Domingo κ.ά., 2008 και Singer κ.ά., 2011). Ο Gillmor (2006: 15) πιστεύει ότι η μελλοντική κάλυψη των ειδήσεων θα δίνει την εντύπωση μίας συνομιλίας ή ενός σεμιναρίου και όχι μίας διάλεξης. Η Singer (2008) υποστηρίζει ότι σε ένα δικτυωμένο κόσμο δεν υπάρχουν πια ο δημοσιογράφος, το κοινό και η πηγή, αλλά υπάρχει μόνο το «εμείς». Ο Deuze (2003) χρησιμοποιεί τον όρο prosumer, συνδυάζοντας τις λέξεις producer (παραγωγός) και consumer (καταναλωτής), για να αναφερθεί στην καινούρια διάσταση του ρόλου του κοινού. Κατά τον Bruns (2005), η δημιουργία του περιεχομένου λαμβάνει πλέον χώρα σε ένα δικτυωμένο, συμμετοχικό περιβάλλον, που δίνει τη δυνατότητα σε όλους τους συμμετέχοντες να είναι χρήστες και παραγωγοί της πληροφορίας και της γνώσης, συχνά στον υβριδικό ρόλο του produser [producer και user (χρήστης)], όπου η χρήση είναι απαραίτητα παραγωγική. Οι produsers δεν συμμετέχουν σε μία παραδοσιακή μορφή παραγωγής, αλλά εμπλέκονται σε αυτό που ο ίδιος ονομάζει produsage, στη συνεργατική και συνεχή οικοδόμηση και επέκταση του υπάρχοντος περιεχομένου με σκοπό την περαιτέρω βελτίωσή του 11. Τα αποτελέσματα της δραστηριότητάς τους δεν είναι διακριτά, πλήρη πακέτα προϊόντων, γιατί οι produsers δεν λειτουργούν σύμφωνα με το προϊσχύον, βιομηχανικό μοντέλο. Αντίθετα, τα αποτελέσματα του produsage είναι εγγενώς ελλιπή, διαρκώς εξελισσόμενα και αρθρωτά. Θεμέλιος λίθος του νέου αυτού τρόπου παραγωγής - χρήσης του περιεχομένου είναι η αξιοποίηση των κοινοτήτων των χρηστών, που πραγματοποιείται στο νέο δικτυωμένο περιβάλλον. Η σχέση του κοινού με τους επαγγελματίες των ειδήσεων επανακαθορίζεται, καθώς αυτό έχει τη δυνατότητα συμμετοχής σε τομείς που παλαιότερα αποτελούσαν μονοπώλιο των παραδοσιακών Μ.Μ.Ε. Όπως επισημαίνει η Δημητρακοπούλου (2007: 95), «σε μια εποχή όπου ο δημοσιογραφικός επαγγελματισμός αμφισβητείται ευρύτατα η έλευση των νέων Μέσων αποσταθεροποιεί την επικοινωνιακή διαδικασία προσφέροντας τη δυνατότητα για αδιαμεσολάβητη επικοινωνία». Οι ειδήσεις 11 Το produsage του Bruns έλκει την ύπαρξή του από το prosuming του Alvin Toffler, ο οποίος ήδη από το 1970 αναφέρθηκε στους καταναλωτές που είναι επίσης παραγωγοί (Siapera, 2012: ). 27

28 αλλάζουνˑ από ένα στατικό προϊόν που καταναλώνεται από το κοινό μετασχηματίζονται σε δυναμικό, εξελισσόμενο είδος που ενεργητικά συνδιαμορφώνεται από τους χρήστες συνεργατικών ιστοσελίδων (Bruns, 2008: 178). Η ηγεμονία των δημοσιογράφων ως πυλωρών απειλείται από το κοινό που δράττεται των τεχνολογικών ευκαιριών και συμμετέχει στη δημοσιογραφική διαδικασία. Αναδεικνύεται μία μορφή καταγραφής των ειδήσεων που δεν λειτουργεί από θέση εξουσίας, ιδιοκτησίας και ελέγχου της ροής των πληροφοριών, αλλά λειτουργεί αξιοποιώντας τη συλλογική νοημοσύνη και γνώση των μελών κάθε κοινότητας (Bruns, 2008: 176). Η φύλαξη της πύλης μετασχηματίζεται σε παρατήρηση της πύλης (gatewatching), καθώς οι δημοσιογράφοι δεν καθορίζουν πλέον τη ροή των πληροφοριών, αλλά παρατηρούν τις πολλές θύρες μέσω των οποίων διέρχεται μία σταθερή ροή πληροφοριών από πληθώρα πηγών, υποδέχονται το υλικό που παρέχουν οι χρήστες και παράγουν το τελικό αποτέλεσμα (Bruns, 2008: 176). Η συζήτηση και ο σχολιασμός αυτού του αποτελέσματος είναι ανοιχτά και πολλές φορές κυριαρχούνται από τους χρήστες. Αντίστοιχα, ο Boczkowski (2005) βλέπει τη φύλαξη της πύλης να εξελίσσεται σε άνοιγμα της πύλης (gateopening), δηλαδή σε μία λειτουργία που επικεντρώνεται στη διευκόλυνση και την κυκλοφορία της γνώσης. Οι χρήστες γίνονται παραγωγοί και εγγράφονται ως ενεργοί συνδιαμορφωτές του περιεχομένου των ιστοσελίδων. Ο συγκεντρωτικός τρόπος παραγωγής ειδήσεων στις παραδοσιακές μιντιακές επιχειρήσεις αντικαθίσταται σταδιακά από νέες εργασιακές ρουτίνες, πολλαπλότητα ροών πληροφορίας και σχέσεις αλληλεξάρτησης ανάμεσα στους εργαζομένους της αίθουσας σύνταξης και τους χρήστες (distributed construction). Ένα βήμα παραπέρα προχωρά η Δεληγιάννη (2012: 129) η οποία υποστηρίζει ότι το Web 2.0 οδήγησε στην εξαφάνιση των παντός είδους θυροφυλάκων και στην κατάργηση κάθε είδους διαμεσολάβησης. Τη μετάβαση σε μία νέα μορφή επικοινωνίας παρατηρούν και οι Giannakoulopoulos, Varlamis & Kouloglou (2012: 302): από την κάθετη επικοινωνία (πηγή - μέσο - κοινό) μετακινούμαστε στην οριζόντια επικοινωνία 28

29 μεταξύ ισότιμων μερών (peers), υπό την καίρια συμβολή των κοινωνικών μέσων και των ιστολογίων. Στον αντίποδα τέτοιων αισιόδοξων θεωρήσεων, ο Turner (2010) διακρίνει έναν ευρέως διαδεδομένο ψηφιακό οπτιμισμό, που υπερεκτιμά το ρόλο των produsers και καταλήγει σε συμπεράσματα από ένα επιλεγμένο γεωγραφικό δείγμα που αντικατοπτρίζει απλώς τη συγκέντρωση τέτοιας δραστηριότητας στις Η.Π.Α. Στην πράξη, υποστηρίζει, πρόκειται για μία μόδα της οποίας τις μελλοντικές διαστάσεις δεν γνωρίζουμε ακόμη. Υποστηρίζει ότι το produsage «συνιστά ένα εξαιρετικά μικρό ποσοστό της συνολικής γκάμας της μιντιακής κατανάλωσης και παραγωγής παγκοσμίως» (Turner, 2010: 127). Προβληματισμούς για τη δυνατότητα άσκησης της δημοσιογραφίας από τους πολίτες εκφράζει και η Δημητρακοπούλου (2007: 91). Αρχικά, διερωτάται αν και σε ποιο βαθμό μπορούν οι πολίτες να απομακρυνθούν από μία αποσπασματική και περιστασιακή ενασχόληση με την πληροφόρηση και να παρέχουν μία συστηματική και τακτή ενημέρωση προς το δικό τους ενδεχόμενο κοινό. Προσθέτει την ανάγκη διαρκούς και ενδελεχούς ενημέρωσης που οφείλουν να έχουν οι ίδιοι οι πολίτες προκειμένου να σχηματίζουν τη δική τους άποψη για τα γεγονότα. Προβληματισμό εκφράζει και για την τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και την πιθανότητα οι πολίτες να υπηρετούν «άνομα και καταχρηστικά συμφέροντα, τα οποία θα τους εμποδίζουν από τη μετάδοση αξιόπιστων και έγκυρων ειδήσεων» (2007: 91). Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνει η ίδια (2007: 91) στην περιορισμένη πρόσβαση του κοινού στις θεσμικές πηγές πληροφόρησης σε σύγκριση με τους επαγγελματίες δημοσιογράφους, αλλά και στην περιορισμένη πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες ενός σημαντικού τμήματος των πολιτών. Η θέση της αυτή επιβεβαιώνεται και από στατιστικά στοιχεία. Σύμφωνα με την Έρευνα Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφόρησης και Επικοινωνίας από τα Νοικοκυριά Έτους 2012, η οποία διεξήχθη και δημοσιεύεται από 29

30 την Ελληνική Στατιστική Αρχή 12, τα μισά περίπου από τα νοικοκυριά της χώρας (53,6%) διαθέτουν σύνδεση στο διαδίκτυο από την κατοικία τους. Το ποσοστό είναι ιδιαίτερα χαμηλό και κατατάσσει την Ελλάδα στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των 27 κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου κατά μέσο όρο σχεδόν τα ¾ (72%) των νοικοκυριών διαθέτουν σύνδεση στο διαδίκτυο (Γαλάνης, 2012). Ο Nip (2006: 18) υποστηρίζει πως αν δεν τηρούνται ορισμένες βασικές προϋποθέσεις δεν μπορεί η δραστηριότητα των πολιτών να χαρακτηριστεί ως δημοσιογραφία. Συγκεκριμένα, το περιεχόμενο πρέπει, κατά τον ίδιο, να περιλαμβάνει πρωτογενές υλικό, δηλαδή ρεπορτάζ και συνεντεύξεις ή να επιδιώκεται μέσω αυτού ανάλυση των ζητημάτων που παρουσιάζονται. Και η Σιαπέρα, παρότι αναγνωρίζει τη χρησιμότητα του όρου produsage στον εντοπισμό των προβληματικών γραμμών μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης ειδήσεων, υποστηρίζει ότι «ενέχει στοιχεία ρομαντικά και άρα κάπως ουτοπικά» ( Ουτοπικό χαρακτήρα προσδίδει και η Moretzsohn (2006: 29) στην άποψη ότι ο οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει ρεπόρτερ, αφού δεν λαμβάνει υπόψη της την ιδιαίτερη φύση της δημοσιογραφικής διαμεσολάβησης που νομιμοποιεί αυτό το είδος πληροφόρησης των πολιτών. 12 Η Έρευνα Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφόρησης και Επικοινωνίας από τα νοικοκυριά είναι µέρος του Ευρωπαϊκού Στατιστικού Προγράµµατος, στο οποίο συµµετέχουν όλες οι χώρες µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βασικός στόχος της έρευνας είναι η µελέτη, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, του βαθµού χρήσης των τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας από τα νοικοκυριά. Η περίοδος αναφοράς είναι το διάστημα 01/01/2012 έως 31/03/2012. Η έρευνα καλύπτει τα νοικοκυριά όλης της χώρας, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή τα οποιαδήποτε οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τους, µε µόνη προϋπόθεση την ύπαρξη τουλάχιστον ενός μέλους ηλικίας ετών και είναι διαθέσιμη στη διεύθυνση N_00_2012_01_F_GR.pdf. 30

31 1.7 Η ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοσιογραφίας Ορισμός - Χαρακτηριστικά Παρά την ύπαρξη εναλλακτικών δρώντων που παράγουν οι ίδιοι ειδήσεις, η δημόσια επικοινωνία και συγκεκριμένα ο χώρος της δημοσιογραφίας, εξακολουθεί να κυριαρχείται από τα καθιερωμένα M.M.E. Η επαγγελματική δημοσιογραφία, όμως, αντιμετωπίζει μία πρόκληση, μία παράλληλη με τη δική της δραστηριότητα (Domingo κ.ά., 2008). Το μιντιακό τοπίο δέχεται τον ανταγωνισμό από μη παραδοσιακές πηγές και τα παραδοσιακά Μέσα δείχνουν να επηρεάζονται όλο και περισσότερο από τη δημοσιογραφία των πολιτών (Paulussen κ.ά., 2007: 132). Στο εσωτερικό του επαγγέλματος ανακύπτουν συζητήσεις για τη θέση των δημοσιογράφων σε ένα περιβάλλον που διαρκώς μεταβάλλεται και κυρίως για τη σχέση τους με το κοινό που αναλαμβάνει νέους ρόλους. Οι Paulussen & Ugille (2008) υποστηρίζουν ότι οι επαγγελματίες αναγκάζονται να μοιράζονται τον έλεγχο της διαδικασίας παραγωγής των ειδήσεων με τους χρήστες, καθώς οι τελευταίοι εμπλέκονται όλο και πιο ενεργά στη δημιουργία περιεχομένου. Για το λόγο αυτό, οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί κινούνται σταδιακά προς αυτό που ονομάζεται δημοσιογραφία των πολιτών, συνδυάζοντας το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες με έλεγχο από τους ίδιους (Deuze, 2006). Αναζητούν την κατάλληλη στρατηγική, ώστε να διαχειριστούν το παραγόμενο από τους χρήστες περιεχόμενο και να ενσωματώσουν τέτοιες πρακτικές στον τρόπο εργασίας τους. Στο στρατηγικό σχεδιασμό τους εντάσσεται η ανάγκη να τοποθετηθεί το κοινό στο επίκεντρο των δραστηριοτήτων τους (Walker, 2009: 43.1). Ως αποτέλεσμα, ένα μέρος της συμμετοχής των πολιτών λαμβάνει πλέον χώρα εντός των τειχών των κυρίαρχων μιντιακών οργανισμών. Πραγματώνεται, έτσι, η συμμετοχική δημοσιογραφία (participatory journalism), κατά την οποία επαγγελματίες δημοσιογράφοι και χρήστες των Μέσων παράγουν μαζί ειδήσεις εντός μιας κυρίαρχης ειδησεογραφικής πλατφόρμας. Οι οργανισμοί ειδήσεων προσπαθούν να επιτύχουν μία πιο συνεργατική προσέγγιση παράλληλα με ένα σύστημα συντακτικού ελέγχου (Singer κ.ά., 2011: 185). Η παραδοσιακή δημοσιογραφία 31

32 «αποδέχεται την ιδέα τού να δίνεται στους χρήστες η ευκαιρία να εκφράζουν τις απόψεις τους, αλλά η συμμετοχή τους ζητείται μέσα σε ένα πλαίσιο που έχει σχεδιαστεί και ελέγχεται από τους επαγγελματίες» (Nip, 2006: 217). Παρότι επιτρέπεται η εμπλοκή των χρηστών σε διάφορα στάδια της διαδικασίας των ειδήσεων, η δραστηριότητά τους οριοθετείται σαφώς. Σύμφωνα με τη Siapera (2012: 162), τρία είναι τα στοιχεία που συγκροτούν τη συμμετοχική δημοσιογραφία ως ένα διακριτό είδος. Το πρώτο είναι η ευθεία συμμετοχή των αναγνωστών στη δημοσιογραφική διαδικασία, καθώς τους παρέχονται τα μέσα για να δημοσιεύουν τα κείμενα, τις φωτογραφίες και τις απόψεις τους, ώστε μπορούμε να πούμε ότι είναι ή μπορούν εν δυνάμει να γίνουν οι ίδιοι δημοσιογράφοι. Το δεύτερο στοιχείο εδράζεται στη μετατόπιση του άξονα με βάση τον οποίο αποφασίζεται η κατάταξη των ειδήσεων. Συγκεκριμένα, η Siapera παρατηρεί ότι οι ειδήσεις κατατάσσονται πλέον με κριτήριο τη σημασία τους για τους αναγνώστες και/ή τους στόχους του δικτυακού τόπου, αντί να συμμορφώνονται προς τυποποιημένες ειδησεογραφικές αξίες. Το τρίτο, τέλος, δομικό στοιχείο δίνει στο είδος αυτό μία πιο ενθουσιώδη θέση και στάση σε σχέση με την πολιτική διαδικασία. Η κεντρομόλος δύναμη των παραπάνω, η οποία συνιστά και την πρωτοτυπία της συμμετοχικής δημοσιογραφίας, είναι η ενεργή συμμετοχή των αναγνωστών Διαχωρισμός όρων Σε παλαιότερες δεκαετίες ( ) ο χαρακτηρισμός «συμμετοχική» είχε άλλη διάσταση. Χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει τη δραστηριότητα του δημοσιογράφου που συμμετείχε στα γεγονότα, μαζί με τα άτομα που αφορούσε το ρεπορτάζ του. Ενδεικτικά, ο Levine (1977, όπως αποδίδεται από τους Thurman & Hermida, 2010) αναφέρει την περίπτωση του δημοσιογράφου ο οποίος κάνει ρεπορτάζ και παίρνει συνεντεύξεις από τους πρωταγωνιστές μίας θεατρικής παράστασης και προβαίνει ο ίδιος σε μορφασμούς αντίστοιχους με αυτούς των ηθοποιών για να βρεθεί στη θέση τους. Αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1990, η συμμετοχική δημοσιογραφία περιελάμβανε τόσο ιστοσελίδες που διαχειρίζονταν επαγγελματίες και αναζητούσαν τη 32

33 συμμετοχή των χρηστών, όσο και ανεξάρτητες ηλεκτρονικές εκδοτικές προσπάθειες (Thurman & Hermida, 2010: 4). Σήμερα, ο όρος συγχέεται συχνά με τη δημοσιογραφία των πολιτών και οι δύο όροι χρησιμοποιούνται εναλλακτικά για να περιγράψουν «την ενέργεια κατά την οποία ένας πολίτης ή μία ομάδα πολιτών παίζει έναν ενεργό ρόλο στη διαδικασία της συλλογής, καταγραφής, ανάλυσης και διάδοσης ειδήσεων και πληροφοριών» (Bowman & Willis, 2003: 9). Και η διαδικτυακή, συνεργατικά γραμμένη εγκυκλοπαίδεια Wikipedia ταυτίζει τους δύο όρους. Άλλοτε, πάλι, χρησιμοποιείται ο όρος «δημοσιογραφία των πολιτών» για να περιγράψει τη συμμετοχή του κοινού σε επαγγελματικές πλατφόρμες (Lewis κ.ά., 2010). Ωστόσο, είναι σημαντικό να γίνεται διάκριση μεταξύ τους, αφού υποδηλώνουν διαφορετικούς συσχετισμούς. Το κομβικό στοιχείο της διαφοροποίησης έγκειται στην έννοια του ελέγχου. Από τη μία, υπάρχει η πρακτική των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων και των ηλεκτρονικών εκδόσεων των εφημερίδων να ζητούν και να δημοσιεύουν υλικό (σχόλια, φωτογραφίες, βίντεο κ.ά.) από τους αναγνώστες, το οποίο υπόκειται στον έλεγχό τους (συμμετοχική δημοσιογραφία). Από την άλλη, οι χρήστες δημιουργούν το δικό τους περιεχόμενο και το δημοσιεύουν σε ιστοσελίδες, blogs και σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς κανένα συντακτικό και θεσμικό έλεγχο (δημοσιογραφία των πολιτών) (Henig, 2005, όπως αναφέρεται από τους Thurman & Hermida, 2010: 5). Ο Nip (2006: 218), ενισχύοντας την άποψη αυτή, χρησιμοποιεί ένα πρακτικό παράδειγμα: αν οι φωτογραφίες και τα βίντεο από το τσουνάμι του 2004 δημοσιεύονταν από τους πολίτες σε πλατφόρμες που οι ίδιοι είχαν επιλέξει, χωρίς πρόσκληση ή μεσολάβηση από επαγγελματίες, τότε θα κάναμε λόγο για δημοσιογραφία των πολιτών. Αν, όμως, δίνονταν για δημοσίευση σε έναν ειδησεογραφικό οργανισμό, τότε θα επρόκειτο για συμμετοχική δημοσιογραφία. Με άλλα λόγια, η συμμετοχική δημοσιογραφία πραγματώνεται όταν δημιουργείται περιεχόμενο συνεργατικά από δημοσιογράφους και πολίτες, καθώς και όταν το 33

34 περιεχόμενο που δημιουργείται από πολίτες αποκτάται ή χρησιμοποιείται στη συνέχεια από τα κυρίαρχα Μέσα Μορφές εμφάνισης Σε κάθε περίπτωση, η υιοθέτηση του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες στη διαδικασία των ειδήσεων φανερώνει μία τάση προσέγγισης μεταξύ ερασιτεχνών και επαγγελματιών. Πιστεύεται ότι η συμμετοχική δημοσιογραφία συνιστά συνέργεια ανάμεσα στη δημοσιογραφία των πολιτών και την επαγγελματική δημοσιογραφία (Deuze, κ.ά., 2007 και Paulussen & Ugille, 2008). Αντιπροσωπεύει την προσπάθεια να αφομοιωθούν οι αλλαγές στη σχέση επαγγελματιών και κοινού που έγιναν αναπόφευκτες από τις τεχνολογικές μεταβολές (Nip, 2006: 230). Οι εμπορικές πιέσεις που υφίστανται οι μιντιακοί οργανισμοί και η δραστηριότητα των πολιτών ως σοβαρή εναλλακτική στα παραδοσιακά Μέσα ενεργοποίησαν μία διαδικασία σύγκλισης στο εσωτερικό της δημοσιογραφίας, η οποία είναι αναπόσπαστο μέρος της ευρύτερης κουλτούρας συνεργασίας και δικτύωσης που περιγράφεται από τους Jenkins (2006) και Deuze κ.ά. (2007). Το επίκεντρο εντοπίζεται συχνά σε θέματα που έχουν ενδιαφέρον για μικρές κοινότητες χρηστών, οι οποίες ορίζονται είτε από κοινά ενδιαφέροντα είτε από τη γεωγραφική θέση είτε και από τα δύο (Boczkowski, 2005: 186). Πολλές από τις επιχειρήσεις που υιοθετούν το συγκεκριμένο μοντέλο τείνουν να εστιάζουν σε ειδήσεις τοπικού ενδιαφέροντος. Οι χρήστες γίνονται ρεπόρτερς που καταγράφουν συμβάντα από τις τοπικές κοινωνίες και τα διαθέτουν προς δημοσίευση στο διαδίκτυο. Αναπτύσσεται, έτσι, μία μορφή διαλογικής ή υπερτοπικής δημοσιογραφίας (dialogical ή hyperlocal journalism) που προωθεί το δημόσιο διάλογο και εμπλέκει τους κατοίκους κάθε περιοχής στην παραγωγή των ειδήσεων (Deuze, 2003). Με τον τρόπο αυτό, αναδεικνύονται και ζητήματα που διαφορετικά θα παρέμεναν στο περιθώριο της τρέχουσας ειδησεογραφίας, επειδή δεν θεωρούνται επικερδή από τα παραδοσιακά Μέσα. 34

35 Ο Lasica (2003) προσεγγίζει τους τρόπους με τους οποίους εμφανίζεται η συμμετοχική δημοσιογραφία, σημειώνοντας ότι ο διαχωρισμός είναι ρευστός και ότι νέες μορφές μπορούν να συμπεριλαμβάνονται διαρκώς: Συμμετοχή του κοινού σε κυρίαρχα ειδησεογραφικά πρακτορεία. Οι αναγνώστες σχολιάζουν σε άρθρα ή blogs δημοσιογράφων, αποστέλλουν κείμενα, φωτογραφίες ή βίντεο, συμμετέχουν σε forum συζητήσεων. Ανεξάρτητες ιστοσελίδες ειδήσεων και πληροφόρησης στις οποίες συμμετέχουν ερασιτέχνες. Πλήρως συμμετοχικές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, όπου οι χρήστες συνδράμουν ένα σημαντικό ποσοστό του συνολικού υλικού. Συνεργατικές ιστοσελίδες που παρέχουν στους χρήστες εργαλεία δημοσίευσης, κατάταξης και οργάνωσης του περιεχομένου. Άλλα είδη thin media, όπως οι ταχυδρομικές λίστες και τα newsletters. Προσωπικές ιστοσελίδες στις οποίες μεταδίδεται οπτικοακουστικό υλικό με συνεντεύξεις και ρεπορτάζ. Η δημοσιογραφία αρχίζει να μοιάζει ξανά με την πρώιμη μορφή της, τις συζητήσεις που διεξάγονταν στα δημόσια κέντρα πριν από τέσσερις αιώνες (Κόβατς & Ρόζενστιλ: 2004). Οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να συμβάλουν στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων και να συνδιαμορφώνουν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, την ημερήσια θεματολογία. Έτσι, από το Daily Me του Νεγροπόντη (1995), όπου οι αναγνώστες των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων μπορούν να επιλέγουν τα θέματα που τους ενδιαφέρουν προσαρμόζοντας το περιεχόμενο στις δικές τους ανάγκες ενημέρωσης, οδηγούμαστε στο Daily We των Bowman & Willis (2003). Οι χρήστες συμμετέχουν στην παραγωγή του περιεχομένου, όπως στα καφενεία της Αγγλίας του 17 ου αιώνα, που οι εφημερίδες αποτελούσαν τη συνισταμένη της δουλειάς ταξιδιωτών και επαγγελματιών τυπογράφων. Η παρούσα κατάσταση στη δημοσιογραφία ενσωματώνει εξελίξεις διαφορετικών ταχυτήτων. Από τη μία, είναι το αποτέλεσμα σταδιακών εξελίξεων, όπως η αργή υιοθέτηση των χαρακτηριστικών του διαδικτύου, δηλαδή της υπερσυνδεσιμότητας 35

36 (hyperlinking), της διαδραστικότητας και της πολυμεσικότητας και από την άλλη αποτέλεσμα ριζοσπαστικών εξελίξεων, όπως η μετατόπιση στο συμμετοχικό Ιστό και τα κοινωνικά μέσα (Siapera & Veglis, 2012: 1). Οι αλλαγές είναι τόσο ριζικές, ώστε οι Siapera & Veglis (2012: 2) παραλληλίζουν την εξελικτική πορεία της παραδοσιακής δημοσιογραφίας με την εξελικτική πορεία των δεινοσαύρων: Η παραδοσιακή, και συγκεκριμένα η έντυπη δημοσιογραφία, κυριαρχούσε για περισσότερα από 300 χρόνια, μέχρι την εμφάνιση του διαδικτύου και των πλατφορμών ψηφιακού περιεχομένου, οπότε αντιμετώπισε μία ξαφνική απειλή. Τώρα δυσκολεύεται να διαμορφώσει νέες λειτουργίες ώστε να προσαρμοστεί στο περιβάλλον που μεταβάλλεται και αντιμετωπίζει παρατεταμένη πίεση εξαιτίας της μείωσης των κερδών και της αύξησης του ανταγωνισμού. Απομένει, λοιπόν, να διαπιστώσουμε, αν η δημοσιογραφία στην παραδοσιακή μορφή της θα επιβιώσει ή θα εξαφανιστεί σαν τους δεινοσαύρους. Τα νέα τεχνολογικά εργαλεία είναι αυτά που επιτρέπουν στα μέλη του κοινού να αλληλεπιδρούν με τις ειδήσεις, ανάγοντάς τους σε χρήστες, produsers και prosumers. Γι αυτό η μελέτη τους καθίσταται αναγκαία στα ευρύτερα πλαίσια κατανόησης της συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Χωρίς τη χρήση τους, θα ήταν εξαιρετικά αμφίβολη η δυνατότητα ανάμιξης των πολιτών στη δημοσιογραφία, τουλάχιστον στο βαθμό που λαμβάνει χώρα σήμερα. 36

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ WEB 2.0 Όταν ο Βρετανός Tim Berners-Lee επινόησε τον Παγκόσμιο Ιστό έδωσε νέα ώθηση στην περιορισμένη έως τότε χρήση του διαδικτύου, που εξυπηρετούσε κυρίως ερευνητικούς και ακαδημαϊκούς σκοπούς. Το Web διαδόθηκε καθολικά και σε τέτοιο βαθμό, ώστε στο μυαλό πολλών οι έννοιες διαδίκτυο και Παγκόσμιος Ιστός ταυτίζονται, παρότι ο τελευταίος αποτελεί μία μόνο από τις υπηρεσίες του πρώτου. 2.1 Πώς φτάσαμε στο Web 2.0 Το 1989, και ενώ εργαζόταν στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικών Ερευνών (Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire, γνωστό ως CERN) 13, ο Berners- Lee κατέθεσε την αρχική του πρόταση, που ισχυροποιήθηκε μέσα στους επόμενους μήνες με τη βοήθεια του συνεργάτη του Robert Cailliau. Οι δύο επιστήμονες παρουσίασαν ένα σύστημα υπερκειμένων, ως τον τρόπο σύνδεσης και πρόσβασης σε πληροφορίες διαφόρων τύπων με τη μορφή ενός δικτύου κόμβων (Berners-Lee & Cailliau, 1990). Στο σύστημα αυτό, ο χρήστης περιηγείται κατά βούληση χρησιμοποιώντας ένα φυλλομετρητή (browser), ένα λογισμικό, δηλαδή, που του επιτρέπει να προβάλλει και να αλληλεπιδρά με πληροφορίες αναρτημένες σε μια ιστοσελίδα ή σε ένα τοπικό δίκτυο. Ως κεντρικό άξονα του εγχειρήματός τους ανέδειξαν την εύκολη μετάβαση των χρηστών από το ένα σημείο στο άλλο ακολουθώντας υπερσυνδέσμους, οραματιζόμενοι 13 Μετά την αποχώρησή του από το CERN, ο Tim Berners-Lee ίδρυσε την Κοινοπραξία του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web Consortium) με στόχο να οδηγήσει τον Ιστό στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Σήμερα είναι διευθυντής της Κοινοπραξίας και κάτοχος πολλών τιμητικών διακρίσεων για την εφεύρεση και την προσφορά του. Μεταξύ άλλων, το 2004 η Βασίλισσα Ελισάβετ Β τον παρασημοφόρησε και έτσι φέρει τον τίτλο Sir. Το πλήρες όνομά του είναι Sir Timothy John Berners-Lee. Βλ. σχετικά 37

38 ένα δίκτυο κόμβων χωρίς ιεραρχική ή διατεταγμένη δομή. Η πρότασή τους έγινε αποδεκτή και το 1993 το CERN ανακοίνωσε ότι ο Ιστός διετίθεντο πλέον δωρεάν στο ευρύ κοινό. Παράλληλα, η εταιρεία Netscape δημιούργησε το φυλλομετρητή Mosaic, τον πρώτο φυλλομετρητή που υποστήριζε τη χρήση γραφικών και «έτρεχε» στο λειτουργικό σύστημα Windows. Οι προκάτοχοι του είδους βασίζονταν σχεδόν ολοκληρωτικά στο κείμενο και «έτρεχαν» κυρίως σε ακαδημαϊκά συστήματα υπολογιστών που χρησιμοποιούσαν το λειτουργικό σύστημα Unix. Με τον Mosaic, εκατομμύρια άνθρωποι μπόρεσαν να ανακαλύψουν τον ανεξερεύνητο ως τότε Παγκόσμιο Ιστό και να αναπτύξουν δραστηριότητες, όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο και η συμμετοχή σε ομάδες συζήτησης (Anderson, 2012: 2). Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 η απήχηση του Ιστού μεταφράστηκε και σε οικονομικά μεγέθη. Οι μετοχές και τα μερίσματα των εταιρειών που σχετίζονταν με την τεχνολογία και ειδικά με το διαδίκτυο σημείωσαν τεράστια άνοδο, με σημείο εκκίνησης την 9 η Αυγούστου 1995, όταν η Netscape εισήγαγε τις μετοχές της στην αγορά NASDAQ. Μέσα σε λίγες ώρες η τιμή της μετοχής υπερδιπλασιάστηκε οδηγώντας την αξία της εταιρείας στα 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Ήταν το καλύτερο ξεκίνημα για μία νεοεισαχθείσα μετοχή στην ιστορία της Wall Street μέχρι εκείνη την ημέρα. Ακολούθησε, όπως παρατηρεί ο Anderson (2012), μία πενταετία «οικονομικής φρενίτιδας» κατά την οποία εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια επενδύθηκαν σε εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στο χώρο του διαδικτύου και έγιναν γνωστές με το χαρακτηρισμό dot.com. Ο δείκτης NASDAQ έφθασε στο ανώτατο σημείο του την 10 η Μαρτίου 2000 και μέσα στις επόμενες ημέρες κατέρρευσε, αγγίζοντας ταχύτατα το επίπεδο στο οποίο βρίσκονταν πριν την εισαγωγή της Netscape. Μεγάλο μέρος των εταιρειών χρεοκόπησε και μεγάλος αριθμός εργαζομένων σε αυτές έμειναν άνεργοι. Οι οικονομολόγοι συγκλίνουν στην άποψη ότι επρόκειτο για μία κλασική οικονομική φούσκα, όπου τα χαμηλά επιτόκια συνέπεσαν με την ανάπτυξη μίας νέας τεχνολογίας και της συνακόλουθης πεποίθησης ότι η τεχνολογία αυτή θα άλλαζε τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου (Anderson, 2012: 2). Η έκρηξη της «φούσκας του διαδικτύου» (dot.com bubble) 38

39 επηρέασε το παγκόσμιο οικονομικό και τεχνολογικό γίγνεσθαι, αλλά ήταν ιδιαίτερα οξεία στις Η.Π.Α., όπου είχαν την έδρα τους οι περισσότερες τέτοιου είδους εταιρείες. Στο σημείο αυτό της κατάρρευσης των εταιρειών dot.com τοποθετούνται ευρέως οι ρίζες της ανάδυσης του φαινομένου Web 2.0, που θα μας απασχολήσει στο παρόν κεφάλαιο (O Reilly, 2005, Hirst, 2011 και Anderson, 2012). Μέσα στη γενικότερη αίσθηση αποτυχίας και αδράνειας που επικρατούσε, ορισμένες επιχειρήσεις δεν επιβίωσαν απλώς, αλλά κινούνταν σε τροχιά ευημερίας. Οι υπεύθυνοι των εταιρειών O Reilly Media και MediaLive International παρατήρησαν ότι οι επιχειρήσεις αυτές είχαν κάτι κοινό: δεν βασίζονταν μόνο στις τεχνικές ικανότητες, αλλά εφάρμοζαν νέες μεθόδους εργασίας και νέα επιχειρηματικά μοντέλα αξιοποίησης του διαδικτύου. Με αφορμή τη διαπίστωση αυτή προχώρησαν στην πραγματοποίηση ενός συνεδρίου που θα αναδείκνυε ακριβώς τη σημασία και τις δυνατότητες του Παγκόσμιου Ιστού. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, ο αντιπρόεδρος και συνιδρυτής της O Reilly Media, Dale Dougherty, χρησιμοποίησε τον όρο Web 2.0 για να αναφερθεί στην ιδέα ενός δεύτερου, αναγεννημένου Παγκόσμιου Ιστού (Anderson, 2012: 3). Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 5-7 Οκτωβρίου 2004 και είχε τίτλο The Web as Platform, δηλαδή Ο Παγκόσμιος Ιστός ως Πλατφόρμα. Στα χρόνια που ακολούθησαν, και με αφετηρία το άρθρο του Tim O Reilly What Is Web 2.0, Design Patterns and Business Models for the Next Generation of Software, ξεκίνησε μία ευρεία εκδοτική, διαφημιστική και επιχειρηματική δραστηριοποίηση γύρω από την έννοια του Web 2.0. Αξίζει, παρενθετικά, να σημειωθεί ότι ο όρος αναφέρθηκε για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 1999 από την Darci DiNucci στο άρθρο της Fragmented Future. Τον χρησιμοποίησε για να περιγράψει πώς η βασική δομή και ο μηχανισμός υπερσυνδέσεων που εισήχθη με τον Ιστό θα μπορούσε να λειτουργήσει σε ποικιλία πλατφορμών και συσκευών. Αναφερόταν σε έναν Ιστό πανταχού παρόντα, σε οθόνες υπολογιστών, τηλεοράσεις, αυτοκίνητα, κινητά τηλέφωνα και παιχνιδομηχανές, προσδίδοντας του σημασία διαφορετική από τη σημερινή. Η τελευταία αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί πεδίο διαφωνιών και αναλύσεων, αφού άλλοι την 39

40 αντιμετωπίζουν ως σημαντικό αντικείμενο μελέτης και άλλοι ως ανούσια εφεύρεση της διαφήμισης. 2.2 Τι είναι το Web Υπηρεσίες Από το 2004, οπότε και άρχισε να λαμβάνει δημοσιότητα, το Web 2.0 έχει περιγραφεί ως μία ιδέα, μία νοητική κατάσταση, μία συμπεριφορά, ένα επιχειρηματικό μοντέλο, ένα σύνολο αρχών, μία νέα γενιά διαδικτυακών υπηρεσιών, ακόμη και ως επανάσταση (Birdsall, 2007). Η συνήθης απάντηση στην ερώτηση «Τι είναι το Web 2.0;» ταυτίζει την ύπαρξή του με μία σειρά εργαλείων, όπως τα blogs, τα wikis, οι ενημερώσεις RSS και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Είναι, πράγματι, γεγονός ότι, μέσω κάποιων τεχνικών βελτιώσεων, οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν και να διαχειρίζονται ιστοσελίδες χωρίς τη γνώση κάποιας γλώσσας προγραμματισμού ή κάποιου σχεδιαστικού προγράμματος (Harrison & Barthel, 2009: 159). Μπορούν να κατασκευάζουν και να μοιράζονται τα δικά τους μιντιακά και πληροφοριακά προϊόντα, όπως κάνουν, για παράδειγμα, στα προσωπικά τους ιστολόγια. Είναι, επίσης, σαφές ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε από καταβολής διαδικτύου και Παγκόσμιου Ιστού, αλλά αποδίδεται ασμένως σε ό,τι αποκαλείται Web 2.0. Η ουσία του όρου, όμως, δεν μονοπωλείται από τις τεχνολογικές βελτιώσεις, καθώς αναφέρεται κυρίως στη μετάβαση σε μία νέα φάση χρήσης και διαμόρφωσης υπηρεσιών, που έχουν εμφανιστεί με την έναρξη της δεύτερης δεκαετίας του Παγκόσμιου Ιστού. Χαρακτηρίζεται από διαδραστικές εφαρμογές που επιτρέπουν στους χρήστες να συμμετέχουν στη δημιουργία και την οργάνωση του περιεχομένου τους, αντικατοπτρίζοντας μία εξελικτική διαδικασία (Shelly & Frydenberg, 2011). Από ένα εργαλείο διάδοσης πληροφοριών και διευκόλυνσης των εμπορικών συναλλαγών, ο 40

41 Ιστός εξελίσσεται σε μία πλατφόρμα επικοινωνίας, κοινωνικής δικτύωσης και συνεργασίας. Ο Anderson (2007) υποστηρίζει ότι, αν με την επινόηση του Web έγινε διαθέσιμο ένα σύνολο τεχνολογιών, τότε το Web 2.0 μετουσιώνει την προσπάθεια να αντιληφθούμε τα αποτελέσματα που πηγάζουν από αυτές τις τεχνολογίες. Έτσι, τον χαρακτηρίζει όρο - ομπρέλα, που εκφράζει ένα πλαίσιο ιδεών με βάση τις οποίες γίνονται κατανοητά τα αποτελέσματα. Σύμφωνα με τους Harrison & Barthel (2009: 157), οι εφαρμογές του Web 2.0 επιτρέπουν πιο ελκυστικές ιστοσελίδες από άποψη δομής και εμφάνισης, πιο δυναμικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ πελατών (clients) και εξυπηρετητών (servers) και σίγουρα πιο άμεσες και συμμετοχικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των χρηστών. Ο ίδιος ο Tim O Reilly (2005), στον οποίο πιστώνεται η πρώτη γραπτή προσέγγιση του όρου, τον περιγράφει ως μία ιδέα χωρίς σκληρά σύνορα, αλλά με κέντρο της ένα βαρυτικό πυρήνα. Ένα σύνολο αρχών και πρακτικών δένουν, σε διάφορες αποστάσεις από τον πυρήνα, ένα σύστημα ιστοσελίδων, οι οποίες φανερώνουν κάποιες ή όλες αυτές τις αρχές. Όπως επιβεβαιώνει και ο τίτλος του προαναφερθέντος συνεδρίου, ο O Reilly βλέπει τον Ιστό ως μία πλατφόρμα, ως βάση πάνω στην οποία αναπτύσσονται και λειτουργούν οι εφαρμογές. Οι διαδικτυακές αυτές εφαρμογές δεν πωλούνται ως προϊόντα, αλλά παραδίδονται ως υπηρεσίες, για τις οποίες οι χρήστες καταβάλλουν άμεσα ή έμμεσα ένα τίμημα. Ο παραδοσιακός τρόπος λειτουργίας της βιομηχανίας λογισμικού παύει να ισχύει στη νέα εποχή. Το λογισμικό βρίσκεται πάνω από το επίπεδο της μίας και μόνης συσκευής. Παράγονται, δηλαδή, υπηρεσίες που δεν σχεδιάζονται για χρήση σε συγκεκριμένη συσκευή, αλλά είναι προσβάσιμες από πληθώρα συσκευών, φορητών και σταθερών. Από την οπτική αυτή, μπορούμε να πούμε ότι ο πρώιμος ορισμός της DiNucci προσεγγίζει τη σημερινή ερμηνεία του Web

42 2.2.2 Ο ρόλος του χρήστη Οι εταιρείες δεν δίνουν στην κυκλοφορία καινούριες εκδόσεις των προϊόντων τους με πρόσθετα χαρακτηριστικά και μεγαλύτερες δυνατότητες, αλλά αντιμετωπίζουν το λογισμικό ως υπηρεσία που βρίσκεται διαρκώς υπό διαμόρφωση. Παρουσιάζουν μία αρχική μορφή της εφαρμογής και καλούν τους χρήστες να αλληλεπιδράσουν με αυτήν, επιδιώκοντας την ανατροφοδότηση. Η νέα κατάσταση μοιάζει με ένα συνεχές πείραμα, με μία αέναη αναπτυξιακή πορεία (the perpetual beta), στην οποία οι χρήστες κατέχουν αποφασιστική θέση ως συνδιαμορφωτές των εξελίξεων (O Reilly, 2005 και Anderson, 2012). Πολλές εφαρμογές του Web 2.0 ενσωματώνουν νέα χαρακτηριστικά σε καθημερινή, εβδομαδιαία ή μηνιαία βάση, αφού πρώτα τα αφήσουν για κάποιο διάστημα στην κρίση των χρηστών τους. Ακριβώς αυτή η διαφορετική αντιμετώπιση των χρηστών είναι, κατά τον O Reilly, η κεντρική αρχή της Web 2.0 εποχής. Οι εταιρείες αξιοποιούν αυτό που ο ίδιος (2005) ονομάζει συλλογική νοημοσύνη, ο Anderson (2007) δύναμη του πλήθους και ο Surowiecki (2005) σοφία του πλήθους. «Ο Παγκόσμιος Ιστός έχει ως βάση του τις υπερσυνδέσεις. Καθώς οι χρήστες προσθέτουν νέο περιεχόμενο και νέες ιστοσελίδες, οι υπερσυνδέσεις δεσμεύονται στη δομή του Ιστού από άλλους χρήστες που ανακαλύπτουν το περιεχόμενο και συνδέουν με αυτό» (O Reilly, 2005). Έτσι, ο ιστός των συνδέσεων αναπτύσσεται οργανικά ως αποτέλεσμα της συλλογικής δραστηριότητας των χρηστών του. Σε αυτή τη δομή εδράζεται ολικά ή μερικά η ύπαρξη και η επιτυχία μερικών από τις πιο διαδεδομένες και επιτυχημένες εφαρμογές. Στη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, για παράδειγμα, κάθε χρήστης της εφαρμογής έχει τη δυνατότητα να εισάγει, να προσθέτει, να επεξεργάζεται και να διαγράφει πληροφορίες, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση των λημμάτων. Το τελικό αποτέλεσμα, που συνεχώς τροποποιείται, είναι η συνισταμένη όλων των ατομικών παρεμβάσεων που προηγήθηκαν. Οι υπηρεσίες του Web 2.0 είναι δομημένες με τέτοιο τρόπο, ώστε η συμμετοχή των χρηστών να τις βελτιώνει (Anderson, 2012: 23). Όσο περισσότερο αλληλεπιδρούν οι χρήστες με τις εφαρμογές, τόση περισσότερη αξία τους προσθέτουν. Γι αυτό και οι 42

43 εταιρείες που επιτυγχάνουν στη νέα εποχή του Παγκόσμιου Ιστού είναι αυτές που διδάσκονται από τους χρήστες τους, οικοδομώντας την αρχιτεκτονική της συμμετοχής. Ο O Reilly (2005) χαρακτηριστικά αναφέρει: «Αν μία υπηρεσία χρησιμοποιεί τη διαφήμιση για να γίνει γνωστή, τότε δεν είναι μέρος του Web 2.0. Ισχύει η παλιά αλήθεια ότι οι πιο επιτυχημένες ιστορίες στο διαδίκτυο δεν διαφημίζουν τα προϊόντα τους, αλλά η υιοθέτησή τους γίνεται από τη ζωντανή διαφήμιση, δηλαδή τις συστάσεις του ενός χρήστη στον άλλο». Σύμφωνα με τον ίδιο, η αρχιτεκτονική της συμμετοχής επιτρέπει στα άτομα να συμμετέχουν στην παραγωγή, το σχηματισμό και τη διανομή των πληροφοριών και να μην καταναλώνουν παθητικά το περιεχόμενο που δημιουργούν άλλοι γι αυτούς. Για το λόγο αυτό, πολλοί αντιμετωπίζουν το Web 2.0 πρωτίστως ως ένα νέο επιχειρηματικό μοντέλο που κεφαλαιοποιεί τη σύμπλευση με τους χρήστες (Anderson, 2007 και Harrison & Barthel, 2009). Οι επιχειρήσεις αναζητούν τρόπους για να επωφεληθούν από τον τεράστιο αριθμό ατόμων που συμμετέχουν μέσω των δωρεάν υπηρεσιών, οι οποίες βασίζονται στην ανοιχτή λογική της δεύτερης γενιάς του Παγκόσμιου Ιστού. Από μία άλλη οπτική, ο Birdsall (2007) τοποθετεί το Web 2.0 στο ευρύτερο πλαίσιο ενός κοινωνικού κινήματος, που γεννιέται από τη σύμμειξη των τεχνολογικών εξελίξεων με το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα της επικοινωνίας. Υποστηρίζει ότι η συνεργασία, η κοινότητα και η αλληλεπίδραση που χαρακτηρίζουν τις εφαρμογές του είναι σύμφωνες με αυτές που συγκροτούν το δικαίωμα στην επικοινωνία και ότι μέσω αυτών οι πολίτες προσπαθούν να το απολαμβάνουν αποτελεσματικότερα. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι Tsekeris & Katerelos (2012: 245), τονίζοντας πως το Web 2.0 εμπνέει και ενδυναμώνει την ατομική και συλλογική έκφραση, όπως συχνά μορφοποιείται στα παγκόσμια κινήματα ακτιβισμού και διαμαρτυρίας. Ειδικά τα κοινωνικά δίκτυα, υποστηρίζουν, φαίνεται να αποτελούν εργαλεία για αναδυόμενες επαναστάσεις που θέτουν υπό αμφισβήτηση τις πραγματικές σχέσεις εξουσίας και 43

44 υλοποιούνται σε χώρους όπως η Πλατεία Tahrir, η Πλατεία Συντάγματος και η Puerta del Sol Επικρίσεις Η ουσιαστική σημασία του όρου είναι, όμως, και αντικείμενο επικρίσεων, καθώς υποστηρίζεται συχνά ότι είναι απλώς μία ασάφεια και μία εφεύρεση του μάρκετινγκ. Το 2006, σε συνέντευξή του στην International Business Machines Corporation (IBM), ο Tim Berners-Lee υποστήριξε ότι το Web 2.0 είναι μέρος μίας ακατάληπτης διαλέκτου και κανείς δεν γνωρίζει τι πραγματικά σημαίνει 15, ότι στην ουσία δεν προσφέρει τίποτα περισσότερο από αυτό που -κατ αντιστοιχία- θα ονομάζαμε Web 1.0 και ότι βασίζεται ακριβώς στις δυνατότητες που εκείνο παρέχει. Παραδειγματικά αναφέρει ότι πολλές από τις ιδέες που περιγράφουν τη λεγόμενη δεύτερη γενιά του Ιστού είχαν ήδη εφαρμοστεί προγενέστερα, όπως στη περίπτωση του Amazon, που καλούσε τους χρήστες να γράφουν κριτικές για τα προϊόντα που αγόραζαν, ήδη από το Ο ίδιος πιστεύει ότι η δυνατότητα συμμετοχής και αλληλεπίδρασης που θεωρείται ότι γεννήθηκε με το Web 2.0 είναι, ούτως ή άλλως, η κεντρική ιδέα του Παγκόσμιου Ιστού από καταβολής του και ότι όπως και η ιδέα της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων είναι σύμφυτη με τον Ιστό από τη δημιουργία του. Ο Ιστός σχεδιάστηκε από την αρχή ως συνεργατικός χώρος, όπου οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αλληλεπιδρούν και άρα το Web 2.0 δεν πρωτοπορεί ούτε σε αυτό. Τη δική του πολεμική αναπτύσσει και ο Andrew Keen, εστιάζοντας στις κοινωνικές επιδράσεις του φαινομένου. Υποστηρίζει ότι έχει δημιουργηθεί μία μόδα ψηφιακού ναρκισσισμού και ερασιτεχνισμού που υπονομεύει την έννοια της τεχνογνωσίας, επιτρέποντας στον καθένα να μοιράζεται και να τοποθετεί υπερβολική αξία στις 14 Αναφορά στην εξέγερση των Αιγυπτίων κατά του καθεστώτος του Hosni Mubarak που είχε ως επίκεντρο την Πλατεία Tahrir του Καΐρου και στα κινήματα των αγανακτισμένων όπως εμφανίστηκαν στην Αθήνα και τη Μαδρίτη. 15 Για την ακρίβεια χρησιμοποίησε τη φράση piece of jargon που σε αδόκιμη μετάφραση σημαίνει αλαμπουρνέζικα, κορακίστικα. Η συνέντευξη δόθηκε στον Scott Laningham και καταγράφεται στη διεύθυνση 44

45 απόψεις του για κάθε θέμα και να δημοσιεύει κάθε είδους περιεχόμενο. Αναφορικά με το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες, διακρίνει μία τάση εκμετάλλευσης της ελεύθερης εργασίας των χρηστών η οποία συνδυάζεται με τη διαρκώς αυξανόμενη επιτήρηση της δραστηριότητάς τους μέσω των Όρων Χρήσης της κάθε υπηρεσίας 16. Πιστεύει, δηλαδή, ότι οι εταιρείες θεσπίζουν τους κανόνες λειτουργίας προς όφελός τους, με σκοπό να καθοδηγήσουν τη δημιουργική διάθεση των χρηστών και να καρπωθούν τα οικονομικά της οφέλη. Εξάλλου, ο τίτλος του βιβλίου του The Cult of the Amateur: How Today's Internet Is Killing Our Culture αποτυπώνει με σαφήνεια τον κεντρικό άξονα της κριτικής του. 2.3 Τα εργαλεία του Web 2.0 Προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι πρακτικές δυνατότητες του Web 2.0 και η εφαρμογή τους στην καθημερινότητα των χρηστών, απαιτείται η μελέτη των κυριότερων εργαλείων του. Ιστολόγια (Blogs) Ο όρος blog αποτελεί συντομογραφία της λέξης weblog και αναφέρθηκε για πρώτη φορά το Δεκέμβριο του 1997 από τον John Barger. Δύο χρόνια αργότερα ο Peter Merholz αστειευόμενος τη διέσπασε στη φράση «we blog» και έτσι προέκυψε ο σύντομος όρος ( Η εμφάνιση και η διάδοσή τους συνδέεται με την παροχή εργαλείων δημοσίευσης στον Ιστό τα οποία επιτρέπουν τη δημοσίευση περιεχομένου από μη έχοντες τεχνικές γνώσεις. Τα blogs είναι δικτυακοί τόποι στους οποίους ένα άτομο ή μία ομάδα ατόμων αναρτούν τακτικά περιεχόμενο και στα ελληνικά αποδίδονται ως ιστολόγια. Οι δημοσιεύσεις (posts) ή εγγραφές ή καταχωρήσεις (entries) εμφανίζονται σε αντίστροφη χρονολογική σειρά, με αποτέλεσμα η πιο πρόσφατη να προηγείται. Οι πληροφορίες 16 Ανάλογη κριτική διατυπώνει και ο Kperogi (2011) για το CNN ireport, βλ. σχετικά Κεφάλαιο

46 που καταχωρούνται μπορούν να έχουν τη μορφή κειμένου, εικόνων, ήχου, βίντεο ή γραφικών. Ένα τυπικό blog περιλαμβάνει συνήθως ένα συνδυασμό των παραπάνω. Συχνά τα blogs περιγράφονται ως ένα είδος διαδικτυακών ημερολογίων. Η διαδικασία δημιουργίας και διαχείρισης ενός blog ονομάζεται blogging και το άτομο που την επωμίζεται λέγεται blogger. Συχνά αναφέρεται και ο όρος blogόσφαιρα, ο οποίος περιγράφει το ευρύτερο περιβάλλον των blogs και των ανθρώπων που ασχολούνται με αυτά ως μέλη μίας κοινότητας. Οι bloggers συνηθίζουν να παραπέμπουν ο ένας στον άλλο μέσα από τα κείμενά τους, ενώ πολλοί καταρτίζουν επιπλέον μία λίστα υπερσυνδέσεων σε άλλα blogs, που βρίσκουν χρήσιμα και ενδιαφέροντα, η οποία ονομάζεται blogroll. Η θεματολογία τους ποικίλει, αν και συχνά εστιάζουν σε συγκεκριμένες κατηγορίες ενδιαφέροντος, όπως η πολιτική, το περιβάλλον, τα ταξίδια, οι δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου ή οι επιστήμες. Διαφοροποιήσεις παρατηρούνται και στη μορφή του περιεχομένου που δημοσιεύεται, αφού υπάρχουν blogs που κυριαρχούνται από φωτογραφίες (photo blogs), βίντεο (video blogs ή vlogs) ή σκίτσα (sketch blogs). Τα blogs χαρακτηρίζονται και με βάση το είδος της συσκευής που χρησιμοποιείται για τη συντήρησή τους. Τα mobile blogs ή moblogs δημιουργούνται και συντηρούνται μέσω φορητών συσκευών ( Τα περισσότερα blogs δίνουν στους επισκέπτες τη δυνατότητα σχολιασμού στο κάτω μέρος των καταχωρήσεων. Καλλιεργείται, με τον τρόπο αυτό, μία αίσθηση αμεσότητας και ανάδρασης μεταξύ των χρηστών του διαδικτύου. Ο καθηγητής Νομικής του Πανεπιστημίου Yale, Yochai Benkler, ταυτίζει τη διαδικασία σχολιασμού με την ίδια την ουσία της φύσης των blogs, κάνοντας λόγο για «μία σταθμισμένη συνομιλία μεταξύ ενός αρχικού συγγραφέα και μίας ομάδας σχολιαστών, που επικοινωνούν με έναν απεριόριστο αριθμό αναγνωστών» (Anderson, 2007: 7). Τα blogs είναι εύκολα στη χρήση και δεν απαιτούν ούτε εξειδικευμένες γνώσεις ούτε την αγορά κάποιου πακέτου λογισμικού, καθώς συνήθως είναι δωρεάν. Όλα τα προαναφερθέντα, σε συνδυασμό με το άμεσο, προσωπικό ύφος που τα χαρακτηρίζει, τα καθιστούν εξαιρετικά δημοφιλές είδος ενασχόλησης για ερασιτέχνες και επαγγελματίες. 46

47 Wikis Τα wikis είναι μορφές δικτυακών τόπων που επιτρέπουν στους χρήστες να προσθέτουν και να επεξεργάζονται το περιεχόμενό τους με τη χρήση ενός απλού φυλλομετρητή. Το πρώτο τέτοιου τύπου λογισμικό αναπτύχθηκε το 1994 και εγκαταστάθηκε στον Ιστό την 25 η Μαρτίου 1995 από τον προγραμματιστή Ward Cunningham, με σκοπό να διευκολύνει την ταχεία ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των συναδέλφων του. Το WikiWikiWeb ή WardsWiki, όπως έγινε γνωστό, πήρε το όνομά του από την χαβανέζικη λέξη wiki που σημαίνει γρήγορο 17. Σύμφωνα με το δημιουργό του, το wiki είναι «η απλούστερη διαδικτυακή βάση δεδομένων που θα μπορούσε πιθανώς να λειτουργήσει» ( Κύριο χαρακτηριστικό των wikis είναι η ανοιχτή φύση τους, καθώς ο καθένας μπορεί εύκολα και απλά να πραγματοποιήσει αλλαγές στο περιεχόμενο, προσθέτοντας ή αφαιρώντας πληροφορίες. Πολλές φορές δεν απαιτείται ούτε η εγγραφή των χρηστών, αρκεί μία σύνδεση στο διαδίκτυο. Την τακτική αυτή ακολουθεί και το γνωστότερο - ίσως- wiki, η πολυγλωσσική, συνεργατικά γραμμένη εγκυκλοπαίδεια Wikipedia. Σύμφωνα με την περιγραφή που δίνεται στην ελληνική έκδοσή της, ο καθένας μπορεί να δημοσιεύσει άμεσα περιεχόμενο, αρκεί να ακολουθήσει τους βασικούς κανόνες που καθορίζονται από την κοινότητα ( Ακριβώς αυτή η ανοιχτή φιλοσοφία των wikis εγείρει αμφιβολίες για την αξιοπιστία τους, δεδομένου ότι ευνοεί την εμφάνιση προβλημάτων, όπως οι βανδαλισμοί, η διάδοση κακόβουλου και δυσφημιστικού περιεχομένου ή το φαινόμενο trolling, όπου χρήστες διασπείρουν εμπρηστικά μηνύματα με σκοπό να προκαλέσουν διχαστικές συζητήσεις και διαφωνίες. Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, το πρόβλημα δίνει και τη λύση, αφού η ίδια η κοινότητα των χρηστών επιτηρεί την ορθή λειτουργία των wikis και αποτρέπει τέτοια φαινόμενα. Ο κεντρικός άξονας της πλειοψηφίας των wikis είναι η εύκολη διόρθωση 17 Ο Cunningham ονόμασε τη δημιουργία του WikiWikiWeb αντί για quick-web ενθυμούμενος το Wiki Wiki Shuttle, το λεωφορείο που συνέδεε τους τερματικούς σταθμούς στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Χονολουλού ( 47

48 του προβλήματος παρά η δυσκολία δημιουργίας του. Η καταγραφή του ιστορικού των αλλαγών, εξάλλου, επιτρέπει την άμεση επαναφορά της ιστοσελίδας στην προηγούμενη κατάσταση, γι αυτό και στα περισσότερα wikis υπάρχει ένας χώρος πρόσφατων αλλαγών όπου αποτυπώνονται σε αντίστροφη χρονολογική σειρά όλες οι μεταβολές στο περιεχόμενό τους. Οι διαχειριστές, βέβαια, έχουν πάντα την επιλογή να περιορίσουν την πρόσβαση στις αλλαγές σε συγκεκριμένα άτομα, ιδιαίτερα σε wikis που δεν αφορούν το ευρύ κοινό, αλλά αναπτύσσονται, για παράδειγμα, στα πλαίσια ενός επιχειρησιακού έργου. Τα περιβάλλοντα των wikis αλλάζουν εντυπωσιακά τον τρόπο που οι άνθρωποι επικοινωνούν και εργάζονται. Επιλέγονται συχνά από επιχειρήσεις σε αντικατάσταση των προηγούμενων στατικών εσωτερικών δικτύων (intranets) για τη συνεργατική δημιουργία εγγράφων και την επικοινωνία των μελών μίας ομάδας ( Σταδιακά βρίσκουν ευρεία εφαρμογή και στο χώρο της εκπαίδευσης, καθώς προάγουν την αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων και ανατρέπουν τη δύσκαμπτη διαδικασία της μάθησης προάγοντας πιο δημιουργικές μεθόδους. Ετικέτες (Tags) Με τη διαδικασία του tagging οι χρήστες επισημαίνουν και κατηγοριοποιούν ψηφιακά αντικείμενα, χρησιμοποιώντας λέξεις ή φράσεις - κλειδιά, οι οποίες ονομάζονται ετικέτες (tags). Οι ετικέτες τοποθετούνται σε κείμενα, φωτογραφίες, βίντεο ή ολόκληρες ιστοσελίδες. Υπηρεσίες που βασίζονται στην αποθήκευση και το διαμοιρασμό πολυμεσικού περιεχομένου, όπως το YouTube (βίντεο) και το Flickr (φωτογραφίες) επιτρέπουν στους χρήστες να κατηγοριοποιούν τα αντικείμενα με βάση ετικέτες που δημιουργούν οι ίδιοι. Μέρος της διαδικασίας του tagging είναι και τα σύννεφα ετικετών (tag clouds), στα οποία απεικονίζεται γραφικά η χρήση διαφόρων ετικετών ως σύννεφο και δίνονται πληροφορίες για τη συχνότητα χρήσης της καθεμίας (Anderson, 2007: 9). Συγκεκριμένα, οι ετικέτες με τη μεγαλύτερη συχνότητα, εμφανίζονται με μεγαλύτερη 48

49 γραμματοσειρά. Όταν ο χρήστης επιλέξει μία από τις ετικέτες, τότε έχει διαθέσιμη τη λίστα των ψηφιακών αντικειμένων στα οποία έχει αποδοθεί η συγκεκριμένη λέξη ή φράση. Απόρροια της τοποθέτησης ετικετών σε κομμάτια πληροφορίας εντός των διαδικτυακών κοινοτήτων είναι το σύστημα ταξινόμησης που ονομάζεται folksonomy. Ο όρος αποδίδεται στον Thomas Vander Wal και προέρχεται από την ένωση των όρων folk και taxonomy, υποδηλώνοντας την καθοριστική συμβολή των ατόμων στη διαδικασία της ταξινόμησης. Αναφέρεται σε συστήματα ευρετηρίασης στα οποία οι κατηγορίες που δημιουργούνται είναι ισότιμες και ευέλικτες, και σε αντιπαραβολή με το παραδοσιακό taxonomy, δεν βρίσκονται σε ιεραρχική σχέση μεταξύ τους και δεν βασίζονται σε άκαμπτους καταλόγους (Bell, 2009: 28). Στη διαδικασία αυτή εδράζεται και το φαινόμενο των κοινωνικών σελιδοδεικτών (social bookmarking), κατά το οποίο οι χρήστες δημιουργούν λίστες σελιδοδεικτών, τις αποθηκεύουν κεντρικά σε μία υπηρεσία -αντί του φυλλομετρητή- και τις μοιράζονται με άλλους χρήστες του συστήματος. Υπάρχει, έτσι, η δυνατότητα οργάνωσης, αποθήκευσης, διαμοιρασμού και αναζήτησης ιστοσελίδων. Οι σελιδοδείκτες μπορούν να εντάσσονται σε κατηγορίες με βάση κάποιες λέξεις - κλειδιά, ενώ κάθε σελιδοδείκτης μπορεί να ανήκει σε περισσότερες από μία κατηγορίες. Χαρακτηριστική εφαρμογή τέτοιου είδους είναι το Del.icio.us, που χρησιμοποιεί ένα μη ιεραρχικό σύστημα ταξινόμησης κατά το οποίο οι χρήστες τοποθετούν ετικέτες στους σελιδοδείκτες τους (άρθρα, blogs, μουσική, ιστοσελίδες κ.ά.) και αφού τους αποθηκεύσουν, μπορούν να τους μοιράζονται με τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας (Bell, 2009: 44). Προκύπτει, έτσι, μία πολυδιάστατη και ευρύτατη βάση δεδομένων του Παγκόσμιου Ιστού. Διαμοιρασμός πολυμέσων (Multimedia sharing) Πρόκειται για υπηρεσίες που επιτρέπουν την αποθήκευση, την οργάνωση και το διαμοιρασμό πολυμεσικού περιεχομένου. Εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο δημιουργούν τις δικές τους φωτογραφίες, τα δικά τους βίντεο ή αρχεία ήχου και τα 49

50 μοιράζονται με άλλους χρήστες των υπηρεσιών. Συνήθως υπάρχει η δυνατότητα να προσθέτουν σχόλια, λεζάντες ή ακόμη και να επεξεργάζονται online το υλικό που ανεβάζουν. Στο δικτυακό τόπο YouΤube οι χρήστες δημιουργούν ένα λογαριασμό και μοιράζονται τα βίντεό τους με τους υπόλοιπους. Πολυμεσικό υλικό διαμοιράζεται και στις ιστοσελίδες Flickr και Instagram. Η διάδοση τέτοιων εφαρμογών σε ευρεία κλίμακα δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη χρήση υψηλής ποιότητας, αλλά χαμηλού κόστους, ψηφιακής τεχνολογίας, όπως για παράδειγμα της φορητής ψηφιακής βιντεοκάμερας (Anderson, 2007: 10). Ενημερώσεις Ιστού (Web feeds) Με τα Web feeds οι χρήστες λαμβάνουν ενημερώσεις από ιστοσελίδες και blogs χωρίς να χρειάζεται να επισκέπτονται διαρκώς τον αντίστοιχο δικτυακό τόπο. Πρόκειται για έναν τρόπο οργάνωσης περιεχομένου που ανανεώνεται τακτικά και οι χρήστες μπορούν να το ανακτούν εύκολα με συστηματικό τρόπο (Bell, 2009: 13). Ο χρήστης εγγράφεται στις ενημερώσεις που επιθυμεί να λαμβάνει και μέσω ενός ειδικού λογισμικού (aggregator, feed reader ή news reader) πληροφορίες από διάφορες πηγές συλλέγονται εντός ενός αρχείου και δίνονται σε αυτόν με τη διαδικασία του syndication (Anderson, 2007: 11). Οι ενημερώσεις RSS 18 -τα πιο διαδεδομένα Web feeds- είναι σύντομα αρχεία που αποτελούνται συνήθως από έναν τίτλο, έναν υπερσύνδεσμο και μία επιγραμματική περιγραφή. Με την εγγραφή τους στα RSS feeds μίας ιστοσελίδας ή ενός blog οι χρήστες ενημερώνονται για όλες τις μεταβολές των σελίδων που τους ενδιαφέρουν, χωρίς να χρειάζεται να τις επισκέπτονται. Τη διαδικασία του syndication αξιοποιούν και τα podcasts. Πρόκειται για αρχεία ήχου που έχουν τις ρίζες τους στις προσπάθειες προσθήκης ήχου στα blogs, γι αυτό και 18 Το ακρωνύμιο δηλώνει τις φράσεις Rich Site Summary και Really Simple Syndication. 50

51 ονομάζονται audio blogs. Όταν η εταιρεία Apple έθεσε στην κυκλοφορία τη συσκευή ipod και το αντίστοιχο λογισμικό itunes, άρχισαν να γίνονται γνωστά ως podcasts (ipod και broadcast). Η διαδικασία του podcasting αποτελείται από μία σειρά επιμέρους σταδίων: δημιουργείται ένα αρχείο ήχου σε μορφή MP3, ανεβαίνει σε ένα διακομιστή και στη συνέχεια ο πάροχος το διαθέτει μέσω RSS. Οι καταναλωτές χρησιμοποιούν το ειδικό λογισμικό, που ονομάζεται podcatcher ή podcast receiver, για να εγγραφούν και να διαχειρίζονται τις ενημερώσεις, επιλέγοντας τα αρχεία που τους ενδιαφέρουν, το χρόνο και τον τόπο που θα τα χρησιμοποιήσουν (Bell, 2009: 96). Πλέον έχουν διαδοθεί ευρέως και τα video podcasts (vidcasts ή vodcasts). Mashups Είναι υπηρεσίες του Ιστού που χρησιμοποιούν δεδομένα από διαφορετικές πηγές για να δημιουργήσουν ένα καινούριο εργαλείο (Anderson, 2007: 13). Τη βάση για τέτοιες εφαρμογές αποτελεί συχνά η υπηρεσία χαρτών Google Maps, η οποία σε συνδυασμό με άλλες, παραδίδει τελικά στο χρήστη μία νέα υπηρεσία. Τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το housingmaps.com, όπου οι χάρτες της Google συνδυάζονται με δεδομένα από τη διαδικτυακή κοινότητα Craigslist και το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα διαδραστικό εργαλείο αναζήτησης θέσεων εργασίας, σπιτιών προς αγορά ή ενοικίαση, καταστημάτων και εκδηλώσεων ανά τον κόσμο. Ένα άλλο mashup με μεγάλη πρακτική χρησιμότητα ήταν αυτό που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του τυφώνα Katrina το Αποτέλεσε εργαλείο σχεδιασμών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και των καταστροφών που επήλθαν, με βάση πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατούσε σε συγκεκριμένες περιοχές (Bell, 2009: 162). Ο O Reilly (2005) υποστηρίζει ότι το πρώτο ευρέως διαδεδομένο mashup ήταν οι διαδικτυακές διαφημίσεις, καθώς αποτελούν την αόρατη συνεργασία μεταξύ δύο ιστοσελίδων, παραδίδοντας τελικά στο χρήστη μία νέα, ολοκληρωμένη ιστοσελίδα. 51

52 Ιστοσελίδες Κοινωνικής Δικτύωσης (Social Networking Sites) Στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης οι χρήστες δημιουργούν ένα λογαριασμό με τα προσωπικά τους στοιχεία και συνδέονται μεταξύ τους σε κοινότητες. Οι εφαρμογές αυτές εστιάζουν στη δημιουργία κοινωνικών δικτύων και σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους. Η δομή τους ποικίλλει, αλλά συνήθως ακολουθούν παρόμοιο τρόπο ανάπτυξης. Αποτελούνται από την παρουσία του κάθε χρήστη με τη μορφή προφίλ, τις συνδέσεις του, που μπορεί να λέγονται φίλοι, ακόλουθοι ή κάπως αλλιώς και κάποιους τρόπους επικοινωνίας, όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα προσωπικά μηνύματα και οι χώροι συνομιλίας ( Οι χρήστες εγγράφονται και αλληλεπιδρούν μοιραζόμενοι ενδιαφέροντα, προσωπικές απόψεις και κάθε είδους πληροφορίες. Το πρώτο κοινωνικό δίκτυο με αυτά τα χαρακτηριστικά εμφανίστηκε το 1997 με το όνομα SixDegrees. Μέχρι το 2001, που σταμάτησε να λειτουργεί, εκατομμύρια χρήστες είχαν γίνει μέλη του. Έκτοτε ανάλογες εφαρμογές κάνουν συνέχεια την εμφάνισή τους παγκοσμίως. Σήμερα, τέτοιες σελίδες καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων. Ορισμένα κοινωνικά δίκτυα έχουν συγκεκριμένο προσανατολισμό, όπως το LinkedIn που εστιάζεται στην επαγγελματική διασύνδεση των χρηστών, γι αυτό και το προφίλ του χρήστη έχει τη μορφή ενός online βιογραφικού. Σε αυτό καταχωρεί πληροφορίες για τις σπουδές, την επαγγελματική σταδιοδρομία, την προϋπηρεσία, τις διακρίσεις και τα βραβεία που έχει λάβει. Πέρα από την προβολή των προσωπικών τους στοιχείων, οι χρήστες συμμετέχουν σε ομάδες συζήτησης και αναζητούν θέσεις εργασίας που τους ενδιαφέρουν. Από την πλευρά τους οι εργοδότες αναρτούν αγγελίες για τις θέσεις που προσφέρουν. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στους χρήστες περιλαμβάνει, εκτός από τα προσωπικά μηνύματα, τη διαδικασία της επιδοκιμασίας, όπου ο καθένας επιβραβεύει τις δεξιότητες και την τεχνογνωσία κάποιου άλλου, αλλά και τις συστάσεις που προσομοιάζουν με σύντομες, ηλεκτρονικές συστατικές επιστολές. Υπάρχουν, ωστόσο, και εφαρμογές όπου οι ίδιοι οι χρήστες επιλέγουν τους σκοπούς που θα εκπληρώνει η παρουσία τους. Το Facebook, για παράδειγμα, συγκεντρώνει άτομα που δραστηριοποιούνται με σκοπό τη διασκέδαση, άλλα που μέσω αυτού 52

53 προβάλλουν την εργασία τους και άλλα που το χρησιμοποιούν ως βήμα έκφρασης των απόψεών τους για ζητήματα της επικαιρότητας. Μαζί με τους ιδιώτες, το κοινό του Facebook αποτελούν επιχειρήσεις και οργανισμοί, επιλέγοντάς το ως μέσο διαφήμισης της δραστηριότητάς τους. Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός, πάντως, ότι ο συγκεκριμένος δικτυακός τόπος αποδεικνύεται εξαιρετικά δημοφιλής σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με την εταιρεία Alexa 19 το Facebook καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση στην κατάταξη με τους 500 πιο δημοφιλείς δικτυακούς τόπους του κόσμου, με κριτήριο τη μηνιαία επισκεψιμότητα. Μία ιδιαίτερη περίπτωση κοινωνικού δικτύου αποτελεί το Twitter. Οι χρήστες του καλούνται να δώσουν απάντηση στην ερώτηση «Τι συμβαίνει;», εμπλεκόμενοι ουσιαστικά σε μία διαδικασία κοινωνικής δικτύωσης και microblogging ταυτόχρονα. Αφού δημιουργήσουν τον προσωπικό τους λογαριασμό, διαθέτουν μόνο 140 χαρακτήρες για να απαντήσουν στην παραπάνω ερώτηση, συνθέτοντας ένα tweet. Έχουν τη δυνατότητα να αναπαράγουν tweets άλλων χρηστών ή να απαντούν σε αυτά. Μπορούν ακόμη να ανταλλάσσουν προσωπικά μηνύματα και να κλειδώνουν το προφίλ τους, καθιστώντας το προσβάσιμο μόνο σε όσους ακολούθους (followers) επιτρέψουν οι ίδιοι. Στη διάρκεια των τελευταίων ετών η συγκεκριμένη πλατφόρμα επιλέγεται από πολιτικούς, δημοσιογράφους και άλλους συμμετέχοντες του δημόσιου βίου ως μέσο προσωπικής έκφρασης και επικοινωνίας με το κοινό, ενώ αποτέλεσε και αποτελεί κινητήρια δύναμη αντίδρασης στα χέρια κοινωνικών ομάδων. Η δυνατότητα εύκολης και ταχείας αναμετάδοσης σημαντικών γεγονότων σε πραγματικό χρόνο, κατέστησε το Twitter δομικό μοχλό οργάνωσης και διάδοσης εξεγέρσεων, ειδικά σε χώρες όπου η κρατική λογοκρισία εμποδίζει άλλους τρόπους επικοινωνίας. Για το λόγο αυτό στη διάρκεια αναταραχών τα καθεστώτα στρέφονται κατά των κοινωνικών δικτύων, περιορίζοντας την πρόσβαση σε αυτά. Κατά τη διάρκεια της αιγυπτιακής εξέγερσης το 2010 η κυβέρνηση διέκοψε την πρόσβαση στο Facebook και το Twitter, με αποτέλεσμα οι χρήστες να στραφούν στην πλατφόρμα HootSuite 19 Η εταιρεία Alexa διενεργεί μετρήσεις και αναλύσεις που αφορούν το χώρο του διαδικτύου. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στη διεύθυνση 53

54 ( Στη διάρκεια των διαδηλώσεων και των συγκρούσεων που έλαβαν χώρα σε πόλεις της Τουρκίας το Μάιο του 2013 οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης ήταν η κύρια διέξοδος ενημέρωσης για τα γεγονότα, αφού τα ραδιοτηλεοπτικά δίκτυα δεν μετέδιδαν καμία σχετική είδηση. Ο Πρωθυπουργός της χώρας Recep Tayyip Erdoğan, μάλιστα, χαρακτήρισε το Twitter «μάστιγα» που χρησιμοποιήθηκε ως μέσο τρομοκράτησης της κοινωνίας εναντίον της κυβέρνησης, ενώ το υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε ότι επεξεργάζεται ρυθμίσεις με στόχο τους «προβοκάτορες των ιστοτόπων κοινωνικής δικτύωσης» ( Το Twitter αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής του Web 2.0, που η χρήση της από το κοινό καθόρισε την εξέλιξή της. Η Δημητρακοπούλου (2011: 9) παρατηρεί ότι κατά τη διάρκεια ζωής του Twitter το πεδίο ενδιαφέροντος μετατοπίστηκε: από εργαλείο καταγραφής της προσωπικής κατάστασης του χρήστη εξελίχθηκε μέσα σε λίγους μήνες «σε μια σημαντική πλατφόρμα που δίνει στο κοινό τη δυνατότητα να καταγράφει ειδήσεις, να σχολιάζει και να διαμοιράζεται ειδήσεις γύρω από σημαντικά ζητήματα σε μια διαδικασία κατά την οποία μεμονωμένα άτομα ή συλλογικότητες ασκούν ορισμένες από τις θεσμικές λειτουργίες του επαγγελματία δημοσιογράφου». Εικονικοί Κόσμοι (Virtual Worlds) Είναι διαδικτυακές κοινότητες που έχουν τη μορφή προσομοιωμένου περιβάλλοντος, στο οποίο οι χρήστες αλληλεπιδρούν, δημιουργούν και χρησιμοποιούν αντικείμενα. Δημιουργείται μία κατάσταση προσομοίωσης που έλκει τα χαρακτηριστικά της από τον πραγματικό ή τον φανταστικό κόσμο. Η επικοινωνία μεταξύ των χρηστών μπορεί να γίνεται με κείμενο, γραφικά εικονίδια, οπτική κίνηση, ήχο και σπανιότερα με την αφή, 54

55 με φωνητικές εντολές ή με την ισορροπία των αισθήσεων ( Σύμφωνα με τον ορισμό του Bell ένας εικονικός κόσμος είναι ένα σύγχρονο, μόνιμο δίκτυο ανθρώπων αντιπροσωπευόμενων από avatars, που διευκολύνεται από δικτυωμένους υπολογιστές ( Υπό την έννοια αυτή ένας εικονικός κόσμος εξακολουθεί να υφίσταται ακόμη και όταν ένα μέλος αποχωρήσει, ενώ και οι αλλαγές που το πρώην μέλος έχει επιφέρει συνεχίζουν να υπάρχουν. Οι πρακτικές εφαρμογές των εικονικών κόσμων εκτείνονται σε ευρύτατη κλίμακα και σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η ιατρική ή η επιστημονική έρευνα. Στον τομέα της διασκέδασης, μεγάλος αριθμός διαδικτυακών παιχνιδιών βασίζονται στην ιδέα και τη λειτουργία ενός ή περισσότερων εικονικών κόσμων. Η κύρια διάκρισή τους είναι σε παιχνίδια ρόλων (role-playing games), όπου ο χρήστης υποδύεται ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα, ίδιο σε όλο το παιχνίδι και σε παιχνίδια πραγματικής ζωής (real-life games), όπου ο χρήστης έχει την επιλογή να αλλάξει το avatar παίζοντας έτσι έναν πιο δυναμικό ρόλο στη διαδικασία. 2.4 Περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες Χαρακτηριστικά Ανεξάρτητα από τον κύριο προσανατολισμό τους (τεχνολογία, οικονομία, κοινωνία), οι ορισμοί που δίνονται για το Web 2.0 έχουν ένα κοινό στοιχείο: αναγνωρίζουν ότι ο ρόλος των χρηστών επαναπροσδιορίζεται σε σχέση με την εποχή της αποκλειστικότητας του αποκαλούμενου Web 1.0. Από καταναλωτές διαδικτυακών προϊόντων και πληροφοριών παραγόμενων από τις εταιρείες, οι χρήστες γίνονται παραγωγοί προϊόντων και πληροφοριών που μοιράζονται με τους άλλους, συμπεριλαμβανομένων και των εταιρειών (Harrison & Barthel, 2009: 160). Δεν βρίσκονται σε ιεραρχική σχέση με τους προγραμματιστές και 55

56 τους παρόχους υπηρεσιών, καθώς συμμετέχουν και οι ίδιοι στην ανάπτυξη των εφαρμογών που χρησιμοποιούν. Δημιουργούν και δημοσιεύουν το δικό τους περιεχόμενο. Από τα blogs μέχρι την ιστοσελίδα του CNN μπορούν να ανεβάσουν τα κείμενα, τις φωτογραφίες και τα βίντεό τους ή να σχολιάσουν, να συζητήσουν και να αξιολογήσουν ήδη υπάρχον περιεχόμενο (Anderson, 2007). Το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες μπορεί να είναι κείμενο, εικόνες, φωτογραφίες, μουσική, ήχος, βίντεο ή ταινία. Μπορεί να είναι εκπαιδευτικό περιεχόμενο, περιεχόμενο που δημιουργείται από κινητά τηλέφωνα ή άλλες ασύρματες συσκευές ή ακόμη και περιεχόμενο που δημιουργείται σε εικονικούς κόσμους, όπως συμβαίνει σε πολλά διαδικτυακά παιχνίδια. Σημαντικό κομμάτι τέτοιου είδους δραστηριότητας είναι, βεβαίως, και η δημοσιογραφία των πολιτών, όπως περιγράφηκε στο Κεφάλαιο 1. Ο όρος «περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες» αποδίδει την αγγλική φράση «user-generated content», έγινε ευρύτερα γνωστός το 2005 και περικλείει το περιεχόμενο που δημοσιεύεται στο διαδίκτυο από τους χρήστες. Οι Valcke και Lenaerts (2010) εφιστούν την προσοχή στο διαχωρισμό την έννοιας αυτής από το «περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες» (user-created content) και απαιτεί άμεση εμπλοκή του χρήστη στη διαδικασία δημιουργίας, πέραν της διαδικασίας δημοσίευσης του περιεχομένου. Η άποψή τους αυτή, ωστόσο, προσκρούει στη γενικότερη εναλλακτική χρήση των όρων στη διεθνή βιβλιογραφία. Σε έκθεσή του για το ρόλο των χρηστών στη δημιουργία περιεχομένου, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD, 2007: 8) παρουσιάζει ως συνώνυμους τους δύο όρους και αποτυπώνει τα βασικά χαρακτηριστικά του περιεχομένου που δημιουργείται/παράγεται από τους χρήστες ως εξής: Υποχρέωση δημοσίευσης: Παρότι θεωρητικά μπορεί να δημιουργηθεί περιεχόμενο και να μη δημοσιευτεί κάπου, αναφερόμαστε στο περιεχόμενο που δημοσιεύεται σε κάποιο πλαίσιο, είτε είναι δημόσια προσβάσιμο στον Ιστό, 56

57 είτε έχει πρόσβαση σε αυτό ένας συγκεκριμένος αριθμός ατόμων σε μία σελίδα κοινωνικής δικτύωσης, για παράδειγμα. Δημιουργική προσπάθεια: Απαιτείται η καταβολή ορισμένου ποσού δημιουργικής προσπάθειας για τη δημιουργία του έργου (περιεχομένου) ή για την προσαρμογή ήδη υφιστάμενων έργων με σκοπό τη δόμηση ενός νέου. Η έννοια περιλαμβάνει, επίσης, και τις περιπτώσεις συνεργατικής παραγωγής περιεχομένου. Παρότι η ακριβής οριοθέτηση της έννοιας είναι δυσχερής, τουλάχιστον ως προς το ελάχιστο όριό της, πρακτικές όπως η απλή αντιγραφή και δημοσίευση υλικού δεν πληρούν τα χαρακτηριστικά της. Δημιουργία έξω από επαγγελματικές πρακτικές: Το περιεχόμενο που προέρχεται από τους χρήστες δημιουργείται έξω από θεσμικά ή εμπορικά πλαίσια. Ορισμένες φορές, μάλιστα, δημιουργείται από τους μη-επαγγελματίες χωρίς την προσδοκία κέρδους ή αμοιβής. Τα κίνητρά τους τότε στρέφονται στην έκφραση της προσωπικότητάς τους, στη διασύνδεση με άλλα άτομα και στην απόκτηση θετικής ή αρνητικής φήμης ή κύρους. Ορθά επισημαίνεται, ωστόσο, ότι το τελευταίο αυτό χαρακτηριστικό δύσκολα διατηρείται ακέραιο, καθώς τα Μ.Μ.Ε. υιοθετούν πλατφόρμες περιεχόμενου παραγόμενου από τους χρήστες με σκοπό να αντλήσουν έσοδα. Από την πλευρά τους οι χρήστες τείνουν ενίοτε να δημιουργούν τέτοιο περιεχόμενο με εμπορικό σκοπό. Μερικές από τις πιο δημοφιλείς ιστοσελίδες παγκοσμίως είναι σχεδόν αποκλειστικά φτιαγμένες από τέτοιο περιεχόμενο. Μεγάλο μέρος του περιεχομένου παράγεται και διαμοιράζεται απλώς για διασκέδαση, αλλά συχνά επιτελεί και άλλους σκοπούς, όπως η ενημέρωση και η συνεργατική μάθηση (Popek, 2011). Όπως θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο, και στο ειδησεογραφικό περιβάλλον ένα σημαντικό κομμάτι των πληροφοριών προέρχεται από τους ερασιτέχνες. Είναι φανερό ότι η φύση του Παγκόσμιου Ιστού μεταβάλλεται. Από read only στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του γίνεται read-write, αφού οι χρήστες δεν καταναλώνουν απλώς το περιεχόμενο που δημιουργείται από άλλους γι αυτούς, αλλά έχουν πιο 57

58 ενεργό και συνεργατικό ρόλο. Αν το Web 1.0 αποτελούνταν από εμπορικές ιστοσελίδες που δομούνταν εκ των προτέρων, ελέγχονταν από συγκεκριμένους παραγωγούς και παθητικά χρησιμοποιούνταν από τους καταναλωτές, το Web 2.0 αποτελείται από ιστοσελίδες που παράγονται εν όλω ή εν μέρει από τους ίδιους τους καταναλωτές, που δεν είναι βεβαίως αυτάρκεις, αλλά είναι ταυτόχρονα αυτόνομοι και αλληλεξαρτώμενοι (Tsekeris & Katerelos, 2012: 234). Με επίκεντρο το χρήστη το Web παύει να είναι στατικό, γίνεται κοινωνικό και συμμετοχικό. Ο Hardey (2007: 870, όπως παρατίθεται στο Harrison & Barthel, 2009: 160), μάλιστα, υποστηρίζει ότι το Web 2.0 είναι εγγενώς κοινωνικό, ώστε οι χρήστες είναι εξ ορισμού το κεντρικό στοιχείο, τόσο για το περιεχόμενο όσο και για τη μορφή του Παράγοντες ανάπτυξης Στην προαναφερθείσα έκθεσή του ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης εντοπίζει ορισμένους παράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες (OECD, 2007). Από τεχνολογικής πλευράς, έγιναν διαθέσιμα πιο απλά και εύχρηστα εργαλεία λογισμικού που διευκολύνουν τη δημιουργία, επεξεργασία και διανομή ψηφιακού περιεχομένου. Οι φυλλομετρητές εξελίχθηκαν, προσφέροντας εύκολα στη χρήση εργαλεία εξερεύνησης του Ιστού. Παράλληλα, όλο και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έχει πρόσβαση σε ασύρματες συνδέσεις διαδικτύου υψηλής ταχύτητας, ενώ διαρκώς βγαίνουν στην κυκλοφορία νέες και καλύτερης ποιότητας φορητές συσκευές που επιτρέπουν την ευκολότερη καταγραφή και διαχείριση του υλικού. Οι σταθεροί υπολογιστές αποτελούν πλέον απαραίτητο εξοπλισμό σε κατοικίες, χώρους εργασίας και εκπαίδευσης. Οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο της επικοινωνίας και των Μ.Μ.Ε. επιδεικνύουν αυξημένο εμπορικό ενδιαφέρον για πλατφόρμες που εντάσσουν τους χρήστες σε νέους ρόλους και επενδύουν σε αυτές. 58

59 Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η ανταπόκριση της κοινωνίας στις αλλαγές, η οποία τις αγκάλιασε σε τέτοιο σημείο, ώστε αυτές δεν ενθαρρύνονται απλώς, αλλά αναμένονται (Shelly & Frydenberg, 2011: 5). Οι νεότεροι σε ηλικία επιθυμούν να ενταχθούν σε διαδικτυακές κοινότητες, να μοιράζονται και να αλληλεπιδρούν με τους υπόλοιπους χρήστες, ενώ και οι μεγαλύτεροι οδεύουν σταδιακά σε μεγαλύτερη εξοικείωση με τις υπηρεσίες του διαδικτύου. Οι πολίτες αισθάνονται την ανάγκη να συμμετέχουν στην πολιτική, την εκπαίδευση, τη δημοσιογραφία και τα νέα εργαλεία τους δίνουν αυτή την ευκαιρία. Ανταποκρινόμενη στις καινούριες ανάγκες, και η νομική επιστήμη προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα, κυρίως επιτρέποντας την ανάδυση πιο ευέλικτων συστημάτων προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι άδειες χρήσης Creative Commons που προσφέρονται κατά κανόνα δωρεάν και παρέχουν έναν πιο ανοιχτό τρόπο προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας 20. Η διανομή, αντιγραφή και αναπαραγωγή περιεχομένου έγινε ευκολότερη και σε κάθε περίπτωση ο δημιουργός έχει μεγαλύτερη ελευθερία επιλογών σχετικά με την προστασία του έργου του. Η σημασία του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες στη σύγχρονη διαδικτυακή εποχή αποτυπώθηκε σαφώς και στο εξώφυλλο του περιοδικού TIME τη 25 η Δεκεμβρίου Οι υπεύθυνοι του περιοδικού ανακήρυξαν ως πρόσωπο της χρονιάς τούς εκατομμύρια ανθρώπους που συνδράμουν με το περιεχόμενό τους στη διαμόρφωση ενός καινούριου τοπίου στο χώρο των Μέσων. Η εικόνα του εξωφύλλου περιλαμβάνει μία οθόνη υπολογιστή, που παραπέμπει στο περιβάλλον του YouTube και φέρει τη λέξη You. Ακολουθεί η φράση «Yes, you. You control the Information Age. Welcome to your world», αναδεικνύοντας τον ζωτικό ρόλο των χρηστών στην Εποχή της Πληροφορίας (Εικόνα 1). 20 Πληροφορίες για την ελληνική κοινότητα των Creative Commons υπάρχουν στην ηλεκτρονική διεύθυνση 59

60 Εικόνα 1: Το εξώφυλλο του περιοδικού ΤΙΜΕ, 25 Δεκεμβρίου Στο επόμενο κεφάλαιο μελετάται υπό ποιες μορφές γίνεται η παραγωγή τέτοιου περιεχομένου εντός του δημοσιογραφικού - ειδησεογραφικού πλαισίου και πώς διαμορφώνεται η σχέση επαγγελματιών και ερασιτεχνών με σημείο αναφοράς τη συμμετοχή των τελευταίων στο πεδίο δράσης των πρώτων. 60

61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί δεν μένουν ανεπηρέαστοι μπροστά στην εντυπωσιακή εξάπλωση του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες. Σταδιακά εξοικειώνονται με τη νέα κατάσταση στο διαδίκτυο, όπου οι χρήστες δημιουργούν και δημοσιεύουν το δικό τους περιεχόμενο. Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research Internet Project (2010), περίπου το 37% των χρηστών του διαδικτύου έχει συνδράμει στη διαδικασία δημιουργίας των ειδήσεων με κάποιον από τους τρόπους που παρουσιάζονται αμέσως παρακάτω. Σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση, οι ειδησεογραφικές ιστοσελίδες και οι ιστοσελίδες παραδοσιακών εφημερίδων παρέχουν στους αναγνώστες τους εργαλεία που τους επιτρέπουν να συμμετέχουν στη δημοσιογραφική διαδικασία. Το είδος των εργαλείων, ο βαθμός ελευθερίας που τους δίνεται και ο τρόπος αντιμετώπισης εκ μέρους των επαγγελματιών εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες, γι αυτό και διαφοροποιούνται κατά περίπτωση. 3.1 Εργαλεία συμμετοχής Οι συνηθέστερες μορφές με τις οποίες ζητείται η ενεργή εμπλοκή των χρηστών στο περιεχόμενο των ιστοσελίδων κατατάσσονται σε τέσσερις βασικές ομάδες (Franquet κ.ά., 2011): α) εργαλεία που ενθαρρύνουν τη συζήτηση, όπως τα σχόλια, τα forum και τα blogs, β) εργαλεία με τα οποία το κοινό στέλνει περιεχόμενο διαφόρων ειδών, όπως οι φόρμες αποστολής κειμένων, φωτογραφιών ή βίντεο, γ) εργαλεία κοινωνικοποίησης και διαμοιρασμού μέσω εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης και δ) εργαλεία αξιολόγησης πληροφοριών, όπως οι δημοσκοπήσεις και η κατάταξη περιεχομένου. Σε αυτά προστίθενται και οι συλλογικές συνεντεύξεις που έχουν χαρακτηριστικά και από τις δύο πρώτες ομάδες συμμετοχικών εργαλείων. 61

62 α) Εργαλεία συζήτησης Σχόλια Οι χρήστες υποβάλλουν την άποψή τους για μία είδηση, ένα ρεπορτάζ ή ένα άρθρο γνώμης, συνήθως σε ένα χώρο στο τέλος του κειμένου. Το φαινόμενο των σχολίων άρχισε να εξαπλώνεται μετά το 2005, παρότι υπήρχαν ιστοσελίδες στο Ισραήλ και σε κάποιες άλλες χώρες που παρείχαν τη δυνατότητα σχολιασμού νωρίτερα (Singer κ.ά., 2011). Σήμερα, είναι η πιο δημοφιλής και ευρέως χρησιμοποιούμενη μορφή συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Πρόκειται για το πιο διάχυτο και ίσως το πιο θεμελιώδες επίπεδο συμμετοχής (Hermida & Thurman, 2008, Örnebring, 2008 και Singer κ.ά., 2011). Τα σχόλια ελκύουν έναν εντυπωσιακό αριθμό ατόμων που θέλουν να ακουστούν οι φωνές τους και γι αυτό συνιστούν σημαντική εξέλιξη των συμμετοχικών δημοσιογραφικών χώρων. Οι Hanitzsch & Quandt (2012) βλέπουν τα σχόλια ως διάδοχο των επιστολών προς τον εκδότη. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, ό,τι στέλνονταν αρχικά στους συντάκτες με τη μορφή επιστολής ή έχει γίνει τώρα αναπόσπαστο μέρος των περισσότερων ειδησεογραφικών stories με τη μορφή των σχολίων. Οι επαγγελματίες έπρεπε για δεκαετίες να φαντάζονται με αφηρημένο τρόπο τη γνώμη του κοινού για τη δουλειά τους, ενώ πλέον η ανατροφοδότηση γίνεται μέρος της καθημερινής ρουτίνας και δεν μπορεί να αγνοηθεί. Την ίδια άποψη συμμερίζονται και οι Singer κ.ά. (2011: 97), σύμφωνα με τους οποίους, ενώ παλαιότερα οι δημοσιογράφοι επέτρεπαν σε συγκεκριμένους πολίτες να ακουστούν, σήμερα όλα τα σχόλια, αν δεν παραβιάζουν τους κανόνες, δημοσιεύονται. Οι περισσότερες ιστοσελίδες 21 συνδέουν τα σχόλια με το κείμενο με τρόπο αναπόσπαστο, τοποθετώντας τα ακριβώς κάτω από αυτό. Λιγότερες τα τοποθετούν σε εντελώς διαφορετικό χώρο, ενώ άλλες τοποθετούν επιλεκτικά ορισμένα σχόλια κάτω 21 Σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας που διεξήχθη στις ιστοσελίδες εθνικών εφημερίδων δέκα κρατών (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Ισραήλ, Καναδάς, Κροατία, Φινλανδία). Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα με τη μέθοδο των συνεντεύξεων (Singer κ.ά., 2011). 62

63 από το κείμενο και ταξινομούν τα υπόλοιπα χωριστά. Σε κάθε περίπτωση πάντως, είτε με την επιλογή της τοποθέτησης, είτε της τυπογραφικής παρουσίασης, το περιεχόμενο των χρηστών διαχωρίζεται με σαφή τρόπο από το δημοσιογραφικό. Επίσης, συχνά και ο σχολιασμός των άρθρων γίνεται μέσω κοινωνικής δικτύωσης, αφού οι αναγνώστες με προφίλ στο Facebook σχολιάζουν μέσω αυτού απευθείας στην ιστοσελίδα. Σπανίζουν, ωστόσο, οι αναρτήσεις δημοσιογράφων που δεν συνοδεύονται από τη δυνατότητα σχολιασμού. Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, συχνά αντιμετωπίζονται καχύποπτα (Singer κ.ά., 2011: 97). Η έρευνα του Robinson (2012: 69) καταδεικνύει ότι οι δημοσιογράφοι που αποτυγχάνουν να εφαρμόσουν διαδραστικά χαρακτηριστικά στη δουλειά τους αφήνουν το κοινό τους δυσαρεστημένο. Και αυτό γιατί, όλο και περισσότερο, στη συνείδηση των αναγνωστών η είδηση νοείται ως ένα σημείο εκκίνησης διαλόγου και συζήτησης, παρά ως το τελικό προϊόν. Forum συζητήσεων Οι χρήστες συμμετέχουν σε τέτοιες ομάδες για να απαντήσουν σε ερωτήσεις άλλων χρηστών, να λύσουν δικές τους απορίες, να εκφράσουν τη γνώμη τους για ένα συμβάν ή να μοιραστούν τις εμπειρίες τους (Bowman & Willis, 2003: 21). Αρκετά συχνά τα forum έχουν τη μορφή θεματικών συζητήσεων που καθοδηγούνται από τους δημοσιογράφους. Εκείνοι αναρτούν τις ερωτήσεις στις οποίες οι αναγνώστες στέλνουν γραπτές απαντήσεις. Ένα μέρος αυτών επιλέγεται και δημοσιεύεται. Αντίστοιχη λειτουργία επιτελούν και οι πίνακες μηνυμάτων, οι οποίοι ήταν από τα πρώτα συμμετοχικά εργαλεία που υιοθετήθηκαν στην πράξη. Η βρετανική εφημερίδα Guardian παρείχε στο κοινό της πίνακες συζητήσεων ήδη από το 1999 (Singer κ.ά., 2011). Οι χρήστες εμπλέκονται σε συνομιλίες, αλληλεπιδρούν με τους επαγγελματίες αλλά και με άλλους αναγνώστες. Γι αυτό συνήθως έχουν τη δυνατότητα να απαντούν σε όλες τις αναρτήσεις και όχι μόνο στην αρχική (Thurman & Hermida, 2010: 6). Οι συζητήσεις παραμένουν ανοιχτές για κάποιες μέρες ή εβδομάδες, ενώ σε κάποιες ιστοσελίδες την καθοδήγηση τέτοιων τμημάτων έχουν τα μέλη του κοινού. Πρόκειται για μία από τις 63

64 ελάχιστες ευκαιρίες που έχουν οι αναγνώστες να διαμορφώσουν οι ίδιοι την ατζέντα της συζήτησης, καθώς ο ρόλος αυτός μονοπωλείται κατά κανόνα από τους επαγγελματίες. Δημοσιογραφικά blogs Είναι περισσότερο γνωστά ως j-blogs από την αγγλική ονομασία journalists blogs. Οι δημοσιογράφοι καταχωρούν σύντομο συνήθως περιεχόμενο που εμφανίζεται σε αντίστροφη χρονολογική σειρά και οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να σχολιάζουν τις καταχωρήσεις. Συχνά αναπτύσσονται συζητήσεις για συγκεκριμένα θέματα ενδιαφέροντος και τα blogs αποκτούν ένα χαρακτηριστικό προσανατολισμό, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η θεματολογία επηρεάζεται από την επικαιρότητα. Αυτή η μορφή συμμετοχής είναι αρκετά δημοφιλής, καθώς πρόκειται για έναν πιο προσωπικό τρόπο επικοινωνίας του κοινού με τους επαγγελματίες. Οι δημοσιογράφοι συνδέονται με έναν πιο ανεπίσημο τρόπο με τους αναγνώστες τους και παρέχουν διαφορετικές οπτικές για τα γεγονότα που καλύπτονται συνήθως από τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς. Οι αναγνώστες, από την πλευρά τους, έχουν την ευκαιρία να διαλεχθούν με τους συντάκτες, δυνατότητα που, στους υπόλοιπους χώρους συμμετοχής, δεν τους παρέχεται καθόλου ή, αν τους παρέχεται, υπόκειται σε αυστηρό έλεγχο. Τα j-blogs καλλιεργούν την έννοια της κοινότητας ανάμεσα στις δύο πλευρές, αφού το ερασιτεχνικό περιεχόμενο δημοσιεύεται παράλληλα με το επαγγελματικό και το ύφος των κειμένων είναι συνήθως πιο ζωντανό και άμεσο σε σχέση με τις υπόλοιπες μορφές συμμετοχής (Singer κ.ά., 2011: 25). Ο Jay Rosen, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, υποστηρίζει ότι «το blog πηγάζει από την οικονομία της δωρεάν προσφοράς, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης δημοσιογραφίας πηγάζει από την οικονομία της αγοράς» (Gillmor, 2006: 65). Στην ιστοσελίδα skai.gr υπάρχουν τα blogs των δημοσιογράφων που εργάζονται στα ραδιοτηλεοπτικά και έντυπα μέσα του μιντιακού συγκροτήματος ( Στο τέλος των κειμένων υπάρχει χώρος για τα σχόλια των χρηστών, στα οποία πολλές φορές εκφράζονται οι 64

65 αντιρρήσεις τους στις απόψεις των bloggers και οι τοποθετήσεις γίνονται σε έντονο ύφος. Blogs αναγνωστών Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί επιτρέπουν στους αναγνώστες να δημιουργούν και να διατηρούν τα blogs τους στους δικτυακούς τους τόπους ή παραπέμπουν σε ανεξάρτητα blogs μέσω υπερσυνδέσμων. Οι πρώτες βρετανικές εφημερίδες που ενσωμάτωσαν στις ιστοσελίδες τους blogs αναγνωστών ήταν, σύμφωνα με τους Thurman & Hermida (2010: 16), οι Daily Star, The Sun και The Telegraph. Ο Richard Sambrook (2005), δημοσιογράφος και διευθυντικό στέλεχος της British Broadcasting Corporation (BBC), αναγνωρίζει τη συνεισφορά τους στην αποκάλυψη ειδήσεων που διαφορετικά θα παρέμεναν άγνωστες. Ειδικά σε αναπάντεχα γεγονότα, τονίζει, χρησιμεύουν για τη διαμόρφωση και την πληροφόρηση ακόμη και των επαγγελματικών ρεπορτάζ. Στην Telegraph.co.uk, συγκεκριμένα, τα ιστολόγια των αναγνωστών δημοσιεύονται υπό τον τίτλο My Telegraph και η κατηγορία Blogs βρίσκεται ανάμεσα στις επαγγελματικές κατηγορίες, χωρίς να διαφέρει καθόλου στη μορφή ή την τοποθέτηση. Επιλέγοντάς την ο χρήστης μεταφέρεται σε μία καινούρια σελίδα, όπου μπορεί να δει όλα τα blogs που φιλοξενούνται ( Ακολουθεί η διαδικασία της εγγραφής ώστε να έχει πρόσβαση σε συγκεκριμένα μέρη της σελίδας. Στο παρελθόν, ωστόσο, το εγχείρημα έχει προκαλέσει σκληρή κριτική, ως πεδίο προβολής ασήμαντων χαρακτήρων και κακών αντιγραφών (Thurman & Hermida, 2010: 17). Στην ελληνική ιστοσελίδα tvxs.gr, στην επιλογή blogάροντας μπορεί να βρει κανείς επιλεγμένες δημοσιεύσεις από διάφορα blogs που παρατίθενται αυτούσιες και συνοδεύονται από αναφορά στην πηγή και από υπερσύνδεσμο για άμεση μετάβαση ( β) Εργαλεία αποστολής περιεχομένου Άρθρα πολιτών 65

66 Οι πολίτες καλούνται να συντάξουν τα δικά τους κείμενα και να τα αποστείλουν για δημοσίευση μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μέσω ειδικά σχεδιασμένης φόρμας αποστολής κειμένου. Πρόκειται για ρεπορτάζ από γεγονότα των οποίων ήταν αυτόπτες μάρτυρες ή για άρθρα με τα οποία εκφράζουν τη γνώμη τους για ζητήματα της επικαιρότητας. Πολύ συχνά, βέβαια, τους ζητείται να γράψουν για πιο ελαφριά θέματα, όπως ταξίδια, κριτικές ταινιών ή εστιατορίων και πολιτιστικές εκδηλώσεις (Lasica, 2003). Όταν δίνεται στους χρήστες η δυνατότητα να δημοσιεύσουν τις δικές τους ιστορίες, αυτές επιλέγονται από τους δημοσιογράφους, ελέγχονται 22 και τοποθετούνται σε συγκεκριμένο τμήμα της ιστοσελίδας, εμφανώς διακρινόμενες από τα δημοσιογραφικά κείμενα. Και στην περίπτωση των άρθρων, δηλαδή, παρατηρείται σαφής διαχωρισμός του ερασιτεχνικού από το επαγγελματικό περιεχόμενο. Η ιστοσελίδα protagon.gr, για παράδειγμα, καλεί τους αναγνώστες της να στείλουν τα κείμενά τους σε μία διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που υπάρχει μόνο γι αυτό το σκοπό. Στη συνέχεια δημοσιεύονται σε μία ειδική στήλη με τον τίτλο Αναγνώστες ( Για να συμμετάσχουν οι χρήστες πρέπει να συμμορφωθούν σε ορισμένους κανόνες που αφορούν τη μορφή και το είδος των κειμένων τους. Πολυμεσικό υλικό Αντίστοιχα με το προηγούμενο είδος συμμετοχής, οι χρήστες αποστέλλουν για δημοσίευση φωτογραφίες, ηχητικά αποσπάσματα και βίντεο, κυρίως ως αυτόπτες ή αυτήκοοι μάρτυρες σημαντικών γεγονότων. Έχει παρατηρηθεί, μάλιστα, ότι οι αναγνώστες στέλνουν στις ιστοσελίδες το υλικό τους μόνο εφόσον τους ζητηθεί και όχι αυθόρμητα (Singer κ.ά., 2011: 19). Αξίζει να σημειωθεί ότι η ζήτηση είναι ιδιαίτερα υψηλή, κυρίως σε έκτακτες περιπτώσεις που οι δημοσιογράφοι δεν είναι παρόντες και αναζητούν πληροφορίες από το κοινό για την κάλυψη των θεμάτων. 22 Για τους τρόπους ελέγχου του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες βλ. αναλυτικά Κεφάλαιο

67 Μετά την καταστροφή του διαστημοπλοίου Columbia την 1 η Φεβρουαρίου 2003, η εφημερίδα The Dallas Morning News κάλεσε τους πολίτες να συνδράμουν με φωτογραφίες και προσωπικές μαρτυρίες στο σχηματισμό πλήρους εικόνας για το δυστύχημα 23 (Bowman & Willis, 2003: 8). Τη 2 α Νοεμβρίου 2004, λίγες ώρες μετά τη δολοφονία του Ολλανδού σκηνοθέτη και συγγραφέα Theo van Gogh, οι πρώτες φωτογραφίες από αυτόπτες μάρτυρες δημοσιεύθηκαν στη συμμετοχική ιστοσελίδα skoeps.nl (Deuze κ.ά., 2007). γ) Εργαλεία κοινωνικοποίησης και διαμοιρασμού Κοινωνική δικτύωση Οι ιστοσελίδες ενθαρρύνουν τους αναγνώστες να μοιράζονται το περιεχόμενό τους στις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης. Τα ειδησεογραφικά αντικείμενα που δημοσιεύονται συνοδεύονται από τα εικονίδια των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης και οι χρήστες μπορούν σε ελάχιστο χρόνο να αναρτήσουν στο λογαριασμό τους το υλικό που τους ενδιαφέρει. Ερευνώντας τον τρόπο που τα κοινωνικά δίκτυα διαμορφώνουν τη δημοσιογραφία, ο Hermida (2012: ) καταλήγει σε μία σειρά καίριων διαπιστώσεων. Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί, παρατηρεί, προσθέτουν στις ιστοσελίδες τους λειτουργικότητα κοινωνικής δικτύωσης (social networking functionality) για να διευκολύνουν τους χρήστες να μοιράζονται υπερσυνδέσμους, με αποτέλεσμα η αξιοποίηση των κοινωνικών δικτύων για το διαμοιρασμό ειδήσεων και πληροφοριών να ενισχύεται διαρκώς. Από την πλευρά τους οι πολίτες, επιλέγουν τα κοινωνικά δίκτυα για να συζητούν τις ειδήσεις, στρεφόμενοι στους δικτυωμένους κύκλους της οικογένειας, των φίλων και των γνωστών προκειμένου να τους ειδοποιήσουν για αυτές. Ο αριθμός, μάλιστα, των πολιτών που ακολουθεί αυτό τον τρόπο τριβής με τις ειδήσεις είναι αυξανόμενος. Οι έρευνες των Olmstead κ.ά. (2011) και Hermida κ.ά. (2011), όπως αναφέρονται από τον 23 Το διαστημόπλοιο διαλύθηκε κατά την είσοδό του στην ατμόσφαιρα της γης, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και τα επτά μέλη του πληρώματος. 67

68 Hermida (2012: 318), φανερώνουν ότι οι καταναλωτές θεωρούν σημαντική τη δυνατότητα να μοιράζονται τις ειδήσεις. Όταν οι χρήστες φεύγουν από μία ειδησεογραφική ιστοσελίδα, τα εργαλεία διαμοιρασμού που εμφανίζονται στα κείμενα των ειδήσεων είναι οι υπερσύνδεσμοι που έχουν χρησιμοποιηθεί περισσότερο (έχουν τα πιο πολλά κλικ). Ενώ φαινομενικά ο διαμοιρασμός στα κοινωνικά δίκτυα φαντάζει απλή και μονοδιάστατη ενέργεια, εντούτοις διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διάρρηξη της δημοσιογραφικής αυθεντίας που αποφασίζει τι πρέπει να ξέρει το κοινό και πότε πρέπει να το μαθαίνει. Ο χρήστης, απομακρύνοντας μία είδηση από το αρχικό της περιβάλλον, αναπλαισιώνει το μήνυμα και στέλνει ένα σήμα για το περιεχόμενο στο κοινό (Hermida, 2012: 318). Η είδηση βρίσκεται σε έναν καινούριο χώρο, αποκομμένη από τον αρχικό δικτυακό τόπο και τίθεται στη διάθεση των χρηστών του εκάστοτε κοινωνικού δικτύου. Σύμφωνα με την έρευνα του Pew Research Internet Project (2010: 4), η εμφάνιση των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης έχει επηρεάσει τη συμπεριφορά των καταναλωτών ειδήσεων. Η συμμετοχή του κοινού, μάλιστα, στη διαδικασία των ειδήσεων γίνεται περισσότερο μέσω του διαμοιρασμού παρά με άλλους τρόπους. Το γεγονός επιβεβαιώνεται και στατιστικά, αφού το 52% των online καταναλωτών ειδήσεων μοιράζονται υπερσυνδέσμους για ειδήσεις μέσω των κοινωνικών δικτύων. Παράλληλα, το 51% των ατόμων που καταναλώνουν τις ειδήσεις διαδικτυακά και έχουν παρουσία σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο λαμβάνουν ενημέρωση για τις ειδήσεις από τους ανθρώπους που ακολουθούν σε αυτό. δ) Εργαλεία αξιολόγησης περιεχομένου Δημοσκοπήσεις Γνωστές ως polls, οι δημοσκοπήσεις είναι σύντομες ερωτήσεις κυρίως για θέματα επικαιρότητας. Οι απαντήσεις είναι προκαθορισμένες και έχουν τη μορφή «ναι ή όχι» και πολλαπλής επιλογής. Παρέχουν άμεση και μεγάλης ποσότητας ανατροφοδότηση, καθώς απαιτούν ελάχιστο χρόνο και μηδαμινή προσπάθεια από τους χρήστες. Για το 68

69 λόγο αυτό, όμως, προσφέρουν και πολύ περιορισμένη αλληλεπίδραση (Thurman & Hermida, 2010: 6). Οι δημοσκοπήσεις στο περιβάλλον των ιστοσελίδων αποτελούν τη μετεξέλιξη των αντίστοιχων τηλεοπτικών, οι οποίες, ωστόσο, απαιτούσαν την καταβολή κάποιου αντιτίμου, αφού γίνονταν με τηλεφωνική κλήση ή μήνυμα. Συχνά οι χρήστες καλούνται να απαντήσουν σε διαδοχικές δημοσκοπήσεις, αφού μόλις απαντηθεί η πρώτη ερώτηση εμφανίζεται η επόμενη. Πολλές φορές έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν τα συνολικά αποτελέσματα όπως έχουν διαμορφωθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή τόσο από την παρούσα δημοσκόπηση όσο και από παλαιότερες στις οποίες η διαδικασία ψηφοφορίας έχει λήξει. Σε άλλες περιπτώσεις, όμως, τα συνολικά αποτελέσματα δεν είναι διαθέσιμα στο χρήστη. Κατάταξη περιεχομένου Στην κατάταξη του περιεχομένου οι χρήστες συμβάλλουν με δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι η άμεση αξιολόγηση του περιεχομένου από τους αναγνώστες. Βαθμολογούν ειδήσεις, φωτογραφίες και βίντεο, εκφράζοντας την προτίμησή τους. Συνήθως δεν απαιτείται τίποτα περισσότερο από το πάτημα ενός κουμπιού, που έχει τη μορφή Μου αρέσει ή Δεν μου αρέσει. Στις Yahoo!Ειδήσεις οι επιλογές των αναγνωστών στο κομμάτι αυτό διευρύνονται, αφού μπορούν να επιλέξουν από μία σειρά emoticons τα οποία εκφράζουν με την όψη τους διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις. Συγκεκριμένα, στην ερώτηση «Ποιο συναίσθημα σας προκαλεί αυτό το άρθρο;» οι δυνατές απαντήσεις που συνοδεύονται από τα αντίστοιχα εικονίδια είναι: χαράς, θλίψης, περιέργειας, θυμού, ενδιαφέροντος, ευτυχίας, τρόμου και ανησυχίας. Η προτίμηση των αναγνωστών μπορεί να εκφράζεται και μέσω των κοινωνικών δικτύων. Εκτός από το διαμοιρασμό στο προφίλ τους, οι χρήστες έχουν κάποιες φορές τη δυνατότητα να δηλώσουν αν τους αρέσει μία δημοσίευση, επιλέγοντας το Μου αρέσει ή Like του Facebook. Πολλές ιστοσελίδες εμφανίζουν και ένα μετρητή, όπου φαίνεται ο συνολικός αριθμός αναγνωστών που δήλωσαν ότι τους αρέσει ένα κείμενο. 69

70 Ο δεύτερος τρόπος είναι έμμεσος, αφού η κατάταξη προκύπτει από την εν γένει δραστηριότητα των αναγνωστών, που δεν κάνουν τίποτα περισσότερο από το διαβάζουν τα άρθρα. Όλες σχεδόν οι ιστοσελίδες διαμορφώνουν λίστες με το πιο δημοφιλές περιεχόμενο. The most viewed stories στην κεντρική σελίδα των New York Times, Top Videos στη Washington Post, Τα πιο διαβασμένα στο protagon.gr. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και οι περιπτώσεις που αναφέρονται στις συνολικές επιλογές των αναγνωστών, όπως για παράδειγμα η διατύπωση «οι άνθρωποι που διάβασαν αυτό το άρθρο διάβασαν επίσης και τα εξής». Περιγράφοντας την έννοια του όρου produsage, η Siapera (2012) αναφέρεται και στην περίπτωση όπου η ίδια η κατανάλωση αποτελεί μορφή παραγωγής, όπως στο YouTube που «το να κατεβάζουμε ένα βίντεο παράγει μια νέα μορφή περιεχομένου καθώς ανεβάζει το βίντεο στα πιο δημοφιλή» ( Στην περίπτωση αυτή ανήκει και ο δεύτερος τρόπος κατάταξης του περιεχομένου. Η ανάγνωση των άρθρων (κατανάλωση) διαμορφώνει τις λίστες με τα πιο δημοφιλή (παραγωγή). Συλλογικές συνεντεύξεις Ονομάζονται επίσης Ερωτήσεις & Απαντήσεις ή Q & As (Questions & Answers). Οι χρήστες διαμορφώνουν μαζί με τους δημοσιογράφους τις ερωτήσεις που θα τεθούν στους συνεντευξιαζόμενους, κάνοντας τις προτάσεις τους μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή εφαρμογών άμεσων μηνυμάτων (instant messaging). Σε κάποιες περιπτώσεις οι ερωτήσεις του κοινού παρουσιάζονται σε μορφή βίντεο ή ζωντανής ροής (live streaming) προσφέροντας μεγαλύτερη αμεσότητα και αλληλεπίδραση. Η ειδησεογραφική ιστοσελίδα του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα Spain's Radiotelevisión Española (RTVE) στην Ισπανία υιοθετεί το συγκεκριμένο εργαλείο με τον εξής τρόπο: το κανάλι ανακοινώνει εκ των προτέρων στην ιστοσελίδα το πρόσωπο της συνέντευξης και ανοίγει μία φόρμα για αποστολή ερωτήσεων. Οι συμμετέχοντες μπορούν να στέλνουν τις ερωτήσεις τους πριν ή κατά τη διάρκεια του χρόνου που έχει ανακοινωθεί. Η ψηφιακή συνέντευξη, όπως ονομάζεται, είναι ανοιχτή σε όλους τους 70

71 χρήστες χωρίς να απαιτείται η καταγραφή των προσωπικών τους στοιχείων και οι ερωτήσεις φιλτράρονται πριν δημοσιευθούν. Οι καλεσμένοι απαντούν στο τέλος σε 50 περίπου ερωτήσεις (Franquet κ.ά., 2011: 236). Άλλα εργαλεία Εκτός των προαναφερθέντων, που είναι και τα συνηθέστερα εργαλεία συμμετοχής, ορισμένες ιστοσελίδες υιοθετούν εφαρμογές λιγότερο διαδεδομένες. Σε σπάνιες περιπτώσεις, δημοσιογράφοι και χρήστες συνδιαμορφώνουν το ίδιο ρεπορτάζ, το οποίο ο Outing (2011) χαρακτηρίζει ως ρεπορτάζ ανοιχτής πηγής. Οι επαγγελματίες δημοσιεύουν ένα προσχέδιο του κειμένου τους και οι χρήστες παρέχουν ανατροφοδότηση, προσθέτοντας καινούρια στοιχεία ή διορθώνοντας ενδεχόμενα λάθη. Η τελική μορφή του κειμένου είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας μεταξύ επαγγελματιών και ερασιτεχνών και ενσαρκώνει πρακτικά αυτό που ο Hermida (2012: 315) αποκαλεί pro-am δημοσιογραφία. Οι επαγγελματίες (professionals) των Μέσων συνεργάζονται με τους ερασιτέχνες (amateurs) για να καλύψουν, να καταγράψουν και να παρουσιάσουν τελικά τα ειδησεογραφικά κείμενα στη δημοσιότητα. Παρόμοια δραστηριότητα επιτελούν ορισμένες φορές οι χρήστες και μετά τη δημοσίευση των άρθρων. Με τη συμπλήρωση μίας φόρμας επισημαίνουν ανακρίβειες ή παραλείψεις του συντάκτη και προτείνουν τις αντίστοιχες διορθώσεις. Εναλλακτικά, όταν τους δίνεται η δυνατότητα, παραπέμπουν σε πρόσθετες πηγές πληροφοριών ή ακόμη και υποδεικνύουν τα πρόσωπα εκείνα που θεωρούν κατάλληλα για συνεντεύξεις που θα εμπλουτίσουν το ρεπορτάζ. Ένα ασυνήθιστο για τη συμμετοχική δημοσιογραφία εργαλείο αξιοποίησε και το BBC με τη χρήση της πειραματικής εφαρμογής BBC shared tags ( Οι αναγνώστες των ειδήσεων είχαν τη δυνατότητα να οργανώνουν τις ειδήσεις που τους ενδιαφέρουν σε κατηγορίες με βάση ετικέτες που διαμόρφωναν οι ίδιοι. Παράλληλα, διέθεταν μία προσωπική σελίδα ετικετών όπου συγκέντρωναν τις συνολικές επιλογές 71

72 τους, ενώ είχαν και πρόσβαση στην κεντρική σελίδα της εφαρμογής, με πληροφορίες για τη δραστηριότητα όλων των χρηστών. Από τον Αύγουστο του 2013, οι αναγνώστες του nytimes.com μπορούν να συνδέονται με 72 κανάλια και εφαρμογές καθώς και με τους λογαριασμούς τους στα κοινωνικά δίκτυα. Μέσω της πλατφόρμας IFTTT (If This Then That) έχουν τη δυνατότητα να ειδοποιούνται με SMS ή με για τις δημοσιεύσεις που τους ενδιαφέρουν, να κάνουν αυτόματα tweets, να προσθέτουν μία ενημέρωση στο διαδικτυακό τους ημερολόγιο και να πραγματοποιούν δεκάδες ακόμη δραστηριότητες στις εφαρμογές που οι ίδιοι έχουν επιλέξει, με τα κριτήρια που οι ίδιοι έχουν θέσει ( 3.2 Βαθμός συμμετοχής Όπως γίνεται εμφανές, οι ιστοσελίδες παρέχουν πληθώρα εργαλείων με τα οποία οι χρήστες μπορούν να συμμετάσχουν στη δημοσιογραφία. Δεν προσφέρουν, όμως, όλα τις ίδιες δυνατότητες συμμετοχής ούτε όλα τα στάδια της παραγωγής των ειδήσεων είναι το ίδιο ανοιχτά στην εμπλοκή του κοινού. Υπάρχουν, για παράδειγμα, εργαλεία που προσφέρουν πολύ χαμηλό επίπεδο συμμετοχής, όπου οι χρήστες παράγουν μεν περιεχόμενο, αλλά οι ατομικές επιλογές του καθενός δεν είναι εμφανείς (Jönsson & Örnebring, 2011: 131). Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι δημοσκοπήσεις και οι εφαρμογές κατάταξης περιεχομένου. Οι χρήστες διαμορφώνουν το τελικό αποτέλεσμα χωρίς η προσωπική συμβολή τους να είναι ορατή στους υπόλοιπους. Σε ένα επόμενο επίπεδο οι αναγνώστες έχουν την ευκαιρία να είναι περισσότερο δημιουργικοί, πάντα, όμως, υπό την καθοδήγηση των επαγγελματιών. Μπορούν να παράγουν το δικό τους γραπτό και οπτικοακουστικό υλικό, αρκεί βέβαια να ανταποκρίνεται σε ήδη υπάρχον περιεχόμενο. Το υλικό που προέρχεται από τους χρήστες παράγεται κυρίως ως απάντηση ή σε σχέση με το υλικό που προέρχεται από το Μέσο (Örnebring, 2008: 783). Η πρωτοβουλία εξακολουθεί να ανήκει στους 72

73 δημοσιογράφους, οι οποίοι καλούν τα μέλη του κοινού να συμμετέχουν, μέσα σε ένα αυστηρά προκαθορισμένο πλαίσιο. Με τέτοιο τρόπο λειτουργούν όλες οι περιπτώσεις σχολιασμού, καθώς οι χρήστες εκφράζουν την άποψή τους σε συνάρτηση με ήδη δημοσιευμένες καταχωρήσεις που μπορεί να έχουν τη μορφή είδησης ή ανάρτησης σε blog. Αντίστοιχα δρουν και κατά τη διαδικασία των συλλογικών συνεντεύξεων. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του επιπέδου είναι η αποστολή φωτογραφιών και βίντεο από σημαντικά γεγονότα. Γίνεται πάντα μετά από πρόσκληση των δημοσιογράφων που αναζητούν πληροφορίες από αυτόπτες μάρτυρες και όχι αυθόρμητα από το κοινό (Jönsson & Örnebring, 2011: 132 και Singer κ.ά., 2011: 19). Μεγαλύτερες ευκαιρίες λήψης αποφάσεων έχουν οι χρήστες στους χώρους συζητήσεων, όπου μπορούν σε γενικές γραμμές να δημιουργούν περιεχόμενο ακόμη και αν δεν τους ζητείται ευθέως. Η πρωτοβουλία προέρχεται κυρίως από τους ίδιους και λιγότερο από το Μέσο. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν θα πρέπει να ερμηνεύεται ως απόλυτη ελευθερία κινήσεων, δεδομένου ότι και εδώ οι κανόνες τίθενται από τους δημοσιογράφους και το περιεχόμενο δομείται και οργανώνεται από αυτούς. Η πρακτική εφαρμογή των εργαλείων συμμετοχής μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια παραγωγής των ειδήσεων. Κατά βάση η ανάμιξη των μελών του κοινού επιδιώκεται στην αρχή και στο τέλος της πορείας μιας είδησης. Αρχικά, ζητείται από τους χρήστες να συμβάλουν με πληροφορίες κατά τη συλλογή των στοιχείων που θα συγκροτήσουν το επαγγελματικό ρεπορτάζ. Και στο τέλος, μετά τη δημοσίευση της δουλειάς τους, οι δημοσιογράφοι τούς προτρέπουν να τη σχολιάσουν, να τη μοιραστούν και να τη διαδώσουν στο ευρύ κοινό. Αυτός είναι ο λόγος που η δυνατότητα σχολιασμού και διαμοιρασμού στα κοινωνικά δίκτυα παρέχεται εκτεταμένα σε όλες σχεδόν τις ιστοσελίδες ειδήσεων (Singer κ.ά., 2011: 180). Ο ρόλος των πολιτών στα στάδια που ολοκληρώνουν τη δημοσιογραφική διαδικασία εμφανίζεται περισσότερο αναβαθμισμένος συγκριτικά με τα προηγούμενα. 73

74 Μηδαμινές ευκαιρίες συμμετοχής έχουν οι χρήστες στην επιλογή των θεμάτων που θα αποτελέσουν είδηση. Είναι ένα ζήτημα-ταμπού για τους δημοσιογράφους που δεν αφήνουν τον καθορισμό της ημερήσιας ατζέντας στα χέρια του κοινού. Όπως προκύπτει από την έρευνα των Singer κ.ά. (2011: 180), η συμμετοχή «ήταν, και εν πολλοίς παραμένει, οριοθετημένη ως η ικανότητα του χρήστη να συζητά αυτό που οι δημοσιογράφοι έχουν παράγει». Ελάχιστες είναι οι εφημερίδες που επιτρέπουν στους αναγνώστες τους ένα είδος ελέγχου στην επιλογή και το φιλτράρισμα των ειδήσεων και συνήθως σε χώρους εκτός της κεντρικής ιστοσελίδας (Singer κ.ά., 2011: 20). Η γαλλική εφημερίδα Le Monde δημιούργησε τον ιστότοπο Huffington Post ( για να καλλιεργήσει τη συνεργασία με τους αναγνώστες της. Το εγχείρημα βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στη συμβολή των χρηστών και γι αυτό παρατίθενται ακριβείς οδηγίες προς όποιον επιθυμεί να συμμετάσχει. Το τελικό αποτέλεσμα περνά από τον έλεγχο μίας δημοσιογραφικής ομάδας η οποία εποπτεύει την ορθή εφαρμογή των όρων χρήσης της σελίδας. Πέραν της γαλλικής έκδοσης, που λειτουργεί σε συνεργασία με τον όμιλο της Le Monde, υπάρχουν διαθέσιμες η αμερικάνικη, η βρετανική, η ισπανική, η ιταλική και η καναδική. Περιορισμένες επιλογές έχουν οι χρήστες και σε ό,τι αφορά τη θεματολογία που αναπτύσσουν. Ενθαρρύνονται να γράφουν για θέματα που άπτονται της διασκέδασης και της καθημερινής ζωής, παρά να δημιουργούν ειδησεογραφικό και ενημερωτικό περιεχόμενο (Örnebring, 2008: 783). Κατευθύνονται κυρίως προς τη δημοφιλή κουλτούρα, τα ταξίδια και τον πολιτισμό, ενώ οι λεγόμενες σκληρές ειδήσεις παραμένουν στα χέρια των επαγγελματιών. Η ευθεία συμμετοχή τους στην παραγωγή τέτοιων ειδήσεων είναι πολύ μικρή και, όταν υπάρχει, διαχωρίζεται σαφώς από το δημοσιογραφικό περιεχόμενο. 3.3 Πώς αντιμετωπίζεται η συμμετοχή 74

75 Το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες δεν χαίρει της ίδιας αντιμετώπισης σε όλες τις αίθουσες σύνταξης. Οι Singer κ.ά. (2011) εντάσσουν τις στρατηγικές διαχείρισης της συμμετοχής σε δύο βασικές κατηγορίες. Η πρώτη αφορά τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς που ακολουθούν τακτική ανάλογη με αυτή της Le Monde. Δημιουργούν, δηλαδή, συγκεκριμένα τμήματα στις ιστοσελίδες τους ή ακόμη και ξεχωριστές ιστοσελίδες για να φιλοξενούν τις συμμετοχές των αναγνωστών. Οι δημοσιογράφοι που εργάζονται στη μητρική σελίδα του οργανισμού σπάνια αναμιγνύονται στους συμμετοχικούς χώρους. Η εποπτεία τους ανατίθεται σε άτομα που επιφορτίζονται μόνο με αυτό το καθήκον. Οι εφημερίδες εφαρμόζουν αυτή τη μέθοδο ως ασπίδα διασφάλισης της ποιότητας. Απώτερος σκοπός τους είναι η προστασία του ονόματος και της φήμης του οργανισμού από προβλήματα που φοβούνται ότι θα προέκυπταν αν το ερασιτεχνικό περιεχόμενο συνυφαίνονταν με το επαγγελματικό. Η συμμετοχή αντιμετωπίζεται μάλλον φοβικά και απρόθυμα και οι χρήστες φαίνεται να έχουν απλώς «ένα χώρο για παιχνίδι» (Singer κ.ά., 2011: 85). Οι λιγότερο διστακτικοί οργανισμοί ενσωματώνουν το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες στις υφιστάμενες πρακτικές της αίθουσας σύνταξης. Ο έλεγχος και το φιλτράρισμα των πληροφοριών παραμένουν στους επαγγελματίες, αλλά οι δημοσιογράφοι «είναι ιδιαίτερα πρόθυμοι να εμπλακούν σε μία διαλογική σχέση με το κοινό» (Singer κ.ά., 2011: 85). Στην περίπτωση αυτή, βέβαια, η συμμετοχή χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα της παραδοσιακής δημοσιογραφίας και οι χρήστες αντιμετωπίζονται ως πηγές για θέματα που οι δημοσιογράφοι θα μπορούσαν να παράγουν. Συχνά, μάλιστα, τους βλέπουν σαν αισθητήρες και ανιχνευτές, που διευκολύνουν τη ροή της πληροφορίας από τον έξω κόσμο προς την αίθουσα σύνταξης ή σαν δεξαμενή ιδεών για μελλοντικά ρεπορτάζ (Singer κ.ά., 2011: 37). Η δε ιδιότητά τους ως αυτοπτών μαρτύρων εξασφαλίζει μία πιο προσωπική χροιά στο ρεπορτάζ και γίνεται ευχαρίστως αποδεκτή από τους συντάκτες. Οι επαγγελματίες αναγνωρίζουν στη συμμετοχή την ευκαιρία να ξανακερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών και να χτίσουν μία πιο παραγωγική σχέση μαζί τους. 75

76 Παρόλα αυτά, όμως, ακόμη και όσοι κατανοούν τη σημασία ενός πιο ενεργού κοινού, δεν θεωρούν τους ερασιτέχνες κατάλληλους για συμπαραγωγούς του επαγγελματικού περιεχομένου. Εκτιμούν την προσφορά τους στη διόρθωση τυπογραφικών λαθών, στην ενημέρωση για έκτακτα γεγονότα και στην προειδοποίηση για παραβατικές συμπεριφορές άλλων χρηστών, αλλά αμφιβάλλουν για την ικανότητά τους να διαδραματίσουν κάποιο ρόλο στον πυρήνα της δημοσιογραφικής διαδικασίας. Αφού δημοσιεύσουν τα κείμενά τους, οι δημοσιογράφοι βλέπουν την ανταπόκριση των χρηστών ως δείκτη απήχησης της δουλειάς τους στο κοινό. Δέχονται την ανατροφοδότηση που προσφέρουν τα σχόλια, αλλά δεν παραλείπουν να κρατούν μία σαφή διαχωριστική γραμμή μεταξύ αυτών και του υλικού που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι (Singer κ.ά., 2011: 41). Τα αντιμετωπίζουν περισσότερο ως συνομιλίες των μελών του κοινού που φανερώνουν τα ενδιαφέροντα και τις ανησυχίες τους παρά ως δημοσιογραφική παρέμβαση, γι αυτό και συνήθως δεν απαντούν σε αυτά, δεν συζητούν και δεν αλληλεπιδρούν με τους χρήστες. Αρκετές φορές τα αντιλαμβάνονται ως αναγκαίο κακό που προσθέτει κινητικότητα στη σελίδα με κίνδυνο, όμως, να υποβιβάσει την ποιότητα του δικού τους περιεχομένου. Σε ακραίες περιπτώσεις, μάλιστα, υπάρχει η άποψη ότι θα έκαναν καλύτερα τη δουλειά τους αν δεν υπήρχε καμία ανάμιξη από την πλευρά του κοινού. Η επικρατούσα τάση από την πλευρά των επαγγελματιών αντιμετωπίζει τους χρήστες ως ενεργούς αποδέκτες της δημοσιογραφικής δουλειάς, παρά ως συμμετέχοντες σε αυτήν και παραγωγούς. 3.4 Παράγοντες που επηρεάζουν την αποδοχή Οι διαδικασίες υιοθέτησης του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες επηρεάζονται σε σημαντικό βαθμό από την εξοικείωση των δημοσιογράφων με τις τεχνολογικές εξελίξεις. Σημαντική επίδραση ασκούν οι προσωπικές τους αντιλήψεις για τη σχέση της δημοσιογραφίας με το κοινό και την καινοτομία. Οι νεότεροι σε ηλικία 76

77 έμαθαν να εργάζονται σε διαδικτυακό περιβάλλον, χρησιμοποιώντας νέα εργαλεία για τους σκοπούς της έρευνάς τους και για την επικοινωνία με τους πολίτες. Αυτός είναι και ο λόγος που είναι πιο δεκτικοί στις αλλαγές που φέρνει η συμμετοχική δημοσιογραφία. Άλλοι εξελίχθηκαν επαγγελματικά στο παραδοσιακό έντυπο περιβάλλον χωρίς άμεση επαφή με το κοινό και χωρίς την αρωγή τεχνολογικών εργαλείων, γι αυτό και τείνουν να δυσπιστούν στην ενεργή παρουσία του (Singer κ.ά., 2011: 156). Εκτός από την τεχνολογία, την αποδοχή του ερασιτεχνικού περιεχομένου επηρεάζει και το ευρύτερο περιβάλλον παραγωγής των ειδήσεων. Σε οργανωτικό επίπεδο η δομή της αίθουσας σύνταξης συνδέεται με την αργή αποδοχή της συνεργατικής κουλτούρας. Προς αυτή την κατεύθυνση συνηγορούν και οι Paulussen & Ugille (2008), τονίζοντας ότι είναι πολύ δύσκολο να εδραιωθεί μία κουλτούρα συνεργασίας και συμμετοχής όταν ακόμα καλλιεργείται η διάκριση μεταξύ έντυπων και διαδικτυακών δημοσιογράφων, πολλώ δε μάλλον, μεταξύ επαγγελματιών και χρηστών. Στην έρευνα των Singer κ.ά. (2011), μάλιστα, διαπιστώνεται ότι η συνύπαρξη στην ίδια αίθουσα σύνταξης των έντυπων και των διαδικτυακών δημοσιογράφων δυσχεραίνει σημαντικά την υιοθέτηση συμμετοχικών πρακτικών. Παρά την προφανή αντίφαση, δεδομένου ότι θα αναμενόταν μία πιο προοδευτική προσέγγιση, φαίνεται ότι τελικά υπερισχύει ο ανταγωνισμός μεταξύ των καθιερωμένων και των νέων πρακτικών. Η συζήτηση επικεντρώνεται πρωτίστως στη διαδικασία ενσωμάτωσης του Παγκόσμιου Ιστού στις υφιστάμενες λειτουργίες και δευτερευόντως στην ανάμιξη του κοινού σε αυτές. Διαφορές στην αντιμετώπιση της συμμετοχής παρατηρούνται και μεταξύ των διαφόρων χωρών σε σχέση κυρίως με το πολιτικό και ιστορικό υπόβαθρό τους. Η επιφυλακτικότητα ή η δεκτικότητα απέναντι στις συμμετοχικές εφαρμογές εξαρτάται από τις ιστορικές συνθήκες και το νομικό πολιτισμό κάθε χώρας. Οι διαφορές, μάλιστα, δεν εντοπίζονται μόνο μεταξύ Αμερικής και Ευρώπης ή υπόλοιπου κόσμου, αλλά και ανάμεσα στα ίδια τα ευρωπαϊκά κράτη. Στη Μεγάλη Βρετανία, για παράδειγμα, τα νομικά αντανακλαστικά είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένα απέναντι σε φαινόμενα λιβελογραφημάτων και μία αμφιλεγόμενη περίπτωση αντιμετωπίζει κυρώσεις ευκολότερα σε σχέση με μία αντίστοιχη στις Η.Π.Α. ή στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οι 77

78 ειδησεογραφικοί οργανισμοί της Γερμανίας, είναι περισσότερο επιφυλακτικοί στο περιεχόμενο που υποβάλλουν οι χρήστες, καθώς ανησυχούν για τον κίνδυνο ναζιστικών αναφορών. Σε άλλες χώρες, όπως η Σουηδία και η Ολλανδία, υιοθετείται μία πιο ανοιχτή προσέγγιση. Την ισοβαρή ανάπτυξη των συμμετοχικών μοντέλων εμποδίζουν και οι επαγγελματικές ρουτίνες. Υπό την πίεση του χρόνου και του ανταγωνισμού οι δημοσιογράφοι προτιμούν την ασφάλεια των πρακτορείων και των επίσημων πηγών από το αβέβαιο ερασιτεχνικό περιεχόμενο (Paulussen & Ugille, 2008: 38). Δυσπιστούν απέναντι στο περιεχόμενο των χρηστών, αφού τους επιβαρύνει με περισσότερα στάδια ελέγχου, διαδικασία ιδιαίτερα χρονοβόρα. Δεν μπορεί, τέλος, να αγνοείται και η πρακτική συνιστώσα, αφού οι διαθέσιμοι πόροι σε προσωπικό, χώρο, χρόνο και τεχνολογικό εξοπλισμό έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην υιοθέτηση καινοτόμων πρακτικών (Singer κ.ά., 2011: 71). Το κόστος της πρακτικής εφαρμογής μίας συμμετοχικής ιδέας είναι συχνά εμπόδιο για την ολοκλήρωσή της. 3.5 Μοντέλα συμμετοχικής δημοσιογραφίας σε παγκόσμιο επίπεδο Για την πληρέστερη μελέτη της πρακτικής διάστασης της συμμετοχικής δημοσιογραφίας ακολουθεί η παρουσίαση τριών μοντέλων αυτής όπως εφαρμόζονται σε ειδησεογραφικούς οργανισμούς του εξωτερικού. Η επιλογή των τριών συγκεκριμένων μοντέλων έγινε με κριτήριο την ιδιαιτερότητα των χαρακτηριστικών του καθενός. Ειδικότερα, το OhmyNews θεωρείται στην παγκόσμια βιβλιογραφία ως το πρώτο, ολοκληρωμένο μοντέλο συμμετοχικής δημοσιογραφίας και η δημιουργία του έφερε ρήξη στο συντηρητικό καθεστώς λειτουργίας των Μέσων της χώρας του. Το μοντέλο που εφαρμόζεται από την τοπική αμερικανική εφημερίδα The Register Citizen χρήζει μελέτης, επειδή παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με τις πρώιμες μορφές συμμετοχής του 17 ου αιώνα, ενώ και η σύμπραξη των επαγγελματιών με τους 78

79 ερασιτέχνες βασίζεται σε πρωτότυπες μεθόδους. Τέλος, το CNN ireport ενσαρκώνει την ενσωμάτωση της δημοσιογραφίας των πολιτών στα αυστηρά επαγγελματικά πλαίσια ενός ειδησεογραφικού οργανισμού OhmyNews Παράλληλα με τις παραδοσιακές εφημερίδες και τις ιστοσελίδες ειδήσεων που ενσωματώνουν ορισμένες μόνο εφαρμογές συμμετοχής στην κύρια δραστηριότητά τους, υπάρχουν και παραδείγματα πλήρως συμμετοχικών δικτυακών τόπων. Σ αυτούς, η εμπλοκή του κοινού δεν είναι απλώς ευπρόσδεκτη, δεν προσφέρει απλώς δευτερεύουσες υπηρεσίες, αλλά συνιστά δομικό στοιχείο της ύπαρξής τους. Ο ειδησεογραφικός δικτυακός τόπος OhmyNews ( χαρακτηρίζεται παγκοσμίως ως το πιο ενδεικτικό παράδειγμα πρακτικής εφαρμογής των αρχών της συμμετοχικής δημοσιογραφίας (Gillmor, 2006, Deuze κ.ά., 2007, Outing, 2011, κ.ά.). Ο ιδρυτής του, ο δημοσιογράφος Oh Yeon Ho, στόχευε στη δημιουργία μίας βιώσιμης εναλλακτικής στον άκρως συντηρητικό τύπο της Νότιας Κορέας. Η ισορροπία δυνάμεων στο μιντιακό τοπίο της χώρας του ήταν διαταραγμένη σε βάρος των προοδευτικών εκδόσεων 24 και η ψηφιοποίηση επέκτεινε την επιρροή των κυρίαρχων Μ.Μ.Ε. και στο χώρο του διαδικτύου. Η πορεία που ακολουθούσαν οι ειδήσεις βρίσκονταν σε πλήρη εξάρτηση από τον πολιτικό προσανατολισμό του Μέσου που τις δημοσίευε, με αποτέλεσμα σημαντικά θέματα να μένουν στο περιθώριο. Η παραγωγή και διάδοση των ειδήσεων υπόκειντο σε έλεγχο τόσο από τους συντηρητικούς πολιτικούς όσο και από τα αντίστοιχα επιχειρηματικά συμφέροντα (Joyce, 2007: 8). Ο ίδιος ήλπιζε ότι το OhmyNews θα μεταμόρφωνε το μιντιακό περιβάλλον της χώρας με τέτοιο τρόπο ώστε «η προσοχή που λαμβάνει κάθε είδηση να εξαρτάται από την ποιότητά της και όχι από την ισχύ και το κύρος του οργανισμού που τη δημοσιεύει» (Hauben, 2005). Με το σύνθημα «Κάθε πολίτης είναι ρεπόρτερ», ο Oh Yeon Ho 24 Πριν τη δημιουργία του OhmyNews, στη Νότια Κορέα υπήρχαν οκτώ συντηρητικοί μιντιακοί οργανισμοί και μόλις δύο προοδευτικοί. Τρεις καθημερινές συντηρητικές εφημερίδες μονοπωλούσαν το 80% της συνολικής καθημερινής κυκλοφορίας (Joyce, 2007: 6). 79

80 δημιούργησε την πρώτη διαδικτυακή εφημερίδα της χώρας του, που εμφανίστηκε σε πειραματική έκδοση, την 21 η Δεκεμβρίου Στόχος του ήταν η δημιουργία μίας δημόσιας πλατφόρμας διαλόγου για ένα μεγάλο αριθμό πολιτών που μέχρι τότε δεν είχαν καμία αντιπροσώπευση στα παραδοσιακά Μέσα (Joyce, 2007: 6). Τις πρώτες μέρες λειτουργίας του, το OhmyNews είχε προσωπικό μόλις τέσσερα άτομα και λάμβανε περίπου 20 άρθρα από πολίτες δημοσιογράφους. Στη συνέχεια, ο αριθμός αυξήθηκε με ταχείς ρυθμούς. Κατά την επίσημη έκδοσή του δύο μήνες αργότερα 25 δέχονταν ήδη το υλικό 727 πολιτών. Στα τρία πρώτα χρόνια της λειτουργίας του είχε περισσότερους από δύο εκατομμύρια αναγνώστες την ημέρα. Το 2012 σχεδόν το 80% του περιεχομένου του προερχόταν από μη επαγγελματίες, που υπέβαλαν καθημερινά περισσότερα από 200 άρθρα ( Με τη διαχείριση του περιεχομένου που προερχόταν από τους χρήστες ασχολούνταν περίπου δέκα δημοσιογράφοι από τους 60 που αποτελούσαν το προσωπικό του οργανισμού. Οι επαγγελματίες έχουν ως αποστολή να λαμβάνουν το υλικό, να το ελέγχουν και να καταχωρούν ένα μέρος του 26 στην ιστοσελίδα. Ανάλογα, μάλιστα, με τη θέση στην οποία τοποθετούνται τα κείμενα τους, οι πολίτες παίρνουν μία μικρή αμοιβή για τη δουλειά τους 27. Κομβικό σημείο στην πορεία του OhmyNews θεωρούνται οι προεδρικές εκλογές του 2002, καθώς πολλοί πιστεύουν ότι επηρέασε τον προσδιορισμό του αποτελέσματος με τη στήριξη που παρείχε στον υποψήφιο πρόεδρο Roh Moo Hyun. Καθημερινά κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου παρείχε κάλυψη και ζωντανή μετάδοση όλων των δραστηριοτήτων του επιτελείου του. Ο ίδιος, μετά την εκλογή του, έδωσε την πρώτη του συνέντευξη εκεί, ενισχύοντας αυτές τις απόψεις. Η ακριβής σχέση ανάμεσά στο 25 Η ακριβής ημερομηνία είναι η 22 α Φεβρουαρίου Δημοσιεύεται περίπου το 70% των άρθρων που υποβάλλονται (Gillmor, 2006: 205). 27 Η αμοιβή είναι 2 δολάρια για κάθε κείμενο που γίνεται δεκτό και αυξάνεται αναλογικά με την απήχησή του στους αναγνώστες της σελίδας. Δεν ξεπερνά πάντως τα 20 δολάρια (Woyke, 2009). 80

81 Μέσο και τον πολιτικό δεν είναι ξεκάθαρη και έχει πολλές φορές επισύρει οξεία κριτική. Το φιλόδοξο εγχείρημα έχει, επίσης, δεχθεί έντονη κριτική για τις πηγές χρηματοδότησής του. Ο ιδρυτής του υποστηρίζει ότι το 80% των εσόδων του προέρχεται από εταιρική διαφήμιση και χορηγίες. Μία αναφορά της κυβέρνησης στην Εθνοσυνέλευση της Νότιας Κορέας, όμως, αποκάλυψε ότι ο οργανισμός έλαβε περίπου δολάρια από το Φεβρουάριο του 2008 έως τον Ιούλιο του 2009 για να παρέχει κυβερνητική διαφήμιση. Αυτό που πρέπει πάντως να σημειωθεί είναι ότι, με εξαίρεση τα τρία πρώτα χρόνια της λειτουργίας του που ήταν κερδοφόρα, το OhmyNews αντιμετωπίζει σημαντικά οικονομικά προβλήματα, που οδήγησαν τον Oh Yeon Ho να ζητήσει από το κοινό τη συνδρομή του ( Στην οικονομική δυσπραγία του συνέτειναν και οι αποτυχημένες προσπάθειες επέκτασης του συμμετοχικού του μοντέλου στον υπόλοιπο κόσμο. Το 2004 παρουσιάστηκε η αγγλόφωνη έκδοση του OhmyNews που φιλοξενούσε συμμετοχές χρηστών από όλο τον κόσμο. Η δυσκολία διαχείρισης, ωστόσο, ενός τόσο δυσθεώρητου όγκου πληροφοριών ανάγκασε τους υπευθύνους να μεταβάλουν το είδος της δραστηριότητάς του. Έτσι, το English OhmyNews μετασχηματίστηκε στο OhmyNews International και δεν αποτελεί πλέον ειδησεογραφικό οργανισμό, αλλά ένα χώρο συζήτησης για την ίδια τη συμμετοχική δημοσιογραφία. Το 2006 δημιουργήθηκε το OhmyNews Japan με σκοπό να εφαρμοστεί το παράδειγμα και στην Ιαπωνία, αλλά σύντομα απέτυχε. Λίγους μήνες μετά την έναρξη της λειτουργίας του έπαψε να έχει συμμετοχικό χαρακτήρα και δύο χρόνια αργότερα διέκοψε οριστικά τις εργασίες του. Παρά τα οικονομικά προβλήματα, ωστόσο, ο μητρικός οργανισμός συμπεριλαμβάνεται σήμερα στις 30 ιστοσελίδες με τη μεγαλύτερη επιρροή στη Νότια Κορέα και αποτελεί αντικείμενο μίμησης στο παγκόσμιο μιντιακό περιβάλλον. Παραμένει πρωτοπόρος στη συλλογή, επεξεργασία και δημοσίευση άρθρων από τους πολίτες, έχοντας πλέον 81

82 δημιουργήσει και εφαρμογή για κατόχους έξυπνων κινητών τηλεφώνων που επιθυμούν να συνδράμουν με το δικό τους περιεχόμενο The Register Citizen Η εφημερίδα The Register Citizen είναι τοπική εφημερίδα της πόλης Torrington στο βορειοδυτικό Connecticut των Η.Π.Α. Η θεματολογία της περιλαμβάνει κυρίως ειδήσεις από τη γύρω περιοχή σχετικές με την πολιτική, τον αθλητισμό, τις επιχειρήσεις και τη διασκέδαση. Λιγότερα είναι τα εθνικά και διεθνή θέματα που παρουσιάζονται, ενώ όταν αυτό συμβαίνει, τα άρθρα δεν εισέρχονται σε ενδελεχείς αναλύσεις. Παράλληλα με την έντυπη έκδοσή της, υπάρχουν, επίσης, μία διαδικτυακή έκδοση ( και μία έκδοση για κινητά τηλέφωνα. Στη διαδικτυακή έκδοση εφαρμόζονται τα περισσότερα από τα συμμετοχικά εργαλεία που περιγράφηκαν στην αρχή αυτού του Κεφαλαίου. Συγκεκριμένα, οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα σχολιασμού στο τέλος των άρθρων, με έναν, ωστόσο, περιορισμό, αφού στα άρθρα που αφορούν ζητήματα εθνικής πολιτικής, η δυνατότητα σχολιασμού είναι απενεργοποιημένη. Η απαγόρευση εξηγείται εν μέρει από το γεγονός ότι τα άρθρα αυτής της κατηγορίας είναι αναδημοσιεύσεις από άλλες εφημερίδες και δεν συντάσσονται από δημοσιογράφους της Register Citizen. Επιπλέον, οι χρήστες μπορούν να στέλνουν τα κείμενα, τις φωτογραφίες και τα βίντεο που θέλουν να δημοσιευτούν, όπως και τις ιδέες τους για μελλοντικά ρεπορτάζ από τους επαγγελματίες. Η εφημερίδα φιλοξενεί, επίσης, blogs δημοσιογράφων που εργάζονται εκεί, blogs δημοσιογράφων που εργάζονται σε άλλα Μέσα, αλλά και blogs αναγνωστών που δεν είναι επαγγελματίες του κλάδου. Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι η διάκρισή τους σε κατηγορίες ανάλογα με τη θεματολογία. Στην κύρια κατηγορία Blogs, δηλαδή, υπάρχουν οι υποκατηγορίες Ειδήσεις, Αθλητικά, Επιχειρήσεις, Γνώμη, Διασκέδαση και Ζωή. Στην κάθε μία από αυτές εμφανίζονται παράλληλα τα blogs των επαγγελματιών και των ερασιτεχνών. Οι αναγνώστες μπορούν, ακόμη, να απαντούν σε δημοσκοπήσεις και να μοιράζονται τα άρθρα που τους ενδιαφέρουν στους λογαριασμούς τους στα κοινωνικά δίκτυα. 82

83 Πέρα από τα συνήθη εργαλεία εμπλοκής του κοινού στη δημοσιογραφική διαδικασία, όμως, η εφημερίδα ακολούθησε έναν ευρύτερο σχεδιασμό προκειμένου η προσέγγιση με τους αναγνώστες να γίνει πιο άμεση και ουσιαστική. Για το σκοπό αυτό υιοθέτησε το The Register Citizen Open Newsroom Project, την ιδέα, δηλαδή, της Ανοιχτής Αίθουσας Σύνταξης. Το πρόγραμμα άρχισε να εφαρμόζεται το Δεκέμβριο του 2010 και εδράζεται σε πέντε πυλώνες ( Ο πρώτος πυλώνας, που αποτελεί και την κορωνίδα του προγράμματος, είναι η δημιουργία ενός café, με την ονομασία Newsroom Café. Οι επισκέπτες εκεί μπορούν να αγοράζουν ό,τι ακριβώς θα έβρισκαν σε ένα συνηθισμένο café και ταυτόχρονα να σερφάρουν στο διαδίκτυο με τη χρήση δωρεάν ασύρματης σύνδεσης, είτε από το δικό τους υπολογιστή και κινητό είτε από τους υπολογιστές που είναι εγκατεστημένοι στην αίθουσα. Η ιδιαιτερότητα του εγχειρήματος έγκειται στην άμεση σύνδεση του με το δεύτερο πυλώνα, ο οποίος είναι η ανοιχτή αίθουσα σύνταξης, με την κυριολεκτική αλλά και τη μεταφορική έννοια του όρου. Αφενός, οι δύο χώροι -της ψυχαγωγίας και της εργασίας- δεν χωρίζονται με τοίχο ή με άλλο τρόπο, είναι ενιαίοι και επικοινωνούν. Αφετέρου, οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν καθημερινά τις συσκέψεις των δημοσιογράφων, αλλά και να συμμετέχουν σε αυτές, προτείνοντας ιδέες για άρθρα ή μεταφέροντας τη δική τους ανατροφοδότηση για τις τοπικές εξελίξεις. Ακολουθώντας την ίδια λογική, ανοιχτές για το κοινό είναι και οι συναντήσεις των υπευθύνων της εφημερίδας με τους τοπικούς φορείς. Οι καθημερινές συσκέψεις μεταδίδονται, επίσης, ζωντανά στο διαδίκτυο και όσοι τις παρακολουθούν μπορούν να παρεμβαίνουν μέσω της συνομιλίας (live chat). Η τρίτη διάσταση του προγράμματος είναι ένα μιντιακό εργαστήριο για τα μέλη της κοινότητας, με το όνομα Community Media Lab. Λειτουργεί καθημερινά και ανοιχτά, όπως και η αίθουσα σύνταξης, με σκοπό να ενθαρρύνει, να υποστηρίξει και να εκπαιδεύσει τους πολίτες δημοσιογράφους και τους bloggers να γράψουν για τα θέματα που τους ενδιαφέρουν. Γι αυτό τους δίνονται υπολογιστές, πρόσβαση στο διαδίκτυο και συμβουλές από τους επαγγελματίες. Αντίστοιχη λειτουργία, αλλά με μεγαλύτερο προγραμματισμό και οργάνωση επιτελεί και το σχολείο δημοσιογραφίας, ως ο τέταρτος πυλώνας. Στο Community Journalism School διεξάγονται δωρεάν 83

84 μαθήματα δημοσιογραφίας. Οι εκπαιδευόμενοι λαμβάνουν μέρος σε προγράμματα, όπου διδάσκονται μεθόδους έρευνας, γραφή ρεπορτάζ και τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Τα μαθήματα είναι θεωρητικά και εργαστηριακά και μετά την ολοκλήρωσή τους υπάρχουν διαθέσιμα στο διαδίκτυο. Εκτός από τους ενδιαφερόμενους για τη δημοσιογραφία, τα προγράμματα αφορούν και επιχειρηματίες, οι οποίοι ενημερώνονται για το πώς μπορούν να αξιοποιήσουν τα κοινωνικά μέσα στις επαγγελματικές τους δραστηριότητες. Ο πέμπτος και τελευταίος πυλώνας του προγράμματος είναι η πλήρης πρόσβαση στα αρχεία της ίδιας της εφημερίδας και των δύο εφημερίδων - προκατόχων της (Torrington Register και Winsted Evening Citizen). Η περίοδος που καλύπτεται από το αρχειακό υλικό είναι μεγαλύτερη από 120 χρόνια. Οι πολίτες έχουν πρόσβαση σε μία μηχανή microfilm, όπου μπορούν να αναζητούν όποιο γεγονός από το παρελθόν τους ενδιαφέρει και να αποθηκεύουν το απόσπασμα σε μορφή pdf. Έχουν, επίσης, στη διάθεσή τους σπάνιες φωτογραφίες, με δυνατότητα αναπαραγωγής είτε για προσωπική χρήση, οπότε και δεν καταβάλλουν αντίτιμο, είτε για εφάπαξ εμπορική χρήση με την καταβολή μικρού αντιτίμου. Η The Register Citizen αναπτύσσει, επίσης, μία σειρά πολιτιστικών και κοινωνικών δράσεων, όπως η ανάδειξη του Καλλιτέχνη του Μήνα (Artist of the Month), η διεξαγωγή διαγωνισμών και η συγκέντρωση χρημάτων για φιλανθρωπικούς σκοπούς CNN ireport Με αφετηρία την 2 α Αυγούστου 2006 το αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο Cable News Network (CNN) προσκαλεί τους πολίτες να γίνουν μέλη μίας παγκόσμιας κοινότητας, που ενδιαφέρεται για τις ειδήσεις και επιθυμεί να συνδιαμορφώσει τον τρόπο που αυτές καλύπτονται από το κανάλι. Για το σκοπό αυτό δημιούργησε την εφαρμογή ireport ( μέσω της οποίας οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να αναρτούν ειδήσεις, φωτογραφίες και βίντεο στο διαδίκτυο. 84

85 Οι ireporters -όπως ονομάζονται οι πολίτες δημοσιογράφοι που παράγουν το περιεχόμενο- έχουν στη διάθεσή τους αναλυτικές οδηγίες για κάθε στάδιο της διαδικασίας, από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι τη δημοσίευσή της. Η ανάρτηση του υλικού μπορεί να γίνει απευθείας στη σελίδα, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω των κοινωνικών δικτύων, αλλά και μέσω όλων των λειτουργικών συστημάτων των έξυπνων κινητών τηλεφώνων. Μόνη προϋπόθεση είναι ο χρήστης να δημιουργήσει ένα λογαριασμό για να μπορεί να συμμετέχει. Αξίζει να σημειωθεί ότι η καταγραφή των προσωπικών στοιχείων (όνομα, επώνυμο, τηλέφωνο) είναι προαιρετικήˑ αρκεί ένα όνομα που θα εμφανίζεται δημόσια και ένας λογαριασμός ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Στη συνέχεια, οι πολίτες μπορούν να χρησιμοποιήσουν την εργαλειοθήκη που τους δίνεται και να διαμορφώσουν τη δική τους καταχώρηση, τηρώντας τους όρους και τους κανόνες της κοινότητας. Ανάμεσα στα εργαλεία περιλαμβάνονται βίντεο από τους δημοσιογράφους για την επιτυχημένη διεξαγωγή συνεντεύξεων και συμβουλές για την αναζήτηση και τη σωστή αξιοποίηση των πηγών του ρεπορτάζ. Παράλληλα, υπάρχει και η εφαρμογή ireport Boot Camp που διαιρείται σε εβδομαδιαίες ενότητες και καθοδηγεί βήμα προς βήμα τους πολίτες δημοσιογράφους με κείμενα και βίντεο, παρέχοντάς τους ουσιαστικά ένα χώρο εκπαίδευσης και πρακτικής εξάσκησης ( Ένα μέρος του περιεχομένου που προέρχεται από τους χρήστες, αφού ελεγχθεί και επαληθευθεί από τους δημοσιογράφους του ireport, αξιοποιείται από το CNN και προβάλλεται σε δελτία ειδήσεων και εκπομπές του σταθμού. Αφού εγκριθούν για περαιτέρω χρήση οι ειδήσεις φέρουν το χαρακτηριστικό i της εφαρμογής με κόκκινο χρώμα για να διακρίνονται από τις υπόλοιπες που έχουν την ετικέτα Not Vetted for CNN. Το ενδεχόμενο να χρησιμοποιηθεί το δικό τους υλικό από ένα δίκτυο παγκόσμιας εμβέλειας αποτελεί σημαντικό κίνητρο για τους συμμετέχοντες, όπως φανερώνουν σχετικά σχόλιά τους στην ιστοσελίδα. Το γεγονός ενισχύεται διαρκώς από τους υπευθύνους και για το σκοπό αυτό έχει δημιουργηθεί το Assignment Desk, ένας χώρος που λειτουργεί ως τράπεζα προτεινόμενων θεμάτων. Οι παραγωγοί καλούν το κοινό να 85

86 καλύψει ένα από τα θέματα που αναρτώνται εκεί, έχοντας κατά νου ότι μπορεί το ρεπορτάζ τους να καταλήξει στο CNN. Ο Kperogi (2011) παρατηρεί ότι όλο και περισσότερο υλικό από το ireport μεταδίδεται στα κεντρικά δελτία ειδήσεων του καναλιού. Πολλά, μάλιστα, από τα ρεπορτάζ του Assignment Desk καταλήγουν στους τηλεοπτικούς δέκτες χωρίς να καταβάλλεται στους δημιουργούς τους χρηματική αμοιβή. Γι αυτό ο ίδιος υποστηρίζει ότι το CNN καθοδηγεί τους χρήστες προς την παραγωγή συγκεκριμένων θεμάτων, εκμεταλλευόμενο με έναν τρόπο τη δωρεάν εργασία τους και απαλλοτριώνοντας το αίσθημα δημιουργικής προσφοράς του απλού, συνηθισμένου ανθρώπου. Και ότι στην πραγματικότητα εντάσσει στους κόλπους του τη δημοσιογραφία των πολιτών όχι για να πραγματώσει το ιδεώδες της συμμετοχής, αλλά για να προφυλαχθεί από αυτή και να περιορίσει τη δυναμική της. Τον Οκτώβριο του 2008 η εφαρμογή δέχθηκε σκληρή κριτική και για τον τρόπο που διαχειρίζεται το περιεχόμενο των χρηστών της, διότι τα κείμενα που υποβάλλουν οι πολίτες δεν υφίστανται επεξεργασία και δεν ελέγχονται πριν δημοσιευθούν, ενώ οι φωτογραφίες και τα βίντεο δεν προβάλλονται πριν αναρτηθούν. Αφορμή για την κριτική στάθηκε η ψευδής πληροφορία που προήλθε από έναν πολίτη και αφορούσε τον πρόεδρο της εταιρείας Apple, Steve Jobs. Ένας ireporter μετέφερε επιβεβαιωμένες -κατά τον ίδιο- πληροφορίες σύμφωνα με τις οποίες ο Jobs εισήχθη εκτάκτως σε μονάδα εντατικής θεραπείας λόγω σοβαρού καρδιακού επεισοδίου. Δώδεκα λεπτά αργότερα 28 η Apple διέψευσε την πληροφορία, αλλά η είδηση παρέμενε αναρτημένη ακόμη και είκοσι λεπτά μετά τη δημοσίευση της διάψευσης, οπότε και αποσύρθηκε οριστικά (Blodget, 2008). 28 Στα δώδεκα λεπτά που μεσολάβησαν από τη δημοσίευση της είδησης μέχρι τη διάψευσή της από την Apple, η μετοχή της εταιρείας έπεσε από τα 105,27 στα 95,41 δολάρια (Turner, 2010: 86). 86

87 3.6 Κίνητρα υιοθέτησης των συμμετοχικών εφαρμογών από τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς Η προσέγγιση των επαγγελματιών με τους ερασιτέχνες μέσα στα προκαθορισμένα πλαίσια μίας ειδησεογραφικής ιστοσελίδας ή μίας διαδικτυακής εφημερίδας ποικίλλει, όπως αποδεικνύουν όλα τα παραπάνω, ως προς τα εργαλεία που διατίθενται, ως προς την ελευθερία κινήσεων που έχουν οι χρήστες και ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζονται αυτοί από τους δημοσιογράφους. Επιπλέον, σε μεγάλο εύρος κυμαίνονται και τα κίνητρα των Μέσων όταν αποφασίζουν να εντάξουν στη λειτουργία τους συμμετοχικές εφαρμογές. Υποστηρίζεται ότι το φαινόμενο της συμμετοχής των χρηστών στην παραδοσιακή δημοσιογραφία αποτελεί την απάντηση της τελευταίας στις προκλήσεις των ανεξάρτητων, εναλλακτικών μορφών ενημέρωσης. Η επαγγελματική δημοσιογραφία παρουσιάζεται να παραχωρεί ένα τμήμα της κυριαρχίας της στους ερασιτέχνες για να αντιμετωπίσει το φαινόμενο των πολιτών δημοσιογράφων και την αυξανόμενη πολυπλοκότητα της δημόσιας επικοινωνίας (Domingo κ.ά., 2008). Οι Domingo & Hekkilä (2012: 273) αντιλαμβάνονται τη συμμετοχική δημοσιογραφία ως μέρος της φιλοδοξίας των παραδοσιακών Μέσων να επαναπροσδιορίσουν τη λειτουργία τους στο διαδικτυακό περιβάλλον. Στη διάθεση αυτή, αποδίδουν την εμφάνιση πρωτοβουλιών που δεν συνδέονται με το παραδοσιακό δημοσιογραφικό περιβάλλον, αλλά δημιουργούνται αποκλειστικά για το διαδίκτυο. Αρωγός στη διαδικασία αυτή είναι τα διαδραστικά εργαλεία, που μπορούν να εισάγουν πρακτικές περισσότερο άμεσες και αποδοτικές από αυτές των μέχρι τώρα χρησιμοποιούμενων. Οι οργανισμοί υιοθετούν συμμετοχικές εφαρμογές για να προσελκύσουν ένα πιο νέο κοινό που έχει συνηθίσει στην αλληλεπίδραση με τα νέα Μέσα. Το σκεπτικό αυτό φαίνεται ότι ώθησε και την εφημερίδα The Register Citizen, καθώς σύμφωνα με τον υπεύθυνο του προγράμματος συμμετοχικής δημοσιογραφίας, σκοπός των αλλαγών ήταν η μετάβαση σε ένα νέο επιχειρηματικό μοντέλο, όπου το κέντρο βάρους θα βρίσκεται στις νέες τεχνολογίες και όχι στην έντυπη έκδοση. Παρατηρώντας 87

88 ότι το κοινό της διαδικτυακής έκδοσης αυξανόταν διαρκώς, ενώ ο αριθμός των αναγνωστών της έντυπης παρέμενε σταθερός, οι υπεύθυνοι πρόταξαν την ψηφιακή αναβάθμιση της επιχείρησης με το πρόγραμμα Digital First (Walton, 2012). Υπάρχει, επίσης, η άποψη ότι πίσω από την ανάπτυξη συμμετοχικών μοντέλων διακρίνονται άμεσα οικονομικά κίνητρα, αφού οι χρήστες εκτελούν εργασίες που προηγουμένως διεκπεραιώνονταν από αμειβόμενους δημοσιογράφους (Howe, 2006). Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης αντιλαμβάνονται τη συμμετοχή ως μία μορφή επανεμπλοκής του κοινού, που λειτουργεί ως μηχανισμός μείωσης του κόστους για τις επιχειρήσεις και αύξησης των εσόδων. Η παραγωγή ειδησεογραφικού περιεχομένου από το κοινό, οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας με χαμηλό κόστος και αυτό αποτελεί ένα κίνητρο. Παρά το γεγονός, όμως, ότι το δωρεάν περιεχόμενο των χρηστών θεωρείται ότι αποτελεί εύκολη λύση για εξοικονόμηση κόστους, η άποψη αμφισβητείται, δεδομένου ότι η διαχείριση του περιεχομένου αυτού οδηγεί, όχι σπάνια, σε υψηλότερες δαπάνες (προσωπικό, τεχνολογικός εξοπλισμός, χώρος, χρόνος). Στην έρευνά τους οι Singer κ.ά. (2011: ) εντοπίζουν τρία βασικά οικονομικά πλεονεκτήματα του περιεχομένου που προέρχεται από τους χρήστες, τα οποία λειτουργούν ως κίνητρα για την υιοθέτησή του από τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς. Το πρώτο πλεονέκτημα είναι η οικοδόμηση εμπιστοσύνης στο όνομα του οργανισμού, σε αυτό που ονομάζεται brand name. Η δημιουργία ή η ενδυνάμωση μίας κοινότητας χρηστών, τόσο ως ενεργών μελών του κοινού όσο και ως παραδοσιακών καταναλωτών ειδήσεων, είναι για τους οργανισμούς σημαντικό πλεονέκτημα της συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Για το σκοπό αυτό αναπτύσσουν ορισμένες ιδέες, όπως η συνεργατική κουλτούρα, η μαζική δημιουργικότητα και η συνεργατική δημιουργία περιεχομένου. Με γνώμονα τις ιδέες αυτές επιδιώκουν την εδραίωση της εμπιστοσύνης του κοινού, που δεν είναι πια το παθητικό κοινό των παραδοσιακών Μέσων, αλλά είναι οι χρήστες που συμμετέχουν ενεργά και συγκροτούν διαδικτυακές κοινότητες. 88

89 Ως δεύτερο πλεονέκτημα, εντοπίζουν την αύξηση της επισκεψιμότητας των ιστοσελίδων. Οι συμμετοχικές εφαρμογές εξυπηρετούν στην περίπτωση αυτή το εξής σχήμα: αύξηση των επισκεπτών αύξηση του χρόνου παραμονής τους στην ιστοσελίδα προσέλκυση διαφημίσεων. Με δεδομένο τον κατακερματισμό της αγοράς και την πολυδιάσπαση των διαφημιστικών εσόδων, η αύξηση της κίνησης στην ιστοσελίδα λειτουργεί ως μέσο επιβίωσης της επιχείρησης. Την άποψη αυτή συμμερίζονται και οι Giannakoulopoulos, Varlamis & Kouloglou (2012: 296), σύμφωνα με τους οποίους η αύξηση της κίνησης που μπορεί να προκαλέσει το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες είναι ένα από τα κίνητρα που έχουν τα κυρίαρχα Μέσα για να προσπαθήσουν να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή των πολιτών. Το τρίτο οικονομικό κίνητρο που παρακινεί τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς να επενδύσουν σε συμμετοχικές εφαρμογές είναι, σύμφωνα με τους Singer κ.ά. (2011), ο αποδοτικός ανταγωνισμός. Ειδικά στην περίπτωση των εφημερίδων ο ανταγωνισμός προέρχεται όχι μόνο από άλλες εφημερίδες, αλλά και από ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, news aggregators, ακόμη και από τις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, οι επιχειρήσεις βλέπουν τη συμμετοχική δημοσιογραφία ως ζωτική ανάγκη προκειμένου να υφίστανται στον κόσμο του Web 2.0 συμβαδίζοντας με τις εξελίξεις. Πολλές φορές ο ανταγωνισμός συμβαδίζει και με μία διαδικασία μίμησης [me-tooism, από το me too (κι εγώ επίσης)], όπου ο οργανισμός δεν ερευνά τους λόγους και τον τρόπο συμμετοχής των χρηστών, αλλά ακολουθεί το παράδειγμα κάποιων άλλων, για να μην υπολείπεται απέναντί τους. Εκτός από τα άμεσα οικονομικά οφέλη, οι οργανισμοί βλέπουν στη συμμετοχή των χρηστών μία δεξαμενή πληροφοριών και μία ευρύτερη βάση πηγών. Επικοινωνώντας και συνεργαζόμενα με το κοινό τους, τα Μέσα έχουν δυνητικούς ανταποκριτές σε όλο τον κόσμο, οι γεωγραφικοί και οικονομικοί περιορισμοί αίρονται ευκολότερα (Bowman & Willis, 2003: 55). Σε τοπικό επίπεδο οι χρήστες αναδεικνύουν γεγονότα έγκαιρα, που τα παραδοσιακά Μέσα δύσκολα θα ανακάλυπταν διαφορετικά. Σε ό,τι αφορά τη λειτουργία της δημοσιογραφίας, υποστηρίζεται ότι με τη συμμετοχή των πολιτών, αυτή βελτιώνεται ποιοτικά και ωθείται στον εκδημοκρατισμό (Bowman & 89

90 Willis, 2003, Valcke & Lenaerts, 2010 και Singer κ.ά., 2011). Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί δίνουν βήμα σε διαφορετικές φωνές για να ακουστούν και η σχέση τους με το κοινό επαναπροσδιορίζεται. Διαμορφώνεται με μεγαλύτερη αξιοπιστία και συνέπεια, αφού και το ίδιο το κοινό αντιλαμβάνεται καλύτερα τη δουλειά του δημοσιογράφου μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας ενός κειμένου. Αισθάνεται, έτσι, ότι έχει ένα μερίδιο ευθύνης στο τελικό αποτέλεσμα, με συνέπεια να επιτυγχάνεται καλύτερη κατανόηση και συνεργασία μεταξύ των ατόμων και των οργανισμών. Από την πλευρά τους οι δημοσιογράφοι κατανοούν ευκρινέστερα τα θέματα που ενδιαφέρουν τους αναγνώστες τους, αφού έχουν άμεση επαφή μαζί τους. Ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας της Αυστραλίας, με την ονομασία Australian Broadcasting Corporation (ABC), επεκτείνει την ιδέα του εκδημοκρατισμού της δημοσιογραφίας στο σύνολο της κοινωνίας. Η υιοθέτηση συμμετοχικών εφαρμογών στοχεύει στην εξασφάλιση της συμμετοχής όλων των Αυστραλών στο δημόσιο διάλογο και το ABC αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο στην διεξαγωγή ηλεκτρονικών συναντήσεων πόλης (Walker, 2009: 43.4). Το αρμόδιο υπουργείο αντιλαμβάνεται το άνοιγμα του δημόσιου φορέα ενημέρωσης στο περιεχόμενο των χρηστών ως καταλυτικής σημασίας σε μια εποχή σύγκλισης και ψηφιοποίησης, γι αυτό και το 2009 αύξησε τη χρηματοδότηση με στόχο τη μεγαλύτερη ανάπτυξη των συμμετοχικών προγραμμάτων (Walker, 2009: 43.6). Εκτός όμως από τα κίνητρα που έχουν οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί προκειμένου να εντάξουν το κοινό στην καθημερινή λειτουργία τους, δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε τα σοβαρά ζητήματα που προκύπτουν κατά την υλοποίηση των συμμετοχικών εφαρμογών. Όταν το ερασιτεχνικό περιεχόμενο αναπτύσσεται εντός των επαγγελματικών πλαισίων, οι δημοσιογράφοι καλούνται να το διαχειριστούν μειώνοντας στο ελάχιστο τους πιθανούς κινδύνους. 90

91 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Η συνύπαρξη του επαγγελματικού με το ερασιτεχνικό περιεχόμενο στην καθημερινή λειτουργία των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων απέχει σαφώς από το να χαρακτηριστεί απρόσκοπτη. Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί που εντάσσουν στη δραστηριότητά τους περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες έρχονται συχνά αντιμέτωποι με ζητήματα που αφορούν την ποιότητά του. Η πρακτική εφαρμογή της συμμετοχικής λογικής δεν είναι μία απλή διαδικασία. Αντίθετα, οι δημοσιογράφοι καλούνται πλέον να συμβιώσουν με τους χρήστες, που δεν είναι ούτε οι συνάδελφοι ούτε οι παραδοσιακές πηγές τους. Η ενσωμάτωση του ερασιτεχνικού υλικού στους δικτυακούς τόπους εγείρει ποικίλους κινδύνους και επιβάλλει την ανάπτυξη κατάλληλων στρατηγικών για την πρόληψη και την αντιμετώπισή τους. 4.1 Κίνδυνοι και προβλήματα Ένα από τα προβλήματα που ενδέχεται να εμφανιστούν κατά τη λειτουργία των συμμετοχικών εφαρμογών είναι οι προσβολές της προσωπικότητας. Με την παντοδυναμία των εργαλείων του Web 2.0, η σχέση του χρήστη με την πληροφορία οδηγείται σε πρωτοφανή επίπεδα. Η πληροφορία είναι προσβάσιμη και διαθέσιμη παντού και με κάθε τρόπο, ενώ υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες αποθήκευσης και διατήρησής της στα δίκτυα. Η πραγματικότητα αυτή έχει προκαλέσει θεμελιώδεις αλλαγές στην κλίμακα της δημοσιότητας με δραματικές συνέπειες για την ιδιωτικότητα και την προσωπικότητα του ατόμου (Δεληγιάννη, 2012: 118). Η εξύβριση, η απλή ή η συκοφαντική δυσφήμιση, η προσβολή της ιδιωτικής, οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής του ατόμου, η παραβίαση των προσωπικών 91

92 του δεδομένων είναι πράξεις που μπορούν να βρουν πρόσφορο έδαφος στο περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες. Οι χώροι έκφρασης μετατρέπονται τότε σε χώρους ύβρεων, προσβολών και νομικά μεμπτών φαινομένων. Εκτός από την προσωπικότητα, και η έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας υφίσταται σημαντικές μεταβολές στο Web 2.0 και κατ επέκταση στη συμμετοχική δημοσιογραφία. Όπως παρατηρεί η Δεληγιάννη (2012: 259), έχει ξεκινήσει μία περίοδος αβεβαιότητας και ανατροπών τόσο για την προστασία των πνευματικών έργων όσο και για τους χρήστες του διαδικτύου. Τα ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας που ανακύπτουν είναι πολλά και μπορούμε να τα ομαδοποιήσουμε σε τρεις ευρύτερες κατηγορίες (Δεληγιάννη, 2012: ): Η πρώτη κατηγορία αφορά την προστασία των ίδιων των ιστολογίων, των προφίλ στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, των podcasts και των κάθε είδους ιστοσελίδων ως έργων πνευματικής ιδιοκτησίας. Αφορά επίσης την προστασία των κειμένων και των πολυμεσικών αντικειμένων που αναρτώνται σε αυτά, αλλά και των σχολίων, ανεξάρτητα από το πού εδρεύουν, αν εκφράζονται ανώνυμα, επώνυμα, ψευδώνυμα ή αν διατυπώνονται από το δημιουργό ή από το χρήστη. Αναγκαία προϋπόθεση για την ένταξη όλων των παραπάνω στην προστατευτική ομπρέλα του νόμου είναι η πρωτοτυπία τους. Τα ζητήματα της δεύτερης κατηγορίας δημιουργούνται όταν παραβιάζονται τα πνευματικά δικαιώματα τρίτων προσώπων, που ενώ τα έργα τους έχουν δημιουργηθεί με σκοπό την εμπορική εκμετάλλευση, διατίθενται προς ανταλλαγή στα νέα Μέσα. Όταν οι χρήστες καθιστούν προσβάσιμα, δημοσιεύουν και γενικά διαθέτουν ευρέως αυτά τα έργα σε άλλους χρήστες του διαδικτύου, γεννάται θέμα προστασίας τους. Στην τρίτη, τέλος, κατηγορία βρίσκουμε τις περιπτώσεις πολιτιστικής μεταποίησης έργων τρίτων προσώπων, όπου οι χρήστες συνενώνουν, ανασυνθέτουν και διαμορφώνουν εκ νέου τα πνευματικά έργα των δημιουργών που προορίζονται για εμπορική εκμετάλλευση. Δημιουργείται, έτσι, ένα καινούριο έργο από ένα ήδη 92

93 υπάρχον και η συζήτηση για τα όρια της νομιμότητας μίας τέτοιας δραστηριότητας μοιάζει ανεξάντλητη. Τα ζητήματα αυτά είναι εκ φύσεως περίπλοκα και προκαλούν αντικρουόμενες απόψεις. Όταν, μάλιστα, εμφανίζονται μέσω του περιεχομένου που παράγουν οι χρήστες σε μία επαγγελματική πλατφόρμα, τότε, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, η επίλυσή τους είναι ακόμα δυσχερέστερη. Ένα ακόμη πρόβλημα που ταλανίζει τη σύγχρονη κοινωνία εντός και εκτός διαδικτύου, εμφανίζεται και στις συμμετοχικές εφαρμογές. Πρόκειται για τη διατύπωση ρητορικής μίσους. Πρόκειται, δηλαδή, για περιεχόμενο που υποτιμά, εκφοβίζει ή μπορεί να υποκινήσει βία εναντίον ενός ατόμου ή μίας ομάδας ατόμων ( Το φαινόμενο στις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες είναι ιδιαίτερα συχνό και εντοπίζεται κυρίως στα χαρακτηριζόμενα ως επικίνδυνα θέματα, όπως θεωρούνται τα σχετικά με το φύλο, την καταγωγή, τη θρησκεία, το σεξουαλικό προσανατολισμό ή την αναπηρία. Οι διαχειριστές του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες βρίσκονται καθημερινά ενώπιον τέτοιου υλικού, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που το προσβλητικό περιεχόμενο στρέφεται και κατά των ίδιων των δημοσιογράφων (Singer κ.ά., 2011: 132). Γνώριμη εικόνα είναι και η εμφάνιση φαινομένων trolling και spamming στις συμμετοχικές εφαρμογές. Ο χρήστης-troll παράγει περιεχόμενο διχαστικό ή εκτός θέματος που προκαλεί τους υπόλοιπους αναγνώστες και διαταράσσει την ομαλή λειτουργία μίας online κοινότητας ( Το κίνητρο της δράσης του διαφέρει κατά περίπτωση, αφού μπορεί να παρακινείται από άγνοια, ευήθεια ή σκοπιμότητα. Το αποτέλεσμα πάντως είναι η πρόκληση αναστάτωσης και αντιπαραθέσεων στους διαδικτυακούς χώρους που εμφανίζεται. Από την άλλη πλευρά, το spamming είναι η μαζική αποστολή ανεπιθύμητων μηνυμάτων, κυρίως διαφημιστικών. Η πιο συνηθισμένη μέθοδος spamming είναι μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, αλλά το φαινόμενο εμφανίζεται και σε blogs, forum, σελίδες κοινωνικής δικτύωσης ή άλλες συμμετοχικές πλατφόρμες 93

94 ( Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και η εκμετάλλευση των χώρων που παρέχουν οι ειδησεογραφικές ιστοσελίδες με σκοπό την ιδιοτελή προβολή και τη διαφήμιση. Εμπορικές επιχειρήσεις ή ιδιώτες γίνονται μέλη των συμμετοχικών εφαρμογών για να αυτοπροβληθούν. Οι αναρτήσεις τους απέχουν από το κλίμα της εκάστοτε εφαρμογής αφού εξυπηρετούν εμφανώς άλλο σκοπό. Πολλά από τα ζητήματα που προκύπτουν έχουν τις ρίζες τους στην άγνωστη προέλευση των πληροφοριών που παρέχουν οι χρήστες (Singer κ.ά., 2011: 129). Η επιβεβαίωση της αλήθειας από τους δημοσιογράφους καθίσταται δύσκολη έως και αδύνατη όταν δεν γνωρίζουν την ακριβή πηγή της είδησης. Ο στόχος τους για αποκλειστικότητα οδηγεί κάποιες φορές στην εξαπάτησή τους, με αποτέλεσμα να δημοσιεύουν ψεύδη. Τη μερίδα του λέοντος στην κατηγορία αυτή έχουν οι κατασκευασμένες, ψεύτικες πληροφορίες που αφορούν θανάτους διάσημων προσώπων και κατακλύζουν τις ιστοσελίδες οι οποίες φιλοξενούν περιεχόμενο από τους χρήστες. Η περίπτωση του Steve Jobs στο ireport που προαναφέρθηκε είναι ένα μόνο ενδεικτικό παράδειγμα. Η Σιαπέρα (2012) αναφέρει την περίπτωση του Ιταλού φαρσέρ Tomasso Den Benedetti ο οποίος κατάφερε να προωθήσει σε έγκριτα Μέσα της χώρας του πλαστές συνεντεύξεις με διάσημους ανθρώπους. Ο ίδιος, με ψεύτικα tweets του, έχει ανακοινώσει το θάνατο πολλών, ανάμεσα στους οποίους του Fidel Castro και του Pedro Almodóvar. Προβλήματα, τα οποία δεν επισύρουν βέβαια νομικές συνέπειες, προκαλεί και η χαμηλή ποιότητα του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες. Την ποιότητα επηρεάζουν τα ορθογραφικά λάθη, τα σφάλματα στη γραμματική και τη σύνταξη, η συνεχής χρήση κεφαλαίων αντί πεζών γραμμάτων ή η γραφή της ελληνικής γλώσσας με λατινικούς χαρακτήρες, τα λεγόμενα greeklish. Η κακή ποιότητα ενός βίντεο ή μίας φωτογραφίας δημιουργεί συχνά προβληματισμό στους διαχειριστές, ειδικά όταν τα ψηφιακά αυτά αντικείμενα παρέχονται από τους χρήστες ως αποδείξεις ενός γεγονότος για το οποίο δεν υπάρχει -τουλάχιστον μέχρι εκείνη τη στιγμή- επαγγελματικό υλικό. Σκέψεις για τη διαχείρισή τους δημιουργούν επίσης οι απόψεις που εκφράζονται με άγριο, επιθετικό και εχθρικό τρόπο, ακόμη και αν δεν εμπίπτουν στη νομική έννοια του αδικήματος. Η διάκριση του κατάλληλου από το ακατάλληλο προς δημοσίευση υλικό 94

95 δεν είναι εύκολη και οι επαγγελματίες βρίσκονται συχνά αντιμέτωποι με τέτοια διλήμματα. Γίνεται, τέλος, αντιληπτό ότι δεν είναι όλες οι μορφές της συμμετοχής το ίδιο επικίνδυνες. Η ποιότητα του παραγόμενου περιεχομένου διακυβεύεται περισσότερο εκεί όπου οι χρήστες έχουν μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης και λιγότερο όταν οι επιλογές τους είναι περιορισμένες και προκαθορισμένες. Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 1) παρουσιάζεται ο βαθμός επικινδυνότητας των διαφόρων τύπων του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες στις συμμετοχικές εφαρμογές. Τύπος περιεχομένου Σχόλια Επικινδυνότητα μέση Forum συζητήσεων μέση - υψηλή Δημοσιογραφικά blogs μέση Blogs αναγνωστών υψηλή Άρθρα πολιτών υψηλή Πολυμεσικό υλικό μέση - υψηλή Κοινωνική δικτύωση μικρή Δημοσκοπήσεις μικρή Κατάταξη περιεχομένου μικρή Συλλογικές συνεντεύξεις υψηλή Πίνακας 1: Επικινδυνότητα του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες ανάλογα με τον τύπο του (Βέγλης, 2012). 95

96 4.2 Μέθοδοι διασφάλισης της ποιότητας Προκειμένου να εξασφαλίσουν την υψηλή ποιότητα του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες στις εφαρμογές τους και συνακόλουθα την υψηλή ποιότητα όλου του δικτυακού τους τόπου, οι δημοσιογράφοι αναπτύσσουν ορισμένες μεθόδους Εγγραφή Μία από τις μεθόδους αυτές απαιτεί την εγγραφή των χρηστών προκειμένου να συμμετάσχουν με σχόλια, κείμενα ή φωτογραφίες και έχει τη μορφή φόρμας όπου συμπληρώνουν τα προσωπικά τους στοιχεία. Παρότι η εγγραφή μειώνει την αναγκαιότητα ελέγχου, εντούτοις μειώνει και το μέγεθος της κοινότητας των συμμετεχόντων, λειτουργώντας κάποιες φορές ως τροχοπέδη (Singer, κ.ά., 2011: 109). Συνήθως, βέβαια, δεν απαιτείται τίποτα παραπάνω από μία έγκυρη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, χωρίς ακριβείς προσωπικές πληροφορίες. Έτσι, η ανωνυμία διατηρείται και είναι σχεδόν αδύνατο να επαληθευθεί η ταυτότητα των συμμετεχόντων. Κάποιες εφημερίδες 29 εφαρμόζουν ένα σύστημα προαιρετικής εγγραφής με επιβράβευση. Δηλαδή, όσοι χρήστες επιλέξουν να εγγραφούν απολαμβάνουν ορισμένα προνόμια σε σχέση με τους υπόλοιπους (όπως μεγαλύτερα σε έκταση σχόλια ή μικρότερου βαθμού έλεγχο) CAPTCHA Ένα πλήρως αυτοματοποιημένο τεστ ξεχωρίζει αν ο χρήστης είναι άνθρωπος ή υπολογιστής (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart). Ο πιο συνηθισμένος τύπος CAPTCHA είναι αυτός όπου οι χρήστες καλούνται να αναγνωρίσουν και να πιστοποιήσουν μία παραμορφωμένη εικόνα που αποτελείται από γράμματα και αριθμούς. Η επίλυση ενός τέτοιου τεστ απαιτεί ταυτόχρονα τρεις ικανότητες: αναγνώριση, κατάτμηση και ανάλυση. Ο χρήστης πρέπει να αναγνωρίσει τα γράμματα ή τους αριθμούς που έχουν υποστεί αλλοιώσεις, πρέπει να διαχωρίσει τους χαρακτήρες, αλλά και να εντάξει σε ένα ευρύτερο πλαίσιο τον κάθε έναν προκειμένου 29 Π.χ. The Telegraph στο Ηνωμένο Βασίλειο και Focus στη Γερμανία. (Singer κ.ά., 2011: 110) 96

97 να καταλήξει στο σωστό κείμενο ( Σε πολλές περιπτώσεις παρέχεται η δυνατότητα ακουστικών CAPTCHA προκειμένου να διευκολυνθούν οι χρήστες των εφαρμογών, κυρίως όσοι αντιμετωπίζουν προβλήματα όρασης. Υπάρχουν, επίσης, CAPTCHA που δεν απαιτούν την καταχώρηση κειμένου, αλλά ζητούν από το χρήστη να επιλέξει μία εικόνα με βάση ορισμένα κριτήρια. Σκοπός του τεστ είναι να αποτρέψει φαινόμενα spamming, όπου μαζικά ηλεκτρονικά μηνύματα επιβαρύνουν τις ιστοσελίδες με άχρηστο περιεχόμενο, εμπορικού συνήθως χαρακτήρα. Χρησιμοποιείται σε διάφορες διαδικτυακές εφαρμογές, μεταξύ των οποίων και οι ιστοσελίδες που ενσωματώνουν περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες, ως ένα πρώτο εργαλείο προστασίας από ανεπιθύμητες καταχωρήσεις που προέρχονται από υπολογιστές 30. Η πλήρης αυτοματοποίηση της συγκεκριμένης μεθόδου συμβάλλει στο χαμηλό κόστος και την αξιοπιστία της, αφού δεν εξαρτάται από τη συνεχή ανθρώπινη εποπτεία. Όσο περισσότερο, όμως, εξελίσσεται το λογισμικό, τόσο δυσκολότερα διακρίνεται η μηχανική από την ανθρώπινη ανταπόκριση στα τεστ και εφευρίσκονται συνεχώς νέες μέθοδοι εξουδετέρωσής του εμποδίου αυτού (Grossman, 2008). Το αρχικά μειωμένο κόστος, δηλαδή, επιβαρύνεται από την ανάγκη χρήσης διαρκώς αποτελεσματικών CAPTCHA Moderation Στο επόμενο στάδιο της συμμετοχής, μετά την είσοδο των χρηστών στις εφαρμογές, οι δημοσιογράφοι επιδιώκουν να αποφεύγουν νομικά προβλήματα, να διατηρούν υψηλό το επίπεδο της ορθογραφίας και της γραμματικής, να επιλέγουν υλικό άξιο δημοσίευσης και να εξασφαλίζουν την ισορροπία και την ευπρέπεια του δικτυακού τόπου (Thurman, 2008: 144). Για το λόγο αυτό εφαρμόζουν ένα μηχανισμό ελέγχου του περιεχομένου που υποβάλλουν οι χρήστες. Η διαδικασία είναι ευρέως γνωστή ως moderation και πραγματώνεται με περισσότερους του ενός τρόπους. Η απόφαση για 30 Κάθε μέρα συμπληρώνονται κατά μέσο όρο διακόσια εκατομμύρια CAPTCHA (Grossman, 2008). 97

98 τον κατάλληλο τύπο ελέγχου λαμβάνει υπόψη της μία σειρά παραγόντων, όπως το είδος της συμμετοχικής πλατφόρμας, τη φύση των θεμάτων που συζητούνται, το ιστορικό της συμπεριφοράς του κοινού και τη διαθεσιμότητα των αναγκαίων πόρων (ABC, 2011). Όταν τα θέματα που συζητούνται ενδέχεται να προκαλέσουν αντιδράσεις από τα μέλη του κοινού, επιλέγεται το pre-moderation. Οι δημοσιογράφοι αξιολογούν, ελέγχουν και στη συνέχεια εγκρίνουν ή απορρίπτουν το περιεχόμενο πριν δημοσιευθεί στο δικτυακό τόπο. Η διαδικασία έχει αυξημένο χρονικό και οικονομικό κόστος, ειδικά όταν αφορά μεγάλο όγκο περιεχομένου (Singer κ.ά., 2011: 108). Συχνά, μάλιστα, δημιουργούνται προβλήματα αναμονής από την πλευρά των χρηστών, καθώς σημειώνονται καθυστερήσεις στη δημοσίευση του υλικού που έχουν αποστείλει (Βέγλης, 2012). Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο, όταν το υλικό πάρει πια τη θέση του στην ιστοσελίδα να μοιάζει ετεροχρονισμένο και άκαιρο, λόγω της παρέλευσης μεγάλου χρονικού διαστήματος από την αποστολή του. Ειδικά τα άρθρα και τα σχόλια των αναγνωστών για θέματα επικαιρότητας είναι σημαντικό να δημοσιεύονται έγκαιρα προκειμένου να διατηρείται μία στοιχειώδης χρονική συνάφεια με τις εξελίξεις. Μία πιο ανοιχτή προσέγγιση ακολουθούν οι δικτυακοί τόποι που ελέγχουν το περιεχόμενο των χρηστών μετά τη δημοσίευσή του. Το υλικό εμφανίζεται αμέσως και ελέγχεται μέσα στις επόμενες είκοσι τέσσερις ώρες (Βέγλης, 2012). Το post-moderation θεωρείται κατάλληλη μέθοδος ελέγχου για θέματα χαμηλού ρίσκου. Επιτρέπει τη διεξαγωγή συζητήσεων σε πραγματικό χρόνο και διευκολύνει, έτσι, το διάλογο μεταξύ των χρηστών, αλλά και μεταξύ χρηστών και δημοσιογράφων. Οι δημοσιογράφοι παρεμβαίνουν όταν υφίσταται κάποιο από τα προβλήματα που περιγράφηκαν στην προηγούμενη ενότητα ή όταν παραβιάζονται οι κανόνες που θέτει ο δικτυακός τόπος. Κατά συρροή παραβίαση των όρων χρήσης των εφαρμογών μπορεί να οδηγήσει σε άμεση διαγραφή ή μπλοκάρισμα του υλικού από συγκεκριμένο χρήστη (Singer κ.ά., 2011: 108). Και στο συγκεκριμένο τύπο ελέγχου απαιτούνται επαρκείς πόροι για την έγκαιρη επισκόπηση του υλικού που υποβάλλουν οι χρήστες, προκειμένου να μην παραμένει στη δημοσιότητα περιεχόμενο που πιθανώς ζημιώνει το δικτυακό τόπο. 98

99 Πολλές φορές, ένα μέρος της λειτουργίας του ελέγχου παραχωρείται ως δυνατότητα και στους ίδιους τους χρήστες (distributed ή peer-based moderation). Συγκεκριμένα, όταν οι ιστοσελίδες υιοθετούν το reactive moderation, οι χρήστες ειδοποιούν τους διαχειριστές για περιεχόμενο που θεωρούν κακόβουλο, δυσφημιστικό ή ακατάλληλο. Αρκεί το πάτημα ενός κουμπιού για να επισημάνουν το υλικό που πιστεύουν ότι παραβιάζει τους κανόνες και πρέπει να ελεγχθεί. Η μέθοδος χρησιμοποιείται αυτόνομα ή συνδυαστικά με το post-moderation, ως δικλείδα ασφαλείας σε περίπτωση που κάτι διαφύγει της προσοχής των υπευθύνων 31. Προτιμάται κυρίως σε θέματα που δεν είναι πιθανό να δυναμιτίσουν τη συζήτηση. Η συμμετοχή των χρηστών στη διαδικασία προϋποθέτει μία κοινότητα ώριμη, με υψηλό βαθμό υπευθυνότητας και ικανότητα αυτοδιαχείρισης (ABC, 2011). Διαφορετικά, υπάρχει ο κίνδυνος έκθεσης του δικτυακού τόπου στις νομικές συνέπειες που θα επέβαλε η ανάρτηση παράνομου περιεχομένου. Σε ένα άλλο είδος distributed moderation, οι χρήστες διαθέτουν ορισμένο αριθμό βαθμών που τους αναθέτουν στα δημοσιευμένα άρθρα (user moderation) (Βέγλης, 2012). Η συνεργατική ιστοσελίδα Slashdot.org 32, για παράδειγμα, προμηθεύει τους χρήστες της με «κάρμα» και βαθμούς, ενθαρρύνοντάς τους να αξιολογούν το περιεχόμενο άλλων χρηστών. Κάθε κείμενο έχει μία βαθμολογία από το -1 έως το +5, την οποία αυξάνουν ή μειώνουν με την πρόσθεση ή την αφαίρεση βαθμών κατά την κρίση τους. Πέρα από την επιλογή -1 ή +1, διαλέγουν από μία σειρά χαρακτηρισμών όπως «διορατικό», «εκτός θέματος», «αστείο» και «υπερεκτιμημένο», που αντιστοιχούν σε θετική ή αρνητική βαθμολόγηση, αιτιολογώντας με τον τρόπο αυτό την επιλογή τους (Lampe & Resnick, 2004: 2). Αν λάβουμε, μάλιστα, υπόψη ότι η 31 Στην εφαρμογή CNN ireport, όπου οι συμμετοχές των χρηστών ελέγχονται μετά τη δημοσίευσή τους, οι αναγνώστες μπορούν να ενημερώσουν τους συντονιστές για την ύπαρξη περιεχομένου που παραβιάζει τις κατευθυντήριες γραμμές της κοινότητας, μέσω της επιλογής «Είναι ακατάλληλο» στο τέλος κάθε κειμένου. 32 Είναι δικτυακός τόπος προσανατολισμένος σε θέματα τεχνολογίας και επιστήμης, ειδικά στο λογισμικό ανοιχτής πηγής. Δημιουργήθηκε το 1997 με τη μορφή blog. Στο δυναμικό του περιλαμβάνει αμειβόμενο προσωπικό αλλά και χρήστες που συμβάλλουν στη δημιουργία περιεχομένου (Lampe & Resnick, 2004). Έχει λάβει περισσότερα από είκοσι βραβεία, μεταξύ των οποίων τα βραβεία κοινού Webby People s Voice Awards «Καλύτερη ιστοσελίδα κοινότητας» και «Καλύτερη ενημερωτική ιστοσελίδα», σε εκδήλωση που παρουσιάζεται ετησίως από τη Διεθνή Ακαδημία Ψηφιακών Τεχνών και Επιστημών (International Academy of Digital Arts & Sciences). Βλ. σχετικά 99

100 ιστοσελίδα επιτρέπει τα ανώνυμα σχόλια, ο ρόλος των χρηστών είναι ιδιαίτερα αναβαθμισμένος και δύσκολος προκειμένου να επιτυγχάνεται ένα υψηλό επίπεδο ποιότητας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ελέγχου οι χρήστες μπορούν να κρίνουν την ίδια τη διαδικασία του moderation που έχει εφαρμοστεί προηγουμένως από άλλους χρήστες (metamoderation) (Βέγλης, 2012). Ασκούν, δηλαδή, έλεγχο στον έλεγχο του περιεχομένου που έχει προηγηθεί. Χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση λειτουργεί ο αυτοματοποιημένος έλεγχος (automated moderation). Πρόκειται για καθαρά τεχνική μέθοδο που, με εξαίρεση το αρχικό κόστος εγκατάστασης, λειτουργεί ανέξοδα. Το περιεχόμενο γίνεται αποδεκτό ή απορρίπτεται με τη χρήση φίλτρων και προκαθορισμένων κανόνων (Βέγλης, 2012). Στα εργαλεία που χρησιμοποιούνται συνήθως περιλαμβάνεται το φίλτρο που λειτουργεί με βάση μία λίστα απαγορευμένων λέξεων. Όταν κάποια από αυτές εντοπιστεί, αντικαθίσταται με σύμβολα ή με άλλη συνώνυμη, με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να απορρίπτονται παράγραφοι ή και ολόκληρο το κείμενο. Με την ίδια λογική απορρίπτονται και υπερσυνδέσεις που οδηγούν σε λίστα απαγορευμένων διευθύνσεων ΙΡ. Στην προσπάθειά τους να επωφεληθούν των πλεονεκτημάτων όλων των μεθόδων και να διασφαλίσουν στο μέγιστο την ποιότητα του περιεχομένου τους, πολλές ιστοσελίδες υιοθετούν ένα υβριδικό μοντέλο ελέγχου (hybrid moderation) (Βέγλης, 2012). Χρησιμοποιούν αρχικά τον τεχνικό, αυτοματοποιημένο έλεγχο και στη συνέχεια εφαρμόζουν διαφορετικό τύπο ελέγχου ανάλογα με το ιστορικό του κάθε χρήστη. Όσοι χρήστες δεν έχουν δημιουργήσει στο παρελθόν προβλήματα και επιδεικνύουν συμπεριφορά σύμφωνη με τους κανόνες της σελίδας καταχωρούν τα σχόλιά τους άμεσα και ο έλεγχος έπεται της δημοσίευσης. Αντίθετα, όσοι χρήστες έχουν κακό ιστορικό δέχονται τον έλεγχο πριν την ανάρτηση του περιεχομένου τους. Παράλληλα, και οι ίδιοι οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν στον έλεγχο, κρίνοντας τα κείμενα των υπολοίπων. 100

101 Ένα τέτοιο υβριδικό σύστημα εντοπίζει ο Harrison (2010) στη διαχείριση του περιεχομένου των χρηστών από το BBC. Ένα φίλτρο λέξεων απορρίπτει τις λέξεις που ο οργανισμός θεωρεί ακατάλληλες για δημοσίευση στο δικτυακό του τόπο. Οι δημοσιογράφοι αναλαμβάνουν να ελέγξουν όσα κείμενα προορίζονται για τμήματα που απευθύνονται σε παιδιά και όσες συζητήσεις αφορούν αμφιλεγόμενα ζητήματα, πριν εγκρίνουν την ανάρτησή τους. Τα κείμενα που δεν εγείρουν επικίνδυνες απαντήσεις δημοσιεύονται απευθείας και οι χρήστες μπορούν να χρησιμοποιήσουν την επιλογή alert the moderator για να ενημερώσουν ότι η δημοσιογραφική ομάδα πρέπει να ελέγξει παράνομο ή ακατάλληλο περιεχόμενο. Συμπληρωματικά, έχει δημιουργηθεί μία λίστα ατόμων που επανειλημμένα προκαλούν προβλήματα και οι αναρτήσεις τους εξαρχής αντιμετωπίζονται ως ανεπιθύμητες. Στην έρευνα των Singer κ.ά. (2011) μόνο επτά από τις είκοσι τέσσερις εφημερίδες που μελετήθηκαν εφάρμοζαν το post-moderation 33. Προηγουμένως είχαν δοκιμάσει το premoderation, αλλά για λόγους χρόνου το εγκατέλειψαν, διότι διαχειρίζονταν πολύ μεγάλο όγκο υλικού και οδηγούνταν σε καθυστερήσεις. Και ο Thurman (2008) παρατήρησε ότι το 80% των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων που ερεύνησε ήλεγχαν τα όσα υπέβαλλαν οι αναγνώστες τους πριν τα δημοσιεύσουν. Σε μετέπειτα έρευνα στις ίδιες ιστοσελίδες, βέβαια, τα πράγματα περιπλέχθηκαν, δεδομένου ότι κάποιες από αυτές χαλάρωσαν τις πρακτικές ελέγχου με σκοπό να μειώσουν το κόστος και να ενισχύσουν τη συμμετοχή των χρηστών (Thurman & Hermida, 2010: 18). Έτσι, ενώ η Daily Mirror, οι Financial Times και η The Independent ασκούσαν αρχικά έλεγχο πριν δημοσιεύσουν τα σχόλια των αναγνωστών στα ιστολόγιά τους, στη συνέχεια επέτρεπαν το σχολιασμό απευθείας και χωρίς προηγούμενη εγγραφή, στοχεύοντας στην ενίσχυση της απρόσκοπτης συμμετοχής. Στις περισσότερες ιστοσελίδες εφαρμόζεται διαφορετικού είδους έλεγχος με γνώμονα τον τύπο του περιεχομένου που παράγουν οι χρήστες (Πίνακας 2). Οι απαιτήσεις 33 Πρόκειται για τις εξής: Het Belang van Limburg από το Βέλγιο, Guardian από το Ηνωμένο Βασίλειο, Washington Post και USA Today από τις Η.Π.Α., 20 Minutos από την Ισπανία και The Globe and Mail και National Post από τον Καναδά. 101

102 διαφέρουν ανάλογα με την επικινδυνότητα της κάθε συμμετοχικής πλατφόρμας και την ελευθερία που παρέχει η κάθε μία. Τύπος περιεχομένου Είδος ελέγχου Σχόλια Distributed moderation Forum συζητήσεων Pre-moderation Δημοσιογραφικά blogs Pre-moderation Blogs αναγνωστών Distributed ή post-moderation Άρθρα πολιτών Pre-moderation Πολυμεσικό υλικό Pre-moderation Κοινωνική δικτύωση Χωρίς moderation Δημοσκοπήσεις Spontaneous moderation Κατάταξη περιεχομένου Spontaneous moderation Συλλογικές συνεντεύξεις Pre-moderation Πίνακας 2: Εφαρμογή διαφορετικού τύπου ελέγχου ανάλογα με τον τύπο του περιεχομένου (Βέγλης, 2012). Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο, τέλος, η διαχείριση του περιεχομένου των χρηστών να μην εκλαμβάνεται ως μέρος των δημοσιογραφικών καθηκόντων και να ανατίθεται σε εξωτερικές εταιρείες. Κάτι τέτοιο συμβαίνει, κυρίως, σε μεγάλες αγορές με εκτεταμένα δίκτυα συμμετεχόντων και μεγάλο όγκο υλικού. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ένας 102

103 αποτελεσματικός μηχανισμός ελέγχου απαιτεί σημαντικό μερίδιο χρόνου και χρήματος και «ο φόβος ότι κάτι επικίνδυνο θα ξεφύγει δεν εξαφανίζεται ποτέ» (Singer κ.ά., 2011: 135) Εναλλακτικές μέθοδοι Πολλοί ειδησεογραφικοί οργανισμοί επενδύουν στην εκπαίδευση των χρηστών τους ώστε να γίνουν σωστοί συμμετέχοντες που ενδιαφέρονται για την καλή ποιότητα του περιεχομένου τους. Χωρίς να εγκαταλείπουν τις προαναφερθείσες μεθόδους, καλλιεργούν τη συνεργασία μεταξύ επαγγελματιών και ερασιτεχνών με εναλλακτικό τρόπο. Η Le Monde στη Γαλλία και οι Gazet van Antwerpen και Het Belang van Limburg στο Βέλγιο αναθέτουν σε κάποιους από τους δημοσιογράφους τους την ιδιότητα των εκπαιδευτών (coaches) που διδάσκουν στους ενδιαφερόμενους αναγνώστες τούς βασικούς ηθικούς και πρακτικούς κανόνες της δημοσιογραφίας (Singer κ.ά., 2011: 136). Οι βελγικές εφημερίδες κάλεσαν τους αναγνώστες τους να γίνουν πολίτες δημοσιογράφοι για τοπικά θέματα, παρέχοντάς τους σύντομες εκπαιδευτικές και ενημερωτικές συναντήσεις. Τη φιλοσοφία της πρωτοβουλίας αυτής εξηγεί ο διαχειριστής του περιεχομένου των χρηστών των δύο εφημερίδων με τη φράση «προσπαθούμε να γνωρίσουμε αυτούς τους ανθρώπους και να τους εξηγήσουμε πώς να γράψουν ένα άρθρο ή πώς να διεξάγουν μία συνέντευξη, πάντα με τη σκέψη να μην καταστρέψουμε την ευχαρίστησή που νιώθουν ως εθελοντές» (Singer κ.ά., 2011: 136). Ο δικτυακός τόπος OhmyNews ίδρυσε το 2007 εκπαιδευτικό κέντρο με την ονομασία OhmyNews Citizen Journalism School 34, στους χώρους ενός εγκαταλελειμμένου δημοτικού σχολείου μίας επαρχιακής πόλης. Το σχολείο σχεδιάστηκε ως ένα κέντρο συνεργατικής γνώσης για τη συμμετοχική δημοσιογραφία και τη δημιουργία περιεχομένου από τους χρήστες. Οι εγκαταστάσεις του αποτελούνταν από αίθουσες 34 Με τον όρο citizen εννοείται η ενσωμάτωση της δημοσιογραφίας των πολιτών στο επαγγελματικό πλαίσιο, διαδικασία που στο Κεφάλαιο 1.7 ορίσαμε ως συμμετοχική δημοσιογραφία. Πρόκειται για χαρακτηριστική περίπτωση σύγχυσης των όρων citizen και participatory journalism. 103

104 μαθημάτων, ηλεκτρονικούς υπολογιστές και χώρους αναψυχής. Η εκπαίδευση περιελάμβανε μαθήματα δημοσιογραφίας, φωτοδημοσιογραφίας και χειρισμού ψηφιακού εξοπλισμού, ενώ πραγματοποιούνταν και εργαστηριακές εφαρμογές των θεωρητικών γνώσεων. Παράλληλα με τους ερασιτέχνες, υπήρχε η δυνατότητα παροχής βοήθειας σε επιχειρηματίες των Μέσων που ήθελαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα του OhmyNews και σε επαγγελματίες δημοσιογράφους προκειμένου να μετεκπαιδευθούν στη χρήση των νέων τεχνολογικών εργαλείων. Η εφημερίδα The Register Citizen, ενισχύοντας τις πρωτότυπες μεθόδους συμμετοχικής δημοσιογραφίας που εφαρμόζει, κάλεσε τους πολίτες της κοινότητάς της να συνδιαμορφώσουν τους κανόνες ελέγχου του περιεχομένου που προέρχεται από τους χρήστες. Οι συντάκτες έδωσαν στη δημοσιότητα ένα προσχέδιο με τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές και οι πολίτες κατέθεταν τις απόψεις τους μέσω των κοινωνικών δικτύων. Στη συνέχεια ακολούθησε και μία δημόσια συνάντηση όπου διαμορφώθηκε το τελικό κείμενο. 4.3 Ζητήματα ευθύνης Δικαιώματα και υποχρεώσεις Με το Web 2.0 και το συμμετοχικό διαδίκτυο ο χρήστης δεν αρκείται στο ρόλο του απλού αναγνώστη και παρατηρητή. Είναι σε θέση να αναρτά ο ίδιος περιεχόμενο, γεγονός το οποίο μεταβάλλει τόσο την άσκηση των δικαιωμάτων του όσο και την τήρηση των υποχρεώσεών του (Σωτηρόπουλος, 2011). Με την κατάργηση της διαμεσολάβησης ο χρήστης μπορεί να δημοσιεύει περιεχόμενο απευθείας, χωρίς προηγούμενο έλεγχο, με αποτέλεσμα να του αναλογεί πλέον ένα σημαντικό μερίδιο της ευθύνης (Δεληγιάννη, 2012: 130). Ο χρήστης, ως πομπός και δέκτης πληροφοριών, είναι ταυτόχρονα φορέας δύο βασικών δικαιωμάτων, του δικαιώματος ελεύθερης έκφρασης και του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικότητάς του. Η προστασία του απορρήτου, η προστασία της 104

105 επώνυμης ή ανώνυμης έκφρασης, η απαγόρευση δημιουργίας προφίλ από τρίτους και ο σεβασμός της προσωπικότητας του ατόμου ως επισκέπτη μίας ιστοσελίδας συνυπάρχουν με την ελευθερία της έκφρασης (Σωτηρόπουλος, 2008). Οι γενικοί περιορισμοί αυτής της ελευθερίας δεν είναι θεμιτοί, γι αυτό και οι νόμοι που περιορίζουν την έκφραση και τη διάδοση μίας ιδέας, μίας γνώμης ή μίας πληροφορίας δεν είναι επιτρεπτοί. Και στην έκφραση των πολιτών στο διαδίκτυο ισχύει η απαγόρευση της λογοκρισίας και άλλων προληπτικών μέτρων κατά της ελευθεροτυπίας (Δεληγιάννη, 2012: 110). Στα blogs συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει ότι τόσο οι ιστολόγοι με τις αναρτήσεις τους όσο και οι επισκέπτες με τα σχόλιά τους είναι ελεύθεροι να εκφράζουν τη γνώμη τους, ακόμη και με προκλητική διατύπωση (Δεληγιάννη, 2012: 103). Θα ήταν λάθος, ωστόσο, να σχηματιστεί η εντύπωση μίας κατάστασης ασύδοτης και αυθαίρετης. Οι χρήστες, εκτός από δικαιώματα, έχουν υποχρεώσεις και καθήκοντα. Η διάπραξη αδικημάτων μέσω της ελεύθερης έκφρασης στο διαδίκτυο, όπως οι προσβολές της προσωπικότητας και η προσβολή του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας που αναφέρθηκαν παραπάνω, οδηγεί στην τιμωρία του υπευθύνου. Ο λόγος στο διαδίκτυο παραμένει δημόσιος και δεσμεύεται από τους αντίστοιχους κανόνες. Ταυτόχρονα, όπως εξηγεί η Δεληγιάννη (2012: 133), εφόσον η έκφραση γνώμης του πολίτη στο διαδίκτυο θεωρείται ψηφιακό ανάλογο του Τύπου, οφείλουμε να αποδεχθούμε ότι ο πολίτης δημοσιογράφος θα πρέπει να δεσμεύεται και από τις συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου, στο βαθμό που συμβάλλει στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και μπορεί να θίξει τα ιδιωτικά και συλλογικά έννομα αγαθά. Μερικές από τις υποχρεώσεις αυτές είναι το καθήκον αλήθειας, το καθήκον διασταύρωσης της είδησης, η υποχρέωση πλήρους μετάδοσης των πληροφοριών που τεκμηριώνουν την ακρίβεια της είδησης, η αντιστοιχία τίτλου και περιεχομένου, ο σεβασμός των προσωπικών δεδομένων, ο σεβασμός του τεκμηρίου αθωότητας, η αποφυγή χρήσης ρατσιστικού και μισαλλόδοξου λόγου (Δεληγιάννη, 2012: 134). Οι δεοντολογικοί κανόνες που αποτυπώνουν αυτές τις υποχρεώσεις, δεν εφαρμόζονται, 105

106 δηλαδή, μόνο στους επαγγελματίες δημοσιογράφους, αλλά ισχύουν για κάθε πολίτη που χρησιμοποιεί τα νέα Μέσα Ευθύνη από τα σχόλια των χρηστών Σε ό,τι αφορά, ειδικότερα, τα σχόλια των χρηστών στους δικτυακούς τόπους, επικρατεί σύγχυση για την ευθύνη που έχει και ο κάτοχος της ιστοσελίδας για το περιεχόμενο που αναρτάται από τους επισκέπτες της. Η σύγχυση οφείλεται στην ταύτιση που επιχειρείται μεταξύ των επιστολών στις εφημερίδες ή των τηλεφωνημάτων στις εκπομπές και των σχολίων στις ιστοσελίδες. Η άποψη, όμως, αυτή που παραλληλίζει ανόμοιους τρόπους συμμετοχής παραβλέπει την εντελώς διαφορετική φύση του διαδικτύου σε σχέση με τα παραδοσιακά Μέσα. Συγκεκριμένα, ενώ στα παραδοσιακά Μέσα μία προσβολή μπορεί να αποκατασταθεί μόνο με νέα δημοσίευση ή εκπομπή, στο διαδίκτυο οι προσβλητικοί χαρακτηρισμοί μπορούν να αποσυρθούν, καθώς κάτι τέτοιο είναι τεχνικά δυνατό. Ταυτόχρονα, «στα παραδοσιακά έντυπα μέσα, οτιδήποτε δημοσιεύεται περνάει μέσα από το φίλτρο του διευθυντή σύνταξης, ο οποίος φέρει και την ευθύνη» (Σωτηρόπουλος, 2010). Στα νέα Μέσα δεν συμβαίνει το ίδιο, αφού τόσο στην πράξη όσο και νομικά ο προληπτικός έλεγχος του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες και δημοσιεύεται στις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες δεν είναι υποχρεωτικός. Έτσι, οι διατάξεις περί Τύπου, που θεμελιώνουν την αντικειμενική ευθύνη της ιδιοκτησίας (δηλαδή ακόμη και χωρίς υπαιτιότητα του ιδιοκτήτη) και ισχύουν στα παραδοσιακά Μέσα μπορούν να εφαρμοστούν στις ιστοσελίδες, αλλά μόνο για τα κείμενα που έχουν αναρτήσει αρθρογράφοι που τελούν σε σχέση εξάρτησης με την ιδιοκτησία (δηλαδή που έχουν επιλεγεί εκ των προτέρων από τον ιδιοκτήτη ή ταυτίζονται με αυτόν) (Σωτηρόπουλος, 2010). Αντίθετα, δεν βρίσκουν εφαρμογή στην ελεύθερη ανάρτηση σχολίων από τους χρήστες μίας συμμετοχικής πλατφόρμας. Τις περιπτώσεις αυτές ρυθμίζει το άρθρο 13 του προεδρικού διατάγματος 131/2003 το οποίο ενσωματώνει την Οδηγία 2000/31 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες νομικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της 106

107 πληροφορίας. Συγκεκριμένα, το άρθρο αναφέρει ότι ο φορέας δεν έχει ευθύνη για το περιεχόμενο που αναρτά ο χρήστης εφόσον: α) δεν γνωρίζει ότι πρόκειται για παράνομη πληροφορία και β) μόλις αντιληφθεί ότι πρόκειται για παράνομη πληροφορία την αποσύρει ταχέως ή καθιστά αδύνατη την πρόσβαση σε αυτήν (Σωτηρόπουλος, 2010). Το ίδιο άρθρο αναφέρει, επιβεβαιώνοντας τα προαναφερθέντα, ότι ο κάτοχος της ιστοσελίδας δεν απαλλάσσεται από την ευθύνη εάν ο χρήστης ενεργεί υπό την εξουσία ή τον έλεγχό του (εάν δηλαδή είναι συντάκτης της ιστοσελίδας). Ο νόμος ορίζει, λοιπόν, ότι ο κάτοχος ενός δικτυακού τόπου δεν είναι προληπτικά υπεύθυνος για τα σχόλια που αναρτούν οι αναγνώστες του. Η ευθύνη του δημιουργείται μόλις ενημερωθεί για την ύπαρξη παράνομου περιεχομένου στην ιστοσελίδα του. Όταν του επισημανθεί ή λάβει γνώση με άλλο τρόπο του παράνομου χαρακτήρα μίας ανάρτησης, τότε είναι υποχρεωμένος να την απομακρύνει (Σωτηρόπουλος, 2010). Ο νόμος, λαμβάνοντας υπόψη την ταχύτατη ροή της πληροφορίας στο διαδίκτυο, την αμεσότητα στην επικοινωνία και το συμμετοχικό χαρακτήρα των εφαρμογών του Web 2.0 αναγνωρίζει ότι ο υπεύθυνος μίας ιστοσελίδας δεν μπορεί να εποπτεύει διαρκώς το περιεχόμενο που αναρτάται σε αυτήν. Γίνεται, επομένως, σαφές ότι ο έλεγχος ή μη του περιεχομένου που παράγουν οι χρήστες και πολύ περισσότερο το είδος αυτού του ελέγχου βρίσκεται στην κρίση του εκάστοτε κατόχου μίας ιστοσελίδας. Το moderation (πολλώ δε μάλλον η μορφή αυτού) δεν είναι υποχρέωση, αλλά επιλογή (Σωτηρόπουλος, 2010) 35. Αυτή την αρχή έλλειψης προληπτικής ευθύνης παραβιάζει, όμως, ευθέως η απόφαση Delfi As κατά Εσθονίας που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στις 10 Οκτωβρίου Με την απόφασή του έκρινε ότι «ο ιδιοκτήτης 35 Ωστόσο, «εξυπακούεται πως φέρει πλήρη ευθύνη ο πάροχος εκείνος, ο οποίος δηλώνει, πως το περιεχόμενο που προσφέρει, ελέγχεται από τις δικές του υπηρεσίες. Στην περίπτωση αυτή, ευθύνεται πλήρως τόσο για τις δηλώσεις που ηθελημένα δημοσιεύονται στο διαδίκτυο με τη βοήθειά του, όσο και για εκείνες που δημοσιεύονται χωρίς τη θέλησή του» (Δεληγιάννη, 2012: 162). 107

108 ιστοσελίδας ευθύνεται για τα σχόλια ανωνύμων σχολιαστών, παρόλο που μπορεί να έχει λάβει τα μέτρα για την ειδοποίησή του από κάθε θιγόμενο» (Σωτηρόπουλος, 2013). Το Δικαστήριο μεταθέτει έτσι την ευθύνη στο στάδιο πριν τη δημοσίευση, καλώντας ουσιαστικά τις ιστοσελίδες να ελέγχουν το περιεχόμενο που αναρτούν οι χρήστες πριν το δημοσιεύσουν. Πρόκειται, όπως είναι φανερό, για παραβίαση της Οδηγίας 2000/31/ΕΚ, με την οποία ο κάτοχος μίας ιστοσελίδας καθίσταται υπεύθυνος μόνο αφού ενημερωθεί για το παράνομο περιεχόμενο και όχι προληπτικά. Σχολιάζοντας την απόφαση, ο Σωτηρόπουλος (2013) αναφέρει: «όποιος φιλοξενεί σχόλια τρίτων που αναρτώνται ελεύθερα, δεν μπορεί να έχει ευθύνη για προληπτικό έλεγχο, αλλά οφείλει να αποσύρει ταχέως το παράνομο υλικό, όταν περιέλθει σε γνώση του. Αλλιώς, δεν έχουμε Web 2.0, δεν έχουμε Facebook, δεν έχουμε YouTube, δεν έχουμε Blogger.com: όλες οι αυτές οι εταιρίες θα έπρεπε να ελέγχουν μία προς μία τις αναρτήσεις από κάθε χρήστη, πριν επιτρέψουν την δημοσιοποίησή τους, όπερ άτοπον». Το κομβικό σημείο στα θέματα ευθύνης των κατόχων και διαχειριστών ιστοσελίδων είναι η ορθή εφαρμογή των Όρων Χρήσης. Όπως επισημαίνει ο Σωτηρόπουλος (2009), «Χρειάζεται δηλαδή να δημιουργούνται και να τηρούνται ιδιωτικοί κώδικες δεοντολογίας, οι οποίοι πρέπει να σέβονται τόσο την φύση του μέσου (άμεση ροή πληροφορίας) όσο και την φύση του δικαιώματος και τους περιορισμούς του». Πρόκειται για ένας είδος συμβολαίου που υπογράφεται ανάμεσα στο διαδικτυακό Μέσο και το χρήστη και στο οποίο διατυπώνονται οι κανόνες της συμβίωσής τους, ενώ σε αυτούς ορίζεται και ο τρόπος μέσω του οποίου οι θιγόμενοι μπορούν να προστατευτούν. Όλο και περισσότερες ιστοσελίδες που δίνουν δυνατότητες συμμετοχής διαμορφώνουν τους Όρους Χρήσης των υπηρεσιών τους. Σε κάποιες από αυτές, μάλιστα, η αποδοχή των Όρων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την είσοδο του χρήστη στη σελίδα. 108

109 4.3.3 Ευθύνη των παρόχων πρόσβασης Εκτός από την ευθύνη του ίδιου του χρήστη αλλά και του κατόχου της ιστοσελίδας, σημαντικά ερωτήματα προκύπτουν και για την ευθύνη των παρόχων πρόσβασης στο διαδίκτυο (Internet Service Providers). Κατά τα πρώτα χρόνια ζωής του διαδικτύου ίσχυε η αρχή της ουδετερότητας, σύμφωνα με την οποία οι πάροχοι δεν έχουν καμία αρμοδιότητα να ελέγχουν και να λογοκρίνουν εκ των προτέρων περιεχόμενο οποιασδήποτε μορφής. Συνέπεια αυτής της αρχής ήταν να αντιμετωπίζονται οι πάροχοι με όμοιο τρόπο για όλους τους λόγους ευθύνης που ενδεχομένως προέκυπταν (Δεληγιάννη, 2012: 355). Σταδιακά, όμως, άρχισε να υιοθετείται μία διαφορετική προσέγγιση σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, αφήνοντας περιθώριο για τη λήψη μέτρων με σκοπό την πρόληψη επικείμενων προσβολών του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας 36 (Δεληγιάννη, 2012: 357). Θα πρέπει, επιπρόσθετα, να λάβουμε υπόψη ότι σύμφωνα με την Οδηγία 2000/31/ΕΚ η απαλλαγή των παρόχων πρόσβασης από την ευθύνη για τις μεταδιδόμενες από αυτούς πληροφορίες στο βαθμό που δεν έχουν έλεγχο πάνω στο μεταδιδόμενο περιεχόμενο δεν είναι απόλυτη. Αντίθετα, προβλέπεται η δυνατότητα να αποφασιστεί δικαστικά η πρόληψη των παραβάσεων σε σχέση με την πληροφορία που διακινείται διαδικτυακά (Δεληγιάννη, 2012: 358). Εγείρεται, επομένως, έντονος προβληματισμός για τις δυνατότητες προληπτικού ελέγχου επί του περιεχομένου που διακινούν οι χρήστες. Έχουν οι πάροχοι το δικαίωμα να το ελέγχουν εκ των προτέρων; Μπορούν να επιβάλλουν φιλτράρισμα ιστοσελίδων; Σε περιπτώσεις που διακυβεύεται η πνευματική ιδιοκτησία μέχρι ποιου σημείου μπορούν να δράσουν οι πάροχοι για να μην θιγούν τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών; Η νομολογία των εθνικών και ευρωπαϊκών δικαστηρίων φανερώνει αντικρουόμενες στάσεις και δεν ξεδιαλύνει το τοπίο. Η περαιτέρω ανάλυση των σχετικών δικαστικών αποφάσεων ξεφεύγει από τους σκοπούς της παρούσας μελέτης. Αυτό, όμως, που οφείλουμε να τονίσουμε είναι ότι η 36 Οδηγία 2004/48 109

110 όποια νομική ή μη τοποθέτηση επί του θέματος της ευθύνης του χρήστη, του κατόχου της ιστοσελίδας ή του παρόχου πρόσβασης θα πρέπει να λαμβάνει πρωτίστως υπόψη τη φύση του Web 2.0. Η φιλοσοφία των συμμετοχικών εφαρμογών διαφέρει σημαντικά από τις μορφές επικοινωνίας στα παραδοσιακά Μ.Μ.Ε. Οι επιστολές προς τις εφημερίδες μπορεί να θεωρούνται πρόγονος των σχολίων στις ιστοσελίδες, απέχουν όμως κατά πολύ από τη διάδραση και την αμεσότητα των τελευταίων, γι αυτό και πρέπει να χαίρουν διαφορετικής αντιμετώπισης. 110

111 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΚΤΥΑΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΤΩΝ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της μελέτης των δικτυακών τόπων όλων των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων πανελλαδικής κυκλοφορίας που έχουν διαδικτυακή παρουσία. Συνολικά μελετήθηκαν 17 δικτυακοί τόποι κατά το διάστημα Φεβρουαρίου Μαρτίου Για το σκοπό αυτό αναζητήθηκαν τα εργαλεία συμμετοχικής δημοσιογραφίας που οι εφημερίδες έχουν ενσωματώσει στη διαδικτυακή τους παρουσία αλλά και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν για να διασφαλίσουν την ποιότητα του περιεχομένου που παράγεται από τους χρήστες. 5.1 Τα εργαλεία συμμετοχικής δημοσιογραφίας των δικτυακών τόπων των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων δημοκρατία Δομή αρχικής σελίδας: Στην κορυφή της σελίδας υπάρχουν οι κατηγορίες οργάνωσης της ύλης, οι οποίες είναι Πολιτική, Χρήμα, Κόσμος, Η ζωή μας, Υγεία, Πολιτισμός, Αθλητισμός, Περιφέρεια, Multimedia, Απόψεις και Πρωτοσέλιδα. Ακολουθεί το λογότυπο της εφημερίδας, οι κυριότερες ειδήσεις και οι υπόλοιπες ειδήσεις χωρισμένες σε κατηγορίες. Ανάμεσά τους εμφανίζονται διαφημίσεις. Στο δεξί μέρος υπάρχει το εξώφυλλο της έντυπης έκδοσης, σύνδεσμοι για την παρουσία της εφημερίδας σε Facebook, Twitter, Google + και YouTube, ενημέρωση για τον καιρό, την ώρα και την ημερομηνία. Επίσης, παρουσιάζονται οι προσφορές με τα φύλλα του Σαββάτου και της Κυριακής, τα οποία κυκλοφορούν και σε ψηφιακή μορφή με συνδρομή, ορισμένα video, τα πρωτοσέλιδα των αθλητικών εφημερίδων, τα δημοφιλέστερα άρθρα, καθώς και μία δημοσκόπηση. 111

112 Εργαλεία συζήτησης: Κάτω από κάθε δημοσίευση της σελίδας (άρθρα, ρεπορτάζ, video, προσφορές) o χρήστης μπορεί να αφήσει το σχόλιό του, το οποίο, όμως, δεν εμφανίζεται άμεσα, αλλά μόνο αφού ελεγχθεί. Ο σχολιασμός γίνεται μέσω της εφαρμογής DISQUS, στην οποία ο χρήστης πρέπει να εγγραφεί δημιουργώντας ένα προφίλ. Χρήστες μη εγγεγραμμένοι δεν μπορούν να σχολιάσουν. Αν ο χρήστης έχει λογαριασμό στο Facebook, το Twitter ή το Google μπορεί να συνδεθεί και μέσω αυτού, αλλά πάντα με τη μεσολάβηση του DISQUS. Κάτω από κάθε συζήτηση υπάρχει η επιλογή Κοινότητα, όπου φαίνονται οι κορυφαίες συζητήσεις όλης της σελίδας, οι δημοσιεύσεις δηλαδή που έχουν τα περισσότερα σχόλια, καθώς και οι κορυφαίοι σχολιαστές, αυτοί που αντίστοιχα έχουν κάνει τα περισσότερα σχόλια. Κάθε χρήστης, εκτός από την ανάρτηση του δικού του σχολίου, μπορεί επίσης να απαντά στα σχόλια των υπολοίπων, να κοινοποιεί τη συζήτηση στο Facebook και το Twitter, καθώς και να της απονέμει ως θετική βαθμολόγηση ένα αστέρι (Εικόνα 2). Τα σχόλια είναι το μοναδικό εργαλείο συζήτησης που διαθέτει η σελίδα της εφημερίδας, καθώς δεν υπάρχουν forum, blogs δημοσιογράφων ή αναγνωστών. Εικόνα 2: Ο χώρος σχολιασμού της εφημερίδας δημοκρατία. 112

113 Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Οι αναγνώστες δεν έχουν τη δυνατότητα να δημοσιεύσουν ούτε κείμενα ούτε πολυμεσικό υλικό. Εργαλεία διαμοιρασμού: Στο Twitter και το Google + μπορούν να μοιραστούν μία δημοσίευση οι χρήστες του δικτυακού τόπου. Εργαλεία αξιολόγησης: Στην αρχική σελίδα υπάρχει μία δημοσκόπηση όπου ο χρήστης μπορεί να εκφράσει τη γνώμη του για ένα θέμα της επικαιρότητας επιλέγοντας μία από τις απαντήσεις που δίνονται. Μπορεί, επίσης, να μεταβεί στις παλαιότερες ψηφοφορίες και να δει τα αποτελέσματά τους αν αυτές έχουν ολοκληρωθεί ή να απαντήσει σε αυτές αν είναι ακόμη ανοιχτές. Σε ό,τι αφορά την κατάταξη του περιεχομένου, η ιστοσελίδα δίνει τη δυνατότητα στους αναγνώστες να δηλώσουν αν τους αρέσει μία δημοσίευση, με τη χρήση της επιλογής Μου αρέσει! του Facebook. Ένας μετρητής στο πλάι της επιλογής δείχνει τον αριθμό των χρηστών που έδωσαν τη θετική τους ψήφο. Εκτός από την άμεση αξιολόγηση, στην αρχική σελίδα παρουσιάζονται και τα Δημοφιλή Άρθρα, όπως διαμορφώνονται από τη δραστηριότητα των αναγνωστών. ΕΘΝΟΣ Δομή αρχικής σελίδας: Στο πάνω μέρος της σελίδας υπάρχουν σύνδεσμοι για όλα τα ένθετα της εφημερίδας, διαφημίσεις και παρακάτω το λογότυπο και η ημερομηνία. Στη συνέχεια υπάρχουν οι βασικές κατηγορίες της ύλης: ΝΕΑ ΣΕ 10, ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΔΙΕΘΝΗ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ, ΕΘΝΟΣΠΟΡ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, ΕΝΘΕΤΑ και ΧΡΗΣΙΜΑ. Ακολουθούν οι σημαντικότερες ειδήσεις, τα πρωτοσέλιδα της έντυπης έκδοσης και η εφαρμογή της εφημερίδας για κινητά τηλέφωνα. Στη δεξιά πλευρά υπάρχουν τα τελευταία νέα, τα πιο δημοφιλή άρθρα, διαφημίσεις, καθώς και υπερσύνδεσμοι για την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας και για όλα τα έντυπα του συγκροτήματος PEGASUS στο οποίο ανήκει το ΕΘΝΟΣ. Η αρχική σελίδα ολοκληρώνεται με ένα βίντεο από την τρέχουσα ειδησεογραφία, φόρμα εγγραφής στο newsletter, ροή 113

114 ειδήσεων και εκτενέστερη παρουσίαση των ενθέτων της εφημερίδας, καθώς και των υπόλοιπων εντύπων του δημοσιογραφικού συγκροτήματος. Εργαλεία συζήτησης: Στο δικτυακό τόπο δεν παρέχεται στους αναγνώστες κανένα εργαλείο συζήτησης και διαλόγου, δεν υπάρχει, δηλαδή, η δυνατότητα σχολιασμού των δημοσιεύσεων, ενώ απουσιάζουν, επίσης, forum, blogs δημοσιογράφων και αναγνωστών. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Οι αναγνώστες δεν έχουν τη δυνατότητα να δημοσιεύσουν ούτε κείμενα ούτε πολυμεσικό υλικό. Εργαλεία διαμοιρασμού: Ως tweet μπορούν να μοιραστούν μία δημοσίευση οι χρήστες της σελίδας, προβάλλοντάς την, έτσι, στον προσωπικό τους λογαριασμό. Εργαλεία αξιολόγησης: Σε κανένα σημείο του δικτυακού τόπου δεν εμφανίζονται δημοσκοπήσεις. Για να κατατάξουν το περιεχόμενο, οι χρήστες επιλέγουν το Like! μέσω Facebook, ενώ έμμεσα διαμορφώνουν και τη λίστα με ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ που είναι διαθέσιμη στην αρχική σελίδα (Εικόνα 3). Εικόνα 3: ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ θέματα στην αρχική σελίδα του ΕΘΝΟΥΣ. 114

115 ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ: Δομή αρχικής σελίδας: Στην κορυφή της ιστοσελίδας ο χρήστης μπορεί να δημιουργήσει λογαριασμό, να συνδεθεί με το Facebook ή το Twitter της εφημερίδας και να εγγραφεί ως συνδρομητής. Η ύλη του δικτυακού τόπου χωρίζεται σε ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ, ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ, ΕΛΛΑΔΑ, ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ και ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ ON-LINE. Υπάρχει, επίσης, η δυνατότητα επικοινωνίας με την εφημερίδα. Ακολουθούν οι μόνιμες στήλες, οι κυριότερες ειδήσεις, το video της ημέρας και διαφημίσεις. Εργαλεία συζήτησης: Απουσιάζουν όλα τα εργαλεία συζήτησης (σχόλια, forum, blogs δημοσιογράφων, blogs αναγνωστών). Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Δεν παρέχονται τέτοια εργαλεία στους χρήστες. Εργαλεία διαμοιρασμού: Οι χρήστες μπορούν να μοιραστούν μία δημοσίευση στο Twitter και το Google +. Εργαλεία αξιολόγησης: Ο μόνος τρόπος να αξιολογήσει περιεχόμενο ο αναγνώστης είναι να δηλώσει Μου Αρέσει! στην κορυφή κάθε δημοσίευσης, καθώς δεν υπάρχουν δημοσκοπήσεις ή άλλοι έμμεσοι τρόποι. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ τύπος Δομή αρχικής σελίδας: Στο πάνω μέρος της ιστοσελίδας υπάρχουν πληροφορίες για την ημερομηνία, την ώρα και τον καιρό, υπερσύνδεσμοι για τους λογαριασμούς Facebook και Twitter της εφημερίδας, το λογότυπο, μία φόρμα επικοινωνίας και διαφημίσεις. Η ύλη οργανώνεται στις κατηγορίες Ελλάδα, Κόσμος, Πολιτική, Οικονομία, Αθλητισμός, Πολιτισμός, Τεχνολογία, Υγεία, Περιβάλλον, ενώ υπάρχει και Web TV. Στη συνέχεια υπάρχει η ροή ειδήσεων, το ημερήσιο πρωτοσέλιδο της έντυπης έκδοσης, τα ένθετα, οι προσφορές της εφημερίδας και διαφημίσεις. Ακολουθούν οι ειδήσεις στα αγγλικά, τα πρωτοσέλιδα όλων των εφημερίδων και οι επιλογές Απόψεις, Γελοιογραφίες, Δημοφιλή. Στο τέλος της αρχικής σελίδας παρατίθενται σχόλια 115

116 αναγνωστών, στοιχεία επικοινωνίας με την εφημερίδα και υπερσύνδεσμοι για όλα τα ένθετά της. Εργαλεία συζήτησης: Κάτω από κάθε δημοσίευση υπάρχει η δυνατότητα σχολιασμού. Ο αναγνώστης καλείται να συμπληρώσει μία φόρμα, γράφοντας τον τίτλο του σχολίου, το και το σχόλιό του (Εικόνα 4). Στη συνέχεια αποστέλλει το μήνυμά του, το οποίο δεν αναρτάται άμεσα, αλλά μόνο μετά από έλεγχο. Εκτός από το χώρο κάτω από τα άρθρα, τα τελευταία σχόλια εμφανίζονται επίσης σε έναν πίνακα ο οποίος μένει σταθερός σε όλες τις σελίδες του δικτυακού τόπου. Συγκεκριμένα, στον πίνακα εμφανίζονται η ημερομηνία και η ώρα που δημοσιεύτηκε το σχόλιο, οι πρώτες λέξεις του και ο τίτλος του άρθρου το οποίο αφορά. Πατώντας πάνω σε ένα βέλος, ο αναγνώστης μεταφέρεται στη σελίδα όπου υπάρχει δημοσιευμένο. Εκτός από τα σχόλια, στο δικτυακό τόπο δεν υπάρχουν άλλα εργαλεία συζήτησης. Εικόνα 4: Ο χώρος σχολιασμού της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ τύπος. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Οι χρήστες δεν μπορούν να στείλουν άρθρα, φωτογραφίες, βίντεο ή ηχητικό περιεχόμενο στην ιστοσελίδα. Δεν παρέχεται 116

117 αντίστοιχη φόρμα ούτε υπάρχει τέτοια πρόσκληση σε κάποιο σημείο του δικτυακού τόπου. Εργαλεία διαμοιρασμού: Ο χρήστης μπορεί να μοιραστεί μία δημοσίευση στα εξής: Google, Delicious, Messenger, Myspace, StumbleUpon, Blogger, Digg, Y! Mail, Gmail, Outlook, Bit.ly, Bloggy, Blip, 100zakladok, 2linkme, 2 Tag, A97abi, Adfty, Adifni, ADV QR, Lifestream, Amazon, Amen Me!, AOL Mail, APSense, Arto, Azadegi, Baang, Baidu, BallTribe, Beat100, BiggerPockets, BizSugar, Bland takkinn, Blinklist, Blogkeen, Blogmarks, Blurpalicious, Bobrdobr, BonzoBox, Bookmarky.cz, Bookmerken, BoxBrainify, Bryderi.se, BuddyMarks, Buffer, Buzzzy, Camyoo, Care2, Chime, Chiq, Cirip, CiteULike, ClassicalPlace, CleanPrint, CleanSave, Cndig, Colivia.de, COSMiQ, CSS Based, Curate.us, DigaCultura, Diggita, Digo, Diigo, Whois Lookup, DoMelhor, Dosti,.netShoutout, Douban, Draugiem.lv, Dropjack, Dudu, Dzone, Edelight, EFactor, ekudos, elefanta.pl, Embarkons, Evernote, extraplay, EzySpot, Fabulously40, Fark, Farkinda, Fashiolista, FAVable, Faves, favlog, Favoriten, Favoritus, Flaker, Folkd, CherryShare, Formspring, Fresqui, FriendFeed, funp, fwisp, Gabbr, Gamekicker, GG, Giftery.me, GigBasket, GiveALink, Healthimize, Good Noows, Google+, Translate, Go.vn, GreaterDebater, Hacker News, Hatena, Hedgehogs, historious, Hotklix, Hyves, Identi.ca, ihavegot, Index4, Indexor, Informazione, Instapaper, iorbix, IRepeater, isociety, iwiw, Jamespot, Jappy Ticker, Jolly, Jumptags, Kaboodle, Kaevur, Kaixin Repaste, Ketnooi, Kindle It, Kledy,Kommenting, La tafanera, Librerio LiDAR Online, Copy Link, LinkedIn, Links Gutter, LinkShares, Linkuj.cz, LiveJournal, LockerBlogger, Logger24, App, Markme, Mashant, Mashbord, me2day, meinvz, Mekusharim, Memonic, Memori.ru, Mendeley, Men ame, Mister Wong, Mixi, Moemesto.ru, Moikrug, mrcnetwork, Mail.ru, N4G, Nasza-klasa, NetLog, Netvibes, Netvouz, NewsMeBack, NewsTrust, Newsvine, Nujij, Odnoklassniki, OKNOtizie, Orkut, Oyyla, Packg, Pafnet, PDFmyURL, PDF Online, PhoneFavs, Pinterest, Planypus, Plaxo, Plurk, Pocket, Posteezy, Posterous, PrintFriendly, Pusha, QRF.in, QRSrc.com, Quantcast, Qzone, Write Your Rep, Reddit, Rediff MyPage, RedKum, ResearchGate, Safelinking, Scoop.at, Scoop.it, Sekoman, Select2Gether, Sharer, Shaveh, She Told Me, Sina Weibo, Skyrock Blog, SMI, BookmarkingNet, SodaHead, Sonico, SpinSnap, springpad, Startaid, Startlap, StoryFollower, studivz, Stuffpit, Stumpedia, FabDesign, Sunlize, SUP BRO, Surfingbird, Svejo, Symbaloo, 117

118 TaazaShare, Tagza, Taringa!, Communicate, Textme, The Fancy, FreeDictionary, The Web Blend, Thinkfinity, ThisNext, Throwpile, to.ly, TopSiteler, Transferr, Tuenti, Tulinq, Tumblr, Tvinx, TwitThis, Typepad, Upnews.it, Urlaubswerk, Viadeo, Virb, VisitezMonSite, VKontakte, vkrugudruzei, VOX Social, VybraliSME, HTML Validator, Webnews, WebShare, WerKenntWen, Windows Gadget, WireFan, WordPress, WowBored, Wykop, Xanga, XING, Y!Bookmarks, Yammer, Yardbarker, Yigg, Spreadly, Yookos, Yoolink, Yorumcuyum, YouMob, Yuuby, Zakladok.net, ZicZac και ZingMe. Εργαλεία αξιολόγησης: Ο αναγνώστης ενός άρθρου, έχει την επιλογή Μου αρέσει! του Facebook, ενώ στην αρχική σελίδα εμφανίζονται τα Δημοφιλή άρθρα, λίστα που διαμορφώνεται έμμεσα από τη συνολική δραστηριότητα των χρηστών στο δικτυακό τόπο. Αντίθετα, δεν υπάρχει κάποια δημοσκόπηση. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Δομή αρχικής σελίδας: Στην κορυφή βρίσκονται το λογότυπο της εφημερίδας, πληροφορίες για την ημερομηνία και τον καιρό, υπερσύνδεσμος για την αγγλική έκδοση της ιστοσελίδας, καθώς επίσης υπερσύνδεσμοι για την παρουσία της εφημερίδας σε Facebook, Twitter, YouTube, για την έκδοση για κινητά, για την επικοινωνία με την εφημερίδα και για τα RSS του δικτυακού τόπου. Ακολουθούν οι σελίδες εκτός της αρχικής, δηλαδή Newsroom, Άρθρα και Στήλες, Έντυπη Έκδοση, Social Media, Communities, EnetPlus. Η ύλη οργανώνεται στις κατηγορίες Ειδήσεις, Πολιτική, Ελλάδα, Οικονομία, Διεθνή, Αθλητισμός, Τέχνες & Πολιτισμός, Επιστήμη & Τεχνολογία, Υγεία, Περιβάλλον. Στη συνέχεια εμφανίζεται το κύριο άρθρο κάθε κατηγορίας, η ροή ειδήσεων, σκίτσα, προσφορές και διαφημίσεις. Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στην έντυπη έκδοση και σε αρχείο παλαιότερων ετών. Εργαλεία συζήτησης: Οι αναγνώστες έχουν τη δυνατότητα να σχολιάζουν ορισμένες από τις δημοσιεύσεις του δικτυακού τόπου, με τη συμπλήρωση μίας φόρμας στο τέλος των αναρτήσεων. Εκεί, πρέπει υποχρεωτικά να γράψουν το και το σχόλιό τους, το οποίο μπορεί να έχει μέγεθος έως χαρακτήρες. Προαιρετικά μπορούν να 118

119 προσθέσουν το όνομά τους ή την ιστοσελίδα που εκπροσωπούν. Τη φόρμα σχολιασμού συνοδεύουν αναλυτικές οδηγίες και προϋποθέσεις υπό τις οποίες γίνονται δεκτά και αναρτώνται τα σχόλια των χρηστών. Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι η ιστοσελίδα έχει το δικαίωμα να μη δημοσιεύει ύβρεις, απειλές και γενικότερα φράσεις που εμπίπτουν στον ποινικό κώδικα, αναφορές σε ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα ή σε γεγονότα που -εξ ορισμού- δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν, αναφορές σε άσχετα με το συγκεκριμένο δημοσίευμα θέματα, καθώς και παραπομπές σε διευθύνσεις ή δημοσιεύματα άλλων ιστοσελίδων ή εντύπων. Τέλος, οι οδηγίες άπτονται της μορφής και της γλώσσας γραφής του κειμένου και οι αναγνώστες δέχονται συστάσεις ευπρέπειας και σεβασμού. Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα εργαλεία συζήτησης, παρατηρούμε ότι στο κάτω μέρος της αρχικής σελίδας υπάρχει η επιλογή Blog συντακτών. Επιλέγοντάς την ο χρήστης μεταβαίνει σε ένα χώρο με τίτλο Σελίδες-Blog Συντακτών-συνεργατών, ο οποίος, όμως, είναι κενός (Εικόνα 5). Εικόνα 5: Ένα εργαλείο συζήτησης στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Οι αναγνώστες δεν καλούνται να στείλουν κείμενα ή άλλης μορφής υλικό προς δημοσίευση. 119

120 Εργαλεία διαμοιρασμού: Adfty, Allvoices, Amazon Wishlist, Arto, Baidu, Bebo, Blinklist, Blip, Blogmarks, Blogger, Brainify, BuddyMarks, Buffer, Add to BX, Care2, chiq, CiteULike, Connotea, corank, Corkboard, Current, Dealspl.us, Delicious, Digg, Diigo,.net Shoutout, DZone, Edmodo, , Evernote, Facebook, Fark, Fashiolista, folkd.com, Formspring, Fresqui, FriendFeed, Funpfwisp, Google, Google +, Bookmarks, Google Reader, Google Translate, Hatena, Hyvesidenti.ca, Instapaper, Jumptags, Kaboodle, linkagogo, LinkedIn, LiveJournal, mail.ru, Meneame, Messenger, Mr Wong, Mixx, moshare, MySpace, N4G, Netlog, Netvouz, Newsvine, NUjij, Odnoklassniki, Oknotizie, Orkut, Pinterest, Raise Your Voice, Reddit, Segnalo, Sina, Slashdot, Sonico, Speedtile, Startaid, Startlap, StumbleUpon, Stumpedia, Technorati, TypePad, Tumblr, Tweet, Viadeo, Virb, Vkontakte, VOXopolis, WordPress, Xanga, Xerpi, Xing, Yammer και Yigg είναι οι εφαρμογές όπου ο χρήστης μπορεί να μοιραστεί μία δημοσίευση. Εργαλεία αξιολόγησης: Το μόνο εργαλείο αυτής της ομάδας που υπάρχει είναι αυτό της έμμεσης κατάταξης περιεχομένου. Σε κάθε μία από τις κατηγορίες (Ειδήσεις, Πολιτική, Ελλάδα, Οικονομία, Διεθνή, Αθλητισμός, Τέχνες & Πολιτισμός, Επιστήμη & Τεχνολογία, Υγεία, Περιβάλλον) παρουσιάζονται οι δημοφιλέστερες ειδήσεις της ημέρας κατά αντίστροφη χρονολογική σειρά. Αυτή, δηλαδή, που δημοσιεύτηκε πιο πρόσφατα, εμφανίζεται πρώτη στη λίστα. Επίσης, στο κάτω μέρος της αρχικής σελίδας εμφανίζονται και Τα Δημοφιλή της Εβδομάδας. Espresso Δομή αρχικής σελίδας: Με το λογότυπο της εφημερίδας, την ημερομηνία, την ώρα και ένα πλαίσιο αναζήτησης καλύπτεται το ανώτερο τμήμα της ιστοσελίδας. Έπονται οι κατηγορίες των ειδήσεων: Cover Story, Ρεπορτάζ, Πολιτική, Κόσμος, Υγεία, Αθλητικά, Showbiz, TV Gossip, High Life, Άστρα, Espresso Girl, Πρωτοσέλιδα. Στο κύριο τμήμα της σελίδας εμφανίζεται η σημαντικότερη είδηση από κάθε κατηγορία, τα πρωτοσέλιδα της έντυπης έκδοσης και διαφημίσεις. Επίσης, προσφέρεται η δυνατότητα απόκτησης σε ηλεκτρονική μορφή ολόκληρης της εφημερίδας, όπως ακριβώς τυπώνεται. Τέλος, υπάρχουν βίντεο με τις προσφορές της εφημερίδας, θέση εγγραφής για τη λήψη 120

121 newsletter και ενημέρωση για τον καιρό. Στη δεξιά πλευρά της σελίδας εμφανίζονται υπερσύνδεσμοι με τη μορφή εικονιδίων, για τη μετάβαση στους λογαριασμούς του Facebook, του Twitter, του Google + και του YouTube της εφημερίδας. Τα εικονίδια αυτά παραμένουν σταθερά σε όλες τις σελίδες του δικτυακού τόπου. Εργαλεία συζήτησης: Κάτω από κάθε ανάρτηση οι χρήστες μπορούν να αφήσουν το σχόλιό τους μέσω της εφαρμογής DISQUS. Ισχύει ακριβώς η ίδια διαδικασία με αυτή που περιγράφεται παραπάνω για την εφημερίδα δημοκρατία. Η εγγραφή, δηλαδή, είναι αναγκαία προϋπόθεση για το σχολιασμό, τα σχόλια δημοσιεύονται αφού ελεγχθούν, ενώ σε κάθε συζήτηση υπάρχει η επιλογή Κοινότητα με τις κορυφαίες συζητήσεις όλης της σελίδας, καθώς και οι κορυφαίοι σχολιαστές, όσοι δηλαδή έχουν κάνει τα περισσότερα σχόλια. Κάθε χρήστης, εκτός από την ανάρτηση του δικού του σχολίου, μπορεί επίσης να απαντά στα σχόλια των υπολοίπων, να κοινοποιεί τη συζήτηση στο Facebook και το Twitter, καθώς και να της απονέμει ως θετική βαθμολόγηση ένα αστέρι. Εκτός από το συγκεκριμένο, δεν υπάρχουν άλλα εργαλεία συζήτησης. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Δεν υπάρχει πρόσκληση ούτε κάποιος χώρος ώστε οι αναγνώστες να στείλουν περιεχόμενο για δημοσίευση στο δικτυακό τόπο. Εργαλεία διαμοιρασμού: Στο Twitter και το Google + μπορούν να μοιραστούν μία δημοσίευση οι χρήστες. Εργαλεία αξιολόγησης: Η επιλογή Μου αρέσει! και τα ΔΗΜΟΦΙΛΕΣΤΕΡΑ είναι τα εργαλεία άμεσης και έμμεσης -αντίστοιχα- κατάταξης περιεχομένου που προσφέρονται. ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ & ΠΛΕΙΣΤΗΡΙΑΣΜΩΝ 121

122 Δομή αρχικής σελίδας: Το λογότυπο και οι ενότητες PROFILE, ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΔΙΑΚΗΡΥΞΕΙΣ, ΔΙΑΚΗΡΥΞΕΙΣ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ, ΠΡΩΤΗ ΣΕΛΙΔΑ και ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ βρίσκονται στην κορυφή της σελίδας. Στο κύριο τμήμα παρουσιάζονται τα τελευταία άρθρα, ενώ στη δεξιά στήλη υπάρχουν πληροφορίες για τον καιρό, το καθημερινό πρωτοσέλιδο της εφημερίδας, τα πρωτοσέλιδα των υπόλοιπων εφημερίδων, διαφημίσεις και σύνδεσμοι για την παρουσία της εφημερίδας σε Twitter και Facebook. Τέλος, η εφημερίδα προσφέρει εφαρμογή για τους κατόχους κινητών τηλεφώνων με λογισμικά Android και ios. Εργαλεία συζήτησης: Δεν παρέχονται τέτοια εργαλεία στους χρήστες. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Απουσιάζουν πλήρως και αυτά τα εργαλεία από το δικτυακό τόπο. Εργαλεία διαμοιρασμού: Οι αναγνώστες μπορούν να μοιραστούν τις αναρτήσεις στο Facebook, το Google + και το Twitter. Εργαλεία αξιολόγησης: Θετικά μπορούν να αξιολογήσουν μία δημοσίευση οι χρήστες, επιλέγοντας το Like του Facebook. Η ΑΥΓΗ Δομή αρχικής σελίδας: Στο πάνω μέρος της σελίδας υπάρχουν σύνδεσμοι για το Facebook και το Twitter της εφημερίδας, πλαίσιο αναζήτησης και οι επιλογές Ροή ειδήσεων, Απόψεις, Στήλες, Ένθετα, Αναγγελίες και Αρχείο. Στη συνέχεια εμφανίζονται η ημερομηνία, το λογότυπο της εφημερίδας και η διάρθρωση των ειδήσεων στις κατηγορίες ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΕΛΛΑΔΑ, ΔΙΕΘΝΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ και ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. Αυτό το τμήμα της σελίδας παραμένει σταθερό όσο μετακινείται ο χρήστης, τόσο στην αρχική σελίδα όσο και στις υπόλοιπες. Ακολουθούν οι κυριότερες ειδήσεις κάθε κατηγορίας, η ροή ειδήσεων, τα πρωτοσέλιδα της έντυπης έκδοσης, υπερσύνδεσμος για την παρουσία της εφημερίδας στο YouTube, καθώς και όλη η 122

123 έντυπη έκδοση σε pdf. Υπάρχουν, επίσης, διαφημίσεις, γελοιογραφία, οι δημοφιλέστερες ειδήσεις και θεματικοί φάκελοι με αρχειακό υλικό (WEB TV, συνέδρια, ιστορικά γεγονότα). Εργαλεία συζήτησης: Ο δικτυακός τόπος δεν προσφέρει κάποιο τέτοιο εργαλείο, καθώς δεν υπάρχει δυνατότητα σχολιασμού στις δημοσιεύσεις, ενώ δεν υπάρχουν, επίσης, forum και blogs. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Απουσιάζουν τα εργαλεία αυτής της ομάδας. Εργαλεία διαμοιρασμού: Στο Google +, το Facebook και το Twitter μπορούν να μοιραστούν οι αναγνώστες μία δημοσίευση (Εικόνα 6). Εικόνα 6: Τα εργαλεία διαμοιρασμού του περιεχομένου του δικτυακού τόπου της εφημερίδας Η ΑΥΓΗ στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Εργαλεία αξιολόγησης: Στην αρχική σελίδα υπάρχει η λίστα ΔΗΜΟΦΙΛΗ, με τα δημοφιλέστερα θέματα του δικτυακού τόπου το τελευταίο 24ωρο. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται δέκα θέματα από διάφορες κατηγορίες και όχι τα δέκα δημοφιλέστερα γενικά, ανεξάρτητα από την κατηγορία στην οποία ανήκουν. Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Δομή αρχικής σελίδας: Στην κορυφή της ιστοσελίδας βρίσκεται το λογότυπο, ένα πλαίσιο αναζήτησης, υπερσύνδεσμοι για τους λογαριασμούς Facebook, Twitter και YouTube της εφημερίδας και διαφημίσεις. Η ύλη δομείται στις εξής κατηγορίες: 123

124 ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΕΛΛΑΔΑ, ΚΟΣΜΟΣ, ART, MEDIA, SPORT, ΑΡΘΡΑ, ΣΤΗΛΕΣ, ΣΕΛΙΔΕΣ, ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ, ΣΚΙΤΣΑ και ΕΝΘΕΤΑ. Ακολουθεί ένα πλαίσιο όπου εναλλάσσονται ειδήσεις από όλες τις κατηγορίες μαζί με τις φωτογραφίες τους, διαφημίσεις, αρχείο πρωτοσέλιδων, αρχείο σκίτσων και οι τελευταίες ειδήσεις κάθε κατηγορίας. Στη δεξιά πλευρά εμφανίζεται η ροή ειδήσεων ή τα δημοφιλή θέματα, ανάλογα με την επιλογή του αναγνώστη, οι Απόψεις με κείμενα δημοσιογράφων της εφημερίδας ή άλλων ατόμων και σύνδεσμοι με πληροφορίες για προγράμματα θεάτρου και κινηματογράφου, εφημερίες φαρμακείων και νοσοκομείων, βενζινάδικα και τα νέα της αγοράς. Ακόμη, υπάρχει πρόσκληση προς τους αναγνώστες να αγοράσουν μετοχές προκειμένου να στηρίξουν οικονομικά την εφημερίδα. Τέλος, παρατίθενται σύνδεσμοι για το RSS και το Facebook του δικτυακού τόπου, αλλά και για το ertopen.com που μεταδίδει περιεχόμενο μετά τη διακοπή λειτουργίας της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης, στις 11 Ιουνίου Εργαλεία συζήτησης: Οι χρήστες δεν έχουν τη δυνατότητα σχολιασμού, ενώ στο δικτυακό τόπο δεν φιλοξενούνται forum ή blogs. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Απουσιάζουν εντελώς τέτοιου είδους εργαλεία. Εργαλεία διαμοιρασμού: Στο Facebook, το Twitter, το Google + και το Pinterest μπορούν να μοιραστούν τις δημοσιεύσεις οι χρήστες της σελίδας. Εργαλεία αξιολόγησης: Η ένδειξη Like καλεί τους αναγνώστες να αξιολογήσουν θετικά μέσω του Facebook μία ανάρτηση. Επίσης, έμμεσα διαμορφώνουν τα Δημοφιλή που παρουσιάζονται στην αρχική σελίδα. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Δομή αρχικής σελίδας: Στο πάνω μέρος δίνονται πληροφορίες για τον καιρό, δυνατότητα εγγραφής στη συνδρομητική υπηρεσία και το newsletter, ενώ υπάρχει και σύνδεσμος για τη mobile έκδοση της εφημερίδας. Έπεται το λογότυπο, υπερσύνδεσμοι 124

125 για τους λογαριασμούς Facebook, Twitter και Google +, η ημερομηνία, ένα πλαίσιο αναζήτησης και το αρχείο εκδόσεων. Στο αριστερό τμήμα της σελίδας ο χρήστης βλέπει τις επιλογές Έντυπη Έκδοση και English Edition, ενώ ακολουθούν οι ενότητες Απόψεις, Πολιτική, Οικονομία (με υποενότητες Ελληνική Οικονομία - Επιχειρήσεις - Διεθνής Οικονομία), Ελλάδα, Κόσμος, Πολιτισμός, Αθλητισμός, Επιστήμη, Τεχνολογία, Οικολογία, Real Estate και Αφιερώματα. Παρακάτω βρίσκονται τα ένθετα Ταξίδια, Γαστρονόμος και Γυναίκα, Αγγελίες, Καιρός, Χρήσιμα και πληροφορίες για τις κυκλοφορίες των εφημερίδων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι υπηρεσίες που προσφέρει Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, δηλαδή Mobile, E-paper, Newsletter, RSS και Europages. Το κύριο τμήμα της σελίδας καταλαμβάνεται από ειδήσεις που εμφανίζονται κατά ενότητα. Στο δεξί μέρος υπάρχουν οι Απόψεις συνεργατών της εφημερίδας, διαφημίσεις, η στήλη Φωτογραφήματα με φωτογραφίες που συνοδεύονται από ένα σύντομο κείμενο, οι προσφορές της έντυπης έκδοσης, δημοφιλή θέματα και χρήσιμες πληροφορίες. Εργαλεία συζήτησης: Κανένα εργαλείο συζήτησης δεν προσφέρει ο δικτυακός τόπος στους χρήστες του. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Οι χρήστες δεν μπορούν να στείλουν άρθρα, φωτογραφίες, βίντεο ή ηχητικό περιεχόμενο στην ιστοσελίδα προκειμένου να δημοσιευτούν. Εργαλεία διαμοιρασμού: Ο διαμοιρασμός των αναρτήσεων μπορεί να γίνει στο Facebook, το Twitter, το LinkedIn και το Google +. Εργαλεία αξιολόγησης: Μόνο μέσω της ανάγνωσης των αναρτήσεων συμβάλλουν οι αναγνώστες στη δημιουργία του καταλόγου με τις πιο δημοφιλείς δημοσιεύσεις που έχουν τον τίτλο Most popular και εμφανίζονται στην αρχική σελίδα. 125

126 Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ Δομή αρχικής σελίδας: Στην κορυφή της σελίδας βρίσκονται το λογότυπο, πληροφορίες για τον καιρό, τη διασκέδαση και την κίνηση, ενώ υπάρχουν σύνδεσμοι για τη mobile έκδοση της εφημερίδας, για τις ενημερώσεις RSS και για τους λογαριασμούς Facebook, Twitter και YouTube. Ακολουθούν οι ενότητες Premium services, Newsroom, Video, Multimedia, Πρωτοσέλιδα, Χρηματιστήριο Real Time, My Naftemporiki και Βαρόμετρο, η ενότητα more με χρήσιμες πληροφορίες και ένα πλαίσιο αναζήτησης. Οι ειδήσεις οργανώνονται στις κατηγορίες Οικονομία & Αγορές, Πολιτική, Κοινωνία, Κόσμος, Αθλητικά, Πολιτισμός, Περιβάλλον, Τεχνολογία & Επιστήμη και Υγεία. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι πιο πρόσφατες ειδήσεις κάθε κατηγορίας, συνεχής ενημέρωση για το χρηματιστήριο, ροή ειδήσεων, δημοφιλή θέματα, μία λίστα με επιλεγμένα θέματα προς ανάγνωση και διαφημίσεις. Το δικό τους χώρο έχουν και τα video, καθώς εμφανίζονται στην αρχική σελίδα τα πρόσφατα και τα δημοφιλή. Στη δεξιά πλευρά υπάρχει, επίσης, ενημέρωση για τον καιρό, για αγγελίες, για την κίνηση στους δρόμους και για τις τιμές διαφόρων προϊόντων στην αγορά, εορτολόγιο και η φωτογραφία της ημέρας. Τέλος, εμφανίζονται τα Σχολιασμένα και η επιλογή Social Reader, στα οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα αμέσως παρακάτω. Εργαλεία συζήτησης: Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα σχολιασμού σε ορισμένες μόνο από τις αναρτήσεις του δικτυακού τόπου, που συνοδεύονται από την ένδειξη Σχολιάστε. Η διαδικασία σχολιασμού γίνεται σε διαφορετικό χώρο και όχι κάτω από το κείμενο. Ειδικότερα, όταν ο αναγνώστης επιλέξει να σχολιάσει, μεταβαίνει σε μία νέα σελίδα, όπου βλέπει την αρχή του συγκεκριμένου κειμένου και μία φόρμα σχολιασμού. Εκεί πρέπει να συμπληρώσει το όνομα, το και το μήνυμά του (μεγέθους μέχρι χαρακτήρες). Προκειμένου να δημοσιευτεί, το σχόλιο οφείλει να είναι ευγενικό, πολιτισμένο και ουσιώδες, να συμμορφώνεται με τους όρους χρήσης και να μην είναι γραμμένο με κεφαλαία ή greeklish, όπως ορίζεται στις οδηγίες. Τέλος, παρουσιάζονται ορισμένα στατιστικά στοιχεία, δηλαδή ο συνολικός αριθμός σχολίων, ο αριθμός των δημοσιευμένων σχολίων, ο αριθμός των σχολίων σε αναμονή έγκρισης και ο αριθμός των απορριφθέντων. Στην τελευταία, μάλιστα περίπτωση, καταγράφονται αναλυτικά οι λόγοι απόρριψης. Όπως αποτυπώνεται στην εικόνα, τέτοιοι λόγοι είναι η διπλή 126

127 καταχώρηση, η υποβάθμιση του διαλόγου, οι ύβρεις, η απόπειρα διαφήμισης και η χρήση κεφαλαίων γραμμάτων. Εκτός από τη σύνταξη του δικού του σχολίου, ο χρήστης μπορεί, επίσης, να υπερψηφίσει ή να καταψηφίσει τα υπόλοιπα σχόλια (Εικόνα 7). Εικόνα 7: Ο χώρος σχολιασμού της εφημερίδας Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ. Ταυτόχρονα, στην αρχική σελίδα του δικτυακού τόπου, εντοπίζεται η επιλογή Σχολιασμένα, όπου υπάρχει υπερσύνδεσμος για το άρθρο, με την ημερομηνία, την ώρα δημοσίευσής του και τον αριθμό των σχολίων που έχει δεχθεί. Με την επιλογή του κάθε υπερσυνδέσμου, ο χρήστης μεταφέρεται στη σελίδα σχολιασμού του αντίστοιχου άρθρου, όπου μπορεί να ακολουθήσει τη διαδικασία που περιγράφεται ακριβώς παραπάνω. Εκτός από τα σχόλια, δεν προσφέρονται άλλα εργαλεία συζήτησης (forum ή blogs). Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Δεν υπάρχει πρόσκληση ούτε συγκεκριμένος χώρος ώστε οι χρήστες να αποστέλλουν περιεχόμενο προς δημοσίευση. 127

128 Εργαλεία διαμοιρασμού: Οι αναγνώστες μπορούν να μοιραστούν τις αναρτήσεις στο Facebook, το Twitter, το Google + και το LinkedIn. Εκτός από το απλό μοίρασμα στα κοινωνικά δίκτυα, Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ έχει δημιουργήσει στο Facebook την εφαρμογή Social Reader, όπου ο χρήστης αναζητά το περιεχόμενο που τον ενδιαφέρει, το αναρτά στο προφίλ του, ενώ βλέπει ακόμη ποια άρθρα διαβάζουν οι φίλοι του στο κοινωνικό δίκτυο μέσω της ίδιας εφαρμογής. Εργαλεία αξιολόγησης: Εκτός από τη θετική τους βαθμολόγηση μέσω του Like, οι χρήστες διαμορφώνουν τη λίστα με τα πιο δημοφιλή θέματα. Το Βαρόμετρο περιλαμβάνει τις αναρτήσεις με τη μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα. Ο χρήστης, μάλιστα, επιλέγει ποιες θα δει με κριτήρια την κατηγορία στην οποία ανήκει το κάθε θέμα και το είδος του (άρθρο, βίντεο, multimedia, έγγραφο). ΗΜΕΡΗΣΙΑ Δομή αρχικής σελίδας: Στο πάνω μέρος της σελίδας παρατίθενται σύνδεσμοι για τα έντυπα και τα ένθετα που κυκλοφορούν από το PEGASUS Network, στο οποίο ανήκει η εφημερίδα. Στη συνέχεια υπάρχει το λογότυπο, η ημερομηνία και οι ενότητες ΝΕΑ ΣΕ 10'', ΕΙΔΗΣΕΙΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, ΑΠΟΨΕΙΣ, ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ, ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ, ΣΤΗΛΕΣ, LIFE STYLE και ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ. Παρακάτω παρουσιάζονται οι τελευταίες ειδήσεις κάθε ενότητας, αναλύσεις συνεργατών της εφημερίδας, ροή ειδήσεων και διαφημίσεις. Το δεξί τμήμα της σελίδας καταλαμβάνουν ενημερώσεις για το χρηματιστήριο, διαφημίσεις, γελοιογραφία, το πρωτοσέλιδο της έντυπης έκδοσης, προτάσεις για διασκέδαση και χρήσιμα τηλέφωνα. Επίσης, υπάρχουν εικονίδια για μετάβαση στο Facebook και το Twitter της εφημερίδας, τα οποία παραμένουν σταθερά σε όλες τις σελίδες του δικτυακού τόπου. Τέλος, φιλοξενούνται αναλυτικότερες υπερσυνδέσεις προς τα υπόλοιπα έντυπα του δημοσιογραφικού συγκροτήματος. Εργαλεία συζήτησης: Κάτω από κάθε δημοσίευση ο χρήστης μπορεί να αφήσει το σχόλιό του, αφού συμπληρώσει μία φόρμα με το όνομα, το και το μήνυμά του. Τα σχόλια δημοσιεύονται αμέσως και ελέγχονται αργότερα. Συγκεκριμένα ορίζεται ότι: 128

129 «Τα μηνύματα τα οποία είναι υβριστικά, προκλητικά ή συκοφαντικά θα διαγράφονται. Εγκρίνονται μόνο τα μηνύματα στα οποία εκφράζονται υγιείς απόψεις και προωθείται ουσιαστικός διάλογος». Παράλληλα, ο χρήστης μπορεί να βαθμολογήσει θετικά η αρνητικά ένα σχόλιο, επιλέγοντας το αντίστοιχο κάθε φορά εικονίδιο. Τα σχόλια είναι και το μόνο εργαλείο συζήτησης που προσφέρεται στο δικτυακό τόπο της εφημερίδας. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Δεν παρέχεται στους χρήστες η δυνατότητα αποστολής περιεχομένου οποιασδήποτε μορφής. Εργαλεία διαμοιρασμού: Στο Twitter μπορούν να μοιραστούν τις αναρτήσεις της εφημερίδας οι αναγνώστες. Εργαλεία αξιολόγησης: Θετική αξιολόγηση των αναρτήσεων με την επιλογή Like (Εικόνα 8) και διαμόρφωση των Top Stories, με την εν γένει δραστηριότητά τους στο δικτυακό τόπο, μπορούν να κάνουν οι χρήστες. Εικόνα 8: Εργαλείο αξιολόγησης του περιεχομένου της εφημερίδας ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΗΧΩ ΤΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ Δομή αρχικής σελίδας: Στην κορυφή της σελίδας βρίσκονται το λογότυπο, ενημέρωση για τον καιρό και οι επιλογές ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ και ΑΓΟΡΕΣ. Η ύλη 129

130 κατανέμεται στις κατηγορίες Νέα, ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ και ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει τη γλώσσα στην οποία θα εμφανίζεται η σελίδα και να κάνει αναζήτηση στα περιεχόμενα. Ακολουθούν τα πρωτοσέλιδα της έντυπης έκδοσης όλων των εφημερίδων, τα τελευταία νέα, υπερσύνδεσμοι για το Facebook και το Twitter και πληροφορίες για τις τιμές συναλλάγματος. Ο δικτυακός τόπος δεν παρέχει κανένα εργαλείο συμμετοχής, πλην του διαμοιρασμού στα κοινωνικά δίκτυα. Οι χρήστες μπορούν να μοιραστούν μία ανάρτηση στο Twitter και το Google +. ΚΕΡΔΟΣ Δομή αρχικής σελίδας: Το λογότυπο, η ημερομηνία, η ώρα, οι ενότητες Τεχνική Ανάλυση, Διακηρύξεις, Ισολογισμοί, Το αρχείο του "Κέρδους" και Υπηρεσίες, καθώς και διαφημίσεις εμφανίζονται στο πάνω μέρος της ιστοσελίδας. Έπονται οι κατηγορίες οργάνωσης της ύλης, οι οποίες είναι: Οικονομία, Επιχειρήσεις, Αγορές, Διεθνή, Πολιτική Κοινωνία, Αθλητισμός, Επιστήμη Τεχνολογία, Υγεία, Απόψεις και Θέματα. Παρακάτω δίνονται πληροφορίες για το Γενικό Δείκτη του χρηματιστηρίου, παρουσιάζονται οι τελευταίες ειδήσεις από όλες τις κατηγορίες, ενώ υπάρχουν σύνδεσμοι για το Facebook και το Twitter της εφημερίδας, τα πρωτοσέλιδα των πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων και πρόσκληση εγγραφής στο newsletter. Εργαλεία συζήτησης: Κάτω από κάθε δημοσίευση ο χρήστης μπορεί να γράψει το σχόλιό του. Για το σχολιασμό απαιτείται η καταχώριση ενός ονόματος και η αναγνώριση ενός CAPTCHA. Τα σχόλια δημοσιεύονται αμέσως μετά την υποβολή τους. Εκτός από αυτό, δεν παρέχεται κανένα άλλο από τα εργαλεία συζήτησης. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Δεν δίνονται τέτοια εργαλεία στους χρήστες του δικτυακού τόπου. 130

131 Εργαλεία διαμοιρασμού: Οι αναγνώστες έχουν τη δυνατότητα να μοιραστούν μία ανάρτηση σε μία από τις παρακάτω εφαρμογές: Facebook, Twitter, StumbleUpon, Favorites, Tumblr, Pinterest, Google, App, LinkedIn, Blogger, Delicious, LiveJournal, WordPress, FriendFeed, 100zakladok, 2linkme, 2 Tag, A97abi, Adfty, Adifni, ADV QR, Lifestream, Amazon, Amen Me!, APSense, Arto, Azadegi, Baang, Baidu, BallTribe, Beat100, BiggerPockets, Bit.ly, BizSugar, Bland takkinn, Blinklist, Blip, Bloggy, Blogkeen, Blogmarks, Blurpalicious, Bobrdobr, BonzoBox, Bookmarky.cz, Bookmerken, Box, Brainify, Bryderi.se, BuddyMarks, Buffer, Buzzzy, Camyoo, Care2, Chime, Chiq, Cirip, CiteULike, ClassicalPlace, CleanPrint, CleanSave, Cndig, Colivia.de, COSMiQ, CSS Based, Curate.us, DigaCultura, Digg, Diggita, Digo, Diigo, Whois Lookup, DoMelhor, Dosti,.netShoutout, Douban, Draugiem.lv, Dropjack, Dudu, Dzone, Edelight, EFactor, ekudos, elefanta.pl, Embarkons, Evernote, extraplay, EzySpot, Fabulously40, Fark, Farkinda, Fashiolista, FAVable, Faves, favlog, Favoriten, Favoritus, Flaker, Folkd, Cherry Share, Formspring, Fresqui, funp, fwisp, Gabbr, Gamekicker, GG, Giftery.me, GigBasket, GiveALink, Healthimize, Good Noows, Google+, Translate, Go.vn, GreaterDebater, Hacker News, Hatena, Hedgehogs, historious, Hotklix, Hyves, Identi.ca, ihavegot, Index4, Indexor, Informazione, Instapaper, iorbix, IRepeater, isociety, iwiw, Jamespot, Jappy Ticker, Jolly, Jumptags, Kaboodle, Kaevur, Kaixin Repaste, Ketnooi, Kindle It, Kledy, Kommenting, La tafanera, Librerio, LiDAR Online, Copy Link, Links Gutter, LinkShares, Linkuj.cz, Messenger, LockerBlogger, Logger24, Markme, Mashant, Mashbord, me2day, meinvz, Mekusharim, Memonic, Memori.ru, Mendeley, Men ame, Mister Wong, Mixi, Moemesto.ru, Moikrug, mrcnetwork, Mail.ru, Myspace, N4G, Nasza-klasa, NetLog, Netvibes, Netvouz, NewsMeBack, NewsTrust, Newsvine, Nujij, Odnoklassniki, OKNOtizie, Orkut, Oyyla, Packg, Pafnet, PDFmyURL, PDF Online, PhoneFavs, Planypus, Plaxo, Plurk, Pocket, Posteezy, Posterous, Pusha, QRF.in, QRSrc.com, Quantcast, Qzone, Write Your Rep, Reddit, Rediff MyPage, RedKum, ResearchGate, Safelinking, Scoop.at, Scoop.it, Sekoman, Select2Gether, Sharer, Shaveh, She Told Me, Sina Weibo, Skyrock Blog, SMI, BookmarkingNet, SodaHead, Sonico, SpinSnap, springpad, Startaid, Startlap, StoryFollower, studivz, Stuffpit, Stumpedia, FabDesign, Sunlize, SUP BRO, Surfingbird, Svejo, Symbaloo, TaazaShare, Tagza, Taringa!, Communicate,Textme, The Fancy, FreeDictionary, The Web Blend, Thinkfinity, ThisNext, Throwpile, to.ly, TopSiteler, Transferr, Tuenti, Tulinq, Tvinx, TwitThis, Typepad, Upnews.it, Urlaubswerk, Viadeo, 131

132 Virb, VisitezMonSite, VKontakte, vkrugudruzei, VOX Social, VybraliSME, HTML Validator, Webnews, WebShare, WerKenntWen, WireFan, Windows Gadget, WowBored, Wykop, Xanga, XING, Y! Bookmarks, Yammer, Yardbarker, Yigg, Spreadly, Yookos, Yoolink, Yorumcuyum, YouMob, Yuuby, Zakladok.net, ZicZac και ZingMe (Εικόνα 9). Εργαλεία αξιολόγησης: Κανένα εργαλείο αξιολόγησης του περιεχομένου δεν παρέχεται στους χρήστες. Εικόνα 9: Διαμοιρασμός του περιεχομένου της οικονομικής εφημερίδας ΚΕΡΔΟΣ στα κοινωνικά δίκτυα ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Δομή αρχικής σελίδας: Το κεντρικό τμήμα της σελίδας καλύπτεται από το πρωτοσέλιδο της έντυπης έκδοσης. Στο αριστερό τμήμα υπάρχουν οι κατηγορίες των ρεπορτάζ (ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΚΟΣΜΟΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΝΕΟΛΑΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 132

133 και ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ), οι μόνιμες στήλες, χρήσιμες πληροφορίες και ειδικές σελίδες (όπως ένθετα και RSS feeds). Δίνονται, επίσης, οδηγίες για την καλύτερη πλοήγηση στο δικτυακό τόπο και σύνδεσμοι για άλλους δικτυακούς τόπους, όπως για μηχανές αναζήτησης, σελίδες πολιτικών κομμάτων και οργανισμών και δικτυακούς τόπους Μέσων Ενημέρωσης. Στη δεξιά πλευρά βρίσκονται τα Θέματα & αφιερώματα, Φωτοαφιερώματα, υπερσύνδεσμοι για τα άρθρα του 902.gr, του portal δηλαδή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος (Κ.Κ.Ε.), επιλεγμένα άρθρα της σελίδας και πληροφορίες για τον καιρό. Σε όλη τη σελίδα υπάρχουν φωτογραφίες - υπερσύνδεσμοι για θέματα που άπτονται της ιστορίας του Κ.Κ.Ε. Σχετικά με τα εργαλεία συμμετοχικής δημοσιογραφίας, παρατηρούμε ότι κανένα από αυτά δεν προσφέρεται στο δικτυακό τόπο του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ. ΤΑ ΝΕΑ Δομή αρχικής σελίδας: Το λογότυπο της εφημερίδας, πληροφορίες για τον καιρό, συνδρομητικές υπηρεσίες και υπερσύνδεσμοι για τους υπόλοιπους δικτυακούς τόπους του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη καλύπτουν την κορυφή της συγκεκριμένης σελίδας. Ακολουθούν οι κορυφαίες ειδήσεις σε τίτλους, οι ενότητες Επικαιρότητα, Απόψεις, Υγεία, Life & Style, tanea360, NEATV, Εικόνες και Infographics, ενώ οι ειδήσεις κατανέμονται στις κατηγορίες Με μια Ματιά, Ελλάδα, Πολιτική, Οικονομία, Κόσμος, Πολιτισμός, Επιστήμη & Τεχνολογία και Σπορ. Με τη μορφή εικονιδίων υπάρχουν οι σύνδεσμοι για το Facebook, το Twitter, το Google + και τις ενημερώσεις RSS του δικτυακού τόπου. Παρακάτω παρουσιάζονται επιλεγμένες ειδήσεις από όλες τις κατηγορίες, τα τελευταία νέα, διαφημίσεις και το πρωτοσέλιδο της έντυπης έκδοσης. Στην αρχική σελίδα βλέπουμε, επίσης, τα πιο διαβασμένα, σχολιασμένα και μοιρασμένα θέματα, τις απόψεις των αρθρογράφων της εφημερίδας, διαφημίσεις, καθώς και μία δημοσκόπηση. Τέλος, υπάρχουν βίντεο, σύνδεσμοι για τη mobile έκδοση της εφημερίδας, τα tweets της εφημερίδας σε μορφή συνεχούς ροής, σύνδεσμοι για άλλους δικτυακούς τόπους του Δημοσιογραφικού Συγκροτήματος και σύνδεσμοι για τα BLOGS, στα οποία θα αναφερθούμε εκτενώς παρακάτω. 133

134 Εργαλεία συζήτησης: Οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα σχολιασμού κάτω από κάθε δημοσίευση της σελίδας. Γράφουν το σχόλιό τους και στη συνέχεια καλούνται δηλώσουν το όνομα και το τους, καθώς και να αναγνωρίσουν ένα CAPTCHA. Τα σχόλια δημοσιεύονται μόνο εφόσον εγκριθούν από τον υπεύθυνο. Κάθε αναγνώστης μπορεί να βαθμολογήσει θετικά ή αρνητικά ένα σχόλιο και να δει όλα τα σχόλια ταξινομημένα κατά ορθή ή αντίστροφη χρονολογική σειρά. Σχετικά με τα υπόλοιπα εργαλεία συζήτησης, στην αρχική σελίδα των ΝΕΩΝ υπάρχει η επιλογή Συζητάμε, η οποία λόγω ονόματος παραπέμπει σε χώρο διαλόγου όπως είναι το forum. Η μετάβαση στη σελίδα, όμως, αποβαίνει άκαρπη, καθώς είναι κενή τόσο από άποψη μορφής (δεν υπάρχει, δηλαδή, υποδομή για forum) όσο και από άποψη περιεχομένου (δεν υπάρχει καμία αναφορά σε παρελθοντική ή μελλοντική χρήση). Στο συγκεκριμένο δικτυακό τόπο υπάρχει ένα ακόμα εργαλείο συζήτησης, αυτό των BLOGS. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τα blogs δημοσιογράφων της εφημερίδας, οι οποίοι γράφουν τις απόψεις τους πάνω σε συγκεκριμένη θεματική (για παράδειγμα το blog του Μάνου Χαραλαμπάκη για το ποδήλατο) ή πάνω σε διάφορα ζητήματα της επικαιρότητας. Όλες οι αναρτήσεις στα blogs συνοδεύονται από τη δυνατότητα σχολιασμού. Συνολικά φιλοξενούνται 15 bloggers (Εικόνα 10). Εικόνα 10: Το αρχείο των blogs και οι bloggers της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ 134

135 Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Στην ενότητα Απόψεις βρίσκουμε τις Απόψεις Αναγνωστών (Εικόνα 11). Πρόκειται για έναν χώρο όπου δημοσιεύονται κείμενα αναγνωστών, επώνυμα ή ανώνυμα. Στο χώρο κάτω από τις αναρτήσεις δίνεται η δυνατότητα σχολιασμού. Τη στιγμή της έρευνας υπήρχαν τέσσερα κείμενα, όλα δημοσιευμένα το μήνα Μάρτιο. Το ένα από αυτά είναι «κλειδωμένο», απαιτείται δηλαδή ο χρήστης να είναι συνδρομητής για να το διαβάσει και να σχολιάσει. Ενώ όμως βλέπουμε τα άρθρα των χρηστών, δεν υπάρχει σε κάποιο σημείο αντίστοιχη πρόσκληση αποστολής των κειμένων, ούτε αντίστοιχη φόρμα. Εικόνα 11: Οι αναγνώστες έχουν τη δυνατότητα αποστολής κειμένων στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ. Εργαλεία διαμοιρασμού: Ο χρήστης μπορεί να μοιραστεί μία ανάρτηση στα εξής: Facebook, Twitter, StumbleUpon, Favorites, Tumblr, Pinterest, Google, App, LinkedIn, Blogger, Delicious, LiveJournal, WordPress, FriendFeed, 100zakladok, 2linkme, 2 Tag, A97abi, Adfty, Adifni, ADV QR, Lifestream, Amazon, Amen Me!, APSense, Arto, Azadegi, Baang, Baidu, BallTribe, Beat100, BiggerPockets, Bit.ly, BizSugar, Bland takkinn, Blinklist, Blip, Bloggy, Blogkeen, Blogmarks, Blurpalicious, Bobrdobr, BonzoBox, Bookmarky.cz, Bookmerken, Box, Brainify, Bryderi.se, BuddyMarks, Buffer, Buzzzy, 135

136 Camyoo, Care2, Chime, Chiq, Cirip, CiteULike, ClassicalPlace, CleanPrint, CleanSave, Cndig, Colivia.de, COSMiQ, CSS Based, Curate.us, DigaCultura, Digg, Diggita, Digo, Diigo, Whois Lookup, DoMelhor, Dosti,.netShoutout, Douban, Draugiem.lv, Dropjack, Dudu, Dzone, Edelight, EFactor, ekudos, elefanta.pl, Embarkons, Evernote, extraplay, EzySpot, Fabulously40, Fark, Farkinda, Fashiolista, FAVable, Faves, favlog, Favoriten, Favoritus, Flaker, Folkd, Cherry Share, Formspring, Fresqui, funp, fwisp, Gabbr, Gamekicker, GG, Giftery.me, GigBasket, GiveALink, Healthimize, Good Noows, Google+, Translate, Go.vn, GreaterDebater, Hacker News, Hatena, Hedgehogs, historious, Hotklix, Hyves, Identi.ca, ihavegot, Index4, Indexor, Informazione, Instapaper, iorbix, IRepeater, isociety, iwiw, Jamespot, Jappy Ticker, Jolly, Jumptags, Kaboodle, Kaevur, Kaixin Repaste, Ketnooi, Kindle It, Kledy, Kommenting, La tafanera, Librerio, LiDAR Online, Copy Link, Links Gutter, LinkShares, Linkuj.cz, Messenger, LockerBlogger, Logger24, Markme, Mashant, Mashbord, me2day, meinvz, Mekusharim, Memonic, Memori.ru, Mendeley, Men ame, Mister Wong, Mixi, Moemesto.ru, Moikrug, mrcnetwork, Mail.ru, Myspace, N4G, Nasza-klasa, NetLog, Netvibes, Netvouz, NewsMeBack, NewsTrust, Newsvine, Nujij, Odnoklassniki, OKNOtizie, Orkut, Oyyla, Packg, Pafnet, PDFmyURL, PDF Online, PhoneFavs, Planypus, Plaxo, Plurk, Pocket, Posteezy, Posterous, Pusha, QRF.in, QRSrc.com, Quantcast, Qzone, Write Your Rep, Reddit, Rediff MyPage, RedKum, ResearchGate, Safelinking, Scoop.at, Scoop.it, Sekoman, Select2Gether, Sharer, Shaveh, She Told Me, Sina Weibo, Skyrock Blog, SMI, BookmarkingNet, SodaHead, Sonico, SpinSnap, springpad, Startaid, Startlap, StoryFollower, studivz, Stuffpit, Stumpedia, FabDesign, Sunlize, SUP BRO, Surfingbird, Svejo, Symbaloo, TaazaShare, Tagza, Taringa!, Communicate,Textme, The Fancy, FreeDictionary, The Web Blend, Thinkfinity, ThisNext, Throwpile, to.ly, TopSiteler, Transferr, Tuenti, Tulinq, Tvinx, TwitThis, Typepad, Upnews.it, Urlaubswerk, Viadeo, Virb, VisitezMonSite, VKontakte, vkrugudruzei, VOX Social, VybraliSME, HTML Validator, Webnews, WebShare, WerKenntWen, WireFan, Windows Gadget, WowBored, Wykop, Xanga, XING, Y! Bookmarks, Yammer, Yardbarker, Yigg, Spreadly, Yookos, Yoolink, Yorumcuyum, YouMob, Yuuby, Zakladok.net, ZicZac και ZingMe. 136

137 Εργαλεία αξιολόγησης: Στην αρχική σελίδα υπάρχει μία ψηφοφορία για ένα θέμα της επικαιρότητας. Οι απαντήσεις έχουν τη μορφή πολλαπλής επιλογής και μόλις ο χρήστης ψηφίσει, βλέπει αυτόματα τα -μέχρι εκείνη τη στιγμή- αποτελέσματα. Παράλληλα, ο αναγνώστης μπορεί να βαθμολογήσει μία δημοσίευση μέσω του Μου αρέσει! του Facebook. Τέλος, η συνολική δραστηριότητα των χρηστών διαμορφώνει τους καταλόγους των πιο Διαβασμένων, Σχολιασμένων και Μοιρασμένων θεμάτων. Ο πίνακας που τα περιλαμβάνει εμφανίζεται σε κάθε σελίδα του δικτυακού τόπου. ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ Δομή αρχικής σελίδας: Στην κορυφή της σελίδας βρίσκονται το λογότυπο, το πρωτοσέλιδο της έντυπης έκδοσης, πληροφορίες για το Γενικό Δείκτη του χρηματιστηρίου, ενημέρωση για την ημερομηνία και την ώρα. Τα θέματα οργανώνονται στις εξής κατηγορίες: Πρώτα ΘΕΜΑΤΑ, Τράπεζες, Οικονομία Πολιτική, Επιχειρήσεις, Ασφάλειες, Υγεία, Χρηματιστήριο, Όλες οι μετοχές και Δείκτες. Ακολουθούν ειδήσεις από κάθε κατηγορία, ροή ειδήσεων, διαφημίσεις και ενημέρωση για την πιο πρόσφατη συνεδρίαση του χρηματιστηρίου. Τέλος, υπάρχει φόρμα εγγραφής στο newsletter της ιστοσελίδας. Στη συγκεκριμένη ιστοσελίδα, ωστόσο, δεν προσφέρεται κανένα εργαλείο συμμετοχικής δημοσιογραφίας. 5.2 Παρατηρήσεις Τα εργαλεία που προωθούν τη συζήτηση και το διάλογο τόσο μεταξύ των αναγνωστών όσο και μεταξύ επαγγελματιών και αναγνωστών, δηλαδή τα σχόλια, τα forum και τα blogs, δεν υιοθετούνται ευρέως από τις ιστοσελίδες των εφημερίδων. Ειδικότερα, η δυνατότητα σχολιασμού, που θεωρείται το πιο θεμελιώδες εργαλείο συμμετοχικής 137

138 δημοσιογραφίας 37, δίνεται μόνο σε οκτώ από τους 17 δικτυακούς τόπους που μελετήθηκαν. Περισσότεροι από τους μισούς, δηλαδή, δεν παρέχουν το πιο δημοφιλές εργαλείο συμμετοχής, σύμφωνα με την παγκόσμια βιβλιογραφία. Επιπλέον, τα forum, τα blogs των δημοσιογράφων και των αναγνωστών δεν βρίσκουν ούτε αυτά τη θέση τους στο σχεδιασμό των εφημερίδων. Μόνο ΤΑ ΝΕΑ διαθέτουν την ενότητα Συζητάμε, η οποία, ωστόσο, είναι κενή. Η συγκεκριμένη εφημερίδα, βέβαια, διαθέτει δημοσιογραφικά blogs, τα οποία απουσιάζουν πλήρως από τις υπόλοιπους δικτυακούς τόπους, αφού η ενότητα Σελίδες-Blog Συντακτών-συνεργατών της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ είναι κενή. Τέλος, καμία από τις εφημερίδες δεν φιλοξενεί στο δικτυακό της τόπο blogs αναγνωστών (Πίνακας 3). Ταυτόχρονα, στη συντριπτική πλειοψηφία των δικτυακών τόπων δεν δίνεται στους χρήστες η δυνατότητα να στείλουν κείμενα, φωτογραφίες ή βίντεο με σκοπό να δημοσιευτούν. Δεν υπάρχει τέτοια πρόσκληση από τις εφημερίδες ούτε παρέχεται αντίστοιχος χώρος. Να σημειωθεί ότι στο διάστημα της έρευνας, οι χρήστες δεν προσκλήθηκαν να στείλουν υλικό ούτε με αφορμή έκτακτα γεγονότα. Μόνο στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ υπάρχει η στήλη Απόψεις αναγνωστών, όπου υπάρχουν δημοσιευμένα κείμενα, δεν υπάρχει, όμως, πρόσκληση ή χώρος αποστολής των κειμένων (Πίνακας 4). Ο διαμοιρασμός των αναρτήσεων στις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης είναι το δημοφιλέστερο εργαλείο συμμετοχής των δικτυακών τόπων. Εκτός από τις εφημερίδες ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ και ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ, όλες οι άλλες επιτρέπουν στους χρήστες να μοιραστούν μία δημοσίευση σε ένα ή περισσότερα κοινωνικά δίκτυα (Πίνακας 5). Αναφορικά με τα εργαλεία αξιολόγησης περιεχομένου, σημειώνεται ότι οι δημοσκοπήσεις συνιστούν ακόμα ένα σπάνιο εργαλείο, αφού μόνο δύο από τις εφημερίδες (δημοκρατία και ΤΑ ΝΕΑ) έχουν στο δικτυακό τους τόπο τέτοια εφαρμογή. Αντίθετα, σε 13 από τους δικτυακούς τόπους οι αναγνώστες μπορούν να συμβάλλουν στην κατάταξη του περιεχομένου άμεσα ή έμμεσα. Μπορούν, δηλαδή, να 37 Βλ. Κεφάλαιο

139 βαθμολογήσουν θετικά μία ανάρτηση, είτε μέσω του Like/Μου αρέσει του Facebook είτε μέσω κάποιας άλλης επιλογής θετικής ψήφου. Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι μόνο θετική αξιολόγηση μπορούν να κάνουν οι χρήστες, καθώς δεν υπάρχει η αντίστοιχη αρνητική ψήφος. Ακόμα, με τη δραστηριότητά τους στην ιστοσελίδα μπορούν να διαμορφώνουν τις λίστες με τα πιο δημοφιλή θέματα, άρθρα ή βίντεο, διαδικασία που δεν απαιτεί τίποτα περισσότερο από την απλή προβολή της κάθε ανάρτησης (Πίνακας 6). Αξίζει, επίσης, να τονιστεί ότι οι δικτυακοί τόποι δύο εφημερίδων (ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ και ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ) δεν διαθέτουν κανένα εργαλείο συμμετοχής. Στον αντίποδα, η εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ παρέχει στους αναγνώστες της τις περισσότερες συμμετοχικές δυνατότητες, αφού μόνο δύο από τα εργαλεία δεν προσφέρονται καθόλου στην ιστοσελίδα της. Συγκεκριμένα, δεν υπάρχουν blogs αναγνωστών ούτε φόρμα αποστολής πολυμεσικού υλικού. Αντίθετα, στην ιστοσελίδα βρίσκουμε σχόλια, blogs δημοσιογράφων, forum 38 και χώρο αποστολής κειμένων, εφαρμογές διαμοιρασμού στα κοινωνικά δίκτυα, δημοσκόπηση και εφαρμογές κατάταξης περιεχομένου. Τέλος, οι εφημερίδες δεν προσφέρουν ούτε κάποιο άλλο εργαλείο από αυτά που αναφέρθηκαν στο Κεφάλαιο 3.1, συλλογικές συνεντεύξεις, ετικέτες ή ρεπορτάζ ανοιχτής πηγής. Παρατηρώντας συνολικά τη δραστηριότητα των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων ως προς τα εργαλεία συμμετοχικής δημοσιογραφίας που ενσωματώνουν στους δικτυακούς τους τόπους, αποτυπώνεται ευκρινώς η απουσία του χρήστη ως συμπαραγωγού. Οι εφημερίδες δεν εμπλέκουν τους αναγνώστες στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων, παρά μόνο σε λίγες περιπτώσεις, που απαιτούν ελάχιστο επίπεδο συμμετοχής. Οι χρήστες δεν ενθαρρύνονται στη ανάληψη πρωτοβουλιών για συζήτηση, ενώ ελάχιστα καλούνται να εκφράσουν τις απόψεις τους. Η συμμετοχή τους ζητείται μόνο μετά τη δημοσίευση των ειδήσεων και απαιτεί πολύ περιορισμένη δημιουργικότητα. Έτσι, δεν τους επιτρέπεται καμία ανάμιξη στην επιλογή των θεμάτων, στο φιλτράρισμα των ειδήσεων ή στη συγγραφή των ρεπορτάζ. Πρωτίστως καλούνται 38 Ισχύουν οι παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν αμέσως παραπάνω σχετικά με τη λειτουργία αυτού του χώρου. 139

140 να διαδώσουν και να αξιολογήσουν θετικά μία ανάρτηση και δευτερευόντως να τη σχολιάσουν. Τέλος, αναφορικά με τους τρόπους που χρησιμοποιούν οι δικτυακοί τόποι για να διασφαλίζεται η ποιότητα των σχολίων και να περιορίζονται τα πιθανά προβλήματα παρατηρούμε τα εξής: όλες οι εφημερίδες που δίνουν τη δυνατότητα σχολιασμού, απαιτούν προηγούμενη εγγραφή του χρήστη προκειμένου να γράψει το σχόλιό του. Δύο από αυτές, το ΚΕΡΔΟΣ και ΤΑ ΝΕΑ απαιτούν επιπλέον και την αναγνώριση ενός CAPTCHA. Σε έξι από τους οκτώ δικτυακούς τόπους ο έλεγχος προηγείται της δημοσίευσης, αφού τα σχόλια υποβάλλονται προς έγκριση πριν αναρτηθούν. Αντίθετα, οι εφημερίδες ΗΜΕΡΗΣΙΑ και ΚΕΡΔΟΣ δημοσιεύουν άμεσα τα σχόλια των αναγνωστών και προβαίνουν σε έλεγχο στη συνέχεια. Σε τρεις από τους δικτυακούς τόπους της έρευνας, υιοθετείται ταυτόχρονα με τους άλλους τρόπους και ένα είδος distributed moderation. Συγκεκριμένα, στις εφημερίδες Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, ΗΜΕΡΗΣΙΑ και ΤΑ ΝΕΑ οι χρήστες μπορούν να βαθμολογήσουν θετικά ή αρνητικά τα σχόλια των υπόλοιπων χρηστών. Η μέθοδος δεν ταυτίζεται απόλυτα με κάποια από αυτές που περιγράφηκαν στο Κεφάλαιο 4.2.3, αλλά προσομοιάζει στο user moderation, όπου οι χρήστες αυξάνουν ή μειώνουν το απόθεμα βαθμών κάθε σχολίου με την απονομή ή την αφαίρεση πόντων (Πίνακας 7). 140

141 Δικτυακός τόπος Σχόλια Forum j-blogs Blogs αναγνωστών δημοκρατία ΕΘΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ τύπος ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - ESPRESSO ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ & ΠΛΕΙΣΤΗΡΙΑΣΜΩΝ Η ΑΥΓΗ Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΗΧΩ ΤΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ ΚΕΡΔΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ ΤΑ ΝΕΑ - ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ Πίνακας 3: Τα εργαλεία συζήτησης στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. 141

142 Αποστολή Αποστολή Δικτυακός τόπος πολυμεσικού κειμένων υλικού δημοκρατία ΕΘΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ τύπος ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ESPRESSO ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ & ΠΛΕΙΣΤΗΡΙΑΣΜΩΝ Η ΑΥΓΗ Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΗΧΩ ΤΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ ΚΕΡΔΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ ΤΑ ΝΕΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ Πίνακας 4: Τα εργαλεία αποστολής περιεχομένου στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. 142

143 Δικτυακός τόπος Διαμοιρασμός στα κοινωνικά δίκτυα δημοκρατία ΕΘΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ τύπος ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ESPRESSO ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ & ΠΛΕΙΣΤΗΡΙΑΣΜΩΝ Η ΑΥΓΗ Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΗΧΩ ΤΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ ΚΕΡΔΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ ΤΑ ΝΕΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ Πίνακας 5: Τα εργαλεία διαμοιρασμού περιεχομένου στα κοινωνικά δίκτυα στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. 143

144 Δικτυακός τόπος Δημοσκοπήσεις Κατάταξη περιεχομένου δημοκρατία ΕΘΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ τύπος ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ESPRESSO ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ & ΠΛΕΙΣΤΗΡΙΑΣΜΩΝ Η ΑΥΓΗ Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΗΧΩ ΤΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ ΚΕΡΔΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ ΤΑ ΝΕΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ Πίνακας 6: Τα εργαλεία αξιολόγησης περιεχομένου στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. 144

145 Δικτυακός τόπος Εγγραφή CAPTCHA Premoderatiomoderation moderation Post- Distributed Δημοκρατία ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ τύπος ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ESPRESSO Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΚΕΡΔΟΣ ΤΑ ΝΕΑ Πίνακας 7: Οι μέθοδοι διασφάλισης της ποιότητας των σχολίων στους δικτυακούς τόπους των ημερήσιων πολιτικών και οικονομικών εφημερίδων. 145

146 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΚΤΥΑΚΟ ΤΟΠΟ TVXS Ο δικτυακός τόπος TVXS ξεκίνησε τη λειτουργία του προσκαλώντας τους χρήστες να συμμετάσχουν ενεργά σε ένα καινούριο διαδικτυακό εγχείρημα. Με την έρευνά μας αναζητούμε τις δυνατότητες συμμετοχής που παρέχονται στους χρήστες, την απήχηση που έχει το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες, αλλά και τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί από τη συνύπαρξη του επαγγελματικού με το ερασιτεχνικό περιεχόμενο. 6.1 Ο δικτυακός τόπος TVXS Μετά τη διακοπή της πολυετούς συνεργασίας του με τη δημόσια τηλεόραση, το Μάιο του 2008, ο δημοσιογράφος Στέλιος Κούλογλου δημιούργησε το διαδικτυακό κανάλι Banana Republic, που βρίσκονταν στη διεύθυνση Σε σύντομο χρόνο και μετά από συζητήσεις, παρεμβάσεις και παρατηρήσεις χρηστών του διαδικτύου σε forum και ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το πειραματικό Banana Republic αντικαταστάθηκε από την Τηλεόραση Χωρίς Σύνορα. Ο δικτυακός τόπος ξεκίνησε τη λειτουργία του το Νοέμβριο του 2008 ως ένας μικρός τηλεοπτικός σταθμός ( Σήμερα, δεν περιορίζεται στο πλαίσιο της διαδικτυακής τηλεόρασης, αφού είναι ένας δημοσιογραφικός τόπος με συνεχή ροή ειδήσεων, αρθρογραφία, συνεντεύξεις, αφιερώματα και Web TV. Αναφορικά με τη δημοσιογραφική παραγωγή, προτεραιότητα δίνεται στην ερευνητική δημοσιογραφία, καθώς περίπου το 60% του περιεχομένου που δημοσιεύεται είναι πρωτότυπο. Από τις υπόλοιπες δημοσιεύσεις, το 30% αποτελεί σύνθεση πληροφοριών από άλλες πηγές και το 10% είναι προϊόν εθελοντικής δουλειάς (Giannakoulopoulos, 39 Πληκτρολογώντας κανείς σήμερα αυτή τη διεύθυνση οδηγείται στο δικτυακό τόπο TVXS. 146

147 Varlamis & Kouloglou, 2012: 300). Οι αναρτήσεις περιλαμβάνουν κείμενα και φωτογραφίες, ενώ σπανιότερα συνοδεύονται και από βίντεο. Η ύλη οργανώνεται στις κατηγορίες νέα, απόψεις, πολιτισμός, greenlife, ιστορία και χιούμορ, κάθε μία από τις οποίες διαθέτει υποκατηγορίες. Στην αρχική σελίδα εμφανίζονται οι τελευταίες δημοσιεύσεις όλων των κατηγοριών, οι πιο πρόσφατες ειδήσεις, τα δημοφιλή νέα και διαφημίσεις. Σημαντικό τμήμα καταλαμβάνουν τα ντοκιμαντέρ και οι ταινίες της WEB TV, καθώς και ο χώρος των χρηστών, ο οποίος ονομάζεται tvxs κοινότητα. Υπάρχουν, επίσης, υπερσύνδεσμοι για την παρουσία του TVXS στο Vimeo, το Facebook, το Twitter, το Dailymotion, το YouTube και το Google +. Οι χρήστες μπορούν, τέλος, να ενημερωθούν για τον καιρό και τις γιορτές της ημέρας, να εγγραφούν στο newsletter, να παρακολουθήσουν ζωντανά τη μετάδοση της ΕΡΤ3, να γίνουν Μέλη Χωρίς Σύνορα και να ενισχύσουν οικονομικά το δικτυακό τόπο μέσω δωρεάς. Η οικονομική ενίσχυση από τους χρήστες και οι συνδρομές για την απόκτηση της ιδιότητας του Μέλους Χωρίς Σύνορα, αποτελούν, μαζί τις πωλήσεις ορισμένων προϊόντων (π.χ. DVD με ειδικές παραγωγές) και τις διαφημίσεις, τις πηγές εσόδων του δικτυακού τόπου (Giannakoulopoulos, Varlamis & Kouloglou, 2012: 298). Συγκεκριμένα, οι διαφημίσεις αποτελούν περίπου το 80% των εσόδων, οι δωρεές γίνονται μέσω πιστωτικής κάρτας, ενώ η ιδιότητα του Μέλους Χωρίς Σύνορα μπορεί να αγοραστεί για έξι μήνες ή ένα έτος. Σύμφωνα με τους Giannakoulopoulos, Varlamis & Kouloglou (2012: 298), όμως, το TVXS δεν είναι σε θέση να καλύπτει αποτελεσματικά τα λειτουργικά του έξοδα και δεν θεωρείται μία οικονομικά βιώσιμη επιχείρηση, λαμβανομένης, βέβαια, υπόψη της ευρύτερης δεινής οικονομικής κατάστασης. Επιβεβαιώνοντας τη δυσκολία οικονομικής επιβίωσης του δημιουργήματός του, ο Στέλιος Κούλογλου κάλεσε το 2010 με άρθρο του τους αναγνώστες να ενισχύσουν το TVXS για να διατηρηθεί η ανεξαρτησία του από πολιτικά και οικονομικά κέντρα, να βελτιωθεί η ποιότητα της δουλειάς που παράγεται και να διατηρηθούν οι ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας ( Η οικονομική ενίσχυση πραγματοποιούνταν με 147

148 τραπεζική κατάθεση ή γραπτό μήνυμα και ως ανταπόδοση εκ μέρους του δικτυακού τόπου οι χρήστες συμμετείχαν σε κλήρωση για διανυκτερεύσεις σε τρία ελληνικά ξενοδοχεία (Εικόνα 12). Εικόνα 12: Η πρόσκληση του Στέλιου Κούλογλου για οικονομική ενίσχυση του TVXS από τους χρήστες. 6.2 Ο ρόλος του χρήστη στο TVXS Πριν ακόμη από τη δημιουργία του, το TVXS καλωσόρισε τη συμμετοχή των χρηστών του διαδικτύου, ως μέσο δημιουργίας ενός εναλλακτικού φορέα αξιόπιστης ενημέρωσης και ποιοτικής ψυχαγωγίας. Ο δημιουργός του, στην επιστολή με την οποία ανακοίνωσε την αντικατάσταση του Banana Republic από το TVXS, τόνιζε: «Θα πρέπει να δημιουργήσουμε μια ζωντανή κοινότητα, της οποίας τα μέλη θα επικοινωνούν μεταξύ τους τροφοδοτώντας με υλικό, ιδέες και γόνιμες συζητήσεις το πρόγραμμα του 148

149 TVxorisinora» ( Για το σκοπό αυτό απηύθυνε κάλεσμα συνεργασίας στους ανθρώπους της άγνωστης και δημιουργικής Ελλάδας που γνωρίζουν ειδήσεις, γεγονότα ή παρασκήνια που επηρεάζουν την πολιτική, την οικονομία ή την καθημερινή ζωή, αλλά σπάνια γίνονται γνωστά ή μεταδίδονται. Μετά την έναρξη της λειτουργίας του δικτυακού τόπου το κεντρικό σύνθημα ήταν: «Θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα διαδικτυακό τόπο αξιόπιστης και δημοκρατικής ενημέρωσης, με την ενεργή συμμετοχή των χρηστών. Στόχος μας είναι η δημιουργία ενός διαδικτυακού τηλεοπτικού σταθμού». Σε άρθρο του στο διαδίκτυο ο ιδρυτής του εγχειρήματος εξηγεί ευκρινέστερα τον αρχικό σχεδιασμό: «Όταν ξεκινήσαμε το tvxs, σκεφτόμασταν ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί ένας αρκετά καλός συνδυασμός μιας επαγγελματικής προσέγγισης της ενημέρωσης και της συνεισφοράς, ειδήσεων κυρίως, από ανθρώπους που παρακολουθούσαν το σάιτ. Μάλιστα, στην αρχή στο tvxs υπήρχε ένα είδος ψηφοφορίας για σχόλια και άρθρα, από το ίντερνετ και άλλα μέσα ενημέρωσης, και εκείνα που θα έπαιρναν τις περισσότερες ψήφους θα αποτελούσαν την κύρια θεματολογία της ημέρας» (Κούλογλου, 2011). Η πρώτη πρόταση του παραπάνω αποσπάσματος θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως ένας σύντομος αλλά σαφής ορισμός του μοντέλου της συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Το TVXS δομήθηκε από την αρχή ως συμμετοχικός δικτυακός τόπος στον οποίο η συμβολή των χρηστών κατείχε καίρια θέση. Επιπλέον, όπως συμπεραίνουμε από το παραπάνω, οι χρήστες είχαν μία δυνατότητα συμμετοχής σπάνια, τόσο για τα ελληνικά όσο και για τα παγκόσμια δεδομένα: μπορούσαν με την ψήφο τους να διαμορφώσουν την κύρια θεματολογία της ημέρας. Η έρευνα στις ελληνικές εφημερίδες αλλά και η μελέτη της διεθνούς βιβλιογραφίας συγκλίνουν στο ότι οι χρήστες έχουν γενικά μηδαμινές ευκαιρίες επιλογής των θεμάτων που θα αποτελέσουν είδηση. Το πεδίο αυτό χαρακτηρίζεται ως αυστηρά κλειστό και αμιγώς δημοσιογραφικό, γι αυτό και ο ρόλος των χρηστών αρχίζει συνήθως μετά τη δημοσίευση του επαγγελματικού περιεχομένου. Το TVXS, 149

150 τουλάχιστον στην αρχή, ανέτρεψε αυτό το δεδομένο, επιτρέποντας στους αναγνώστες του να ψηφίζουν τα άρθρα που θα γίνουν είδηση. 6.3 Αναλυτικά στοιχεία για τη συμπεριφορά των χρηστών Προκειμένου να μελετήσουμε τη συμπεριφορά των χρηστών του TVXS χρησιμοποιήσαμε το εργαλείο των Web Analytics και συγκεκριμένα των Google Analytics. Πρόκειται για μία υπηρεσία της εταιρείας η οποία παρέχεται δωρεάν και εξασφαλίζει αναλυτικές πληροφορίες για την επισκεψιμότητα του δικτυακού τόπου και τη συμπεριφορά των χρηστών του. Έτσι, αντλήσαμε αναλυτικά στοιχεία για την κίνηση του TVXS, για τον τρόπο και τη συχνότητα που οι χρήστες εισέρχονται σε αυτό, για το χρόνο που περνούν εδώ και για τις συσκευές που χρησιμοποιούν για να πλοηγηθούν. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε για το χρονικό διάστημα από 7 Φεβρουαρίου έως 9 Μαρτίου Στο διάστημα αυτό, ο δικτυακός τόπος δέχθηκε επισκέψεις, από τις οποίες οι ήταν μοναδικές. Το 77,76% των επισκεπτών χαρακτηρίζονται ως επισκέπτες που επιστρέφουν στο δικτυακό τόπο, έχουν ξαναεισέλθει, δηλαδή, στη συγκεκριμένη τοποθεσία. Το υπόλοιπο 22,24% των επισκεπτών είναι νέοι, επισκέφθηκαν, δηλαδή, τo δικτυακό τόπο για πρώτη φορά. Από το συνολικό αριθμό των επισκέψεων, οι (42,77%) έγιναν μέσω κάποιας μηχανής αναζήτησης. Αυτό σημαίνει ότι οι χρήστες πληκτρολόγησαν μία λέξη ή φράση προκειμένου να βρουν το TVXS. Ακολούθως, (29,47%) επισκέψεις πραγματοποιήθηκαν απευθείας, δηλαδή οι χρήστες πληκτρολόγησαν τη διεύθυνση URL του δικτυακού τόπου και οδηγήθηκαν σε αυτόν. Το 16,03% των επισκέψεων έγιναν μέσω παραπομπής από κάποια σελίδα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ οι υπόλοιπες επισκέψεις με άλλα μέσα (αναφορές από άλλους δικτυακούς τόπους, ). Στις νέες επισκέψεις τα δεδομένα διαφοροποιούνται αρκετά στην κορυφή, αφού τα ποσοστά των μηχανών αναζήτησης και της απευθείας εισόδου είναι 37,39% και 38,64% 150

151 αντίστοιχα. Περισσότεροι νέοι χρήστες, δηλαδή, εισέρχονται αδιαμεσολάβητα στο δικτυακό τόπο σε σχέση με όσους βρίσκουν το TVXS με τη χρήση μίας μηχανής αναζήτησης. Μικρή αύξηση σημειώνει και το ποσοστό όσων εισέρχονται στο TVXS μέσω παραπομπής κοινωνικής δικτύωσης (17,53), ενώ οι υπόλοιποι δείκτες είναι χαμηλότεροι συγκριτικά με τον συνολικό αριθμό επισκέψεων, παλιών και νέων (Πίνακας 8). Κανάλι Επισκέψεις Επισκέψεις Νέες Νέες Επισκέψεις (%) Επισκέψεις (%) Μηχανή αναζήτησης , ,39 Απευθείας , ,64 Κοινωνική δικτύωση , ,53 Άλλο , ,40 Αναφορά , , ,00 7 0,00 Πίνακας 8: Οι επισκέψεις των χρηστών στο δικτυακό τόπο TVXS με κριτήριο το κανάλι εισόδου Σχετικά με τη συμπεριφορά των επισκεπτών, παρατηρούμε ότι το ποσοστό εγκατάλειψης ανέρχεται στο 43,98%. Το ποσοστό εγκατάλειψης δείχνει τις επισκέψεις μόνης σελίδας, για παράδειγμα επισκέψεις κατά τις οποίες ο χρήστης εξήλθε από το δικτυακό τόπο από τη σελίδα εισόδου, χωρίς να αλληλεπιδράσει με αυτή. Σημαντικά διαφοροποιείται η συγκεκριμένη μέτρηση μεταξύ επισκεπτών που επιστρέφουν και νέων επισκεπτών. Συγκεκριμένα, το ποσοστό εγκατάλειψης στους πρώτους είναι 39,59%, ενώ στους δεύτερους είναι μεγαλύτερο κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες περίπου, φτάνοντας το 59,35%. Αξιοσημείωτη διαφορά υπάρχει και στο χρόνο που αφιερώνουν εδώ παλιοί και νέοι επισκέπτες του δικτυακού τόπου. Οι μεν πρώτοι βρίσκονται στο TVXS κατά μέσο όρο για 5 λεπτά και 21 δευτερόλεπτα ανά επίσκεψη, ενώ οι νέοι επισκέπτες για 2 λεπτά και 53 δευτερόλεπτα, τη στιγμή που ο μέσος όρος διάρκειας 151

152 επίσκεψης συνολικά ανέρχεται στα 4 λεπτά και 48 δευτερόλεπτα. Μικρότερη απόσταση χωρίζει παλιούς και νέους αναφορικά με τον αριθμό των σελίδων που βλέπουν σε κάθε επίσκεψη, αφού οι επισκέπτες που επιστρέφουν προβάλλουν 2,99 σελίδες και οι νέοι 2,16 ανά επίσκεψη, ενώ γενικά προβάλλονται 2,8 σελίδες ανά επίσκεψη (Πίνακας 9). Από τα στοιχεία διαπιστώνουμε ότι οι χρήστες του δικτυακού τόπου δεν περνούν φευγαλέα από αυτόν, αλλά αντίθετα αφιερώνουν αρκετό χρόνο κατά την επίσκεψή τους. Εισέρχονται στο δικτυακό τόπο και περιηγούνται σε περισσότερες της μίας σελίδες, μελετώντας το περιεχόμενο που είναι αναρτημένο. Ειδικότερα οι παλιοί χρήστες, που οι επισκέψεις τους διαρκούν κατά μέσο όρο περισσότερα από πέντε λεπτά και προβάλλουν σχεδόν τρεις σελίδες σε κάθε επίσκεψη, φαίνεται πως διαβάζουν τις δημοσιεύσεις σε ένα φιλόξενο γι αυτούς περιβάλλον, αφού δεν βιάζονται να αποχωρήσουν. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το TVXS εκπληρώνει γι αυτούς το σκοπό της προσεκτικής ανάγνωσης ειδήσεων και της ενημέρωσης. Και οι νέοι επισκέπτες, όμως, προβάλλουν τουλάχιστον δύο σελίδες κάθε φορά και παραμένουν στο δικτυακό τόπο τρία περίπου λεπτά, χρόνος που δεν μπορεί να θεωρηθεί μικρός για έναν χρήστη που προσεγγίζει το δικτυακό τόπο για πρώτη φορά. Είδος Επισκέπτη Ποσοστό Μ.Ο. διάρκειας Σελίδες/επίσκεψη Εγκατάλειψης (%) επίσκεψης Επισκέπτες 39,59 2,99 00:05:21 που επιστρέφουν Νέοι επισκέπτες 59,35 2,16 00:02:53 Πίνακας 9: Συγκριτικά στοιχεία για τη συμπεριφορά των χρηστών του TVXS αναφορικά με το ποσοστό εγκατάλειψης, τον αριθμό σελίδων ανά επίσκεψη και το μέσο όρο διάρκειας της επίσκεψης. Σχετικά με τη συχνότητα που οι χρήστες επισκέπτονται το δικτυακό τόπο, παρατηρούμε ότι κατά το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, το 22,24% τον επισκέφθηκε μόνο μία 152

153 φορά, ενώ το 23,85% τον επισκέφθηκε από 2 έως 14 φορές. Οι υπόλοιποι επισκέπτες εισήλθαν στο TVXS 15 ή και περισσότερες φορές και μάλιστα χρήστες (20,88%) πραγματοποίησαν περισσότερες από 201 επισκέψεις (Πίνακας 10). Αν τώρα συνυπολογίσουμε ότι για χρήστες δεν μεσολάβησε καμία μέρα από την τελευταία επίσκεψή τους στο TVXS και για ακόμη μεσολάβησε μόλις μία ημέρα, καταλαβαίνουμε πως οι χρήστες επιλέγουν με συνέπεια το TVXS για τη συνεχή ενημέρωσή τους (Πίνακας 11). Παρακολουθούν μέσω αυτού τη ροή των ειδήσεων και των θεμάτων που τους ενδιαφέρουν, δεν το επιλέγουν αποσπασματικά ή τυχαία, αλλά αντίθετα χτίζουν μία σχέση συνέχειας, απευθυνόμενοι καθημερινά σε αυτό για την πληροφόρηση και την ενημέρωσή τους. Αριθμός επισκέψεων Επισκέψεις Πίνακας 10: Η συμπεριφορά των χρηστών του TVXS με κριτήριο των αριθμό των επισκέψεων που πραγματοποίησαν κατά το χρονικό διάστημα της έρευνας. 153

154 Ημέρες από την Επισκέψεις τελευταία επίσκεψη < Πίνακας 11: Η συμπεριφορά των χρηστών του TVXS με κριτήριο τον αριθμό των ημερών από την τελευταία επίσκεψη στο δικτυακό τόπο. Αναφορικά με τη συσκευή που χρησιμοποιούν οι επισκέπτες, πολλοί εισέρχονται στο δικτυακό τόπο από σταθερό υπολογιστή (88,36%), λιγότεροι από κινητό τηλέφωνο (6,67%) και ακόμα λιγότεροι από tablet (4,97%). Οι υπολογιστές, σταθεροί και ταμπλέτες, φαίνεται πως κρατούν τους επισκέπτες περισσότερη ώρα στο TVXS (00:04:59 και 00:04:15 αντίστοιχα) σε σύγκριση με τα κινητά (00:02:15) και μάλιστα με σημαντική διαφορά χρόνου. Παράλληλα, μικρότερα ποσοστά εγκατάλειψης εμφανίζονται όταν η πλοήγηση γίνεται από σταθερό υπολογιστή και tablet (42,58% και 45,86% αντίστοιχα) συγκριτικά με το κινητό τηλέφωνο (61,18%) (Πίνακας 12). Όταν χρησιμοποιούν το κινητό τους τηλέφωνο, οι επισκέπτες του TVXS φεύγουν ευκολότερα και γρηγορότερα από αυτό, ίσως επειδή η ανάγνωση των άρθρων για αρκετή ώρα είναι ευχερέστερη σε συσκευές με μεγαλύτερο εύρος οθόνης, όπως οι σταθεροί υπολογιστές και οι ταμπλέτες. 154

155 Μ.Ο. διάρκειας Είδος συσκευής Επισκέψεις (%) Ποσοστό Εγκατάλειψης (%) επίσκεψης desktop 88,36 42,58 00:04:59 mobile 6,67 61,18 00:02:42 tablet 4,97 45,86 00:04:15 Πίνακας 12: Η συμπεριφορά των χρηστών του TVXS με κριτήριο τη συσκευή που χρησιμοποιούν για να εισέλθουν στο δικτυακό τόπο. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε ότι σε όλες τις σελίδες του δικτυακού τόπου παρουσιάζεται η «iphone app για το Tvxs: η έξυπνη εφαρμογή», που ευαγγελίζεται γρήγορο φόρτωμα, νεωτερισμούς, δυνατότητα στον κάθε χρήστη να διαμορφώνει ο ίδιος την πρώτη σελίδα ανάλογα με τις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντά του και την επιλογή reporter με την οποία οι χρήστες μπορούν να στείλουν φωτογραφίες στο TVXS ( Η εφαρμογή απευθύνεται στο 49,80% του συνολικού αριθμού επισκεπτών που μπαίνουν στο δικτυακό τόπο μέσω κινητού. Είναι όσοι χρησιμοποιούν λειτουργικό σύστημα ios και φτάνουν τους από τους που επισκέφτηκαν το TVXS κατά το διάστημα της έρευνας. 6.4 Τα εργαλεία συμμετοχικής δημοσιογραφίας του δικτυακού τόπου Στην πορεία του χρόνου οι χρήστες δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα να επιλέγουν με την ψήφο τους ποια θέματα θα αποτελέσουν είδηση όπως συνέβαινε στην αρχή της λειτουργίας του δικτυακού τόπου. Μελετώντας, ωστόσο, τη δομή και τη λειτουργία του TVXS είναι εμφανές ότι οι χρήστες εξακολουθούν να έχουν πολλαπλές δυνατότητες συμμετοχής. Εργαλεία συζήτησης: Σε χώρο που βρίσκεται κάτω από όλες τις αναρτήσεις, μπορούν να γράφουν το σχόλιό τους μέσω του Facebook, εφόσον είναι συνδεδεμένοι στο 155

156 λογαριασμό τους, απευθείας, αλλά και συνδεόμενοι στο κοινωνικό δίκτυο μέσω Yahoo!, AOL και Hotmail. Στη συνέχεια, επιλέγουν αν το σχόλιο θα εμφανίζεται και στο κοινωνικό δίκτυο, εκτός από το TVXS, και το υποβάλλουν προς δημοσίευση. Τα σχόλια δημοσιεύονται αμέσως, χωρίς προηγούμενο έλεγχο. Ταυτόχρονα, ο κάθε χρήστης μπορεί να απαντά στα σχόλια των υπολοίπων, να τα βαθμολογεί θετικά και να ακολουθεί το καθένα από αυτά. Είναι, μάλιστα, συχνό φαινόμενο οι χώροι σχολιασμού να μοιάζουν με forum συζήτησης, καθώς αναπτύσσονται διάλογοι τόσο ανάμεσα στους χρήστες, όσο και μεταξύ των χρηστών και των συντακτών των κειμένων. Παράλληλα, ως υποενότητα της κατηγορίας απόψεις, εμφανίζεται η επιλογή blogάροντας. Πρόκειται για έναν υβριδικό συμμετοχικό χώρο όπου περιλαμβάνονται αναρτήσεις από διάφορες πηγές. Ειδικότερα, αναδημοσιεύονται κυρίως κείμενα από άλλους δημοσιογραφικούς δικτυακούς τόπους, ηλεκτρονικές εφημερίδες και blogs αναγνωστών. Σπανιότερα, δημοσιεύονται και κείμενα για πρώτη φορά. Επιλέγοντας την ενότητα blogάροντας, ο χρήστης βλέπει τους τίτλους των άρθρων με τη μορφή υπερσυνδέσμων, σε αντίστροφη χρονολογική σειρά. Διαλέγει αυτό που προτιμά και μεταφέρεται στη σελίδα του TVXS όπου είναι αναρτημένο. Στο τέλος κάθε κειμένου υπάρχει υπερσύνδεσμος για την αρχική πηγή της προέλευσής του. Η λίστα των άρθρων του blogάροντας εμφανίζεται και στο δεξί τμήμα της αρχικής σελίδας. Εργαλεία αποστολής περιεχομένου: Σημαντικό τμήμα κάθε σελίδας του δικτυακού τόπου καλύπτει η tvxs κοινότητα, όπου οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να στείλουν βίντεο και άρθρα προς δημοσίευση. Για την αποστολή βίντεο, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η δημιουργία λογαριασμού. Ο χρήστης καλείται υποχρεωτικά να δηλώσει ένα όνομα και μία έγκυρη διεύθυνση , καθώς και να αναγνωρίσει ένα CAPTCHA. Προαιρετικά, δηλώνει τα προσωπικά του στοιχεία, όνομα και επίθετο (Εικόνα 13). Στη συνέχεια, μπορεί να αποστείλει το βίντεο που επιθυμεί τόσο από την ενότητα video χρηστών στα πλαίσια της κοινότητας, όσο και από τη μεμονωμένη επιλογή Υποβολή νέου Video, που βρίσκεται σε άλλο σημείο της σελίδας. Και οι δύο αφετηρίες τον οδηγούν σε μία φόρμα, όπου συμπληρώνει υποχρεωτικά τον τίτλο και τη διεύθυνση URL ή τον Embed Code του βίντεο. Οι υπηρεσίες που υποστηρίζονται είναι οι: 156

157 Dailymotion, Google, Vimeo και YouTube. Επιπλέον, μπορεί να προσθέσει σχετικές ετικέτες και μία σύντομη περιγραφή. Εικόνα 13: Η σελίδα δημιουργίας νέου λογαριασμού χρήστη και εισόδου των ήδη εγγεγραμμένων χρηστών στο TVXS. Για την αποστολή άρθρου προς δημοσίευση, δεν αρκεί η δημιουργία λογαριασμού χρήστη, αλλά απαιτείται η ιδιότητα του Μέλους Χωρίς Σύνορα, η οποία αποκτάται με την αγορά εξαμηνιαίας ή ετήσιας συνδρομής μέσω pay pal ή τραπεζικής κατάθεσης. Εκτός από το χώρο της κοινότητας, τα άρθρα των Μελών δημοσιεύονται επίσης ως υποενότητα στην κατηγορία απόψεις. Εκτός από προνόμια εντός της ιστοσελίδας, όπως η αποστολή άρθρων, τα Μέλη απολαμβάνουν και τις προσφορές που προέρχονται από τις συνεργαζόμενες με το TVXS επιχειρήσεις. Η απόκτηση της ιδιότητας του Μέλους συνεπάγεται την αποδοχή των Όρων Συμμετοχής. 157