Η ΠΕΣΤΡΟΦΑ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ

Transcript

1 Η ΠΕΣΤΡΟΦΑ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ Salmo peristericus Karaman 1938 ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ για ένα απειλούμενο είδος Alain J. Crivelli, Ειρήνη Κουτσερή & Svetozar Petkovski

2 Η ΠΕΣΤΡΟΦΑ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ Salmo peristericus Karaman 1938 Σχέδιο Δράσης για ένα απειλούμενο είδος Άγιος Γερμανός, Μάρτιος 2009 Dr. Alain.J. Crivelli Station Biologique de la Tour du Valat, Le Sambuc Arles, France Ειρήνη Κουτσερή Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, Άγιος Γερμανός, Πρέσπα, Ελλάδα Dr. Svetozar Petkovski Society for the Investigation and Conservation of Biodiversity and the Sustainable Development of Natural Ecosystems-BIOECO, Briselska 12, 1000 Skopje, FYR of Macedonia

3 Ευχαριστίες Το πρόγραμμα για την προστασία της ενδημικής πέστροφας των Πρεσπών ξεκίνησε από την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών με σκοπό να διασφαλιστεί η μακροχρόνια διατήρηση των πληθυσμών της. Η αναγκαία τεχνική και επιστημονική υποστήριξη προήλθε από το Βιολογικό Ερευνητικό Σταθμό Tour du Valat (Γαλλία), ενώ στην πγδμ καταλυτική υπήρξε η συμβολή των συνεργατών της οργάνωσης Society for the Investigation and Conservation of Biodiversity and the Sustainable Development of Natural Ecosystems-BIOECO, οι οποίοι συνέβαλαν στις δειγματοληψίες στις αντίστοιχες λεκάνες απορροής και παρείχαν σημαντικές πληροφορίες για τη συγγραφή αυτού του Σχεδίου Δράσης. Οι απαραίτητες δειγματοληψίες κατέστησαν δυνατές μέσω ειδικής άδειας για την ομάδα του προγράμματος που εξέδωσε το Υπουργείο Περιβάλλοντος της πγδμ, ενώ ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται και προς το Ελληνικό Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και το Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών, που επί σειρά ετών εκδίδουν σχετικές άδειες για τους ερευνητές της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών. Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή της οργάνωσης Society for the Sustainable Development of Brajcino και ειδικά του κ. Jonce Gagovski, ο οποίος βοήθησε σημαντικά στις εργασίες πεδίου και στην οργάνωση της διαμονής της ερευνητικής ομάδας στην πγδμ. Ευχαριστίες εκφράζονται επίσης προς όλους όσους συμμετείχαν στις δύσκολες εργασίες πεδίου: F. Doleson, Δρ Ι. Καζόγλου, Λ. Νικολάου, Χ. Νικολάου και Λ. Τσίκο, καθώς και προς όλους όσους συνεισέφεραν με σχολιασμό των αρχικών κειμένων του παρόντος Σχεδίου Δράσης: Μ. Μαλακού, Δρ Ι. Καζόγλου, Δρ Γ. Κατσαδωράκη και Δρ Β. Ρουμελιώτου από την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, και Dr V. Sidorovska, Mr. B. Stavric, Dr D. Smith και Mr. J. Milevski από τη BIOECO. Εφαρμογή και αναθεώρηση του Σχεδίου Δράσης Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, πραγματοποιήθηκε προκαταρκτική έρευνα σχετικά με τις πυκνότητες των πληθυσμών του είδους στις τέσσερις λεκάνες απορροής, που φιλοξενούν πέστροφες, στην Ελλάδα και την πγδμ. Ωστόσο, το επίπεδο της διαθέσιμης επιστημονικής γνώσης και τεκμηρίωσης δεν επαρκεί ώστε να απαντηθούν όλα τα ερωτήματα που αφορούν τη διατήρηση του είδους. Κατά συνέπεια, σε αυτό το Σχέδιο Δράσης, εκτός από τις άμεσες ενέργειες για τη διατήρηση της πέστροφας, προτείνεται επιπλέον έρευνα και παρακολούθηση, που αποσκοπεί στην απάντηση συγκεκριμένων ερωτημάτων. Η εφαρμογή των δράσεων που περιγράφονται σε αυτό το κείμενο εξαρτάται άμεσα από τη διαθεσιμότητα πόρων και δεν αποτελεί υποχρέωση της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών. Επιπλέον, η συμμετοχή άλλων τοπικών φορέων στην εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης είναι απαραίτητη προϋπόθεση λόγω της διασυνοριακής διάστασης των προτεινόμενων δράσεων. Το παρόν Σχέδιο Δράσης έχει σχεδιαστεί ώστε να αναθεωρηθεί μετά από μια πενταετία και να συμπληρωθεί από ένα «Διαχειριστικό Σχέδιο για τους Πληθυσμούς πέστροφας των Πρεσπών». Έκτακτες αναθεωρήσεις του παρόντος Σχεδίου Δράσης θα πρέπει να πραγματοποιηθούν άμεσα σε περιπτώσεις ξαφνικών και σημαντικών περιβαλλοντικών αλλαγών μέσα στα γεωγραφικά όρια εξάπλωσης του είδους.

4 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 2. Η περιοχή μελέτης 2.1 Γενικές πληροφορίες 2.2 Η υφιστάμενη κατάσταση 3. Το είδος 3.1 Σύντομο ιστορικό των μελετών γθα την πέστροφα στη λεκάνη της Μεγάλης Πρέσπας 3.2 Περιγραφή του είδους 3.3 Οικολογικές απαιτήσεις 3.4 Απαιτήσεις σε ενδιαιτήματα 3.5 Η ταξινόμηση της πέστροφας των Πρεσπών 3.6 Ορισμός Διαχειριστικών Μονάδων (ΔΜ) με βάση τη γενετική δομή του πληθυσμού 3.7 Πληθυσμιακή κατάσταση 4. Υφιστάμενα καθεστώτα και κανονισμοί 4.1 Καθεστώς διατήρησης Παγκόσμιο Καθεστώς διατήρησης Εθνικό Καθεστώς διατήρησης Ελλάδα Εθνικό Καθεστώς διατήρησης πγδμ 4.2 Καθεστώς Προστασίας Εθνικό Καθεστώς Προστασίας στην Ελλάδα Εθνικό Καθεστώς Προστασίας στην πγδμ 4.3 Διασυνοριακή Διάσταση της Προστασίας της πέστροφας των Πρεσπών 5. Απειλές και προτεινόμενα μέτρα προστασίας 5.1 Απειλές 5.2 Προτεινόμενες Δράσεις για υλοποίηση τα επόμενα 5 χρόνια 6. Συμπεράσματα Γλωσσάρι όρων Βιβλιογραφικές αναφορές

5

6 1. Εισαγωγή Από οικολογικής απόψεως τα σολομοειδή (οικογένεια που περιλαμβάνει το σολομό, την πέστροφα και άλλα είδη) είναι μεταξύ των περισσότερο μελετημένων ειδών ψαριών στον κόσμο λόγω της εμπορικής τους αξίας και του ερασιτεχνικού ψαρέματος. Ωστόσο, οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες έχουν γίνει σε βόρειες χώρες, καθώς τα σολομοειδή απαντώνται σε κρύα νερά. Το νοτιότερο όριο εξάπλωσης των σολομοειδών στην Ευρώπη είναι η Μεσόγειος Θάλασσα. Πολλές μελέτες που αφορούν στη γενετική, τη φυλογενετική και τη βιογεωγραφία των σολομοειδών, αλλά και λίγες που αφορούν στην οικολογία των ειδών, έχουν πραγματοποιηθεί κυρίως στην Ισπανία, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Τουρκία, το Μαρόκο, σε άλλες χώρες των Βαλκανίων και στη Νότια Γαλλία. Ποιοι παράγοντες περιορίζουν την εξάπλωση των σολομοειδών προς το νότο; Οι απαντήσεις φαίνεται να σχετίζονται με τη θερμοκρασία και την παρουσία ποταμών και ρεμάτων μόνιμης ροής. Μια από τις πρώτες επιπτώσεις του φαινομένου του θερμοκηπίου είναι η αύξηση της θερμοκρασίας και η συνεπακόλουθη αποξήρανση ή/ και μείωση της ροής των ποταμών και ρεμάτων το καλοκαίρι. Κατά συνέπεια, η μελέτη των «νότιων» πληθυσμών είναι πρωταρχικής σημασίας αν θέλουμε να προστατεύσουμε όλα τα ενδημικά είδη των σολομοειδών της νοτίου Ευρώπης. Η κατανόηση των εγγενών και εξωτερικών παραγόντων, που επηρεάζουν τους πληθυσμούς αυτούς στα όρια της εξάπλωσής τους, θα είναι καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας υγιών πληθυσμών πέστροφας και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στα ποτάμια οικοσυστήματα. Από όσο γνωρίζουμε, δεν υπάρχουν μελέτες οικολογίας (π.χ. για την προέλευση και τη δυναμική των πληθυσμών) για βαλκανικά είδη πέστροφας, εκτός από κάποιες μελέτες που αφορούν στην εξάπλωση, την ταξινομική κατάταξη και τα γενετικά χαρακτηριστικά λιμναίων ειδών πέστροφας με αλιευτικό ενδιαφέρον (π.χ. λίμνη Αχρίδα). Αυτό ισχύει και για τη λεκάνη της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα, στην οποία έχουν πραγματοποιηθεί έρευνες γενετικής και ταξινομικής κατάταξης, όχι όμως και έρευνες επί της οικολογίας των ειδών. Το παρόν Σχέδιο Δράσης περιγράφει τις απαραίτητες δράσεις, που θα πρέπει να πραγματοποιηθούν μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, για τη διατήρηση της πέστροφας των Πρεσπών με τους εξής στόχους: 1. Την καταγραφή της υφιστάμενης οικολογικής κατάστασης των ποταμών, που φιλοξενούν ακόμα πληθυσμούς πέστροφας, και των λεκανών απορροής τους. 2. Την καταγραφή της βιωσιμότητας των εναπομεινάντων πληθυσμών πέστροφας. 3. Την ανάπτυξη ενός καθορισμένου μακροχρόνιου σχεδίου παρακολούθησης για την εκτίμηση της αφθονίας και της υγείας των πληθυσμών πέστροφας. 4. Την απόπειρα εκτίμησης της σχετικής σημασίας των πιθανολογούμενων αιτιών που προκαλούν τη μείωση των πληθυσμών πέστροφας. 5. Την πρόταση αρχικών μέτρων για τη βελτίωση της κατάστασης και την ενίσχυση των πληθυσμών της πέστροφας, καθώς επίσης και για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων των ποταμών, στα οποία απαντώνται, και των λεκανών απορροής τους. 6. Την προώθηση της αειφορικής ανάπτυξης στην περιοχή μελέτης και της προστασίας του είδους με την ενσωμάτωση της συμμετοχής των τοπικών φορέων στις δράσεις που αναφέρονται σε αυτό το Σχέδιο Δράσης. Επιγραμματικά, οι στόχοι αυτοί μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες: α) τεκμηρίωση και εκτίμηση, β) αναγνώριση των απειλών, και γ) προτάσεις μέτρων εφαρμογής και παρεμβάσεων για τη βελτίωση της πληθυσμιακής και οικολογικής κατάστασης του είδους και των ενδιαιτημάτων του. 5

7 2. Η περιοχή μελέτης 2.1 Γενικές πληροφορίες Το σύνολο της περιοχής της Πρέσπας, δηλαδή οι λίμνες και η λεκάνη απορροής τους έχει έκταση ha (εκτάρια). Οι λίμνες Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα βρίσκονται σε υψόμετρο περίπου 850 m ανάμεσα σε οροσειρές, οι οποίες ξεπερνούν τα 2000 m. Στην ανατολική πλευρά, τα όρη Pelister και Βαρνούντας, στην πγδμ και στην Ελλάδα αντιστοίχως χαρακτηρίζονται από αδιαπέρατα από το νερό γρανιτικά πετρώματα. Εδώ σχηματίζονται ποτάμια και ρέματα μόνιμης ροής που εκβάλλουν στη λίμνη Μεγάλη Πρέσπα: τα ποτάμια Golema, Kranska και Brajcinska βρίσκονται στην πγδμ, ενώ το ποτάμι του Αγίου Γερμανού βρίσκεται στην Ελλάδα. Το τελευταίο κατέληγε μερικώς και στη λίμνη Μικρή Πρέσπα μέχρι την εκτροπή του αποκλειστικά προς τη Μεγάλη Πρέσπα το Η λεκάνη απορροής της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα παρουσιάζεται για την πγδμ στο Σχέδιο 1 και για την Ελλάδα στο Σχέδιο 2. Λεπτομερείς περιγραφές για τη διασυνοριακή περιοχή υπάρχουν σε διάφορα δημοσιευμένα κείμενα και αναφορές (Κατσαδωράκης και συν. 1996; BioPrespa Feasibility study 2002; DeCoursey 2004; KfW Feasibility study 2005; Petkovski et al 2007, SPP et al. 2005). 2.2 Η υφιστάμενη κατάσταση: Η εξάπλωση της πέστροφας των Πρεσπών Οι νεότερες έρευνες στο ποτάμι του Αγίου Γερμανού πραγματοποιήθηκαν από την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών και το Βιολογικό σταθμό Tour du Valat (TdV, Γαλλία) τα έτη 1998, 2000 και συνεχίστηκαν από το 2005 έως το Διεξοδική διερεύνηση για την εξάπλωση της πέστροφας των Πρεσπών στην πγδμ διεξήχθη από τη BIOECO (πγδμ), την ΕΠΠ (Ελλάδα) και το TdV (Γαλλία) κατά τα έτη 2006 και 2007 καλύπτοντας όλα τα μόνιμα ποτάμια της λεκάνης της Μεγάλης Πρέσπας. Δύο νέοι πληθυσμοί πέστροφας ανακαλύφθηκαν στον ποταμό Kranska και στον παραπόταμο Leva Reka του ποταμού Golema. Στην αλβανική πλευρά της λεκάνης δεν υπάρχουν μόνιμα ρέματα και ποταμοί, και κατά συνέπεια, ούτε πληθυσμοί πέστροφας. Στο αλβανικό κομμάτι της λίμνης Μεγάλης Πρέσπας, οι αλιείς σπάνια πιάνουν πέστροφες (Dr Spase Shumka, προσωπική επικοινωνία). Συμπερασματικά, στις μέρες μας τέσσερα ποτάμια στη λεκάνη της Μεγάλης Πρέσπας έχουν πληθυσμούς πέστροφας: το ποτάμι του Αγίου Γερμανού στην Ελλάδα (Σχέδιο 2), οι ποταμοί Brajcinska (Σχέδιο 3) και Kranska (Σχέδιο 4) και ο παραπόταμος Leva Reka (Σχέδιο 5) στην πγδμ. Τα χαρακτηριστικά τους παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Σχέδιο 1: Η λεκάνη απορροής της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα (πγδμ) και οι υπάρχοντες υδρο-μετεωρολογικοί σταθμοί (Petkovski et al. 2007) 6

8 Ποταμός Αγίου Γερμανού Ποταμός Brajcinska Ποταμός Kranska Παραπόταμος Leva Reka Λεκάνη Απορροής (km2) Μήκος του ποταμού (km) Μέση ετήσια παροχή (m3/sec) 0.559* 0.927** 0.459** 0.363** Πίνακας 1: Κύρια χαρακτηριστικά τω τεσσάρων ποταμών που έχουν πληθυσμούς πέστροφας στη λεκάνη της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα (*ΔΕΗ 1998, **BIOECO 1997). Σχέδιο 2: Η λεκάνη απορροής του ποταμού του Αγίου Γερμανού - Ελλάδα (Κατσαδωράκης και συν. 1996) Σχέδιο 3: Η λεκάνη απορροής του ποταμού Brajcinska - πγδμ (Petkovski et al. 2007) Σχέδιο 4: Η λεκάνη απορροής του ποταμού Kranska - πγδμ (Petkovski et al. 2007) Σχέδιο 5: Leva Reka, παραπόταμος του ποταμού Golema - πγδμ (Petkovski et al. 2007) 7

9 3. Το είδος 3.1 Σύντομο ιστορικό των μελετών για την πέστροφα στη λεκάνη της Μεγάλης Πρέσπας Ήδη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ο Αθανασόπουλος (Athanassopoulos 1922, 1923) ανέφερε μικρές ποσότητες πέστροφας στη λίμνη Μεγάλη Πρέσπα. Αυτές οι μεγάλες πέστροφες ονομάζονταν και «λέτνιτσα», σλάβικο όνομα για την πέστροφα της κοντινής λίμνης Αχρίδας. Ο ίδιος συγγραφέας το 1935 (Athanassopoulos 1935) ανέφερε ότι τα δείγματα αυτά προέρχονταν από τη λίμνη Αχρίδα μέσω υπογείων περασμάτων ανάμεσα στις δύο λίμνες και για αυτό ήταν σπάνια. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 (1951 έως 1954), έγινε εισαγωγή πέστροφας από τη λίμνη Αχρίδα ( γόνοι ψαριών Salmo letnica typicus, γόνοι ψαριών S. letnica balcanicus και γόνοι ψαριών S. letnica aestivalis) στο Γιουγκοσλαβικό τμήμα της λίμνης Μεγάλης Πρέσπας (Hadzisce 1985). Σήμερα είναι εξαιρετικά σπάνιο να πιαστούν πέστροφες από αλιείς στη Μεγάλη Πρέσπα και τα λίγα δείγματα που έχουν βρεθεί ανήκουν είτε στο αμερικανικό είδος Oncorhynchus mykiss, τα οποία προέρχονται είτε από εισαγωγή άγνωστης ημερομηνίας ή από ιχθυοτροφείο στον ποταμό Golema, είτε στο είδος Salmo trutta και πρόκειται για δείγματα άγνωστης προέλευσης. Στους ποταμούς της λεκάνης της Μεγάλης Πρέσπας, ο Karaman (1938) ήταν ο πρώτος που περιέγραψε την πέστροφα Salmo peristericus από δείγματα προερχόμενα από τον ποταμό Brajcinska και τη λίμνη. Αργότερα, μόνο ο πληθυσμός του ποταμού του Αγίου Γερμανού υποβλήθηκε σε νέες ταξινομικές αναλύσεις με βάση τη μορφολογία και τη γενετική (βλ. Κεφάλαιο 3.5). Ωστόσο, διεξοδική απογραφή των πληθυσμών και της εξάπλωσης του είδους στη λεκάνη της Μεγάλης Πρέσπας δεν είχε πραγματοποιηθεί. 3.2 Περιγραφή του είδους H πέστροφα των Πρεσπών, που αποκαλείται και «Πέστροφα του Περιστερίου» στην πγδμ, είναι ένα μικρό είδος του γένους Salmo, το οποίο σπάνια ξεπερνά τα 35 cm σε μήκος και τα 350 gr σε βάρος. Ο διαχωρισμός της από άλλα βαλκανικά είδη και υποείδη πέστροφας δεν είναι εύκολος, αλλά το συγκεκριμένο είδος χαρακτηρίζεται από μία μαύρη κηλίδα στο βραγχιοκάλυμμα και μικρές μαύρες κηλίδες στο επάνω μέρος του πλευρικού τμήματος του σώματος. Κόκκινες κηλίδες βρίσκονται διάσπαρτες σε όλο το πλευρικό μέρος του σώματος και μπορεί να ποικίλουν σε χρωματισμό από βαθύ πορτοκαλί έως μοβ. Ο αριθμός των οστών του βραγχιακού τόξου κυμαίνονται από 16 έως 18. Τα μορφολογικά και μεριστικά χαρακτηριστικά περιγράφονται εκτενώς στις εκδόσεις των Karakousis et al. (1991) και Delling (2003). Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με την οικολογία και τη βιολογία του είδους (ηλικία σεξουαλικής ωρίμανσης, διάρκεια ζωής, παραγωγικότητα, περίοδος ωοτοκίας, κ.λπ.). Salmo peristericus 8

10 3.3 Οικολογικές απαιτήσεις Θεωρείται ότι το είδος ήταν λιμναίο στο παρελθόν και εισερχόταν στα ποτάμια και στα ρέματα μόνο κατά την ωοτοκία. Σήμερα όμως, η εξάπλωση του είδους είναι περιορισμένη στα ανώτερα τμήματα τεσσάρων ποταμών, ενώ η σύνδεση με τη λίμνη Μεγάλη Πρέσπα είναι περιορισμένη, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Παρά την έλλειψη λεπτομερών οικολογικών ερευνών για το είδος, αρκετές υποθέσεις μπορούν να γίνουν σχετικά με τις απαιτήσεις του, με βάση τις γενικότερες απαιτήσεις της πέστροφας Salmo trutta και των υποειδών της. Εκτός από τις βασικές απαιτήσεις ενός είδους (π.χ. διαθεσιμότητα τροφής), η ποιότητα του ενδιαιτήματος της πέστροφας εξαρτάται κατά πολύ από τη θερμοκρασία του νερού και την περιεκτικότητά του σε οξυγόνο. Η βέλτιστη θερμοκρασία νερού για την επιβίωση της πέστροφας κυμαίνεται μεταξύ 8 19 o C, ενώ οι τιμές πάνω από 26 o C μπορεί να είναι θανατηφόρες. Επιπλέον, η επιβίωση των αυγών διασφαλίζεται σε θερμοκρασίες 0 15 o C (Elliott 1994). Οι απαιτήσεις σε περιεκτικότητα οξυγόνου για την κοινή πέστροφα και τα περισσότερα μέλη της οικογένειας των σολομοειδών είναι υψηλότερες από αυτές των περισσότερων ψαριών (Elliott 1994). Υψηλές τιμές συγκεντρώσεων οξυγόνου είναι επίσης στενά συνδεδεμένες με την ποιότητα του ενδιαιτήματος ωοτοκίας και κατ επέκταση την επιβίωση των αυγών. Όλα τα σολωμοειδή επιλέγουν να δημιουργούν τη «φωλιά» τους σε κρύο, καλά οξυγονωμένο χαλικώδες υπόστρωμα ώστε να διασφαλίζεται η συνεχής ροή νερού μέσα από το υπόστρωμα, να παρέχεται οξυγόνο και να απομακρύνονται τα απεκκρίματα των αυγών (Hunter 1991, Elliott 1994,). Τέλος, η διαθεσιμότητα τροφής είναι άλλος ένας παράγοντας που επηρεάζει την επιβίωση των ατόμων και των πληθυσμών. Η διατροφή της πέστροφας αποτελείται από ψάρια, βενθικούς οργανισμούς, τροφή παρασυρόμενη από τη ροή και έντομα, ενώ η εισροή εντόμων και οργανισμών στον ποταμό από άλλες πηγές (εκτός ποταμού) μπορεί να αποτελέσει σημαντική πηγή τροφής, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. 3.4 Απαιτήσεις σε ενδιαιτήματα Η πέστροφα των Πρεσπών, καθώς είναι περιορισμένη στα ανώτερα τμήματα των ποταμών της περιοχής μελέτης, εξαρτάται από δύο κυρίως τύπους ενδιαιτημάτων: τον ποταμό και τη γειτονική παραποτάμια ζώνη (παραποτάμιο δάσος). Η μορφολογία ενός ποταμού επηρεάζει τους πληθυσμούς πέστροφας, αφού καθορίζει την φέρουσα ικανότητα του ποταμού. Η τελευταία εξαρτάται από: τη διαθεσιμότητα κρυψώνων, το αριθμό και το μέγεθος των φυσικών δεξαμενών νερού (βαθιές λιμνούλες μέσα στην κοίτη), την έκταση της πλημμυρισμένης κοίτης, και την παρουσία/απουσία υπολειμμάτων ξύλου. Η ύπαρξη διαφορών στις παραπάνω παραμέτρους ανάμεσα στα ποτάμια οδηγεί σε διαφοροποιήσεις στη δομή και την υγεία των πληθυσμών πέστροφας. Επιπλέον, εμπόδια (φυσικά ή ανθρωπογενή) επηρεάζουν τη γεωγραφική συνέχεια ενός ποταμού. Όσο πιο μεγάλα σε μήκος είναι τα τμήματα των ποταμών στα οποία μπορούν οι πέστροφες να μεταναστεύουν και προς τις δύο κατευθύνσεις (κατάντη και ανάντη), τόσο πιο υγιής και βιώσιμος θα είναι ο πληθυσμός τους. Αντίθετα, σε ένα κατακερματι- Τυπικό ενδιαίτημα της ενδημικής πέστροφας Salmo peristericus 9

11 σμένο ενδιαίτημα, οι πληθυσμοί απομονώνονται και κατά συνέπεια μειώνεται το μέγεθος και η βιωσιμότητά τους. Το παραποτάμιο δάσος αποτελεί σημαντικό «συνδετικό» τύπο οικοτόπου μεταξύ του υδρόβιου και του χερσαίου οικοσυστήματος, που διασφαλίζει την καλή ποιότητα του ενδιαιτήματος (σταθερότητα όχθης, περιορισμένη διάβρωση, σκίαση) και την κατάλληλη θερμοκρασία νερού (λόγω σκίασης). Το παραποτάμιο δάσος περιορίζει τη διάβρωση και την εναπόθεση λεπτόκοκκων ιζημάτων και διασφαλίζει την καλή ποιότητα του υποστρώματος, ενώ η σκίαση βοηθά στη διατήρηση της θερμοκρασίας του νερού στα απαιτούμενα χαμηλά επίπεδα και συμβάλλει στη μείωση της εξάτμισης κατά τους θερινούς μήνες. 3.5 Η ταξινόμηση της πέστροφας των Πρεσπών Ο Karaman (1938) αναγνώρισε την πέστροφα των Πρεσπών ως υποείδος της κοινής πέστροφας, Salmo trutta peristericus, ενώ πρόσφατα αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστό είδος από τους Kottelat & Freyhof (2007). Η σύγκριση μεταξύ επτά πληθυσμών πέστροφας στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένου και του πληθυσμού του ποταμού του Αγίου Γερμανού, με βάση τη μορφολογική τους διαφοροποίηση οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι πληθυσμοί είναι ξεχωριστοί (Karakousis et al. 1991). Αργότερα, μια αναθεώρηση στην ταξινομική κατάταξη της ευρωπαϊκής πέστροφας βασισμένη σε λεπτομερή ανάλυση μορφολογικών στοιχείων (Delling 2003) κατέδειξε ότι το είδος Salmo peristericus είναι αρκετά διαφοροποιημένο σε σχέση με άλλα βαλκανικά είδη πέστροφας (χρησιμοποιήθηκαν 10 δείγματα από τον ποταμό του Αγίου Γερμανού). Πολυάριθμες μελέτες γενετικής για τις ελληνικές πέστροφες έχουν διεξαχθεί, με αντικρουόμενα όμως αποτελέσματα. Ενώ η ανάλυση αλοζυμικών δεδομένων υποστηρίζει την ταξινομική διαφοροποίηση της πέστροφας των Πρεσπών και τη Μεσογειακή της προέλευση (Karakousis & Triantaphyllidis 1988, 1990, Karakousis et al. 1991, Apostolidis et al. 1996a), πιο πρόσφατες έρευνες με τη χρήση μιτοχονδριακού DNA (Apostolidis et al. 1996b, 1997) δεν υποστηρίζουν τη μοναδικότητα του πληθυσμού του Αγίου Γερμανού, ενώ προκύπτει ότι είναι Αδριατικής προέλευσης. Οι Apostolidis et al. (1997) δηλώνουν ότι «οι περισσότεροι από τους πληθυσμούς που εξετάστηκαν είχαν μοναδικό γενετικό προφίλ Αυτή η σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ των πληθυσμών μπορεί να οφείλεται στη μακρά περίοδο απομόνωσης σε συνδυασμό με «παρεμπόδιση (bottleneck)» και επακόλουθα φαινόμενα τυχαίας γενετικής μετατόπισης». Σε μία πρόσφατη μελέτη βασισμένη σε δείγματα πέστροφας από την Αλβανία και τη λεκάνη της Μεγάλης Πρέσπας με τη χρήση μιτοχονδριακού DNA (Snoj et al. υπό δημοσίευση), βρέθηκε ότι όλοι οι πληθυσμοί που αναλύθηκαν είναι Αδριατικής προέλευσης, ότι δεν έχουν γίνει εισαγωγές ξενικού είδους πέστροφας στη λεκάνη της Μεγάλης Πρέσπας και ότι οι πληθυσμοί της λεκάνης της Μεγάλης Πρέσπας ανήκουν σε μια απομονωμένη μορφή χωρίς πρόσφατες ανταλλαγές γενετικού υλικού (προσμίξεις) με τα είδη S. letnica της λίμνης Αχρίδας, S. pelagonicus της λεκάνης του Αξιού ποταμού ή άλλους πληθυσμούς του είδους S. trutta. Ωστόσο, οι περί τα ταξινομικά διχογνωμίες δεν θα πρέπει να επηρεάζουν την προστασία και διαχείριση ενός είδους και όπως δηλώνουν οι Laikre et al. (1999) «Η αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της ευρωπαϊκής πέστροφας πρέπει να βασίζεται στις γενετικές διαφορές μεταξύ των πληθυσμών, ανεξαρτήτως εάν αυτοί οι πληθυσμοί αποκαλούνται είδη, υποείδη ή τοπικοί πληθυσμοί». Κατά συνέπεια μπορούμε να θεωρήσουμε ότι οι πληθυσμοί πέστροφας στη λεκάνη της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα αποτελούν μία ξεχωριστή Σημαντική Εξελικτική Μονάδα (ΣΕΜ), δηλαδή «μία ομάδα πληθυσμών του ίδιου είδους με σημαντική αναπαραγωγική απομόνωση, η οποία έχει οδηγήσει σε διαφορές στην προσαρμογή, ώστε οι πληθυσμοί να αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό εξελικτικό στοιχείο του είδους» (Palsboll et al. 2006). 3.6 Ορισμός Διαχειριστικών Μονάδων (ΔΜ) με βάση τη γενετική δομή του πληθυσμού Οι Διαχειριστικές Μονάδες (ΔΜ) ορίζονται από τους Pasboll et al. (2006) ως: «πληθυσμοί ατόμων του ίδιου είδους μεταξύ των οποίων ο βαθμός διασύνδεσης είναι αρκετά χαμηλός με αποτέλεσμα η παρακολούθηση και διαχείριση του κάθε πληθυσμού να πρέπει να γίνεται ξεχωριστά», ενώ σύμφωνα με τους Laikre et al. (2005) «Το σημαντικότερο ζήτημα σε αυτό το σημείο είναι να αναγνωριστούν γενετικά «ομοι- 10

12 ογενείς» ομάδες ατόμων, οι οποίες θα αποτελέσουν τη βασική μονάδα για προστασία και διατήρηση, διαχείριση και αειφορική χρήση». Μέσα σε ένα είδος θα υπάρχουν ομάδες ατόμων, οι οποίες θα είναι τυπικά λίγο ή πολύ απομονωμένες μεταξύ τους, ενώ αν υπάρχει περιορισμένη ανταλλαγή αναπαραγόμενων ατόμων μεταξύ ομάδων, θα υπάρξουν και γενετικές διαφορές μεταξύ τους. Ως βασική μονάδα θεωρείται μία ομάδα ατόμων, που χαρακτηρίζονται από παμμιξία (panmixia), δηλαδή υποτιθέμενη τυχαία αναπαραγωγή μεταξύ τους, καθώς και επιμονή στην παραμονή σε μία συγκεκριμένη περιοχή. Οι Berrebi et al. (2007) διεξήγαγαν άμεσες γενετικές αναλύσεις και κατέληξαν στα παρακάτω συμπεράσματα σχετικά με τη γενετική δομή των πληθυσμών στη λεκάνη της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα: 1. Οι αναμενόμενες χαμηλές ετεροζυγωτίες (expected heterozygosities) υποδεικνύουν απομόνωση των πληθυσμών σε κάθε λεκάνη απορροής των ποταμών (Άγιος Γερμανός Ελλάδα, Brajcinska Reka, Kranska Reka και Leva Reka πγδμ). 2. Υπάρχουν γενετικές διαφορές ανάμεσα στους πληθυσμούς. Οι πληθυσμοί του ποταμού Leva Reka και του ποταμού Kranska είναι σίγουρα διαφορετικοί από τους άλλους δύο πληθυσμούς (Brajcinska και Αγίου Γερμανού), αλλά και μεταξύ τους. 3. Γενετική διαφοροποίηση παρατηρείται και εντός της ίδιας λεκάνης στον ποταμό του Αγίου Γερμανού και μεταξύ ορισμένων παραποτάμων του ποταμού Brajcinska, γεγονός που υποδεικνύει περαιτέρω απομόνωση αυτών των πληθυσμών μέσα στη λεκάνη τους λόγω κατακερματισμού των ενδιαιτημάτων τους. 4. Με βάση τα αποτελέσματα των γενετικών αναλύσεων, δεν τεκμηριώνεται ουδεμία εισαγωγή ξενικού είδους πέστροφας ενώ υπάρχει περιορισμένη μετανάστευση πέστροφας από τα ποτάμια προς τη λίμνη και ποτέ από τη λίμνη προς κάποιο από τα ποτάμια. Με βάση αυτά τα νέα στοιχεία, προκύπτει το συμπέρασμα ότι εντός της λεκάνης απορροής της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα υπάρχουν τέσσερις απομονωμένοι τοπικοί πληθυσμοί (διακριτοί πληθυσμοί) χωρίς γονιδιακή ροή μεταξύ τους. Αυτό ουσιαστικά υποδηλώνει ότι η υγεία των πληθυσμών καθορίζεται ολοκληρωτικά από τη συμπεριφορά και τις επιδόσεις των ατόμων (ρυθμοί αναπαραγωγής, θνησιμότητας και ανάπτυξης), και ότι αυτοί οι πληθυσμοί δεν μπορούν να βασιστούν στην «εισροή» ατόμων από άλλους πληθυσμούς για να εξασφαλίσουν τη βιωσιμότητα τους. Συμπερασματικά, εντός της ΣΕΜ της πέστροφας των Πρεσπών υπάρχουν τέσσερις Διαχειριστικές Μονάδες (ΔΜ): του ποταμού του Αγίου Γερμανού, του ποταμού Brajcinska, του ποταμού Kranska και του ρύακα Leva Reka. Η προστασία και διαχείριση της πέστροφας των Πρεσπών θα πρέπει να εξεταστεί ξεχωριστά για κάθε μία από αυτές τις τέσσερις ΔΜ. Η προστασία και διατήρηση πολλαπλών γενετικά ξεχωριστών πληθυσμών είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση της επιβίωσης του είδους και τη λειτουργία των οικοσυστημάτων σε βάθος χρόνου, στόχοι που προϋποθέτουν διμερή διασυνοριακή συνεργασία. 3.7 Πληθυσμιακή Κατάσταση Οι έρευνες στον ποταμό του Αγίου Γερμανού δείχνουν μεγάλες ετήσιες διακυμάνσεις στο μεγέθους του πληθυσμού κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών (Γράφημα 1). Διακυμάνσεις τέτοιου εύρους είναι φυσιολογικές για πληθυσμούς πέστροφας και δεν αποτελούν απαραίτητα ένδειξη πραγματικής μείωσης του πληθυσμού, αλλά απεικονίζουν το φυσικό κύκλο του πληθυσμού, ιδιαίτερα για το νότιο σκέλος του ποταμού (ρέμα Γαϊδουρίτσας). Η περαιτέρω έρευνα επί των πληθυσμών και η εφαρμογή ενός μακροπρόθεσμου σχεδίου παρακολούθησης θα δώσουν απαντήσεις σχετικά με την πληθυσμιακή κατάσταση. Ωστόσο, αν και η παρούσα μελέτη δεν μπορεί να τεκμηριώσει επαρκώς τη μείωση του πληθυσμού μέσα στην τελευταία δεκαετία, αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει αδιαμφισβήτητη μείωση του πληθυσμού με βάση ιστορικά στοιχεία, καθώς και περιορισμός του πληθυσμού στα ανώτερα τμήματα των ποταμών και των παραπόταμων. 11

13 Γράφημα 1: Τάσεις πληθυσμού πέστροφας στον ποταμό του Αγίου Γερμανού ( ) Πίνακας 2: Πυκνότητες πληθυσμών πέστροφας σε όλα τα ποτάμια και τους παραπόταμους (Ελλάδα και πγδμ) Τοποθεσία δειγματοληψίας Κύριο τμήμα Baltanska Rzanska Drmisar Kriva Kobila Κύριο τμήμα Upper Kranska Srbino Sredna Σιρόκα Γαϊδουρίτσα Έτος δειγματοληψίας (αριθμός σταθμών) 2006 (2) 2007 (4) 2006 (1) 2007 (2) 2007 (2) 2007 (2) 2007 (1) 2006 (1) 2007 (4) 2007 (1) 2007 (1) 2007 (2) 1998 (2) 2000 (2) 2005 (2) 2006 (2) 2007 (2) 1998 (8) 2000 (8) 2005 (8) 2006 (8) 2007 (8) Επιφάνεια δειγματοληψίας (m 2 ) Ποταμός Brajcinska και παραπόταμοι Ποταμός Kranska και παραπόταμοι Παραπόταμος Leva Reka Ποταμός Αγίου Γερμανού και παραπόταμοι Μήκος περιοχής δειγματοληψίας (m) Μέσος αριθμός ατόμων Ν (>1+/ha) * 42* * * * 130* * *Η βιωσιμότητα των πληθυσμών με τόσο χαμηλή πυκνότητα είναι αμφίβολη Μέσος αριθμός ατόμων Ν (> 1+/100m ποταμού) Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι πυκνότητες πέστροφας των Πρεσπών στα ποτάμια της Ελλάδας και της πγδμ. Όλες οι τιμές πυκνοτήτων που καταγράφηκαν είναι γενικώς χαμηλές σε σχέση με τις αντίστοιχες που παρατηρούνται σε πληθυσμούς της ευρωπαϊκής πέστροφας Salmo trutta (>5000 άτομα/ha), αλλά είναι παρόμοιες με αυτές που έχουν παρατηρηθεί στη Σλοβενία για το είδος Salmo marmoratus (Crivelli αδημοσίευτα στοιχεία). Ωστόσο, όταν η πυκνότητα είναι χαμηλότερη από 200 άτομα/ha, η βιωσιμότητα του αντίστοιχου πληθυσμού παραμένει αμφίβολη. Για κάποιους παραπόταμους (π.χ. Baltanska του ποταμού Brajcinska και Sredna) η κατάσταση του ενδιαιτήματος δικαιολογεί τις χαμηλές πυκνότητες, ιδιαίτερα λόγω της χαμηλής ροής το καλοκαίρι και της απουσίας μεγάλων δεξαμενών. Για άλλους παραπόταμους, η παράνομη αλιεία ή/και η νόμιμη ερασιτεχνική αλιεία θα μπορούσε να είναι ο καθοριστικός παράγοντας. Απαιτείται μακρόχρονη έρευνα για τον καθορισμό των παραγόντων που επηρεάζουν τους πληθυσμούς αυτούς πριν εξαχθούν τελικά συμπεράσματα, ιδιαίτερα λόγω της φυσιολογικής ετήσιας διακύμανσης των πληθυσμών πέστροφας. Σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής μελέτης και στις δύο χώρες, η πέστροφα έχει μειωθεί σε ποσότητα (αριθμός ατόμων) και σε ποιότητα (λιγότερα ψάρια μεγάλου μεγέθους). Έχει παρατηρηθεί επίσης μείωση στην έκταση της γεωγραφικής κατανομής της πέστροφας και περιορισμός των πληθυσμών στα ανώτερα τμήματα των ποταμών, κυρίως λόγω της απόληψης νερού και της ρύπανσης από λύματα οικισμών στα χαμηλότερα τμήματα. Το τμήμα του ποταμού του Αγίου Γερμανού κάτω από τον ομώνυμο οικισμό στην Ελλάδα δεν έχει πια πέστροφες λόγω της απόληψης νερού για την άρδευση αγροτικών γαιών, ενώ το ίδιο ισχύει και για τον ποταμό Brajcinska κάτω από το χωριό Ljubojno στην πγδμ. Επιπλέον στην πγδμ πολλοί παραπόταμοι (π.χ. του ποταμού Golema) δεν έχουν πλέον πέστροφες λόγω της απόληψης νερού στα ανώτερα τμήματα των ποταμών, κοντά στις πηγές, ενώ οι κάτοικοι μαρτυρούν την παρουσία πέστροφας στις τοποθεσίες αυτές στο παρελθόν. Η παρούσα μακρόχρονη και συνεχιζόμενη έρευνα, που χρησιμοποιεί διάφορες μεθοδολογίες (ηλεκτραλιεία, μαρκάρισμα και μελέτη των πυκνοτήτων, μεταξύ άλλων), έχει αποφέρει και άλλα αποτελέσματα, τα οποία είναι υπό εξέταση και θα δημοσιευθούν αργότερα. 12

14 4. Υφιστάμενα καθεστώτα και κανονισμοί 4.1 Καθεστώς διατήρησης Παγκόσμιο Καθεστώς διατήρησης Σε πρόσφατη έκδοση για τα ενδημικά ψάρια των γλυκών νερών της Μεσογείου από τον Παγκόσμιο Οργανισμό για την Προστασία της Φύσης (IUCN) η πέστροφα των Πρεσπών Salmo peristericus Karaman, 1938 κατατάσσεται ως «Κινδυνεύον» είδος (Smith & Darwall 2006). Μία ταξινομική μονάδα (είδος, υποείδος / taxon) είναι «Κινδυνεύον» όταν τα καλύτερα διαθέσιμα στοιχεία υποδεικνύουν ότι πληροί κάποια κριτήρια, με βάση τα οποία θεωρείται ότι αντιμετωπίζει πολύ μεγάλο κίνδυνο εξαφάνισης σε άγρια κατάσταση. Η πέστροφα των Πρεσπών κατατάσσεται ως «Κινδυνεύον» εξαιτίας του υψηλού κατακερματισμού των ενδιαιτημάτων της, της περιορισμένης εξάπλωσής της και της παρατηρούμενης συνεχιζόμενης μείωσης των πληθυσμών της. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί, ότι η εκτίμηση αυτή πραγματοποιήθηκε το 2006 βασισμένη μόνο σε στοιχεία από τον πληθυσμό του ποταμού του Αγίου Γερμανού και θα πρέπει να αναθεωρηθεί υπό το πρίσμα της ανακάλυψης νέων πληθυσμών στην πγδμ Εθνικό Καθεστώς διατήρησης - Ελλάδα Το Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Ο Οικονομίδης στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδος (Καρανδεινός & Λεγάκις 1992) κατατάσσει το υποείδος Salmo trutta peristericus ως «Κινδυνεύον». Η επικαιροποιημένη έκδοση του Κόκκινου Βιβλίου που θα εμφανιστεί το 2009 αναμένεται ότι θα περιέχει τα νέα στοιχεία σχετικά με το είδος και ότι θα συνεχίσει να το κατατάσσει ως «Κινδυνεύον». Σκοπός κατάρτισης αυτής της «Κόκκινης Λίστας» είναι να διευκολύνει τον καθορισμό προτεραιοτήτων και να καθοδηγεί τις δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος, ενώ επηρεάζει την εθνική και διεθνή πολιτική σε ανάλογα θέματα Εθνικό Καθεστώς διατήρησης - πγδμ Η πγδμ δεν έχει καταρτίσει ακόμα την εθνική Κόκκινη Λίστα των απειλούμενων ειδών και βρίσκεται εν μέσω της διαδικασίας δημιουργίας νέας σχετικής νομοθεσίας σε συνάρτηση με το «Πρόγραμμα για την προσέγγιση της Εθνικής Νομοθεσίας με την Νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης». 4.2 Καθεστώς Προστασίας Εκτός από το καθεστώς διατήρησης του είδους, διάφορες διατάξεις και νόμοι διέπουν τις τέσσερις λεκάνες απορροής, προωθώντας την προστασία του είδους σε διάφορα επίπεδα Εθνικό Καθεστώς Προστασίας στην Ελλάδα Η Οδηγία των Οικοτόπων Ως κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελλάδα έχει ενσωματώσει αρκετές ευρωπαϊκές οδηγίες στο εθνικό της δίκαιο. Η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «Για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας» (γνωστή ως «Οδηγία των Οικοτόπων») έχει ενσωματωθεί στο Εθνικό Δίκαιο μέσω της Υπουργικής Απόφασης 1289/1998 στοχεύοντας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και στην ίδρυση των Ειδικών Ζωνών Διατήρησης (Special Areas for Conservation) σε ένα συνεκτικό δίκτυο, μέρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου ΦΥΣΗ Ο Εθνικός Κατάλογος, που καταρτίστηκε στα πλαίσια της υλοποίησης της Οδηγίας των Οικοτόπων, περιλαμβάνει τη λεκάνη του ποταμού του Αγίου Γερμανού υπό τον κωδικό GR , ο οποία αποτελεί Τόπο Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) (Απόφαση Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2006/613/ΕΕ). Επιπλέον, η λεκάνη απορροής του ποταμού γειτνιάζει με άλλη περιοχή του Δικτύου ΦΥΣΗ 2000, τον Εθνικό Δρυμό Πρεσπών υπό τον κωδικό GR Η εξέλιξη αυτή είναι πολύ σημαντική καθώς η Οδηγία δίνει ιδιαίτερη βα- 13

15 ρύτητα στη συνοχή του δικτύου ΦΥΣΗ Ειδικότερα αναφέρεται στη «διαχείριση των χαρακτηριστικών του τοπίου, που είναι μείζονος σημασίας για τη χλωρίδα και την πανίδα. Τέτοια χαρακτηριστικά είναι αυτά τα οποία, από την αξία της γραμμικής και συνεχούς δομής τους (όπως οι όχθες των ποταμών ή τα παραδοσιακά συστήματα για την οριοθέτηση ορίων ιδιοκτησιών) είναι απαραίτητα για τη μετανάστευση, τη διασπορά και τη γενετική ανταλλαγή των άγριων ειδών». Η λεκάνη απορροής του ποταμού του Άγιου Γερμανού είναι ένα τυπικό παράδειγμα τέτοιας περίπτωσης. Επιπρόσθετα, το ποτάμι του Αγίου Γερμανού ρέει κατά μήκος ορισμένων τύπων οικοτόπων, που συγκαταλέγονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ: «6230* Πλούσιοι σε είδη λειμώνες με Nardus, σε πυριτικό υπόστρωμα της ορεινής περιοχής (και υποορεινής περιοχής, στην Κεντρική Ευρώπη)» - τύπος οικοτόπου προτεραιότητας σύμφωνα με την Οδηγία «9130 Δάση οξιάς με Asperulo-Fagetum» «9140 Υποαλπικά δάση οξιάς με Acer και Rumex arifolius» «92A0 Στοές με Salix alba και Populus alba» Ως εκ τούτου, το Ελληνικό Κράτος οφείλει να παρακολουθεί το σύνολο των προτύπων και προϋποθέσεων που καθορίζει η Οδηγία των Οικοτόπων με σκοπό τη διαχείριση και προστασία της λεκάνης του ποταμού του Αγίου Γερμανού. Σχετικές υποχρεώσεις που περιλαμβάνονται στην Οδηγία των Οικοτόπων είναι: 1. Η εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων διατήρησης, που περιλαμβάνουν κατάλληλα διαχειριστικά σχέδια. 2. Η αποφυγή της υποβάθμισης των φυσικών οικοτόπων και της όχλησης των ειδών. 3. Η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων κάθε σχεδίου ή έργου που δε συνδέεται άμεσα ή δεν είναι απαραίτητο για τη διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής, αλλά πιθανώς να επιφέρει σημαντικές συνέπειες σε αυτήν λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους διατήρησής της. Άλλοι εθνικοί νόμοι και κανονισμοί που επηρεάζουν τη λεκάνη απορροής του Αγίου Γερμανού Τα κατώτερα τμήματα του ποταμού, από τις εκβολές στη λίμνη Μεγάλη Πρέσπα και μέχρι τον οικισμό του Λαιμού, συμπεριλαμβάνονται στην περιφερειακή ζώνη του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών υπό το Προεδρικό Διάταγμα 46/1974 για την ίδρυση του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών. Το Προεδρικό Διάταγμα 235/1979 στον κανονισμό για την αλιεία στα ποτάμια και ρέματα δηλώνει ότι η μόνη επιτρεπτή μέθοδος σύλληψης είναι εργαλεία με αγκίστρια, ενώ υπάρχει και υποχρεωτική απαγόρευση αλιείας για περίοδο 45 ημερών από την 1 Απριλίου μέχρι και τις 15 Ιουνίου. Το Προεδρικό Διάταγμα 99/97/2003 για την ερασιτεχνική και αθλητική αλιεία απαγορεύει κάθε τρόπο αλιείας με τεχνητό φως και την εμπορία των αλιευμένων ιχθύων, ενώ το Προεδρικό Διάταγμα 373/1985 είχε προηγουμένως ορίσει ότι κάθε ερασιτέχνης ψαράς επιτρέπεται να πιάνει κατά το μέγιστο έως 2 κιλά ψαριών ή έως 3 άτομα (ψάρια) ανεξαρτήτως βάρους, μέσα σε 24 ώρες. Η ερασιτεχνική αλιεία στις λίμνες και στα ποτάμια επιτρέπεται μόνο με εξοπλισμό για ερασιτεχνική αλιεία. Όλες οι αποφάσεις για την εφαρμογή των ετήσιων απαγορεύσεων αλιείας επί του παρόντος λαμβάνονται από τη Νομαρχία Φλώρινας, με την πιο πρόσφατη να έχει εφαρμοστεί από τις μέχρι τις

16 Μια πολύ σημαντική πρόσφατη εξέλιξη είναι ότι ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών (ΦΔΕΔΠ) αποφάσισε να προωθήσει την απαγόρευση της αλιείας της πέστροφας στο ποτάμι του Αγίου Γερμανού και ανέλαβε δράση, καταθέτοντας σχετικές προτάσεις στα αρμόδια Υπουργεία (Αρ. Απόφασης 30/ ). Αξίζει να αναφερθεί ότι η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την περιοχή των Πρεσπών (Αργυρόπουλος & Γιαννάκης 2001), καθώς και το σχετικό Σχέδιο Κοινής Υπουργικής Απόφασης (Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων 1999), το οποίο δεν έχει ακόμα τεθεί σε ισχύ, αναμένονται να βελτιώσουν το καθεστώς προστασίας στην λεκάνη απορροής του ποταμού του Αγίου Γερμανού, λόγω: 1. Της ενσωμάτωσης της λεκάνης απορροής του ποταμού του Αγίου Γερμανού στην Ζώνη Β «Προστασίας της Φύσης» του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. 2. Των απαγορεύσεων που αφορούν τη συλλογή ειδών, το κυνήγι, τη φύτευση, τη βόσκηση και άλλες παρεμβάσεις (όπως κατασκευές, κοπή δέντρων, αμμοληψία, κατασκήνωση, εγκατάσταση υδροηλεκτρικών σταθμών) εντός της «Ζώνης Προστασίας». Σχετικές άδειες που αφορούν οποιαδήποτε από τις παραπάνω δραστηριότητες μέσα στους οικισμούς θα εκδίδονται από το Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών. 3. Της μόνιμης απαγόρευσης της αλιείας της πέστροφας Εθνικό Καθεστώς Προστασίας στην πγδμ Οι παρακάτω νόμοι είναι οι πιο σχετικοί με την προστασία των λεκανών απορροής των ποταμών στην περιοχή των Πρεσπών: Ο Νόμος περί Προστασίας της Φύσης (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως 67/2004), με βάση τον οποίο μία από τις τέσσερις προστατευόμενες περιοχές εντός της λεκάνης απορροής της Πρέσπας είναι το Εθνικό Πάρκο Πέλιστερ (NPP). Τα όρια του NPP επεκτάθηκαν πρόσφατα και πλέον περιλαμβάνουν ένα μέρος του ανώτερου τμήματος της κοιλάδας του ποταμού Brajcinska. Ο ίδιος νόμος δηλώνει ότι τα νερά και οι υγροβιότοποι, συμπεριλαμβανομένων και των πηγών, ρεμάτων και ποταμών, αποτελούν φυσικό πλούτο και πρέπει να διατηρούνται στη φυσική τους κατάσταση. Μετά την πρόσφατη επέκταση του NPP και την ενσωμάτωση μέρους της κοιλάδας του ποταμού Brajcinska σε αυτό, το ψάρεμα της πέστροφας σε όλους τους παραπόταμους που εμπίπτουν σε αυτό απαγορεύτηκε. Κατά συνέπεια, το ψάρεμα πλέον επιτρέπεται μόνο στον παραπόταμο Baltanska, ο οποίος βρίσκεται εκτός ορίων του NPP, αλλά σε κοντινή απόσταση από το οικισμό Brajcino. Ο Νόμος για την Προστασία των Λιμνών Αχρίδα, Πρέσπα και Δοϊράνη (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως 62/93) ανακηρύσσει τα νερά, τις παρόχθιες περιοχές, τις πηγές και τα ρυάκια αυτών των λιμνών ως φυσικά μνημεία και περιοχές ειδικής προστασίας, λόγω των χαρακτηριστικών τους, των λειτουργιών τους και της οικονομικής τους αξίας. 15

17 4.3 Διασυνοριακή Διάσταση της Προστασίας της πέστροφας των Πρεσπών Τα παραπάνω νομοθετήματα και χαρακτηρισμοί σχετικά με το καθεστώς προστασίας και διατήρησης της πέστροφας των Πρεσπών επιβεβαιώνουν την οικολογική σημασία του είδους σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Επιπλέον υπογραμμίζουν την ανάγκη για διασυνοριακή συνεργασία, που συνδέει τα παραπάνω επίπεδα, ώστε να επιτευχθεί η μακροχρόνια προστασία του είδους, ακόμα και αν δεν υπάρχει πραγματική σύνδεση μεταξύ των τεσσάρων ΔΜ της πέστροφας. Ποταμός Αγίου Γερμανού - Ελλάδα Σε αυτό το πλαίσιο, από το 2002 η ανάγκη να εφαρμοστούν διαχειριστικά μέτρα στο ελληνικό κομμάτι των Πρεσπών που στοχεύουν στη διατήρηση της πέστροφας των Πρεσπών στο ποτάμι του Αγίου Γερμανού συμπεριλήφθηκε στο «Στρατηγικό Σχεδίου Δράσης για την αειφόρο ανάπτυξη στο Πάρκο των Πρεσπών» (ΕΠΠ, WWF-Ελλάς, PPNEA & MAP 2005). Η εκπόνηση του σχεδίου αυτού ήταν η πρώτη κοινή δραστηριότητα των τριών χωρών σε διασυνοριακό επίπεδο. Ακολουθώντας αυτήν τη βασική και αξιοσημείωτη μελέτη, και ως αποτέλεσμα της συνεχούς τριμερούς συνεργασίας από το 2000, πιο συγκεκριμένες αναφορές και προτάσεις για την πέστροφα των Πρεσπών συμπεριλήφθηκαν στο κείμενο του προγράμματος GEF (UNDP 2005), το οποίο αποτελεί τη βάση για το τρέχον πρόγραμμα GEF που υλοποιείται στις τρεις γειτονικές χώρες και υποστηρίζει σημαντικές δράσεις διατήρησης, και στη σχετική Αρχική Αναφορά του Προγράμματος και Σχέδιο Υλοποίησης (Lopez 2007). Οι πιο σημαντικές προτάσεις για την πέστροφα των Πρεσπών σχετίζονται με: α) τη διατήρηση της εντός ποταμού ροής και την ποιότητα στους τέσσερις ποταμούς/παραπόταμους (Αγίου Γερμανού, Brajcinska, Kranska και Leva Reka), β) τη βελτίωση του καθεστώτος προστασίας των ενδιαιτημάτων στην Ελλάδα και την πγδμ, γ) την αποτελεσματική φύλαξη και στις δυο χώρες, και δ) την υλοποίηση των δράσεων που προτείνονται από τον παρόν Σχέδιο Δράσης. Με βάση όλες τις προαναφερθείσες πρόσφατες εξελίξεις και τη στάση των εμπλεκόμενων φορέων, καθώς και τη μοναδικότητα της πέστροφας των Πρεσπών ως γενετικό απόθεμα, είναι φανερό ότι μπορεί να θεωρηθεί ως είδος διασυνοριακού ενδιαφέροντος για το Πάρκο Πρεσπών, το οποίο σίγουρα αξίζει να του δοθεί ιδιαίτερη προσοχή μαζί με άλλα σημαντικά είδη της άγριας ζωής του Πάρκου. 16

18 5. Απειλές και προτεινόμενα μέτρα προστασίας 5.1 Απειλές Διάφορες υποθέσεις προκύπτουν σχετικά με τις πιθανές απειλές που οδηγούν στη μείωση της πέστροφας των Πρεσπών. Οι υποθέσεις αυτές περιλαμβάνουν σχέσεις «αιτίου και αποτελέσματος» σε πολλαπλά επίπεδα με αποτέλεσμα να υπάρχει σε κάποιο βαθμό επικάλυψη και αλληλεπίδραση μεταξύ τους: 1. Οι πληθυσμοί της πέστροφας επηρεάζονται από τη χαμηλή φέρουσα ικανότητα των ποταμών, ιδιαίτερα σε σχέση με τη διαθεσιμότητα τροφής Η φέρουσα ικανότητα στα ποτάμια ορίζεται, μεταξύ άλλων παραγόντων, από τη διαθεσιμότητα τροφής, η οποία εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τη μορφολογία των ποταμών. Η φέρουσα ικανότητα εξαρτάται από τη μορφολογία των ενδιαιτημάτων (π.χ. περιοχές απόκρυψης), τη διαθεσιμότητα τροφής, την πλημμυρισμένη έκταση, τον αριθμό και το μέγεθος των δεξαμενών, την παρουσία-απουσία των υπολειμμάτων ξύλου, καθώς επίσης και άλλους παράγοντες. 2. Οι πληθυσμοί της πέστροφας υποφέρουν από την έλλειψη συνέχειας των ποτάμιων ενδιαιτημάτων Η έλλειψη συνδεσιμότητας έχει ως αποτέλεσμα τον κατακερματισμό του ενδιαιτήματος και κατά συνέπεια την αποκοπή του πληθυσμού της πέστροφας σε διάφορα τμήματα. Έχει παρατηρηθεί ότι στα ποτάμια και στα ρέματα της λεκάνης της Μεγάλης Πρέσπας η ασυνέχεια αυτή είναι αποτέλεσμα είτε της γεωμορφολογίας του ποταμού (π.χ. φυσικά αδιαπέραστα εμπόδια) είτε ανθρώπινων παρεμβάσεων (π.χ. κατασκευές για απόληψη υδάτων για άρδευση και αναβαθμοί στις κοίτες χωρίς περάσματα για τα ψάρια). 3. Η μεταβολή ή καταστροφή του παραποτάμιου δάσους επηρεάζει την υγεία των πληθυσμών της πέστροφας Συχνά, η φυσιογνωμία των παραποτάμιων δασών μεταβάλλεται λόγω εντατικής βόσκησης, κατασκευής δρόμων (για μεταφορά ξυλείας) και άλλων ανθρωπογενών παρεμβάσεων που τροποποιούν τα ενδιαιτήματα. Μια έντονη πλημμύρα (συνοδευόμενη από μεγάλο όγκο φερτών υλικών) θα μπορούσε να τροποποιήσει το παραποτάμιο δάσος, ενώ έντονη βόσκηση μετά την πλημμύρα θα περιόριζε την αναγέννηση του δάσους. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές σε κάποια από τα υψηλότερα τμήματα του ποταμού του Αγίου Γερμανού, όπου δεν υπάρχει παραποτάμιο δάσος. 4. Η αύξηση των ποσοτήτων λεπτόκοκκου ιζήματος στα ποτάμια ευθύνεται για τη μείωση της πέστροφας λόγω μειωμένης αναπαραγωγικής επιτυχίας και χαμηλής ανανέωσης του πληθυσμού Η ποιότητα του χαλικώδους υποστρώματος του ποταμού εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η παρουσία (π.χ. λόγω εντατικής βόσκησης) ή απουσία διάβρωσης, η παρουσία ή απουσία υγιούς παραποτάμιου δάσους, η έκταση του δάσους μέσα στην λεκάνη απορροής κάθε ποταμού και ο αυξημένος αριθμός δρόμων μέσα στη δασωμένη λεκάνη απορροής για υλοτομικές δραστηριότητες. Το συνολικό μήκος και η εξάπλωση των δασικών δρόμων έχει επεκταθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια, γεγονός που με βεβαιότητα προκαλεί αυξημένη διάβρωση. Αυτό αποτελεί λόγο ιδιαίτερης ανησυχίας για τις προαναφερθείσες περιοχές που στερούνται παραποτάμιου δάσους, καθώς επίσης και για περιοχές που υφίστανται έντονη βόσκηση από βοοειδή. Η έντονη αποψίλωση εντός της λεκάνης απορροής του ρύακα Leva Reka μπορεί επίσης να επηρεάζει την ποιότητα του χαλικώδους υποστρώματός του. 5. Ο πληθυσμός της πέστροφας υποφέρει από ετήσιες επαναλαμβανόμενες μειώσεις του πληθυσμού λόγω άμεσης απομάκρυνσης ατόμων Η αφαίρεση ατόμων πέστροφας με διάφορα μέσα θα μπορούσε να είναι μια απειλή για τους πληθυσμούς της, συντελώντας σε ακόμη περισσότερες και μη αναστρέψιμες επιδράσεις σε περιπτώσεις κατακερματισμένων ενδιαιτημάτων και μικρών απομονω- 17

19 μένων πληθυσμών. Είναι γνωστό ότι συχνά χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι λαθραλιείας στη λεκάνη της Μεγάλης Πρέσπας. Η συμπεριφορά των ερασιτεχνών αλιέων, καθώς και η ένταση της ερασιτεχνικής αλιείας, θα μπορούσαν επίσης να ευθύνονται για την υπερβολική απομάκρυνση ατόμων, από την οποία απειλούνται οι πληθυσμοί πέστροφας (Almodovar & Nicola 2004). Η νόμιμη αλιεία μεγάλης έντασης και η λαθραλιεία της πέστροφας στα ποτάμια της λεκάνης της Πρέσπας αποτελούν κύρια απειλή για τους πληθυσμούς της, ενώ η έλλειψη σχετικών κανονισμών και παρακολούθησης συντελούν στην ανεπαρκή διαχείριση των ποταμών και των πληθυσμών πέστροφας. Στην Ελλάδα υπάρχουν συγκεκριμένοι κανονισμοί και αφορούν την ερασιτεχνική αλιεία (βλ. 4.2 Καθεστώς Προστασίας), όπως οι περιορισμοί στη μέγιστη επιτρεπόμενη ημερήσια ποσότητα αλιευμάτων, η υποχρεωτική περίοδος απαγόρευσης κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων περιόδων και η υποχρεωτική χρήση ερασιτεχνικού εξοπλισμού κατάλληλου για λίμνες και ποτάμια. Παρόλα αυτά, η εφαρμογή των κανόνων παραμένει ελλιπής, ενώ υπάρχει ακόμη έλλειψη ορθού συστήματος παροχής αδειών και παντελής έλλειψη πολιτικής για αλιεία τύπου «σύλληψης-απελευθέρωσης». Οι υφιστάμενοι κανονισμοί θα μπορούσαν να τροποποιηθούν / παραταθούν (π.χ. επιμήκυνση περιόδου απαγόρευσης αλιείας, προσθήκη ορίου στο μέγεθος ψαριών που αλιεύονται). Η ορθή διαχείριση θα πρέπει να υιοθετηθεί ξεχωριστά για κάθε ποταμό και ρέμα. Στην πγδμ δεν υπάρχουν αντίστοιχοι αποτελεσματικοί κανονισμοί, αν και πρόσφατα απαγορεύτηκε η αλιεία της πέστροφας στην κοιλάδα του ποταμού Brajcinska, στο τμήμα που εντάχθηκε στο NPP. 6. Η υποβαθμισμένη ποιότητα υδάτων και το τροποποιημένο υδρολογικό καθεστώς λόγω απόληψης υδάτων επηρεάζουν αρνητικά την υγεία των πληθυσμών της πέστροφας Η απόληψη υδάτων για άρδευση και για οικιακή χρήση, μπορεί να μειώσουν την αφθονία και την εξάπλωση της πέστροφας δραματικά. Η κατακράτηση υδάτων για μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς μειώνει επίσης την αφθονία της πέστροφας ή μπορεί ακόμη και να αφανίσει πλήρως τους πληθυσμούς της. Η απόληψη υδάτων μειώνει τη ροή και τη διαθεσιμότητα κατάλληλων ενδιαιτημάτων και τροφής, ιδιαίτερα το καλοκαίρι κατά την περίοδο ανάπτυξης των ιχθύων. Η υποβαθμισμένη ποιότητα των υδάτων κατάντη των οικισμών λόγω των λυμάτων μπορεί επίσης να μειώσει τον πληθυσμό της πέστροφας μέσω μειωμένης περιεκτικότητας οξυγόνου. Η απόληψη υδάτων και η ρύπανση είναι ιδιαίτερα ορατές κατάντη του οικισμού του Αγίου Γερμανού (για το ποτάμι του Άγιου Γερμανού στην Ελλάδα) και Brajcino (για τον ποταμό Brajcinska στην πγδμ). 7. Οι παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές μπορεί να ευθύνονται για την παρούσα ή τη μελλοντική μείωση της πέστροφας Σε παγκόσμιο επίπεδο θεωρείται ότι οι κλιματικές αλλαγές μεταβάλλουν το υδρολογικό καθεστώς των ποταμών και οδηγούν σε σημαντική ετήσια αύξηση της θερμοκρασίας του νερού (Lehner et al. 2006). Η μείωση των χιονοπτώσεων και οι αλλαγές στην ένταση και την κατανομή των βροχοπτώσεων κατά τη διάρκεια του έτους μεταβάλλουν το υδρολογικό καθεστώς των ποταμών και ρεμάτων, και συνεπώς θα επηρεάσουν αρνητικά τους πληθυσμούς της πέστροφας ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, με επαναλαμβανόμενες χαμηλές παροχές νερού (μείωση φέρουσας ικανότητας, αυξημένη ενδο-ειδικός ανταγωνισμός) και υψηλές θερμοκρασίες (αυξημένη θνησιμότητα). Οι θερμοκρασιακές αλλαγές μπορεί να επηρεάσουν την πέστροφα σε διάφορα επίπεδα, όπως στην ανάπτυξη, την αναπαραγωγή και την αντοχή στις ασθένειες (παθογόνα και παράσιτα). Η οικολογική υγεία των δασών της λεκάνης θα εξισορροπήσει σε σημαντικό βαθμό τις αρνητικές επιδράσεις των κλιματικών αλλαγών στους πληθυσμούς και τα ενδιαιτήματα της πέστροφας. Ανάμεσα σε άλλες μη αναστρέψιμες επιπτώσεις, η υποβάθμιση των δασών και η αναποτελεσματική διαχείρισή τους συμβάλλουν στη διάβρωση, σε θερμοκρασιακές μεταβολές του νερού και στην επακόλουθη μείωση της διαθεσιμότητας τροφής. 8. Η μείωση της πέστροφας της Πρέσπας οφείλεται σε συνδυασμούς των προαναφερθέντων παραγόντων με διαφορετικό βαθμό σπουδαιότητας για κάθε παράγοντα στα τέσσερα διαφορετικά ποτάμια της λεκάνης της Μεγάλης Πρέσπας Οι διαφορετικές πιθανές αιτίες είναι αλληλεξαρτώμενες και συνδεδεμένες η μία με την άλλη καθώς και με διάφορους ενδογε- 18

20 νείς και εξωγενείς παράγοντες. Οι διαφοροποιήσεις των ποταμών σε σχέση με την κατάσταση της υγείας των πληθυσμών της πέστροφας θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη. Οι διαφορές στα ποτάμια μπορεί να οφείλονται σε μεταβολές φυσικών παραγόντων, όπως τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της λεκάνης απορροής του ποταμού, αλλά και σε διάφορους τύπους ανθρωπογενών επιδράσεων. Όλοι αυτοί οι παράγοντες είναι δυνατόν να επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τη βιωσιμότητα των πληθυσμών της πέστροφας σε κάθε μία από τις τέσσερις λεκάνες απορροής. Η έννοια της ολοκληρωμένης διαχείρισης πρέπει να εφαρμοστεί σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού ώστε να εγγυηθεί τη συμβατότητα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη λειτουργία του οικοσυστήματος (Crivelli 2002). 9. Η έλλειψη διαχείρισης των ενδιαιτημάτων και των πληθυσμών της πέστροφας οδηγεί στην υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων και τη μείωση των πληθυσμών Οι ισχύουσες νομικές ρυθμίσεις και η υλοποίησή τους μπορεί να είναι ανεπαρκώς προσαρμοσμένες στην υπάρχουσα κατάσταση των πληθυσμών της πέστροφας στη λεκάνη της Μεγάλης Πρέσπας. Η υπάρχουσα έλλειψη διαχείρισης των πληθυσμών της πέστροφας θα μπορούσε μελλοντικά να επηρεάσει αρνητικά τους ήδη μειούμενους πληθυσμούς. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα θέματα που αφορούν την ερασιτεχνική αλιεία και τη λαθραλιεία, όπως επίσης και για τους κανονισμούς που θα έπρεπε να εφαρμοστούν σε σχέση με την απόληψη υδάτων για άρδευση και με τη δημιουργία υδροηλεκτρικών σταθμών στα ποτάμια την λεκάνης της Πρέσπας. Η υφιστάμενη έλλειψη διαχείρισης τονίζει την αναγκαιότητα για κοινό διασυνοριακό στρατηγικό σχεδιασμό, την αναγκαιότητα συμβατότητας μεταξύ των σχεδίων διαχείρισης και την πιθανότητα για διμερή συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων εμπλεκόμενων φορέων στις δυο χώρες για την παρακολούθηση και αποτελεσματική προστασία και διατήρηση των πληθυσμών της πέστροφας. 5.2 Προτεινόμενες Δράσεις για υλοποίηση τα επόμενα 5 χρόνια Έχοντας λάβει υπόψη τις προαναφερθείσες απειλές σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται διάφορες δράσεις και προτάσεις, σχεδιασμένες για ένα διάστημα πέντε ετών. Μετά την επίτευξη των παρακάτω δράσεων ή τη συμπλήρωση πέντε χρόνων από την έκδοση του παρόντος Σχεδίου Δράσης, το κείμενο θα πρέπει να αναθεωρηθεί και να προσαρμοστεί σε ένα στρατηγικό σχέδιο για τα επόμενα χρόνια. Το όφελος από την πρόταση που ακολουθεί θα είναι πολύ μεγαλύτερο εάν κάποιες από τις δράσεις εκτελεστούν από κοινού, ως τμήμα δηλαδή διασυνοριακής συνεργασίας. Για παράδειγμα, όλες οι δράσεις έρευνας, καταγραφών καθώς και οι δραστηριότητες ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης θα πρέπει να αναληφθούν σαν κοινές εργασίες, παρά το γεγονός ότι κάθε λεκάνη απορροής θεωρείται ξεχωριστή ΔΜ. Οι κοινές δράσεις θα διευκολύνουν την ανταλλαγή των πληροφοριών και της τεχνογνωσίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων στις δύο χώρες και θα ενδυναμώσουν τη συνεργασία τους, προωθώντας περαιτέρω την αποτελεσματική διατήρηση των ειδών και την αειφορική ανάπτυξη των εμπλεκόμενων κοινωνιών. Δράση 1 Λαμβάνοντας υπόψη την σημασία της διαθεσιμότητας τροφής κατά τη διάρκεια της περιόδου ανάπτυξης των ψαριών το καλοκαίρι, όταν οι ποσότητες νερού μέσα στο ποτάμι μπορεί να είναι περιορισμένες, η εκτίμηση του βένθους τον Ιούνιο και τον Ιούλιο κατά τη διάρκεια μιας πενταετίας θα αποτελούσε μια καλή ένδειξη της διαθεσιμότητας τροφής και της πιθανής φέρουσας ικανότητας του ποταμού. Επιπλέον, η ποιότητα των υδάτων μπορεί να εκτιμηθεί χρησιμοποιώντας πρότυπες μεθοδολογίες για ασπόνδυλα. Προτεινόμενη Μεθοδολογία: Βαθμολογία ποιότητας υδάτων και βενθική βιομάζα. Παραδοτέα: Τα παραδοτέα αυτής της δράσης θα είναι μια «Έκθεση για τη διαθεσιμότητα τροφής» και μια «Αναφορά για την ποιότητα των υδάτων», βασισμένες στην εκτίμηση των παραπάνω δεικτών (Έτος 2 ο ). 19