ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ KOINΩNIKΑ ΓIKTYΑ

Transcript

1 Rogers, A., θαη S. Vertovec, 1995, The Urban Context. Ethnicity, Social Networks and Situational Analysis, Oxford: Berg. Saunders, P., 1981, Social Theory and the Urban Question, London: Hutchinson. Shils, E., 1948, The Present State of American Sociology, Glencoe Ill.: The Free Press. Short, J. F. Jr. (επηκ.), 1971, The Social Fabric of the Metropolis, Chicago: University of Chicago Press. Southall, A., 1998, The City in Time and Space, Cambridge: Cambridge University Press Thomas, W. θαη F. Znaniecki, 1927 ( ), The Polish Peasant in Europe and America, New York: Alfred A. Knopf. Thrasher, F., 1927, The Gang. A Study of 1313 Gangs in Chicago, Chicago: University of Chicago Press. Zorbaugh, H., 1929, The Gold Coast and the Slum: A Sociological Study of Chicago s Near North Side, Chicago: University of Chicago Press. Xαζηάνγινπ, B., 1982, Kνηλσληθέο Θεσξίεο γηα ηνλ Aζηηθό Xώξν, Θεζζαινλίθε: Παξαηεξεηήο. Λεωλίδαο Οηθνλόκνπ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ KOINΩNIKΑ ΓIKTYΑ Αδεκνζίεπην θείκελν Α. Ζ θαηαζηαζηαθή αλάιπζε ηεο ζρνιήο ηνπ Μάληζεζηεξ. 1. Ζ ρνιή αζηηθήο αλζξσπνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Μάληζεζηεξ 2. Έλα λέν ζεσξεηηθφ θαη εζλνγξαθηθφ παξάδεηγκα 3. Σα εγθαίληα κηαο γέθπξαο ζηε ρψξα ησλ Ενπινχ 4. Απφ ηνλ δνκνιεηηνπξγηζκφ ζηελ πνιηηηθή νηθνλνκία θαη απφ ηελ νιηζηηθή εζλνγξαθία ζηελ κειέηε θαηαζηάζεσλ 5. Απφ ηε δνκή ζηε δηαδηθαζία 50

2 6. Πεξηπηψζεηο αληη νιηθψλ ζπζηεκάησλ 7. Ζ εθηεηακέλε κειέηε πεξίπησζεο Β. Κνηλωληθά δίθηπα θαη αζηηθή δωή 1. Δηζαγωγή 2. Σα πξνζωπηθά δίθηπα 3. Γνκηθέο Πξνζεγγίζεηο 4. Παξάκεηξνη ησλ θνηλσληθψλ δηθηχσλ 5. Γίθηπα θαη ζεσξία ηεο ζπλαιιαγήο 6. Σα δίθηπα θαη ε πφιε 7. Σχπνη αζηηθήο δσήο 8. Υσξηθέο ζρέζεηο θαη δηεζληθά δίθηπα 9. Απφ ηα δίθηπα ζηα αζηηθά κνλνπάηηα Α. H ΚΑΣΑΣΑΗΑΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΣΖ ΥΟΛΖ ΣΟΤ ΜΑΝΣΔΣΔΡ 1. Ζ ρνιή αζηηθήο αλζξωπνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Μάληζεζηεξ Έλα άιιν πνιχ ζεκαληηθφ ζψκα εξεπλψλ αζηηθήο αλζξσπνινγίαο πξνήιζε απφ Βξεηαλνχο αλζξσπνιφγνπο, πνπ εξγάζηεθαλ θπξίσο ζηελ Κεληξηθή θαη Νφηηα Αθξηθή θαη ζπγθξφηεζαλ ην ηκήκα αλζξσπνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Μάληζεζηεξ. Ζ εξεπλεηηθή απηή πξνζπάζεηα μεθίλεζε κε ηελ ίδξπζε, ην 1937, ηνπ Iλζηηηνχηνπ Rhodes- Livingston ζηε Βφξεηα Ρνδεζία (ζεκεξηλή Εάκπηα), πνπ ήηαλ ηφηε βξεηαληθή απνηθία. Σν Iλζηηηνχην Rhodes-Livingston είρε ζηφρν ηελ αλάπηπμε ηεο θνηλσληθήο έξεπλαο ζηελ απνηθία θαη δεκηνπξγήζεθε ράξε ζηελ επηκνλή ελφο θπβεξλήηε, ν νπνίνο θαηάθεξε λα 51

3 μεπεξάζεη ηελ θαρππνςία απέλαληη ζηελ θνηλσληθή έξεπλα θαη ηνπο αλζξσπνιφγνπο, πνπ ππήξρε ζηε δηνίθεζε θαη ηελ θνηλσλία ησλ ιεπθψλ επνίθσλ (Hannerz 1980: 123). Ζ Βφξεηα Ρνδεζία ήηαλ κηα απφ ηηο πην εθβηνκεραληζκέλεο θαη αζηηθνπνηεκέλεο απνηθίεο ηεο Αθξηθήο, θπξίσο ράξε ζηα κεγάια νξπρεία ραιθνχ θαη ηηο πφιεηο πνπ είραλ δεκηνπξγεζεί γχξσ απφ απηά, απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1920, ζε δηάθνξα ζεκεία ηεο ρψξαο θαη ηδίσο ζηελ πεξηνρή πνπ ήηαλ γλσζηή σο Copperbelt (δψλε ηνπ ραιθνχ). ηε πεξηνρή απηή έκνηαδε λα εθηπιίζζνληαη δηαδηθαζίεο πνπ ζχκηδαλ ηελ βηνκεραληθή επαλάζηαζε ζηελ Αγγιία θαη ηελ Δπξψπε θαη δελ είλαη έηζη ηπραίν φηη ε Κεληξηθή Αθξηθή θαη ηδίσο ην Κφπεξκπειη απνηέιεζε ηνλ ηφπν ζηνλ νπνίν ε βξεηαληθή θνηλσληθή αλζξσπνινγία αζρνιήζεθε γηα πξψηε θνξά ζνβαξά θαη ζπγθξνηεκέλα κε ηα δεηήκαηα ηεο αζηηθνπνίεζεο, ηεο εθβηνκεράληζεο, ηεο εξγαηηθήο κεηαλάζηεπζεο θαη ηεο θνηλσληθήο αιιαγήο (Ferguson 1999, Burawoy 2000: 15). Οη αλζξσπνιφγνη ηνπ Ηλζηηηνχηνπ θαη ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Μάληζεζηεξ ήηαλ κηα ζπλδεδεκέλε νκάδα εξεπλεηψλ, νη νπνίνη εζηίαζαλ ζε κηα θνηλή δέζκε πξνβιεκάησλ, ζηνλ ίδην γεσγξαθηθφ ρψξν, κε βάζε κηα θνηλή ζεσξία θαη κεζνδνινγία. Ζ θπξηφηεξε δηαλνεηηθή θπζηνγλσκία ηεο ζρνιήο ήηαλ ν Ννηηναθξηθαλφο αλζξσπνιφγνο Max Gluckman, δεχηεξνο δηεπζπληήο ηνπ Ηλζηηηνχηνπ ( ) θαη θαζεγεηήο ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Μάληζεζηεξ (1947 σο ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960). Ο Γθιάθκαλ ζπγθέληξσζε γχξσ ηνπ κία νκάδα ζεκαληηθψλ αλζξσπνιφγσλ (ζηνπο νπνίνπο πεξηιακβάλνληαη νη J. Clyde Mitchell, E. Colson, A. L. Epstein, J. Van Velsen, J. A. Barnes, V. Turner, B. Kapferer, P. Mayer, R. Frankenberg, θ.α.) θαη θαηάθεξε, φπσο θαη ν Παξθ, λα ζρεδηάζεη θαη λα πινπνηήζεη έλα κεγάιν εξεπλεηηθφ πξφγξακκα ζηνλ αζηηθφ θαη ηνλ αγξνηηθφ ρψξν ζηελ Κεληξηθή Αθξηθή. Ζ ρνιή ηνπ Μάληζεζηεξ παξήγαγε έλα κεγάιν θαη πςειήο πνηφηεηαο έξγν αζηηθήο εζλνγξαθίαο θαη ζεσξίαο επηθεληξσκέλν ζηελ Κεληξηθή Αθξηθή, εθάκηιν κε απηφ πνπ δεκηνχξγεζαλ νη εξεπλεηέο ηνπ ηθάγνπ (Hannerz 1980: 119). Οη πξψηεο κειέηεο έγηλαλ ζηε δεθαεηία ηνπ 1930 θαη ηνπ 1940, αιιά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ εζλνγξαθηθνχ θαη ζεσξεηηθνχ έξγνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο δχν πξψηεο κεηαπνιεκηθέο δεθαεηίεο. ηε ρνιή ηνπ Μάληζεζηεξ εληάζεηαη ζπρλά έλαο κεγάινο αξηζκφο γλσζηψλ αλζξσπνιφγσλ, πνπ εθηείλνληαη ζε δχν ή θαη ηξεηο δηαδνρηθέο γεληέο εξεπλεηψλ, θη έηζη ε ζεσξεηηθή θαη ηδενινγηθή νκνηνκνξθία δελ πξέπεη λα ππεξηνλίδεηαη (Werbner 1984: 158). 52

4 2. Έλα λέν ζεωξεηηθό θαη εζλνγξαθηθό παξάδεηγκα Ο Γθιάθκαλ ήηαλ έλαο ιακπξφο αλζξσπνιφγνο, πνπ είρε επεξεαζηεί ηφζν απφ ηνλ δνκνιεηηνπξγηζκφ φζν θαη απφ ηνλ Μαξμηζκφ θαη ηελ ςπραλάιπζε, θαη κπνξνχκε λα πνχκε φηη δεκηνχξγεζε, κε ηηο ζεσξεηηθέο θαη ηηο κεζνδνινγηθέο ηνπ θαηλνηνκίεο θαη ηα λέα εξεπλεηηθά πεδία πνπ δηεξεχλεζε, έλα λέν παξάδεηγκα. Παιαηφηεξα ηδίσο, ην έξγν ηνπ παξνπζηαδφηαλ σο κία εθιέπηπλζε ηνπ θιαζηθνχ δνκνιεηηνπξγηζκνχ, αιιά ζήκεξα αλαγλσξίδεηαη φηη άλνημε δξφκνπο πνπ νδήγεζαλ ζηηο πην ζχγρξνλεο πξνζεγγίζεηο (Burawoy 2000: 21). H ρνιή ηνπ Μάληζεζηεξ ζπλέβαιε απνθαζηζηηθά ζηελ αλαλέσζε ηεο αλζξσπνινγηθήο ζεσξίαο θαη κεζνδνινγίαο θαη ζηε δηακφξθσζε κηαο αλζξσπνινγίαο ηθαλήο λα αλακεηξεζεί κε ηηο εξεπλεηηθέο πξνθιήζεηο ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ. Ζ αλζξσπνινγία ηνπ Gluckman θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ ζην Ηλζηηηνχην Rhodes- Livingstone ηεο Εάκπηα θαη ζην Μάληζεζηεξ επηθεληξψζεθε ζηηο ζχγρξνλεο δηαδηθαζίεο ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ απνηθηαθψλ θνηλσληψλ θαη κειέηεζε δεηήκαηα φπσο νη βηνκεραληθέο δηαδηθαζίεο, ε αζηηθνπνίεζε, ν ζρεκαηηζκφο λέσλ εζλνηηθψλ νκάδσλ, ε εξγαηηθή κεηαλάζηεπζε, ν κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ αγξνηηθνχ ρψξνπ ζε ζπλζήθεο εθρξεκαηηζκνχ θαη επέθηαζεο ηνπ θεθαιαίνπ, ε κεηακφξθσζε θαη νη αληηθάζεηο ηεο εμνπζίαο ζε ζπλζήθεο απνηθηαθήο θπξηαξρίαο, ηα δηιήκκαηα ηνπ κνληεξληζκνχ θαη ε αλαδηακφξθσζε ησλ εληφπησλ παξαδφζεσλ θαη πνιιά άιια. Σα δεηήκαηα απηά θαηέιαβαλ θεληξηθή ζέζε ζην έξγν ηνπο ζε κηα επνρή θαηά ηελ νπνία εζεσξνχλην πεξηζσξηαθά, απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο αλζξσπνιφγνπο, ή αθφκα θαη επξηζθφκελα εθηφο ησλ ελδηαθεξφλησλ ηεο αλζξσπνινγίαο. Ζ επηθέληξσζε ζηα δεηήκαηα απηά ζπλνδεχηεθε απφ ηελ αλαζεψξεζε ή ηελ θαηάξξηςε θεληξηθψλ ελλνηνινγηθψλ θαη ζεσξεηηθψλ ζρεκάησλ ηεο Βξεηαληθήο αλζξσπνινγίαο, θαη απφ ηελ αλαδήηεζε λέσλ ελλνηψλ θαη κεζφδσλ πνπ ζα επέηξεπαλ ζηελ αλζξσπνινγία λα θαηαπηαζηεί κε επάξθεηα κε ηηο ξεπζηέο θαη ζχλζεηεο πξαγκαηηθφηεηεο ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ (Rogers θαη Vertovec 1995: 6, Werbner 1984, Hannerz 1980, Kapferer 2006: 119). Ζ ρνιή ηνπ Μάληζεζηεξ αζρνιήζεθε εληαηηθά κε ηα κεζνδνινγηθά δεηήκαηα πνπ έζεηε ε επηθέληξσζε ζηνλ αζηηθφ ρψξν θαη ηε ζχγρξνλε 53

5 θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα (ηηο ζχλζεηεο θνηλσλίεο, φπσο ειεγαλ ηφηε) θαη ππήξμε ηδηαίηεξα γφληκε ζηελ επηλφεζε λέσλ κεζφδσλ θαη ελλνηψλ, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο εμαθνινπζνχλ λα ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο αλζξσπνιφγνπο. Ζ πξνβιεκαηηθή πνπ αλέπηπμε άξγεζε πξαγκαηηθά λα γίλεη θηήκα νιφθιεξνπ ηνπ θιάδνπ θαη αλαγλσξίδεηαη ζήκεξα σο πξνάγγεινο ησλ ζχγρξνλσλ αλζξσπνινγηθψλ ζεσξεηηθψλ θαη κεζνδνινγηθψλ πξνζεγγίζεσλ (Burawoy 2000: 17, Kapferer 2006: 119, Frankenberg 2006: 203). Γελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ε ζχγρξνλε θξηηηθή ζθέςε έρεη απνζηαζεξνπνηήζεη ηελ αλζξσπνινγηθή επηηφπηα έξεπλα κε πνιινχο λένπο ηξφπνπο θαη έρεη επηζεκάλεη ηηο λέεο θνηλσληθέο εμειίμεηο, πνπ έρνπλ κεηαβάιιεη ηε θχζε ησλ ζπλνηθήζεσλ, ηνπ πνιηηηζκνχ, θιπ., αιιά ν Γθιάθκαλ θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ εγθαηλίαζαλ απηφ ην δξφκν, εγείξνληαο δεηήκαηα θαη πξνηείλνληαο ιχζεηο πνπ δηαηεξνχλ ηελ επηθαηξφηεηά ηνπο. 3. Σα εγθαίληα κηαο γέθπξαο ζηε ρώξα ηωλ Ενπινύ Ζ θαηαζηαζηαθή αλάιπζε (situational analysis) ή κειέηε πεξίπησζεο (case study) ζπκππθλψλεη ηνλ ζεσξεηηθφ θαη κεζνδνινγηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ Gluckman θαη ηεο ρνιήο ηνπ Μάληζεζηεξ. Γελ είλαη απιψο κηα κέζνδνο, αιιά κηα ζεσξεηηθή θαηεχζπλζε θαη έλαο ηξφπνο γξαθήο, έλα λέν ζεσξεηηθφ θαη εζλνγξαθηθφ παξάδεηγκα. Ζ πξνζέγγηζε απηή, πνπ παξνπζηάζηεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ Gluckman (1940), θσδηθνπνηήζεθε θαη εμειίρζεθε απφ ηνπο καζεηέο θαη ζπλεξγάηεο ηνπ, θαη απνηέιεζε ηε βάζε ησλ πεξηζζνηέξσλ εζλνγξαθηψλ ηεο ζρνιήο (Mitchell 1966, 1987, 2006, Van Velsen 1967, Kapferer 2006: 120). Ζ πξνζέγγηζε ηνπ Γθιάθκαλ έρεη επίζεο εξκελεπζεί θαη αλαπηπρζεί κε πνιινχο ηξφπνπο απφ δηάθνξνπο αλζξσπνιφγνπο, θαη φρη κφλν απφ ηνπο καζεηέο ηνπ, θαη ζπγθεληξψλεη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζεκαληηθφ ελδηαθέξνλ, αλαγλσξηδφκελε σο κηα κείδσλ ζηξνθή ζηελ αλζξσπνινγία θαη σο έλαο ηξφπνο πξνζέγγηζεο ηεο θνηλσληθήο θαη ηζηνξηθήο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ παξακέλεη ρξήζηκνο θαη επίθαηξνο (βι. Hannerz 1980, Burawoy 1991, 2000, Rogers θαη Vertovec 1995, Parkin, 54

6 Kaplan θαη Fisher 1996, Vincent 1990, 2002, Schumaker 2001, Evens θαη Handelman 2006). Ζ θαηαζηαζηαθή αλάιπζε ή κειέηε πεξίπησζεο παξνπζηάζηεθε γηα πξψηε θνξά ζην δηάζεκν δνθίκην ηνπ Gluckman, Analysis of a social situation in modern Zululand (1940, 1942). Σν δνθίκην ρσξίδεηαη ζε ηξία κέξε, θαζέλα απφ ηα νπνία θσηίδεη κε λέν ηξφπν ηελ εμεηαδφκελε θαηάζηαζε. Σν πξψην κέξνο επηθεληξψλεηαη ζηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ησλ γεγνλφησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηειεηή ησλ εγθαηλίσλ κηαο γέθπξαο ζηε ρψξα ησλ Ενπινχ ην Σν δεχηεξν κέξνο εζηηάδεηαη ζηελ γεληθή δπλακηθή ηεο επξχηεξεο ηζηνξηθήο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ ππεξθαζνξίδεη θαη λνεκαηνδνηεί ηα θαηαγξαθφκελα γεγνλφηα. Σν ηξίην κέξνο, ηέινο, πνπ έρεη κηθξφηεξν ελδηαθέξνλ γηα ην ζεκεξηλφ αλαγλψζηε, επηδηψθεη λα ζπλάγεη αθεξεκέλεο ζεσξεηηθέο γεληθεχζεηο πνπ λα έρνπλ γεληθή ηζρχ, λα ηζρχνπλ δειαδή πέξα απφ ην ζπγθεθξηκέλν εζλνγξαθηθφ θαη ηζηνξηθφ πεδίν απφ ην νπνίν έρνπλ εμαρζεί 41. Ο Γθιάθκαλ πεξηγξάθεη έλα κνλαδηθφ ζχλνιν γεγνλφησλ, πνπ εθηπιίζζνληαη ζηε δηάξθεηα κηαο κέξαο ζε δχν δηαθνξεηηθνχο ηφπνπο. Ζ αλάιπζε μεθηλά κε ηελ πεξηγξαθή ηνπ ηαμηδηνχ ηνπ αλζξσπνιφγνπ θαη ησλ ζπλνδψλ ηνπ πξνο ηε γέθπξα θαη θιείλεη κε ην ηαμίδη ηεο επηζηξνθήο. Ζ επίζεκε ηειεηή ησλ εγθαηλίσλ ζπγθεληξψλεη αληηπξνζψπνπο απφ δηαθνξεηηθέο κεξίδεο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο ησλ Ενπινχ, καχξνπο θαη άζπξνπο, Υξηζηηαλνχο θαη παγαληζηέο, ιεπθνχο αμησκαηνχρνπο θαη πνιίηεο, επγελείο Ενπινχ θαη απιά κέιε ηεο θπιήο. Ο Γθιάθκαλ πεξηγξάθεη φινπο φζνπο ήηαλ παξφληεο ζηελ ηειεηή, ηί έθαλαλ θαη ηη είπαλ θαη ζε πνηφλ, θαζψο θαη ηη έθαλαλ κεηά, θαη πφηε θαη πξνο πνία θαηεχζπλζε δηαιχζεθαλ. Οη αηνκηθέο ζπκπεξηθνξέο ζεσξνχληαη αληαλαθιάζεηο επξχηεξσλ καθξν-δηαδηθαζηψλ. Ο Gluckman ηνπνζεηεί ηελ κηθξν-δπλακηθή ηεο ηειεηήο ησλ εγθαηλίσλ κέζα ζην πιαίζην ησλ επξχηεξσλ ηζηνξηθψλ δηαδηθαζηψλ πξνρσξψληαο ζε κηα επξχηεξε θνηλσληθή θαη ηζηνξηθή αλάιπζε ηεο θνηλσληθήο δνκήο ηεο Ννηηναθξηθαληθήο θνηλσλίαο. Ζ θαηάζηαζε γίλεηαη θαηαλνεηή σο κηα ζηηγκή κηαο 41 Σύκθσλα κε ηνλ Gluckman, ε θαηαζηαζηαθή αλάιπζε σο εζλνγξαθηθή κέζνδνο αληηζηνηρνύζε ζηελ πεηξακαηηθή δηαδηθαζία ησλ θπζηθώλ επηζηεκώλ. Ο Γθιάθκαλ πίζηεπε όηη νη γεληθεύζεηο, ή ε ζεσξεηηθή γλώζε, βαζίδνληαη ζηελ κειέηε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ, ζηελ αλαθάιπςε κέζα ζηα πξαγκαηηθά γεγνλόηα ησλ λόκσλ ή ηεο ινγηθήο ηεο αλζξώπηλεο δξάζεο, πνπ δελ πεξηνξίδνληαη ζηνλ ζπγθεθξηκέλν ρώξν θαη ρξόλν (Kapferer 2006: 121). 55

7 δηαδηθαζίαο πνπ απνθαιχπηεη ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο θαη ηζηνξηθέο δπλακηθέο. Οη ζπκπεξηθνξέο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζεσξείηαη φηη αληαλαθινχλ ηε δνκή ηεο Ννηηναθξηθαληθήο θνηλσλίαο κε φιεο ηηο ζπγθιίζεηο θαη ηηο δηαηξέζεηο ηεο ζηελ ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή (Frankenberg 1982: 59, Werbner 1984: 162, Mitchell 2006: 28, Kapferer 2006: 126). Ο Gluckman δελ ρξεζηκνπνηεί (αληηιακβάλεηαη) ηελ θαηάζηαζε ζαλ έλα κηθξφθνζκν ηεο Ννηηναθξηθαληθήο θνηλσλίαο, αιιά κάιινλ ζαλ έλα πεηξακαηηθφ εξγαζηήξην, πνπ πξνζθέξεη θνηλσληθέο θαηεγνξίεο, κέζα απφ ηελ αλάιπζε ησλ νπνίσλ κπνξεί λα νδεγεζεί θαλείο ζηελ θαηαλφεζε ηεο επξχηεξεο θνηλσληθήο δπλακηθήο. Ο Γθιάθκαλ ρξεζηκνπνηεί ηηο θαηεγνξίεο ησλ πξνζψπσλ πνπ ζπγθεληξψζεθαλ ζηελ ηειεηή θαη ηνπο ηξφπνπο ηεο αιιειεπίδξαζήο ηνπο ζαλ λήκαηα πνπ πξέπεη λα αθνινπζεζνχλ παξαπέξα, ζηελ επξχηεξε θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα (Handelman 2006: 98). Ζ θαηαζηαζηαθή αλάιπζε είλαη κηα κεζνδνινγηθή ζηξαηεγηθή πνπ επηηξέπεη ηελ θαηαλφεζε επξχηεξσλ ηζηνξηθψλ δηαδηθαζηψλ κέζα απφ ηελ κηθξήο θιίκαθαο εζηίαζε ησλ αζξσπνιφγσλ. Ζ θαηάζηαζε κπνξεί λα λνεζεί ζαλ έλα δίρηπ πνπ απιψλεη ν αλζξσπνιφγνο γηα λα ζπιιέμεη δηαδηθαζίεο, εληάζεηο θαη ζπγθιίζεηο, πνπ ζα ηνπ επηηξέςνπλ λα αλαιχζεη φςεηο ηεο ζχλζεηεο επξχηεξεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο (Kapferer 2006: 123). 4. Από ηνλ δνκνιεηηνπξγηζκό ζηελ πνιηηηθή νηθνλνκία θαη από ηελ νιηζηηθή εζλνγξαθία ζηελ κειέηε θαηαζηάζεωλ Ο Γθιάθκαλ εγθαηαιείπεη ξηδηθά ηελ θπξίαξρε αλζξσπνινγηθή νπηηθή ηεο επνρήο θαη δεκηνπξγεί έλα λέν ζεσξεηηθφ θαη κεζνδνινγηθφ παξάδεηγκα: βάδεη ζην επίθεληξν λέα πξνβιήκαηα, ην νπνία αληηκεησπίδεη κε λέα κέζνδν θαη ζεσξία. Ο Γθιάθκαλ, πνπ γξάθεη ηελ επνρή ηεο αθκήο ηνπ δνκνιεηηνπξγηζκνχ, επηηίζεηαη ηφζν ζηελ αληζηνξηθή δνκνιεηηνπξγηζηηθή πξνζέγγηζε κε ηελ έκθαζή ηεο ζηελ αξκνληθή ιεηηνπξγία ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηνλ ελνπνηεηηθφ ξφιν ηνπ πνιηηηζκνχ, φζν θαη ζηε κεζνδνινγία πνπ ηε ζπλνδεχεη: ηελ επηθέληξσζή ηεο ζηηο θπιέο ηνπ αγξνηηθνχ ρψξνπ, πνπ αληηκεησπίδνληαη σο απνκνλσκέλεο θαη αλεμάξηεηεο νιφηεηεο. 56

8 Αληί λα εζηηαζηεί ζε κηα νξηνζεηεκέλε νκάδα (ζπλήζσο θάπνηα θπιή λννχκελε σο ζπλνιηθή θνηλσλία), φπσο έθαλαλ ηφηε νη αλζξσπνιφγνη, απηφο επηθεληξψλεηαη ζε κηα κεξηθή θαηάζηαζε ή δηαδηθαζία, πνπ επεξεάδεηαη απφ ζρέζεηο θαη γεγνλφηα ηα νπνία ππεξβαίλνπλ θαηά πνιχ ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηφπν. Καη αληί λα μεράζεη ην απνηθηαθφ πιαίζην, αθήλνληάο ην έμσ απφ ηελ αλζξσπνινγηθή αλαπαξάζηαζε, εζηηάδεηαη ζε έλα γεγνλφο πνπ εκπιέθεη δηαθνξεηηθέο κεξίδεο ηεο απνηθηαθήο θνηλσλίαο θαη ππνζηεξίδεη φηη ε απνηθηαθή θπξηαξρία απνηειεί βαζηθφ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν νιφθιεξεο ηεο απνηθηαθήο πξαγκαηηθφηεηαο (Glaeser 2006: 78). Οη Ενπινχ θαη νη ιεπθνί, ππνζηεξίδεη ν Γθιάθκαλ, αιιειεπηδξνχλ ζπζηεκαηηθά ζην πιαίζην ελφο εληαίνπ πεδίνπ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. O Gluckman (φπσο θαη ν πξψηνο δηεπζπληήο ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Godfrey Wilson) ηνλίδεη φηη ε απνηθηαθή θνηλσλία πξέπεη λα ζεσξεζεί έλα εληαίν θνηλσληθφ πεδίν (single social field), πνπ πεξηιακβάλεη ηφζν ηε θπιεηηθή δσή ηνπ αγξνηηθνχ ρψξνπ φζν θαη ηηο απνηθηαθέο πφιεηο, ηφζν ηελ παξαδνζηαθή αθξηθαληθή θνπιηνχξα (πνπ ζεσξείηαη φκσο φηη βξίζθεηαη ζε δηαξθή κεηαζρεκαηηζκφ) φζν θαη ηνπο ζεζκνχο θαη ηνλ πνιηηηζκφ ησλ Δπξσπαίσλ. Δπηπιένλ, ε απνηθηαθή θνηλσλία ζαλ ζχλνιν, απνηειεί ηκήκα ελφο επξχηεξνπ παγθφζκηνπ νηθνλνκηθνχ θαη πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη επεξεάδεηαη απφ απνθάζεηο θαη γεγνλφηα πνπ ιακβάλνπλλ ρψξα πνιχ πέξα απφ ηα φξηά ηεο. O Glukman εηζάγεη κηα ηζηνξηθή πξννπηηθή θαη ηαπηφρξνλα κηα λέα νπηηθή ηεο θνηλσληθήο δνκήο. Ζ επηθέληξσζε ζηελ δηαδηθαζία ζπλνδεχνληαη απφ κηα ζεκειηψδε αιιαγή ζηελ θαηαλφεζε ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ αξρίδεη πιένλ λα γίλεηαη θαηαλνεηφ σο κεηαβαιφκελν, ζπγθξνπζηαθφ θαη αληηθαηηθφ. Ζ αληίιεςή ηνπ γηα ηελ θνηλσληθή δνκή θαη ηελ θνηλσληθή αιιαγή είλαη επεξεαζκέλε ηφζν απφ ηνλ Durkheim, φζν θαη απφ ηνλ Μαξμ. Ο Γθιάθκαλ δίλεη έκθαζε ζηελ νηθνλνκία θαη ηελ πνιηηηθή θαη πξνδηαγξάθεη ηελ πξνζέγγηζε ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο (Werbner 1984: 162, Frankenberg 1982, Burawoy 2000), επηζεκαίλνληαο ηηο νκνηφηεηεο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο εθβηνκεράληζεο ηεο Δπξψπεο θαηά ηνλ 19ν αηψλα θαη ηηο αληίζηνηρεο δηαδηθαζίεο ζηηο απνηθηαθέο θνηλσλίεο ηεο Κεληξηθήο θαη Νφηηαο Αθξηθήο θαηά ηνλ 20φ αηψλα. Σν θπξίαξρν ζηνηρείν ηεο θνηλσληθήο δνκήο ζεσξείηαη φηη είλαη ε έληαμε ηεο ρψξαο ησλ Ενπινχ ζην βηνκεραληθφ θαη αγξνηηθφ ζχζηεκα ηεο Νφηηαο Αθξηθήο. Μέζα απφ δηαδηθαζίεο φπσο ε απαιινηξίσζε ηεο γεο, ν κεηαζρεκαηηζκφο ηεο 57

9 αγξνηηθήο παξαγσγήο ζχκθσλα κε ηα ζπκθέξνληα ησλ απνηθηνθξαηψλ, ε θνξνινγία θαη ν εθρξεκαηηζκφο ηεο νηθνλνκίαο, θαη ν εμαλαγθαζκφο πνιιψλ Αθξηθαλψλ λα καηαλαζηεχζνπλ γηα λα εξγαζηνχλ σο βηνκεραληθνί εξγάηεο ζηηο πφιεηο, νη Αθξηθαλνί έρνπλ ππνρξεσζεί λα εληαρζνχλ θαη λα ζπκκεηάζρνπλ καδί κε ηνπο Δπξσπαίνπο ζε έλα εληαίν θνηλσληθφ ζχζηεκα. Ζ απνηθηαθή θνηλσλία είλαη φκσο βαζηά δηαηξεκέλε: Οη Αθξηθαλνί θαη νη ιεπθνί απνηεινχλ δχν απζηεξά δηαρσξηζκέλεο νκάδεο, ζρεδφλ θάζηεο, νη νπνίεο έρνπλ θαζνξηζκέλν επίπεδν δσήο, είδε απαζρφιεζεο, πνιηηηθά δηθαηψκαηα, θαη ελδνγελή ζχλνξα θαη νη νπνίεο ζπκβηψλνπλ κέζα απφ ηε ζπλάθεηα πνπ επηβάιιεη ην θνηλφ νηθνλνκηθφ ζχζηεκα (Gluckman 1940: 43). Ζ ηειεηή ησλ εγθαηλίσλ παξέρεη ην πιαίζην γηα ηελ εθηχιημε δνκηθψλ ζρέζεσλ πνπ ελππάξρνπλ ζην επίπεδν ηνπ ελδναθξηθαληθνχ ζπζηήκαηνο δηνίθεζεο θαη ζην επίπεδν ηεο ζπλνιηθήο θνηλσλίαο. Ο Γθιάθκαλ βξήθε ζηελ ηειεηή αιιειεμάξηεζε αιιά θαη ζχγθξνπζε, ηζνξξνπία αιιά θαη αζηάζεηα (Burawoy 2000: 16, Frankenberg 1982). ην ζπκπέξαζκα ηνπ πξψηνπ κέξνπο, δίλεη κάιινλ έκθαζε ζηελ θνηλσληθή ηζνξξνπία, επηζεκαίλνληαο φκσο παξάιιεια, ηφζν ηνλ πξνζσξηλφ ηεο ραξαθηήξακ φζν θαη ηελ αλψηεξε ηζρχ ηεο νκάδαο ησλ ιεπθψλ σο ηνλ ηειηθφ θνηλσληθφ παξάγνληα πνπ ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζή ηεο (1940: 25). Ο Γθιάθκαλ ηφληζε ηε ζεκαζία ηεο βίαηεο επηβνιήο ηνπ θαζεζηψηνο ησλ ιεπθψλ, αιιά επεζήκαλε φηη ε δηαηήξεζε απηήο ηεο βαζηά άληζεο θνηλσληθήο ηάμεο βαζηδφηαλ επίζεο ζηνπο δηαζηαπξνύκελνπο δεζκνύο (crosscutting ties) αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο νκάδεο, πνπ ζπζθφηηδαλ ηε θχζε ηεο εμνπζίαο θαη πεξηέπιεθαλ ηε δηακφξθσζε ηεο πνιηηηθήο ζπλείδεζεο, απνηξέπνληαο ή θαζπζηεξψληαο ηελ αλνηρηή εθδήισζε ησλ θνηλσληθψλ αληηζέζεσλ. Ζ ηδέα ησλ αιιειέλδεησλ, δηαζηαπξνχκελσλ δεζκψλ ήηαλ κηα αλάπηπμε ησλ ηδεψλ ηνπ Νηπξθέκ (ηεο ηδέαο ηεο νξγαληθήο αιιειεγγχεο πνπ είρε αλαπηχμεη ζην έξγν ηνπ Ο Καηακεξηζκόο ηεο Δξγαζίαο) θαη ηεο έλλνηαο ηεο ηζνξξνπεκέλεο αληίζεζεο (balanced opposition), πνπ είρε αλαπηχμεη ν Evans-Pritchard ζηηο κειέηεο ηνπ γηα ηα πνιηηηθά ζπζηήκαηα ησλ Νηνχεξ (Kapferer 2006: 128). Ο Γθιάθκαλ, φκσο, ηαπηφρξνλα επηζεκαίλεη φηη νη αληηθάζεηο γίλνληαη ζπγθξνχζεηο θαη φηη νη Ενπινχ βιέπνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο φιν θαη πεξηζζφηεξν σο Αθξηθαλνχο, πνπ βξίζθνληαη ζε αληίζεζε κε ηνπο Δπξσπαίνπο (Frankenberg 1982: 61). Ζ χπαξμε ζπγθξνχζεσλ θαη αληηθάζεσλ ζην εζσηεξηθφ ησλ θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ 58

10 είρε ήδε αλαγλσξηζηεί απφ ηνλ Fortes θαη ηνλ Evans- Pritchard, πνπ ζεσξνχζαλ φκσο φηη ηα ζπγθξνπζηαθά ζηνηρεία εμηζνξξνπνχληαη απφ ελνπνηεηηθέο δπλάκεηο, ή θαη ζπκβάιινπλ ζηε δηαηήξεζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Ο Γθιάθκαλ είλαη επεξεαζκέλνο απφ ηελ πξνζέγγηζε απηή (πνπ παξακέλεη ζηα φξηα ηνπ δνκνιεηηνπξγηζκνχ), αιιά ηελ μεπεξλά εηζάγνληαο κηα δηαιεθηηθή πξννπηηθή (Frankenberg 1982: 63, Werbner 1984: 162). ην δεχηεξν ηκήκα ηνπ δνθηκίνπ ν Gluckman εηζάγεη ηε δηάθξηζε αλάκεζα ζε εμεγέξζεηο (rebellions) θαη επαλαζηάζεηο (revolutions). Οη πξψηεο, πνπ αληηζηνηρνχλ ζηελ θνηλσλία ησλ Ενπινχ πξηλ απφ ηελ απνηθηαθή θαηάθηεζε (πνπ ζεσξείηαη έλα επαλαιακβαλφκελν ζχζηεκα), νδεγνχλ ζε αιιαγή ηνπ πνιηηηθνχ πξνζσπηθνχ, αιιά αθήλνπλ αλέπαθε ηελ πνιηηηθή δνκή θαη ηελ θνπιηνχξα πνπ ηελ ζπληεξεί. Οη επαλαζηάζεηο, απφ ηελ άιιε κεξηά, πνπ πξνζηδηάδνπλ ζηελ απνηθηαθή θνηλσλία (ε νπνία λνείηαη σο έλα κεηαβαιφκελν ζχζηεκα), πξνθαινχληαη απφ λέεο αζπκβίβαζηεο αληηζέζεηο θαη νδεγνχλ ζε ξηδηθέο αιιαγέο ζηελ πνιηηηθή νξγάλσζε θαη ηδενινγία. 5. Από ηε δνκή ζηε δηαδηθαζία Σν δνθίκην ηνπ Γθιάθκαλ ζεκαηνδνηεί κηα ζηξνθή ηεο αλζξσπνινγηθήο ζεσξίαο πξνο ηε δξάζε, ηε δηαδηθαζία, ηελ ηζηνξία. Ο Gluckman επέκεηλε φηη νη αλζξσπνιφγνη ζα πξέπεη λα έρνπλ ζπλείδεζε φηη ηφζν ηα ππνθείκελα ησλ κειεηψλ ηνπο, φζν θαη νη ίδηνη, εκπιέθνληαη πάληα ζηηο κεηαβαιιφκελεο δπλάκεο ηεο ηζηνξίαο (Kapferer 2006: 122). Σν αληηθείκελν ηεο εζλνγξαθίαο είλαη ε κειέηε δηαδηθαζηψλ θαη φρη θιεηζηψλ ή ζηαηηθψλ ζπζηεκάησλ ή νκάδσλ. Ζ δηαδηθαζία έγηλε ν πην θεληξηθφο φξνο ηνπ ιεμηινγίνπ ησλ αλζξσπνιφγσλ ηεο ρνιήο ηνπ Μάληζεζηεξ θαη επηθξάηεζε ε αληίιεςε φηη ε θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή δσή βξίζθνληαη ζε δηαξθή θίλεζε θαη αιιαγή. (Frankenberg 1982: 61, Glaeser 2006: 65, Kapferer 2006: 124). Ζ θαηαζηαζηαθή αλάιπζε έθεξε ηα άηνκα θαη ηε δξάζε ηνπο ζην επίθεληξν ηεο αλζξσπνινγηθήο έξεπλαο θαη ζηνραζκνχ. Ο Γθιάθκαλ αλαγλσξίδεη απφ ηελ αξρή ηε ζεκαζία ηεο εκπξφζεηεο δξάζεο ησλ αηφκσλ. χκθσλα κε ηελ πξαθηηθή πνπ θαζηέξσζε ην Μαιηλνθζθηθφ ππφδεηγκα, νη αλζξσπνιφγνη ζπγθεληξψλνπλ εζλνγξαθηθφ πιηθφ γηα 59

11 λα πεξηγξάςνπλ ην θνηλσληθφ ζχζηεκα κηαο θνηλσλίαο (λννχκελν σο έλα ζχζηεκα ζεζκψλ, ξφισλ, θαλφλσλ, αμηψλ) θαη ρξεζηκνπνηνχλ ηηο πεξηπηψζεηο (πξαγκαηηθά πεξηζηαηηθά απφ ηε δσή ηεο παξαηεξνχκελεο θνηλσλίαο) γηα λα επηθπξψζνπλ γεληθέο ζεσξεηηθέο πξνηάζεηο, ή λα εηθνλνγξαθήζνπλ ζπγθεθξηκέλα έζηκα, αξρέο νξγάλσζεο θαη θνηλσληθέο ζρέζεηο. Αληίζεηα ν Gluckman θαη ηα άιια κέιε ηεο ζρνιήο ρξεζηκνπνηνχλ ηηο πεξηπηψζεηο σο βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηεο αλάιπζεο, κέζα απφ ην νπνίν πξνθχπηνπλ νη γεληθεχζεηο (Gluckman 1961: 7, Van Velsen 1967: 140). Ζ επηηφπηα έξεπλα επηθεληξψλεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο θαη άηνκα, ηα νπνία αληηκεησπίδνληαη ζαλ πξνζσπηθφηεηεο θαη φρη απιψο ζαλ θάηνρνη ζπγθεθξηκέλσλ θνηλσληθψλ ζέζεσλ θαη ξφισλ (Van Velsen 1967: 143). Όπσο επηζεκαίλνπλ νη καζεηέο ηνπ, ν Γθιάθκαλ ήηαλ αλνηρηφο ζε νηηδήπνηε ζπλέβαηλε ζηελ θνηλσληθή θαηάζηαζε, αλνηρηφο ζηελ έθπιεςε επέκελε ζηελ εληαηηθή επηηφπηα έξεπλα θαη ζηελ εμαληιεηηθή θαη πνιππξηζκαηηθή εμέηαζε ησλ εζλνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ θαη απηφ ηνλ νδεγνχζε ζε κηα βαζχηεξε θαηαλφεζε ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο ε θνηλσληθή θαηάζηαζε δηαζινχζε ηελ θνηλσληθή δνκή (Handelman 2006: 97). Παξ φια απηά, επέκεηλε ζηελ πξσηνθαζεδξία ηνπ καθξν-επηπέδνπ, παξακέλνληαο πάληα, φπσο ν ίδηνο έιεγε, ζεζκνθξαηηθφο (institutionalist), ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ αληηιακβαλφηαλ ηε καθξν ζθαίξα σο φιν θαη πην ξεπζηή, αληηθαηηθή θαη αβέβαηε. Ζ αηνκηθή δξάζε, ζχκθσλα κε ηνλ Γθιάθκαλ, ππεξθαζνξίδεηαη απφ ηε δνκηθή δπλακηθή. Ζ αηνκηθή δεκηνπξγηθφηεηα ζεσξείηαη φηη ελεξγνπνηεί ην δπλακηθφ ησλ θνηλσληθψλ δπλάκεσλ, ή αλαπηχζζεηαη ζηνπο ρψξνπο πνπ δεκηνπξγνχλ νη θνηλσληθν-πνιηηηθέο αληηθάζεηο (Kapferer 2006: 127). 6. Πεξηπηώζεηο αληί νιηθώλ ζπζηεκάηωλ Ο Γθιάθκαλ αξλείηαη ην είδνο ηεο νιηζηηθήο εζλνγξαθίαο πνπ ήθκαδε ηφηε (ηελ δπλαηφηεηα ή ηελ αμίσζε ηεο πιήξνπο εζλνγξαθηθήο πεξηγξαθήο ή θαηαλφεζεο κηαο νιφθιεξεο θνηλσλίαο) θαη επηθεληξψλεηαη φπσο είδακε ζε θαηαζηάζεηο ή πεξηπηψζεηο, ζε κεξηθέο πξαγκαηηθφηεηεο πνπ γίλνληαη θαηαλνεηέο σο ηζηνξηθέο δηαδηθαζίεο (Kapferer 2006: 126, Glaeser 2006: 78). Ο Γθιάθκαλ θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ πηζηεχνπλ φηη δελ ππάξρνπλ απηφλνκεο ζπλνιηθέο θνηλσλίεο θαη φηη, ζε θάζε πεξίπησζε, ε αλαπαξάζηαζε νιηθψλ ζπζηεκάησλ είλαη αδχλαηε. Tν ζεκείν εθθίλεζεο ζηελ 60

12 θαηαζηαζηαθή αλάιπζε είλαη ε παξαδνρή φηη ν/ε αλζξσπνιφγνο κπνξεί λα κειεηήζεη κφλν έλα πεξηνξηζκέλν ηκήκα ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο (Rogers θαη Vertovec 1995: 6, Frankemberg 1982) 42. Οη θαηαζηάζεηο ηηο νπνίεο παξαηεξεί είλαη αλαγθαζηηθά κεξηθέο κε ηελ έλλνηα φηη εκπεξηέρνληαη θαη επεξεάδνληαη απφ δπλάκεηο θαη δηαδηθαζίεο πνπ ππεξβαίλνπλ ην ηνπηθφ πιαίζην. Καλέλα θνηλσληθφ πεδίν δελ είλαη απηφλνκν ή απνκνλσκέλν θαη θάζε θνηλσληθή θαηάζηαζε έρεη δηαζηάζεηο πνπ μεπεξλνχλ ηα επηκέξνπο ηνπηθά ζπκθξαδφκελα. Σν δήηεκα ηεο νξηνζέηεζεο ηνπ πεδίνπ θαη ηνπ αληηθεηκέλνπ έξεπλαο θαζίζηαηαη έηζη θεληξηθφ κεζνδνινγηθφ δήηεκα ηεο αλζξσπνινγίαο θαη ζπλαθφινπζα αλαθχπηεη ην πξφβιεκα ηεο θαηαλφεζεο ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζην κηθξν θαη ην κάξθν επίπεδν (van Velsen 1967: , Glaeser 2006: 78). Οη αλζξσπνιφγνη ζα πξέπεη λα δηαρσξίζνπλ αλαιπηηθά ην εξεπλεηηθφ ηνπο αληηθείκελν: λα πξνζδηνξίζνπλ/νξηνζεηήζνπλ κηα ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία θαη λα πξνζπαζήζνπλ λα θαηαλνήζνπλ ηελ δπλακηθή ηεο ζην πιαίζην επξχηεξσλ θνηλσληθψλ θαη ηζηνξηθψλ δπλάκεσλ. Ζ κειέηε κηαο θνηλσληθήο θαηάζηαζεο εκπεξηέρεη δχν μερσξηζηά επίπεδα ή δηαδηθαζίεο (Mitchell 1987: 9). Απφ ηε κηα κεξηά ν εξεπλεηήο πξέπεη λα μερσξίζεη έλα ζπγθεξηκέλν ζχλνιν γεγνλφησλ, δξαζηεξηνηήησλ, ζπκπεξηθνξψλ θαη λνεκάησλ, ηα νπνία ζεσξεί φηη απνηεινχλ έλα ζεσξεηηθφ πξφβιεκα ή εξψηεκα. Ο Γθιάθκαλ δηαρσξίδεη ηελ δξάζε απφ ηνλ πνιηηηζκφ θαη εζηηάδεηαη θπξίσο ζηελ πξψηε. Ο Γθιάθκαλ ήηαλ θαρχπνπηνο απέλαληη ζε πξνζεγγίζεηο πνπ ππνζηαζηνπνηνχζαλ ηνλ πνιηηηζκφ (Werbner 1984: 162, Kapferer 2006: 137, ). Ο Γθιάθκαλ θαη νη πεξηζζφηεξνη ίζσο αλζξσπνιφγνη ηνπ Μάληζεζηεξ αξλνχληαλ ηελ ηδέα ηνπ πνιηηηζκνχ σο κηαο νιφηεηαο πνπ είλαη αλεμίηεια ραξαγκέλε ζηα κπαιά ησλ αλζξψπσλ θαη επέκελαλ φηη φπνηα θη αλ ήηαλ ε ζεκαζία ηνπ, ν πνιηηηζκφο παξάγεηαη θαη επηδξά κέζα απφ θνηλσληθέο πξαθηηθέο θαη δηαδηθαζίεο, πνπ δελ κπνξνχλ λα αλαρζνχλ απνθιεηζηηθά ζηηο ηδέεο. Παξφηη ε 42 Οη αλζξσπνιφγνη ηνπ Μάληζεζηεξ ππήξμαλ επίζεο ηδηαίηεξα ζθεπηηθνί απέλαληη ζην είδνο ηεο κειέηεο θνηλνηήησλ (community studies) πνπ είρε αλαπηπρζεί ζηελ Ακεξηθαληθή θνηλσληνινγία θαη ηελ αζηηθή εζλνγξαθία ηεο ρνιήο ηνπ ηθάγνπ. Οη εξεπλεηέο ηνπ Μάληζεζηεξ βιέπνπλ ηελ αζηηθή ηνπνζεζία (locality) κε ηξφπνπο πνπ πξνδηαγξάθνπλ ηηο ζχγρξνλεο πξνζεγγίζεηο, θαζψο επηζεκαίλνπλ ηφζν ηελ επηξξνή επξχηεξσλ καθξν-δηαδηθαζηψλ ζηηο ηνπηθέο θαηαζηάζεηο, φζν θαη ηελ έιιεηςε επθξηλψλ νξίσλ ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο, ην γεγνλφο δειαδή φηη εθηείλνληαη πέξα απφ ηα φξηα ηεο αζηηθήο γεηηνληάο ή θαη νιφθιεξεο ηεο πφιεο. Ζ ρνιή ηνπ Μάληζεζηεξ καο έδσζε έηζη κηα εηθφλα ηνπ αθξηθαληθνχ αζηηζκνχ κέζα απφ ηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ζθελψλ ηεο αζηηθήο δσήο θαη εζηηάζηεθε πνιχ ιηγφηεξν ζηελ πεξηγξαθή ησλ γεηηνληψλ, ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ θαη νιφθιεξεο ηεο πφιεο. 61

13 πξνζέγγηζε απηή έρεη ηηο αξεηέο ηεο -θαη ππήξμε κηα ζεηηθή αληίδξαζε απέλαληη ζε νπηηθέο, φπσο ε ζεσξία ηεο πνιηηηζκηθήο επαθήο (cultural contact), πνπ έηεηλαλ λα δηθαηνινγνχλ ηελ απνηθηαθή θπξηαξρία (Ferguson: 1999)- ε αλάιπζε ηνπ Γθιάθκαλ ζην δνθίκην πνπ εμεηάδνπκε ηείλεη λα ππνβαζκίδεη ην πνιηηηζκηθφ ζηνηρείν, θαη λα ππεξαπινπζηεχεη ή λα παξαβιέπεη θξίζηκεο φςεηο ησλ ίδησλ ησλ πξαθηηθψλ θαη ησλ αμηψλ, θαη ηδίσο ηηο εξκελείεο ησλ ίδησλ ησλ ππνθεηκέλσλ γηα ηε δξάζε ηνπο, φπσο απηέο αλαδχνληαη ζην ιφγν ηνπο. Ζ δξάζε δελ κπνξεί λα εξκελεπζεί αλεμάξηεηα απφ ηηο αμίεο θαη ηα λνήκαηα πνπ ηελ θηλεηνπνηνχλ θαη ηε δηακνξθψλνπλ. Πνιιέο απφ ηηο κεηαγελέζηεξεο έξεπλεο, ή επεμεξγαζίεο ηεο κεζφδνπ, δηφξζσζαλ ην ζεκείν απηφ, αληηκεησπίδνληαο κε πνιχ πην ηζφξξνπν ηξφπν ηηο ζρέζεηο πξαθηηθψλ θαη πνιηηηζκνχ θαη πξαγκαηνπνηψληαο ζεκαληηθέο ζπκβνιέο ζηελ θαηαλφεζε ησλ αθξηθαληθψλ ζπκβνιηθψλ ζπζηεκάησλ (Turner 1957, Epstein 1961, Kapferer 1972, Garbet 1970). Ζ επηινγή ηεο θαηάζηαζεο ζηελ νπνία ζα εζηηάζεη ν/ε αλζξσπνιφγνο ππήξμε αλνηθηφ δήηεκα θαη αληηθείκελν πξνβιεκαηηζκνχ. Ο Γθιάθκαλ θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ πξφηεηλαλ αξρηθά ηνπιάρηζηνλ ηελ εζηίαζε ζε θαηαζηάζεηο επηιεγκέλεο γηα ηελ ηππηθφηεηά ηνπο (Mitchell 1983, Kapferer 2006: 133, Frankenberg 1982: 11, Rogers θαη Vertovec 1995: 9). Οη πεξηπηψζεηο ρξεζηκνπνηνχληαη επξηζηηθά γηα ηελ αλαθάιπςε γεληθψλ ζρέζεσλ, θαη κπνξνχλ ελ ζπλερεία λα ζπγθξηζνχλ κε αλάινγεο πεξηπηψζεηο ζηελ ίδηα πεξηνρή θαη λα δηεξεπλεζεί ε δηάδνζή ηνπο κε πνζνηηθέο ζηαηηζηηθέο κεζφδνπο. Σαπηφρξνλα, φκσο, νη αλζξσπνιφγνη ηνπ Μάληζεζηεξ ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη δελ ππάξρνπλ ηππηθά γεγνλφηα ζε κηα θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ βξίζθεηαη ζε δηαξθή θίλεζε θαη αλαηαξαρή. Ο Van Velsen, έλαο απφ ηνπο επηθαλείο αλζξσπνιφγνπο ηεο ρνιήο, πξνζπαζεί αθφκα ην 1967 λα ελζσκαηψζεη ην κε-ηππηθφ θαη ην ηπραίν ζηελ δνκνιεηηνπξγηζηηθή ζεσξία, αλάγνληάο ην ζηε δνκή, αιιά ηελ ίδηα ζηηγκή, επηζεκαίλεη φηη ζην ζχγρξνλν θφζκν δελ κπνξεί θαλείο λα κηιά γηα εμαηξέζεηο (Van Velsen 1967: 140). O Victor Turner θαη άιινη εξεπλεηέο επηθεληξψζεθαλ ζε θαηεμνρήλ κε ηππηθά γεγνλφηα, θαη εηδηθφηεξα ζε θαηαζηάζεηο θξίζεο, πνπ ζεσξήζεθε φηη κπνξνχλ λα απνθαιχςνπλ ηελ θνηλσληθή θαη ηζηνξηθή δπλακηθή θαη ηνπο ηξφπνπο πνπ νη άλζξσπνη θαη νη νκάδεο δηακνξθψλνπλ ηελ ηζηνξία ηνπο κέζα ζε ζπγθεθξηκέλνπο θνηλσληθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο πεξηνξηζκνχο. Ζ θαηαζηαζηαθή αλάιπζε άλνημε έηζη ην δξφκν ζηε κειέηε 62

14 ηνπ ηπραίνπ, ηνπ κνλαδηθνχ, ηνπ εμαηξεηηθνχ, ηνπ πεξαζηηθνχ θαη ηνπ ζχγρξνλνπ πνπ εμαθνινπζεί λα παξακέλεη έλα κεζνδνινγηθφ αίηεκα ηεο ζχγρξνλεο αλζξσπνινγίαο. Απφ ηελ άιιε κεξηά πξέπεη λα πξνζδηνξίζεη ην επξχηεξν θνηλσληθφ ζθεληθό (setting), πιαίζην (context) ή πεδίν (field), ην νπνίν θαηά ηελ εθηίκεζή ηνπ επεξεάδεη ηα παξαηεξνχκελα γεγνλφηα. Ο εξεπλεηήο κπνξεί λα δηαθξίλεη δηάθνξα πιαηζηαθά επίπεδα αλάιπζεο (π.ρ. πξνζσπηθφ δίθηπν, ζπλνηθία, πφιε, πεξηθέξεηα, εζληθφ θξάηνο, παγθφζκην ζχζηεκα) θαη λα αλαιχζεη ηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο θαη ηελ επίδξαζή ηνπο ζηηο εμεηαδφκελεο θαηαζηάζεηο (Rogers θαη Vertovec 1995: 6). Σν ζθεληθφ ηεο δξάζεο, ην πιαίζην πνπ επεξεάδεη κηα ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε δελ είλαη δεδνκέλν ή πξνθαλέο (Glaeser 2006: 73). Σν πιαίζην είλαη κηα αλαιπηηθή θαηαζθεπή πνπ δελ γίλεηαη θαη αλάγθελ θαηαλνεηή απφ ηα ίδηα ηα ππνθείκελα. χκθσλα κε ηνλ Mitchell, ην πιαίζην θαη ε θαηάζηαζε ζρεηίδνληαη ινγηθά κεηαμχ ηνπο: ην έλα δειαδή πξνζδηνξίδεηαη ζε ζπλάξηεζε κε ην άιιν. (Mitchell 1987: 17). Ζ έλλνηα ηνπ θνηλσληθνύ πεδίνπ (social field) κηα αθφκα απφ ηηο κεζνδνινγηθέο έλλνηεο πνπ επηλφεζε ην Μάληζεζηεξ- αληαλαθιά απηή ηε ζπιινγηζηηθή. χκθσλα κε ηνλ Κάπθεξεξ, έλαλ απφ ηνπο αλζξσπνιφγνπο πνπ ζπλδηακφξθσζε ηελ έλλνηα καδί κε ηνπο Gluckman, Turner, Bailey, θ.α., ε έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ πεδίνπ πξνέθπςε απφ ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ δπλακηθνχ θαη κεηαβαιφκελνπ ραξαθηήξα ησλ θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ, ησλ εζσηεξηθψλ ηνπο αληηθάζεσλ θαη ξήμεσλ, ηεο απνπζίαο θιεηζηψλ ζπλφξσλ θαη ηεο ζχλδεζήο ηνπο κε επξχηεξα ζπζηήκαηα (Kapferer 1995: 57). Σν θνηλσληθφ πεδίν πξνζδηνξίδεηαη απφ ηνλ εξεπλεηή κέζα απφ κηα αλαιπηηθή δηαδηθαζία νξηνζέηεζεο. Απφ ηνλ απείξσο επεθηεηλφκελν ηζηφ ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, ν εξεπλεηήο μερσξίδεη έλα ζπγθεθξηκέλν εχξνο, ην νπνίν ζεσξείηαη φηη πεξηθιείεη ηνπο παξάγνληεο πνπ δηακνξθψλνπλ κηα ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα (Hannerz 1980: 172, Handelman 2006: 96). Έλα θνηλσληθφ πεδίν κπνξεί λα εθηείλεηαη πέξα απφ ηα φξηα απηψλ πνπ κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε σο μερσξηζηά θνηλσληθά ζπζηήκαηα (θαη λα πεξηιακβάλεη π.ρ. ηφζν ηνλ ηφπν πξνέιεπζεο φζν θαη ηνλ ηφπν ηεο λέαο εγθαηάζηαζεο κηαο κεηαλαζηεπηηθήο νκάδαο), ή λα πεξηνξίδεηαη ζε έλα ηκήκα ελφο ζπζηήκαηνο (θαη λα πεξηιακβάλεη π.ρ. ηνπο ζπγγελείο, ηνπο θίινπο θαη ηνπο γείηνλεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ κνξθή κηαο γακήιηαο ζρέζεο). 63

15 Ζ αλάιπζε ησλ επξχηεξσλ θνηλσληθψλ πιαηζίσλ ηεο δξάζεο (ηεο πφιεο, ηεο εζληθήο θνηλσλίαο, ηνπ παγθφζκηνπ ζπζηήκαηνο) εζεσξείην απφ ηνλ Γθιάθκαλ φηη ππεξβαίλεη ην πεδίν ηεο αζηηθήο αλζξσπνινγίαο θαη απνηειεί αληηθείκελν κειέηεο άιισλ επηζηεκψλ. Ο αλζξσπνιφγνο νθείιεη λα επηθεληξσζεί ζην κηθξν-πεδίν θαη λα ρξεζηκνπνηήζεη, γηα ηελ αλάιπζε ησλ επξχηεξσλ θνηλσληθψλ ζρεκαηηζκψλ, ηα πνξίζκαηα ησλ πην εμεηδηθεπκέλσλ επηζηεκψλ. Οη αλζξσπνιφγνη ηνπ Μάληζεζηεξ, επεξεαζκέλνη απφ ηηο παξαπάλσ επηζηεκνινγηθέο ζέζεηο ηνπ Γθιάθκαλ, αζρνιήζεθαλ πνιχ ιίγν κε ηε ζεσξεηηθνπνίεζε ηνπ επξχηεξνπ πιαηζίνπ ηεο αζηηθήο εζλνγξαθίαο. Ζ ζεσξεηηθνπνίεζε ηεο πφιεο θαη ησλ ζρέζεψλ ηεο κε ηελ επξχηεξε θνηλσλία πεξηνξίζηεθε έηζη ζηνπο πιαηζηαθνχο παξάγνληεο πνπ πξφηεηλε ν Μίηζει γηα ηηο Αθξηθαληθέο απνηθηαθέο πφιεηο θαη ζηελ ζηνηρεηψδε ηππνινγία ηνπ Epstein ((Mitchell 1966). Σν ζεκείν απηφ έγηλε αληηθείκελν ζεκαληηθήο θξηηηθήο ζηελ ζπλέρεηα θαη έγηλε απνδεθηφ φηη ν αζηηθφο αλζξσπνιφγνο κπνξεί θαη νθείιεη λα κειεηήζεη ηφζν ηηο αζηηθέο κηθξν-θαηαζηάζεηο (αλζξσπνινγία ζηελ πφιε) φζν θαη ηνλ ραξαθηήξα ηεο πφιεο θαη ησλ ζρέζεψλ ηεο κε ηελ επξχηεξε θνηλσλία (αλζξσπνινγία ηεο πφιεο). 7. Ζ εθηεηακέλε κειέηε πεξίπηωζεο Ζ θαηαζηαζηαθή αλάιπζε ή κειέηε πεξίπησζεο (case study) εμειίρζεθε ζηελ ζπλέρεηα ζηελ εθηεηακέλε κειέηε πεξίπησζεο (extended-case study) πνπ ζπλίζηαην ζηε κειέηε ησλ ίδησλ δξψλησλ ππνθεηκέλσλ ζε κηα ζεηξά απφ θαηαζηάζεηο πνπ εθηείλνληαη ζην ρξφλν. Κάζε θαηάζηαζε, θάζε πεξίπησζε πνπ αλαδπφηαλ, αληηκεησπηδφηαλ ζαλ έλα ηκήκα ή έλα ζηάδην ζε κηα ζπλερψο εθηπιηζζφκελε δηαδηθαζία θνηλσληθψλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζε ζπγθεθξηκέλα πξφζσπα θαη νκάδεο ζε έλα θνηλσληθφ ζχζηεκα θαη πνιηηηζκφ (Gluckman 1961: 9-10). Ζ εθηεηακέλε κειέηε πεξίπησζεο πξνζέδσζε πνιχ κεγαιχηεξν βάζνο ζηελ αλάιπζε θαη ηαπηφρξνλα απνζηαζεξνπνίεζε ηελ έλλνηα ηεο θνηλσληθήο δνκήο θαη ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο. Έλα παξάδεηγκα ησλ λέσλ αλαιπηηθψλ δπλαηνηήησλ ηεο κεζφδνπ είλαη ε κειέηε ηνπ Μίηζει The Yao Village. Ο Μίηζει παίξλεη ζαλ δεδνκέλε ηελ αλάιπζε ηνπ Evans- Pritchard γηα ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ε πίζηε θαη νη πξαθηηθέο ηεο καγείαο ιεηηνπξγνχλ ζαλ έλα ζχζηεκα θαη εμεηάδεη δηαδνρηθέο 64

16 θαηαζηάζεηο θαηεγνξηψλ γηα καγεία, ζηε δηάξθεηα έμε εηψλ ζε έλα ρσξηφ Yao, πξνζζέηνληαο κεγάιν βάζνο ζηελ θαηαλφεζε ηεο θνηλσληνινγίαο ηεο καγείαο. Ο Γθιάθκαλ έιπηδε φηη ε εθηαηακέλε κειέηε πεξίπησζεο ζα επηηξέςεη ζηελ αλζξσπνινγία λα αλακεηξεζεί κε απηά πνπ ν Μαιηλφθζθη αγλφεζε σο ηπραίνπο θαπγάδεο ή σο αηνκηθέο ηδηνζπγθξαζίεο θαη λα απνθηήζεη νξηζκέλε απφ ηε δηεηζδπηηθφηεηα ηελ νπνία έθεξε ν Φξφπλη ζηε κειέηε ηεο αλζξψπηλεο πξνζσπηθφηεηαο, θαη νξηζκέλν απφ ην βάζνο ην νπνίν πνιινί βξίζθνπλ ζην κπζηζηφξεκα, αιιά φρη ζηελ επηζηεκνληθή αλάιπζε (Gluckman 1967: xx). Σαπηφρξνλα, φκσο, επηζεκαίλνληαο ηηο αιιαγέο θαη ηηο αζπλέρεηο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ παξνπζίαζε ηνπ εαπηνχ θαη ζηελ επηινγή θαη εθαξκνγή ησλ πνιηηηζκηθψλ θαλφλσλ θαη αμηψλ, ε εθηεηακέλε κειέηε πεξίπησζεο έθαλε ηελ θνηλσληθή θαη εζηθή ηάμε πην ζχλζεηε, ιηγφηεξν άθακπηε θαη ελνπνηεκέλε, πην αληηθαηηθή θαη επηηξεπηηθή (Gluckman 1961: 10, Handelman 2006: 99). O Gluckman εγθαηαιείπεη ζηαδηαθά ηελ ηδέα ηεο θνηλσλίαο σο νξγαληζκνχ, ή σο ελφο νξηνζεηεκέλνπ θαη ζπλεθηηθνχ φινπ, θαη νδεγείηαη ζε κηα πην αλνηρηή ή ξεπζηή αληίιεςε ηεο θνηλσληθήο νιφηεηαο σο κηαο ζπλαζηξίαο ζπκπιεθνκέλσλ θαη επηθαιππηνκέλσλ θνηλσληθψλ πεδίσλ (Glaeser 2006: 65, Gluckman 1961: 14, Handelman 2006: 96). Σν 1963 ζρνιηάδεη ην δνθίκην ησλ εγθαηλίσλ ηεο γέθπξαο θαη άιιεο πξεγνχκελεο εξγαζίεο ηνπ ιέγνληαο: θεθηφκνπλ αθφκα ζε ρνλδξνεηδείο θνλθηηνλαιηζηηθνχο φξνπο, ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο νη ζεζκνί ζπκβάιινπλ ζηελ δηαηήξεζε κηαο κάιινλ άθακπηα νξηζκέλεο θνηλσληθήο δνκήο (1963: 20). Σψξα δειψλεη φηη εγθαηαιείπεη ηειείσο ηελ αλαινγία ηνπ νξγαληζκνχ γηα ην θνηλσληθφ ζχζηεκα θαη ππνζηεξίδεη: Σα θνηλσληθά ζπζηήκαηα δελ έρνπλ νχηε θαηά πξνζέγγηζε ηελ ζπλάθεηα θαη ηελ ζπλεθηηθφηεηα ησλ νξγαληθψλ ζπζηεκάησλ, θαη νη δηαδηθαζίεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζην εζσηεξηθφ ηνπο δελ έρνπλ ηελ θπθιηθφηεηα ή ηελ επαλαιεπηηθφηεηα πνπ παξαηεξείηαη ζηα νξγαληθά ζπζηήκαηα Χο εθ ηνχηνπ ηψξα ζθέθηνκαη πεξηζζφηεξν ζε φξνπο κηαο ζεηξάο θνηλσληθψλ δηαδηθαζηψλ (Ibid.: 38-39). Ζ εθηαηακέλε κειέηε πεξίπησζεο έζηξεςε ηελ εζλνγξαθία πξνο ηελ κηθξνηζηνξία. Αληίζεηα απφ ηνλ Gluckman πνπ αλαδεηνχζε ηελ εξκελεία ησλ παξαηεξνχκελσλ γεγνλφησλ ζηηο καθξν-ηζηνξηθέο δηαδηθαζίεο, νη κεηαγελέζηεξεο κειέηεο έδσζαλ πνιχ κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηελ εκπξφζεηε δξάζε ησλ αηφκσλ ζην 65

17 κίθξν επίπεδν θαη αλαγλψξηζαλ ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηεο θαη ηελ ηθαλφηεηά ηεο λα επηλνεί θαη λα εγθαηληάδεη αιιαγέο κε επξχηεξε επίδξαζε (Handelman 2006: 99, 108). Αθφκα θαη νη πξψηεο κειέηεο θαηαζηαζηαθήο αλάιπζεο, πνπ παξήρζεζαλ απφ ηε ρνιή ηνπ Μάληζεζηεξ, κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη μεπεξλνχλ ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηνπ Γθιάθκαλ θαη θαηαγξάθνπλ ηελ αλάδπζε κηαο λέαο θνηλσληθήο ηάμεο (ηνπ λένπ αζηηθνχ πνιηηηζκνχ ησλ αθξηθαληθψλ πφιεσλ), ηελ ζηηγκή ηεο δεκηνπξγία ηεο (Kapferer 2006, Handelman 2006). Ο Mitchell, ζηελ κειέηε ηνπ The Kalela Dance (1956), αλέιπζε ηηο ρνξεπηηθέο παξαζηάζεηο θαη ηνπο ζηίρνπο ησλ ηξαγνπδηψλ κηαο νκάδαο Αθξηθαλψλ ρνξεπηψλ ζηε Luanshya, κηα πφιε ηνπ Κφπεξκπειη. Ο Μίηζει εξκήλεπζε ην ρνξφ ζαλ κηα αληαλάθιαζε ηεο επηζπκίαο ησλ Αθξηθαλψλ λα ελζσκαησζνχλ ζηνλ επξσπατθφ ηξφπν δσήο. Οη ρνξεπηέο επηδηψθνπλ λα ζπλδέζνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο κε ηε λέα αθξηθαληθή ειίη, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πιεξέζηεξε αθνκνίσζε θαη πηνζέηεζε ησλ επξσπατθψλ πξνηχπσλ. (Ζ ζέζε απηή απνηέιεζε αξγφηεξα αληηθείκελν ζθνδξήο θαη ελ κέξεη δηθαηνινγεκέλεο θξηηηθήο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν Μίηζει ππνβάζκηζε ηα πνιηηηθά θαη αληηζηαζηαθά ζηνηρεία ηνπ ρνξνχ θαη παξνπζίαζε ηνπο Αθξηθαλνχο κε ηξφπνπο πνπ είλαη επεξεαζκέλνη απφ ηελ απνηθηαθή λννηξνπία.) Οη ρνξεπηέο, φκσο, ηαπηφρξνλα θνξνίδεπαλ θαη γεινηνπνηνχζαλ ηηο άιιεο θπιεηηθέο νκάδεο. Ζ θπιεηηθή ηαπηφηεηα εμαθνινπζεί λα έρεη ζεκαζία ζηελ πφιε, αιιά ην πεξηερφκελφ ηεο αιιάδεη. Ο Μίηζει θαηέγξαςε ηελ αλάδπζε, ζην πνιπθπιεηηθφ πεξηβάιινλ ησλ πφιεσλ ηνπ Κφπεξκπειη, λέσλ εζλνηηθψλ θαηεγνξηψλ, πνπ ιεηηνπξγνχλ σο ηξφπνη γηα ηελ ηαμηλφκεζε ηνπ αζηηθνχ πιεζπζκνχ θαη σο δίαπινη ηελ αλάπηπμε ζρέζεσλ θαη αιιειεγγχεο ζε δηάθνξα θνηλσληθά επίπεδα. Ο Μίηζει βξήθε φηη ην πιήζνο ησλ θπιψλ πνπ ππάξρνπλ ζηηο πφιεηο ηαμηλνκείηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο ζε έλα κηθξφ αξηζκφ θαηεγνξηψλ, πνπ απνηεινχληαη απφ ζπγγελείο κεηαμχ ηνπο θπιέο. Ζ θπιή ιεηηνπξγεί κε λένπο ηξφπνπο ζηνλ αζηηθφ ρψξν (ράλνληαο πνηθίιεο ιεηηνπξγίεο αιιά θαη απνθηψληαο λέα πεξηερφκελα) ελψ ηαπηφρξνλα επαλαπξνζδηνξίδνληαη κε λένπο ηξφπνπο νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο θπιέο. Ο Epstein, επίζεο, ζηελ κειέηε ηνπ Politics in an Urban African Community (1958), εμεηάδεη ηελ πνιηηηθή ηζηνξία θαη ηελ ζχγρξνλε πνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα ηεο Luanshya θαη θαηαγξάθεη ηελ αλάδπζε λέσλ ζπιινγηθνηήησλ θαη νξγαλψζεσλ (βηνκεραληθά θαη αζηηθά ζσκαηεία), ηα νπνία ελ κέξεη αληηθαηέζηεζαλ ηα πξνεγνχκελα 66

18 ζπζηήκαηα αληηπξνζψπεπζεο ησλ Αθξηθαλψλ (ζπκβνχιηα πξεζβχηεξσλ θπιεηηθψλ αληηπξνζψπσλ), πνπ είραλ εγθαηαζηήζεη νη Δπξσπαίνη ζηα νξπρεία θαη ηελ πφιε θαη βαζίδνληαλ ζηηο ηεξαξρίεο θαη ηελ ηδενινγία ησλ θπιεηηθψλ πνιηηηθψλ ζπζηεκάησλ, απφ ηα νπνία πξνέξρνληαλ νη Αθξηθαλνί κεηαλάζηεο. Ζ θπιή δελ ράλεη ηειείσο ηε ζεκαζία ηεο ζηηο αζηηθέο ζπλζήθεο (αλ θαη νη ιεηηνπξγίεο θαη ην λφεκά ηεο κεηαβάιινληαη), αιιά ζε νξηζκέλα πεδία θαη νξηζκέλεο πεξηζηάζεηο νη θπιεηηθέο δηαθνξέο ππεξβαίλνληαη θαη ζρεκαηίδνληαη νκάδεο ζηε βάζε ησλ λέσλ ζπκθεξφλησλ θαη δηαηξέζεσλ πνπ δεκηνπξγεί ε αζηηθή θνηλσλία. Σν πην θαηλνηφκν έξγν ηεο δεχηεξεο γεληάο ησλ εξεπλεηψλ ηνπ Μάληζεζηεξ είλαη ε κειέηε ηνπ Victor Turner Schism and Continuity in an African Society (1957), πνπ ζεκαηνδνηεί ηελ κεηεμέιημε ηεο θαηαζηαζηαθήο αλάιπζεο ζε κηα πην αιιεινδξαζηηθή θαη ηαπηφρξνλα εξκελεπηηθή θαηεχζπλζε (Gluckman 1961: 19, Werbner 1984, Kapferer 2006: 136, Handelman 2006: 104). Ο Turner εζηηάδεηαη ζε κηα ζεηξά απφ δηακάρεο θαη ζπγθξνχζεηο ζε έλα ρσξηφ ησλ Ndembu (κηαο θπιήο ζηε ηφηε Βφξεηα Ρνδεζία), πνπ πξνέθππηαλ απφ ηηο αληηθάζεηο ηεο θνηλσληθήο δσήο ησλ Νηέκπνπ (ηελ αληίζεζε παηξνηνπηθφηεηαο θαη κεηξνγξακηθφηεηαο) θαη νμχλνληαλ απφ ηελ ππνρξεσηηθή έληαμή ηνπο ζην απνηθηνθξαηηθφ ζχζηεκα (εκπνξεπκαηηθή γεσξγία, εξγαηηθή κεηαλάζηεπζε ζηηο πφιεηο). Ζ ηδηαίηεξε ζπκβνιή ηνπ βηβιίνπ είλαη ε ζπγθξφηεζε ελφο ζπζηεκαηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηε κειέηε ησλ δηαδηθαζηψλ, κε βάζε ηελ έλλνηα ηνπ θνηλσληθνύ δξάκαηνο (social drama) θαη ηελ αλάπηπμή ηεο ζηηο εμαηξεηηθά πινχζηεο θαη δσληαλέο κηθξντζηνξίεο ησλ εκπιεθνκέλσλ αηφκσλ. Οη θαηαζηάζεηο θξίζεηο δελ απνθαιχπηνπλ κφλν ηηο αξρέο θαη ηηο αληηθάζεηο ηνπ θνηλσληθνχ θαη πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο (φπσο είρε δείμεη ν Μαιηλφθζθη), αιιά νδεγνχλ ζηελ επαλεξκελεία θαη ηξνπνπνίεζή ηνπο. Σα ζπκβάληα ή δξάκαηα κέζα απφ ηα νπνία δηαδξακαηίδεηαη θαη επηιχεηαη κηα θξίζε δελ είλαη απιψο έθθξαζε ζπζηεκηθψλ δπλάκεσλ ή αληηζέζεσλ (φπσο πίζηεπε ν Γθιάθκαλ), αιιά πηπρέο κηαο δεκηνπξγηθήο, δηαδξαζηηθήο δηαδηθαζίαο, πνπ αλαιχεηαη κε ηνλ κνλαδηθφ ηξφπν ηνπ Σάξλεξ θαη ηε δηεηζδπηηθή ηνπ καηηά ηφζν ζηελ εκπξφζεηε δξάζε, ην αηνκηθφ ζπκθέξνλ θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα ησλ ππνθεηκέλσλ, φζν θαη ζηε δχλακε ησλ ζπκβφισλ, ηεο ηειεηνπξγίαο θαη ηεο παξάδνζεο. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ 67

19 Burawoy, M., 1991 The extended-case method, ζην Michael Burawoy, Ethnography Unbound: Power and Resintance in the Modern Metropolis, Berkeley: University of California Press, ζ Burawoy, M., 2000 Introduction, ζην Michael Burawoy et al (επηκ.), 2000, Global Ethnography. Forces, Connections, and Imaginations in a Postmodern World, Berkeley: University of California Press, ζ Cocks, P., 2001, Max Gluckman and the critique of segregation in South African anthropology, , ζην Journal of Southern African Studies, 27, no 4, ζζ Epstein, A. L., 1958, Politics in an Urban African Community, Manchester: Manchester University Press. Ferguson, J., 1999, Expectations of Modernity. Myths and Meanings of Urban Life on the Zambizn Copperbelt, Berkeley: University of California Press. Frankenberg, R., 1982, Custom and Conflict in British Society, Manchester: Manchester University Press. Frankenberg, R., 2006, A bridge over troubled waters, or what a difference a day makes, ζην T. M. S. Evens θαη D. Handelman (επηκ.), The Manchester School. Practice and Ethnographic Praxis in Anthropology, New York θαη Oxford: Berghahn Books, ζ Garbett, G. K., 1970, The analysis of social situations, ζην Man, η. 5, ζζ Glaeser, A., 2006, An ontology for the ethnographic analysis of social processes: extending the extended-case method ζην T. M. S. Evens θαη D. Handelman (επηκ.), The Manchester School. Practice and Ethnographic Praxis in Anthropology, New York θαη Oxford: Berghahn Books, ζ Gluckman, M., 1961 (2006), Ethnographic data in British social anthropology, ζην T. M. S. Evens θαη D. Handelman (επηκ.), The Manchester School. Practice and Ethnographic Praxis in Anthropology, New York θαη Oxford: Berghahn Books, ζ Gluckman, M., 1967, Introduction ζην Epstein, A. L. (επηκ.), The Craft of Social Anthropology, London: Tavistock Publications, ζζ. xv-xxiv. Handelman, D., 2006, The extended case: interactional foundations and prospective dimensions, ζην T. M. S. Evens θαη D. Handelman (επηκ.), The Manchester School. Practice and Ethnographic Praxis in Anthropology, New York θαη Oxford: Berghahn Books, ζ Hannerz, U., 1980, Exploring the City, Inquiries Toward an Urban Anthropology, New York: Columbia University Press. Kapferer, B., 1972, Strategy and Transaction in an African Society. Manchester: Manchester University Press. 68

20 Kapferer, B., 1995, The performance of categories: plays of identity in Africa and Australia ζην Rogers, A., θαη S. Vertovec (επηκ.), 1995, The Urban Context. Ethnicity, Social Networks and Situational Analysis, Oxford: Berg, ζ Kapferer, B., 2006, Situations, crisis, and the anthropology of the concrete: the contribution of Max Gluckman ζην T. M. S. Evens θαη D. Handelman (επηκ.), The Manchester School. Practice and Ethnographic Praxis in Anthropology, New York θαη Oxford: Berghahn Books, ζ Mitchell, J. Clyde, 1966, Theoretical orientations of African urban studies ζην Banton, M. (επηκ.), 1966, The Social Anthropology of Complex Societies, London: Tavistock Publications, ζ Mitchel J. C., 1987, Cities, Society, and Social Perception. Perspective, Oxford: Clarendon Press. A Central African Mitchell, J. Clyde, 2006, Case and situational analysis ζην T. M. S. Evens θαη D. Handelman (επηκ.), The Manchester School. Practice and Ethnographic Praxis in Anthropology, New York θαη Oxford: Berghahn Books, ζ Parkin, Caplan θαη Fisher (επηκ.), 1996, The Politics of Cultural Performance, Providence θαη Oxford: Berghahn Books. Rogers, A., θαη S. Vertovec, 1995, The Urban Context. Ethnicity, Social Networks and Situational Analysis, Oxford: Berg. Schumaker, L., 2001, Africanizing Anthropology: Fieldwork, Networks, and the Making of Cultural Knowledge in Central Africa, Durham, NC: Duke University Press. Turner, V. W., 1957, Schism and Continuity in an African Society-A Study of Ndembu Village Life. Manchester: Manchester University Press for Rhodes-Livingstone Institute Turner, V. W., 1968, The Drums of Affliction, A Study of Religious Processes among the Ndembu of Zambia. Oxford: Clarendon and International African Institute. Van Velsen, J., 1967, The extended-case method and situational analysis, ζην Epstein, A. L. (επηκ.), The Craft of Social Anthropology, London: Tavistock Vincent, J., 1990, Anthropology and Politics: Visions, Traditions and Trends, Tucson: University of Arizona Press. Vincent, J. (επηκ.), 2002, The Anthropology and Politics: A Reader in Ethnography, Theory and Critique, Oxford: Basil Blackwell. Werbner, Richard P., 1984, The Manchester school in South-Central Africa, ζην Annual Review of Anthropology, No 13, ζ

21 Β. ΚΟΗΝΩΝΗΚΑ ΓΗΚΣΤΑ ΚΑΗ ΑΣΗΚΖ ΕΩΖ 1. Δηζαγωγή 2. Σα πξνζωπηθά δίθηπα 3. Γνκηθέο Πξνζεγγίζεηο 4. Παξάκεηξνη ησλ θνηλσληθψλ δηθηχσλ 5. Γίθηπα θαη ζεσξία ηεο ζπλαιιαγήο 6. Σα δίθηπα θαη ε πφιε 7. Σχπνη αζηηθήο δσήο 8. Υσξηθέο ζρέζεηο θαη δηεζληθά δίθηπα 9. Απφ ηα δίθηπα ζηα αζηηθά κνλνπάηηα 1. Δηζαγωγή H έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ δηθηχνπ είλαη ην ζεκαληηθφηεξν απφ ηα κεζνδνινγηθά εξγαιεία πνπ επηλφεζε ε ζρνιή ηνπ Μάληζεζηεξ ζηελ πξνζπάζεηά ηεο λα αλαλεψζεη ηελ θνηλσληθή ζεσξία θαη λα αλακεηξεζεί κε ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ θαη ησλ ζχγρξνλσλ πεξηβαιιφλησλ (Mitchell 1969: 8-9, 1974: 281). Οη εξεπλεηέο ηεο ρνιήο ηνπ Μάληζεζηεξ πνπ επηλφεζαλ ηελ έλλνηα αηζζάλζεθαλ φηη δελ κπνξνχζαλ λα παξνπζηάζνπλ ην πεξηβάιινλ θαη ηα επξχκαηα ησλ εξεπλψλ ηνπο (πνπ είραλ πξαγκαηνπνηεζεί ζηνλ αζηηθφ ρψξν ή ζε ζχλζεηεο θνηλσλίεο) κε ηα ελλνηνινγηθά εξγαιεία πνπ είρε επεμεξγαζηεί ν θιαζηθφο δνκνιεηηνπξγηζκφο γηα ηε κειέηε ησλ πξσηφγνλσλ θνηλσληψλ (Mitchell 1969: 8-9, Mitchell 1974: 281). Ζ έλλνηα ηεο ζσκαηεηαθήο νκάδαο (corporate group), ηεο απζηεξά δνκεκέλεο θνηλσληθήο νκάδαο πνπ αζθεί απνηειεζκαηηθφ έιεγρν ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ κειψλ ηεο, ήηαλ πξνθαλψο αλεπαξθήο γηα ηελ πεξηγξαθή ησλ ξεπζηψλ, ζχλζεησλ θαη ζξαπζκαηηθψλ ζρέζεσλ ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ, θαη ηελ εξκελεία ηεο πνιχπινθεο, απξφβιεπηεο θαη δεκηνπξγηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ αλζξψπσλ. 70

22 Μηα απφ ηηο θχξηεο θαηεπζχλζεηο πξνο ηηο νπνίεο εμειίρζεθε ε θαηαζηαζηαθή πξνζέγγηζε ήηαλ ε αλάιπζε ησλ θνηλσληθψλ δηθηχσλ, ζηελ νπνία ζπλεηζέθεξαλ πνιινί εξεπλεηέο, θπξίσο θάησ απφ ηελ θαζνδήγεζε ηνπ Μίηζει. Οη κειέηεο ησλ δηθηχσλ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ θαη ηα ελδηαθέξνληα ηεο θαηαζηαζηαθήο πξνζέγγηζεο θαη εηδηθφηεξα ηελ εζηίαζή ηεο ζηελ θαηαλφεζε ηεο εκπξφζεηεο δξάζεο ησλ ππνθεηκέλσλ κέζα ζε ζπγθεθξηκέλνπο δνκηθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο πεξηνξηζκνχο θαη δπλαηφηεηεο. Γηα ηνλ Μίηζει θαη ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ, ε έλλνηα ηνπ δηθηχνπ εζεσξείην έλα εξγαιείν γηα ηελ αλάιπζε ησλ πνιχπινθσλ πεξηβαιιφλησλ θαη δηαδηθαζηψλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηηο ζχλζεηεο θνηλσλίεο, θαη αθφκα έλα εξγαιείν πνπ κπνξνχζε λα δψζεη πνιχ κεγαιχηεξε αλαιπηηθή απζηεξφηεηα ζηελ αλζξσπνινγηθή έξεπλα θαη ζεσξία (Kapferer 2006: 145). Ζ έλλνηα απνδείρζεθε εμαηξεηηθά επέιηθηε θαη απνηειεζκαηηθή θαη δελ είλαη ππεξβνιή λα πνχκε φηη απνηειεί ηήλ θχξηα έλλνηα, ζηελ ζχγρξνλε αλζξσπνινγία θαη άιιεο θνηλσληθέο επηζηήκεο, γηα ηελ ραξηνγξάθεζε ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ θαη ηελ θαηαλφεζε ηεο δπλακηθήο ηνπο (Hannerz 1980, Rogers θαη Vertovec 1995). Ζ έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ δηθηχνπ επηηξέπεη, απφ ηε κηα κεξηά, ηελ πεξηγξαθή θαη απνθξππηνγξάθεζε ηνπ ξεπζηνχ θαη ζε κεγάιν βαζκφ άκνξθνπ ραξαθηήξα ηεο αζηηθήο θαη γεληθφηεξα ηεο ζχγρξνλεο θνηλσληθήο δσήο, ελψ απφ ηελ άιιε, θαζψο εζηηάδεηαη ζην ππνθείκελν θαη ηε δξάζε ηνπ, επηηξέπεη ηε κειέηε ηεο θνηλσληθήο δσήο σο δηαδηθαζίαο θαη ηελ εμέηαζε ηεο εκπξφζεηεο δξάζεο ησλ ππνθεηκέλσλ. Ζ έλλνηα ηνπ δηθηχνπ καο επηηξέπεη λα μεπεξάζνπκε κεξηθνχο απφ ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο ηνπηθήο ή ζεζκηθήο αλάιπζεο (επηηξέπεη δειαδή λα ελλνηνινγεζνχλ ζρέζεηο πνπ μεπεξλνχλ ην επίπεδν κηαο νκάδαο, ελφο ζεζκνχ, ή ελφο ηφπνπ) (Hannerz 1980: 246, Kapferer 2006) θαη είλαη έλα εμαηξεηηθφ εξγαιείν γηα λα θαηαιάβνπκε φρη κφλν πψο νη ξφινη δηακνξθψλνπλ ηα άηνκα, αιιά θαη πψο ηα άηνκα ρξεζηκνπνηνχλ ηνπο ξφινπο, δηαζρίδνληαο θαη ρεηξαγσγψληαο κάιινλ παξά απνδερφκελα ηνπο ζεζκηθνχο πεξηνξηζκνχο (Hannerz 1980: 175, Rogers θαη Vertovec 1995: 20). 71

23 2. Σα πξνζωπηθά δίθηπα. Τπάξρνπλ δχν ηξφπνη γηα λα νξηνζεηήζεη θαλείο έλα θνηλσληθφ δίθηπν: έλα ζχλνιν αλζξψπσλ πνπ ζπλδένληαη κε θάπνην ηξφπν. Ο έλαο είλαη λα μεθηλήζεη απφ ην άηνκν θαη λα ραξηνγξαθήζεη φιεο ηηο ζρέζεηο ηνπ: ην πξνζσπηθφ ηνπ δίθηπν. Ο άιινο είλαη λα εθηηκήζεη σο παξαηεξεηήο ηελ χπαξμε ελφο δηθηχνπ (κηαο ζπγγεληθήο νκάδαο, κηαο παξέαο, κηαο πνιηηηθήο νκάδαο θ.ν.θ.) θαη λα πξνζπαζήζεη λα ην νξηνζεηήζεη θαη λα ην πεξηγξάςεη. H πην γφληκε ρξήζε ηεο έλλνηαο απνδείρζεθε φηη είλαη ηα πξνζσπηθά δίθηπα (Mitchell 1969, Eames θαη Goode 1977, Rogers θαη Vertovec 1995). Σν πξνζσπηθφ δίθηπν κπνξεί θαηαξρήλ λα νξηζηεί σο ην ζχλνιν ησλ ζρέζεσλ ελφο αηφκνπ. Σν πψο αθξηβψο ζα νξηζηεί κηα ζρέζε - ή έλαο θξίθνο (link) - ζην πξνζσπηθφ δίθηπν είλαη σο έλα βαζκφ δήηεκα νξηζκνχ. Σα άηνκα ζρεηίδνληαη ζπλήζσο κε έλα κεγάιν αξηζκφ δηαθνξεηηθψλ αλζξψπσλ, κε ηνπο νπνίνπο έρνπλ δηαθνξεηηθέο ζρέζεηο. Δίλαη φινη απηνί κέιε ηνπ δηθηχνπ; Απφ πνην βαζκφ γλσξηκίαο, αιιειεπίδξαζεο ή νηθεηφηεηαο κεηξάεη κηα γλσξηκία σο ζρέζε; Απαηηείηαη άκεζε αιιειεπίδξαζε ή θαη νη ζρέζεηο κε αλζξψπνπο πνπ βξίζθνληαη καθξπά (φπσο νη ζπγγελείο ησλ κεηαλαζηψλ) ζα πξέπεη λα ζεσξνχληαη ηκήκα ηνπ δηθηχνπ; Ζ απάληεζε ζηα εξσηήκαηα απηά δελ κπνξεί λα είλαη κνλνζήκαληε θαη εμαξηάηαη απφ ην εμεηαδφκελν δήηεκα. Οη άλζξσπνη ζπγθξνηνχλ ηηο ζρέζεηο ηνπο (ηα δίθηπά ηνπο) κε ηνπο πην δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο αλάινγα κε ην επξχηεξν θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ θαη ηηο πξνζσπηθέο ηνπο πεξηζηάζεηο. πλήζεηο πεγέο ζηειέρσζεο ησλ πξνζσπηθψλ δηθηχσλ είλαη ην λνηθνθπξηφ (household), ε ζπγγέλεηα, ε γεηηνληά, ε θηιία, ε εξγαζία, ν ηφπνο πξνέιεπζεο, ε εζλνηηθή νκάδα, νη εζεινληηθέο νξγαλψζεηο, θ.ν.θ. (Gulick 1989: 166, Eames θαη Goode 1977: 120, 140). Σν πξνζσπηθφ δίθηπν κπνξεί λα πάξεη δηάθνξεο κνξθέο. Να είλαη κηθξφ ή κεγάιν (λα απιψλεηαη ζε πεξηζζφηεξνπο ή ιηγφηεξνπο ηνκείο θνηλσληθψλ δξαζηεξηνηήησλ, λα πεξηιακβάλεη πνιιέο ή ιίγεο ζρέζεηο), νκνηνγελέο ή εηεξνγελέο (λα ζπγθξνηείηαη απφ κία ή πνιιέο πεγέο), επθνιφηεξα ή δπζθνιφηεξα επεθηάζηκν. Σν πξνζσπηθφ δίθηπν ελλνείηαη ζπλήζσο σο ην ζχλνιν ησλ πξαγκαηηθψλ ζρέζεσλ ελφο αηφκνπ: ησλ πξνζψπσλ κε ηα νπνία δηαηεξεί θάπνηαο κνξθήο ζρέζε. 72

24 Απηφ κπνξνχκε λα ην νλνκάζνπκε δίθηπν πξψηεο ηάμεο. Γηαηί ππάξρεη θαη ην ππλψησλ δίθηπν, ή ηα δίθηπα κεγαιχηεξεο ηάμεο, πνπ κπνξνχλ λα νξηζηνχλ σο ην ζχλνιν ησλ αλζξψπσλ ζηνπο νπνίνπο ην άηνκν ζα κπνξνχζε λα έρεη πξφζβαζε κέζσ ηνπ ππάξρνληνο δηθηχνπ ηνπ. Σα δίθηπα κεγαιχηεξεο ηάμεο κπνξεί λα είλαη ρξήζηκα γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε δηαθφξσλ ζθνπψλ ηνπ αηφκνπ (πψο λα πξνζεγγίζεηο ή λα βξεηο θάπνην άηνκν ή ππεξεζία; πψο λα πεηχρεηο έλα δηνξηζκφ; θ.ν.θ.) θαη κηα έλδεημε ηεο θνηλσληθήο ηνπ ζέζεο θαη ησλ θνηλσληθψλ ηνπ δπλαηνηήησλ. Σα δίθηπα απηά έρνπλ ζπλήζσο εθήκεξν ραξαθηήξα. Γεληθψο δελ πξέπεη λα καο δηαθεχγεη φηη ηα δίθηπα έρνπλ πάληα κηα ρξνληθή δηάζηαζε θαη έλα ζηνρεπκέλν ραξαθηήξα. Θα πξέπεη λα θαηαιάβνπκε ηα δίθηπα σο δηαδηθαζίεο: αιιάδνπλ ζην ρξφλν θαη ζρεηίδνληαη πάληα κε ηηο ηδηαίηεξεο πεξηζηάζεηο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπ αηφκνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή. 3. Γνκηθέο Πξνζεγγίζεηο Σν δίθηπν ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηε ζρνιή ηνπ Μάληζεζηεξ κε δχν θπξίσο ζεσξεηηθνχο ηξφπνπο: α) γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο νη δηαθνξεηηθέο κνξθέο δηθηχσλ επεξεάδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ αλζξψπσλ πνπ κεηέρνπλ ζε απηά (δνκηθέο πξνζεγγίζεηο), θαη β) γηα ηε κειέηε ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ ηα δίθηπα γηα λα πεηχρνπλ δηάθνξνπο ζθνπνχο (κειέηεο απφ ηε ζθνπηά ηεο ζεσξίαο ηεο ζπλαιιαγήο) (Mitchell 1969, 1974: 280, Barnes 1972). Οη κειέηεο ηεο πξψηεο θαηεγνξίαο εζηηάδνπλ ζηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ε ζχλζεηε θνηλσλία ηεο πφιεο (ή θαη επξχηεξα θνηλσληθά πεδία) ξπζκίδνπλ ηελ θνηλσληθή δσή, αθήλνληαο παξάιιεια έδαθνο γηα πξνζσπηθέο επηινγέο θαη θνηλσληθνχο κεηαζρεκαηηζκνχο. Σν δίθηπν γίλεηαη ε έλλνηα πνπ επηηξέπεη λα δηαγλσζηνχλ νη νκαδψζεηο ηεο πφιεο θαη λα εθηηκεζεί ε επηξξνή ηνπο πάλσ ζηα άηνκα. Οη αλζξσπνιφγνη ηνπ Μάληζεζηεξ δελ πηζηεχνπλ φηη ε θνηλσλία ηεο πφιεο είλαη απνδηνξγαλσκέλε. Αλαγλσξίδνπλ ηελ χπαξμε αλνκηθψλ θαηλνκέλσλ, αιιά ακθηζβεηνχλ ηελ έθηαζε θαη ην λφεκά ηνπο. Πηζηεχνπλ φηη ε πφιε σο νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηθφ ζχζηεκα θαη σο ζχζηεκα ζρέζεσλ (Epstein 1961) ξπζκίδεη σο έλα βαζκφ ηελ θνηλσληθή δσή, θαη φηη πίζσ απφ ηελ αζηηθή ξεπζηφηεηα θξχβνληαη δηάθνξεο θαλνληθφηεηεο, αιιά θαη δηάθνξεο δπλαηφηεηεο γηα δξάζε. 73