ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΓ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Θέμα: «Σύγχρονες Μορφές Περιβαλλοντικής Συνεργασίας στην Ν.Α. Ευρώπη. Η Περίπτωση των Πρεσπών» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Επιβλέπων: Π. Πατρώνος Σπουδαστής: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος ΑΘΗΝΑ

2 Στην Βασιλική Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

3 Η Ελλάδα στην Ν.Α. Ευρώπη Ένα πολιτικό σώμα μπορεί να μετρηθεί κατά δύο τρόπους: είτε δηλαδή, κατά την έκταση του εδάφους που κατέχει, είτε κατά τον αριθμό των κατοίκων του. Κι ανάμεσα σ αυτά τα δύο μέτρα, πρέπει να υπάρχει μια σχέση τέτοια που να δίνει στο κράτος την έκφραση του αληθινού του μεγαλείου. Οι άνθρωποι φτιάχνουνε το κράτος και η γη τρέφει τους ανθρώπους. Τούτο σημαίνει ότι από την μια μεριά, πρέπει να εξαρκεί η γη για την διατροφή των κατοίκων της κι από την άλλη, ότι πρέπει να υπάρχουνε τόσοι άνθρωποι, όσους η γη μπορεί να διαθρέψει. Πηγή: Ζαν Ζακ Ρουσσώ: Το Κοινωνικό Συμβόλαιο. Εκδόσεις Μαρή Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα μελέτη διαπραγματεύεται, τις σύγχρονες μορφές περιβαλλοντικής συνεργασίας, στην περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης και ειδικότερα στα Βαλκάνια. Η υιοθέτηση της αντίληψης, ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα, εκτείνονται πέρα από τα εθνικά σύνορα, οδήγησε τα κράτη, κυρίως μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, στην ανάπτυξη διακρατικών πρωτοβουλιών, για την περιβαλλοντική αρωγή. Η περιβαλλοντική διπλωματία, χρησιμοποιείται ως ένα νέο εργαλείο προσέγγισης και άσκησης εξωτερικής πολιτικής, δεδομένων και των χωρικών ιδιαιτεροτήτων της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής. Επίσης επιχειρείται, η σκιαγράφηση των πρώτων αποτελεσμάτων της δημιουργίας του Διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών, ανάμεσα στην Ελλάδα, την Αλβανία και την ΠΓΔΜ, όπως προέκυψε από την κοινή Διακήρυξη ίδρυσης του, στις 2 Φεβρουαρίου Είναι η πρώτη διασυνοριακή προστατευόμενη περιοχή στα Βαλκάνια. Η πρωτοβουλία ανήκει στο WWF Ελλάς και την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, όπου το καλοκαίρι του 1999, πρότειναν στα υπουργεία ΠΕΧΩΔΕ και Εξωτερικών την δημιουργία του Πάρκου Πρεσπών. Μέσα από τα πρακτικά των συναντήσεων της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου, αναζητείται από την μελέτη αυτή, η πορεία της Τριεθνούς Συνεργασίας, πρός το μέλλον, καθώς και τα πιθανά εμπόδια στην πορεία πρός το μελλοντικό όραμα της, την τριεθνής συνδιαχείριση του Πάρκου. Το αν και κατά πόσο, η κοινή αυτή πρωτοβουλία θα καταφέρει να ισορροπήσει, στην διελκυνστίδα, ανάμεσα σε περιβαλλοντικούς στόχους - για τους οποίους συστάθηκε και σε πολιτικά και οικονομικά κίνητρα των συμμετεχόντων κρατών, είναι κάτι που θα διασαφηνιστεί στο απώτερο μέλλον, μια και αυτήν την στιγμή, η Τριεθνής Συνεργασία, οδεύει προς το τρίτο έτος σύστασης της και βρίσκεται στο στάδιο της ωρίμανσης της. Θερμές ευχαριστίες σε Π.Πατρώνο ως επιβλέπων καθηγητή και Β.Ρουμελιώτου, Δ.Μάντζιου από την Ε.Π.Π., για την συμβολή τους στην ολοκλήρωση της μελέτης. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

5 SUMMARY The present study deals with the contemporary forms of environmental cooperation in S.E. Europe and particularly in the Balkans. After the downfall of the Soviet Union the scientific fact that environmental problems expand beyond national borders, has been widely recognized and led states to the adoption of international initiatives for improving trans-boundary environmental protection. The environmental diplomacy is being used as a new instument in the field of foreign policy. We also have to take into consideration the specific territorial characteristics of the region, concerned. The present study attempts to analyze and assess the results from the creation of the Transboundary Prespa Park, a trilateral environmental initiative of Greece, Albania and FYROM as provided in the joint declaration of the three neighborin states (February 2, 2000). This Park is the first transboundary protected area in S.E Europe. This initiative belongs to WWF Hellas and S.P.P. that proposed the establishment of Prespa Park to the Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works and to the Hellenic Ministry of Foreign Affairs, in summer of Based on the proceedings of the meetings of the Prespa Park Coordination Committee we can express some thoughts on the future course of the Trilateral Co-operation and we try to find out those problems that could hinder the realization of the common vision, which is the co-management of the Park. Whether or not this joint initiative will manage to find the right balance in the tug-of-war, between environmental purposes and political and economical interests of the participanting states, is something that will be illuminated in the near future. At present, the Trilateral Cooperation is at 3 rd year of its existence and it s trying to reach a more advanced institutional form. Lots of compliments to Mr P.Patronos, the supervisor professor, and to Mrs V.Roumeliotou and D.Mantziou from S.P.P (Society for the Protection of Prespa), for their contribution to the completion of this study. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

6 ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΜΝΗΜΟΝΙΑ ΕΥΡΩΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΕΣΠΕΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΡΕΣΠΩΝ ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ Π.Γ.Δ.Μ. Σ.Ε.Ε. Σ.Ε.Κ. Ε.Τ.Π.Α. Μ.Κ.Ο. Ε.Π.Π. Σ.Ε. Σ.Σ.Δ. G.E.F. PDF C.P. REReP UNPD Ε.Κ.Β.Υ. Med Wet D.A.C. Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας Συνθήκη Ευρωπαϊκής Ένωσης Συνθήκη Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Μη Κυβερνητική Οργάνωση Εταιρία Προστασίας Πρεσπών Συντονιστική Επιτροπή Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης Global Environment Facility Project Development Facility (of GEF) Concept Paper (Αρχική Ιδέα) Regional Environmental Reconstruction Programme for South-Eastern Europe United Nations Programme Development Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων Mediterranean Wetlands Development Assistance Committee Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

7 ΔΟΜΗ 1.0. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ ΧΩΡΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ: Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗ Σελ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Σελ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Σελ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗ Σελ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΣΤΗΝ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗ Σελ ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΙΝ ΤΟ 1990 Σελ ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟ 1990 Σελ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ Ε.Ε. ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Σελ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΩΝ Σελ Ελληνική Περιβαλλοντική Διπλωματία Σελ Πρωτοβουλίες σε επίπεδο Τοπικής Σελ. 47 Αυτοδιοίκησης. Ευρωπεριφέρειες Συμφωνίες και Μνημόνια Συνεργασίας Σελ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ Σελ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ. ΕΝΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ Σελ. 60 ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ 4.2. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ Σελ Διεθνείς Συμβάσεις και Κοινοτικό Δίκαιο Σελ Κύρωση Συμβάσεων. Υφιστάμενη Κατάσταση Σελ. 68 Χωρών Τριεθνούς Συνεργασίας ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΡΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΡΕΣΠΩΝ Σελ Κύριοι Άξονες. Θεσμικά Όργανα. Συναντήσεις. Σελ Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Σελ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ Σελ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ WEB SITES Σελ. 163 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

8 1.0. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το περιβάλλον, μας επηρεάζει όλους, σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα εκδηλώνονται πολλές φορές με τρόπο, ο οποίος ξεπερνά τα στενά όρια του κράτους, αποτελούν συχνά σημείο τριβής και έντασης ανάμεσα στους λαούς και προϋποθέτουν τη συνεργασία όλων για την επίλυσή τους. Η οικουμενικότητα και η φύση των προβλημάτων αυτών τα καθιστά προβλήματα πολιτισμού και δημοκρατίας. Για την αντιμετώπισή τους, απαιτούνται ριζικές αλλαγές στις επιλογές των πολιτικών των κρατών αλλά και στη συμπεριφορά του κάθε πολίτη. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι προβλήματα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά. Η περιβαλλοντική προστασία γεννήθηκε, περισσότερο ως αποτέλεσμα της επιστημονικής διαπίστωσης, ότι έχουν ξεπεραστεί κάποια όρια και λιγότερο από την ανθρώπινη ευαισθησία. Το χαρακτηριστικό στοιχείο της περιβαλλοντικής πολιτικής, είναι η αντικειμενικότητα της, μια και η πληροφορία της πρόκλησης περιβαλλοντικής βλάβης, κρίνεται εκ των πραγμάτων ως αρνητική, χωρίς καμία αμφισβήτηση. Είναι κοινός τόπος σήμερα η διαπίστωση πως η αύξηση των επιπέδων εκπομπής ρύπων σ ένα κράτος μπορεί να επιβαρύνει και γειτονικές περιοχές πυροδοτώντας έτσι μια αιτιακή αλυσίδα που μεταφέρει μεγεθυμένα ή αμβλυμένα κατά περίπτωση τα προβλήματα που επάγονται με το τρόπο αυτό σε ευρεία κλίμακα. Οι διασυνοριακές επιπτώσεις είναι ορατές, σε περιπτώσεις πυρηνικών ατυχημάτων, ή μόλυνσης ποταμών, που διατρέχουν περισσότερες από μια χώρες. Το στοιχείο αυτό, καθώς και η υιοθέτηση της ευρύτερης αντίληψης, ότι τα περιβαλλοντικά και οικολογικά προβλήματα, εκτείνονται πέρα από τα εθνικά σύνορα, οδήγησε τα κράτη, τα τελευταία τριάντα χρόνια, αλλά κυρίως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, όπου και παγιώθηκε το Δίκαιο Συνεργασίας ως αναπόσπαστο μέρος του Διεθνούς Δικαίου Περιβάλλοντος, στην ανάπτυξη, όλο και περισσότερων κοινών διακρατικών πρωτοβουλιών, για την προστασία του περιβάλλοντος. Συνάφθηκαν πολυάριθμες διεθνείς συνθήκες, πολλές από τις οποίες καθορίζουν σήμερα, το πλαίσιο ανάπτυξης της διακρατικής (τοπικής, περιφερειακής ή και παγκόσμιας) περιβαλλοντικής Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

9 συνεργασίας, αλλά και την εφαρμογή κοινών προγραμμάτων για την διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος 1. Έτσι στο διεθνές δίκαιο περιβάλλοντος, εκτός από τις διεθνείς συνθήκες, αναπτύχθηκε και εδραιώθηκε ένας θεμελιώδης, εθιμικός κανόνας, ο οποίος επιβάλλει στα κράτη, να υιοθετούν συνεργατικούς κανόνες, για την αντιμετώπιση διασυνοριακών και μη, περιβαλλοντικών προβλημάτων. Είναι η Γενική Αρχή της Συνεργασίας. Η αρχή αυτή, αποτελεί για πολλούς, τον θεμέλιο λίθο ολόκληρου του νομικού πλέγματος διεθνούς προστασίας του περιβάλλοντος 2. Η θεμελίωση της και κατ επέκταση η σπουδαιότητα της, προέκυψε κυρίως, από την μεταστροφή της έννοιας της εθνικής κυριαρχίας των κρατών. Η εδαφική ακεραιότητα των κρατών, ως το σημαντικότερο συστατικό στοιχείο της εθνικής κυριαρχίας, μετασχηματίζεται, ενσωματώνοντας και την περιβαλλοντική εδαφική ακεραιότητα ενός κράτους (όπου ο σεβασμός της είναι μέρος του Δικαίου Συνύπαρξης). Αυτός ο μετασχηματισμός, έκανε τα κράτη να συνειδητοποιήσουν, πως από μόνα τους δεν μπορούν να ανταποκριθούν, στις απαιτήσεις των περιβαλλοντικών αναγκών, παρά μόνον με την ανάπτυξη διακρατικών συνεργασιών και κοινών πρωτοβουλιών. Μέσα στα νομικά αυτά πλαίσια, λοιπόν, δηλαδή τόσο των εθιμικών κανόνων υιοθέτησης κοινών πρωτοβουλιών, όσο και των διεθνών συμβάσεων που τις καθορίζουν, αναπτύχθηκαν αυτές οι μορφές περιβαλλοντικής, διακρατικής ή διασυνοριακής, συναίνεσης, ως το ενδιάμεσο στάδιο, ανάμεσα στις διεθνείς συνθήκες από την μια μεριά και στις κυρώσεις κατά παράβαση αυτών, από την άλλη. Οι μορφές περιβαλλοντικής συνεργασίας διακρίνονται σε παραδοσιακές και σύγχρονες. 1 Πηγή: Άρθρο Π.Πατρώνος: Διεθνές Δίκαιο Συνεργασίας και Προστασία του Περιβάλλοντος. Νόμος & Φύση: Τετραμηνιαία Επιθεώρηση Περιβαλλοντικού Δικαίου. Ανάτυπο. Τόμος 3/1997. Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα. 2 Άρθρο Π.Πατρώνος: Διεθνές Δίκαιο Συνεργασίας και Προστασία του Περιβάλλοντος. Νόμος & Φύση: Τετραμηνιαία Επιθεώρηση Περιβαλλοντικού Δικαίου. Ανάτυπο. Τόμος 3/1997. Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, σελ.496. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

10 Οι παλαιές, παραδοσιακές μορφές περιβαλλοντικής συνεργασίας, ενέχουν ως κύριο συστατικό τους, έναν υπηρεσιακό χαρακτήρα προσέγγισης και αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Απαιτούν μια στοιχειώδη, διεθνώς αποδεκτή, περιβαλλοντική συμπεριφορά, που στηρίζεται στην υποχρέωση ειδοποίησης των γειτονικών κρατών σε περίπτωση περιβαλλοντικού ατυχήματος ή οποιασδήποτε πρόκληση βλάβης, σε πιθανό κοινό, διασυνοριακό οικοσύστημα. Η υποχρέωση αυτή, αποτελεί θεμελιώδη ουσιαστικό κανόνα, του διεθνούς δικαίου περιβάλλοντος και κατοχυρώνεται από την Αρχή 21 της Συνδιάσκεψης της Στοκχόλμης το 1972, αλλά και από την Αρχή 2 της Συνδιάσκεψης του Ρίο το Ο κανόνας αυτός συνιστά μέρος και του διεθνούς εθιμικού δικαίου και πιστοποιήθηκε και από το ΔΔΔ της Χάγης, ως αναπόσπαστο μέρος του κανόνα για την μη πρόκληση περιβαλλοντικής ζημίας σε άλλα κράτη ή στα διεθνή κοινά. Οι νέες, σύγχρονες μορφές διακρατικής περιβαλλοντικής αρωγής, είναι αρκετά φιλόδοξες και ενέχουν έναν δυναμικό χαρακτήρα. Τα χαρακτηριστικά που πιστοποιούν τον δυναμισμό των νέων μορφών αυτών, είναι πολλά και ενδιαφέροντα. Η εμφάνιση μορφών διακρατικής συνεργασίας όπου εμπεριέχει την ανταλλαγή χρήσιμων περιβαλλοντικών πληροφοριών, την έγκαιρη και πολλές φορές εκ των προτέρων, προειδοποίηση, σε περίπτωση περιβαλλοντικού κινδύνου, η διεξαγωγή συμβουλευτικών διαπραγματεύσεων και κοινών συνδιασκέψεων, η υιοθέτηση κοινών περιβαλλοντικών και όχι μόνο, δράσεων, είναι μερικά από τα δυναμικά στοιχεία. Οι συνεργασίες αυτής της μορφής, προχώρησαν τόσο, ώστε να συγκροτούν θεσμικά όργανα, ή κοινές επιτροπές ελέγχου διαφόρων περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων, στα πλαίσια μιας περιβαλλοντικής συνθήκης καλής γειτονίας, ή διακήρυξης. Οι συμφωνίες αυτές, πολλές φορές, φτάνουν και στο επίπεδο της μεταφοράς, φιλικής προς το περιβάλλον, τεχνολογίας, μεταξύ των συμβαλλομένων μερών, ή στην μεταφορά τεχνογνωσίας για την υιοθέτηση τους. 3 Πηγή: Πατρώνος Π.: Σημειώσεις Παραδόσεων Μαθήματος: Διοίκηση και Διαχείριση Περιβαλλοντικών Προγραμμάτων. Περιβαλλοντική Προστασία και Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Διεθνές Δίκαιο και το Διεθνές Σύστημα. Ε.Σ.Δ.Δ., Βλ. επίσης: Άρθρο Π.Πατρώνος: Διεθνές Δίκαιο Συνεργασίας και Προστασία του Περιβάλλοντος. Νόμος & Φύση: Τετραμηνιαία Επιθεώρηση Περιβαλλοντικού Δικαίου. Ανάτυπο. Τόμος 3/1997. Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, υποσημείωση υπ αριθμόν 2. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

11 Αρωγός σε αυτές τις πρωτοβουλίες, είναι το οπλοστάσιο του Διεθνούς Δικαίου, το οποίο, όπως αναφέραμε και παραπάνω, διαθέτει πλήθος διεθνών κανόνων και συμβάσεων, που προωθούν τέτοιες δράσεις. Επίσης δεν θα πρέπει εδώ να λησμονούμε και την συμβολή των διεθνών οργανισμών, οι οποίοι, πριμοδοτούν τέτοιες δράσεις και καμιά φορά είναι και το κίνητρο, οι πριμοδοτήσεις αυτές, για την δημιουργία τους. Η κινητικότητα αυτή για την ανάπτυξη τέτοιων συνεργασιών όμως, είναι η μια όψη του νομίσματος. Η άλλη, αφορά κυρίως, την συγκρατημένη στάση ή καμιά φορά και την διστακτικότητα, των ίδιων των κρατών, απέναντι σε διεθνείς συνθήκες, που προάγουν την συνεργατικότητα για την προστασία του περιβάλλοντος. Σε πολλές συνδιασκέψεις, σε παγκόσμιο ή περιφερειακό επίπεδο, τα κράτη είναι εξαιρετικά προσεκτικά στις διατυπώσεις τους, αφήνοντας με αυτόν τον τρόπο, μεγάλη διακριτική ευχέρεια, στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους. Αυτό οφείλεται στο γεγονός, της συσχέτισης μιας πιθανής πλήρους ενσωμάτωσης σε μια περιβαλλοντική συνθήκη, με την πιθανή μείωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων τους. Κυρίως όμως, οι επιφυλάξεις αυτές, υποθάλπτουν την οικονομική διάσταση του προβλήματος. Και μιλάμε για πρόβλημα, διότι, η προστασία του περιβάλλοντος, θυσιάζεται στο βωμό της οικονομικής αντιπαράθεσης μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κρατών. 4 Το γεγονός της ταύτισης των μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος, με το κόστος των επιχειρήσεων, είναι μια εξίσου λανθασμένη αντίληψη (αν και στιγνά οικονομικά ορθή), μια και η δαψίλεια, η γενναιοδωρία της φύσης, υποτάσσεται στο κέρδος. Στις μετρήσεις του κόστους των επιχειρήσεων, η λήψη μέτρων, προστατευτικών για το περιβάλλον, αποτελεί επιβάρυνση. Όμως, τα μη εμπορεύσιμα κατάλοιπα της βιομηχανικής παραγωγής, που διαχέωνται στο περιβάλλον, έχουν ένα οικονομικό και κοινωνικό κόστος, που δεν ενσωματώνεται στις παραπάνω μετρήσεις του κόστους. 4 Βλ. ενδεικτικά την Αρχή 12 της Συνδιάσκεψης του Ρίο ή την αρχή Ο ρυπαίνων πληρώνει του πρωτοκόλλου του Κυότο. Πηγή: Άρθρο Π.Πατρώνος: Διεθνές Δίκαιο Συνεργασίας και Προστασία του Περιβάλλοντος. Νόμος & Φύση: Τετραμηνιαία Επιθεώρηση Περιβαλλοντικού Δικαίου. Ανάτυπο. Τόμος 3/1997. Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα.. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

12 Πέραν αυτών των επιφυλάξεων όμως, οι οποίες χαρακτηρίζουν την στάση των κρατών, η επιτυχής διαμόρφωση διακρατικών ή διασυνοριακών συνεργασιών, για την περιβαλλοντική αρωγή, κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο, εξαρτάται και από ορισμένες προϋποθέσεις, που σχετίζονται με την γεωγραφική περιοχή στην οποία αναπτύσσονται: Την πολιτική σταθερότητα στην περιοχή. Την διοικητική οργάνωση των συμμετεχόντων κρατών, στην πρωτοβουλία. Την οικονομική τους, αυτοτέλεια και ανάπτυξη. Τα στοιχεία αυτά, αν συμβαδίζουν μαζί, δημιουργούν τον ιδεότυπο, διαμόρφωσης και επιτυχίας των δράσεων αυτών και εγκαθιδρύουν ένα κλίμα αμοιβαιότητας μεταξύ των κρατών. Καμιά φορά όμως, ισχύει και το αντίστροφο. Η ανάπτυξη τέτοιων σύγχρονων μορφών περιβαλλοντικής συνεργασίας, μπορεί να λειτουργεί ως αφορμή, ή ως μοχλός πίεσης καλύτερα, για την υιοθέτηση, αυτών των προϋποθέσεων, ίσως και την σταδιακή αφομοίωση του διεθνούς δικαϊκού συστήματος. Στοιχείο το οποίο συναντάται συχνά, τελευταία, με την περιβαλλοντική διπλωματία ως νέο εργαλείο άσκησης, διακρατικών προσεγγίσεων και στόχων της εξωτερικής πολιτικής των κρατών. Οι προϋποθέσεις αυτές, έχουν ακόμα μεγαλύτερη σημασία, αφού σχετίζονται άμεσα, με τις χωρικές ιδιαιτερότητες της περιοχής της Ν.Α. Ευρώπης. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

13 2.0. ΧΩΡΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ: Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗ 2.1. ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η γεωπολιτική περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης και ειδικότερα η περιοχή των Βαλκανίων, στην αέναη πορεία πρός τον χρόνο, χαρακτηρίζεται από έντονες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ζυμώσεις, που έφτασαν ακόμα και σε επίπεδο πολεμικών συγκρούσεων. Την περίοδο μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, την εποχή δηλαδή του διπολισμού και της λεγόμενης ισορροπίας του τρόμου, οι περισσότερες Βαλκανικές χώρες, βρίσκονται υπό την προστασία της μητέρας Σοβιετικής Ένωσης και οδηγούνται σε μια φαινομενική αλλά και ουσιαστική, αποξένωση από τον Δυτικό κόσμο. Η πολιτική, οικονομική και κοινωνική προσκόλληση στο Σοβιετικό άρμα, τις οδήγησε σε μια άγονη απομόνωση από τις υπόλοιπες Δυτικές κοινωνίες της Κεντρικής Ευρώπης, αλλά και από κάποιες Βαλκανικές χώρες οι οποίες δεν υπάγονταν στο καθεστώς αυτό. Από όλες τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, δύο βαλκανικές, η Αλβανία και η Ρουμανία, ήταν ακραίες εκδοχές οικονομικού και πολιτιστικού απομονωτισμού, ενώ μια τρίτη, η Βουλγαρία, βρέθηκε σε κατάσταση ακραίας εμπορικής εξάρτησης από την τότε ΕΣΣΔ 5. Η κατάρρευση των καθεστώτων του αποκληθέντος υπαρκτού σοσιαλισμού, ως επακόλουθο της πτώσης του τείχους του Βερολίνου, το οδηγεί στην έξαρση του εθνικισμού στα Βαλκάνια. Ορισμένες μειοψηφικές ομάδες πληθυσμού, που επί σειρά πολλών δεκαετιών ή και αιώνων συμβίωναν στο πλαίσιο της πολιτικής κοινότητας ενός εθνικού κράτους, άρχισαν να κατασκευάζουν, να διαμορφώνουν και να προβάλλουν τη συλλογική ύπαρξη τους, αυτοπροσδιοριζόμενες ως μειονότητες-με γλωσσικές, φυλετικές, θρησκευτικές, πολιτισμικές και εθνοτικές ιδιαιτερότητεςδιεκδικώντας τόσο την θεσμική αναγνώρισή τους, όσο και την αυτονόμηση 5 Πηγή: άρθρο Π.Καζάκου:«Οικονομικές Εξελίξεις και Μεταρρυθμίσεις στην Ν.Α. Ευρώπη». Βαλκάνια: Από τον διπολισμό στην νέα εποχή. Επιμέλεια: Θ.Βερέμης. Εκδόσεις Γνώση & ΕΛ.Ι.ΑΜ.Ε.Π..Αθήνα 1994.

14 τους και την δημιουργία κρατικής οντότητας. Αυτός ο μικροεθνικισμός 6 έρχεται σε αντιπαράθεση με τον πλειοψηφικό ή κρατικό εθνικισμό και οδηγεί μεσοπρόθεσμα στην αποσταθεροποίηση και την μεταβολή του status quo της διεθνής έννομης τάξης. Μολονότι οι κρατικές οντότητες που προκύπτουν, στα Βαλκάνια, δεν διαθέτουν συνήθως οικονομική βιωσιμότητα, δεν ελέγχουν το έδαφος τους, μεταφέροντας τα παθολογικά χαρακτηριστικά του προηγούμενου καθεστώτος, αναγνωρίζονται από την Ε.Ε. ως κυρίαρχα κράτη. Τα γεγονότα που ακολουθούν είναι δραματικά. Ξεκινά μια μακρόχρονη πορεία εμφύλιων συγκρούσεων και μειονοτικών εξάρσεων, η οποία σημάδεψε την μεταπολεμική ιστορία της περιοχής αυτής. Δίκαια λοιπόν χαρακτηρίστηκαν τα Βαλκάνια ως η πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης. Στις μέρες μας θα μπορούσαμε να πούμε πως βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο, η οποία ουσιαστικά είχε ξεκινήσει μερικά χρόνια πρίν, αφού παγιώθηκε μια κατάσταση εύθραυστης ειρήνης με την συμβολή των διεθνών οργανισμών 7. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την δύσκολη μεν, αναπόφευκτη δε, -για το μέλλον των χωρών αυτών-, προσπάθεια επιστροφής τους, πρός την Δύση και την Ευρώπη. Οι τύχες κάθε χώρας στην μεταβατική αυτή περίοδο διαφέρουν. Εξαρτάται από την πολιτική τους παράδοση, τα εθνοτικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν στο εσωτερικό τους, τον τρόπο μετάβασης στο νέο καθεστώς, τις μέχρι τώρα μεταρρυθμιστικές προσπάθειες και το διεθνές περιβάλλον. Στις χώρες στις οποίες υπήρχαν, πρίν την εγκαθίδρυση των σοσιαλιστικών καθεστώτων, δημοκρατικοί θεσμοί επίλυσης συγκρούσεων συμφερόντων και θεσμοί διαμεσολάβησης ανάμεσα σε κράτος και κοινωνία, όπου τα όρια του κράτους ήταν σχετικά ευδιάκριτα, αυτές οι χώρες έχουν μεγαλύτερες ελπίδες, γρήγορης αφομίωσης των νέων συνθηκών και συμμετοχή στο διεθνές γίγνεσθαι. Στις υπόλοιπες, όπου η επικυριαρχία του κράτους ήταν ανεξέλεγκτη, στην βάση μάλιστα, μιας αγροτικής οικονομίας, τα πράγματα παρουσιάζονται περισσότερο ομιχλώδη. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν χώρες όπως η Ουγγαρία, η Τσεχία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και ακολουθούν κατά πόδας η Βουλγαρία και 6 Απόδοση όρου: Αριστόβουλος Ι. Μάνεσης. Πηγή: άρθρο εφημερίδα: ΤΟ ΒΗΜΑ. Κυριακή 20 Ιουνίου Η οποία παγίωση της ειρήνης επετεύχθη ακόμα και με αεροπορικούς βομβαρδισμούς από τις χώρες μέλη του ΝΑΤΟ, εγκαινιάζοντας το νέο μοντέλο της «δήθεν» αποκατάστασης της ασφάλειας και της τάξης με την χρήση βίας. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

15 μελλοντικά η Ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία, ενώ στην δεύτερη κατηγορία, ανήκουν χώρες, όπως η Αλβανία, η FYROM, λόγω των εθνοτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν και λιγότερο η Ρουμανία. Αξιοσημείωτο δε να αναφερθεί πως χώρες της πρώτης κατηγορίας, καλύπτει η επικείμενη διεύρυνση της Ε.Ε. ως πρώτης ομάδας κρατών, ενώ ως δεύτερης προς ένταξη ομάδας κρατών, είναι μεταξύ άλλων, η Βουλγαρία και η Ρουμανία. Συνοψίζοντας, τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες αυτές, τα οποία είναι εν μέρει κοινά στις περισσότερες από αυτές, είναι: προβλήματα δημοκρατίας, προβλήματα οικονομικής, κοινωνικής αναδιάρθρωσης και ανάπτυξης, προβλήματα μειονοτήτων και προσφύγων, προβλήματα εννόμου τάξεως και δικαιοσύνης, προβλήματα έλλειψης αποτελεσματικής αξιοκρατικής και ανεξάρτητης δημόσιας διοίκησης, που απορρέουν από τη βαθύτατη κρίση στο σύστημα αξιών, προβλήματα από την έλλειψη αξιοπιστίας της πολιτικής και άλλα. Παρά τα παθολογικά αυτά χαρακτηριστικά τους, τα οποία σχετίζονται και με την διαφορετική γεωγραφική, ιστορική και πολιτισμική πραγματικότητα που τις συνδέει, οι χώρες της Ν.Α. Ευρώπης υιοθέτησαν εξ αρχής θετική στάση, έναντι των δομών και θεσμών των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βλέπουν το μέλλον τους στην Ε.Ε. ως το πλέον πρόσφορο έδαφος για την επίλυση των προβλημάτων αυτών. Μάλιστα για να το επιτύχουν χρησιμοποιούν όλες τις δυνατότητες που τους παρέχει η διεθνή κοινωνία, ώστε να επέλθει η άρση της απόμονωσης τους, όπως είναι η ανάπτυξη διακρατικών συνεργασιών στην ευρύτερη περιοχή, η συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα, ή ακόμα και η άσκηση περιβαλλοντικής διπλωματίας, ως πρόφαση για την ένταξη τους στο διεθνές περιβάλλον. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

16 2.2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Όσον αφορά στην οικονομία των χωρών αυτών, τα προβλήματα είναι και εδώ πολλά. Κύρια χαρακτηριστικά της οικονομίας των χωρών αυτών, είναι: Αβέβαιο οικονομικό περιβάλλον. Αστάθεια πολιτικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Ελλειψη αναπτυγμένης οικονομίας της αγοράς κ.α. Ελλειψη αγοράς κεφαλαίου. Πολύ υψηλό κόστος αναδιάρθρωσης Έλλειψη καλά οριοθετημένης νομοθεσίας. Απουσία διαπραγμάτευσης σε εθνικό επίπεδο. Δύσκολη επικοινωνία με τοπικές αρχές Ανεργία (από το 1990 κ.ε. πάνω από 10%) 8 Πληθωρισμός 9 Ενδεικτικά, παραθέτωντας ορισμένα οικονομικά στοιχεία για κάποιες χώρες της Ν.Α. Ευρώπης επισημαίνουμε: Όσον αφορά στην Ρουμανία η συμμετοχή κατά κλάδο οικονομίας στο ΑΕΠ έχει ως εξής: Αγροτική παραγωγή 20,1%, στην οποία απασχολείται το 39% του εργατικού δυναμικού. 8 Υπολογίζεται ότι οι άνεργοι μακράς διάρκειας αποτελούν τα 2/3 όλων των ανέργων στις χώρες της Ν.Α. Ευρώπης, ενώ το 30% των ανέργων είναι νέοι άνεργοι. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού υποφέρει από επίπονη και δραματική πτώση του βιοτικού επιπέδου, που συνοδεύεται από αρνητική αύξηση των πραγματικών μισθών και από αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας ως αποτέλεσμα της τεράστιας οικονομικής και επιχειρησιακής αναδιάρθρωσης. Πηγή: Γνώμη της Ο.Κ.Ε. (Οικονομικής & Κοινωνικής Επιτροπής): Κοινωνικός Διάλογος στην Νοτιανατολική Ευρώπη. Αθήνα, 16 Απριλίου Πηγή: Γνώμη της Ο.Κ.Ε. (Οικονομικής & Κοινωνικής Επιτροπής): Κοινωνικός Διάλογος στην Νοτιανατολική Ευρώπη. Αθήνα, 16 Απριλίου Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

17 Βιομηχανία 43,7%, στην οποία απασχολείται το 30,4% του εργατικού δυναμικού. Υπηρεσίες 36,2%, στις οποίες απασχολείται το 30,6% του εργατικού δυναμικού. Σύμφωνα με πρόσφατη οικονομική έκθεση παρουσιάσθηκαν προβλήματα στην υλοποίηση του οικονομικού προγράμματος για το Τα κυριότερα εμπόδια υλοποίησης εντοπίζονται στην απουσία σαφούς στρατηγικής, στην ανεπάρκεια του υφιστάμενου νομικού πλαισίου, στην αδράνεια και την πολυπλοκότητα του κρατικού μηχανισμού, στην απουσία λειτουργικών δομών, στην αγορά καθώς και στην έλλειψη συνοχής και σύμπνοιας μεταξύ των κομμάτων του κυβερνητικού συνασπισμού. Γενικώς παρατηρείται διστακτικότητα στη ριζική αναδιάρθρωση και εξυγίανση των προβληματικών κρατικών επιχειρήσεων με μεγάλες συνέπειες στην οικονομία. Το ΑΕΠ σημείωσε αρνητική αύξηση τον Δεκέμβριο του 1997, ποσοστό -6,6%, το δε επίπεδο του πληθωρισμού έφτασε στο 151,4% και το ποσοστό ανεργίας στο 8,8%. Ωστόσο, παρά τις αρνητικές εξελίξεις στα οικονομικά, το έτος 1997 η Ρουμανία παρουσίασε έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς προσέλκυσης ξένων επενδύσεων. Έτσι συνεχίζονται μέχρι και σήμερα προγράμματα αποκρατικοποιήσεων 10, αφού η κυβέρνηση έχει ορίσει συμβούλους 10 Τα τελευταία χρόνια η ρουμανική οικονομία άρχισε να ανακάμπτει. Πάνω από 1500 κρατικές επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν, ενώ ο ιδιωτικός τομέας συμβάλλει με πάνω από το 50% στο ΑΕΠ. Όμως, η διαδικασία μετάβασης προς την οικονομία της αγοράς αποδείχτηκε εξαιρετικά επώδυνη, καθώς οι προηγούμενες κυβερνήσεις εφάρμοσαν μια πολιτική σταδιακών μεταρρυθμίσεων. Αν και η υιοθέτηση αυτής της πολιτικής διατήρησε την ανεργία σε σχετικά ανεκτά επίπεδα, δημιούργησε, όμως, τις κατάλληλες συνθήκες για μια γρήγορη πτώση του διαθέσιμου εισοδήματος και της αγοραστικής δύναμης που συνοδευόταν από απότομη άνοδο των τιμών, την υψηλότερη ανάμεσα στις μετα-κομμουνιστικές χώρες. Το Φεβρουάριο του 1996, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) ανέβαλε την έγκριση της χορήγησης της β δόσης ενός δανείου προς τη Ρουμανία, λόγω της μη εκπλήρωσης εκ μέρους της ορισμένων όρων σχετικά με τη λειτουργία της διατραπεζικής αγοράς. Η εν λόγω καθυστέρηση είχε ως συνέπεια το περαιτέρω άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ της διατραπεζικής αγοράς και των ανταλλακτηρίων συναλλάγματος. Πηγή: ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ: "ΑΓΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ". Τόμος 2, Τεύχη 1-4, Καλοκαίρι Άνοιξη 1997, άρθρο Χ. Τσαρδανίδης: Βλ. επίσης: Ι Σωτηράκου- Γιάνναρου, Ετήσια Οικονομική Έκθεση, 1966, Βουκουρέστι: Ελληνική Πρεσβεία Βουκουρεστίου. Γραφείο Συμβούλου Ο.Ε.Υ., 1997, σ.2. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

18 ιδιωτικοποίησης για μεγάλες βιομηχανικές επιχειρήσεις στους κλάδους του πετρελαίου, της μεταλλουργίας και του καπνού 11. Όσον αφορά στην Βουλγαρία η συμμετοχή κατά κλάδο οικονομίας στο ΑΕΠ έχει ως εξής: Αγροτική παραγωγή 26,2%, στην οποία απασχολείται το 24,4% του εργατικού δυναμικού. Βιομηχανία 29,5%, στην οποία απασχολείται το 32,6% του εργατικού δυναμικού. Υπηρεσίες 44,4%, στις οποίες απασχολείται το 43% του εργατικού δυναμικού. Η αύξηση του ΑΕΠ για το 1997 ήταν -6,9% ο δε πληθωρισμός έκλεισε το Δεκέμβριο του 1996 σε ποσοστό 123%. Στην πορεία της Βουλγαρικής οικονομίας προς το καθεστώς της ελεύθερης αγοράς δόθηκε έμφαση στις ιδιωτικοποιήσεις οι οποίες άρχισαν το 1993 και έχουν σχετικά καλή πορεία. Το 1998 είχε ιδιωτικοποιηθεί το 38% του δημόσιου τομέα. Πάντως η πορεία της οικονομικής εξυγίανσης της Βουλγαρίας συνοδεύεται από πολλές διακυμάνσεις, οι οποίες έχουν επιπτώσεις στην αγοραστική δύναμη των εργαζομένων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κοινωνικές αναταραχές 12. Σήμερα η γειτονική χώρα έχει παρουσιάσει επιτεύγματα, ιδίως μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του τριετούς μεταρρυθμιστικού προγράμματος που υλοποίησε, σε συνεργασία με το ΔΝΤ. Έχει ήδη ιδιωτικοποιήσει το 80% των περιουσιακών στοιχείων των κρατικών επιχειρήσεων (non-infrastructure assets), ενώ ξεκινά δυναμικά την αποκρατικοποίηση των τομέων στρατηγικού ενδιαφέροντος (τηλεπικοινωνίες, ανθρακωρυχεία, ηλεκτρισμός, σιδηρόδρομος) 13. Παρόλες τις δυσκολίες η Βουλγαρία, παρουσίασε σημαντική αύξηση των επενδύσεων και συγκαταλέγεται μαζί με τη Ρουμανία στη δεύτερη ομάδα των χωρών που θα ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ενωση. 11 Πηγή: Έκθεση ΟΟΣΑ για την πρόοδο των μεταρρυθμίσεων στην Ν.Α. Ευρώπη. 12 Πηγή: Γνώμη της Ο.Κ.Ε. (Οικονομικής & Κοινωνικής Επιτροπής): Κοινωνικός Διάλογος στην Νοτιανατολική Ευρώπη. Αθήνα, 16 Απριλίου Πηγή: Έκθεση ΟΟΣΑ για την πρόοδο των μεταρρυθμίσεων στην Ν.Α. Ευρώπη. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

19 Τον Οκτώβριο του 1999 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τις δεύτερες τακτικές εκθέσεις της για την πρόοδο που σημείωσε κάθε υποψήφια χώρα. Όσον αφορά στα πολιτικά κριτήρια 14 η έκθεση για κάθε επί μέρους υποψήφια μεταβατική βαλκανική χώρα διαπιστώνει ότι η Βουλγαρία και η Ρουμανία πληρούν τα βασικά πολιτικά κριτήρια της Κοπεγχάγης 15. Σ αυτές 16 αναφέρονται και τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη των δύο αυτών χωρών που αντανακλούν σε βασικές οικονομικές αδυναμίες. Και οι δύο χώρες έχουν ιδιαίτερα χαμηλό ΑΕΠ ως ποσοστό του κοινοτικού μέσου όρου (Βουλγαρία 23%, Ρουμανία 31% το 1997). Αντί οικονομικής μεγέθυνσης και πραγματικής σύγκλισης, η Βουλγαρία εμφάνισε δραματική πτώση του ΑΕΠ της τα έτη 1996 και 1997, ενώ ανέκαμψε σημαντικά το 1998 και το Η Ρουμανία, από το 1997 και μετά εμφανίζει συνεχή πτώση. Κοινά και για τις δύο χώρες είναι τα προβλήματα των ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, του 14 Το γεγονός ότι οι δύο μεταβατικές βαλκανικές χώρες που κατέθεσαν αίτηση προσχώρησης στην ΕΕ δεν συμμετείχαν στον πρώτο κύκλο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων οφείλεται στην μη εκπλήρωση των κριτηρίων που έθεσε για την αποδοχή νέων μελών το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης (1993). Σύμφωνα με τα κριτήρια αυτά, η συμμετοχή στην ΕΕ μιας υποψήφιας χώρας προϋποθέτει: (α) την προηγούμενη επίτευξη της σταθερότητας εκείνων των θεσμών που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτους δικαίου, τα δικαιώματα του ανθρώπου, το σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων, (β) την ύπαρξη μιας λειτουργικής οικονομίας αγοράς, καθώς και ικανότητα αντιμετώπισης των ανταγωνιστικών πιέσεων και των δυνάμεων της αγοράς στο εσωτερικό της Ένωσης, και (γ) την ικανότητα ανάληψης των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη συμμετοχή της ως μέλος, που προϋποθέτει και την προσχώρηση στους στόχους της πολιτικής, οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Πηγή: ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ: "ΑΓΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ". Τόμος 5, Τεύχος 3, Χειμώνας 2000: "H βαλκανική πολιτική της Eυρωπαϊκής Ένωσης", άρθρο Άγγελος Κότιος. 15 Όσον αφορά τώρα τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, οι εκθέσεις της Επιτροπής διαπιστώνουν ότι η Βουλγαρία δεν μπορεί να θεωρηθεί ως μια λειτουργική οικονομία αγοράς παρόλο που σημείωσε πρόοδο στην υιοθέτηση των αναγκαίων μέτρων και στην αποκατάσταση της μακροοικονομικής σταθερότητας και στη συναλλαγματική της σταθεροποίηση μέσω της σύνδεσης του νομίσματός της με το γερμανικό Μάρκο και την ταυτόχρονη κάλυψη της νομισματικής της βάσης με ξένο συνάλλαγμα (Currency Board). Βελτιώσεις απαιτούνται όμως μεταξύ άλλων στην ελεύθερη διαμόρφωση των τιμών, στην περαιτέρω φιλελευθεροποίηση του εμπορίου, στη διαρθρωτική πολιτική και στο θεσμικό οικονομικό πλαίσιο. Επίσης, λόγω των διαρθρωτικών προβλημάτων της χώρας, της έλλειψης υποδομών, σύγχρονης τεχνολογίας και καταρτισμένου ανθρωπίνου δυναμικού, του μεγάλου δημόσιου τομέα, των αδυναμιών του χρηματοπιστωτικού τομέα, η βουλγαρική οικονομία θεωρείται ότι δεν πληρεί το κριτήριο της ανταγωνιστικής ικανότητας. Σε συγκριτικά μειονεκτικότερη θέση από την άποψη της εκπλήρωσης των οικονομικών κριτηρίων βρίσκεται η Ρουμανία. Πηγή: Berlin European Council 24 and 25 March 1999: Presidency Conclusions, Press release, Luxembourg ( ), Nr. sn Βλ.: Berlin European Council 24 and 25 March 1999: Presidency Conclusions, Press release, Luxembourg ( ), Nr. sn 100. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

20 χαμηλού ποσοστού των επενδύσεων ως προς το ΑΕΠ, του χαμηλού επιπέδου εισροών ξένου κεφαλαίου για άμεσες επενδύσεις, του μεγάλου μεγέθους του αγροτικού τομέα στη σύνθεση του ΑΕΠ και πολύ περισσότερο στην απασχόληση. Από την άλλη και οι δύο χώρες έχουν αυξήσει σημαντικά τις εμπορικές τους σχέσεις με την ΕΕ, παρόλο που και εδώ υπολείπονται σημαντικά των άλλων υποψηφίων χωρών. Οι δύο αυτές βαλκανικές χώρες απέχουν πάρα πολύ από την εκπλήρωση των οικονομικών κριτηρίων. Εκτιμάται, ότι για την επίτευξη του 75% του μέσου κοινοτικού ΑΕΠ μέχρι το 2015 θα πρέπει η βουλγαρική οικονομία να αυξάνεται κατά 10,1% ετησίως ή δε ρουμανική κατά 9,2%, υπό τις παρούσες συνθήκες ποσοστά εξωπραγματικά. Για την Αλβανία η συμμετοχή κατά κλάδο οικονομίας στο ΑΕΠ, έχει ως εξής: Αγροτική παραγωγή 56%, στην οποία απασχολείται το 50% του εργατικού δυναμικού. Βιομηχανία 21%, στην οποία απασχολείται το 22% του εργατικού δυναμικού. Υπηρεσίες 23%, στις οποίες απασχολείται το 28% του εργατικού δυναμικού. Το έτος 1997 η ετήσια αύξηση του ΑΕΠ εκφράστηκε αρνητικά σε ποσοστό - 5% περίπου, ενώ ο πληθωρισμός ανήλθε στο 20% και η ανεργία στο 15%. Η οικονομική μεταρρύθμιση στην Αλβανία υπήρξε εξ αρχής πολύ δύσκολη. Η κατάσταση από πολλούς αποδίδεται στο γεγονός ότι η οικονομία της συγκεκριμένης χώρας δεν ήταν μόνο κεντρικά σχεδιαζόμενη αλλά και κλειστή με αποτέλεσμα το εγχείρημα της μετάβασης προς την ελεύθερη αγορά να πραγματοποιείται από ανθρώπους που δεν είχαν τις απαραίτητες εμπειρίες από τη λειτουργία της. Επιπροσθέτως, και οι αλλεπάλληλες πολιτικές αλλαγές στην Αλβανία έχουν δημιουργήσει στην χώρα μεγάλη αποσταθεροποίηση και έχουν καθυστερήσει δραματικά την οικονομική της ανάπτυξη. Οπως είναι φυσικό από την κατάσταση αυτή, έχει ξεσπάσει το τελευταίο διάστημα μεγάλο κύμα ανεργίας καθώς και ανεπτυγμένα φαινόμενα παραοικονομίας και διαφθοράς, τα οποία με τη σειρά τους δημιουργούν συνεχείς τριγμούς στην πολιτική ζωή της χώρας. Τα παραπάνω έχουν σαν αποτέλεσμα η Αλβανία να Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

21 συγκαταλέγεται στις πτωχότερες χώρες τις Ευρώπης και να επιβραδύνονται οι προσπάθειες ανασυγκρότησης της οικονομίας της. Για την FYROM η συμμετοχή κατά κλάδο οικονομίας στο ΑΕΠ έχει ως εξής: Aγροτική παραγωγή 24%. Βιομηχανία 44%. Υπηρεσίες 32%. Σύμφωνα με στοιχεία του 1996 ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ ανήλθε σε ποσοστό 1,1% και ο πληθωρισμός σε ποσοστό 5%. Στοιχεία δε της Κρατικής Στατιστικής Υπηρεσίας δείχνουν, ότι το διάστημα η ανεργία αυξήθηκε κατά 68%, κυρίως από το 1994 και μετά, με την έναρξη των ιδιωτικοποιήσεων των κρατικών επιχειρήσεων. Η ενσωμάτωση της χώρας στην Ευρωπαϊκή αγορά, σύμφωνα με πολιτικούς παράγοντες, προϋποθέτει ριζικές μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας προεξέχοντος του Τραπεζικού. Παρ όλα αυτά όμως παρατηρείται καθυστέρηση στην εφαρμογή μέτρων οικονομικής αναδιάρθρωσης της χώρας, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Βέβαια κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει τα εσωτερικά προβλήματα της χώρας αυτής, με την πολυπληθή Αλβανική μειονότητα και τις πρόσφατες πολεμικές συγκρούσεις, στοιχεία που δυσχεραίνουν οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική οικονομική πολιτική. Για την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (Σερβία και Μαυροβούνιο) η συμμετοχή κατά κλάδο οικονομίας στο ΑΕΠ έχει ως εξής: Αγροτική παραγωγή 25%. Βιομηχανία 50%. Υπηρεσίες 25%. Η πολιτική αστάθεια αποτελεί και εδώ ανασταλτικό παράγοντα. Σχετικά με τα καθαρά οικονομικά στοιχεία (τα πιο πρόσφατα αφορούν το ), το ΑΕΠ παρουσίασε αύξηση 6% το έτος 1995, η βιομηχανική παραγωγή το 1996 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

22 παραμένει στα επίπεδα της δεκαετίας του 1970, η ανεργία φθάνει το 35%, λαμβάνοντας δε υπόψη τον αριθμό των υποαπασχολούμενων στον κοινωνικό τομέα της οικονομίας η πραγματική ανεργία προσεγγίζει το 60%. Ο πληθωρισμός το 1996 κυμάνθηκε στο 58,7%. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε ότι την αρνητική πορεία της Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας επηρέασαν οι διεθνείς οικονομικές κυρώσεις 17 βομβαρδισμός του ΝΑΤΟ. καθώς και ο πρόσφατος Για την Τουρκία, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως «υποψήφια» προς ένταξη χώρα, στην Ε.Ε. και υπάρχει και η Τελωνειακή Ένωση με την Ε.Ε. πρέπει να επισημάνουμε ότι έχει άλλη ιστορική και πολιτική διαδρομή σε σχέση με τις περισσότερες χώρες που εντάσσονται γεωγραφικά στην Ν.Α. Ευρώπη. Η συμμετοχή κατά κλάδο οικονομίας στο ΑΕΠ έχει ως εξής: Αγροτική παραγωγή 13,6%, η οποία απασχολεί το 41,9% του εργατικού δυναμικού. Βιομηχανία 30%, η οποία απασχολεί το 23,4%, του εργατικού δυναμικού. Υπηρεσίες 56,4%, οι οποίες απασχολούν το 34,7% του εργατικού δυναμικού. Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ το 1997 ήταν 7,2%, ο πληθωρισμός έκλεισε σε ποσοστό 85,7% η δε ανεργία το ίδιο έτος ανήλθε σε ποσοστό 6,4% 18. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Τουρκική οικονομία έχει αρχίσει τη διαδρομή της οικονομικής εξυγίανσης και ανάπτυξης. Επίσης υπάρχει αύξηση ξένων επενδύσεων στη χώρα, η προσέλκυση των οποίων αποτελεί στρατηγικό στόχο της οικονομικής πολιτικής της εδώ και αρκετά χρόνια. Παρ όλες όμως τις μεγάλες αλλαγές που έχουν επιτευχθεί στην Τουρκία την τελευταία εικοσαετία, υπάρχουν αρκετά προβλήματα που άπτονται της οικονομικής αλλά και κοινωνικής σφαίρας και τα οποία πρέπει να αντιμετωπισθούν. Ενδεικτικά αναφέρουμε το μεγάλο και ανεπαρκή αγροτικό τομέα, την έλλειψη ισχυρού χρηματοδοτικού συστήματος, και τη χρόνια νομισματική αστάθεια. 17 Πηγή: Εφημερίδα Ελευθεροτυπία: άρθρο Οι βομβαρδισμοί στην Σερβία θα αποσταθεροποιήσουν την Κ.Ευρώπη. Κυριακή 4 Απριλίου Πηγή: Γνώμη της Ο.Κ.Ε. (Οικονομικής & Κοινωνικής Επιτροπής): Κοινωνικός Διάλογος στην Νοτιανατολική Ευρώπη. Αθήνα, 16 Απριλίου Επίσης: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

23 2.3. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗ Το ερώτημα που ανακύπτει μετά από αυτά, αφορά τον ρόλο της Ελλάδας στην περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης, καθώς και το πώς φτάσαμε στο σημερινό επίπεδο διμερών και πολυμερών διακρατικών συνεργασιών στα Βαλκάνια, την στιγμή που διαφαίνονται τόσα προβλήματα, (πολιτικά-οικονομικάκοινωνικά-περιβαλλοντικά κ.α.), στο εσωτερικό των γειτονικών κρατών. Η Ελλάδα την στιγμή αυτή, αντιμετωπίζεται ως χώρα πρότυπο στα Βαλκάνια 19. Τα χαρακτηριστικά τα οποία συνηγορούν στον χαρακτηρισμό αυτόν, αφορούν τρία επίπεδα: Α) Το οικονομικό επίπεδο: Όπου τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουν επιτευχθεί σημαντικά βήματα προόδου και μάλιστα οι ρυθμοί ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, τα τελευταία έξι χρόνια, να είναι υψηλότεροι από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Σήμερα η χώρα συγκαταλέγεται με στατιστικά στοιχεία του ΟΟΣΑ (με βάση το Α.Ε.Π.) στις 25 πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό στο οικονομικό επίπεδο, είναι ότι η Ελλάδα σήμερα ανήκει στην ζώνη του ευρώ, στοιχείο που από μόνο του ενισχύει τον ρόλο της στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Β) Το επίπεδο των Διεθνών Σχέσεων: Η Ελλάδα συμμετέχει σε όλους τους σημαντικούς οργανισμούς, τοπικής, περιφερειακής και διεθνής εμβέλειας 20, με εξαίρεση βέβαια την ομάδα G8 των πλουσιότερων παγκόσμια κρατών (στην οποία συμμετέχει έμμεσα, μέσω της παρουσίας του Επιτρόπου της Ε.Ε. στις συναντήσεις της). Γ) Το κοινωνικό επίπεδο: Για μεγάλο χρονικό διάστημα υπήρξε αιμοδότης μεταναστών σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Αμερικανικής Ηπείρου. Σήμερα η Ελλάδα είναι αποδέκτης οικονομικών μεταναστών από γειτονικά κυρίως -και όχι μόνο- κράτη και χώρα εισροής 19 Πηγή: άρθρο ΥΠΕΞ Γ.Παπανδρέου. Εφημερίδα Καθημερινή. 16 Ιανουαρίου Πηγή: Ομιλία του Πρωθυπουργού Κ. Σημίτη στο 8ο Ετήσιο Βαλκανικό Forum με θέμα "Πορεία Οικονομίας, Προοπτικές, Συνεργασία στα Βαλκάνια", Θεσσαλονίκη, 2 Απριλίου Επίσης: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

24 εργατικού δυναμικού, δημιουργώντας ένα κοινωνικό καθεστώς πολυμορφίας και πλουραλισμού, όπως τα σύγχρονα βιομηχανικά κράτη. Βέβαια αποφασιστικό ρόλο στην υιοθέτηση μιας Βαλκανικής εξωτερικής πολιτικής, σε διάφορους τομείς (πολιτικό-πολιτιστικό-περιβαλλοντικό), αλλά και στην ανάπτυξη διμερών και πολυμερών διακρατικών συνεργασιών, διαδραμάτισε η πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων στις γειτονικές χώρες και η άρση του απομονωτισμού τους. Μεταπολεμικά οι επαφές μεταξύ των χωρών της Ν.Α. Ευρώπης υπαγορεύονταν κάτω από τις αναγκαιότητες και τις πολιτικο-οικονομικές συνεργασίες που επέβαλε ο διπολικός μεταπολεμικός κόσμος. Οι σχέσεις δεν προωθούσαν κατ ανάγκη πάντοτε τα ειδικά συμφέροντα των εμπλεκόμενων χωρών και κυρίως ήταν ελεγχόμενες και εξαρτώμενες από πολιτικές αποφάσεις των κυβερνήσεων. Σήμερα οι σχέσεις έχουν αποκατασταθεί και λόγω γειτνίασης, αλλά κυρίως εξαιτίας του ευρωπαϊκού προσανατολισμού των χωρών αυτών 21. Η Ελλάδα ως χώρα ευρωπαϊκή, μεσογειακή και βαλκανική ακολούθησε την τακτική της προσέγγισης και συνεργασίας, με γνώμονα την ειρήνη και την ασφάλεια στην περιοχή, χωρίς να έχει ιμπεριαλιστικές τάσεις, έναντι των γειτόνων της. Υιοθετεί ως στρατηγικό ρόλο την διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρός ανατολάς μια και θα δημιουργήσει έτσι συνθήκες σταθερότητας στην περιοχή. Η διεύρυνση δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να προβεί εις βάρος των μικρών κρατών και σε μείωση των κονδηλίων που διατίθενται για την συνοχή και την σύγκλιση Βλ. απόσπασμα: Κοινή Ανακοίνωση Αρχηγών Κρατών & Κυβερνήσεων των Χωρών της Ν.Α. Ευρώπης. Ηράκλειο, Κρήτη 4 Νοεμβρίου 1997: «...Oφείλουμε να συνεργαστούμε έχοντας ως στόχο τη δημιουργία συνθηκών ευημερίας για τους λαούς της περιοχής μας, μέσα σε ένα πλαίσιο ειρήνης, ασφάλειας, σχέσεων καλής γειτονίας και σταθερότητας. Θεωρούμε ότι ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός των χωρών μας αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της πολιτικής, οικονομικής, και κοινωνικής ανάπτυξής τους. Φιλοδοξούμε να μετατρέψουμε την περιοχή μας σε μία περιοχή συνεργασίας και οικονομικής ευημερίας και, προς αυτή την κατεύθυνση, αποφασίσαμε να προάγουμε τις σχέσεις καλής γειτονίας και το σεβασμό του διεθνούς δικαίου. Πιστεύουμε ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένη χωρίς τη συμμετοχή των χωρών και των λαών μας, εκπρόσωποι πολιτισμών και ιστορικών παραδόσεων, που αποτελούν σημαντικά στοιχεία για την καθιέρωση μίας σύγχρονης ευρωπαϊκής ταυτότητας...». Πηγή: 22 Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

25 Η προσέγγιση αυτή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, στηρίζεται στην εφαρμογή τριών αρχών: Του σεβασμού των υφιστάμενων συνόρων και την αποφυγή αποσχιστικών επιδράσεων Του πλήρους εκδημοκρατισμού των κοινωνιών που προϋποθέτει και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των μειονοτήτων, του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος, στα πλαίσια των αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης αλλά και του ΟΟΣΑ Την υιοθέτηση μέτρων για την ουσιαστική συμμετοχή των μειονοτήτων στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή κάθε χώρας. Για την εφαρμογή των αρχών αυτών προωθούνται και χρησιμοποιούνται, νέα διπλωματικά εργαλεία. Η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής δεν υλοποιείται πλέον μόνο με την παραδοσιακή συνήθη διπλωματία. Νέες μορφές, όπως η διπλωματία του περιβάλλοντος 23 που ως κύριο στόχο έχει την εγκαθίδρυση συνθηκών διεθνούς συνεργασίας για την επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων μια και αυτά δεν αναγνωρίζουν εθνικά σύνορα. Η διεθνής περιβαλλοντική διπλωματία, αποτελεί μια προσπάθεια να επιλυθούν διεθνικά και διασυνοριακά περιβαλλοντικά προβλήματα 24. Εκτός από αυτό το νέας μορφής εργαλείο διπλωματίας, ως συμπληρωματικά αναπτύσσονται και άλλες μορφές 25, όπως η πολιτιστική διπλωματία ή η προσέγγιση μέσω των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων 26 σε διακρατικό επίπεδο. Χαρακτηριστικότερο όλων το παράδειγμα της Τριεθνής Συνεργασίας για τις Πρέσπες και την δημιουργία του πρώτου Διαβαλκανικού Πάρκου, που Επίσης: : Σεμινάριο στην Ουάσιγκτον: Ο ρόλος της Ελλάδας στην Ν.Α. Ευρώπη στον νέο αιώνα. 2 Μαρτίου Ο όρος που χρησιμοποιείται εκτενώς στις διεθνείς σχέσεις είναι η Πράσινη Διπλωματία. Είναι ένα εργαλείο για να ανταποκριθούμε στις πλανητικές προκλήσεις για τη βελτίωση του περιβάλλοντος παγκόσμια. Πηγή: 24 Πηγή: 25 Πηγή: άρθρο ΥΠΕΞ Γ.Παπανδρέου. Εφημερίδα Καθημερινή. 16 Ιανουαρίου Επίσης: 26 Βλ. Εναρκτήρια Ομιλία ΥΠΕΞ Γ.Παπανδρέου στο Συνέδριο του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων για τον ρόλο των Μ.Κ.Ο. στα Βαλκάνια. 14 Απριλίου Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

26 ξεκίνησε και συνεχίζεται με την ενεργό συμμετοχή των Μ.Κ.Ο. 27 των μελών της Συνεργασίας (Ελλάδας-Αλβανίας-FYROM) στην οποία θα αναφερθούμε ενδελεχώς, παρακάτω. 27 Από ελληνικής πλευράς μετέχει η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών. Εκτός της Ε.Π.Π. οι άλλες 2 ΜΚΟ είναι: ΡΡΝΕΑ:Αλβανία, ΜΑΡ: F.Y.R.O.M. Πηγή: Μελέτη Α.Βιτσεντζάτου: Η Τριεθνής Συνεργασία για την Προστασία των Πρεσπών. Ε.Σ.Δ.Δ.. Αθήνα, Μάρτιος Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

27 3.0. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΣΤΗΝ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗ Η περιβαλλοντική καταστροφή στον κόλπο του Περσικού, μετά την σύρραξη του 1991, ήταν το έναυσμα της συζήτησης για την σχέση ανάμεσα στο περιβάλλον και την ασφάλεια. Οι πιέσεις που ασκούνται στο περιβάλλον, με την εντεινόμενη διεκδίκηση φυσικών πόρων, του νερού, της καλλιεργήσιμης αγροτικής γής και της πανίδας, αποσταθεροποιούν τις σχέσεις ανάμεσα σε γειτονικά έθνη και περιοχές. Η υποβάθμιση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος είναι ικανή να προκαλέσει αιτία πολιτικής έντασης. Όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω, ένας από τους βασικούς στόχους της αποκαλούμενης πράσινης διπλωματίας είναι η δημιουργία προϋποθέσεων συλλογικότητας και συνεργασίας για την αντιμετώπιση αυτών των πιέσεων. Ένα επιμέρους συστατικό του όρου, είναι και η περιβαλλοντική ασφάλεια. Αυτή επιτυνχάνεται μόνον με την διακρατική προσέγγιση και συνεργασία, ειδικά αν πρόκειται για περιπτώσεις διαχείρισης φυσικών πόρων, που μπορεί να αποτελούν αντικείμενο αντιπαράθεσης και έντασης ανάμεσα σε λαούς. Η πράσινη διπλωματία 28 και κατ επέκταση η περιβαλλοντική ασφάλεια εμπερικλείουν το στοιχείο της πρόληψης. Δηλαδή της αναζήτησης των πιθανών περιβαλλοντικών αιτιών που μπορεί να οδηγήσουν σε αντιπαραθέσεις. Συνδέεται επομένως με μια, a priori, προληπτική δράση ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΙΝ ΤΟ 1990 Η πορεία, των επαφών και των πολυποίκιλων μορφών συνεργασίας στην περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης και ειδικότερα στον πολύπαθο χώρο των Βαλκανίων, από τις δεκαετίες του 60 και του 70, μέχρι τις σύγχρονες σημερινές μορφές συνεργασιών, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Πριν ακόμα την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων, στην Ν.Α. Ευρώπη, τις δεκαετίες που προαναφέραμε, οι επαφές μεταξύ των κρατών ήταν συχνές, άσχετα αν καθορίζονταν από ένα πλαίσιο κεντρικά καθοδηγούμενο από την τότε ΕΣΣΔ. Η Ελλάδα μετά την πτώση της 28 Βλ. σχετικά: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

28 δικτατορίας και την περιθωριοποίηση, αν όχι και την εξαφάνιση, του κομμουνιστικού κινδύνου, ξεκίνησε ένα άνοιγμα πρός τα γειτονικά κράτη, το οποίο υπαγορευόταν και από το γενικότερο πνεύμα εκσυγχρονισμού των διεθνών σχέσεων της χώρας. Ξεκίνησε με το επιχείρημα της ισχυροποίησης της διαπραγματευτικής θέσης της Ελλάδας απέναντι στον κίνδυνο εξ ανατολάς και αρθρωνόταν γύρω από δύο άξονες: Τις διμερείς σχέσεις με κάθε μια από τις βαλκανικές χώρες ξεχωριστά. Την πολυμερή συνεργασία ανάμεσα σε όλα τα κράτη της Βαλκανικής Χερσονήσου. 29 Όσον αφορά τον τομέα του περιβάλλοντος, ο οποίος είναι και το αντικείμενο της παρούσας μελέτης, οι διμερές επαφές της Ελλάδας με τις βαλκανικές χώρες, εστιάζονταν κυρίως στην Αλβανία και την Βουλγαρία. Με την πρώτη, εξαιτίας του άκρατου απομονωτισμού στον οποίο είχε περιέλθει, όπου οι μόνες εμπορικές επαφές που είχε, ήταν με την Κίνα, μέχρι το 1978, οι συναντήσεις ήταν ισχνές. Το ακανθώδες ζήτημα της ελληνικής μειονότητας στην γείτονα χώρα, ήταν άμεσης προτεραιότητας και λιγότερο τα περιβαλλοντικά θέματα. Μόλις το 1985 επισκέφθηκε επίσημα την Αλβανία, Έλληνας Υπουργός των Εξωτερικών (Κ.Παπούλιας), υπογράφοντας πέντε τεχνικές συμφωνίες, μεταξύ των οποίων και η διάνοιξη του δρόμου της Κακαβιάς, περισσότερο όμως για οικονομικούς σκοπούς. Φυσικά κανένας λόγος, τότε για την περιοχή των Πρεσπών, η οποία περιοχή, την εποχή της δικτατορίας στην Ελλάδα, ήταν στρατιωτική ζώνη, ενώ πρώτοι άρχισαν να ανακαλύπτουν την μοναδικότητα του οικοσυστήματος της, ξένοι ερευνητές, την δεκαετία του Όσον αφορά στις διμερές επαφές με την Βουλγαρία, άπτονταν κυρίως πολιτικών θεμάτων, ενώ το μόνο περιβαλλοντικό ζήτημα που συζητούνταν την εποχή εκείνη και μάλιστα αποτελούσε σημείο προστριβής, ήταν η στάση 29 Βλ. αναλυτικά: Γ.Γ.Βαληνάκης: Εισαγωγή στην Ελληνική Εξωτερική Πολιτική Τμήμα Δεύτερο. Μέρος Ε.Κεφάλαιο 10: Οι σχέσεις με τα βαλκανικά κράτη, σελ.341. Εκδόσεις Παρατηρητής. Θεσσαλονίκη Πηγή: Συνέντευξη Βιβή Ρουμελιώτου, officer Εταιρία Προστασίας Πρεσπών-c/o WWF Greece, 6/2/2002. Πηγές: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

29 της χώρας αυτής, στο θέμα της κατανομής των νερών του Νέστου, που χαρακτηριζόταν από την Ελλάδα, αναχρονιστική. 31 Οι διμερείς επαφές με τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, αφορούσαν και αυτές, πολιτικά θέματα και όχι περιβαλλοντικά. Οι προτεραιότητες των χωρών την εποχή εκείνη ήταν διαφορετικές από ότι είναι σήμερα και αυτό ήταν και διεθνικό φαινόμενο, όχι μόνο περιφερειακό. Η απουσία περιβαλλοντικής πολιτικής ήταν δεδομένη ακόμα και σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου εμφανίστηκε αδρά-αδρά κατά τα τα μέσα της δεκατίας του 70 και στις αρχές της επόμενης 32. Σε πολυμερές επίπεδο, συναντούμε την εποχή εκείνη, την σύγκληση στην Αθήνα, μιας Διαβαλκανικής Διάσκεψης τον Ιανουάριο του 1976, με την συμμετοχή όλων των βαλκανικών κρατών, εκτός της Αλβανίας, όπου διερεύνησαν τρόπους συνεργασίας στους τομείς της οικονομίας, των μεταφορών, των τηλεπικοινωνιών, της ενέργειας και του περιβάλλοντος 33. Παρά τις προσπάθειες της ελληνικής πλευράς, τα επόμενα χρόνια, δεν κατέστη δυνατόν, η επανάληψη μιας τέτοιας συνάντησης. Οι προσπάθειες της χώρας μας εστιάστηκαν την εποχή εκείνη, αλλά κυρίως μετά το 1981, σχεδόν αποκλειστικά στην ιδέα της δημιουργίας μιας Βαλκανικής Απυρηνικής Ζώνης (ΒΑΖ), στην μετατροπή δηλαδή της Χερσονήσου του Αίμου σε μια περιοχή χωρίς πυρηνικά όπλα. Παρατηρούμε το πόσο επίκαιρο μπορεί να είναι το θέμα αυτό, ακόμα και σήμερα, όπου την στιγμή αυτή υπάρχουν πυρηνικά εργοστάσια στις περισσότερες χώρες της Ν.Α. Ευρώπης (Ουγγαρία, Σλοβενία, Τσεχία, Σλοβακία, Βουλγαρία 34, Ρουμανία ενώ αντιμετωπίστηκε η προγραμματιζόμενη κατασκευή πυρηνικών σταθμών σε Τουρκία και FYROM) 35. Η προσπάθεια της ελληνικής στρατηγικής για την ΒΑΖ την εποχή εκείνη δεν απέδωσε εξαιτίας των αντιδράσεων των υπολοίπων βαλκανικών κρατών και κυρίως της Τουρκίας, η οποία εκδήλωσε την άρνηση της, εν τέλει, 31 Βλ. ειδικά: Χ.Ροζάκης: Ελληνική Εξωτερική Πολιτική Εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία. Αθήνα, Πηγή: Γ.Γιαννακούρου-Π.Πατρώνος: Παραδόσεις Μαθημάτων: Διοίκηση και Διαχείριση Περιβαλλοντικών Προγραμμάτων. Ε.Σ.Δ.Δ., Αθήνα Βλ. αναλυτικά: Γ.Γ.Βαληνάκης: Εισαγωγή στην Ελληνική Εξωτερική Πολιτική Τμήμα Δεύτερο. Μέρος Ε.Κεφάλαιο 10: Οι σχέσεις με τα βαλκανικά κράτη, σελ.346. Εκδόσεις Παρατηρητής. Θεσσαλονίκη Μάλιστα ο πυρηνικός σταθμός του Κοζλοντούϊ, βρίσκεται σε απόσταση 225 χιλ. Από τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας με την Βουλγαρία. Βλ. : 35 Βλ. αναλυτικά: καθώς και πίνακα στο παράρτημα της παρούσας μελέτης με τους πυρηνικούς αντιδραστήρες στην Ν.Α. Ευρώπη. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

30 να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε διαβαλκανική διάσκεψη θα περιελάμβανε το θέμα αυτό 36. Έτσι το ζήτημα της Βαλκανικής Απυρηνικής 37 Ζώνης ατόνησε. 36 Εφημερίδα: ΤΟ ΒΗΜΑ : 08/02/1985. Εφημερίδα: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ : 06/11/ Σήμερα, όπου παρότι από το 1986 και μετά η πυρηνική τεχνολογία βρίσκεται σε κάμψη, στα Βαλκάνια όπως αναφέραμε πολλές χώρες διαθέτουν πυρηνικούς σταθμούς. Η Βουλγαρία διαθέτει το γνωστό πυρηνικό εργοστάσιο στο Κοζλοντούι, στα Βόρεια της χώρας, με έξη πυρηνικούς αντιδραστήρες PWR.Πρόκειται για ένα από τα πιο επικίνδυνα πυρηνικά εργοστάσια στον κόσμο. Ιδιαίτερα οι τέσσερις παλιότεροι αντιδραστήρες, ισχύος 440 MW ο καθένας, που κατασκευάστηκαν μεταξύ έπρεπε να έχουν κλείσει ήδη το 1996, όπως είχε υποσχεθεί η βουλγαρική κυβέρνηση όταν έπαιρνε τεράστια δάνεια από την Ε.Ε. Η Βουλγαρία είναι βαθιά εξαρτημένη από την πυρηνική ενέργεια, αφού από τους έξι αντιδραστήρες συνολικά ισχύος MW, παράγει το 45% της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας.διαβλέποντας το τέλος του Κοζλοντούι, η Βουλγαρία κατασκευάζει ένα άλλο πυρηνικό συγκρότημα στο Μπέλενε. Δυστυχώς, παρά την ύπαρξη μεγάλων οικολογικών οργανώσεων, η κοινή γνώμη της Βουλγαρίας πιστεύει ότι οι φόβοι των Ελλήνων για πυρηνικό ατύχημα είναι υπερβολικοί. Η Ρουμανία διαθέτει ένα πυρηνικό εργοστάσιο κοντά στις εκβολές του Δούναβη στη Μαύρη Θάλασσα, το Τσέρναβοντα. Τέλος του 1997 λειτουργούσε ένας αντιδραστήρας ισχύος 650 MW (10% της ηλεκτρικής ενέργειας) και κατασκευαζόταν ένας δεύτερος ίδιας ισχύος, από τους πέντε συνολικά που προγραμματίζει (οι τρεις των 1000 MW). Η Τσεχία διαθέτει σήμερα ένα πυρηνικό εργοστάσιο στο Ντιουκοβάνι (Dukovany) με τέσσερις αντιδραστήρες σε λειτουργία, συνολικά ισχύος 1648 MW. Οι αντιδραστήρες αυτοί, τεχνολογίας PWR, κατασκευάστηκαν μεταξύ ενώ σήμερα κατασκευάζονται άλλοι δύο συνολικής ισχύος 1824 MW. Στην Σλοβακία, μετά τη διάσπαση της Τσεχοσλοβακίας, έμεινε το πυρηνικό εργοστάσιο του Μποχουνίτσε (Bohunice). Διαθέτει πέντε αντιδραστήρες σε λειτουργία, συνολικής ισχύος 2040 MW. Είναι και αυτοί τεχνολογίας PWR και πρωτολειτούργησαν μεταξύ Στην Ουγγαρία λειτουργεί ένα πυρηνικό εργοστάσιο στο Παξ (Paks) με τέσσερις αντιδραστήρες συνολικής ισχύος 1729 MW, που καλύπτουν σχεδόν το 40% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Οι 4 αντιδραστήρες PWR κατασκευάστηκαν μεταξύ των ετών 1983 και Όσον αφορά στην Σερβία, ο κίνδυνος που είχε προβληθεί στην Ελλάδα σε περίπτωση που βομβαρδιζόταν το Ινστιτούτο Πυρηνικών Ερευνών της Βίντσα (Vinca) δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.πρόκειται για έναν μικρό πειραματικό αντιδραστήρα μόλις 6,5 MW, μεγέθους ανάλογου με τον ελληνικό «Δημόκριτο», που απέχει όμως από το Βελιγράδι μόλις 16 χλμ. Μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος από τα 66 κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου υψηλής περιεκτικότητας, που φυλάσσονται εκεί. Σε περίπτωση ατυχήματος στο Ινστιτούτο, θα υπάρξουν σημαντικές ποσότητες ραδιενεργού υλικού που θα πλήξουν την περιοχή. Όσον αφορά στην Τουρκία μετά από πολλές παλινδρομήσεις, που οφείλονται στην πολιτική αστάθεια αλλά και στην αντίδραση ενός δυναμικού αντιπυρηνικού κινήματος, η Τουρκία έχει αποφασίσει να αναβάλλει την κατασκευή του πυρηνικού εργοστασίου στο Ακούγιου, στις ακτές απέναντι από την Κύπρο. Για την FYROM η κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου στο έδαφος της, θεωρήθηκε ως απαραίτητη από τους μελετητές του ενεργειακού αναπτυξιακού σχεδίου της χώρας για την περίοδο Η εκτίμηση μάλιστα ότι η παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος από πυρηνικό εργοστάσιο θα είναι σύντομα απαραίτητη για την επιβίωση της χώρας βρίσκει υποστηρικτές στο χώρο των πυρηνικών επιστημών της ΠΓΔΜ. Τα σχέδια δεν φαίνεται να προχωρούν αλλά επανειλημμένα έχουν καταγγελθεί περιπτώσεις ταφής ραδιενεργών αποβλήτων σε περιοχές της χώρας. Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

31 3.2. ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟ 1990 Μετά την σκιαγράφηση των επαφών αυτών σε διακρατικό επίπεδο, με άξονα πάντα το περιβάλλον, πρίν την πτώση του διπολισμού, άξιο λόγου αποτελεί το γεγονός της αναφοράς του σημείου σταθμού, στις διαβαλκανικές και όχι μόνο, σχέσεις, που είναι η μετά-κομμουνιστική εποχή. Η αλλαγή και η μετάβαση σε μη κομμουνιστικά καθεστώτα, επηρέασε και την περιβαλλοντική πολιτική των χωρών αυτών, η οποία βρίσκεται σε εμβρυακό στάδιο και υποθάλπτει περισσότερο την ανάγκη για επαναφορά, μέσω της πολιτικής του περιβάλλοντος, στην διεθνή σκακιέρα. Η συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα και περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες, καθώς και η πριμοδότηση από χρηματοδοτικές τράπεζες ή ταμεία (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, GEF, EBRD κ.α.), των χωρών της Βαλκανικής, χωρίς να είναι μέλη της Ε.Ε., ισχυροποιεί την θέση αυτή. Τα προγράμματα αυτά θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως χρησιμοποιήθηκαν ως μοχλός πίεσης προς τις χώρες αυτές, για να υιοθετήσουν το διεθνές δικαϊκό σύστημα και να αρχίσει η τριβή με το διεθνές δίκαιο. Οι ιδιαιτερότητες της περιοχής, που αναφέρθηκαν εκτενώς, παραπάνω, δεν βοήθησαν στην εμφάνιση δυναμικών μορφών περιβαλλοντικής συνεργασίας (με εξαίρεση την Τριεθνή Συνεργασία Πρεσπών ένα ζήτημα που τρέχει ήδη την στιγμή των γραφθέντων). Παρόλα αυτά όμως οι περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες είναι αρκετές και οδηγούν, αν μη τι άλλο, στο συμπέρασμα ότι, η συνεργασία σε κυβερνητικά και μη επίπεδα, βοηθά στην ανασυγκρότηση και στην σταθεροποίηση των δημοκρατικών θεσμών τους και στην δημιουργία κλίματος σταθερότητας και ασφάλειας στην περιοχή Στοιχεία τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της Ελληνικής βαλκανικής πολιτικής με άξονα και το περιβάλλον. Βλ. σχετικά: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

32 3.3. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ Ε.Ε. ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ-ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Πριν αναφερθούμε στις περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης, σκόπιμο θα ήταν να παρουσιάσουμε συνοπτικά, την πολιτική της Ε.Ε. στην περιοχή των Βαλκανίων, από το 1990 και έπειτα, ώστε να διασαφηνιστεί η προσέγγιση, τόσο από μέρους της Ε.Ε. πρός τα κράτη αυτά, όσο και αντίστροφα. Έτσι θα κατανοήσουμε καλύτερα την προσπάθεια που καταβάλλουν οι χώρες αυτές, να επανέλθουν με κάθε τρόπο στην Ευρωπαϊκή οικογένεια, συμμετέχοντας σε περιβαλλοντικά και όχι μόνο, πρόγραμματα και πρωτοβουλίες, αλλά και στην προσπάθεια της ίδιας της Ε.Ε. να εφαρμόσει θεσμούς διεθνούς δικαίου στα κράτη της Βαλκανικής, μέσω των προγραμμάτων αυτών. Επίσης τα ευρωπαϊκά προγράμματα είναι ο ιδανικότερος τρόπος αφομοίωσης των διεθνών συνθηκών, στους κόλπους της Ε.Ε. και κατ επέκταση στα κράτη μέλη της και μη. Οι σχέσεις των χωρών της Βαλκανικής με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), εμφανίζουν ορισμένα κοινά διαχρονικά χαρακτηριστικά: Πρώτον, οι σχέσεις συνεργασίας των χωρών της περιοχής με τη Δυτική Ευρώπη προσδιορίζονταν πάντοτε και εξακολουθούν να προσδιορίζονται καθοριστικά από διεθνείς και εσωτερικές πολιτικές παραμέτρους (οι οποίες αναλύθηκαν παραπάνω). Δεύτερον, ως συνέπεια του πρώτου, οι σχέσεις μεταξύ των χωρών της Βαλκανικής και της Ευρωπαϊκής Ένωσης εμφανίζουν παραδοσιακά έναν έντονο κατακερματισμό. Η Βαλκανική, ως ενιαίος γεωγραφικός χώρος, δεν αποτέλεσε ιστορικά μια ενιαία πολιτική και οικονομική χωρική οντότητα άσκησης ευρωπαϊκής κοινοτικής πολιτικής. Οι διαφορές στην εσωτερική πολιτική και οικονομική συγκρότηση των επιμέρους βαλκανικών χωρών, οι διαφορετικοί προσανατολισμοί εξωτερικής πολιτικής και εξωτερικής οικονομικής πολιτικής, οι αποκλίσεις στα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξής τους, αλλά και οι αποκλίνουσες εθνικές τους επιλογές και επιδιώξεις προσδιόρισαν και προσδιορίζουν καθοριστικά την Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

33 ένταση και έκταση της συνεργασίας τους με τους θεσμούς της δυτικοευρωπαϊκής οικονομικής ολοκλήρωσης 39. Η άρση του διπολισμού και οι συστημικές αλλά και διαρθρωτικές πολιτικές μεταβολές στην πρώην Γιουγκοσλαβία, που οδήγησαν στη γέννηση νέων ανεξάρτητων κρατών στη Βαλκανική, δημιούργησαν νέα δεδομένα για την ευρωβαλκανική συνεργασία. Οι χώρες της ανατολικής Βαλκανικής (Βουλγαρία και Ρουμανία) αλλά και ορισμένες χώρες της δυτικής Βαλκανικής (π.χ. Αλβανία, ΠΓΔΜ), επιδιώκοντας τη μετάβασή τους σε μια δυτικού τύπου κοινοβουλευτική δημοκρατία και σε μια μικτή οικονομία με έμφαση στους μηχανισμούς της αγοράς, έστρεψαν τον εξωτερικό πολιτικό και οικονομικό προσανατολισμό τους προς τα δυτικά: τα κράτη αυτά επιδίωξαν την ανάπτυξη στενών σχέσεων με την ΕΕ και τη βαθμιαία ένταξή τους στους δυτικούς μηχανισμούς συνεργασίας και ολοκλήρωσης. Η διαδικασία της μετάβασης προς την κοινοβουλευτική δημοκρατία δυτικού τύπου και την οικονομία της αγοράς και η πορεία της ενσωμάτωσης στους δυτικούς θεσμούς συνεργασίας των υπό μετάβαση χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ) συνεπάγονται τεράστιες διαρθρωτικές και θεσμικές προσαρμογές. Οι προσαρμογές αυτές με τη σειρά τους προκαλούν κόστος οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό. Για την άμβλυνση αυτού του κόστους προσαρμογής και την επίσπευση μιας ομαλής εναρμόνισης των κοινωνικοπολιτικών και των οικονομικών συστημάτων των χωρών της ΚΑΕ με τα δυτικά πρότυπα, που θα τους επιτρέψει μελλοντικά τη σταδιακή ενσωμάτωση στη δυτικοευρωπαϊκή συνεργασία, η Ε.Ε. ανέπτυξε και εφαρμόζει από το 1989 μέτρα στήριξης. Η Ε.Ε. εφαρμόζει τα προγράμματα Phare και OBNOVA και από την άλλη ενεργοποιεί χρηματοδοτικά σχήματα συνεργασίας μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (European Investment Bank, EIB) και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη (European 39 Πηγή: ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ: "ΑΓΟΡΑ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ". Τόμος 5, Τεύχος 3, Χειμώνας 2000: "H βαλκανική πολιτική της Eυρωπαϊκής Ένωσης", άρθρο Άγγελος Κότιος. Βλ. επίσης: G. Petrakos and S. Totev (eds.), The Development of the Balkan Region, Aldershot:Ashgate 2000 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

34 Bank for Reconstruction and Development, EBRD). Ακόμη, βοήθεια παρέχεται σε διμερές επίπεδο από τα κράτη μέλη της Ε.Ε.. Η συνολική βοήθεια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για το διάστημα ανέρχονταν σε εκ. Ευρώ 40. Η βοήθεια που χορήγησαν τα κράτη μέλη σε διμερές επίπεδο ανέρχονταν σε εκ. Ευρώ, η δε χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων ανερχόταν σε εκ. Ευρώ. Στο εν λόγω διάστημα η συνολική βοήθεια που παρέσχε η ΕΕ στις επτά χώρες της περιοχής ανέρχονταν σε εκ. Ευρώ. Για το διάστημα προβλέπεται να χορηγηθούν περίπου 5,5 δις Ευρώ στις χώρες της δυτικής Βαλκανικής, στις δε Ρουμανία και Βουλγαρία, δηλαδή στις υποψήφιες για ένταξη χώρες, θα χορηγηθούν 6.2 εκ. Ευρώ. Εκτός από τα προγράμματα Phare 41 και Obnova 42, δεν θα πρέπει να λησμονούμε την βοήθεια μέσω του ταμείου Ε.Τ.Π.Α., της κοινοτικής πρωτοβουλίας Interreg 43 II και ΙΙΙ, του κοινοτικού προγράμματος Terra 44, που αφορά καινοτόμες δράσεις για την αειφόρο και περιφερειακή ανάπτυξη 40 Βλ. παράρτημα: Πίνακες χρηματοδοτικής βοήθειας Ε.Ε. πρός την Ν.Α. Ευρώπη, καθώς και τις πρωτοβουλίες και δράσεις στα πλαίσια του Συμφώνου Σταθερότητας (μέχρι τον Απρίλιο 2000). 41 Η ένταξη στο Πρόγραμμα Phare μιας χώρας συνδέθηκε από την αρχή με όρους πολιτικούς και οικονομικούς. Για παράδειγμα, η πορεία της διαδικασίας του εκδημοκρατισμού και του μετασχηματισμού των εσωτερικών οικονομικών τους συστημάτων καθόριζαν και εξακολουθούν να καθορίζουν τη χορήγηση της κοινοτικής βοήθειας μέσω του Phare. Η Βουλγαρία εντάχθηκε στο Phare το 1990, η Αλβανία και η Ρουμανία το Η Βοσνία- Ερζεγοβίνη και η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ), εξαιτίας του εμφυλίου στην πρώτη και των πολιτικών τριβών της δεύτερης με την Ελλάδα, συμμετέχουν στο Πρόγραμμα από τις αρχές του Μέσω της κοινοτικής πρωτοβουλίας OBNOVA επιδιώκεται η ανασυγκρότηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της Κροατίας, της ΟΔΓ και της ΠΓΔΜ (Κανονισμοί 1628/96, 2240/97 και 851/98).Επιμέρους στόχοι της πρωτοβουλίας αυτής είναι η οικονομική ανάπτυξη, η αποκατάσταση και η ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών, η συνεργασία μεταξύ των δημοκρατιών της Πρώην Γιουγκοσλαβίας σύμφωνα με την περιφερειακή προσέγγιση, που ακολουθεί η ΕΕ στα δυτικά Βαλκάνια.: 43 Πηγές: :Βασικές Αρχές Interreg III. Επίσης: Πηγή: : Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Interreg III, τι προβλέπει για Αλβανία και Βουλγαρία. Βλ. επίσης:παράρτημα Μελέτη Α.Βιτσεντζάτου: Η Τριεθνής Συνεργασία για την Προστασία των Πρεσπών.Ε.Σ.Δ.Δ.. Αθήνα, Μάρτιος Το TERRA είναι ένα από τα αρκετά προγράμματα που προκηρύχθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και σκοπεύει στην ενδυνάμωση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής διαμέσου διαπεριφερειακών συνεργασιών. Ειδικός στόχος του είναι η ενίσχυση καινοτόμων και επιδεικτικών πιλοτικών δράσεων στο χωροταξικό σχεδιασμό, συνεισφέροντας στην ισόρροπη και αειφόρο περιφερειακή ανάπτυξη. Είναι ένα συγκριτικά μικρό πρόγραμμα με συνολικό οικονομικό μέγεθος 40 εκατομμύρια ΕΥΡΩ, συμπεριλαμβανομένης της συνεισφοράς της Επιτροπής, ύψους 20 εκατομμυρίων ΕΥΡΩ. Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

35 διαμέσου διαπεριφερειακών συνεργασιών, αλλά και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων 45 και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη (EBRD) 46, όπως προαναφέρθηκε. Επιπρόσθετα με αυτές τις πρωτοβουλίες, η Ε.Ε. και συγκεκριμένα η Γερμανία ως προεδρεύουσα χώρα, κατέθεσε στις τις προτάσεις της για ένα Σύμφωνο Σταθερότητας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Στο γερμανικό σχέδιο αναγνωρίζεται η σημασία της σταθερότητας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης για τη σταθερότητα και την ασφάλεια ολόκληρης της Ευρώπης και τίθενται ως στόχοι η αποφυγή στο μέλλον βίαιων συγκρούσεων στην περιοχή, η δημιουργία των προϋποθέσεων για δημοκρατία, οικονομία της αγοράς και περιφερειακή συνεργασία καθώς και η ένταξη των βαλκανικών χωρών στις ευρωατλαντικές δομές. Η υιοθέτηση του Συμφώνου Σταθερότητας 47 έλαβε χώρα στη Διεθνή Διάσκεψη της Κολωνίας (10 Ιουνίου 1999) με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμένων κρατών και οργανισμών. Το Σύμφωνο Σταθερότητας 48 αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη προσέγγιση της διεθνούς κοινότητας για τα Βαλκάνια και οφείλεται αποκλειστικά σε πρωτοβουλία της ΕΕ. Το Σύμφωνο συνιστά ένα μακροπρόθεσμο προγραμματικό πλαίσιο συνεργασίας και όχι έναν επιπρόσθετο αυτόνομο διεθνή θεσμό. 45 Οι χώρες της ΚΑΕ και συνεπώς και οι συνεργαζόμενες βαλκανικές χώρες δύνανται να λάβουν δάνεια από την ΕΤΕπ για τη βελτίωση των μακροοικονομικών τους δεδομένων (π.χ. ισοζύγιο πληρωμών) με τον όρο ότι θα εφαρμόσουν προγράμματα μακροοικονομικής σταθεροποίησης. Πηγή: 46 Η EBRD παρέχει άμεση χρηματοδότηση για δραστηριότητες του ιδιωτικού τομέα, για αναδιάρθρωση και ιδιωτικοποιήσεις καθώς και για την υποδομή που είναι απαραίτητη για τη στήριξη αυτών των δραστηριοτήτων. Ακόμη, στηρίζει τη δημιουργία και ενίσχυση των θεσμών. Οι κύριοι τύποι της χρηματοδότησης είναι δάνεια, συμμετοχές και εγγυήσεις. Η Τράπεζα δίνει έμφαση στη συγχρηματοδότηση, ώστε να αυξηθούν οι συνολικοί επενδυτικοί πόροι καθώς και στην τεχνική συνεργασία.: 47 Βασική επιδίωξη του Συμφώνου είναι η σύναψη και συνεπής εφαρμογή διμερών και πολυμερών συμβάσεων καθώς και ενδοκρατικών συμφωνιών, με τις οποίες θα υπερπηδηθούν τα δομικά πολιτικά και οικονομικά ελλείμματα και το συγκρουσιακό δυναμικό της περιοχής. Πηγή: Stability Pact for South Eastern Europe, R. Biermann, The Stability Pact for South Eastern Europe - potential, problems and perspectives, Centre for European Integration Studies, Discussion Paper, C 56, Bonn Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

36 Παρόλα αυτά όμως, η ευρωβαλκανική συνεργασία δεν ανταποκρίθηκε ικανοποιητικά στους τειθέντες στόχους και στις φιλοδοξίες της. Οι χώρες της Βαλκανικής που βρίσκονται στη διαδικασία της μετάβασης εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα, τόσο όσον αφορά στον οικονομικό μετασχηματισμό τους, όσο και στην εγκαθίδρυση σταθερών εσωτερικών δημοκρατικών συστημάτων. Επίσης ένα χρόνο μετά την υιοθέτηση του, το Σύμφωνο Σταθερότητας δεν κατόρθωσε να προωθήσει σημαντικό μέρος των φιλόδοξων επιδιώξεών του. Τα αίτια της αποτυχίας εφαρμογής, ευρωβαλκανικής πολιτικής είναι ποικίλα και δεν αποτελούν αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

37 3.4. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΩΝ Από το 1990 και έπειτα, λοιπόν, με αφορμή το πέρασμα σε μια νέα εποχή για την Ν.Α. Ευρώπη, την ευρύτερη περιοχή αλλά και τον κόσμο, μετά την πτώση του διπολισμού, οι προυποθέσεις για την ανάπτυξη συνεργασιών σε περιβαλλοντικούς και όχι μόνο τομείς, ήταν ευοίωνες. Έτσι αναπτύχθηκαν διάφορες πρωτοβουλίες σε πολυμερές ή διμερές επίπεδο στις οποίες η Ελλάδα ενεπλάκη δυναμικά. Σ αυτή την εμπλοκή, αποφασιστικό ρόλο διαδραμάτισε, το επίπεδο θεσμικής συγκρότησης της χώρας μας (πολιτικόδιοικητικό-οικονομικό), το οποίο βρίσκεται, σε ομολογουμένως καλύτερη κατάσταση, από ότι στις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες. Η εκπόνιση προγραμμάτων Αναπτυξιακής Συνεργασίας με τρίτες χώρες, η θέσπιση περιβαλλοντικών νόμων που προωθούν την διακρατική συνεργασία, η συμμετοχή σε προγράμματα διεθνών οργανισμών (ΟΟΣΑ), που υποβοηθούν την ανάπτυξη της περιοχής της Ν.Α. Ευρώπης-Μεσογείου-Εύξεινου Πόντου σε τομείς περιβάλλοντος, χωροταξίας και χωρικής ανάπτυξης, είναι μερικά μόνο από τα μέτρα που λήφθηκαν για την υιοθέτηση μιας περιφερειακής πολιτικής με άξονα το περιβάλλον, από την Ελλάδα. Το κύριο δόγμα, είναι ότι, η πολιτική για το περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο για την επίτευξη υπέρτερων αξιών, όπως είναι η ειρήνη, η ισότητα μεταξύ πολιτών, η δημοκρατία, αλλά κατ επέκταση και η προστασία του περιβάλλοντος 49, στην ευρύτερη περιοχή. 49 Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ-Τμήμα Δ.Δ. & ΕΟΚ. Διακρατικό Πρόγραμμα Αναπτυξιακής Συνεργασίας και Βοήθειας του ΥΠΕΧΩΔΕ στον Τομέα του Περιβάλλοντος. Συνέδριο: Η Συμβολή της Ελλάδας στην DAC-OECD. Διεθνείς Συνεργασίες: Βαλκάνια, Μαύρη Θάλλασσα, Ν.Α. Μεσόγειος, Κασπία Θάλασσα. Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος & Ανθρώπινου Δυναμικού. Πάντειο Πανεπιστήμιο: Εργαστήριο Πολεοδομικού & Χωροταξικού Σχεδιασμού. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Αθήνα Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

38 Ελληνική Περιβαλλοντική Διπλωματία Αναφέροντας παραπάνω, τον ρόλο της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή, μιλήσαμε για την υιοθέτηση νέων εργαλείων στην άσκηση διπλωματικής πολιτικής που δρούν συμπληρωματικά της παραδοσιακής μορφής προσέγγισης. Μεταξύ αυτών είναι και η διπλωματία περιβάλλοντος, σε κυβερνητικά και μη επίπεδα που βοηθά στην κατοχύρωση του δόγματος της αξιοποίησης της περιβαλλοντικής πολιτικής για την εδραίωση συνθηκών ειρήνης, ασφάλειας και δημοκρατίας. Το περιβάλλον διαδραματίζει κεντρικό ρόλο σε διπλωματικές προκλήσεις, κυρίως ανάμεσα σε γειτονικά κράτη, μια και όπως προαναφέρθηκε είναι άρρηκτη η σχέση του με την έννοια της ασφάλειας. Η περιβαλλοντική διαχείριση για να είναι αποτελεσματική πρέπει να είναι συλλογική και να εμπεριέχει το στοιχείο της πρόληψης. Τα χαρακτηριστικά αυτά, οδήγησαν την Ελλάδα στην αξιοποίηση της αποκαλούμενης, περιβαλλοντικής διπλωματίας, ασκώντας την μέσω διαφόρων προγραμμάτων αλλά και νόμων που θέσπισε στο επίπεδο της εσωτερικής της έννομης τάξης. Το 1997 εκπονείται από το ΥΠΕΧΩΔΕ, πενταετές πρόγραμμα ( ) με τίτλο: Εθνικό Πρόγραμμα Αναπτυξιακής Συνεργασίας. Η καθυστέρηση της ύπαρξης του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για την υλοποίηση του προγράμματος αυτού, οδήγησε τελικά στην αναθεώρηση του και στην μετατροπή του σε τριετές ( ), με τίτλο: Πρόγραμμα Αναπτυξιακής Συνεργασίας για το Περιβάλλον 50 (ΠΑΣΠ), από τον ίδιο φορέα. Το πρόγραμμα, συνοδεύτηκε από την έκδοση νόμου: Ν. 2731/ , (ΦΕΚ 138 Α) 51 και συνέπεσε με την συμμετοχή της Ελλάδας, ως πλήρες μέλος, από το 1999, της Αναπτυξιακής Συνεργασίας, του Προγράμματος Αναπτυξιακής Συνεργασίας του Ο.Ο.Σ.Α. (DAC-OECD). 50 Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ. Έκθεση Εθνικού Προγράμματος Αναπτυξιακής Συνεργασίας για το Περιβάλλον Αθήνα Γενική Διεύθυνση Προγραμματισμού και Έργων. Τμήμα Διεθνών Δραστηριοτήτων & Θεμάτων Ευρωπαϊκής Ένωσης. 51 Με τίτλο: Ρύθμιση θεμάτων Διμερούς Κρατικής Αναπτυξιακής Συνεργασίας και Βοήθειας, ρύθμιση θεμάτων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και άλλες διατάξεις. Ν. 2731/ 5 Ιουλίου ΦΕΚ 138 Α. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

39 Το αναθεωρημένο τριετές πρόγραμμα του ΥΠΕΧΩΔΕ εκσυγχρονίζεται, σε σχέση με το προηγούμενο πενταετές και εμπλουτίζεται στην κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης. Διαπνέεται από την εναρμόνιση της πρακτικής της Ελλάδας με το Κοινοτικό Κεκτημένο και εμφορείται από την αρχή της αειφορίας-βιώσιμης ανάπτυξης. Η Ελλάδα προσφέρει την συνεργασία της (ως δότρια-donor) στις χώρες (αποδέκτριες-recipients) που ανήκουν στις γεωγραφικές περιφέρειες εφαρμογής: Βαλκάνια, Ν.Α. Μεσόγειος, Εύξεινος Πόντος, Κασπία Θάλασσα, μεταφέροντας τους, την εμπειρία της, αλλά και την τεχνογνωσία της, από την συμμετοχή της ως μέλος της Ε.Ε. και άλλων διεθνών οργανισμών. Δημιουργεί έτσι τις βάσεις και τις προοπτικές για περαιτέρω συνεργασίες. Οι χώρες εφαρμογής του Προγράμματος καλύπτουν περιοχές οι οποίες συχνά χαρακτηρίζονται από έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις και αντιπαλότητες, επεμβάσεις και πολεμικές συγκρούσεις. Μακροπρόθεσμη προοπτική του είναι, η επίτευξη των υπέρτατων αξιών της ειρήνης, της ισότητας των πολιτών, της δημοκρατίας και της προστασίας του περιβάλλοντος, μέσω της συνεργασίας, της ανταλλαγής εμπειριών και της από κοινού συμμετοχής στην διευρυμένη αγορά με τις συνεργαζόμενες χώρες. 52 Το ΠΑΣΠ υιοθετείται και στα πλαίσια των υποχρεώσεων της χώρας, ως πρός την συμμετοχή της στην DAC-OECD 53. Σκοπός του ΠΑΣΠ είναι: η ενδυνάμωση της συμπληρωματικότητας, της αποτελεσματικότητας, της συνέχειας και της συνοχής των υλοποιούμενων δράσεων, ούτως ώστε, να εντάσσονται σε ένα συνεκτικό πλαίσιο, που να εγγυάται την υποστήριξη της πορείας των χωρών αυτών πρός την βιώσιμη ανάπτυξη. Οι προτεραιότητες του προγράμματος διαμορφώνονται σύμφωνα με τις προτεραιότητες της ελληνικής εξωτερικής οικονομικής και περιβαλλοντικής πολιτικής, σε συνδυασμό με τα συγκεκριμένα αιτήματα των χωρών-εταίρων, για αναπτυξιακή συνεργασία και υποστήριξη των σχεδίων τους για βιώσιμη ανάπτυξη και περιβαλλοντική προστασία. 52 Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ. Έκθεση Εθνικού Προγράμματος Αναπτυξιακής Συνεργασίας για το Περιβάλλον Αθήνα Γενική Διεύθυνση Προγραμματισμού και Έργων. Τμήμα Διεθνών Δραστηριοτήτων & Θεμάτων Ευρωπαϊκής Ένωσης. 53 Όταν μιλάμε για DAC εννοούμε μιαν official development assistance, μιαν επίσημη κρατική βοήθεια, δηλαδή. Η Ελλάδα το 1999 δεσμεύτηκε ότι το 0,2% του προϋπολογισμού της θα πηγαίνει ως κρατική βοήθεια πρός τρίτες χώρες. Πηγή: Δ.Δ. & ΕΟΚ. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

40 Στόχοι του ΠΑΣΠ: Το Πρόγραμμα Αναπτυξιακής Συνεργασίας και Βοήθειας για το Περιβάλλον, του ΥΠΕΧΩΔΕ, έχει ως στόχο 54 την: Προώθηση των αρχών της αειφορίας και της προστασίας του περιβάλλοντος στις συνεργαζόμενες χώρες, σε συνδυασμό με την υποστήριξη των αναπτυξιακών προσπαθειών, των χωρών αυτών. Συμβολή στην προστασία, διατήρηση, αποκατάσταση και απορύπανση υποβαθμισμένων φυσικών πόρων στις συνεργαζόμενες χώρες. Προώθηση δράσεων και στρατηγικών σχεδίων χωροταξικής ολοκλήρωσης και χωρικής ανάπτυξης στις επιλέξιμες γεωγραφικές ενότητες. Δημιουργία σταθερών δομών και μηχανισμών παρακολούθησης των χωρικών και περιβαλλοντικών δεδομένων στις επιλέξιμες περιοχές. Συμβολή στην αναπροσαρμογή του θεσμικού πλαισίου και των εργαλείων εφαρμογής της περιβαλλοντικής και χωροταξικής πολιτικής των χωρών αυτών, στην κατεύθυνση των θεσμικών προϋποθέσεων, των διεθνών οργανισμών και ειδικότερα της Ε.Ε. Προώθηση της διακρατικής Συνεργασίας μεταξύ χωρών (δότριας και αποδέκτριας) και διαμόρφωση διαύλων επικοινωνίας και δικτύων συνεργασίας μεταξύ των αρμοδίων ελληνικών φορέων και φορέων στις συνεργαζόμενες χώρες που καλύπτει το πρόγραμμα. 54 Πηγή: άρθρο ΥΠΕΞ Γ.Παπανδρέου. Εφημερίδα Καθημερινή. 16 Ιανουαρίου Επίσης: Ομιλία του Πρωθυπουργού Κ. Σημίτη στο 8ο Ετήσιο Βαλκανικό Forum με θέμα "Πορεία Οικονομίας, Προοπτικές, Συνεργασία στα Βαλκάνια", Θεσσαλονίκη, 2 Απριλίου Επίσης: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

41 Το ΠΑΣΠ με βάση τις θεματικές ενότητες και τους στόχους του, δίδει προτεραιότητα σε: Περιβαλλοντικά ζητήματα των γεωγραφικών ενοτήτων που καλύπτει, με έντονα προβλήματα ρύπανσης, με διαπιστωμένες ελλείψεις σε σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο και με υπάρχουσες οικολογικά ευαίσθητες περιοχές διεθνούς και ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (λ.χ. Πρέσπες). Προβλήματα υποβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος, τα οποία δύναται να επηρεάσουν αρνητικά, μεγάλο αριθμό πληθυσμού των αποδεκτριών χωρών. Ζητήματα διατήρησης και αποκατάστασης της πολιτιστικής κληρονομιάς, τα οποία έχουν σημαντικό πολιτιστικό βάρος στις παραδόσεις των λαών και χαρακτηρίζουν το πολιτιστικό περιβάλλον των χωρών αυτών. Ανάπτυξη δικτύων παρακολούθησης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Η χρηματοδότηση του προγράμματος, γίνεται από ελληνικούς, εθνικούς πόρους και συγκεκριμένα από τον τακτικό προϋπολογισμό. Η κατανομή των πιστώσεων γίνεται βάσει των προγραμματισμένων δράσεων 55, ανά έτος εφαρμογής του και ανάλογα των διατιθέμενων πιστώσεων, του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η χρηματοδότηση αυτή, προβλέπει την προώθηση δράσεων όπως: Διαχείριση και ποιοτική αναβάθμιση υδάτινων πόρων Παροχή νερού και απολύμανση Αντιμετώπιση της βιομηχανικής ρύπανσης Προστασία παράκτιων τουριστικών περιοχών 55 Τα κριτήρια επιλεξιμότητας γι αυτές τις προτεινόμενες δράσεις είναι: (α) η προώθηση στόχων που ενδιαφέρουν ταυτόχρονα την Ελλάδα και τα κράτη αποδέκτες της συνεργασίας, (β) η διαχρονική εμβέλεια των δράσεων, (γ) η προστιθέμενη αξία στην αναπτυξιακή συνεργασία, (δ) τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα και η διάχυση τους. Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ. Έκθεση Εθνικού Προγράμματος Αναπτυξιακής Συνεργασίας για το Περιβάλλον Αθήνα Γενική Διεύθυνση Προγραμματισμού και Έργων. Τμήμα Διεθνών Δραστηριοτήτων & Θεμάτων Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

42 Εισαγωγή καθαρών τεχνολογιών Εξοικονόμηση ενέργειας με χρήση Α.Π.Ε. Σχεδιασμό και εφαρμογή μέτρων και παρεμβάσεων στην βιομηχανία, τον οικιστικό τομέα, τις μεταφορές και την κλιματική αλλαγή Χωροταξική ανάπτυξη Γενικά περιβαλλοντικά θέματα, όπως περιβαλλοντική νομοθεσία, εκπαίδευση, ευαισθητοποίηση, ανάπτυξη δικτύων για το περιβάλλον (λ.χ. BALKAN-NET Αρκτούρος 56 ) κ.α. Οι επιμέρους φορείς υλοποίησης των δράσεων, οι οποίοι μέχρι σήμερα έχουν υλοποιήσει προγράμματα Αναπτυξιακής Συνεργασίας και Βοήθειας για το Περιβάλλον, είναι διάφορα Επιστημονικά Ινσιτούτα, Πανεπιστήμια 57, Οργανισμοί και ΜΚΟ, τα οποία αναλαμβάνουν 58 την εκπόνηση δράσεων, με αντίστοιχους φορείς στις συνεργαζόμενες-αποδέκτριες χώρες. 56 Είναι ένα δίκτυο που αποτελείται από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις των Βαλκανικών Χωρών και ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της ελληνικής ΜΚΟ Αρκτούρος και η οποία εκπροσωπεί την Ελλάδα στο αντίστοιχο δίκτυο. Βλ.: 57 Στα πλαίσια και του περιβαλλοντικού μνημονίου συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας το οποίο θα αναφέρουμε παρακάτω, Το ΥΠΕΧΩΔΕ έχει χρηματοδοτήσει ελληνικά πανεπιστήμια και ΜΚΟ για να υλοποιήσουν περιβαλλοντικά προγράμματα σε συνεργασία με τούρκικα πανεπιστήμια και ΜΚΟ στο πλαίσιο της διμερούς συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και της διμερούς συνεργασίας μεταξύ των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, στις οποίες ανήκει και η Τουρκία και της Ελλάδας. Η συνεργασία οικοδομήθηκε στα θέματα: o o o o o o o τουρισμός και περιβάλλον με έμφαση και στον οικοτουρισμό, συστήματα ανακύκλωσης στις μεγάλες παραθαλάσσιες πόλεις της Τουρκίας, δημιουργία Διεθνούς Κέντρου Υδάτων στην περιοχή των Βαλκανίων, δράσεις για την προστασία ειδών του θαλάσσιου περιβάλλοντος που απειλούνται υπό εξαφάνιση στην περιοχή των Βαλκανίων, δράσεις περιβαλλοντικής ενημέρωσης και εκπαίδευσης σε Ελλάδα, Ρουμανία και Τουρκία, εκπαίδευση, μεταφορά τεχνογνωσίας και εγκατάσταση υποδομής για την αποκατάσταση της άγριας πανίδας σε Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Τουρκία, προώθηση στη Μεσόγειο της εκπαίδευσης στον τομέα του περιβάλλοντος και της βιώσιμης ανάπτυξης. Πηγή: 58 Χαρακτηριστικά βλ. έκδοση του ΥΠΕΧΩΔΕ για Συνέδριο στην Αθήνα το 2001, στην οποία, περιλαμβάνονται 22 ερευνητικά προγράμματα, στα πλαίσια και της DAC-OECD. Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ-Τμήμα Δ.Δ. & ΕΟΚ. Διακρατικό Πρόγραμμα Αναπτυξιακής Συνεργασίας και Βοήθειας του ΥΠΕΧΩΔΕ στον Τομέα του Περιβάλλοντος. Συνέδριο: Η Συμβολή της Ελλάδας στην DAC-OECD. Διεθνείς Συνεργασίες: Βαλκάνια, Μαύρη Θάλλασσα, Ν.Α. Μεσόγειος, Κασπία Θάλασσα. Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος & Ανθρώπινου Δυναμικού. Πάντειο Πανεπιστήμιο: Εργαστήριο Πολεοδομικού & Χωροταξικού Σχεδιασμού. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Αθήνα Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

43 Όσον αφορά στον απολογισμό του ΠΑΣΠ, κατά το έτος 1999 εντάχθηκαν σε αυτό 22 δράσεις που υπολοιήθηκαν από Πανεπιστήμια Επιστημονικά Ινστιτούτα, με χρονικό ορίζοντα εφαρμογής, 2 έτη. Ο συνολικός προϋπολογισμός των δράσεων αυτών, για το 1999, ανήλθε στα 637 εκ. δρχ. (ήτοι ,72 ευρώ) και κατανεμήθηκε γεωγραφικά ως εξής 59 : ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΑΣΠ: ΒΑΛΚΑΝΙΑ 69% 2. ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 9% 3. Ν.Α. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ 22% Κατά το έτος 2000, εντάχθηκαν στο ΠΑΣΠ 38 νέες δράσεις, με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης τα 2 έτη, ο συνολικός προϋπολογισμός των οποίων, ανέρχεται στα 2,1 δις δρχ. (ήτοι ,01 ευρώ). Οι δράσεις αυτές, υλοποιήθηκαν από 19 Πανεπιστημιακούς φορείς, ενώ για πρώτη φορά εντάχθηκαν ως φορείς υλοποίησης στο πρόγραμμα και 19 ΜΚΟ, που απορρόφησαν το 45% του συνολικού προϋπολογισμού. Η γεωγραφική κατανομή των πιστώσεων, έχει ως εξής 60 : ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΑΣΠ: ΒΑΛΚΑΝΙΑ 65% 2. ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 3% 3. Ν.Α. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ 32% 59 Για το έτος 1999 η τομεακή κατανομή του προϋπολογισμού του ΠΑΣΠ, ήταν: (α) Χωροταξική Ανάπτυξη: 28%, (β) Διαχείριση & Προστασία υδάτινων πόρων: 41%, (γ) Ατμόσφαιρα: 5%, (δ) Φυσικό Περιβάλλον: 5%, (ε) Υγρά & Στερεά Απόβλητα: 12%, (στ ) Γενικά Περιβαλλοντικά Θέματα: 9%. Πηγή: Δ.Δ. & ΕΟΚ. 60 Για το έτος 2000 η τομεακή κατανομή του προϋπολογισμού του ΠΑΣΠ, ήταν: (α) Περιβαλλοντική Νομοθεσία: 2%, (β) Διαχείριση & Προστασία υδάτινων πόρων: 5%, (γ) Ατμόσφαιρα: 18%, (δ) Φυσικό Περιβάλλον: 28%, (ε) Υγρά & Στερεά Απόβλητα: 6,5%, (στ ) Γενικά Περιβαλλοντικά Θέματα: 40,5%. Πηγή: Δ.Δ. & ΕΟΚ. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

44 Στα πλαίσια του ΠΑΣΠ το 2001 ορισμένες από τις δράσεις που εγκρίθηκαν τελικά, αφορούσαν και την δημιουργία ενός Περιβαλλοντικού Παρατηρητηρίου στο Διαβαλκανικό Πάρκο Πρεσπών (βλ. παρακάτω), καθώς και ένα πρόγραμμα που αφορούσε αποκλειστικά την FYROM και συγκεκριμένα την κατασκευή βιολογικού σταθμού 61 στην Στρουμνίτσα, ο οποίος βρίσκεται αυτήν την στιγμή, στο στάδιο της υλοποίησης μια και έχουν ολοκληρωθεί οι διοικητικές διεργασίες στην γείτονα χώρα. Ο προϋπολογισμός του, ανέρχεται σε 5 εκατ. ευρώ και η χρηματοδότηση του καλύπτεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD). Το τρέχων έτος, το 2002, δεν έχει εγκριθεί ακόμα κανένα πρόγραμμα του ΠΑΣΠ, μια και βρισκόμαστε στο στάδιο της έκφρασης αιτημάτων, των αποδεκτριών χωρών, της Αλβανίας, της Ρουμανίας, του Αζερμπαϊτζάν κ.α. για προγράμματα δράσεων, περιβαλλοντικής συνεργασίας. Για την έγκριση τέτοιων δράσεων, πρέπει να αποσπαστούν κονδύλια από το ΥΠ.ΕΞ. στο οποίο πλέον μεταβιβάστηκε, από το ΥΠΕΘΟ όπου ήταν παλαιότερα, η αρμοδιότητα έγκρισης τους, στοιχείο το οποίο φανερώνει εύλωγα, την προσπάθεια άσκησης περιβαλλοντικής διπλωματίας από μέρους της Ελλάδας. Το 2002 είναι χρονιά, όπου το ΠΑΣΠ περνά πλέον σε άλλη διάσταση. Είναι η χρονιά κατά την οποία προβλέπεται η εκπόνιση του 2 ου πενταετούς Εθνικού Προγράμματος Αναπτυξιακής Συνεργασίας και Βοήθειας για το Περιβάλλον ( ) στοχεύοντας στην υλοποίηση των στόχων αναπτυξιακής συνεργασίας της Επιτροπής DAC του ΟΟΣΑ. Στο 2 ο πενταετές πρόγραμμα, σχεδιάζεται η προώθηης δράσεων για την από κοινού αντιμετώπιση των θεμάτων της φτώχειας, της ισότητας των φύλων και της προστασίας του περιβάλλοντος, στις αποδέκτριες χώρες. Σε αυτό, δίδεται έμφαση στην συνέργεια με Διεθνείς Χρηματοδοτικούς Οργανισμούς- Πλαίσια, που δραστηριοποιούνται σε θέματα Αναπτυξιακής Συνεργασίας και Βοήθειας, ώστε να εξασφαλιστεί, κατά τον μέγιστο δυνατό τρόπο, η πολλαπλασιαστικότητα, η μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας και η συμπληρωματικότητα των προωθούμενων δράσεων. 61 Πηγή: Δ.Δ. & ΕΟΚ. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

45 Σκόπιμο θεωρείται επίσης, να αναφερθεί, πως το 2002 είναι το έτος εκπόνισης του Εθνικού Σχεδίου Οικονομικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ), το οποίο θα εκδοθεί με την μορφή νόμου, θα έχει πενταετή ορίζοντα και εκεί θα αποτυπώνονται όλες οι «σκληρές» δράσεις χρηματοδότησης της Ελλάδας στα Βαλκάνια, σε διάφορους τομείς, μεταξύ των οποίων και τομείς περιβάλλοντος. Επίσης θα προβλέπει και τον τρόπο σύνταξης και υπογραφής των μνημονίων μεταξύ των χωρών της περιοχής, για διακρατικές συμφωνίες, σε αυτούς τους τομείς. Το ΕΣΟΑΒ προβλέπεται να είναι πρωτοπόρο, μια και θα ενσωματώνει και την συμμετοχή του ιδιωτικού παράγοντα (ιδιωτικοί φορείς) στους τομείς δράσης του. Ο τρόπος εμπλοκής του δεν είναι ακόμα γνωστός 62. Μέσω του ΕΣΟΑΒ προβλέπεται η διάθεση, στα επόμενα πέντε έτη, του ποσού των 100 δις δρχ. σε Κοσσυφοπέδιο, Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία και FYROM. Εκτός από τις περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες που ανέλαβε η Ελλάδα ως κράτος, μέσω της θέσπισης των προγραμμάτων αυτών, υπάρχουν και άλλες πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΜΚΟ, στα πλαίσια της αξιοποίησης των νέων εργαλείων της περιβαλλοντικής διπλωματίας, όπως αναφέραμε κατ επανάληψη. Ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στην περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης και των Βαλκανίων είναι σημαντικός και αντανακλά το μέγεθος ευαισθητοποίησης τους. Δεν είναι μόνον το παράδειγμα της Ε.Π.Π. και του WWF Hellas και η συμβολή τους στο Διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών. Είναι ένα πλήθος, άλλων, ΜΚΟ, οι οποίες έχουν δραστηριοποιηθεί σε διαφορετικά σημεία, στα οποία απειλείται το οικοσύστημα, σε διασυνοριακό επίπεδο. Ενδεικτικά αναφέρουμε την περίπτωση της Διεθνούς Συνεργασίας για την Προστασία του ποταμού Αξιού, ανάμεσα σε οικολογικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης και της ΠΓΔΜ. Με δεδομένο ότι το 90% του ποταμού ανήκει 62 Το ΕΣΟΑΒ χειρίζεται αποκλειστικά ο Υφυπουργός Εξωτερικών κος Λοβέρδος σε συνεργασία με την Υπηρεσία Διακρατικής Αναπτυξιακής Συνεργασίας (Υ.Δ.Α.Σ.). Πηγή: Δ.Δ. & ΕΟΚ. Βλ. επίσης για την σύσταση Υ.Δ.Α.Σ. : άρθρο ΥΠΕΞ Γ.Παπανδρέου. Εφημερίδα Καθημερινή. 16 Ιανουαρίου 2000:... Tο 1999 μαζί με το YΠ.EΘ.O. νομοθετήσαμε την Yπηρεσία Διεθνούς Aναπτυξιακής Συνεργασίας, κατά τα κριτήρια άλλων ευρωπαϊκών χωρών, για να ενισχύσουμε αυτή την περιβαλλοντική πολιτική μέσω Mη Kυβερνητικών Oργανώσεων.. Επίσης: Ομιλία του Πρωθυπουργού Κ. Σημίτη στο 8ο Ετήσιο Βαλκανικό Forum με θέμα "Πορεία Οικονομίας, Προοπτικές, Συνεργασία στα Βαλκάνια", Θεσσαλονίκη, 2 Απριλίου Επίσης: και Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

46 στην γειτονική χώρα, τα προβλήματα της ρύπανσης και της διαχείρισης των νερών του ποταμού, για να αντιμετωπιστούν, εξαρτώνται από τις προσπάθειες της ΠΓΔΜ. Η πρωτοβουλία αυτή βρίσκεται στο στάδιο της καταγραφής των προβλημάτων και της ενημέρωσης των υπουργείων περιβάλλοντος και των δύο χωρών 63. Εκτός από το πλήθος αυτών των δραστηριοτήτων, σε συνεργασία με άλλες ΜΚΟ γειτονικών κρατών, την συμμετοχή σε περιβαλλοντικά δίκτυα και σε οργανισμούς, η δράση των ΜΚΟ σε Βαλκανικό επίπεδο, συμπληρώνεται και με τις ποικίλες ανθρωπιστικές αποστολές που έλαβαν χώρα, κατά την διάρκεια των κρίσεων στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης (Κόσοβο, Βοσνία, Σερβία, Τουρκία κ.α.). 64 Βέβαια το θεσμικό πλαίσιο που ισχύει στην Ελλάδα για τις οργανώσεις αυτές, με την έγκριση του καταστατικού τους από το ΥΠΕΧΩΔΕ, την σύσταση μητρώου τους από την Υ.Δ.Α.Σ. του Υπ.Εξωτερικών κ.α., υποβοηθά την λειτουργία τους και τον ενεργό ρόλο τους. 63 Χαρακτηριστικά ο Αξιός είναι από τους μεγαλύτερους ποταμούς των Βαλκανίων, με μήκος 380 χλμ., από τα οποία τα 74 βρίσκονται στην Ελλάδα. Πηγάζει από το όρος Σκάδρο (ΠΓΔΜ) και η λεκάνη απορροής ανέρχεται σε τετραγωνικά χιλιόμετρα, από τα οποία τα περισσότερα βρίσκονται στη γειτονική χώρα και μικρό μέρος στο νομό Φλώρινας. Κατά μήκος του Αξιού υπάρχουν παραποτάμια δάση, ενώ στις νησίδες αναπτύσσεται δενδρώδης και θαμνώδης βλάστηση. Οι τύποι των οικοτόπων που έχουν καταγραφεί στην κοίτη του είναι παρόχθια δάση - στοές της θερμής Μεσογείου, δάση - στοές με μεσογειακούς λιμνώνες και σημαντικά είδη χλωρίδας. Στον ποταμό έχουν καταγραφεί 26 είδη ψαριών, μεταξύ των οποίων και ένα ενδημικό, το Μαυροτσιρώνι, ενώ πέντε είδη θεωρούνται ευαίσθητα και προστατεύονται από τη νομοθεσία περί αλιείας. Έχουν αναφερθεί επίσης 15 είδη ερπετών, επτά αμφίβιων και 17 θηλαστικών. Έξι είδη θηλαστικών περιλαμβάνονται στις διάφορες κατηγορίες κινδύνου στο «Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας». Πρόκειται για την αγριόγατα, το λύκο, το τσακάλι, το λαγόγυρο, τη βίδρα και τον ασβό. Έχουν παρατηρηθεί επίσης 220 είδη πουλιών, από τα οποία 85 προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις, νόμους και κοινοτικές οδηγίες. Πηγή: 64 Βλ. ενδεικτικά: Εναρκτήρια Ομιλία ΥΠΕΞ Γ.Παπανδρέου στο Συνέδριο του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων για τον ρόλο των Μ.Κ.Ο. στα Βαλκάνια. 14 Απριλίου Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

47 Περιβαλλοντικές Πρωτοβουλίες σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Οι Ευρωπεριφέρειες. Στα πλαίσια της εφαρμογής νέων εργαλείων διπλωματίας και άσκησης εξωτερικής πολιτικής και ειδικότερα περιβαλλοντικής διπλωματίας, υιοθετούνται διάφορες μορφές συνεργασιών σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Οι συνεργασίες αυτές έχουν και διασυνοριακή μορφή κυρίως στις παραμεθόριες περιοχές. Οι στόχοι των διαδημοτικών συνεργασιών 65 εντοπίζονται σε υπηρεσίες οι οποίες κατά κανόνα ξεπερνούν τα διοικητικά όρια ενός ΟΤΑ ή η παραγωγή τους, από έναν και μόνο ΟΤΑ, για λόγους οικονομιών μεγέθους, θεωρείται ασύμφορη. Οι συνεργασίες αυτές καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών σε τομείς όπως η εκπαίδευση, οι μεταφορές, η προστασία του περιβάλλοντος, η δημόσια υγεία, ο αθλητισμός 66. Η Ε.Ε. μέσω της περιφερειακής της πολιτικής προωθεί την ανάπτυξη τέτοιων συνεργασιών. Από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, τις συνθήκες Μάαστριχτ και Άμστερνταμ, την εφαρμογή των αρχών της εταιρικής σχέσης και της επικουρικότητας, όπου κύριος στόχος είναι η μετάβαση σε όσο το δυνατόν πλησιέστερο επίπεδο στον πολίτη, μέχρι την αναμόρφωση των κανονισμών για τα Διαρθρωτικά Ταμεία 67, καθώς επίσης και τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας ή ακόμα, την Επιτροπή των Περιφερειών, διαφαίνεται η έντονη έμφαση που δίδεται στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο για την λεγόμενη, ανάπτυξη από την βάση. Η δημιουργία διαδημοτικών διασυνοριακών συνεργασιών προωθείται τόσο από την Ε.Ε. όσο κυρίως από το Συμβούλιο της Ευρώπης και στις οποίες εφαρμόζονται νέες δράσεις σε τομείς, όπως η χωροταξία, η πολεοδομία, η προστασία του περιβάλλοντος φτάνοντας ακόμα και σε φορολογικά θέματα (βλ. συμφωνία με Τουρκία για τελωνείο). 65 Για τους στόχους των διαδημοτικών συνεργασιών και το περιεχόμενο των Συμβάσεων Διαδημοτικής Συνεργασίας, βλ. Ν.2539/97. κεφ.ε αρ Πηγή: Αποστολοπούλου Ιωάννα. Μελέτη: Οι ειδικότερες ρυθμίσεις περί Διαδημοτικών Συνεργασιών. Μάθημα: Διοίκηση και Διαχείριση Ανθρώπινων Πόρων. Ε.Σ.Δ.Δ. Μάρτιος Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Μελέτη: Το νέο Σύστημα Διοίκησης και Παρακολούθησης των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. Μάθημα: Ειδικά Θέματα Κοινοτικών Προγραμμάτων. ΣΠΑ & Επιχειρησιακά Προγράμματα. Ε.Σ.Δ.Δ. Φεβρουάριος Επίσης: Πηγές: Ν.2860/2000, Διατάξεις Εφαρμογής Γ ΚΠΣ.6 η Εγκύκλιος-Εφαρμογή Γ ΚΠΣ. Αρ.Πρωτ /Γ ΚΠΣ 259, άρθρ.34 Κ.1260/1999, άρθρ.2 Κ.438/2001 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

48 Ως διασυνοριακή συνεργασία θεωρείται κάθε συμφωνία που έχει σαν στόχο να ενισχύει και να αναπτύσσει τις σχέσεις γειτονίας μεταξύ των ΟΤΑ ή των τοπικών αρχών που ανήκουν σε δύο ή περισσότερα συμβαλλόμενα μέρη. Η διασυνοριακή συνεργασία 68 ασκείται στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων των ΟΤΑ ή των τοπικών αρχών, όπως καθορίζονται από το εσωτερικό δίκαιο σε θέματα διεθνών σχέσεων και προσανατολισμού γενικής πολιτικής καθώς και με την τήρηση των κανόνων ελέγχου ή εποπτείας στους οποίους υπόκεινται οι ΟΤΑ ή οι τοπικές αρχές 69. Στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης υπάρχει η Ευρωπαίκή Σύμβαση-πλαίσιο για την διασυνοριακή συνεργασία των Ο.Τ.Α. 70, την οποία μάλιστα η Ελλάδα δεν έχει υπογράψει ακόμα. Από το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει υιοθετηθεί ο θεσμός της Ευρωπεριφέρειας ή Ευρωπεριοχής, ο οποίος πρωτοεφαρμόστηκε από την Ε.Ε. Οι Ευρωπεριφέρειες αποτελούν μορφές διασυνοριακής συνεργασίας τοπικών και περιφερειακών αρχών, χωρίς πολιτικές εξουσίες, και οι δραστηριότητές τους περιορίζονται στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων των φορέων που συμμετέχουν σ αυτές. Οι συνεργασίες αυτές 71 μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διοίκησης των γειτονικών κρατών στοχεύουν στην προώθηση των κοινών συμφερόντων και στη βελτίωση του επιπέδου ζωής των διασυνοριακών πληθυσμών στους τομείς της υγείας, εκπαίδευσης και 68 European Commission: Guide to the Community Initiatives , Official Publication of the European Communities. Brussels 1998, p Πηγή: Αποστολοπούλου Ιωάννα. Μελέτη: Οι ειδικότερες ρυθμίσεις περί Διαδημοτικών Συνεργασιών.Μάθημα: Διοίκηση και Διαχείριση Ανθρώπινων Πόρων.ΕΣΔΔ Μάρτιος European Outline Convention on Transfrontier Co-operation Between Territorial Communities or Authorities 71 Στις οποίες το νομικό καθεστώς ποικίλλει και διαχωρίζονται σε: ευρωπεριοχές χωρίς νομική προσωπικότητα, ευρωπεριοχές βασιζόμενες στο ιδιωτικό δίκαιο και ευρωπεριοχές βασιζόμενες στο σημόσιο δίκαιο. Στον Ευρωπαϊκό χώρο υπάρχουν σήμερα 100 περίπου Ευρωπεριφέρειες με διαφορετικά γεωγραφικά, ιστορικά, πολιτιστικά, οικονομικά και άλλα χαρακτηριστικά η καθεμία. Εκπροσωπούνται σε υπερεθνικό επίπεδο από το Διεθνή Διαπεριφερειακό Μη Κυβερνητικό Οργανισμό «Σύνδεσμος των Παραμεθόριων Περιφερειών της Ευρώπης» (AEBR). Από το 1990 ο Οργανισμός μέσω των Κοινοτικών Διαρθρωτικών Ταμείων παρέχει τεχνική βοήθεια σε διασυνοριακές περιφέρειες μέσω του δικτύου LACE (Linkage, Assistance and Cooperation for the European Border Regions). Οι δραστηριότητες του LACE ακολουθούν την εφαρμογή της κοινοτικής πρωτοβουλίας INTERREG και του κοινοτικού προγράμματος PHARE-CBS και στοχεύουν στην ενδυνάμωση των τοπικών και περιφερειακών αρχών για την αποτελεσματική συμμετοχή σε διασυνοριακές συνεργασίες. Πηγή: Επιμελητήριο Δράμας: Έκθεση για την Συμφωνία Διαπεριφερειακής-Διασυνοριακής Συνεργασίας Ελλάδας-Βουλγαρίας. Ευρωπεριοχή ΝΕΣΤΟΣ-ΜΕΣΤΑ, Νοέμβριος 1997 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

49 επιμόρφωσης, διαχείρισης απορριμμάτων, προστασίας της φύσης, τουρισμού και αναψυχής, φυσικών καταστροφών και μεταφορών. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο Ευρωπεριφέρειες: Ευρωπεριφέρεια Nestos-Mesta, ανάμεσα στην Ν.Α. Δράμας και στην Περιφέρεια Mesta της Βουλγαρίας Την Ευρωπεριοχή Έβρου-Maritsa-Meric (Ν.Α. Έβρου και Περιφέρεια Χασκόβου-Maritsa Βουλγαρίας) για θέματα πολιτικής προστασίας, αγροτουρισμού και οικονομικά θέματα (λειτουργία τελωνείου, τοπικό σύμφωνο απασχόλησης) Η σύσταση της Ευρωπεριοχής Νέστος-Μέστα 72 υπεγράφη, με κάθε επισημότητα, στις 3 Νοεμβρίου 1997 στο Επιμελητήριο Δράμας 73. Αρωγός σε αυτήν την πρωτοβουλία, εκτός από τις τοπικές αρχές και των δύο χωρών, ήταν ο Σύνδεσμος Ευρωπαϊκών Συνοριακών Περιφερειών 74, καθώς επίσης και η τεχνική βοήθεια LACE. Ακολούθησε η σύνταξη μελέτης, στα πέντε κεφάλαια της οποίας, εξετάζονται οι πτυχές της συγκεκριμένης διασυνοριακής 72 Στο Βουλγαρικό έδαφος η Ευρωπεριοχή ορίζεται από μια ευρύχωρη και εύφορη κοιλάδα, την κοιλάδα του ποταμού Μέστα που περικλείεται από τις υψηλές οροσειρές του Πίριν, του Ρίλα και της Ροδόπης. Η Ευρωπεριοχή περιλαμβάνει 8 δήμους του Μπάνσκο, Μπέλιτσα, Γκέρμεν, Γκότσε Ντέλτσεφ, Ράζλογκ, Σατόβτσα, Χατζηδήμοβο και Γιακορούντα. Ο Ποταμός δίνει το όνομα τους στην περιοχή διασυνοριακής συνεργασίας "Ευρωπεριοχή Νέστος - Μέστα". Στην Βουλγαρική πλευρά δημιουργεί την περιοχή της Κοιλάδα του Μέστα. Η περιοχή έχει έκταση τετραγωνικών χιλιομέτρων και αποτελεί το 2,9% του συνόλου της εδαφικής έκτασης της χώρας. Η πρωτεύουσα της χώρας, Σόφια απέχει 150 χιλιόμετρα ενώ η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη, το Πλόβντιβ (Φιλιππούπολη) βρίσκεται 110 χιλιόμετρα βόρεια. Στο Νότο, η περιοχή συνορεύει με την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ελλάδα. Με την διάνοιξη της συνοριακής διόδου, στη περιοχή Χατζηδήμοβο - Εξοχή, η νότια πόλη της Κοιλάδας του Μέστα, το Γκότσε Ντέλτσεφ, απέχει περίπου 70 χιλιόμετρα από την πόλη της Δράμας. Πηγή: Επιμελητήριο Δράμας: Έκθεση για την Συμφωνία Διαπεριφερειακής-Διασυνοριακής Συνεργασίας Ελλάδας-Βουλγαρίας. Ευρωπεριοχή ΝΕΣΤΟΣ-ΜΕΣΤΑ, Νοέμβριος Η οποία ευρωπεριοχή έχει και θεσμικά όργανα. Πρόεδρος της είναι ο Νομάρχης Δράμας κος Δημητριάδης και υφίσταται και Γενική Γραμματεία, η οποία μελετά τα σχέδια δράσης της διασυνοριακής αυτής συνεργασίας. Βλ.αναλυτικά: Υφίσταται εδώ και 25 έτη, ο Σ.Ε.Σ.Π.: Σύνδεσμος Ευρωπαϊκών Συνοριακών Περιοχών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

50 συνεργασίας. Μεταξύ των θεμάτων καλύπτονται και ζητήματα περιβαλλοντικής συνεργασίας 75. Η Ευρωπεριοχή Έβρου-Μαρίτσα, υπεγράφη στις 9 Ιουνίου 2001 στο Πολιτιστικό Κέντρο των Πετρωτών Έβρου ανάμεσα σε Ελλάδα και Βουλγαρία, ενώ σε αυτήν, προβλέπεται και η προσχώρηση της Τουρκίας. Μεταξύ των πολλών θεματικών πεδίων δράσης της συνεργασίας αυτής, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει και το περιβάλλον 76. Μέσα από αυτές τις συνεργασίες, αλλά και τα συλλογικά όργανα που λειτουργούν, στα οποία συμμετέχουν οι χώρες της ευρύτερης περιοχής, όπως η Σύνοδος Κορυφής των χωρών της Ν.Α. Ευρώπης, η Παρευξείνια Συνεργασία, το Συμβούλιο της Ευρώπης, γίνεται προσπάθεια παγίωσης των διεθνών κανόνων και του διεθνούς δικαίου περιβάλλοντος στις χώρες αυτές. Μόνον με την συμμετοχή σε τέτοιες διαδικασίες και την εφαρμογή των διεθνών κανόνων θα οδηγηθεί η περιοχή, στην ειρήνη, την ασφάλεια, την δημοκρατία, κινούμενη στα πλαίσια που προσάπτει η παγκοσμιοποίηση και η αυτονομία της αγοράς. 75 «Οι δράσεις της Ευρωπεριοχής είναι ταπεινού χαρακτήρα και ξεκάθαρες στους στόχους τους. Πέρα από την από κοινού συμμετοχή και προβολή σε Ευρωπαϊκά και διεθνή φόρα διασυνοριακής συνεργασίας ασχολούνται με: υποστήριξη επιχειρηματιών κι εμπόρων στις δύο αγορές, πολιτιστικές ανταλλαγές, ανθρωπιστική βοήθεια, δενδροφύτευση στα κοινά βουνά, δώρα στους φρουρούς των συνόρων, υποστήριξη της Επισκοπής "Νεβροκόπσκι" στη Βουλγαρία, κλπ». Πηγή: 76 Στο περιεχόμενο της συμφωνίας αναφέρεται ενδεικτικά: Σε τακτά χρονικά διαστήματα να ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με τις κοινωνικές και πολιτιστικές δράσεις στις δύο περιοχές, τις τέχνες, τον αθλητισμό, την παράδοση, τη θρησκεία, την κατάσταση της οικονομίας, του εμπορίου, της οικονομικής νομοθεσίας και εμπορικής δραστηριότητας στις χώρες τους, με στόχο να βοηθήσουν την ανάπτυξη των σχέσεων των μελών τους. H ανταλλαγή αυτή θα μπορούσε να γίνει με τράπεζες δεδομένων που θα δημιουργηθούν από τις δύο πλευρές και με τη σύσταση Kοινών Eιδικών Oμάδων Eργασίας (K.E.O.E.) που θα αναλάβουν τον σχεδιασμό των κοινών θεματικών πεδίων θα επιλύουν επιμέρους ζητήματα και θα προτείνουν στην προεδρία της Διασυνοριακής Ένωσης Evros - Maritza Meric. Μεταξύ των υπολοίπων του περιβάλλοντος, θεμάτων, υπάρχουν ζητήματα οικονομικής συνεργασίας, μεταφοράς τεχνογνωσίας και τεχνολογίας, τουρισμός, αθλητισμός, υγεία κ.α. Και η συγκεκριμένη ευρωπεριοχή έχει θεσμικά όργανα. Την Κοινή Εκτελεστική Γραμματεία η οποία υλοποιεί τις δράσεις, ενημερώνει, συντάσσει τον προϋπολογισμό κ.α. Πηγή: Εφημερίδα Γνώμη: Καθημερινή Εφημερίδα της Θράκης. Άρθρο Τρίτη 12 Ιουνίου Άρθ. Γ.Πανταζίδης. Βλ. επίσης: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

51 Συμφωνίες και Μνημόνια Συνεργασίας Στα πλαίσια της άσκησης περιβαλλοντικής διπλωματίας, η Ελλάδα έχει συνάψει πλήθος μνημονίων διασυνοριακής και όχι μόνο-συνεργασίας, με πολλές χώρες της ευρύτερης περιοχής της Ν.Α. Ευρώπης, αλλά και των Βαλκανίων, με τα οποία προσδιορίζεται ο χαρακτήρας των παραδοσιακών, κυρίως, μορφών περιβαλλοντικής συνεργασίας. Αναφέραμε παραπάνω, ότι εξαιτίας των ιδιαιτεροτήτων (πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών) του χώρου της Ν.Α. Ευρώπης, δεν υπήρχαν μέχρι σήμερα δυναμικές μορφές περιβαλλοντικής συνεργασίας. Τα Μνημόνια Κατανοήσεως και Συνεργασίας 77 όπως ονομάζονται και τα οποία αφορούν θέματα περιβαλλοντικής προστασίας και βιώσιμης ανάπτυξης, είναι το επισφράγισμα, σε διμερές ή πολυμερές επίπεδο, της πολιτικής της προώθησης και ενδυνάμωσης των σχέσεων συνεργασίας, στον τομέα του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης, που προωθεί η Ελλάδα. Στόχος των Μνημονίων αυτών, είναι η προώθηση της διακρατικής συνεργασίας 78 στους τομείς της ρύπανσης του νερού, του εδάφους και της ατμόσφαιρας, της βιώσιμης διαχείρησης των ακτών, της διαχείρισης του αστικού περιβάλλοντος, της ανταλλαγής επιστημονικών, τεχνικών και νομοθετικών εμπειριών, της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης 79 και ευαισθητοποίησης κ.α. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: τα υπογεγραμμένα Μνημόνια, τα οποία με την σειρά τους διαχωρίζονται σε Μνημόνια που έχουν κυρωθεί και σε αυτά που αναμένεται η επικύρωση τους, καθώς και στα προς υπογραφή Μνημόνια, τα οποία κατανέμονται σε Α και Β προτεραιότητας, ανάλογα με τα κριτήρια που έχει θέσει η πολιτική του Υπουργείου Εξωτερικών (πρωτίστως). 77 Πηγή: Δ.Δ. & ΕΟΚ 78 Στην Σόφια το 2001, αποφασίστηκε η σύναψη Πρωτοκόλλου της Σύμβασης Εσπού του 1999: Σύμβαση για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε διασυνοριακά πλαίσια, το οποίο θα υπογραφεί το Πηγή: Συναντήσεις Π.Πατρώνος. ΕΣΔΔ. Απρίλιος Για διάφορα θέματα περιβαλλοντικής πληροφόρησης, ενημέρωσης και εκπαίδευσης βλ. αναλυτικά: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

52 ΜΝΗΜΟΝΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΩΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. ΥΠΟΓΕΓΡΑΜΜΕΝΑ ΜΝΗΜΟΝΙΑ Α. ΜΝΗΜΟΝΙΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΚΥΡΩΘΕΙ ΧΩΡΑ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΚΥΡΩΣΗ ΘΕΣΗ ΣΕ ΙΣΧΥ i ΜΕ ΚΥΠΡΟ 11/12/ /07/ ii ΜΕ ΤΟΥΡΚΙΑ 20/01/ /12/ /06/2001 Β. ΜΝΗΜΟΝΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΚΥΡΩΘΕΙ ΧΩΡΑ ΥΠΟΓΡΑΦΗ i ΜΕ FYROM 04/09/2000 ii ΜΕ ΓΕΩΡΓΙΑ 16/09/1997 ΜΝΗΜΟΝΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΩΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ 2. ΜΝΗΜΟΝΙΑ ΠΡΟΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗ i ii Σχόλια: ΕΛΛΑΔΑΣ-ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ-ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ Α ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Τα μνημόνια αυτά βρίσκονται σε τελικό στάδιο ολοκλήρωσης. Έχουν αποσταλεί στις αντίστοιχες χώρες για 2 η φορά μετά τον αρχικό σχολιασμό τους, από αυτές και τις δικές μας παρατηρήσεις στα σχόλια τους. Αναμένουμε ενέργειες από την πλευρά τους. 80 i ii ΕΛΛΑΔΑΣ-ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ-ΜΟΛΔΑΒΙΑΣ iii ΕΛΛΑΔΑΣ-ΟΥΓΓΑΡΙΑΣ Β ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Σχόλια: Σε πιο προχωρημένο στάδιο βρίσκονται τα (i) και (iii) όπου οριστικοποιείται η διαμόρφωση τους μέσω γνωμοδοτήσεων των αρμόδιων υπηρεσιών Πηγή: Δ.Δ. & ΕΟΚ 81 Πηγή: Δ.Δ. & ΕΟΚ Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

53 Η διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ Ελλάδας-Βουλγαρίας για περιβαλλοντικά ζητήματα, είναι μια από τις χαρακτηριστικότερες παραδοσιακές μορφές περιβαλλοντικής συνεργασίας. Ξεκίνησε την δεκαετία του 60, όπου στις 9 Ιουλίου 1964 στην Αθήνα 82 υπογράφηκε η Συμφωνία Ελλάδας και Λαϊκής Δημοκρατίας της Βουλγαρίας, περί συνεργασίας στην χρησιμοποίηση των υδάτων των ποταμών, των διαρρεόντων τα εδάφη των δύο Χωρών και φτάνει ως τις μέρες μας, όπου δρομολογείται πρός υπογραφή το μεταξύ τους Μνημόνιο Συνεργασίας, όπου έχει χαρακτηριστεί μάλιστα, Α Προτεραιότητας, από την ελληνική πλευρά. Την συμφωνία του 1964, ακολούθησε μια μεταγενέστερη, που υπογράφηκε στην Σόφια 83 στις 12 Ιουλίου 1971 και αφορούσε την σύσταση ελληνοβουλγαρικής επιτροπής, για την συνεργασία στους τομείς της ηλεκτρικής ενέργειας και της χρησιμοποίησης, των υδάτων, των ποταμών που διασχίζουν τα εδάφη των δύο χωρών. Το ουσιαστικό βήμα, όμως, πραγματοποιήθηκε με την σύναψη Πρωτοκόλλου Συνεργασίας, της Μικτής Ελληνο-Βουλγαρικής Τεχνικής Ομάδας Εργασίας και της ομάδας για το Περιβάλλον, που υπογράφηκε στην Ορεστιάδα και στο Σβίλενγκραντ, στις Μαρτίου 1990, στο οποίο συνφωνήθηκαν μια σειρά από ενέργειες 84, εκ των οποίων ήταν και η σύσταση ανεξάρτητης διμερής ομάδας εργασίας, η οποία θα ασχολείται με το ζήτημα της καλυτέρευσης της ποιότητας των υδάτων, του ποταμού Έβρου, καθώς και την υποχρέωση προειδοποιήσεως σε περίπτωση περιβαλλοντικού ατυχήματος. 82 Το οποίο κυρώθηκε με το υπ αριθμόν 4393/1964 Νομοθετικό Διάταγμα, το οποίο δημοσιεύτηκε στο υπ αριθμόν 193 ΦΕΚ. Τεύχος Α, της 4 ης Νοεμβρίου Πηγή: ΦΕΚ 544/4/ΑΣ 227/Μ.3919 της 15 ης Οκτωβρίου Το οποίο κυρώθηκε με το υπ αριθμόν 366/1976 Νόμο, ο οποίος δημοσιεύτηκε στο υπ αριθμόν 160 ΦΕΚ. Τεύχος Α, της 25 ης Ιουνίου Πηγή: ΦΕΚ 544/4/ΑΣ 227/Μ.3919 της 15 ης Οκτωβρίου Όπως η υλοποίηση της μεθοριακής γραμμής στο Χωριατόρεμα, από τις Μεθοριακές πυραμίδες 326 και 327, από τις αρμόδιες στρατιωτικές υπηρεσίες (καθαρισμός της κοίτης από την βλάστηση).συμφώνησαν επίσης, τον καθαρισμό των Μ.Π. 340 και 342. Επίσης συμφώνησαν για τον Ερυθροπόταμο, να συντάξουν προϋπολογισμό για τις μελλοντικές εργασίες που απαιτούνται εκεί και δεσμεύτηκαν σε υποχρέωση προειδοποίησης, σε περίπτωση αδυναμίας εκτέλεσης τους. Πηγή: ΦΕΚ 544/4/ΑΣ 227/Μ.3919 της 15 ης Οκτωβρίου Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

54 Η τελευταία αυτή συμφωνία, ένα χρόνο αργότερα, επεκτάθηκε και έτσι στην Σόφια, στις 17 Μαϊου 1991, συνετάγη Πρωτόκολλο Συνεργασίας, αποτέλεσμα της συνάντησης της Μικτής Ελληνο-Βουλγαρικής Επιτροπής εμπειρογνωμόνων, η οποία θα προετοίμαζε κοινή πρόταση πρός τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, τότε, σχετικής με την παρακολούθηση και τον έλεγχο της ποιότητας και ποσότητας των υδάτων, των διασυνοριακών ποταμών Έβρου, Νέστου και Στρυμώνα. 85 Εκεί αποφασίστηκε η λειτουργία ενός συστήματος monitoring των υδάτων, των ποταμών αυτών, το οποίο να είναι ενιαίο και να ανταποκρίνεται εξ ίσου στις ανάγκες των δύο πλευρών. Το σύστημα αυτό, προέβλεπε την εγκατάσταση αυτόματων σταθμών παρακολούθησης και ελέγχου της ποιότητας και ποσότητας των ποταμών αυτών 86. Στην συνάντηση αυτή συμφωνήθηκε 87 και η σύσταση μικτής ομάδας εργασίας, από ειδικούς στον τομέα υδροβιολογίας, υδρολογίας, χημείας και τηλεμετάδοσης, για να συντάξει την τελική-κοινή πρόταση πάνω στο θέμα της υλοποίησης του συστήματος monitoring. Η ομάδα αυτή προβλεπόταν να συγκλιθεί τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του Στις 28 Οκτωβρίου - 1 Νοεμβρίου 1991, στην Σόφια, έλαβε χώρα η συνάντηση της μικτής ομάδας Ελλήνων και Βουλγάρων Εμπειρογνωμόνων, για την σύνταξη κοινής πρότασης πρός τις Ε.Κ. σχετικά με το σχέδιο συνεχούς εποπτείας (monitoring) της ποιότητας και ποσότητας των υδάτων των ποταμών Στρυμώνα-Στρούμα, Νέστου-Μέστα και Έβρου-Μαρίτσα. 85 Πηγή: ΦΕΚ 161 της 9 ης Οκτωβρίου Τα ύδατα των ποταμών αυτών, μολύνονται από αντίστοιχα εκρέοντα ύδατα της βουλγαρικής πλευράς, πρός την χώρα μας. Έτσι παρατηρούνται ορατές αλλοιώσεις. Στο ελληνικό έδαφος, η ποιότητα των υδάτων δεν χειροτερεύει, λόγω της εισροής καθαρών υδάτων από το ελληνικό τμήμα της λεκάνης απορροής των ποταμών, καθώς και της υποχρεωτικής επεξεργασίας των υγρών βιομηχανικών αποβλήτων προ της αποβολής τους στους ποταμούς. Το ενδιαφέρον της ελληνικής πλευράς για μια δημιουργία ενός τέτοιου συστήματος monitoring, ήταν άμεσο, μια και στην περιοχή υπάρχουν προστατευόμενοι υγροβιότοποι διεθνούς σημασίας Ραμσάρ. Πηγή: ΦΕΚ 161 της 9 ης Οκτωβρίου Σε κάποιο σημείο της συμφωνίας, αναφέρεται ότι: «...Η βουλγαρική πλευρά δήλωσε, ότι προτίθεται να αποδεχτεί από το 1992 τους κανονισμούς των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, για την ποιότητα των υδάτων...». Στοιχείο το οποίο πιστοποιεί αυτό που ελέχθει παραπάνω, ότι μέσα από τις διασυνοριακές συνεργασίες αυτές, έστω παραδοσιακού χαρακτήρα, δίδεται η δυνατότητα εσωμάτωσης των διεθνών κανόνων δικαίου, στο εσωτερικό των χωρών αυτών. Η διαδρομή επομένως, είναι ορατή: Οι διεθνείς συνθήκες αποκρυσταλλώνονται μέσω των κανονισμών και οδηγιών της Ε.Ε. και αυτοί με την σειρά τους αφομοιώνονται από τις χώρες που συμμετέχουν στις συνεργασίες αυτές. 88 Πηγή: ΦΕΚ 161 της 9 ης Οκτωβρίου Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

55 Στο Πρωτόκολλο αυτό, αφού αναλύεται η υπάρχουσα κατάσταση των υδάτων των ποταμών και της ευρύτερης περιοχής και η ανάγκη δημιουργίας ενός τέτοιου συστήματος, παρουσιάζονται και οι στόχοι μιας τέτοιας ενέργειας. Με το σύστημα αυτό λοιπόν, προβλέπεται 89 : η βελτίωση της υφιατάμενης κατάστασης των υδάτων σε σημαντικό βαθμό, η μείωση των επιπέδων ρύπανσης, η πρόληψη οποιασδήποτε άλλης μορφής ρύπανσης ή μόλυνσης, η θέση σε λειτουργία ενός μηχανισμού συναγερμού σε περίπτωση πλημμύρας ή ρύπανσης, η εναρμόνιση των κριτηρίων, όσον αφορά στην ποιότητα των υδάτων, βάσει των οδηγιών των Ε.Κ., κ.α. Το εν λόγο σύστημα είναι μοναδικό στην Ευρώπη και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως σχέδιο-πιλότος, σε υπερσυνοριακό επίπεδο. Στο αντικείμενο της πρότασης αναφέρονται ορισμένα Τεχνικά Στοιχεία, γύρω από την δημιουργία οκτώ μόνιμων σταθμών παρακολούθησης των υδάτων (4 σε κάθε χώρα), των κινητών σταθμών, επίσης λεπτομερειών που αφορούν τις μετρήσεις, τις παραμέτρους ανάλυσης αυτών, στα εργαστήρια, την συχνότητα των μετρήσεων, την δημιουργία μιας τράπεζας δεδομένων, καθώς και τις δαπάνες για την κατασκευή των σταθμών αυτών. 90 Η προσπάθεια αυτή, που ξεκίνησε το 1990 με τους καλύτερους οιωνούς, ως μια πρωτοπόρα ευαισθητοποίηση για την διασυνοριακή περιοχή, αν και δεν είχε τα στοιχεία μιας δυναμικής περιβαλλοντικής συνεργασίας, τα τελευταία δύο έτη, ατόνισε δραματικά. Έτσι κρίθηκε αναγκαία η προώθηση ενός Μνημονίου Περιβαλλοντικής Συνεργασίας με την γείτονα χώρα, το οποίο είναι Α Προτεραιότητας, όπως προαναφέρθηκε και βρίσκεται στο τελικό στάδιο ολοκληρωσης του. Το στοιχείο που διαφοροποιεί το συγκεκριμένο Μνημόνιο Συνεργασίας, από τα αντίστοιχα, που έχει συνάψει η Ελλάδα με άλλες χώρες της περιοχής της Ν.Α. Ευρώπης, είναι ακριβώς, η ενσωμάτωση της αντίληψης που υπήρχε στα μέχρι τώρα πρωτόκολλα των δύο χωρών, δηλαδή η προώθηση και συνεργασία της αειφορικής διαχείρισης και χρήσης των διασυνοριακών υδάτινων πηγών, σε συμβατότητα με τις διεθνείς συνθήκες, στις οποίες είναι μέλη τα δύο κράτη. Επίσης την εφαρμογή όλων 89 Πηγή: ΦΕΚ αριθμός φύλλου 62 της 13 ης Απριλίου Βλ. επίσης στο παράρτημα, σχεδιάγραμμα με τους σταθμούς στην περιοχή αυτή. Πηγή: ΦΕΚ αριθμός φύλλου 62 της 13 ης Απριλίου Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

56 των ενεργειών πρόληψης για πιθανό περιβαλλοντικό ατύχημα, που θα δημιουργήσει ρύπανση και στα γειτονικά κράτη, αλλά και ενημέρωση για την αρνητική αυτή εξέλιξη 91. Η ίδια ακριβώς αντίληψη με το παραπάνω Μνημόνιο, διαπνέει και το Μνημόνιο Ελλάδας-Αλβανίας. Αναφέρεται και αυτό δηλαδή, στην συνεργασία στο πεδίο της περιβαλλοντικής πρόληψης, στην βάση της αμεροληψίας (equity), της αμοιβαιότητας (reciprocity) και του κοινού ωφέλους (mutual benefit), λαμβάνοντας υπόψην τις αρχές τις αειφόρου ανάπτυξης 92 και τις διεθνείς συνθήκες στις οποίες συμμετέχουν τα Συμβαλλόμενα Μέρη. Στο άρθρο 2 του Μνημονίου Κατανοήσεως και Συνεργασίας Ελλάδας-Αλβανίας, αναφέρονται αναλυτικά οι ενέργειες στις οποίες θα επικεντρωθούν οι δύο πλευρές για την υλοποίηση της περιβαλλοντικής πρόληψης 93. Στο άρθρο 3 παραθέτονται τα μέσα επιτευξης των στόχων του άρθρου 2, ενώ τα άρθρα 4-8 αναφέρουν διαδικαστικές λεπτομέρειες για την τήρηση του Μνημονίου, την προσπάθεια εξεύρεσης χρηματοδοτικών πηγών, τις προϋποθέσεις καταγγελίας της συμφωνίας αυτής κ.α. Αντίστοιχα Μνημόνια, όπως διαφάνηκε και από τους πίνακες που παρατέθησαν, υπάρχουν τόσο με την Ρουμανία, όσο και με τις FYROM, Γεωργία, Κύπρο, Ουγγαρία, Μολδαβία. 91 Πηγή: Δ.Δ. & ΕΟΚ. Μνημόνιο Περιβαλλοντικής Συνεργασίας Ελλάδας-Βουλγαρίας. Στο άρθρο 2, παρ.4, αναφέρεται ενδεικτικά: «Promote water protection and use, in the spirit of the E.U. Framework Water Directive, and cooperate for the sustainable management of transboundary water sources, in accordance to the international conventions to which they are Contracting Parties». Βλ. αναλυτικά στο Παράρτημα το Μνημόνιο Συνεργασίας. 92 Από την Διάσκεψη Κορυφής το 1992, η Ελλάδα εφαρμόζει μια ολοκληρωμένη πολιτική για την βιώσιμη ανάπτυξη. Η έννοια της "αειφορίας" εισάγεται στις αναπτυξιακές πολιτικές της χώρας και οι βιώσιμες πρακτικές ενσωματώνονται σε τομείς όπως η ενέργεια, ο τουρισμός, οι μεταφορές και η γεωργία. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων έχει αναπτύξει ένα συντονιστικό μηχανισμό για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την εφαρμογή της Agenda 21, με σκοπό να ενεργοποιήσει το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή όλων των αρμόδιων Υπουργείων και άλλων φορέων, και επίσης να προάγει τη συνεργασία με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Μέσω αυτού του μηχανισμού, το Υπουργείο ανέλαβε την ετοιμασία των ετήσιων εκθέσεων τις οποίες υπέβαλλε στην Επιτροπή για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Eθνών (UNCSD), και οι οποίες αποσκοπούν στην εκτίμηση της προόδου των χωρών στην εφαρμογή των αρχών της Agenda 21. Πηγή: άρθρο: Στον Δρόμο για την Αειφορία: 93 Βλ. αναλυτικά στο Παράρτημα της παρούσας μελέτης, το Μνημόνιο Ελλάδας-Αλβανίας. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

57 Στα πλαίσια της ελληνοτουρκικής προσέγγισης που προωθείται τα τελευταία δύο με τρία έτη, μετά τους σεισμούς και στις δύο χώρες, ο τομέας του περιβάλλοντος δεν θα μπορούσε να είναι απών από την διαδικασία αυτή. Το Μνημόνιο Ελλάδας-Τουρκίας, σχετικά με την συνεργασία για την προστασία του περιβάλλοντος, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Υπεγράφη στην Άγκυρα, στις 20 Ιανουαρίου 2000, κυρώθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2000 και τέθηκε σε ισχύ στις 30 Ιουνίου 2001, δύο μήνες περίπου μετά την δημοσίευση του στην Ελληνική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (Ν.2902/2001: ΦΕΚ 77 Α /12 Απριλίου 2001). Στο άρθρο 1, αναφέρεται η συμφωνία των Μερών, στην ανάπτυξη επιστημονικής και τεχνικής συνεργασίας, στον τομέα της πρόληψης της ρύπανσης και της προστασίας του περιβάλλοντος, στα πλαίσια των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης 94 (όπως και στα υπόλοιπα Μνημόνια δηλαδή). Στο άρθρο 2, αναφέρεται η κοινή θέληση τους, να συνεργαστούν, για την ανταλλαγή επιστημονικών, τεχνικών και νομικής φύσεως πληροφοριών, σε επίπεδο κυβερνητικών οργάνων και να ενθαρρύνουν παρόμοιες ανταλλαγές σε επίπεδο ακαδημαϊκών ιδρυμάτων 95, ΜΚΟ και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Στο ίδιο άρθρο επίσης αναφέρονται και οι τομείς δράσης της ελληνο-τουρκικής συνεργασίας 96, που είναι μεταξύ άλλων, θέματα παραγωγής ενέργειας, απερήμωσης 97, καταπολέμησης της θαλάσσιας ρύπανσης, ανάπτυξη προγραμμάτων οικοτουρισμού, ενθάρρυνση της συνεργασίας ΜΚΟ, θέματα σεισμών κ.α. 94 Βλ. Παράρτημα παρούσας μελέτης, το ΦΕΚ κύρωσης του Μνημονίου, καθώς και το ίδιο το Μνημόνιο. Πηγή: Ν.2902/2001: ΦΕΚ 77 Α /12 Απριλίου Βλ. παραπομπή αριθ. 53, για την επιδότηση προγραμμάτων περιβαλλοντικών ανάμεσα σε ελληνοτουρκικά Πανεπιστήμια και ΜΚΟ, στους τομείς που αναφέρονται. Πηγή: 96 Βλ. ενδεικτικά: Ομιλία ΥΠ.ΕΞ. Γ.Παπανδρέου στην Συνεδρίαση του Νομαρχιακού Συμβουλίου Έβρου. Αλεξανδρούπολη - Κυριακή, 18 Mαρτίου Σχόλια για την περιβαλλοντική συμφωνία με Τουρκία: «...Αναφέρομαι πρώτα από όλα στο περιβάλλον. Ήδη στα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης που συζητάμε με τους Τούρκους, ο ποταμός Έβρου έχει μπει ως ζήτημα με την έννοια της καθαριότητας, της προστασίας του περιβάλλοντος και της κοινής δράσης και με τη Βουλγαρία ώστε να γίνει ένα πρότυπο προστασίας διεθνούς ποταμού, όπως είναι το πρότυπο του Ρήνου... Οι δύο χώρες έχουν συμφωνία και περιβαλλοντική αλλά και για τον αγροτικό τομέα...». 97 Μελέτες για την πρόληψη της διάβρωσης του εδάφους, καθώς και προγραμμάτων αποκατάστασης του. Πηγή: Ν.2902/2001: ΦΕΚ 77 Α /12 Απριλίου Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

58 Το άρθρο 3 αναφέρεται στην ενθάρρυνση της συμμετοχής των ΜΚΟ και της κοινωνίας των πολιτών στις δραστηριότητες του Μνημονίου. Στο άρθρο 4, γίνεται αναφορά στην επίτευξη του σκοπού της πολιτικής, της βιώσιμης διαχείρισης των περιβαλλοντικών πόρων. Τα άρθρα 5-9 αφορούν διαδικαστικές λεπτομέρειες, για την χρηματοδότηση, την διαχείριση, την σχέση με άλλες συμφωνίες, την εφαρμογή της εθνικής νομοθεσίας των Μερών, την θέση σε ισχύ, την καταγγελία και τροποποίηση του Μνημονίου. Το σημαντικότερο, ίσως, στοιχείο στην προσέγγιση αυτή, είναι η επικοινωνία που υπάρχει ανάμεσα στους αρμόδιους φορείς, που χειρίζονται τα ζητήματα της συμφωνίας αυτής 98 λαμβάνονται. 99 και οι κοινές πρωτοβουλίες που Εκτός από τις διμερείς συμφωνίες της Ελλάδας με τα κράτη της Ν.Α. Ευρώπης, υπάρχουν και συμφωνίες των υπολοίπων κρατών μεταξύ τους, σε διασυνοριακό επίπεδο, όπως για παράδειγμα η διασυνοριακή συνεργασία ανάμεσα σε Βουλγαρία (Svilengrad) και Τουρκία (Ανδριανούπολη) που αφορά διακίνηση κεφαλαίων, αγαθών, ατόμων και διάφορους τομείς (περιβάλλον, τουρισμός, έργα υποδομών κ.α.). Επίσης δεν θα πρέπει να λυσμονούμε τις διακρατικές συνδιασκέψεις στην περιοχή, είτε μεμονομένα, είτε στα πλαίσια των περιφερειακών οργανισμών 100 που λειτουργούν στην Ν.Α. Ευρώπη (π.χ. Παρευξείνια Συνεργασία ή Συμβούλιο της Ευρώπης). Στα πλαίσια αυτά εντάσσεται, για παράδειγμα και η Κοινή Δήλωση των Υπουργών Χωροταξίας, Περιβάλλοντος και Δημοσίων Έργων, της Ελλάδας, 98 Όσον αφορά στο ζήτημα των Α.Π.Ε. υπάρχουν επαφές επιστημόνων των δύο χωρών για την αξιοποίηση των ήπιων μορφών ενέργειας, της βιομάζας, του φυσικού αερίου, των ηλιακών συλλεκτών κ.α. Το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) στην Ελλάδα και το TUBITAK Marmara Center στην Τουρκία, υπέβαλαν κοινή πρόταση, στα πλαίσια του 5 ου Προγράμματος Πλαισίου για την Έρευνα, την Τεχνολογική Ανάπτυξη και την Επίδειξη, της Ε.Ε. και αφορά την δημιουργία δικτύου προώθησης ΑΠΕ και σε συνεργασία με φορείς άλλων χωρών. Πηγή: 99 Το ΥΠΕΞ στην προσπάθεια που καταβάλλει για να ενισχύσει την συνεργασία μεταξύ των ΜΚΟ των δύο χωρών, έχει προτείνει την διοργάνωση σεμιναρίου για την βιώσιμη ανάπτυξη τον 21ο αιώνα, που θα προετοιμάσει την παρουσία και των δύο πλευρών, στην Παγκόσμια Συνδιάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο 2002 (το Ρίο+10). Πηγή: Επίσης βλ. σχετικά με Διάσκεψη Γιοχάνεσμπουργκ: Βλ. ενδεικτικά: Πρόταση Κ.Σημίτη για μετεξέλιξη Διαβαλκανικής Συνεργασίας σε περιφερειακό οργανισμό. Στα πλάισια της Διαβαλκανικής Διάσκεψης στα Τίρανα, 28 Μαρτίου Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

59 της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας, που εξεδώθη στην Σόφια, στις 2 Δεκεμβρίου 1998 και αφορά την κοινή δεύσμευση τους για προώθηση της συνεργασίας και της τήρησης των διεθνών κανόνων δικαίου, σε θέματα υποδομών και περιβάλλοντος. 101 Παρουσιάζοντας το πλήθος όλων αυτών των πρωτοβουλιών στην Ν.Α. Ευρώπη, που αφορούν το περιβάλλον, είτε σε κυβερνητικό επίπεδο, είτε σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή ακόμα και ΜΚΟ, είτε σε πολυμερές επίπεδο, με την συμμετοχή σε διασκέψεις ή περιφερειακά όργανα (Ν.Α. Ευρώπης-Παρευξείνια Συνεργασία, Συμβούλιο της Ευρώπης), είτε σε διμερές επίπεδο (Μνημόνια), εκείνο που προβάλει ως επιτακτική ανάγκη, είναι η μετεξέλιξη τους σε δυναμικές μορφές περιβαλλοντικής συνεργασίας. Αν θεωρήσουμε πως μεταξύ των διεθνών συνθηκών από την μία και του απώτερου σταδίου, της επιβολής ποινών σε περίπτωση παράβασης των κανόνων του διεθνούς δικαίου περιβάλλοντος από την άλλη, παρεμβάλλονται οι παραδοσιακές μορφές συνεργασίας, οι σύγχρονες μορφές διακρατικής συναίνεσης βρίσκονται πρίν το απώτερο αυτό στάδιο. Είναι το σύστημα με το οποίο υιοθετούνται πιο εύκολα οι διεθνείς κανόνες μια και εμπεριέχει στο εσωτερικό του και θεσμικά όργανα. Το τελευταίο και καταλυκτικό στάδιο, μιας τέτοιας μορφής, σύγχρονης περιβαλλοντικής συναίνεσης, στην Ν.Α. Ευρώπη και ως χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της, είναι η Τριεθνής Συνεργασία για το Διασυνοριακό Πάρκο των Πρεσπών, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή την στιγμή, φτάνοντας αισίως στο 2 ο έτος σύστασης της. 101 Βλ. Παράρτημα παρούσας μελέτης: Joint Statement Of the Ministers Of Public Works, Transport and Environment of Bulgaria, Greece and Romania. Sofia, 2 nd December Πηγή: Π.Πατρώνος. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

60 4.0. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ 4.1. ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ. ΕΝΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ Στην Ελλάδα οι κλιματολογικές και γεωλογικές συνθήκες, σε συνδυασμό με το πολύπλοκο τοπογραφικό ανάγλυφο, αποτελούν ευνοϊκούς όρους για τον σχηματισμό εσωτερικών υγροτόπων. Ο όρος υγρότοπος είναι απόδοση του αγγλικού wetland (υγρή περιοχή) και συχνά αποδίδεται και ως υγροβιότοπος 102. Ο όρος υποδηλώνει όλες τις μικρού βάθους συγκεντρώσεις νερού (στάσιμες ή τρεχούμενες), καθώς και τις περιοχές όπου η στάθμη του υπόγειου νερού, βρίσκεται πολύ κοντά στην επιφάνεια του εδάφους 103. Οι υγρότοποι αποτελούν ανεκτίμητο οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και φυσικό κεφάλαιο επιτελώντας σημαντικές λειτουργίες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον 104. Ένας από τους 24 υπό παρακολούθηση, από το ΕΚΒΥ, υγροτόπους της χώρας μας, είναι και η περιοχή των Πρεσπών (Λίμνες: Μικρή & Μεγάλη Πρέσπα και όροι Βαρνούς και Βέρνο). 102 Πηγές: Το Ελληνικό Περιβάλλον. Έκδοση της Συνόδου Πρυτάνεων και Προέδρων Διοικουσών Επιτροπών των Ελληνικών Πανεπιστημίων. Εκδόσεις Σαββάλας, Γ. Παπαδημητρίου: Η Προστασία των Υγροτόπων στην Ελλάδα. Πρακτικά Συνεδρίου. Εκδόσεις Σάκκουλα. Αθήνα-Κομοτηνή Ο ορισμός του υγροτόπου του άρθρου 1 της Σύμβασης Ραμσάρ: Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ποώδη βλάστηση (marsh), από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα (fen), από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι μονίμως ή προσωρινώς κατακλυζόμενες με νερό, το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό και περιλαμβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλασσινό νερό, το βάθος του οποίου κατά την ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα, είναι περισσότερο πολιτικός παρά επιστημονικός και είναι ασαφής ως πρός την μεριά του «χέρσου». Οι αμερικανικές αρχές ως υγροτόπους θεωρούν περιοχές με υδρομορφικά εδάφη όπου το έδαφος τους αποτελείτε ή υφίσταται κορεσμό από επιφανειακά ή υπόγεια, ώστε να δημιουργούν υγροτοπική βλάστηση. Έτσι τα κριτήρια αναγνώρισης ενός υγροτόπου είναι: (α) Η υδρολογική κατάσταση της περιοχής, (β) Ο τύπος του εδάφους, (γ) Ο τύπος βλάστησης. Αρκεί να διαθέτει, μια περιοχή, ένα από αυτά για να χαρακτηριστεί ως υγρότοπος. Πηγή: Γ. Παπαδημητρίου: Η Προστασία των Υγροτόπων στην Ελλάδα. Πρακτικά Συνεδρίου. Εκδόσεις Σάκκουλα. Αθήνα-Κομοτηνή 1998, σελ Οι σημαντικότερες λειτουργίες ενός υγροτόπου είναι ο εμπλουτισμός υπόγειων υγροφορέων, η τροποποίηση πλημμυρικών φαινομένων, η παγίευση ιζημάτων, η απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα, η αποθήκευση και ελευθέρωση θερμότητας, η δέσμευση ηλιακής ακτινοβολίας κ.α. Πηγή: Το Ελληνικό Περιβάλλον. Έκδοση της Συνόδου Πρυτάνεων και Προέδρων Διοικουσών Επιτροπών των Ελληνικών Πανεπιστημίων. Εκδόσεις Σαββάλας, 1996, σελ Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

61 ΠΡΕΣΠΕΣ: ΤΟ ΟΡΙΟ ΜΕΤΑΞΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΝΕΙΡΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ Γεωγραφική θέση των Πρεσπών Η Πρέσπα βρίσκεται στη βορειοδυτική άκρη της Ελλάδας (Δυτική Μακεδονία), στα σύνορα με την Αλβανία και την ΠΓΔΜ, εκτάσεως στρεμμάτων και σε υψόμετρο μέτρων. Αποτελείται από την Μικρή Πρέσπα ( στρεμ.) και την Μεγάλη Πρέσπα ( στρεμ.) και από τις γύρω δασωμένες πλαγιές των βουνών (υψόμετρο:2.334 μέτρα). Είναι μια περιοχή μοναδικής φυσικής ομορφιάς, υψηλής βιοποικιλότητας, έχοντας επίσης αξιοσημείωτα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία και ναούς(11 ος 19 ος αιώνας) καθώς και δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Στην περιοχή υπάρχουν είδη φυτών (σε σύνολο σ όλη την Ελλάδα), και 12 τύποι δασών. Υπάρχουν 40 είδη θηλαστικών (μερικά από τα σπανιότερα στην Ευρώπη) και 260 είδη πουλιών (κυρίως σπάνια υγρόβια πουλιά) 105. Το όνομα τους προέρχεται από την λατινική λέξη praespe που 105 Μάλιστα στις Πρέσπες υπάρχουν δύο σπάνια είδη πελεκάνων, ο Αργυροπελεκάνος και ο Ροδοπελεκάνος, όπου παρατηρείται σήμερα, στην περιοχή, η μεγαλύτερη αποικία αναπαραγωγής Αργυροπελεκάνου στον κόσμο. Επίσης είναι το μοναδικό μέρος στην Ε.Ε. όπου συναντιούνται και φωλιάζουν μαζί, αυτά τα δύο είδη. Άλλα σπάνια υδρόβια πουλιά, είναι οι ερωδιοί, οι Κορμοράνοι, η Λαγγόνα κ.α. Από τα σπάνια θηλαστικά της περιοχής είναι η Αρκούδα, ο Λύκος, η Βίδρα, το Αγριόγιδο κ.α. Επίσης υπάρχουν 11 είδη αμφιβίων, 22 είδη ερπετών και 17 είδη ψαριών. Πηγή: Ε.Π.Π. Αγ.Γερμανός Πρέσπας, ενημερωτικό υλικό. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

62 σημαίνει φάτνη, ενδεικτικό της μορφολογίας του τόπου. Η διεθνής σημασία της περιοχής οφείλεται σ αυτόν τον πλούτο φυσικών και πολιτισμικών αξιών ο οποίος προήλθε από την αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης ανά τους αιώνες, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως δεν υφίσταται πιέσεις και απειλές το φυσικό περιβάλλον της 106. Η περιοχή έχει κηρυχθεί από το 1974 σε Εθνικό Δρυμό, καθώς και σε Υγρότοπο Ραμσάρ 107 Διεθνούς Σημασίας. Επίσης έχει χαρακτηριστεί ως Τόπος Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους, καθώς και Περιοχή Σημαντική για τα Πουλιά σύμφωνα με την Οδηγία 79/409 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Εθνικός Δρυμός Πρεσπών είναι ο μεγαλύτερος, αλλά και με την υψηλότερη βιοποικιλότητα Εθνικός Δρυμός της Ελλάδας. 106 Οι κυριότερες απειλές για την περιοχή των Λιμνών των Πρεσπών είναι: το κάψιμο καλαμώνων χωρίς έλεγχο και πρόγραμμα, οι επεκτάσεις γεωργικών καλλιεργειών σε βάρος του υγροτόπου, η απόθεση απορριμμάτων από επισκέπτες και τοπικές κοινότητες, η όχληση αποικιών πουλιών από επισκέπτες και ψαράδες, η υπεραλίευση και παράνομη αλιεία, η λαθροθηρία και λαθροϋλοτομία που οφείλονται κυρίως σε αδυναμίες και σφάλματα της ελληνικής νομοθεσίας. Επίσης η ανύπαρκτη ή ακατάλληλη διαχείριση των νερών, η καταστροφή των δασών και η διάβρωση σε μεγάλη κλίμακα, η υπερβόσκηση, η υπερεκμετάλλευση των φαρμακευτικών φυτών, οι πεπαλαιωμένες αρδευτικές μέθοδοι, η ρύπανση των νερών και του εδάφους από ανεξέλεγκτη χρήση αγροχημικών, η χερσοποίηση των λιμνών, η ανεξέλεγκτη αστική και τουριστική ανάπτυξη. Πηγές: Ε.Π.Π. Αγ.Γερμανός Πρέσπας, ενημερωτικό υλικό. Επίσης: Το Ελληνικό Περιβάλλον. Έκδοση της Συνόδου Πρυτάνεων και Προέδρων Διοικουσών Επιτροπών των Ελληνικών Πανεπιστημίων. Εκδόσεις Σαββάλας, 1996,σελ Η Συνθήκη Ραμσάρ είναι μια διακυβερνητική συμφωνία που υιοθετήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 1971 στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν. Αποτελεί την πρώτη σύγχρονη παγκόσμια διακυβερνητική συνθήκη για την προστασία και την ορθή διαχείριση των φυσικών πόρων. Η επίσημη επωνυμία της συνθήκης -Συνθήκη για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας και κυρίως όσους αποτελούν Βιότοπο για Παρυδάτια Πουλιά - αντανακλά το αρχικό ενδιαφέρον της για τη διατήρηση και την ορθή χρήση των υγροτόπων που φιλοξενούν παρυδάτια πουλιά. Έκτοτε όμως, η Συνθήκη διευρύνθηκε, με αποτέλεσμα σήμερα να περιλαμβάνει όλους τους τομείς που αφορούν στην προστασία και ορθή διαχείριση των υγροτόπων, αναγνωρίζοντας τους ως οικοσύστημα εξαιρετικά σημαντικό για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την ευημερία των ανθρώπινων κοινοτήτων. Γι'αυτόν ακριβώς το λόγο και υπερίσχυσε η επωνυμία "Συνθήκη για τους Υγροτόπους".Η Συνθήκη, τέθηκε σε ισχύ το 1975 και μέχρι σήμερα απαριθμεί 116 Χώρες-Μέλη σε ολόκληρο τον κόσμο. Πάνω από 1000 υγρότοποι, συνολικής έκτασης περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων, όσο δηλαδή η Ισπανία και η Μεγάλη Βρετανία μαζί, έχουν χαρακτηριστεί Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας. Η Ελλάδα επικύρωσε τη Συνθήκη το Στην τελευταία συνάντηση της Διαρκούς Επιτροπής της Συνθήκης Ραμσάρ το Μάιο του 1999 η ελληνική αντιπροσωπεία δήλωσε ότι θα μελετήσει επίσης την ένταξη στον κατάλογο Ραμσάρ το ελληνικό τμήμα της Μεγάλης Πρέσπας και την Αλυκή Κίτρους (η οποία εντάχθηκε). Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

63 Οι Πρέσπες κατοικούνται από περίπου άτομα διασπαρμένα σε δώδεκα χωριά και οικισμούς (τα οποία αποτελούν τον Δήμο Πρεσπών). Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία, ιδιαίτερα η εντατική καλλιέργεια του φασολιού, ενώ δευτερεύουσα ασχολία είναι η κτηνοτροφία και ακόμα λιγότερο η αλιεία. Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο τουρισμός, αλλά προς το παρόν λίγα άτομα ασχολούνται με αυτή τη δραστηριότητα. Σήμερα η Πρέσπα παρουσιάζει τα τυπικά προβλήματα, που εμφανίζουν οι απομακρυσμένες από τα μεγάλα αστικά κέντρα περιοχές της υπαίθρου όπως μικρός και γηρασμένος πληθυσμός, αίσθηση κοινωνικής απομόνωσης, δυσκολία των αγροτών και κτηνοτρόφων να ακολουθήσουν το ρυθμό και τις τάσεις της αγοράς και του εμπορίου, δυσκολία στη διάθεση των προϊόντων τους, ελλειπείς κοινωνικές παροχές, αλλά και μείωση της βιοποικιλίας και σταδιακή υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Από την άλλη, λόγω έλλειψης ευελιξίας του κρατικού μηχανισμού ο Εθνικός Δρυμός, όπως και οι περισσότερες προστατευόμενες περιοχές της χώρας, δεν οργανώθηκε ποτέ όπως θα έπρεπε, ώστε να αποβεί προς όφελος των κατοίκων, αλλά και του φυσικού περιβαλλοντος 108. Αυτά ήταν και τα κίνητρα, αλλά κυρίως η ανάπτυξη της περιοχής, για την ανάληψη της πρωτοβουλίας για μια σύγχρονη διασυνοριακή συνεργασία. Η συμβολή των τοπικών ΜΚΟ και κυρίως της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών 109, τόσο προς την κατεύθυνση της διασυνοριακής συνεργασίας, μια και μαζί με το WWF Hellas ήταν οι εμπνευστές του εγχειρήματος, όσο και πρός την συνολική δραστηριοποίηση για την προστασία της περιοχής, ήταν σημαντική. Μάλιστα η Ε.Π.Π. το 1999 τιμήθηκε με το βραβείο της Σύμβασης Ραμσάρ για τις πρωτοποριακές μεθόδους διαχείρισης και προστασίας του υγροτόπου των Πρεσπών. 108 Πηγή: : Εταιρία Προστασίας Πρεσπών Αγ.Γερμανός, Πρέσπα Τηλ/Fax: spp@spp.gr. Διευθυντής της ΕΠΠ η Μυρσίνη Μαλακού. 109 Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) είναι αστική μη κερδοσκοπική εταιρία, η οποία ιδρύθηκε το 1990 με πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) και των Φίλων των Πρεσπών. Αποτελείται συνολικά από 10 φορείς, μεταξύ αυτών, η Ορνιθολογική Εταιρία της Δανίας (Danish Ornithological Society), το Ίδρυμα Tour du Valat-Γαλλία, ο Αρκτούρος κ.α. Σκοπός της ΕΠΠ είναι η προστασία και διατήρηση των φυσικών και πολιτιστικών αξιών της Πρεσπας, καθώς και η προώθηση της ισόρροπης και συμβατής με το περιβάλλον ανάπτυξης της περιοχής. Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

64 Οι κύριοι άξονες, στους οποίους δραστηριοποιείται η Ε.Π.Π. είναι: Εκπόνηση ερευνητικών προγραμμάτων και υποβολή προτάσεων, για την προστασία της άγριας ζωής, της βιοποικιλότητας, καθώς και την αποκατάσταση και διαχείριση των υγρών λιβαδιών 110 της περιοχής. Εφαρμογή πιλοτικών προγραμμάτων με στόχο τη διατήρηση των φυσικών και πολιτιστικών αξιών μέσα από την προώθηση των ήπιων μορφών ανάπτυξης. Δραστηριότητες για την προώθηση της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης των κατοίκων, επισκεπτών, φορέων κ.λ.π. για τις αξίες και τη σημασία της περιοχής. Αν θεωρήσουμε ότι η οικολογική προστασία και η βιώσιμη ανάπτυξη δεν υφίστανται χωρικούς περιορισμούς, πράγμα αυτονόητο, αλλά και συνεκτιμώντας την διεθνή σημασία των υγρών συνόρων της Πρέσπας, η Ελλάδα προώθησε την διασυνοριακή συνεργασία του Φεβρουαρίου του 2000 (την οποία θα αναλύσουμε παρακάτω), με γνώμονα τόσο την προστασία του οικοσυστήματος της περιοχής, όσο και το δικό της, πολιτικό πλέον, συμφέρον. 110 Τα υγρά λιβάδια είναι παραλίμνιες περιοχές με χαμηλή υγρόφιλη βλάστηση, οι οποίες καλύπτονται από νερό ορισμένες εποχές του χρόνου, ανάλογα με τη διακύμανση της στάθμης της λίμνης. Η στάθμη της λίμνης βρίσκεται στο ελάχιστό της στα τέλη του καλοκαιριού με μέσα φθινοπώρου και αρχίζει να ανεβαίνει από τα μέσα του χειμώνα, φθάνοντας στο μέγιστό της στα τέλη της άνοιξης, διατηρώντας έτσι πλημμυρισμένα τα υγρά λιβάδια. Η σημασία των υγρών λιβαδιών είναι πολλαπλή καθώς αυτά: (α) αποτελούν άριστους χώρους αναπαραγωγής ψαριών και αμφιβίων, (β) φιλοξενούν υψηλές συγκεντρώσεις ασπόνδυλων οργανισμών, (γ) λειτουργούν ως κύριοι χώροι διατροφής για πολλά είδη υδρόβιων πουλιών. Αποτελούν τον κύριο χώρο αναπαραγωγής των ψαριών, ιδιαίτερα δε του κυπρίνου που είναι και το σημαντικότερο αλίευμα στην Πρέσπα καθώς και χώρο διατροφής πολλών σπάνιων ειδών πουλιών. Η ύπαρξη των υγρών λιβαδιών σχετίζεται άμεσα, επίσης, με τον έλεγχο του πλάτους των καλαμιώνων που περιβάλλουν τη λίμνη, καθώς αυτοί, όταν δεν υπόκεινται σε καμιά μορφή διαχείρισης, εξαπλώνονται τόσο προς τη στεριά καλύπτοντας τα υγρά λιβάδια, όσο και προς το εσωτερικό της λίμνης. Πηγές: άρθρο Γ.Καζόγλου: Ε.Π.Π., στα πλαίσια του ερευνητικού πρόγραμματος διαχείρισης των υγρών λιβαδιών που εκπονείται από την ΕΠΠ με τη συνεργασία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας) και του Βιολογικού Σταθμού Tour du Valat της Γαλλίας: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

65 4.2. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ Διεθνείς Συμβάσεις & Κοινοτικό Δίκαιο Η περιοχή των Πρεσπών, (ως υγρότοπος), είναι η μόνη περιοχή στην Ελλάδα που διέπεται από τόσες πολλές διεθνείς συμβάσεις, κοινοτικές οδηγίες, εθνικούς νόμους, διατάγματα, ειδικές κανονιστικές πράξεις κ.α. Κεντρική θέση μεταξύ των διεθνών συνθηκών που προστατεύουν την εν λόγο περιοχή κατέχουν: Σύμβαση Ραμσάρ: (1971) Σύμβαση για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας ως Ενδιαιτήματα για τα Υγρόβια Πουλιά, μάλιστα ως το μόνο διεθνές κείμενο που αφορά αποκλειστικά στην προστασία των υγροτόπων. Η Μικρή Λίμνη της Πρέσπας είναι Υγρότοπος Ραμσάρ Διεθνούς Ενδιαφέροντος. Η Μεγάλη Λίμνη είναι, λόγω της τριεθνής κατοχής της, δύσκολο, αλλά απαραίτητο λόγω της μεγάλης οικολογικής της αξίας, να γίνει υγρότοπος Ραμσάρ 111. Αυτό αναφέρθηκε και στο Συνέδριο των Συμβαλλομένων Μερών της Σύμβασης, το 1991 στο Μοντρέ της Ελβετίας. Μέσα από την κοινή αυτή πρωτοβουλία, της τριεθνής συνεργασίας, όμως, όχι αδύνατο. 111 Σήμερα υπάρχουν άλλοι 9 υγρότοποι Ραμσάρ στην χώρα μας: Δέλτα Έβρου, Λίμνη Ισμαρίδα (Μητρικού) και Λιμνοθάλασσες Ροδόπης, Λίμνη Βιστωνίδα και Λιμνοθάλασσα Πόρτο Λάγος (Νομοί Ροδόπης και Ξάνθης, Δέλτα του Νέστου (Νομοί Ξάνθης και Καβάλας), Τεχνητή Λίμνη Κερκίνη (Ν.Σερρών), Λίμνες Βόλβη και Κορώνεια (Λαγκαδά), Δέλτα ποταμών Αξιού-Λουδία-Αλιάκμωνα και Αλυκής Κίτρους (Ν.Θεσσαλονίκης-Ημαθίας- Πιερίας), Αμβρακικός Κόλπος, Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, Λιμνοθάλασσα Κοτύχι-Δάσος Στροφυλιάς (ΝΔ Πελοπόννησος). Για αυτούς τους υγροτόπους, έχουν εκδοθεί κανονιστικές πράξεις που καθορίζουν τα όρια χρήσης τους και τις δραστηριότητες τους. Πηγή: Το Ελληνικό Περιβάλλον. Έκδοση της Συνόδου Πρυτάνεων και Προέδρων Διοικουσών Επιτροπών των Ελληνικών Πανεπιστημίων. Εκδόσεις Σαββάλας, 1996,σελ.62, Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

66 Σύμβαση για την Βιοποικιλότητα: (σε ισχύ 29/12/1993) The Convention on Biological Diversity. Είναι το πρώτο διεθνές κείμενο παγκόσμιας εμβέλειας για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. 112 Σύμβαση για τα διασυνοριακά ύδατα και τις διεθνείς λίμνες: (17 Μαρτίου 1992) Convention on the protection and use of transboundary watercourses and international lakes. 113 Σύμβαση Espoo: (1991) Σύμβαση για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε διασυνοριακά πλαίσια. Μάλιστα εδώ το είδος της περιοχής επηρεάζεται με τον προσδιορισμό ως σημαντικής, μιας ενδεχόμενης δραστηριότητας που θα πλήξει το οικοσύστημα της 114. Το 2001 στην Σόφια, αποφασίστηκε η υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Σύμβασης Espoo, για τα διασυνοριακά, το Ήταν το αντικείμενο στα πλαίσια της Συνδιάσκεψης των Η.Ε. στο Ρίο (Ιούνιος 1992) στην οποία συνθήκη προσχώρησε η Ε.Ε. Η σύμβαση στοχεύει με συγκεκριμένα μέτρα υποχρεωτικού χαρακτήρα για τα κράτη-μέλη, στην προστασία των ειδών της άγριας πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας, των φυσικών οικοτόπων κ.α. Πηγή: Γ. Παπαδημητρίου: Η Προστασία των Υγροτόπων στην Ελλάδα. Πρακτικά Συνεδρίου. Εκδόσεις Σάκκουλα. Αθήνα- Κομοτηνή 1998, σελ.68. Μέσα από την συνθήκη και με γνώμονα τις αποφάσεις του Δ.Δ. διαφαίνεται, όσον αφορά στην βιοποικιλότητα, η έννοια της επαυξημένης προστασίας, ιδιαίτερα για προστατευόμενες περιοχές διεθνούς σημασίας. Πηγή: άρθρο Π.Πατρώνου, Η προστασία των υγροτόπων στην Ελλάδα. Επιμέλεια Γ.Παπαδημητρίου. Εκδόσεις Σάκκουλας. Αθήνα 1998, σελ.100, Υπογράφηκε στο Ελσίνκι στις 17 Μαρτίου Πηγή: Πηγή: άρθρο Π.Πατρώνου. Νόμος και Φύση : Τριμηνιαία Επιθεώρηση Δικαίου Βιώσιμης Ανάπτυξης. Τόμος 7 (2000)-Τεύχος 1-2, σελ.76 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

67 ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Πλήθος κοινοτικών οδηγιών προστατεύουν την περιοχή, μέσω της συμμετοχής σε κοινοτικά προγράμματα και πρωτοβουλίες (Phare, Obnova κ.α. που αναφέραμε παραπάνω): Οδηγία 92/43 Ε.Ε. : για τους Οικοτόπους (Ενδιαιτήματα) και για την Άγρια Πανίδα και Αυτοφυή Χλωρίδα. Σύμφωνα με το άρθρο 3 καθορίζεται η δημιουργία ενός συνεκτικού ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου ειδικών ζωνών (Natura 2000) 115. Οδηγία 79/409 Ε.Ε. : (2 Απριλίου 1979), Για την Διατήρηση των άγριων πουλιών. Στα ίδια πλαίσια κινείται και η Σύμβαση της Βέρνης του 1979 για την διατήρηση της άγριας ζωής και των φυσικών οικοτόπων της Ευρώπης Πλήθος άλλων κοινοτικών οδηγιών, κανονισμών και προγραμμάτων 116, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία αναλύθηκαν παραπάνω, στην βαλκανική πολιτική της Ε.Ε. 115 Πηγή: Γ. Παπαδημητρίου: Η Προστασία των Υγροτόπων στην Ελλάδα. Πρακτικά Συνεδρίου. Εκδόσεις Σάκκουλα. Αθήνα-Κομοτηνή 1998, σελ.70. Επίσης: άρθρο Π.Πατρώνου, Η προστασία των υγροτόπων στην Ελλάδα.Επιμέλεια Γ.Παπαδημητρίου. Εκδόσεις Σάκκουλας. Αθήνα 1998, σελ Οδηγία Συμβουλίου 75/992 της για τα απόβλητα και τα απορρίμματα. Οδηγία Συμβουλίου 75/969 της για τη ρύπανση που προκαλείται από ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που ρυπαίνουν στα υδάτινα περιβάλλοντα της κοινότητας. Κανονισμός του Συμβουλίου της για τη ρύπανση των νερών. Οδηγία του Συμβουλίου 86/280 της για τις οριακές τιμές και τους στόχους ποιότητας σχετικά με τις ποσότητες ορισμένων επικίνδυνων ουσιών. Οδηγία του Συμβουλίου 91/1271 της για την επεξεργασία των υγρών καυστικών υποβλημάτων. Οδηγία του Συμβουλίου 78/1659 της για την ποιότητα των γλυκών νερών που χρειάζονται προστασία ή βελτίωση ως ενδιαιτήματα ψαριών. Οδηγία του Συμβουλίου 65/337 της σχετικά με την εκτίμηση των επιδράσεων ορισμένων δημόσιων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον. Επίσης πλήθος κοινοτικών προγραμμάτων όπως Cadispa, κοινοτική πρωτοβουλία Petra για την κατάρτιση των νέων της Πρέσπας, το Επιχειρησιακό πρόγραμμα Περιβάλλον- ΕΠΠΕΡ ΙΙ κ.α. Πηγή: Ε.Π.Π. Ενημερωτικό υλικό. Επίσης: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

68 Κύρωση Συμβάσεων. Υφιστάμενη Κατάσταση Χωρών Τριεθνούς Συνεργασίας. Αναλύωντας παραπάνω τις παραδοσιακές μορφές διακρατικής συνεργασίας στην Ν.Α. Ευρώπη, αναφέραμε πως, αυτές χαρακτηρίζονταν κυρίως, από την υποχρέωση ενός κράτους, να προειδοποιήσει, ή να ενημερώσει, εκ των υστέρων, για την περίπτωση ρύπανσης, ή περιβαλλοντικού ατυχήματος, τα γειτονικά κράτη. Αυτό επιτάσσουν οι πηγές του Διεθνούς Δικαίου, δηλαδή τόσο το εθιμικό δίκαιο περιβάλλοντος (πρακτική των κρατών και πεποίθηση δικαίου), όσο επίσης και οι Διεθνείς Συμβάσεις για το Περιβάλλον, οι παραδεδεγμένοι γενικοί κανόνες δίκαιου, ή ακόμα και μη δεσμευτικές νομικοπολιτικές αρχές, όπως το soft law 117. Με τις σύγχρονες μορφές διακρατικής συνεργασίας περιβάλλοντος, παγιώνεται πλέον μια διαδικασία αυτόματης ενσωμάτωσης και υιοθέτησης των αρχών του Κοινοτικού Δικαίου Περιβάλλοντος, είτε του πρωτογενούς, είτε του παράγωγου 118, στις πρακτικές των χωρών που μετέχουν στις συνεργασίες αυτές, αν και εφόσον βέβαια, δεν τις έχουν επικυρώσει ακόμα. Από το πλήθος των Διεθνών Συμβάσεων που αναφέραμε παραπάνω και οι οποίες προστατεύουν την περιοχή, προκύπτουν αυτονόητα- επομένως, υποχρεώσεις όπως η προστασία των υγροτόπων και του φυσικού περιβάλλοντος εν γένει, των διεθνών λιμνών και των απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών, πόσο μάλλον όταν αυτά τα διεθνή κείμενα έχουν κυρωθεί, στην πλειονότητα τους και από τα τρία μέρη της Διακήρυξης των Πρεσπών. 117 Πηγή: Π.Πατρώνος. Σημειώσεις Παραδόσεων Μαθήματος: Διοίκηση και Διαχείριση Περιβαλλοντικών Προγραμμάτων. Περιβαλλοντική Προστασία και Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Διεθνές Δίκαιο και το Διεθνές Σύστημα. Ε.Σ.Δ.Δ., Το κύριο σώμα του κοινοτικού δικαίου περιβάλλοντος, αποτελείται από οδηγίες. Με τον τρόπο αυτόν υλοποιείται και η αρχή της επικουρικότητας της Ε.Ε. Καίριες, οριζόντιου χαρακτήρα, περιβαλλοντικές οδηγίες, είναι αυτές για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, για την ολοκληρωμένη πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης και για την περιβαλλοντική πληροφόρηση. Εργαλεία οριζόντιου τύπου, είναι για παράδειγμα, τα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (EMAS-ISO 14001, οικολογικά σήματα). Πηγή: Π.Πατρώνος. Σημειώσεις Παραδόσεων Μαθήματος: Διοίκηση και Διαχείριση Περιβαλλοντικών Προγραμμάτων. Κοινοτική Πολιτική & Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος. Ε.Σ.Δ.Δ., Επίσης: ΥΠΕΧΩΔΕ: Οδηγός Εφαρμογής Συστήματος Οικολογικής Διαχείρισης & Ελέγχου. EMAS. Κανονισμός Ε.Ε. 1836/93. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

69 ΣΥΜΒΑΣΗ ΡΑΜΣΑΡ ΕΛΛΑΔΑ 21/12/1975 F.Y.R.O.M. 08/09/1991 ΑΛΒΑΝΙΑ 29/03/1996 ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ CBD Party (all) ΕΠΙΚΥΡΩΣΗ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΕΛΛΑΔΑ 04/08/ /06/1992 F.Y.R.O.M. 02/12/ ΑΛΒΑΝΙΑ 05/01/ Όσον αφορά στην Σύμβαση για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε διασυνοριακά πλαίσια (Espoo-1991), από κείμενα της 1 ης συνάντησης των μερών της Σύμβασης (Όσλο Μαϊου 1998) προκύπτει ότι μέλη της είναι η Ελλάδα και η Αλβανία και όχι η F.Y.R.O.M. ακόμη 119. Τα κράτη δεσμεύονται επίσης και από εκείνες τις θεμελιώδεις προβλέψεις των διεθνών Συμβάσεων, ως διεθνείς εθιμικές υποχρεώσεις, περιβαλλοντική ακεραιότητα άλλων κρατών, καθώς και από τον λεγόμενο σκληρό πυρήνα της υποχρέωσης προστασίας της βιοποικιλότητας 120. Συμπληρωματικά, δεν θα πρέπει να λυσμονήσουμε και την Σύμβαση του Άαρχους, η οποία αναφέρεται, εμμέσως πλήν σαφώς, στην Διακήρυξη της Τριεθνούς Συνεργασίας, της 2ας Φεβρουαρίου 2000, όταν γίνεται λόγος για μια ευαισθητοποιημένη και εγρήγορη κοινωνία των πολιτών, η οποία μπορεί να συμβάλλει στην διατήρηση του οικοσυστήματος της περιοχής. 119 Βλ. Παράρτημα παρούσας μελέτης. 120 Πηγή: άρθρο Π.Πατρώνου. Νόμος και Φύση : Τριμηνιαία Επιθεώρηση Δικαίου Βιώσιμης Ανάπτυξης. Τόμος 7 (2000)-Τεύχος 1-2, σελ.76 & 77. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

70 Το ζήτημα της συμμετοχής των τριών κρατών στις διεθνείς συμβάσεις, ενέχει άμεση σχέση με την υφιστάμενη κατάσταση στις χώρες αυτές, δηλαδή την θεσμική συγκρότηση και διοικητική οργάνωση τους, την πολιτική κατάστασή τους και τα όρια κινήσεως τους σε περιβαλλοντικά θέματα. Σε αυτούς τους τομείς εμφανίζονται ελλείψεις (αλλού περισσότερες, αλλού λιγότερες) και στα τρία κράτη, στις οποίες έγινε ήδη λόγος. Η Διακήρυξη για το Διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών (βλ.παρακάτω) μπορεί να αποτελέσει τον κινητήριο μοχλό για την ανάγκη της από κοινού δραστηριοποίησης και την προστασία ενός οικοσυστήματος διεθνούς ενδιαφέροντος, σαν τις Πρέσπες, καλύπτοντας έτσι ένα μέρος των ελλείψεων αυτών, στα πλαίσια της άσκησης περιβαλλοντικής διπλωματίας, με απώτερο στόχο την ενδυνάμωση των θεσμών στις γειτονικές χώρες, τον εκδημοκρατισμό τους και την υιοθέτηση ενός κλίματος ασφάλειας και συνεργασίας στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης. Όσον αφορά στην Ελλάδα τα όρια κινήσεως σε περιβαλλοντικά ζητήματα είναι περισσότερο ευδιάκριτα, από ότι στις άλλες δύο χώρες, αφού υπάρχει καλύτερη θεσμική και διοικητική οργάνωση σε σχέση με τις όμορες χώρες. Όμως δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει, την για πολλά έτη, απουσία εθνικής πολιτικής για το περιβάλλον, οδηγώντας στην εκ του ασφαλούς παραδοχή, πως ότι έχει γίνει μέχρι σήμερα σε περιβαλλοντικό τομέα, είναι αποτέλεσμα πιέσεων της Ε.Ε. πρός την Ελλάδα 121. Πάντως ακόμα και να ισχύει η παραδοχή αυτή, το σίγουρο είναι πως η Ελλάδα σήμερα, μπορεί και φαίνεται πως προωθεί, έναν ενεργό ρόλο στην πολύπαθη περιοχή των Βαλκανίων. 121 Η έλλειψη οράματος, στρατηγικής και πολιτικής βούλησης, είχε ως συνέπεια την απουσία σχεδιασμού, τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, την έλλειψη πρωτοβουλιών και την ατολμία ως προς την υιοθέτηση και την υλοποίηση των απαραίτητων μέτρων για τις προστατευόμενες περιοχές. Άποψη: άρθρο Γ.Πολίτη. Επιμέλεια: Γ. Παπαδημητρίου: Η Προστασία των Υγροτόπων στην Ελλάδα. Πρακτικά Συνεδρίου. Εκδόσεις Σάκκουλα. Αθήνα- Κομοτηνή 1998, σελ.113. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

71 Οι άλλες δύο χώρες, Αλβανία και F.Y.R.O.M. αντιμετωπίζουν κυρίως εσωτερικά πολιτικά και διοικητικά προβλήματα 122, για τα οποία έχουμε ήδη αναφερθεί, ως αποτέλεσμα της πτώσης του κομμουνισμού, την δεκαετία του 90, φτάνοντας ακόμα και σε επίπεδο πολεμικών συγκρούσεων, στο εσωτερικό τους, όπως οι πρόσφατες εξελίξεις του 2001 στα Σκόπια, χαρακτηριστικά που επηρέασαν σε πολιτικό επίπεδο και τις συναντήσεις για το Διασυνοριακό Πάρκο. Έτσι, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η συμμετοχή των δύο αυτών χωρών στην διασυνοριακή περιβαλλοντική συνεργασία των Πρεσπών, μια και τα όρια κινήσεως τους, σε περιβαλλοντικά ζητήματα, είναι περιορισμένα. Ουδέποτε στο παρελθόν τα κράτη αυτά και ιδιαίτερα η Αλβανία, δεν ένιωθαν την ανάγκη συνεργασίας και ανάληψης διακρατικών πρωτοβουλιών για το περιβάλλον, αφού βρίσκονταν, πριν το 1990, σε ένα καθεστώς απομονωτισμού και εσωστρέφειας. Μόλις τα τελευταία χρόνια, άρχισαν δειλάδειλά, να ενστερνίζονται την άποψη, ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα και η αντιμετώπιση τους δεν γνωρίζουν σύνορα και εθνικότητες, παρά μόνον συλλογική ευθύνη, μέσα από όρους καλής γειτονίας και αρμονικής συνύπαρξης. Εξίσου ενδιαφέρουσες είναι και οι πολιτικές ή οικονομικές προεκτάσεις της τριεθνούς συνεργασίας. Δύο κράτη, η Αλβανία και η FYROM, τα οποία δεν έχουν και τις καλύτερες δυνατές σχέσεις, όπου έχουν αλληλοκατηγορηθεί στο παρελθόν για αλητρωτισμό (ας μην ξεχνάμε την πολυπληθής Αλβανική μειονότητα στο εσωτερικό της FYROM), συμμετέχουν σε μια περιβαλλοντική πρωτοβουλία. 122 Όσον αφορά στην Αλβανία, το κύριο στοιχείο είναι οι εξαθλιωμένοι και διεφθαρμένοι, διοικητικοί μηχανισμοί. Η περιοχή της Αλβανικής Πρέσπας είναι αραιοκατοικημένη και οι πλειονότητα των κατοίκων της, αγροτική,οι οποίοι υδρεύονται από την λίμνη. Οι υποδομές είναι ανύπαρκτες. Για τους κατοίκους της, η ανάπτυξη των Πρεσπών είναι μια ευκαιρία για αστικοποίηση της περιοχής τους. Η περιοχή της Σκοπιανής Πρέσπας είναι περισσότερο αστικοποιημένη όπου παλαιότερα βρίσκονταν και εργοστάσια.οι κάτοικοι της είναι και εκεί, αγρότες (μηλιές) αλλά τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι πολλά, ως αποτέλεσμα και της γενικότερης κατάστασης που επικρατεί στην χώρα. Πηγή: Συνέντευξη Βιβή Ρουμελιώτου, officer Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών-c/o WWF Greece, 6/2/2002 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

72 4.3. ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΡΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ Κύριοι Άξονες. Θεσμικά Όργανα. Συναντήσεις. Όπως διαφαίνεται και από τον τίτλο της Διακήρυξης, 123 Για την Δημιουργία του Πάρκου των Πρεσπών, την Προστασία του Περιβάλλοντος και την Αειφόρο Ανάπτυξη των Λιμνών των Πρεσπών και της Περιοχής, δίδεται έμφαση, ως έπρεπε, στην αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής των Πρεσπών. Ακολούθως στην πρώτη παράγραφο, η Διακήρυξη αναφέρεται κυρίως στην σημασία της διατήρησης, ενός οικοσυστήματος με τόσο μεγάλη σημασία σε διεθνές επίπεδο, υπογραμμίζοντας ίσως, έτσι την σπουδαιότητα μιας περιοχής, η οποία, έχει χαρακτηριστεί ως υγρότοπος Ραμσάρ, διεθνούς ενδιαφέροντος. Η υποβόσκουσα αυτή αναφορά πρός το διεθνές δίκαιο, διαφαίνεται και στο τέλος της ίδιας παραγράφου, όπου γίνεται λόγος για τα ενδιαιτήματα, φωτογραφίζοντας έτσι την Οδηγία 92/43 Ε.Ε. : για τους Οικοτόπους (Ενδιαιτήματα) και για την Άγρια Πανίδα και Αυτοφυή Χλωρίδα, αλλά και την Οδηγία 79/409 Ε.Ε. : (2 Απριλίου 1979), Για την Διατήρηση των άγριων πουλιών. Στην δεύτερη παράγραφο, γίνεται λόγος για τις ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης των παρακείμενων περιοχών, των τριών χωρών, στοιχείο ιδιαίτερα σημαντικό, μια και φωτογραφίζει το ουσιαστικό κίνητρο που οδήγησε τις τρείς χώρες (περισσότερο την Αλβανία και την FYROM, αλλά και τη Ελλάδα), στην ανάληψη της προκειμένης πρωτοβουλίας, μη λυσμονώντας όμως την προστασία του περιβάλλοντος. Στο σημείο αυτό, θα ήταν ίσως ορθότερο, εννοιολογικά, να γίνει και εδώ χρήση του όρου βιώσιμη, αντί οικονομική ανάπτυξη, αφού σχετίζεται άμεσα με την περιβαλλοντική προστασία και τα όποια οικονομικά κίνητρα, να χρησιμοποιηθούν, ως εργαλεία προώθησης, της βιώσιμης ανάπτυξης Βλ.παράρτημα το πλήρες κείμενο της διακήρυξης σε ελληνική και αγγλική γλώσσα 124 Άποψη: άρθρο Π.Πατρώνου. Νόμος και Φύση : Τριμηνιαία Επιθεώρηση Δικαίου Βιώσιμης Ανάπτυξης. Τόμος 7 (2000)-Τεύχος 1-2, σελ.76. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

73 Στην τρίτη παράγραφο της Διακήρυξης, εξαιρετικά σημαντική είναι η αναφορά στην ανάγκη σεβασμού των διεθνών νομικών εργαλείων. Μάλιστα αναφέρεται πως η συμμετοχή σ αυτές τις διεθνείς συνθήκες, αποβλέπει στην προστασία του περιβάλλοντος, της περιοχής. Εκείνο που έχει σημασία εδώ, όταν μάλιστα, πολλές από αυτές τις συμβάσεις, τις έχουν επικυρώσει και τα τρία κράτη, όπως είδαμε παραπάνω, είναι η πιστή εφαρμογή των κανόνων που προβλέπουν οι συνθήκες αυτές και των μηχανισμών συνεργασίας που προωθούν. Αν μη τι άλλο, η κατοχύρωση της τριεθνής συνεργασίας, από τις διεθνείς συμβάσεις, αποτελεί ίσως εχέγγυο επιτυχίας της, για το μέλλον, ή ίσως και κατοχύρωση των μερών, σε περίπτωση που φτάσουμε στο απώτερο άκρο, της επιβολής ποινών, από την παραβίαση της συμφωνίας αυτής και των κανόνων του διεθνούς δικαϊκού συστήματος. Σ αυτό, ίσως το σημείο, πιστοποιεί και η πρωτοβουλία, τον χαρακτηρισμό της, ως μια σύγχρονη μορφή περιβαλλοντικής διακρατικής συνεργασίας, καθώς επίσης και σε πολλά άλλα, όπως τα θεσμικά όργανα, στα οποία θα αναφερθούμε παρακάτω. Ο ισχυρισμός αυτός, ενισχύεται και από αυτό που έχει λεχθεί κατ επανάληψη και διαφαίνεται στο σημείο αυτό της Διακήρυξης, πως η συμμετοχή σε τέτοιου είδους συνεργασίες, είναι μια αφορμή, για την αφομοίωση των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των συνθηκών, τόσο στο Κοινοτικό σύστημα, όσο και στα συμβαλλόμενα μέρη. Στην τέταρτη παράγραφο επισημαίνεται ο ρόλος των ΜΚΟ και ειδικότερα της Ε.Π.Π. για την συμβολή της στην ανάπτυξη της περιοχής (για την οποία τιμήθηκε με το βραβείο Ramsar). Ακολουθεί η απόφαση για την διακήρυξη του πρώτου Διασυνοριακού Πάρκου στην Ν.Α. Ευρώπη. Το Πάρκο Πρεσπών είναι το 52 ο Δώρο στην Γη 125 σε παγκόσμιο επίπεδο. 125 Τα "Δώρα προς τη Γη" αποτελούν διάκριση που απονέμει το WWF σε κυβερνήσεις για το έργο που έχουν ήδη επιτελέσει στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και ταυτόχρονα δέσμευση για τη συνέχιση και την εντατικοποίηση αυτού του έργου, με ενέργειες πέρα και από όσα προβλέπουν οι διεθνείς συνθήκες. Από το 1996 και ως το Ιανουάριο του 2000, είχαν προσφερθεί 51 τέτοια δώρα. Αποτελούν συγκεκριμένες δεσμεύσεις από κυβερνήσεις, εταιρίες, οργανισμούς αλλά και άτομα, που συνεισφέρουν στην προστασία του πλανήτη μας. Το πρόγραμμα της δημιουργίας του Βαλκανικού Πάρκου είναι πενταετές, και το κύριο βάρος της χρηματοδότησής του θα αναλάβει η Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Ενωση. Σε πρώτη φάση θα δημιουργηθεί στις Πρέσπες Βαλκανικό Κέντρο Λιμναίων Περιοχών. Στόχος της δημιουργίας του πάρκου είναι η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της περιοχής, ταυτόχρονα με την ορθολογική και συνετή χρήση των φυσικών πόρων, καθώς και με την ανάδειξη και προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς των Πρεσπών. Πηγή: 26/01/2000, 01/02/2000. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

74 Κατόπιν, δίδεται έμφαση στα οφέλη της δημόσιας ευαισθητοποίησης, για να επιτευχθούν οι στόχοι της προστασίας της φύσης και της αειφόρου ανάπτυξης, στοιχείο ουσιώδες σε μια σύγχρονη κοινωνία πολιτών και ουσιαστικά φωτογραφίζεται εδώ, η Σύμβαση του Άαρχους που καλύπτει, τέτοιες πρακτικές ευαισθητοποίησης. Ακολουθεί η ανακήρυξη του Πάρκου των Πρεσπών, ως της πρώτης διασυνοριακής προστατευόμενης περιοχής στην Ν.Α. Ευρώπη και μάλιστα ως ένα Δώρο στην Γή, στα πλαίσια της εκστρατείας του WWF International. Η τριεθνής πρωτοβουλία αυτή είναι πρωτοπόρα για την περιοχή των Βαλκανίων και η σωστή αξιοποίηση της μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα διακρατικής μορφής συνεργασίας, τόσο στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης όσο και Πανευρωπαϊκά. Τέλος, γίνεται αναφορά στην ανάγκη της συνεργασίας όλων των αρμόδιων φορέων των τριών χωρών για περιβαλλοντικά ζητήματα, αποκωδικοποιώντας με αυτό τον τρόπο, το όραμα της Διακήρυξης, που είναι η μελλοντική συνδιαχείριση του Πάρκου. Η συμφωνία αυτή χαρακτηρίστηκε από ιδιαίτερα θετικά σχόλια 126 προστατευόμενη ζώνη στα Βαλκάνια. μια και είναι η μόνη, μέχρι σήμερα, διασυνοριακή Πραγματικά, μετά την Διακήρυξη της 2ας Φεβρουαρίου 2000, μέχρι σήμερα, έχουν γίνει, τέσσερις συναντήσεις, στα πλαίσια της συμφωνίας αυτής, η πρώτη μετά την Διακήρυξη, στα Τίρανα, δύο Τακτικές Συναντήσεις, μια Έκτακτη Συνάντηση και αυτήν την στιγμή πραγματοποιείται η 3 η Τακτική Συνάντηση, στην Κορυτσά της Αλβανίας. Εκτός από αυτές έχουν γίνει και άτυπες συναντήσεις, σε επίπεδο Υπουργών Εξωτερικών των τριών χωρών, στις οποίες συζητούνταν και πολιτικά θέματα, 127 της ευρύτερης περιοχής. 126 «Αυτή η τριμερής συνεργασία αποτελεί ορόσημο για την προστασία του περιβάλλοντος,» επεσήμανε ο Ρίτσαρντ Χόλαντ, Διευθυντής του διεθνούς προγράμματος του WWF για τους υγροτόπους. «Ιδιαίτερα σήμερα που οι υδατικοί πόροι, τα ποτάμια, οι λίμνες και τα ρυάκια του πλανήτη αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα συρρίκνωσης και υποβάθμισης.». «Αυτή η κίνηση αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την προστασία της οικολογικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αυτής της τόσο ευαίσθητης περιοχής των Βαλκανίων,» τόνισε ο Δημήτρης Καραβέλλας, Διευθυντής του WWF Ελλάς. Πηγή: Βλ.παράρτημα, ανακοινωθέντα συναντήσεων ΥΠΕΞ χωρών τριεθνής. Πηγή: Διεύθυνση Αναπτυξιακών Προγραμμάτων & Διεθνών Οργανισμών, ΥΠΕΣΔΔΑ Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

75 ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΝ 1 η Συνάντηση μετά την Διακήρυξη της 2/2/2000. Τίρανα Οκτωβρίου Η πρώτη Διεθνής Συνάντηση Εργασίας, μετά την Διακήρυξη του Διαβαλκανικού Πάρκου Πρεσπών, της 2/2/2000, έλαβε χώρα στα Τίρανα της Αλβανίας, στις Οκτωβρίου 2000, υπό την αιγίδα της Σύμβασης Ραμσάρ για τους Υγροτόπους. Εκεί τέθησαν οι βάσεις για την τριεθνής αυτή διακρατική συνεργασία, όπου συναντήθηκαν, μετά από πρόσκληση του Γενικού Γραμματέα της Σύμβασης για τους υγροτόπους, οι επίσημες αντιπροσωπείες των Κυβερνήσεων της Αλβανίας, της Ελλάδας και της ΠΓΔ της Μακεδονίας. Υπήρχαν επίσης αντιπρόσωποι διεθνών οργανισμών, και συγκεκριμένα του Περιφερειακού Κέντρου Περιβάλλοντος (REC), των γραφείων του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNDP) στα Σκόπια και στα Τίρανα και του Διεθνούς Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF International). Οι αποφάσεις της συνάντησης αυτής, ήταν ενδεικτικά, οι εξής: Να ιδρυθεί μια Συντονιστική Επιτροπή για το Πάρκο Πρεσπών, της οποίας τα μέλη να οριστούν το συντομότερο δυνατόν από τις τρεις κυβερνήσεις, και με στόχο, σε επόμενη φάση, να υπογραφεί μια επίσημη συμφωνία σε υπουργικό επίπεδο. 128 Να προετοιμαστεί ένα Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης για την Αειφορική Ανάπτυξη του Πάρκου Πρεσπών. Η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, με την πλήρη συμμετοχή μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης από κάθε μια από τις άλλες χώρες, διορισμένης από την αντίστοιχη κυβέρνηση, θα είναι υπεύθυνη για την προετοιμασία του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης. Το πρόγραμμα θα χρηματοδοτηθεί από την Ελληνική κυβέρνηση, 128 Πηγή: Διεθνής Συνάντηση Εργασίας για την Ίδρυση του «Πάρκου Πρεσπών».Τίρανα, Αλβανία, Οκτωβρίου Εταιρία Προστασίας Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

76 ενώ την επίβλεψη και καθοδήγησή του θα αναλάβει η Συντονιστική Επιτροπή του Πάρκου Πρεσπών. Η πρόταση της Ελληνικής κυβέρνησης να χρηματοδοτήσει κτιριακή υποδομή, εξοπλισμό και εγκαταστάσεις για την παρακολούθηση περιβαλλοντικών παραμέτρων στην Αλβανία και τη ΠΓΔ της Μακεδονίας, έγινε δεκτή, με την πρόβλεψη ότι οι δύο ενδιαφερόμενες κυβερνήσεις θα εμπλακούν πλήρως στην χωροθέτηση, σχεδιασμό και εκτέλεση αυτής της πρωτοβουλίας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι μια πρόταση σχετικά με ένα μεγάλο πρόγραμμα για την Αλβανική πλευρά της Πρέσπας βρίσκεται στη διαδικασία υποβολής στο Παγκόσμιο Ταμείο για το Περιβάλλον (GEF), η συνάντηση συνέστησε, να εξεταστεί η δυνατότητα συμπληρωματικής δράσης στις άλλες δύο χώρες, με τη βοήθεια του UNDP και υπό την καθοδήγηση της Σ.Ε., στο κατάλληλο στάδιο. Οι αντιπρόσωποι της Ελλάδας και της ΠΓΔ της Μακεδονίας υποστήριξαν το πρόγραμμα Quick Start στα πλαίσια του REReP 129 και ζήτησαν από την Αλβανική Εθνική Περιβαλλοντική Αρχή να αναβαθμίσει τη σχετική πρόταση. Η Ελλάδα και η ΠΓΔ της Μακεδονίας θα διασφαλίσουν τον απαραίτητο συντονισμό πριν από τη δεύτερη συνάντηση του Task Force. Οι αντιπροσωπίες της Αλβανίας και της ΠΓΔ της Μακεδονίας ήταν θετικές σε σχέση με την ανακήρυξη της περιοχής των Πρεσπών ως Βιοσφαιρικού Αποθέματος στα πλαίσια του προγράμματος της UNESCO Άνθρωπος και Βιόσφαιρα. Αυτό το θέμα σκόπιμο είναι να συζητηθεί κατά τη διάρκεια της πρώτης συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής. 129 Πρόγραμμα Περιφερειακής Περιβαλλοντικής Ανασυγκρότησης για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

77 Υπόδειξη από τις κυβερνήσεις της Αλβανίας και της ΠΓΔ της Μακεδονίας των τοποθεσιών για την ίδρυση των κέντρων περιβαλλοντικής παρακολούθησης στην Πρέσπα που θα χρηματοδοτηθούν και θα εξοπλιστούν από την Ελληνική κυβέρνηση στα πλαίσια του DAC. 130 Αποφασίστηκαν επίσης, σε αυτήν την συνάντηση, διάφορες λεπτομέρειες για το περαιτέρω χρονοδιάγραμμα της Συνεργασίας, ο διορισμός των μελών της Σ.Ε., η υπογραφή του συμβολαίου μεταξύ του Ελληνικού Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών για την ίδρυση και τον εξοπλισμό δύο κέντρων περιβαλλοντικής παρακολούθησης στην Αλβανία και την ΠΓΔ της Μακεδονίας. Έγινε επίσης ο καθορισμός από τις κυβερνήσεις της Αλβανίας και της ΠΓΔ της Μακεδονίας των εθνικών μη κυβερνητικών οργανώσεων που θα βοηθήσουν την Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών στην προετοιμασία του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης. Η σπουδαιότητα της συνάντησης αυτής, έγγειται κυρίως στο γεγονός ότι, αποφασίστηκε η εκτέλεση των πρώτων κοινών προγραμμάτων που είναι απαραίτητα για να αποκτήσει η πολιτική δέσμευση για το διασυνοριακό πάρκο πρακτική σημασία για το περιβάλλον και τους ανθρώπους της Πρέσπας. Το πρώτο και ουσιαστικότερο, από αυτά, αφορά την εκπόνηση ενός τριμερούς Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης (ΣΣΔ) 131 για την αειφορική ανάπτυξη του Πάρκου Πρεσπών. 130 Development Assistance Committee (Επιτροπή Αναπτυξιακής Βοήθειας - ΟΟΣΑ). 131 Το Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης έχει σκοπό να περιγράψει αναλυτικά τα θεσμικά, οικονομικά και διαχειριστικά μέτρα και διαδικασίες που πρόκειται να οδηγήσουν στην επίτευξη των στόχων του τριεθνούς Πάρκου Πρεσπών. Οι στόχοι αυτοί είναι η προώθηση της αειφορικής ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των φυσικών και πολιτιστικών αξιών, του διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών και η καταγραφή των μεγάλων διαχειριστικών προκλήσεων που αναζητούν κοινή στρατηγική αντιμετώπιση και από τις τρεις χώρες. Το ΣΣΔ θα αποτελέσει το εργαλείο για ένα συνολικό ορθολογικό σχεδιασμό για το μέλλον του διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών και θα συντονίσει τις ενέργειες των εμπλεκόμενων κρατών στη βάση του οποίου θα επιστρατευθούν όλα τα δυνατά διεθνή χρηματοδοτικά μέσα για την υλοποίηση μέτρων προστασίας και ανάπτυξης. Εγκρίθηκε 15 Ιανουαρίου Φ.Υ. του είναι η Ε.Π.Π. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

78 1 η Τακτική Συνάντηση Συντονιστικής Επιτροπής Πρεσπών. Σκόπια Ιανουαρίου 2001 Στη συνάντηση αυτή, παραβρέθηκαν όλα τα μέλη της Σ.Ε. από τις τρεις εμπλεκόμενες χώρες και από το σύστημα Ramsar/ MedWet, καθώς και παρατηρητές από διεθνείς και άλλες οργανώσεις (UNDP, EURONATURE, GEF, τράπεζες GTZ και KfW, εκπρόσωπος EU/PHARE κ.α.). Στην ημερήσια διάταξη, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονταν, συζήτηση και έγκριση του Επιχειρησιακού Σχεδίου για τη δουλειά της Συντονιστικής Επιτροπής και πρόγραμμα συγκεκριμένων δραστηριοτήτων για το έτος 2001, οι Λειτουργικές ρυθμίσεις για τη Συντονιστική Επιτροπή και τη Γραμματεία της, ως τα κύρια θεσμικά όργανα της Τριεθνούς Συνεργασίας, διάφορα Οικονομικά Ζητήματα (προϋπολογισμός και χρηματοδότηση της Συντονιστικής Επιτροπής και της Γραμματείας, καθώς και προοπτικές ανάπτυξης προγράμματος GEF) κ.α. θέματα 132. Στα κύρια σημεία της συζήτησης που ακολούθησε, ο κ.κουβέλης που εκπροσώπησε το ΥΠΕΧΩΔΕ, παρουσίασε την πρόθεση της ελληνικής Κυβέρνησης να επικεντρωθεί η προσοχή κατά τη διάρκεια της εκπόνησης του Στρατηγικού σχεδίου Δράσης (ΣΣΔ) 133 στα κοινωνικο-οικονομικά ζητήματα. Εξέφρασε την πολιτική βούληση της ελληνικής Κυβέρνησης να αυξήσει τους διαθέσιμους πόρους, ούτως ώστε να κατασκευαστούν και να εξοπλιστούν πλήρως λειτουργικοί σταθμοί επιστημονικής παρακολούθησης, οι οποίοι επίσης να λειτουργούν και ως σημεία αναφοράς για τη διάδοση των συλλεγόμενων πληροφοριών. Αναφέρθηκε επίσης στο πρόγραμμα για την ίδρυση του Περιφερειακού Ερευνητικού/ Εκπαιδευτικού Κέντρου στην ελληνική πλευρά, το οποίο θα χρηματοδοτηθεί από το πρόγραμμα ΕΠ-ΠΕΡ ΙΙΙ που θα τεθεί σε εφαρμογή τους προσεχείς μήνες. 132 Πηγή: Αναφορά της 1 ης Τακτικής Συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. Εταιρία Προστασίας Πρεσπών-WWF Hellas: Βιβή Ρουμελιώτου, officer Εταιρία Προστασίας Πρεσπών-c/o WWF Greece. Δάφνη Μάντζιου, Msc in Environmental Management Collaborator in the Freshwater Programme. Αθήνα Το Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης: Βλ. υποσημείωση 127. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

79 Όσον αφορά στο πρόγραμμα REReP, 134 εξετάστηκε η ανάγκη επέκτασης του, η οποία θα συνχρηματοδοτηθεί από την γερμανική Τράπεζα (KfW) και την ελληνική Κυβέρνηση. Σχετικά με την προτεινόμενη ίδρυση ενός Βιοσφαιρικού Αποθέματος που θα περιλαμβάνει τις περιοχές της Πρέσπας και της Αχρίδας, ο κ. Κουβέλης εξέφρασε τις επιφυλάξεις της ελληνικής Κυβέρνησης που εστιάζονται κυρίως στην εντολή που περιέχεται στην Πρωθυπουργική Διακήρυξη της 2ας Φεβρουαρίου 2000, η οποία περιορίζεται στη λεκάνη των Πρεσπών. 135 Ακολούθησε συζήτησε που αφορούσε την μελέτη του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης του Πάρκου Πρεσπών και εκφράστηκε και η διάθεση της γερμανικής τράπεζας KfW, να διαθέσει πόρους, ώστε να γίνει δυνατή η συνεισφορά ξένων ειδικών στο ΣΣΔ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει στην συζήτηση των οικονομικών ζητημάτων, η εισήγηση της κας Akhtar (GEF) η οποία, αναφέρθηκε στην δυνατότητα ενός μεγάλου κοινού προγράμματος GEF 136 για την Πρέσπα, κατά προτίμηση στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος 12 του GEF - Ολοκληρωμένη Διαχείριση Οικοσυστημάτων και Φυσικών Πόρων, και εν συνεχεία έκανε μια πολύ χρήσιμη, λεπτομερή παρουσίαση των διαφόρων στοιχείων που πρέπει να περιλαμβάνονται στην αρχική περιγραφή της ιδέας (Concept Paper), η οποία, αν γίνει αποδεκτή, θα επέτρεπε την κατάθεση αίτησης για χρηματοδότηση ανάπτυξης προγράμματος (PDF). 134 Είναι το υπάρχον υδρολογικό πρόγραμμα που έχει υιοθετηθεί από το σύστημα REReP (Regional Environmental Reconstruction Programme for South-Eastern Europe) και υιοθετείται αυτήν την στιγμή στις Πρέσπες. Στην συνάντηση αυτή αποφασίστηκε η επέκταση του προγράμματος, ούτως ώστε να περιλάβει τις δραστηριότητες που προτάθηκαν από το Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Πηγή: Αναφορά της 1 ης Τακτικής Συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. Εταιρία Προστασίας Πρεσπών-WWF Hellas. Αθήνα, Αυτό προκάλεσε μια μακρά συζήτηση περί της σκοπιμότητας μιας τέτοιας εξέλιξης. Αρκετοί ομιλητές εξέφρασαν την υποστήριξή τους, τουλάχιστον επί της αρχής, στην ιδέα, συμπεριλαμβανομένων των κκ. Dedej (ΝΕΑ, Αλβανία), Micevski (ΜΑΡ), της κας. Sieburger και του κ. Nastov (Εθνικό Κομβικό Σημείο για τη Σύμβαση Ραμσάρ, ΠΓΔΜ), ενώ άλλοι εξέφρασαν την διαφωνία τους, συμπεριλαμβανομένης της κας. Μαλακού (ΕΠΠ), των κκ.dimovski και Γερμανίδη (Δήμαρχος Πρεσπών, Ελλάδα), της κας. Nikuseva (DEM/MAP) και του κ. Salathé (Γραφείο Ραμσάρ). Ο Πρόεδρος της Συνάντησης, ανακεφαλαίωσε την προηγούμενη συζήτηση και συμπέρανε, με βάση τις θέσεις που υποστηρίχτηκαν από τους κκ. Κουβέλη και Παπαγιάννη (Ramsar/ MedWet), ότι η εκδοχή του Βιοσφαιρικού Αποθέματος πρέπει να εξεταστεί λεπτομερώς ως μια από τις πιθανές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας του Πάρκου Πρεσπών στα πλαίσια της μελέτης του ΣΣΔ. Πηγή: Αναφορά της 1 ης Τακτικής Συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. 136 GEF: Global Environmental Facility (Παγκόσμιο Ταμείο Περιβάλλοντος). Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

80 Άξια αναφοράς, για να διασαφηνιστούν περισσότερο οι τάσεις που εμφανίστηκαν σε αυτήν την πρώτη τακτική συνάντηση της Σ.Ε. των Πρεσπών αλλά και αργότερα, είναι και η εισήγηση της κας Petra Andersson (ΟΑΣΕ, Ειδική Αποστολή στα Σκόπια) μίλησε για το ενδιαφέρον της Αποστολής για την περιοχή των Πρεσπών και την τρέχουσα πρωτοβουλία για τη δημιουργία μιας "Ευρωπεριοχής" στην περιφέρεια Πρέσπας/ Αχρίδας, η οποία προβλέπεται να έχει σημαντικά οφέλη για την περιοχή και τους ανθρώπους της. Υπογράμμισε σχετικά την ανάγκη συντονισμού ανάμεσα στη διαδικασία του Πάρκου Πρεσπών και όλες τις παράλληλες πρωτοβουλίες 137. Στα συμπεράσματα της συνάντησης αυτής, μεταξύ άλλων, αποφασίστηκε: Να εξεταστεί εκ νέου το ζήτημα της ίδρυσης ενός Βιοσφαιρικού Αποθέματος στην περιοχή στην τρίτη συνάντηση της Σ.Ε 138. Η επέκταση του υπάρχοντος υδρολογικού προγράμματος που έχει υιοθετηθεί από το σύστημα REReP (Regional Environmental Reconstruction Programme for South-Eastern Europe), ούτως ώστε να περιλάβει τις δραστηριότητες που προτάθηκαν από το Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Να δημιουργηθεί ένα δίκτυο άμεσης επικοινωνίας μεταξύ των τριών κυβερνητικών αντιπροσώπων στη ΣΕ, ούτως ώστε να κινητοποιείται διασυνοριακή βοήθεια σε περίπτωση φυσικού ή ανθρωπογενούς κινδύνου Οι πλευρές της Αλβανίας και της ΠΓΔΜ, να προχωρήσουν στις απαραίτητες ενέργειες, για την έκδοση όλων των αδειών για την κατασκευή σταθμών επιστημονικής παρακολούθησης, ούτως ώστε να είναι έτοιμες να αρχίσουν την υλοποίηση του προγράμματος μόλις η ελληνική πλευρά διαθέσει τους απαραίτητους πόρους στη βάση μιας αναθεωρημένης πρότασης. 137 Η ελληνική πλευρά εναντιώνεται στην δημιουργία μιας Ευρωπεριφέρειας Πρεσπών- Αχρίδας.Επιθυμεί να παραμείνει αποκλειστικά η τριεθνή συνεργασία για τις Πρέσπες. Αυτό διαφαίνεται τόσο από τα πρακτικά των τακτικών και έκτακτων συναντήσεων της Σ.Ε. όσο και από τις συναντήσεις των ΥΠΕΞ των τριών χωρών (βλ.παράρτημα). Πηγή: Συνέντευξη Βιβή Ρουμελιώτου, officer Εταιρία Προστασίας Πρεσπών-c/o WWF Greece, 6/2/ Η οποία τυγχάνει, να πραγματοποιείται αυτές τις ημέρες στην Κορυτσά Αλβανίας. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

81 Η Σ.Ε. αποφάσισε να υποβάλει μια πρόταση αρχικής ιδέας (Concept Paper) για ένα πρόγραμμα που θα χρηματοδοτηθεί από το GEF (Global Environment Facility - Παγκόσμιο Ταμείο Περιβάλλοντος). Η Σ.Ε. θα συνεργαστεί στενά με την KfW (Γερμανική Τράπεζα Ανασυγκρότησης) για το διορισμό τεχνικού συμβούλου που θα προετοιμάσει την πρόταση. Η ΣΕ αποφάσισε ότι τα μέλη της Γραμματείας της θα προέρχονται από τις τρεις συνεργαζόμενες ΜΚΟ: την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, την ΡΡΝΕΑ και τη ΜΑΡ. Τα μέλη αυτά θα είναι διαφορετικά από τους αντιπροσώπους των ΜΚΟ στη Σ.Ε. 139 Η ευλογοφανής παρατήρηση που μπορεί να κάνει κανείς, από αυτήν την πρώτη Τακτική Συνάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής, είναι ότι δικαιολογεί πλήρως, η συνεργασία, την ταύτιση με την έννοια της σύγχρονης μορφής διακρατικής περιβαλλοντικής συναίνεσης. Η πολυπρισματικότητα των θεμάτων που απασχολεί την Τριεθνή Συνεργασία, από την πρώτη της, κιόλας συνάντηση, είναι ευδιάκριτη. Η συνεργασία και αυτό διαφαίνεται και από τις αρμοδιότητες της Σ.Ε. από την πρώτη συνάντηση μετά την Διακήρυξη, στα Τίρανα, η οποία Σ.Ε. έχει ταυτόχρονα πολιτικό, διοικητικό, θεσμικό και τεχνικό ρόλο, ξεφεύγει από τα στενά περιβαλλοντικά όρια και διεισδύει σε οικονομικά και πολιτικά κανάλια, στα οποία βασικό ρόλο διαδραματίζει η οικονομική ανάπτυξη και η σχέση του με το περιβάλλον, οι πολιτικές προεκτάσεις της συνεργασίας στην περιοχή των Βαλκανίων και άλλα ζητήματα. Η κατεύθυνση προς την οποία θα κινηθεί η Τριεθνής, θα επιχειρηθεί να αναλυθεί παρακάτω, με κάθε επιφύλαξη βέβαια, μια και όπως έχει προϋπωθεί, είναι μια πρωτοβουλία, η οποία βρίσκεται αυτήν την στιγμή στο απώγειο της και μια πιθανή ερμηνεία της, αποδειχτεί παρακινδυνευμένη. 139 Βλ. αναλυτικά στο Παράρτημα της παρούσας μελέτης, για τα μέλη των θεσμικών οργάνων της Τριεθνής Συνεργασίας, της Συντονιστικής Επιτροπής και της Γραμματείας δηλαδή, τους άξονες δράσης τους, τα καθήκοντα, τις συνεδριάσεις κ.α. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

82 1 η Έκτακτη Συνάντηση Συντονιστικής Επιτροπής Πρεσπών. Θεσσαλονίκη 29 Ιουνίου 2001 Μετά από πρόσκληση του προέδρου, κ. Metodjia Dimovski, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Χωροταξίας της ΠΓΔΜ, η Συντονιστική Επιτροπή (ΣΕ) του Πάρκου Πρεσπών είχε την πρώτη έκτακτη συνάντησή της στο ΕΚΒΥ Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων 140 στη Θεσσαλονίκη, στις 29 Ιουνίου Στη συνάντηση παραβρέθηκαν όλα τα μέλη της ΣΕ από τις τρεις εμπλεκόμενες χώρες και από το σύστημα Ramsar/ MedWet, καθώς και παρατηρητές από διεθνείς και άλλες οργανώσεις και φορείς (UNDP, EURONATURE, GEF, τράπεζες GTZ και KfW, εκπρόσωπος EU/PHARE κ.α.). Στην ημερήσια διάταξη, κυριάρχησε, μια και αυτός ήταν και ο σκοπός της σύγκλισης, της έκτακτης αυτής συνέλευσης, η επεξεργασία αίτησης PDF-A (Χρηματοδότηση για ανάπτυξη προγράμματος), για υποβολή στο Παγκόσμιο Ταμείο για το Περιβάλλον (GEF) και η Περιγραφή ιδέας (Concept paper) του προγράμματος αυτού. Η συζήτηση που ακολούθησε, επομένως, επικεντρώθηκε σε αυτό το θέμα. Υπήρχαν διαφωνίες 141 πάνω στην έλλειψη συντονισμού των τριών κειμένων για την υποβολή στο GEF, δηλαδή του προσχεδίου Concept Paper, της προσχέδιας αίτησης PDF-Α της κ. Akhtar, και της μελέτης του ΣΣΔ. Ο κ. Remple (UNDP), ανέφερε, ότι αφού εξασφαλισθούν οι πόροι του PDF-Α και 140 Ο γενικός σκοπός του ΕΚΒΥ είναι να προωθήσει την αειφορική διαχείριση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων στην Ελλάδα και σε άλλες περιοχές της Μεσογειακής λεκάνης και της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Μεταξύ των έργων που εκπονεί το ΕΚΒΥ είναι και η αποτελεσματική χρήση αρδευτικού νερού σε υγρότοπους Ραμσάρ: αξιολογήθηκε το αρδευτικό δίκτυο Πρεσπών, το οποίο κατασκευάσθηκε κατά στάδια πριν από 30 έτη. Εκτιμήθηκε η αρδευτική αποδοτικότητα στα συλλογικά αρδευτικά δίκτυα της πεδιάδας Θεσσαλονίκης με σκοπό να επισημανθούν τα αίτια απωλειών νερού και να αναζητηθούν εφαρμόσιμες λύσεις. Τα αποτελέσματα της μελέτης αναμένεται να βοηθήσουν στην εξασφάλιση ευνοϊκότερων υδρολογικών συνθηκών στα φυσικά οικοσυστήματα του Δέλτα του Αξιού. Πηγή: Ε.Κ.Β.Υ. Βλ. επίσης: Ο κ. von Bechtolscheim (KfW) εξέφρασε τη προθυμία της KfW να διαθέσει όλους τους πόρους που χρειάζονται για την ανάπτυξη μιας πρότασης πλήρους προγράμματος. Ο κ. Γερμανίδης (Δήμαρχος της Πρέσπας/ Ελλάδα) ανέφερε ότι θα πρέπει να υπάρχει ουσιαστική συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στην όλη διαδικασία. Υπογράμμισε ότι η τοπική κοινωνία στη Πρέσπα γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε τα προβλήματα και τις ανάγκες της περιοχής και έχει πραγματοποιήσει μακροχρόνιες σχετικές μελέτες. Κατάληξε ότι η ΣΕ πρέπει να προχωρήσει με την αίτηση PDF-Α, όπως ανέλυσε ο κ. Remple (UNDP). Πηγή: Αναφορά της 1 ης Έκτακτης Συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

83 υποβληθεί ένα Concept Paper, η ΣΕ μπορεί είτε να υποβάλει αίτηση για PDF- Β για να εξασφαλίσει πόρους για επιπλέον προκαταρτικές δράσεις είτε να προχωρήσει άμεσα στην υποβολή μιας πρότασης πλήρους προγράμματος. Ο κ. Schuerholz, σύμβουλος της KfW, αμφισβήτησε την αναγκαιότητα να βρεθούν πόροι για το PDF-Α αναφέροντας ότι ήδη υπάρχει το προσχέδιο Concept Paper που έχει ετοιμάσει και που έχει τροποποιηθεί από τα μέλη της ΣΕ και προσωπικό του UNDP. Ο κ. Παπαγιάννης (Ramsar/ MedWet), σημείωσε ότι η εξέλιξη του Πάρκου Πρεσπών είναι πολύ ξεχωριστή. Στη Πρέσπα οι τρεις χώρες αναπτύσσουν μια κοινή ιδέα για τη περιοχή και, δεδομένου αυτού, χρειάζεται περισσότερος διάλογος έτσι ώστε στο τέλος το αποτέλεσμα να μην είναι μια σειρά μη σχετιζόμενων δράσεων αλλά ένα κοινό όραμα για τη Πρέσπα. Ακολούθησε αναλυτική συζήτηση, πάνω σε κάθε μια από τις παραγράφους του τροποποιημένου, πλέον, προσχεδίου Paper. Τα συμπεράσματα, επιγραμματικά, από αυτήν την συνάντηση 142, είναι: Concept Η υποβολή τροποποιημένου Concept Paper Η κοινοποίηση του νέου σχεδίου Concept Paper στα μέλη της ΣΕ μέσω της Γραμματείας του οργάνου και οι διαβουλεύσεις μεταξύ των μελών της ΣΕ για ένα μήνα, στις οποίες αν δεν ανακύψει κάποια ουσιαστική διαφωνία, σύνθεση τελικού κειμένου και υποβολή του στη Γραμματεία της Σ.Ε. Η έγκριση του τελικού κειμένου στην επόμενη τακτική συνάντηση της ΣΕ τον Νοέμβριο του 2001 και απόφαση σχετικά με την μελλοντική στρατηγική ανάπτυξης του προγράμματος (PDF-B ή πόροι της KfW) Την υποβολή του Concept Paper στο GEF το Νοέμβριο 2001 Ότι με την προϋπόθεση να εγκριθεί το Concept Paper που θα υποβληθεί στο GEF, την υλοποίηση της επιλεγμένης στρατηγικής ανάπτυξης προγράμματος, με στόχο την προετοιμασία πρότασης πλήρους προγράμματος 142 Πηγή: Αναφορά της 1 ης Έκτακτης Συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

84 2 η Τακτική Συνάντηση Συντονιστικής Επιτροπής Πρεσπών. Ψαράδες Νοεμβρίου 2001 Η Δεύτερη Τακτική Συνάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών, διοργανώθηκε από το Δήμο Πρεσπών και την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, στο χωριό Ψαράδες, μετά από πρόσκληση του κ. Μιχάλη Μοδινού, προέδρου του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφορικής Ανάπτυξης της Ελλάδας, εκπροσώπου του ελληνικού Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Στη συνάντηση παραβρέθηκαν επτά από τα εννέα μέλη της Σ.Ε. 143 από τις τρεις εμπλεκόμενες χώρες και από το σύστημα Ramsar/MedWet, καθώς και παρατηρητές από διεθνείς και άλλες οργανώσεις. Με βάση την ημερήσια διάταξη, η συνάντηση ασχολήθηκε με αρκετά και σημαντικά ζητήματα. Με τη μελέτη κατασκευής περιφερειακής οδού και με τις σχεδιαζόμενες δράσεις της KfW στη περιοχή των Πρεσπών στην Αλβανία και στην ΠΓΔΜ, καθώς και την παρουσίαση των σχεδιαζόμενων δράσεων του GTZ στην περιοχή των Πρεσπών. Με την παρουσίαση της προόδου του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης, καθώς επίσης και την εκπόνιση σχεδίου πρότασης ενός ενιαίου Σχεδίου Επικοινωνίας από τη Γραμματεία. Με το Επιχειρησιακό Σχέδιο και Πρόγραμμα Δραστηριοτήτων για το έτος 2002 και με την προετοιμασία μιας πρότασης GEF 144 και συγκεκριμένα, την παρουσίαση της φάσης αίτησης PDF B. Τέλος η ημερήσια διάταξη, προέβλεπε, την ενασχόλιση με θεσμικά και οικονομικά ζητήματα και κυρίως με τους κανόνες αναφοράς της Γραμματείας, της Τριεθνούς Συνεργασίας. Η συζήτηση που ακολούθησε την φάση έγκρισης της ημερήσιας διάταξης, ήταν άκρως ενδιαφέρουσα και μπορούμε να πούμε, σε σχέση με την προηγούμενη τακτική συνάντηση της Σ.Ε., μια και έχει αρχίσει πλέον να 143 Απουσίαζαν τα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής, από την πλευρά της Αλβανίας. Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. 144 Στην συνάντηση, είχαμε και μια είδηση. Τις πληροφορίες για τα σχόλια που έλαβε η Περιγραφή Ιδέας από τη Γραμματεία του GEF, η οποία όπως θα δούμε και παρακάτω, εγκρίθηκε αρχικά, από το GEF. Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

85 ωριμάζει η Τριεθνής Συνεργασία και να διασαφηνίζονται, έστω και αμυδρά, κάποια στοιχεία, που αφορούν το πλαίσιο δραστηριοποίησης, των επόμενων ετών. Το στοιχείο που αξίζει να αναφερθεί, από την μεριά των εκπροσώπων των τοπικών αρχών, 145 είναι ότι, το Πάρκο Πρεσπών δεν υπόκειται σε τυπικό νομικό καθεστώς και δεν έχει συγκεκριμένα όρια, γεγονός το οποίο κάνει ακόμη πιο σημαντικό το να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις του τοπικού πληθυσμού στις αποφάσεις της Συντονιστικής Επιτροπής (Σ.Ε.). Η κα Ρουμελιώτου (ΕΠΠ) παρουσίασε εκ μέρους της Γραμματείας, τις κύριες δράσεις κατά τη περίοδο αυτή, που ήταν η προετοιμασία της μελέτης του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης (ΣΣΔ) και το πρόγραμμα GEF. Άλλες προγραμματισμένες δράσεις, ανέφερε ότι καθυστέρησαν και ειδικότερα το πρόγραμμα κατασκευής υποδομών που πρόκειται να χρηματοδοτηθεί από την ελληνική κυβέρνηση και το υδρογεωλογικό πρόγραμμα 146 που υποστηρίχτηκε από το σύστημα REReP. Σχετικά με τη μελέτη του περιφερειακού δρόμου, η Γραμματεία πληροφόρησε τα μέλη της συνάντησης ότι η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας έχει συμπεριλάβει το πρόγραμμα στα σχέδια του Interegg III. Ακολούθως, η κα. Sieburger παρουσίασε μια γενική εικόνα των προγραμμάτων της KfW στην περιοχή. Στην Αλβανία εκπονούνται αρκετά προγράμματα: Σε συνεργασία με το Ταμείο Ανάπτυξης της Αλβανίας (ADF), το οποίο διαχειρίζεται το συνολικό ποσό των 4εκ.DM από τη KfW, DM θα δοθούν για κοινωνικές υποδομές στα χωριά του Εθνικού Πάρκου της αλβανικής πλευράς. Επίσης, 8εκ.DM προορίζονται για την 145 Και εννοούμε τον κ. Γερμανίδη τον Δήμαρχο Πρεσπών που άνοιξε την συνεδρίαση. 146 Η πρώτη καθυστέρηση οφειλόταν, στις εκτεταμένες αλλαγές που συνέβαιναν, στη δομή του συστήματος αναπτυξιακής βοήθειας της Ελλάδας, το οποίο μεταφερόταν τότε, από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας στο Υπουργείο Εξωτερικών. Η υλοποίηση του υδρογεωλογικού προγράμματος αναμενόταν τελικά να ξεκινήσει μέσα στους επόμενους μήνες. Η μη υλοποίηση του, οφειλόταν αποκλειστικά σε έλλειψη πόρων, αν και υπήρχε η διάθεση για χρηματοδότηση από την KfW και την ελληνική κυβέρνηση, αλλά τότε θεωρήθηκε ότι θα έπρεπε να προηγηθούν διαβουλεύσεις ειδικών από τις τρεις πλευρές με σκοπό να βελτιωθεί η προϋπάρχουσα πρόταση του προγράμματος. Οι εκπρόσωποι της ΠΓΔΜ ζήτησαν να μάθουν πληροφορίες σχετικά με λεπτομέρειες του προγράμματος όπως τις διαστάσεις των κτηρίων, τη διαδικασία εκταμίευσης, τους όρους για τους συμβαλλόμενους κλπ., δεδομένου ότι οι αρμόδιες αρχές στο Ρέζεν (FYROM), χρειάζεται να εγκρίνουν μια λεπτομερή τεχνική πρόταση. Όμως, αν και η δέσμευση εξακολουθεί να ισχύει, οι τελικές λεπτομέρειες και οι όροι του προγράμματος δεν έχουν ακόμα εγκριθεί και οριστικοποιηθεί, πράγμα που πιθανολογείται να οριστικοποιηθεί στην 3 η Τακτική Συνάντηση της Σ.Ε. στην Κορυτσά (τέλη Μαϊου 2002). Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

86 προστατευόμενη περιοχή στην Πρέσπα (εθνική και διακρατική) σύμφωνα με μελέτη σκοπιμότητας που ολοκληρώθηκε τον περασμένο χρόνο από διαφορετικό πρόγραμμα. Μίλησε επίσης σχετικά με ένα παλαιό ποσό γερμανικών χρημάτων που είχαν δεσμευτεί για προγράμματα στην Ελλάδα και τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στην περιοχή της Πρέσπας. Ο κ. Andoni (δήμαρχος Liqenas, Αλβανία) δήλωσε, ότι τα χρήματα που δίνονται στην Αλβανία θα αξιοποιηθούν αναλόγως και συμπλήρωσε, ότι οι πόροι θα πρέπει να αυξηθούν λόγω του ότι αυτή η πλευρά της Πρέσπας είναι η πιο υποβαθμισμένη και έχει ανάγκη βασικές υποδομές. Συνεχίζοντας η κα. Sieburger, είπε ότι, το ποσό που αναφέρθηκε (14εκ. DM) όσον αφορά στην ΠΓΔΜ διοχετεύεται, μέσω διμερούς προγράμματος βοήθειας, το οποίο όμως πρόκειται να λάβει υπόψη τη συνολική εικόνα της Πρέσπας. Είπε επίσης, ότι η Γερμανική Κυβέρνηση σχεδιάζει τις επενδύσεις της για την προστασία της περιοχής σε διμερές επίπεδο, αλλά έχει επίσης, σταθερή δέσμευση ότι σε θέματα όπως το υδρολογικό, ένα πρόγραμμα δεν μπορεί παρά να είναι τριμερές 147. Στην συνέχεια, ο κ. Biallas (GTZ) έκανε παρουσίαση του γερμανικού προγράμματος τεχνικής συνεργασίας (2 εκ. DM), το οποίο αρχικά προορίζεται για τη διακρατική συνεργασία και δεν περιορίζεται σε διμερές επίπεδο. Επεσήμανε ότι αυτό δεν είναι ένα επενδυτικό πρόγραμμα και ότι προορίζεται να αξιοποιηθεί από τοπικές κοινότητες, κοινωνίες, ιδιωτικούς φορείς κλπ., και όχι μόνο από κυβερνήσεις. Θα ήθελε να δει την συνεργασία να επεκτείνεται από την προστασία του περιβάλλοντος σε οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες στη Πρέσπα και αυτό είναι ο λόγος που «μικρά» διασυνοριακά προγράμματα κρίνονται πιθανά για χρηματοδότηση. Ακουλούθησε η παρουσίαση της προόδου, της μελέτης του Στατηγικού Σχεδίου Δράσης και τις κύριες θεματικές ενότητες της Διαφαίνεται εδώ καθαρά ο ενεργός οικονομικός ρόλος που επιδιώκει η Γερμανική κυβέρνηση, τόσο στην περιοχή της Πρέσπας, όσο και σε αυτήν, της Αχρίδας. Η Γερμανία επιθυμεί να επενδύσει οικονομικά στις περιοχές αυτές και προωθεί την δημιουργία συνολικά, μιας Ευρωπεριφέρειας Πρεσπών-Αχρίδας, στοιχείο που εναντιώνεται στις προθέσεις της ελληνικής πλευράς, η οποία επιθυμεί να παραμείνει η συνεργασία στα στενά όρια των Πρεσπών, ή ακόμα, να δημιουργηθεί Ευρωπεριφέρεια, μόνον για την περιοχή αυτή. Πηγή: Συνέντευξη Βιβή Ρουμελιώτου, Ε.Π.Π. c/o WWF Greece, 6/2/ Βλ. Παράρτημα παρούσας μελέτης, ολοκληρωμένο το κείμενο μελέτης του Σ.Σ.Δ. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

87 Η συζήτηση ακολούθως, επικεντρώθηκε στην ανάγκη και τους τρόπους εξεύρεσης πόρων για το Πάρκο Πρεσπών. Ο κ. Γκαίτλιχ (Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφορικής Ανάπτυξης) είπε ότι θα μπορούσε να ζητηθεί από ΜΚΟ, όπως το WWF Ελλάς, να προβούν σε δράσεις εξεύρεσης πόρων για τις μελλοντικές δραστηριότητες του Πάρκου, ούτως ώστε να κινητοποιηθούν και ιδιωτικές πηγές χρηματοδότησης. Ο κ. Dimovski (σκοπιανό μέλος της Σ.Ε.), αμφισβήτησε την δυνατότητα του MAP και της PPNEA να καλύψουν τα έξοδά τους και ζήτησε μια σαφή αντιστοίχηση με το Επιχειρησιακό Σχέδιο και το Πρόγραμμα Δραστηριοτήτων 149. Στα οικονομικά θέματα και δει του προϋπολογισμού για το συνολικό κόστος του 2002, επισημάνθηκε από την Σ.Ε. ότι υπάρχει έλλειμμα ευρώ. Ο κ. Biallas (GTZ), προσφέρθηκε να χρηματοδοτήσει ολόκληρο το επικοινωνιακό μέρος του προϋπολογισμού και η κα. Sieburger (KfW), την έκτακτη συνάντηση της Επιτροπής αντίστοιχα. Στο σημείο αυτό η κα. Ρουμελιώτου είπε ότι υπάρχει ένα υπολειπόμενο έλλειμμα στα βασικά έξοδα, το οποίο θα πρέπει να καλυφθεί, και συγκεκριμένα η τρίτη και η τέταρτη τακτική συνάντηση της ΣΕ που δεν έχουν καλυφθεί πλήρως. Τα έξοδα αυτά, δεσμεύτηκε να καλύψει η GTZ. Στην συνέχεια, συζητήθηκαν τα αποτελέσματα της υποβολής Περιγραφής Ιδέας για το Πάρκο Πρεσπών στη Γραμματεία του GEF και τις προϋποθέσεις για μια αίτηση PDF-Β. Ο εκπρόσωπος του Παγκόσμιου Ταμείου Περιβάλλοντος, πληροφόρησε την Επιτροπή ότι η Γραμματεία του GEF ενέκρινε την Περιγραφή Ιδέας στις 15 Νοεμβρίου και το πρόγραμμα έχει μπει στη διαδικασία του GEF. Το επόμενο βήμα, ήταν η σύνταξη μιας αίτησης PDF-B. Ο σκοπός ή στόχοι του PDF B είναι: ο αποτελεσματικός σχεδιασμός ενός πλήρως διατυπωμένου προγράμματος, η απόκτηση καλύτερης γνώσης σχετικά με το οικοσύστημα και άλλα θέματα, η επίτευξη μεγαλύτερης κυριότητας από τους άμεσα ενδιαφερόμενους και μεγαλύτερη δέσμευση υποστήριξης από χρηματοδότες. Στα πλαίσια προετοιμασίας μιας ολοκληρωμένης πρότασης που θα είναι επιλέξιμη για χρηματοδότηση από το 149 Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

88 GEF, οι πόροι του PDF B μπορούν να χρηματοδοτήσουν: διαβουλεύσεις (πχ. με χρηματοδότες, κυβερνήσεις), συναντήσεις ενδιαφερόμενων φορέων, τεχνικές μελέτες (πχ. υδρογεωγραφική λεκάνη, επομένως οι πόροι PDF B μπορούν να χρηματοδοτήσουν μερικώς το υδρογεωλογικό πρόγραμμα), τεχνική βοήθεια (πχ. σχεδιασμός προγράμματος GEF) 150 πληροφοριών (πχ. βασική χαρτογράφηση) 151. και συλλογή Αρκετά ενδιαφέρουσα, ήταν και η συζήτηση γύρω από τα θεσμικά όργανα, την Γραμματεία και την Συντονιστική Επιτροπή, το ζήτημα της απόκτησης νομικής προσωπικότητας τους, τις δικαιοδοσίες της Γραμματείας έναντι της Σ.Ε., ώστε να μην επέρχεται σύγκρουση ρόλων, αλλά και να μην υποβαθμιστεί η Γραμματεία ως όργανο, από μια πιθανή μείωση της δυνατότητας της να παίρνει αποφάσεις. Ακόμα, συζητήθηκε το θέμα της πιθανότητας ίδρυσης Ταμείου για τη Πρέσπα, το οποίο σχετίζεται τόσο με την 150 Τα βασικά στοιχεία για ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα GEF είναι: τεχνικά στοιχεία (ανάλυση απειλών, ανάλυση εμπλεκόμενων φορέων, ανάλυση λογικού πλαισίου), διαδικασίες εφαρμογής/ εκτέλεσης (πχ. μια επιτροπή διαχείρισης προγράμματος), μηχανισμοί συμμετοχής κοινού, σύστημα παρακολούθησης του προγράμματος και οικονομικός σχεδιασμός (GEF και μη-gef ανάλυση κόστους). Για τον σχεδιασμό PDF, το UNDP μπορεί να παρέχει μια φόρμα, παραδείγματα, βοήθεια από ειδικούς και συντακτική βοήθεια. Ορισμένες συμβουλές για την διευκόλυνση έγκρισης της αίτησης PDF B είναι: να μην υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ υποβολής της και υποβολής της Περιγραφής Ιδέας, και καλύτερα να χρησιμοποιηθεί το ίδιο σώμα κειμένου, να απαντηθούν άμεσα τα σχόλια της Γραμματείας του GEF, να υπάρχει σαφήνεια όσον αφορά τις ανάγκες ανάπτυξης προγράμματος, να καθορίζονται συνχρηματοδοτικές δεσμεύσεις συμπεριλαμβανομένων χρημάτων που τρέχουν παράλληλα, να προετοιμαστούν γράμματα υποστήριξης από τα Κομβικά Σημεία του GEF στις δύο χώρες και από την ελληνική κυβέρνηση, να περιληφθούν Κανόνες Αναφοράς για του συμβούλους και τα υπο-συμβόλαια, να υπάρχει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα εργασιών, και συγκεκριμένος προϋπολογισμός (UNDP και συνχρηματοδότηση).το χρονικό πλαίσιο εξαρτάται από τις συμφωνίες που έχουν επιτευχθεί σχετικά με το περιεχόμενο του PDF B. Εάν είναι ξεκάθαρο το τι πρέπει να γίνει για την προετοιμασία μιας ολοκληρωμένης πρότασης τότε ο χρόνος που χρειάζεται είναι λίγος. Το κείμενο PDF B θα εξεταστεί από το UNDP, περίπου σε δύο με τρεις εβδομάδες, και τελικά θα υποβληθεί στη Γραμματεία του GEF, η οποία δίνει συνήθως έγκριση μέσα σε πέντε ημέρες (θα πρέπει όμως να υπολογίζονται γύρω στις δύο με τρεις εβδομάδες). Στη συνέχεια θα πρέπει να κανονιστούν οι διαδικασίες εκτέλεσης και θα μπορεί να ξεκινήσει η υλοποίηση (αυτό μπορεί επίσης να πάρει δύο με τρεις εβδομάδες). Το πλήρες πρόγραμμα θα πρέπει να έχει εγκριθεί στο τέλος του Στο μεταξύ, θα είναι διαθέσιμοι οι πόροι του PDF B. Το όριό τους είναι USD. Παρόλα αυτά, είναι καλύτερα να μην ζητηθεί το μέγιστο αυτό ποσό, αλλά να σχεδιαστούν με προσοχή οι απαραίτητες δράσεις για το πρόγραμμα του Πάρκου Πρεσπών. Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Σ.Ε. 151 Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Σ.Ε. του Πάρκου Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

89 απόκτηση νομικής υπόστασης 152 όσο και με την συστηματοποίηση των διαφόρων πηγών χρηματοδότησης 153. Στην συζήτηση για την δικαιοδοσία της Γραμματείας, παρουσιάστηκαν διαφωνίες. Από την μια υπήρξαν απόψεις 154 που υποστήριζαν ότι, η Γραμματεία δεν θα πρέπει να λαμβάνει αποφάσεις και ότι θα πρέπει να έχει πάντοτε υπόψη τον καθοριστικό ρόλο της Σ.Ε. και από την άλλη πολλοί υιοθέτησαν την άποψη πως, εάν η ΣΕ αποφασίσει να μην επιτρέπει στην Γραμματεία να παίρνει κανενός είδους αποφάσεις, ενώ κάτι τέτοιο απαιτείται σε καθημερινή βάση, ανακύπτει κίνδυνος παράλυσης της λειτουργίας αυτού του σημαντικού οργάνου και πως το μόνο που θα μπορούσε να αποτελέσει θέμα είναι εάν η Γραμματεία υπερβαίνει την εξουσία της 155. Τέλος συζητήθηκε το θέμα της πρόσληψης του Υπεύθυνου Επικοινωνίας, της έδρας του καθώς και ποιό όργανο έχει την δικαιοδοσία πρόσληψης του και αν θα έπρεπε πρώτα να αποκτηθεί νομική προσωπικότητα των οργάνων ή όχι, για να γίνει η πρόσληψη. 152 Μολονότι ο στόχος είναι η απόκτηση νομικής προσωπικότητας για την διαχείριση του Πάρκου Πρεσπών, χρειάζονται πολλές ακόμα διαβουλεύσεις. Στο ΣΣΔ δεν γίνεται ιδιαίτερη αναφορά για την εναρμόνιση των νομικών πλαισίων και των διαχειριστικών σχεδίων. Στην συνάντηση αναφέρθηκε ότι χρειάζεται να γίνουν οι απαραίτητες δράσεις για να αποκτήσει η ΣΕ και η Γραμματεία νομική προσωπικότητα, και για το λόγο αυτό θα πρέπει να γίνει μια πρόταση για παροχή νομικής συμβουλής, το οποίο ενδιέφερε και τη GTZ. Συμφώνησαν ότι, σε περίπτωση που δεν μπορούν να δοθούν πόροι της GTZ για μια τέτοια δράση, θα πρέπει να εξεταστεί η πιθανότητα χρήσης πόρων του PDF. Πηγή: 2 η Τακτική Συνάντηση Σ.Ε. 153 Στα πλαίσια προγραμμάτων GEF συχνά δημιουργούνται Ταμεία, όμως είναι πολύ δύσκολο να οργανωθούν περιφερειακά ταμεία. Η δυνατότητα αυτή θα μπορούσε να διερευνηθεί κατά τη φάση PDF B, ειδικά όσον αφορά την διοίκηση ενός τέτοιου θεσμού και ότι μια πιθανότητα θα μπορούσε να είναι η ίδρυση δύο τέτοιων Ταμείων, ένα για την Αλβανία και ένα για την ΠΓΔΜ, και πιθανά ένα για τα σταθερά έξοδα της Γραμματείας. Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Σ.Ε. του Πάρκου Πρεσπών. 154 Υπέρ της κατάργησης της δυνατότητας λήψης αποφάσεων από την Γραμματεία τάχθηκαν ο κ.γερμανίδης και ο κ. Dimovski, ενώ πολλοί εναντιώθηκαν σ αυτήν την πιθανότητα, μεταξύ άλλων και οι κ. Μιχάλης Μοδινός, πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφορικής Ανάπτυξης, ως προεδρεύων και κ. Biallas (GTZ). Πηγή: 2 η Τακτική Συνάντηση Σ.Ε. 155 Άποψη του κ. Μιχάλη Μοδινού, ως προέδρου και συνέχισε λέγοντας ότι ο κυρίαρχος ρόλος της ΣΕ διακρίνεται καθαρά σε όλα τα κείμενα και επομένως το μόνο θέμα που θα έπρεπε να απασχολεί είναι η πιο αποτελεσματική εκτέλεση του ρόλου της ΣΕ, μέσω περισσότερων συναντήσεων, περισσότερων άμεσων επαφών, και μεγαλύτερης ευθύνης από την πλευρά των μελών της ΣΕ, κάτι το οποίο θα διευκόλυνε και τη Γραμματεία στην εκτέλεση του δικού της ρόλου. Πηγή: 2 η Τακτική Συνάντηση Σ.Ε. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

90 Τα συμπεράσματα και οι αποφάσεις, της συνάντησης αυτής, ήταν μεταξύ άλλων: Η Συντονιστική Επιτροπή εξέφρασε την ανησυχία της για τις παλαιότερες και τις παρούσες παρεμβάσεις και τη γενική υδρολογική κατάσταση των Πρεσπών που σταδιακά χειροτερεύει και συμφώνησαν να ξεκινήσουν την εφαρμογή του υδρογεωλογικού προγράμματος, το οποίο βρίσκεται σε προετοιμασία για περισσότερο από ένα χρόνο, μόλις βρεθεί χρηματοδότηση. Η σχετική πρόταση προγράμματος, η οποία είχε αρχικά υποβληθεί στο σύστημα REReP από την αλβανική κυβέρνηση και αργότερα υιοθετήθηκε από τις άλλες δύο χώρες, πρόσφατα οριστικοποιήθηκε από μια τριμερή συνάντηση εμπειρογνωμόνων και στοχεύει στον καθορισμό της υδρολογικής ισορροπίας της λεκάνης απορροής και στην αντιμετώπιση των υδατικών αναγκών των τριών χωρών με αειφορικό τρόπο. Η KfW εξέφρασε την ετοιμότητά της να χρηματοδοτήσει το πρόγραμμα σε συνεννόηση με την ελληνική κυβέρνηση 156. Οι αντιπρόσωποι της KfW και της GTZ πληροφόρησαν επίσης τη Σ.Ε. για τη διαθέσιμη χρηματοδότηση για την περιοχή της Πρέσπας. Η Σ.Ε. καλοσώρισε την ετοιμότητα των διεθνών χρηματοδοτών να συνεισφέρουν στη διαδικασία του Πάρκου Πρεσπών και διαπίστωσε την ανάγκη να συστηματοποιηθούν, οργανωθούν και συντονιστούν τα διάφορα χρηματοδοτικά μέσα, πιθανώς μέσω ενός Ταμείου Πρεσπών, ούτως ώστε να διαφαλιστεί ότι όλα τα προγράμματα που θα χρηματοδοτηθούν τηρούν τον ενιαίο στρατηγικό σχεδιασμό, τον οποίο προσπαθεί να επιτύχει η Σ.Ε. Και οι δύο διεθνείς χρηματοδότες δεσμεύτηκαν να θέσουν όλα τα σχετικά τους προγράμματα υπό εξέταση από τη Σ.Ε., ούτως ώστε να αποφευχθεί η σύγχυση και η αλληλεπικάλυψη δραστηριοτήτων που θα εφαρμοστούν. 156 Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Σ.Ε. του Πάρκου Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

91 Η Σ.Ε. συζήτησε τη πρόοδο με το πρόγραμμα του ΣΣΔ και συμφώνησε ότι υπάρχει ανάγκη να διορθωθούν οι αδυναμίες που σημειώθηκαν και να πραγματοποιηθούν περισσότερες διαβουλεύσεις με τις τοπικές κοινωνίες και τις αρμόδιες αρχές για το περιεχόμενο και το στρατηγικό σχεδιασμό για τη λεκάνη των Πρεσπών. Συμφωνήθηκε επίσης να ακολουθηθεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση και να προωθηθούν οι επείγουσες και ώριμες δραστηριότητες μεταξύ αυτών που παρουσίαστηκαν. Η Σ.Ε. συζήτησε την πρόταση Σχεδίου Επικοινωνίας που ετοιμάστηκε από τη Γραμματεία και το ενέκρινε καταρχήν. Επίσης συμφώνησε να εφαρμοστούν κατά προτεραιότητα ορισμένες συγκεκριμένες δραστηριότητες που προβλέπονται στο Σχέδιο. Συγκεκριμένα αποφάσισε να οργανωθεί μια έκτακτη συνάντηση της Σ.Ε. για να συζητηθούν τα αποτελέσματα της μελέτης του ΣΣΔ. Τέλος, αποφάσισε να αναπτύξει κάποια συγκεκριμένα εργαλεία επικοινωνίας, και ειδικότερα ένα ενημερωτικό φυλλάδιο και ένα ενημερωτικό δελτίο, ένα λογότυπο του Πάρκου Πρεσπών και μια ιστοσελίδα, και να ενισχύσει τη Γραμματεία με έναν Υπεύθυνο Επικοινωνίας πλήρους απασχόλησης. Τα σχετικά έξοδα έχουν ενσωματωθεί στα κεντρικά λειτουργικά έξοδα της Επιτροπής για το έτος Η Σ.Ε. πληροφορήθηκε με ευχαρίστηση ότι εγκρίθηκε η Περιγραφή Ιδέας που υποβλήθηκε στη Γραμματεία του GEF εκ μέρους της Επιτροπής στις 29 Οκτωβρίου 2001 και ότι το πρόγραμμα έχει μπει στη διαδικασία του GEF. Η Σ.Ε. αποφάσισε να δεχτεί την ευγενική προδφορά του UNDP και της KfW για την πρόσληψη εμπειρογνωμώνων, οι οποίοι θα ετοιμάσουν το σχετικό κείμενο έως το τέλος του Ιανουαρίου 2002, στη βάση διαβουλεύσεων με όλους τους ενδιαφερόμενους στις τρεις χώρες. Το σχέδιο αίτησης PDF B εν συνεχεία θα διανεμηθεί για έγκριση από τα μέλη της ΣΕ (2 εβδομάδες), θα εξεταστεί από το Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

92 UNDP (2-3 εβδομάδες) και θα υποβληθεί στη Γραμματεία του GEF για τελική έγκριση (2-3 εβδομάδες). Η Επιτροπή επίσης δέχτηκε την ευγενική προσφορά της GTZ να παράσχει χρηματοδότηση για νομική συμβουλή σχετικά με τη δυνατότητα να αποκτήσει κάποιο τριμερές όργανο, πιθανόν η Γραμματεία, νομική προσωπικότητα. Μια τέτοια εξέλιξη θα διευκόλυνε ιδιαίτερα τη διαχείριση των πόρων και την εκτέλεση κοινών δραστηριοτήτων στα πλαίσια του προγράμματος GEF και, γενικότερα, την οργάνωση της εργασίας και τη διαχείριση των πόρων που απευθύνονται σε κοινές δραστηριότητες. Η Σ.Ε. ενέκρινε τον προϋπολογισμό της. Οι τρεις Κυβερνήσεις εγγυήθηκαν ότι, αν παραστεί ανάγκη, τυχόν έλειμμα σχετικό με τις κεντρικές δαπάνες θα καλυφθεί. Η Σ.Ε. αποφάσισε να συστήσει μια επιτροπή αξιολόγησης για να αποτιμήσει την έως τώρα εργασία της Γραμματείας και της Επιτροπής και να υποβάλει σχετική αναφορά στη Γραμματεία. Επίσης εξέφρασε την ευγνωμοσύνη της στη χρηματοδοτική κοινότητα για το ενδιαφέρον της για το Πάρκο Πρεσπών που αποδεικνύεται από την ενεργό συμμετοχή της σε όλες τις συναντήσεις. Επιπλέον, η Σ.Ε. ενεθάρρυνε την χρηματοδοτική κοινότητα να συντονίσει τις προσπάθειές της, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η μέγιστη συνέργεια προς όφελος της περιοχής των Πρεσπών και των κατοίκων της Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Σ.Ε. του Πάρκου Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

93 3 η Τακτική Συνάντηση Συντονιστικής Επιτροπής Πρεσπών. Κορυτσά-Αλβανία τέλη Μαϊου 2002 Η Τρίτη Τακτική Συνάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου των Πρεσπών πραγματοποιήθηκε, αυτές τις ημέρες, στην Κορυτσά της Αλβανίας. Σύμφωνα με την ημερήσια διάταξη, τα θέματα που συζητήθηκαν είναι: Το Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης, το οποίο βρίσκεται πλέον στην τελική του ευθεία, η πρόταση PDF B για την χρηματοδότηση από το GEF, όπως έγινε και στην 2 η Τακτική Συνάντηση, καθώς επίσης θα συζητηθεί και το υδρογεωλογικό πρόγραμμα και συγκεκριμένα η υδρολογική πρόταση για χρηματοδότηση από την KfW και την ελληνική κυβέρνηση 158. Εκτός από αυτές τις συναντήσεις, έγιναν και άλλες, σε επίπεδο Υπουργών Εξωτερικών των τριών χωρών, όπως αυτή, στις 14 Ιουλίου 1999 (πριν την Διακήρυξη) στον Αγ. Αχίλλειο Πρεσπών, όπου εξέτασαν την πιθανότητα δημιουργίας κοινών προγραμμάτων οικοτουρισμού στην περιοχή. Επίσης η συνάντηση, των τριών μελών πλέον, στις 8 Μαρτίου 2000 στην πόλη Korca των Σκοπίων, καθώς επίσης και η συνάντηση, υπό την αιγίδα του East West Institute, στις Σεπτεμβρίου στο Oteshevo των Σκοπίων 159. Τέλος είχαμε την πρόσφατη συνάντηση στις 25 Αυγούστου 2001 στον Αγ.Αχίλλειο των Πρεσπών 160, στα πλαίσια των ετήσιων πολιτιστικών εκδηλώσεων. Οι συναντήσεις αυτές, που ξεκίνησαν από την Διακήρυξη του Φεβρουαρίου του 2000 και καταλήγουν στις μέρες μας, είτε σε επίπεδο πρωθυπουργών, είτε σε επίπεδο ΥΠΕΞ ή σε επίπεδο Συντονιστικής Επιτροπής, αποτυπώνουν και αυτές την πορεία της Διασυνοριακής Συνεργασίας των τριών κρατών, πρός το μέλλον. Χαρακτηρίζουν επίσης την μορφή της πρωτοβουλίας αυτής, ως μια σύγχρονη μορφή περιβαλλοντικής συναίνεσης και ως πρότυπο για την περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης. 158 Πηγή: Ε.Π.Π.-WWF Hellas: Δάφνη Μάντζιου, Msc in Environmental Management Collaborator in the Freshwater Programme. Αθήνα Βλ.παράρτημα, ανακοινωθέντα συναντήσεων ΥΠΕΞ χωρών τριεθνής. Πηγή: Διεύθυνση Αναπτυξιακών Προγραμμάτων & Διεθνών Οργανισμών, ΥΠΕΣΔΔΑ 160 Βλ. : Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

94 ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΡΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΡΕΣΠΩΝ ΕΙΔΟΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ-ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΔΡΑΣΕΙΣ-ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ) 1 Πρώτη συνάντηση μετά την Διακήρυξη της 2/2/2000 Τίρανα, Οκτωβρίου Σύσταση τριμερούς Σ.Ε Προετοιμασία Πρώτης Τακτικής Συνάντησης -Επίσημος διορισμός Γραμματείας -Απόφαση για εκτέλεση των πρώτων κοινών προγραμμάτων (Σ.Σ.Δ.) 2 Πρώτη Τακτική Συνάντηση Σ.Ε. Σκόπια, Ιανουαρίου Επέκταση υδρολογικού προγράμματος, συστήματος REReP -Υποβολή Concept Paper για ένα πρόγραμμα που θα χρηματοδοτηθεί από το GEF(Παγκόσμιο Ταμείο Περιβάλλοντος) 3 Πρώτη Έκτακτη Συνάντηση Σ.Ε. Θεσσαλονίκη, 29 Ιουνίου Επεξεργασία αίτησης PDF-A(Χρηματοδότηση για ανάπτυξη προγράμμ.) για υποβολή στο GEF -Χρηματοδότηση από Γερμανική Τράπεζα Ανασυγκρότησης (KfW) 4 Δεύτερη Τακτική Συνάντηση Σ.Ε. Ψαράδες, Νοεμβρίου Χρηματοδότηση από KfW και GTZ του υδρογεωλογικού προγράμματος -Έγκριση υποβληθέντος Concept Paper από την Γραμματεία του GEF. Προετοιμασία σχεδίου PDF-B 5 Τρίτη Τακτική Συνάντηση Σ.Ε. Κορυτσά, Μαϊος Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης. (Ατζέντα) -Πρόταση PDF B για χρηματοδότηση από το GEF. (Ατζέντα) -Υδρολογική πρόταση για τις Πρέσπες. (Ατζέντα) 161 Θα αποτελείται από τρεις εκπροσώπους από κάθε χώρα. Από την αρμόδια αρχή, από την τοπική κοινωνία και από τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στις Πρέσπες. Τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο 2000 τα Υπουργεία Περιβάλλοντος των 3 χωρών διόρισαν τα μέλη της Σ.Ε. Ο στόχος για αυτήν την πρώτη συνάντηση ήταν : Να οικοδομηθούν μεταξύ των τριών πλευρών και στα διάφορα επίπεδα (κρατικές αρχές, διεθνείς οργανισμοί, τοπικές κοινωνίες, ερευνητές, ΜΚΟ) μόνιμοι δεσμοί επικοινωνίας, ανταλλαγής πληροφοριών, συνεργασίας, αλληλοσεβασμού και εμπιστοσύνης, έτσι ώστε να είναι τελικά δυνατός ο συντονισμός δράσεων και η λήψη και εφαρμογή κοινών διαχειριστικών και αναπτυξιακών παρεμβάσεων. Εκτός της Ε.Π.Π. οι άλλες 2 ΜΚΟ είναι: ΡΡΝΕΑ:Αλβανία, ΜΑΡ: F.Y.R.O.M. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

95 4.4. Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Αποκρυσταλλώνεται κυρίως μέσα από το Σ.Σ.Δ. το οποίο υιοθετεί τους στόχους του Βαλκανικού Πάρκου Πρεσπών (αειφόρος ανάπτυξη, προστασία φυσικών και πολιτιστικών αξιών, κοινή στρατηγική αντιμετώπισης). Είναι το εργαλείο για έναν συνολικό ορθολογικό σχεδιασμό του Πάρκου. Το όραμα είναι η μελλοντική συνδιαχείριση του Πάρκου. Το μέσο επίτευξης αυτού του οράματος, είναι το Σ.Σ.Δ. 162 Οι πιέσεις που δέχεται το οικοσύστημα των Πρεσπών, παρόλη την ευαισθητοποίηση, παραμένουν να υφίστανται. Εκτός από τις απειλές της λαθροθηρίας, της λαθραλιείας και της λαθροϋλοτομείας, υπάρχει και το πρόβλημα της υδρολογικής κατάστασης των Λιμνών, λόγω των παρεμβάσεων για αρδευτικούς σκοπούς. Η λύση των προβλημάτων αυτών, δεν είναι η απαγόρευση της χρήσης του υγροτόπου από τον άνθρωπο, αλλά η αναζήτηση της φέρουσας ικανότητας του οικοσυστήματος, ώστε η διαχείριση του να γίνεται με μη-βλαπτικό τρόπο, για το περιβάλλον. Κύριος αρωγός στην προσπάθεια αυτή είναι το Σ.Σ.Δ.. Η στροφή προς την αναζήτηση χρηματοδοτικών μέσων ήταν αναπόφευκτη. Το πρόγραμμα του GEF, ύψους 6 εκατ. δολαρίων, καθώς και οι χρηματοδοτήσεις από KfW και GTZ θα προσδώσουν νέους ορίζοντες στην τριεθνή συνεργασία, δημιουργώντας προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης, στην ευρύτερη περιοχή. Η συμβολή αυτών των χρηματοδοτικών παραγόντων είναι επίσης αποφασιστική, στο επίπεδο της υποβοήθησης, της δημιουργίας κοινής συνείδησης 163 και κοινών συνισταμένων, των τριών χωρών, ώστε να καμφθούν, ενδεχόμενες αδυναμίες άμεσης ανταπόκρισης, στις απαιτήσεις της τριεθνής συνεργασίας. Η πορεία προς το μέλλον, προβλέπει επίσης και την δημιουργία Κέντρων Μελέτης και Διαχείρισης Περιβάλλοντος 164 στην ΠΓΔΜ και στην Αλβανία, καθώς επίσης και την δημιουργία Περιφερειακού 162 Βλ.παράρτημα προτάσεις της μελέτης του Σ.Σ.Δ. από την 2 η Τακτική Συνάντηση της Σ.Ε. 163 Πηγή: άρθρο Π.Πατρώνου. Νόμος και Φύση : Τριμηνιαία Επιθεώρηση Δικαίου Βιώσιμης Ανάπτυξης. Τόμος 7 (2000)-Τεύχος 1-2, σελ Δημιουργία απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδομής για τη λειτουργία του Πάρκου που θα αποτελέσει τη βάση ενός ενιαίου συστήματος επιστημονικής μελέτης, παρακολούθησης και διαχείρισης της λεκάνης των Πρεσπών. Η σχετική πρόταση προγράμματος, που αφορά τη δημιουργία "Κέντρων Μελέτης και Διαχείρισης Περιβάλλοντος" στην Αλβανία και την ΠΓΔΜ, έχει υποβληθεί από την ΕΠΠ το περασμένο καλοκαίρι και ανέρχεται στα 240εκ.δρχ. Πηγή: Ε.Π.Π. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

96 Ερευνητικού Εκπαιδευτικού Κέντρου στην Ελληνική Πρέσπα 165. Τέλος προβλέπονται υδρογεωλογικές μελέτες για την λεκάνη απορροής των Λιμνών, ώστε να αντιμετωπιστεί το θέμα της διαχείρισης των νερών (με διακρατικές συμφωνίες) και το πρόβλημα της χερσοποίησης της Αλβανικής Πρέσπας. Η πορεία που ακολούθησε την Διακήρυξη, θεωρείται ενθαρρυντική για το μέλλον της περιοχής. Κρίθηκε αναγκαία επίσης η σαφής οριοθέτηση του τρόπου διαχείρισης του Πάρκου, μια και δεν προβλεπόταν ανάλογος φορέας διαχείρισης για τους υγροτόπους στα διεθνή νομικά κείμενα (π.χ. Σύμβαση Ραμσάρ) 166, αλλά και στην ελληνική εθνική έννομη τάξη Δημιουργία Περιφερειακού Ερευνητικού /Εκπαιδευτικού Κέντρου στην Ελληνική Πρέσπα που θα στελεχωθεί από επιστήμονες και από τις τρεις χώρες και θα αποτελέσει το σημείο αναφοράς και το όχημα μεταφοράς τεχνογνωσίας για τη μελλοντική λειτουργία του διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών. Πρόκειται για τη μετασκευή ενός άδειου ιχθυογεννητικού σταθμού κοντά στο χωριό Καρυές. Πηγή: Ε.Π.Π. 166 Στο άρθρο 3,παρ.1, της Σύμβασης Ραμσάρ, αναφέρεται ότι «Τα συμβαλλόμενα μέρη οφείλουσι να καταρτίσωσι και εφαρμόσωσι τα εθνικά σχέδια διαχειρίσεως κατά τρόπον ευνοούντα την συντήρησιν των εις των Πίνακα («Κατάλογος Ραμσάρ») εγγεγραμένων υγροτόπων...» Πηγή: Ν.Δ. 191/ , (ΦΕΚ Α 350/ ). Επίσης: άρθρο Γ.Πολίτη. Επιμέλεια: Γ. Παπαδημητρίου: Η Προστασία των Υγροτόπων στην Ελλάδα. Πρακτικά Συνεδρίου. Εκδόσεις Σάκκουλα. Αθήνα-Κομοτηνή 1998, σελ Προστασία Πρεσπών στην Εθνική Έννομη Τάξη: Βασιλικό διάταγμα 142/71: Περί αλιείας των υδρόβιων ζώων λιμνών και ποταμών και προστασίας αυτών. Νομοθετικό διάταγμα 996/71: Δασικός κώδικας. Προεδρικό διάταγμα 40/1974: Περί τροποποιήσεων και αντικαταστάσεως διατάξεων περί αλιείας των υδρόβιων ζώων και προστασίας αυτών και 299/1972 περί επιτρεπόμενων εντός των λιμνών αλιευτικών εργαλείων, προστασίας υδροβίων φυτών και ρυθμίσεων της αλιείας. Προεδρικό διάταγμα 46/1974: Περί κηρύξεως της περιοχής των λιμνών Μικρής και Μεγάλης Πρέσπας Νομού Φλώρινας ως Εθνικού Δρυμού. Υπουργική απόφαση Α/Φ31/23211/1747/1975: Περί χαρακτηρισμού τόπου της Μακεδονίας ως ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Προεδρικό διάταγμα 235/79: Περί ρυθμίσεων της εντός των ποταμών διενεργούμενης αλιείας. Προεδρικό διάταγμα 67/1981: Περί προστασίας της αυτόχθονος χλωρίδας και της άγριας πανίδας και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της έρευνας αυτής. Υπουργική απόφαση /3007/1985: Έγκριση κανονισμού λειτουργίας του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών.Προστασία σε τοπικό επίπεδο: Κάθε χρόνο εκδίδονται νομαρχιακές κυρίως αποφάσεις από τη Ν.Α. Φλώρινας. Σύμφωνα με τους νομούς 192/71 και 235/79 απαγορεύεται η αλιεία, στη μικρή Λίμνη Πρέσπας, στο ποτάμι του Αγίου Γερμανού και στο δίαυλο της κούλας. Η απαγόρευση αυτή αφορά και τη λίμνη της Μεγάλης Πρέσπας σε ακτίνα 600 μ. Έχουμε επίσης : Ν.1950/1991 ΦΕΚ Α84. Ν.2204/1994 ΦΕΚ Α59. Ν.2425/1996 ΦΕΚ Α148. Ν.2540/1997 ΦΕΚ Α249. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

97 5.0. ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ Το θέμα των μεγάλων προβλημάτων των σύγχρωνων κοινωνιών, είναι τεράστιο και η διαπραγμάτευση του, μια εξαιρετικά δυσχερής υπόθεση. Οι σύγχρονες κοινωνίες, καλούνται σήμερα, να αντιμετωπίσουν προβλήματα, όπως το περιβάλλον, η ενέργεια, ο τρίτος κόσμος, το διεθνές δίκαιο και το κράτος δικαίου, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Τα σύγχρονα κοινωνικά και όχι μόνο, συστήματα, αντιμετωπίζουν μια τρομακτική αλλαγή που λέγεται παγκοσμιοποίηση. Χαρακτηριστικά της είναι, ο πολυπολιτισμός, οι νέες εσωτερικές διαφοροποιήσεις, η τεχνολογική επανάσταση, οι μεγάλες αποφάσεις με τις μεγάλες συνέπειες. Στα πλαίσια αυτά οι τομείς της οικονομίας, της πολιτικής, της κοινωνίας, του περιβάλλοντος, αλληλοσυμπληρώνονται, αλλά παράλληλα αλληλοσυγχέονται, δημιουργώντας μια εικόνα συμπαγής αντιμετώπισης τους, που ίσως είναι και φαινομενική. Τίποτα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί τομεακά και ταυτόχρονα τίποτα δεν αντιμετωπίζεται συλλογικά και ισωπεδωτικά. Στις τάσεις της τομεακής αυτής συσχέτισης, εμφανίζεται και η άρρηκτη αλληλεπίδραση της οικονομίας με το περιβάλλον. Δεν υπάρχει μέλλον, σήμερα την εποχή της παγκοσμιοποίησης, για μια εθνική ή υπερεθνική οικονομία, αν δεν παράγει περισσότερα προϊόντα, καλύτερης ποιότητας, φθηνότερα, με χρήση όσο το δυνατόν λιγότερων πρώτων υλών. Η παγκοσμιοποίηση αλλάζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο αντιμετωπίζουμε τα περιβαλλοντικά προβλήματα στο τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται τομεακά. Η επιτυχής ενσωμάτωση της οικονομικής πολιτικής με την περιβαλλοντική έχει σημαντικά και πολύπλευρα οφέλη. Από τη μια πλευρά, συνυπολογίζονται εξ' αρχής τα εμπόδια που προβάλει η οικονομική πολιτική στο περιβάλλον και από την άλλη, οι στόχοι ικανοποιούνται με το χαμηλότερο κόστος Βλ. ενδεικτικά: για την σχέση οικονομίας και περιβάλλοντος: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

98 Στη διάσκεψη κορυφής για το Ρίο το 1992, κύριο θέμα της προβληματικής που αναπτύχθηκε ήταν η αναζήτηση μιας ισόρροπης σχέσης μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Στην διάσκεψη κορυφής του Γιοχάνεσμπουργκ (Ρίο+10), που θα πραγματοποιηθεί τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο 2002, στην ατζέντα των θεμάτων, ένα ποσοστό 80% αφορά θέματα οικονομικής ανάπτυξης και ένα ποσοστό 20% μόνο, αφορά περιβαλλοντικά θέματα, κυρίως για την βιοποικιλότητα 169. Εκεί διαφαίνεται η εύθραυστη ισορροπία που συνέχει, την οικονομική ανάπτυξη και τη διαχείριση των φυσικών πόρων 170. Με την αντίληψη των σύγχρονων κρατών, η προστασία του περιβάλλοντος μειώνει τα κέρδη της παραγωγικότητας. Θεωρούν ότι η αγορά εξοπλισμού για τον περιορισμό των ρύπων προκαλεί αύξηση του κόστους παραγωγής χωρίς αντίστοιχη αύξηση της αξίας των παραγόμενων προϊόντων. Ο υπολογισμός της παραγωγικότητας δεν ενσωματώνει τη μείωση της εκπομπής ρύπων στη δραστηριότητα της επιχείρησης, αν και οι περιβαλλοντικές ρυθμίσεις εμφανίζουν μακροπρόθεσμα, οφέλη για το σύνολο της κοινωνίας. Οι οικονομολόγοι που υπολογίζουν ότι οι περιβαλλοντικές ρυθμίσεις συμπιέζουν την παραγωγικότητα των χωρών λησμονούν ότι και η ρύπανση του περιβάλλοντος έχει κι αυτή κόστος. Τα μη εμπορεύσιμα κατάλοιπα όμως, που προκύπτουν στα διάφορα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, έχουν ένα αναμφισβήτητο οικονομικό και κοινωνικό κόστος που όμως παραλείπεται στη μέτρηση. Το ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ του κόστους παραγωγής, για μια οικονομία και της προστασίας του περιβάλλοντος, παρεμβάλλεται η αειφόρος και βιώσιμη ανάπτυξη. Η υιοθέτηση της αρχής της περιβαλλοντικής ενσωμάτωσης, αλλά και της βιώσιμης ανάπτυξης, ως ουσιώδης πλέον κοινοτικής αρχής, από την Ε.Ε., ήταν ένα θετικό βήμα, άσχετα αν με το πρόσχημα της περιβαλλοντικής ενσωμάτωσης, εμφανίζεται δυνατή, η επίκληση, ως νομικής βάσης και άλλων διατάξεων, όπως για παράδειγμα, αυτές που αφορούν την εμπορική ή την 169 Βλ. ενδεικτικά: για την Σύνοδο του Γιοχάνεσμουργκ: Chairman s Text for Negotiation. Commission on Sustainable Development Acting as the Preparatory Committee for the World Summit for Sustainable Development Fourth Session. 9 May Βλ. ενδεικτικά: για την σχέση οικονομίας και περιβάλλοντος: άρθρο Π.Σωτηρόπουλος, Συντελεστές κόστους παραγωγής και πρότυπα αειφορικής ανάπτυξης. Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

99 γεωργική πολιτική 171 (με την GATT). Επομένως, δύο είναι τα στοιχεία που ανακύπτουν εδώ. Από την μια μεριά, ο ανασχεδιασμός της οικονομικής πολιτικής, σε διεθνές επίπεδο, με την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε αυτήν και από την άλλη, η ενδυνάμωση των θεσμών σε τοπικό επίπεδο (τοπική διακυβέρνηση, τοπική δημοκρατία, συμμετοχή του πολίτη), σε κοινοτικό επίπεδο, με την υιοθέτηση της αρχής της επικουρικότητας ή οργάνων όπως, η Επιτροπή των Περιφερειών. Και τα δύο αυτά στοιχεία, καθώς και το διεθνές δίκαιο περιβάλλοντος, με την γενική αρχή, της συνεργασίας, 172 που αναφέρθηκε στην εισαγωγή της παρούσας μελέτης, προωθούν την διακρατική, συλλογική αντιμετώπιση και συναίνεση, των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Με βάση λοιπόν, τις νέες αυτές πρακτικές των κρατών σε τοπική, περιφερειακή και παγκόσμια κλίμακα, της συλλογικής αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων, παρόλες τις επιφυλάξεις που διατύπωσαν τα κράτη από τον φόβο απώλεσης κάποιων μορφών εθνικής κυριαρχίας τους και της άσκησης περιβαλλοντικής διπλωματίας, ως νέο εργαλείο προσέγγισης τους, αναπτύχθηκαν όπως είδαμε, σύγχρονες μορφές διακρατικής συνεργασίας με άξονα το περιβάλλον. Είναι το καταλυκτικό στάδιο, πριν την επιβολή ποινών για παράβαση κανόνων διεθνούς περιβαλλοντικού δικαίου. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των μορφών, φτάνουν ακόμη και στο επίπεδο της μεταφοράς, φιλικής προς το περιβάλλον τεχνολογίας, στα μέλη των συνεργασιών αυτών. Χαρακτηριστικότερη εφαρμογή, αυτού του νέου συστήματος, είναι η Τριεθνής του Διασυνοριακού Πάρκου των Πρεσπών. Η εύθραυστη ισορροπία που επικρατεί, σε διεθνές επίπεδο, ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και στο περιβάλλον, δεν άφησε ανεπηρέαστη και την εν λόγο, διακρατική συνεργασία. Αν παρατηρήσει κανείς την πορεία της τριεθνούς συνεργασίας, τα δύο αυτά έτη ύπαρξης της, θα διαπιστώσει, μελετώντας ενδελεχώς και τα πρακτικά των τακτικών και έκτακτων 171 Πηγή: Π.Πατρώνος. Σημειώσεις Παραδόσεων Μαθήματος: Διοίκηση και Διαχείριση Περιβαλλοντικών Προγραμμάτων. Κοινοτική Πολιτική & Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος. Ε.Σ.Δ.Δ., Βλ. αναλυτικά: για την γενική αρχή της συνεργασίας. Άρθρο Π.Πατρώνος: Διεθνές Δίκαιο Συνεργασίας και Προστασία του Περιβάλλοντος. Νόμος & Φύση: Τετραμηνιαία Επιθεώρηση Περιβαλλοντικού Δικαίου. Ανάτυπο. Τόμος 3/1997. Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

100 συναντήσεων της Σ.Ε., πως η διελκυνστίδα ανάμεσα σε περιβάλλον και ΜΚΟ από την μια μεριά και οικονομικούς-πολιτικούς στόχους από την άλλη, καλά κρατεί. Σε πολιτικό επίπεδο, οι στόχοι είναι διαφορετικοί, για κάθε μέλος της συνεργασίας. Η Ελλάδα προσπαθεί, μέσω της τριεθνούς, να προωθήσει πολιτικές επιρροής, στον νευραλγικό χώρο των Βαλκανίων, ικανοποιώντας έτσι τον πάγιο στόχο της εξωτερικής της πολιτικής, που δεν είναι άλλος, από την πολιτική και κατ επέκταση οικονομική διείσδυση στις χώρες της Βαλκανικής, προσεγγίζοντας αυτές, ώστε να τις θέσει σε τροχιά διεθνούς νομιμότητας, εξασφαλίζοντας τα σύνορά της. Η προσπάθεια εκδημοκρατισμού των χωρών αυτών, μέσω και της τριβής τους με το διεθνές δικαϊκό σύστημα, περνά μέσα από την συνεργασία με χώρες που είναι ήδη μέλη διεθνών οργανισμών, Ε.Ε., ΝΑΤΟ, ΔΕΕ, ΟΑΣΑ κ.α., όπως η Ελλάδα. Αυτή η πολιτική, δημιουργίας σφαιρών επιρροής στα Βαλκάνια, που προωθεί εδώ και έτη, η Ελλάδα, πιστοποιείται και από την συμμετοχή της σε ομάδες και οργανισμούς, που συμμετέχουν χώρες των Βαλκανίων (Συμβούλιο της Ευρώπης, συναντήσεις Παρευξεινίων και Βαλκανικών χωρών). Το ζήτημα που τίθεται εδώ, είναι αν και κατά πόσο η οικονομική διείσδυση των ελληνικών επιχειρήσεων, στην Βαλκανική, θα καταφέρει να αντέξει στον ανταγωνισμό με τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, που θα προωθηθούν εκεί, με την είσοδο χωρών της Ν.Α. Ευρώπης στην Ε.Ε. Για τις άλλες δύο χώρες που συμμετέχουν στην τριεθνή συνεργασία, οι στόχοι σχεδόν ταυτίζονται. Αλβανία και ΠΓΔΜ βλέπουν με καλό μάτι την συνεργασία, ως μια ευκαιρία, συμμετοχής τους στην διεθνή πολιτική σκακιέρα, που τόσο έχουν ανάγκη, μετά την πολυετή απομόνωση του κομμουνιστικού παρελθόντος τους. Επίσης η συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα του Ε.Τ.Π.Α., ή το Interreg ΙI και III 173, που αναλύθηκαν παραπάνω, του Διασυνοριακού Πάρκου, βοηθά στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, στοιχείο θεμελιώδες, της Διακήρυξης της 2ας Φεβρουαρίου του Μέσω του Interreg ΙΙ, δίδεται η προτεραιότητα στην διασυνοριακή συνεργασία, για την δημιουργία συστημάτων πρόληψης και παρακολούθησης της ρύπανσης και φορέων κοινής διαχείρισης, περιβαλλοντικών πόρων (π.χ. Εθνικοί Δρυμοί). Πηγή: Σημειώσεις Ε.Σ.Δ.Δ., 2001, για κοινοτικές πρωτοβουλίες-ταμεία. Επίσης: βλ.παράρτημα Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

101 Η οικονομική, πολιτική και διοικητική κατάσταση στις χώρες αυτές, δίδει ένα πρόσφορο έδαφος, στην Ελλάδα, να προωθήσει πρακτικές μεταφοράς νομικής και νομικοτεχνικής γνώσης και εμπειρίας 174, στην περιβαλλοντική επιμόρφωση στελεχών, ώστε οι διοικητικοί θεσμοί τους να εξοικειωθούν σε μοντέλα διαχείρισης που λειτουργούν ήδη στην Ελλάδα και γενικά σε περιβαλλοντικά θέματα. Το πρόσχημα της διασυνοριακής συνεργασίας των τριών χωρών, για την προστασία των Πρεσπών και οι εμφανείς πολιτικές και οικονομικές της διαστάσεις, επ ουδενί δεν μειώνουν την άκρως σημαντική κοινή πρωτοβουλία για το φυσικό περιβάλλον της περιοχής και την προστασία του οικοσυστήματος. Το γεγονός ότι στις συναντήσεις σε επίπεδο Υπουργών Εξωτερικών συζητούνταν και πολιτικά θέματα 175, δεν μειώνει σε καμία περίπτωση, την πρωταρχική ιδέα της δημιουργίας του Διασυνοριακού Πάρκου, που ήταν η ανάληψη πρωτοβουλιών από την Ελλάδα, ώστε τα τρία όμορα κράτη να συναποφασίσουν και να εφαρμόσουν μια κοινή πολιτική προστασίας και ανάπτυξης για την Πρέσπα. Ούτε επίσης υποβαθμίζει τους τελικούς στόχους της Διακήρυξης, που είναι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της περιοχής, μέσω της διατήρησης των εξαιρετικών φυσικών και πολιτιστικών αξιών και του χαρακτήρα της λεκάνης της Πρέσπας, καθώς επίσης και την προώθηση της φιλίας και της συνεργασίας ανάμεσα στους τρεις λαούς που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα χρήσιμο πείραμα και τελικώς ένα υπόδειγμα για την ανάπτυξη παρόμοιων ορεινών περιοχών και υγροτόπων στα Βαλκάνια και αλλού. 174 Πηγή: άρθρο Π.Πατρώνου, Η προστασία των υγροτόπων στην Ελλάδα. Επιμέλεια Γ.Παπαδημητρίου. Εκδόσεις Σάκκουλας. Αθήνα 1998, σελ Βλ.παράρτημα, αγγλικά κείμενα ανακοινωθέντων των τριμερών συναντήσεων των ΥΠΕΞ. Επίσης και την φημολογούμενη, άτυπη συμφωνία (μετά την Διακήρυξη 2/2/2000), μεταξύ Aθήνας και Σκοπίων, με βάση την οποία οι επίσημοι της τελευταίας να αποκαλούν τη χώρα τους «Δημοκρατία της Μακεδονίας» και οι μεταφραστές στα ελληνικά να την αναφέρουν ως FYRΟM. Μάλιστα, στο αγγλικό κείμενο του πρωθυπουργού Λ. Γκεργκίεφσκι έχει προστεθεί από την ελληνική πλευρά μια σφραγίδα που αναφέρει: «Αναγνωρίζεται από την Ελλάδα ως ΠΓΔΜ». Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

102 Η περιβαλλοντική αυτή μορφή συνεργασίας, στην μέχρι τώρα πορεία της, αλλά κυρίως στην μελλοντική της πορεία, θα πρέπει να ξεπεράσει πολλά εμπόδια. Από την διακήρυξη των τριών πρωθυπουργών, της Ελλάδας, της Αλβανίας και της ΠΓΔΜ, στις 2 Φεβρουαρίου 2000, δεν διαφάνηκε αν, η συνεργασία αυτή θα οδηγηθεί μελλοντικά σε μια μορφή συνδιαχείρισης του Πάρκου 176. Και έτσι και έγινε. Από την πρώτη, κιόλας, συνάντηση μετά την Διακήρυξη, αυτή των Τιράνων, του Νοεμβρίου 2000, διαφάνηκε, μέσω της σύστασης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου των Πρεσπών, ότι προωθείται, μια πιο ήπια μορφή συνεργασίας, μέσω της οποίας, συντονίζονται από κοινού, οι προσπάθειες και τα προγράμματα που αφορούν το Πάρκο. Η συνδιαχείριση, αποτελεί ένα όραμα 177, για την Συνεργασία και είναι αρκετά πρώϊμη η συζήτηση του. 178 Ένα από τα καινοτόμα χαρακτηριστικά της Τριεθνούς Συνεργασίας, όπου όμοια της, δεν υπάρχει στην περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης, είναι η συμμετοχή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στην οργάνωση και την διοίκηση της. Και είναι πραγματικά πρωτοπόρο, γιατί αν ήθελαν τα τρία κράτη να αποδώσουν, έναν έντονο πολιτικό χαρακτήρα στην πρωτοβουλία αυτήν, θα τοποθετούσαν στα όργανά της, πολιτικούς αντιπροσώπους. Η ύπαρξη μελών ΜΚΟ, τόσο στην Σ.Ε. όσο και στην Γραμματεία (η οποία αποτελείται αποκλειστικά από μέλη ΜΚΟ των τριών χωρών), αλλά και η εμπλοκή τους σε αποφασιστικές δράσεις της Τριεθνούς, όπως η εκπόνιση Σ.Σ.Δ. (από την Ε.Π.Π.), αποτελούν ίσως εχέγγυα, για την μελλοντική πορεία της. Οι ΜΚΟ, ας μην λησμονούμε, βλέπουν από την δική τους πλευρά, την πρωτοβουλία, με καθαρά περιβαλλοντική προοπτική, μακριά από κάθε λογής πολιτικές και οικονομικές ιδιαιτερότητες 179. Αυτό είναι και ένα από τα στοιχεία που πιστοποιούν τον χαρακτηρισμό της σύγχρονης μορφής διακρατικής συνεργασίας. 176 Πηγή: Άρθρο Π.Πατρώνος: Η Διακήρυξη των Πρεσπών.Ένα Σύντομο Σχόλιο. Νόμος & Φύση: Τετραμηνιαία Επιθεώρηση Περιβαλλοντικού Δικαίου. Τόμος 7/2000. Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα. 177 Πηγή: Συνέντευξη Βιβή Ρουμελιώτου, Ε.Π.Π. c/o WWF Greece, 6/2/ Αυτό ακριβώς λέχθηκε και στην 2 η Τακτική Συνάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου. Πηγή: Αναφορά της 2 ης Τακτικής Συνάντησης της Σ.Ε. 179 Πηγή: Συνέντευξη Βιβή Ρουμελιώτου, officer Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών-c/o WWF Greece, 6/2/2002 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

103 Η εξεύρεση οικονομικών πόρων, δεν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, πως αποτελεί ένα εμπόδιο, για την συνεργασία, μια και οι δεσμεύσεις, τόσο της ελληνικής κυβέρνησης (π.χ. για το υδρολογικό πρόγραμμα), όσο και αυτές των γερμανικών τραπεζών, δεν είναι μόνον σε ρητορικό επίπεδο. Αποτελούν γεγονός και προωθούνται προς υλοποίηση, παράλληλα με τα προγράμματα. Περισσότερο ακανθώδες είναι ίσως το ζήτημα της οργάνωσης και της απορρόφησης των πόρων αυτών, το οποίο όμως είναι προσωρινό, μια και ο τρόπος κατανομής των χρηματοδοτικών πόρων, προωθείται και αναμένεται και το θέμα της έγκρισης του προγράμματος GEF. Όσον αφορά στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, έχει εγκριθεί, σε πρώτη φάση, η αρχική ιδέα (Concept Paper), από την γραμματεία του GEF και αναμένεται στα πλαίσια του PDF Request (Project Development Facility), η έγκριση του κυρίου μέρους χρηματοδότησης. Αναλυτικά, το GEF, αναφέρεται στην προώθηση μεγάλου κοινού πολυετούς προγράμματος (ύψους περίπου 6εκ.δολ.) για την περιοχή του Πάρκου Πρεσπών που θα υποβληθεί για συνχρηματοδότηση στο Παγκόσμιο Ταμείο για το Περιβάλλον (Global Environment Facility GEF, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 12 - Ολοκληρωμένη Διαχείριση Οικοσυστημάτων και Φυσικών Πόρων) 180. Το σημαντικότερο, ίσως εμπόδιο, που έχει να αντιμετωπίσει η Τριεθνής Συνεργασία, άπτεται κυρίως, των επιδιώξεων που έχουν οι τρείς χώρες, σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Παραπάνω αναλύσαμε τις παραγματικές αυτές επιδιώξεις, που έχει κάθε ένα από τα συμμετέχοντα κράτη. Οι επιδιώξεις αυτές, είναι φανερές και εν τέλει, θεμιτές. Η Ελλάδα πρωτοστατεί, σε αυτήν την πρωτοβουλία και εκφράζει ανοικτά τις πολιτικές της φιλοδοξίες, που αφορούν την δημιουργία, μέσω της πρωτοβουλίας, ενός κλίματος ειρήνης, ασφάλειας και εκδημοκρατισμού. Το γεγονός αυτό, δεν μειώνει σε καμία περίπτωση, την πρωταρχική ιδέα της δημιουργίας του Διασυνοριακού Πάρκου, που ήταν η ανάληψη πρωτοβουλιών από την Ελλάδα, ώστε τα τρία όμορα κράτη να συναποφασίσουν και να εφαρμόσουν μια κοινή πολιτική 180 Το θέμα έχει συζητηθεί σε όλες τις συναντήσεις της Συντονιστικής Επιτροπής, ενώ έχει συσταθεί και έκτακτη συνάντηση (Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2001) για την προώθηση εξέλιξής του. Σύμφωνα με τις αποφάσεις της Επιτροπής, θα υποβληθεί άμεσα αίτηση αρχικής χρηματοδότησης δολ., η οποία θα επιτρέψει κατά τη διάρκεια του 2002 θα γίνουν οι απαραίτητες μελέτες και διαβουλεύσεις ώστε να διαμορφωθεί μια πρόταση πλήρους προγράμματος έως τις αρχές του Πηγή: Εταιρία Προστασίας Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

104 προστασίας και ανάπτυξης για την Πρέσπα. Ούτε επίσης υποβαθμίζει τους τελικούς στόχους της Διακήρυξης, που είναι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της περιοχής, μέσω της διατήρησης των εξαιρετικών φυσικών και πολιτιστικών αξιών και του χαρακτήρα της λεκάνης της Πρέσπας, καθώς επίσης και την προώθηση της φιλίας και της συνεργασίας ανάμεσα στους τρεις λαούς. Τα άλλα δύο κράτη, βλέπουν την πρωτοβουλία, ως μια ευκαιρία, οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής τους και ως έναν έμμεσο τρόπο, συμμετοχής τους στην διεθνή και δει, στην Ευρωπαϊκή πρακτική. Το θέμα γεννάται, στο αν και κατά πόσο αυτές οι φιλοδοξίες, μπορούν να επηρεάσουν την πορεία της συνεργασίας και να υποσκελίσουν, την κύρια αποστολή της, που δεν είναι άλλη από την περιβαλλοντική προστασία του οικοσυστήματος της περιοχής. Την αποστολή αυτήν, μέχρι στιγμής, με την ενεργοποίηση όλων των φορέων που συμμετέχουν και την ευαισθητοποίηση τους, την επιτελούν στο έπακρον. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να αναφέρουμε και τα πολιτικά και οικονομικά οφέλη, της συμμετοχής των γερμανικών χρηματοδοτικών μέσων (και κατ επέκταση της ίδιας της Γερμανίας), της συνεργασίας, που όμως η οικονομική συμβολή τους, θεωρείται μέχρι σήμερα καθοριστική, μια και οι απαιτήσεις για την υλοποίηση των προγραμμάτων, της παρακολούθησης των υδάτων, της δημιουργίας ερευνητικών κέντρων κ.α., είναι πολλαπλές και χρειάζονται πόροι. Η αναζήτηση των επιμέρους πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων της πρωτοβουλίας αυτής, σχετίζεται άμεσα, με το γεγονός της οπτικής πλευράς από την οποία βλέπουμε την συνεργασία, απ την πλευρά της προστασίας του περιβάλλοντος ή από την πλευρά των κρατών που συμμετέχουν σε αυτήν. Πάντως από όποια οπτική γωνία και αν αναφερόμαστε, το πλέον σίγουρο είναι πως η πρωτοβουλία διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης μορφής διακρατικής συνεργασίας. Δηλαδή της αναταλλαγής περιβαλλοντικής τεχνογνωσίας, της εκπόνισης κοινών προγραμμάτων δράσης, της διεξαγωγής συμβουλευτικών διαπραγματεύσεων κ.α. Παραπάνω αναφερθήκαμε στην σημασία της συμμετοχής ΜΚΟ στα όργανα της συνεργασίας. Αυτό είναι και ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της Τριεθνούς. Η συγκρότηση των οργάνων της, με οριοθετημένες αρμοδιότητες το καθένα, κρίνεται καθοριστική για το μέλλον της συνεργασίας και Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

105 κατατάσσεται στα θετικά αυτής 181. Εν πάσει περιπτώσει, η κοινή αυτή προσπάθεια, είναι ίσως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία, για τα ενδιαφέροντα μέρη, να προωθήσουν στόχους και εργαλεία της σύγχρονης διεθνούς περιβαλλοντικής πολιτικής, στην περιοχή των Βαλκανίων, με γνώμονα την βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής, ώστε να διασφαλιστεί η πρόοδος συνεργασία, σε τοπικό επίπεδο 182. και η Το θέμα της περίπτωσης, πιθανούς παραβίασης των κανόνων του διεθνούς δικαίου περιβάλλοντος και της πιθανής προξένησης βλάβης στο οικοσύστημα, από κάποιο μέλος της συνεργασίας, απομακρύνεται αισθητά. Η συμμετοχή των ΜΚΟ στα όργανα της, οι διεθνείς συνθήκες που διέπουν και προστατεύουν την πρωτοβουλία αυτή και συγκεκριμένα, η αναγνώριση της βιοποικιλότητας ως κοινού μελήματος της ανθρωπότητας (εδάφιο 3, προοιμίου Συνθήκης), όσο και οι κανόνες του εθιμικού δικαίου περιβάλλοντος για την μη πρόκληση περιβαλλοντικών οχλήσεων σε γειτονικά κράτη, είναι τα κύρια αντισταθμιστικά εργαλεία, σε μια τέτοια προοπτική. Η οποιαδήποτε μορφή της γενικής αρχής συνεργασίας, που κυριαρχεί στο περιβαλλοντικό διεθνές δίκαιο και η συνείδηση δικαίου που υιοθετεί, αποτελεί επιπλέον εγγύηση τήρησης των αρχών του διεθνούς δικαίου. 181 Η διαφωνία γύρω από τις αρμοδιότητες του κάθε οργάνου και κυρίως της Γραμματείας που επισημάνθηκε στην 2 η Τακτική Τακτική Συνάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής, ήταν καθαρά σημειακή και δεν προεκτάθηκε. Τα όρια αρμοδιοτήτων της Γραμματείας είναι σαφή αφού αναφέρονται κυρίως στις αποφάσεις που λαμβάνει, το εν λόγο όργανο, σε καθημερινή βάση και αφορούν και διαδικαστικά ζητήματα, που δεν εμπλέκονται στις αρμοδιότητες του κύριου οργάνου, που είναι η Σ.Ε. Τα αίτια της προς στιγμήν διαφωνίας, έγγειται στο γεγονός, προσωπικής αντιπαράθεσης του Σκοπιανού κυβερνητικού εκπροσώπου της Σ.Ε. με το αντίστοιχο μέλος ΜΚΟ των Σκοπίων, στην Γραμματεία και φυσικά έλαβε τέλος. Ήταν ίσως μια πολιτικού είδους, διάσταση απόψεων, που δεν επηρέασε σε καμία περίπτωση, την υφή και τις δραστηριότητες των οργάνων της Τριεθνούς. Πηγή: Άποψη Βιβή Ρουμελιώτου, officer Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών-c/o WWF Greece. Μέλος Γραμματείας Τριεθνούς. 182 Πηγή: Άρθρο Π.Πατρώνος: Η Διακήρυξη των Πρεσπών.Ένα Σύντομο Σχόλιο. Νόμος & Φύση: Τετραμηνιαία Επιθεώρηση Περιβαλλοντικού Δικαίου. Τόμος 7/2000. Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

106 Επίσης εγγύηση αποτελεί και η αλλαγή νοοτροπίας της Ε.Ε., όπου από συνεργασία σε θέματα περιβάλλοντος, γίνεται πιο αυστηρή στην καταδίκη όσων ρυπαίνουν, στα πλαίσια του name-fame-shame 183. Τα μειονεκτήματα της εν λόγο συνεργασίας, ταυτίζονται με τα εμπόδια που συναντά, η πορεία της κοινής αυτής πρωτοβουλίας, πρός το μέλλον, όπως αναφέρθηκαν παραπάνω. Εν κατακλείδι θα πρέπει να επισημάνουμε πως η κύρια φιλοσοφία που διέπει, όχι μόνο την τριεθνή συνεργασία, αλλά εν γένει την προστασία των υγροτόπων είναι ότι, επειδή πάντοτε βρίσκονται σε περιοχές κοντά στον άνθρωπο και όχι απομακρυσμένα από αυτόν, ο καλύτερος τρόπος διατήρησης τους δεν είναι σε καμία περίπτωση η απόλυτη προστασία με την απαγόρευση κάθε χρήσης, αλλά η αναζήτηση της φέρουσας ικανότητας του υγροβιότοπου, ώστε η συνετή χρήση και διαχείριση του από τον ανθρώπινο παράγοντα 184, να μην εμποδίζει την αειφορία του οικοσυστήματος, την ικανότητα του δηλαδή να προσφέρει τις ωφέλειες του στον άνθρωπο. Αυτή η συνετή χρήση δεν εξαρτάται ούτε από τις διαφορετικές σε επίπεδο και μορφή συνεργασίες, ούτε από τις διεθνείς συνθήκες και οργανισμούς, ούτε από τα ίδια τα κράτη, μονομερώς. Είναι συνολική ευθύνη. Κλείνοντας, θα πρέπει να αναφέρουμε πως, αν η συνδιαχείριση του Διασυνοριακού Πάρκου των Πρεσπών, αποτελεί ένα όραμα γι αυτήν, η Τριεθνής Συνεργασία, συνολικά, ως σύγχρονη μορφή διακρατικής συναίνεσης με άξονα το περιβάλλον, θα μπορούσε ίσως να ενταχθεί μελλοντικά στα ευρύτερα πλαίσια αειφορικής ανάπτυξης της περιοχής της Ν.Α. Ευρώπης. Όμως αυτό είναι ένα τεράστιο ζήτημα, μια και δεν έχουν ακόμα διασαφηνιστεί 183 Άσχετα αν η Αλβανία και η ΠΓΔΜ, οι οποίες μαζί με την Κροατία, την Βοσνία και την Γιουγκοσλαβία αποτελούν τα καλούμενα πέντε νοτιανατολικά ευρωπαϊκά κράτη που δεν συμπεριλαμβάνονται στις υπό διεύρυνση Ν.Α. χώρες της Ευρώπης. Υπάγονται σε έναν ιδιαίτερο κύκλο χωρών, όσον αφορά στην εξωτερική πολιτική της Κοινότητας. Πηγή: άρθρο Π.Πατρώνου, Η προστασία των υγροτόπων στην Ελλάδα. Επιμέλεια Γ.Παπαδημητρίου. Εκδόσεις Σάκκουλας. Αθήνα 1998, σελ Στο 6 ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον: , έγκριση 24/01/2001, γίνεται λόγος, στο ζήτημα της σχέσης της φύσης με την βιοποικιλότητα, ότι η προστασία ενός μοναδικού πόρου δεν σημαίνει απουσία της ανθρώπινης δραστηριότητας από τους φυσικούς οικοτόπους, αλλά την απαίτηση για ανεύρεση των κατάλληλων δραστηριοτήτων διαχείρισης της γής, σελ.34. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

107 πλήρως, τα συγκεκριμένα αυτά πλαίσια της αειφορικής ανάπτυξης, ενώ η ίδια η Συνεργασία, διανύει αισίως, το δεύτερο χρόνο ύπαρξης της. Το σίγουρο είναι πως ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης οικονομίας και περιβάλλοντος, που ξεκίνησε με την ενσωμάτωση του, στις τάξεις της πρώτης, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, οδηγεί στην υιοθέτηση ενός αειφορικού προτύπου ανάπτυξης, με βάση το οποίο, θα επιτευχθεί ισορροπία ανάμεσα στο οικονομικά εφικτό και στο προστατεύσιμο. Με αυτόν τον τρόπο, ίσως αντιμετωπιστεί η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, εξ αιτίας των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και ο συνεπακόλουθος κίνδυνος καταστροφής, των διαφόρων οικοσυστημάτων. Προβλήματα όπως, το φαινόμενο του θερμοκηπίου με την παγκόσμια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, την ερημοποίηση και τον κίνδυνο τήξεως των πάγων, η καταστροφή των δασών από πυρκαγιές, παράνομη υλοτομία και την όξινη βροχή, η ρύπανση των θαλασσών, λιμνών και ποταμών από βιομηχανικές δραστηριότητες και απόβλητα κάθε είδους, η υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα πολλών περιοχών, το θέμα της διαχειρίσεως των λυμάτων, η εν γένει μείωση των υδάτινων πόσιμων αποθεμάτων, όλα αυτά αποτελούν τμήμα του περιβαλλοντικού προβλήματος που αφορά ολόκληρο τον πλανήτη ή πολλά γειτονικά κράτη κάθε φορά. Δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς προσπάθειες παγκοσμίου βεληνεκούς και χωρίς την διεθνή συνεργασία. Στην επικείμενη Διάσκεψη Κορυφής, στο Γιοχάνεσμπουργκ (το Ρίο + 10), θα πρέπει τα κράτη να τολμήσουν. Οι οικονομικές προεκτάσεις και το ενδεχόμενο κόστος για τις επιχειρήσεις, από την υιοθέτηση μέτρων και προγραμμάτων περιβαλλοντικής προστασίας, ωχριά, μπροστά στο κόστος της θραύσης του οικοσυστήματος. Η διστακτικότητα των κρατών και ο φόβος της παρερμήνευσης, της ανάπτυξης ουσιαστικής συνεργασίας, ως διάθεση περιστολής των εθνικών και κυριαρχικών τους δικαιωμάτων, θα πρέπει να εκλείψει. Γιατί τελικά ο μόνος κερδισμένος από την κοινή δράση για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

108 ΦΩΤΟΘΗΚΗ ΠΡΕΣΠΩΝ Πηγή: Ζωγράφος-Ζαρζώνης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΡΕΣΠΩΝ Πηγή: Ε.Π.Π. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

109 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ: ΒΑΡΚΑΔΑ ΣΤΗΝ ΛΙΜΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Στο βορειοδυτικό άκρο της Μακεδονίας εκτείνεται εδώ και εκατομμύρια χρόνια ένα λεκανοπέδιο μοναδικής ομορφιάς, η περιοχή των Πρεσπών. Η έκταση αυτή (330 Κm2) περιλαμβάνει δύο λίμνες τη Μικρή και τη Μεγάλη Πρέσπα που περιτριγυρίζονται από βουνά με πλούσια βλάστηση. Το σκηνικό της περιοχής συμπληρώνουν και μικροί παραδοσιακοί οικισμοί. Η πορεία της ονομασίας των λιμνών στο πέρασμα του χρόνου διαγράφεται μέσα από δυο βασικά στάδια. Αρχικά αναφέρονταν ως Μικρή και Μεγάλη Βρυγκίς και έπειτα μετονομάστηκαν σε Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα. Σχετικά με την τωρινή τους ονομασία οι απόψεις διίστανται. Η επικρατέστερη από αυτές αναφέρει ότι η λέξη Πρέσπα προέρχεται από τη λατινική «praespe» που σημαίνει φάτνη, πράγμα που αποδεικνύει η μορφολογία του τόπου. Οι λίμνες από πολύ παλιά κέντρισαν το ενδιαφέρον των κατοίκων και διέγειραν τη φαντασία τους ώστε αυτοί να πλάσουν διάφορους μύθους. Σύμφωνα με έναν από αυτούς, η στάθμη του νερού ανεβαίνει όταν πρόκειται να γίνει πόλεμος, κάτι που επιβεβαιώνεται τόσο από παλιότερες μαρτυρίες όσο και από τα πρόσφατα γεγονότα. Αρχικά οι δύο λίμνες ήταν ενωμένες. Έπειτα όμως χωρίστηκαν λόγω των φερτών υλικών που εναπόθεσε ο ρύακας του Αγίου Γερμανού. Στη Μικρή Πρέσπα κατά την εποχή του χαλκού - σιδήρου δημιουργήθηκαν οι πρώτοι οικισμοί, που κατοικούνταν κυρίως από νομάδες. Γύρω στον 4ο αιώνα π.χ. η περιοχή ανήκε στο βασίλειο του Φιλίππου κι έπειτα περιήλθε στην κατοχή του Μ. Αλεξάνδρου. Αργότερα τη διοίκηση της ανέλαβαν οι Βυζαντινοί. Με την εισβολή των Βουλγάρων τον 1ο αιώνα χτίζεται από τον ηγεμόνα τους Σαμουήλ ο ναός του Αγίου Αχιλλείου και στη συνέχεια ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Βασίλειος Βουλγαροκτόνος ανακαταλαμβάνει τα εδάφη και χτίζει δύο κάστρα. Τον 11ο αιώνα χτίζεται ο ναός του Αγίου Γερμανού στο ομώνυμο χωριό. Ο ναός αυτός αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα βυζαντινής τέχνης, καθώς μάλιστα οι Πρέσπες έχουν χαρακτηριστεί ως δεύτερο κέντρο Βυζαντινών Μνημείων. Οι παραδόσεις λένε πως το χωριό αυτό ονομάστηκε έτσι επειδή τυχαία κάποιος βοσκός βρήκε σ' εκείνη την περιοχή το νεκρό σώμα του Αγίου Γερμανού. Άλλοι κατακτητές γύρω στον 13ο αιώνα υπήρξαν οι Φράγκοι και μετά οι Σέρβοι. Από την εποχή αυτή και ως τον 18ο αιώνα χτίζονται σημαντικοί ναοί, όπως η Παναγία η Ελεούσα, ο ναός της Υπαπαντής στο χωριό Λαιμός, το ασκητήριο της Μικρής Ανάληψης, ο ναός και η μονή της Παναγίας Πορφύρας στον Αγιο Αχίλλειο και τέλος ο ναός του Αγίου Νικολάου στο Πλατύ. Στις αρχές του 19ου αιώνα οι Πρέσπες περιέρχονται στην κυριαρχία του Αλή Πασά. Γύρω, στα 1860 αρχίζουν έντονες βουλγαρικές διεκδικήσεις στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας. Σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα γίνονται έντονες προσπάθειες από την Ελληνική πλευρά για την απαλλαγή από τον τουρκικό ζυγό. Τελικά το 1894 εισέβαλαν οι Βούλγαροι στη Μακεδονία και αναγκάζουν τους ντόπιους κατοίκους να υποταχθούν στη βουλγαρική οργάνωση. Ωστόσο οι απεγνωσμένες προσπάθειες των ντόπιων με την αρχηγία του καπετάν Κώστα να περιορίσουν τις βιαιοπραγίες των Τούρκων στάθηκαν αδύναμες. Η λύση εδόθηκε με τους Βαλκανικούς πολέμους το 1912 οπότε και η περιοχή απελευθερώθηκε από τον Τούρκο δυνάστη. Έπειτα στον Μακεδονικό αγώνα, το 1904, πρωτοστάτησε ο Παύλος Μελάς που οργάνωσε 3 περιοδείες στην περιοχή. Η τελευταία περιέρχεται στην Ελλάδα με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου το Μια δεκαετία αργότερα πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο εγκαθίστανται στα απελευθερωμένα πια εδάφη, τα οποία μετά τη λήξη του Β Παγκοσμίου πολέμου περιέρχονται στην ιταλική ζώνη κατοχής. Στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου εγκαταλείπονται και ερημώνονται. Οι ντόπιοι πληθυσμοί αναζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής, ακολουθούν τους μακρινούς δρόμους της ξενιτιάς. Έτσι λοιπόν οι πληθυσμός μειώνεται σημαντικά, ώστε από 6888 κατοίκους που ήταν σύμφωνα με την απογραφή του 1941 κατέληξαν στους μόλις 1500 που είναι διεσπαρμένοι σε 12 χωριά, με έδρα τον Αγιο Γερμανό, και υπάγονται στο δήμο Πρεσπών. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

110 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ, ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Εμείς, οι Πρωθυπουργοί Κωνσταντίνος Σημίτης, Ljubco Georgievski, και Ilir Meta συναντηθήκαμε σήμερα, 2 Φεβρουαρίου του 2000, επ ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Υγροτόπων στον Αγ. Γερμανό στην Ελλάδα και συμφωνήσαμε ότι οι λίμνες των Πρεσπών και η περιβάλλουσα λεκάνη απορροής είναι μια μοναδική φυσική περιοχή για την γεωγραφία της, τον οικολογικό πλούτο της και την βιοποικιλότητά της, με ιδιαίτερη σημασία σε διεθνές επίπεδο. Οι λίμνες των Πρεσπών και τα περίχωρά τους προσφέρουν το κατάλληλο περιβάλλον για τη διατήρηση ποικίλων και σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας καθώς και καταφύγιο για τους πληθυσμούς των αποδημητικών πτηνών. Αποτελούν, επίσης, αναγκαίο ενδιαίτημα γα πολλά υπό εξαφάνιση είδη πτηνών. Αναγνωρίζοντας ότι, η διατήρηση και η προστασία ενός οικοσυστήματος με τόσο μεγάλη σημασία, όχι μόνον αποτελεί υπηρεσία προς τη φύση αλλά, επίσης, δημιουργεί τις ευκαιρίες για την οικονομική ανάπτυξη των παρακείμενων περιοχών των τριών χωρών. Επιπλέον, η μακρά ιστορία της ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή αποδεικνύει τη συμβατότητα παραδοσιακών δραστηριοτήτων και γνώσεων με τη διατήρηση της φύσεως. Συνειδητοποιούμε ότι, η διατήρηση της φύσεως και η αειφόρος ανάπτυξη εξαρτώνται, εν πολλοίς, από το σεβασμό κυβερνήσεων και λαών προς τις διεθνείς νομικές συμφωνίες, οι οποίες αποβλέπουν στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Η συμμετοχή σε τέτοιες συμφωνίες και συμβάσεις είναι χρήσιμη για την προστασία των λιμνών των Πρεσπών και της γύρω περιοχής. Ιδιωτικές εθνικές δραστηριότητες πρέπει να υποβοηθούνται από τη διεθνή συνεργασία σε αυτό το πεδίο. Επιπλέον αναγνωρίζουμε και εκτιμούμε τη σημασία της δραστηριοποίησης Περιβαλλοντικών Μη-Κυβερνητικών Οργανισμών, ιδιαίτερα όταν συνδυάζουν τις διαφορετικές, αλλά αλληλοσυμπληρούμενες εμπειρίες και γνώσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, υπενθυμίζουμε με ιδιαίτερη χαρά ότι, ένας τέτοιος Μη-Κυβερνητικός Οργανισμός, ονόματι «Εταιρία Προστασίας Πρεσπών» τιμήθηκε το 1999 με το βραβείο Ramsar ως ένα εξαιρετικό παράδειγμα πρωτοποριακής προσεγγίσεως στη διατήρηση των υγροτόπων. Τέλος, θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε τα οφέλη της δημόσιας ευαισθητοποίησης, έτσι ώστε, να επιτευχθούν οι στόχοι της προστασίας της φύσης και της αειφόρου αναπτύξεως. Έχοντας υπόψη τα ανωτέρω, αποφασίζουμε να ανακηρύξουμε το «Πάρκο των Πρεσπών» ως την πρώτη διασυνοριακά προστατευόμενη περιοχή στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και παρουσιάζουμε αυτή την πρωτοβουλία ως ένα «Δώρο στη Γη» στα πλαίσια της εκστρατείας «Ζωντανός Πλανήτης» της WWF. Αυτή η εκστρατεία αποβλέπει στο να διασφαλίσει τη διατήρηση των σημαντικότερων βιολογικών αποθεμάτων του κόσμου και των οικοσυστημάτων στην επόμενη χιλιετία. Το «Πάρκο των Πρεσπών» εκτείνεται στις γειτονικές περιοχές γύρω από τις λίμνες των Πρεσπών, τις οποίες καθεμία από τις τρεις χώρες έχει ανακηρύξει ως προστατευόμενο τόπο Ramsar. Την διακήρυξη αυτή θα ακολουθήσει η συνεχής συνεργασία των αρμόδιων Αρχών για περιβαλλοντικά ζητήματα. Σ αυτό το πλαίσιο, θα μελετηθούν κοινές δράσεις για τα εξής: α) τη διατήρηση και προστασία των μοναδικών οικολογικών αξιών του «Πάρκου των Πρεσπών», β) την παρεμπόδιση και / ή ανατροπή των αιτιών της υποβάθμισης των ενδιαιτημάτων, γ) τη διερεύνηση των κατάλληλων διαχειριστικών μεθόδων για την αειφόρο χρησιμοποίηση των υδάτων των λιμνών και δ) την προσπάθεια ώστε το «Πάρκο των Πρεσπών» να γίνει και να παραμείνει ένα πρότυπο του είδους του, καθώς και ένα σημείο αναφοράς της ειρηνικής συνεργασίας των χωρών μας. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

111 Declaration on the Creation of the Prespa Park and the Environmental Protection and Sustainable Development of the Prespa Lakes and their Surroundings We, Prime Ministers Costas Simitis, Ljubco Georgievski, and Ilir Meta, met today, February second of the year 2000, on the occasion of World Wetlands Day at Aghios Germanos in Greece, and agreed that the Prespa Lakes and their surrounding catchments are unique for their geomorphology, their ecological wealth, and their biodiversity, which gives the area significant international importance. The Prespa Lakes and their surroundings provide habitat for the conservation of various and rare species of flora and fauna and offer refuge for the migratory bird populations. They constitute as well a much-needed nesting place for many species of birds threatened with extinction. We recognize that the conservation and protection of an ecosystem of such importance not only renders a service to Nature, but it also creates opportunities for the economic development of the adjacent areas that belong to the three countries. Furthermore, the long history of the human presence in the area proves the compatibility of traditional activities and knowledge, with the conservation of nature. We are aware that conservation of Nature and sustainable development largely depend on the respect by governments and people of international legal instruments, which aim at the protection of the natural environment. Participation in such agreements and conventions is helpful for the protection of the Prespa Lakes and their surroundings. Individual national activities should be complemented by international collaboration in this field. Furthermore, we recognize and value the importance of the work done by the Environmental Non-Governmental Organizations, especially when combining their different though complementary experiences and skills. To that effect we are pleased to recall that such a non-governmental organization, namely the Greek Society for the Protection of Prespa, was honored in 1999 with the Ramsar Convention Award as an outstanding example of a pioneer approach to wetland management. Finally, we would like to underline the benefits of public awareness in order to achieve the goals of the protection of nature and sustainable development. Having in mind the above, we decide to declare the "Prespa Park" as the first transboundary protected area in South Eastern Europe and present this initiative as a "gift to the earth" in the context of the WWF Living Planet Campaign. This campaign is aimed at securing the conservation of the world s most important biological resources and ecosystems into the next millennium. The "Prespa Park" consists of the respective areas around the Prespa Lakes, and each of the three countries has declared them a Ramsar Protected Site. This Declaration will be followed by enhanced co-operation among competent authorities in our countries with regard to environmental matters. In this context, joint actions would be considered in order to a) maintain and protect the unique ecological values of the "Prespa Park", b) prevent and/or reverse the causes of its habitat degradation, c) explore appropriate management methods for the sustainable use of the Prespa Lakes water, and d) to spare no efforts so that the "Prespa Park" become and remain a model of its kind as well as an additional reference to the peaceful collaboration among our countries. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

112 1. ΘΕΣΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΡΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ 2. ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΙ 2001& 2002 Πηγή: Α Συνάντηση Μετά την Διακήρυξη: Τίρανα Οκτωβρίου 2000 Α Τακτική Συνάντηση Σ.Ε. : Σκόπια Ιανουαρίου 2001 Β Τακτική Συνάντηση Σ.Ε. : Ψαράδες Νοεμβρίου 2001 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

113 Διεθνής Συνάντηση Εργασίας για την Ίδρυση του «Πάρκου Πρεσπών» Τίρανα, Αλβανία, Οκτωβρίου 2000 Παράρτημα Ι Υπό την αιγίδα της Σύμβασης για τους Υγροτόπους Φιλοξενήθηκε από την Κυβέρνηση της Αλβανίας Εθνική Υπηρεσία Περιβάλλοντος Μια Συντονιστική Επιτροπή για το Πάρκο Πρεσπών Η ειρηνική και φιλική συνεργασία ανάμεσα στις τρεις χώρες που μοιράζονται τις Πρέσπες, με επίκεντρο την ίδρυση του Πάρκου Πρεσπών, αποφασίστηκε σε πολύ υψηλό πολιτικό επίπεδο στις αρχές του 2000 και είμαστε σίγουροι ότι αντιπροσωπεύει τη βούληση των λαών. Τώρα η πρόκληση είναι να δώσουμε συγκεκριμένη μορφή σε αυτή την απόφαση. Μια τέτοια διασυνοριακή συνεργασία, λόγω του καινοτόμου χαρακτήρα της, πρέπει να είναι δυναμική και να εξελίσσεται με το χρόνο καθώς κερδίζεται εμπιστοσύνη και οικοδομούνται δεσμοί. Ως πρώτο βήμα, και ως προσωρινή ρύθμιση, προτείνεται τα τρία κράτη να ιδρύσουν μια προσωρινή Συντονιστική Επιτροπή για το Πάρκο Πρεσπών για την περίοδο 2000 έως Η Επιτροπή θα αρχίσει να λειτουργεί μόλις διοριστούν τα μέλη της, αλλά η επίσημη σύστασή της θα γίνει με ένα κοινό κείμενο υπογεγραμμένο σε υπουργικό επίπεδο. Στα τέλη του 2002, τα τρία κράτη θα αποτιμήσουν την εργασία της Επιτροπής και θα συμφωνήσουν στις αναγκαίες αλλαγές στη δομή, τον τύπο και τη λειτουργία της, καθώς και σε μακροπρόθεσμες ρυθμίσεις για τη συνεργασία των τριών κρατών με επίκεντρο το Πάρκο Πρεσπών. Προτεινόμενη σύνθεση Η Συντονιστική Επιτροπή του Πάρκου Πρεσπών θα έχει την ακόλουθη σύνθεση: Ένας αντιπρόσωπος της Περιβαλλοντικής Αρχής καθεμιάς από τις τρεις γείτονες χώρες. Ένας αντιπρόσωπος από τις τοπικές κοινότητες στην περιοχή των Πρεσπών από καθεμιά από τις τρεις χώρες, καθορισμένος από την αντίστοιχη Περιβαλλοντική Αρχή. Ένας αντιπρόσωπος από τις περιβαλλοντικές μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) από κάθε χώρα, με σημαντικές τοπικές δραστηριότητες στην περιοχή των Πρεσπών, καθορισμένος από την αντίστοιχη Περιβαλλοντική Αρχή. Ένας παρατηρητής από το Γραφείο της Σύμβασης για τους Υγροτόπους (Ραμσάρ). Έτσι η Επιτροπή θα έχει ένα σύνολο εννέα εθνικών μελών, και έναν διεθνή παρατηρητή. Η κοινότητα των δωρητών [χρηματοδοτών] θα κληθεί να συμμετάσχει στις εργασίες της Επιτροπής, όπως θα κριθεί κατάλληλο. Αρμοδιότητες της Επιτροπής Η Επιτροπή, εκτός από τον κρίσιμο πολιτικό, διοικητικό και θεσμικό της ρόλο, έχει να διαδραματίσει επίσης σημαντικό ρόλο σε τεχνικά θέματα, και επομένως τα τρία κράτη θα διασφαλίσουν την πρόσβαση της Επιτροπής στις αρμόδιες υπηρεσίες σε κάθε χώρα. Οι κύρια αρμοδιότητα της Επιτροπής θα είναι να καθοδηγεί την πορεία μελλοντικών μέτρων και δραστηριοτήτων, ούτως ώστε να υλοποιούνται οι αντικειμενικοί στόχοι του Πάρκου Πρεσπών που αφορούν: «α) τη διατήρηση και προστασία των μοναδικών οικολογικών αξιών του «Πάρκου των Πρεσπών», β) την παρεμπόδιση και / ή ανατροπή των αιτιών της υποβάθμισης των ενδιαιτημάτων, γ) τη διερεύνηση των κατάλληλων διαχειριστικών μεθόδων για την αειφόρο χρησιμοποίηση των υδάτων των λιμνών και δ) την προσπάθεια ώστε το «Πάρκο των Πρεσπών» να γίνει και να παραμείνει ένα πρότυπο του είδους του, καθώς και ένα σημείο αναφοράς της ειρηνικής συνεργασίας των χωρών μας.» (Από τη Διακήρυξη των τριών Πρωθυπουργών της 2ας Φεβρουαρίου 2000.) Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνεται να έχει η Επιτροπή τις ακόλουθες κύριες αρμοδιότητες: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

114 8.1 Να προετοιμάσει έναν κατάλογο με όλες τις δραστηριότητες και τα προγράμματα που εκτελούνται στην περιοχή των Πρεσπών και που μπορεί να έχουν άμεση ή έμμεση επίδραση στη φυσική και κοινωνικο-οικονομική κατάσταση του Πάρκου Πρεσπών. 8.2 Να παρακολουθεί και να συντονίζει την ανάπτυξη και εφαρμογή του Στρατηγικού σχεδίου Δράσης για την Αειφορική Ανάπτυξη του Πάρκου Πρεσπών (βλέπε Παράρτημα ΙΙ). 8.3 Να παρακολουθεί και να συντονίζει την εφαρμογή συγκεκριμένων δράσεων/ προγραμμάτων στη βάση του προγράμματος-πλαισίου για το Στρατηγικό σχέδιο Δράσης. 8.4 Να καθορίζει και να προτείνει στις αντίστοιχες κυβερνήσεις και σε άλλα ενδιαφερόμενα μέρη επόμενα βήματα και απαραίτητες ενέργειες σύμφωνα με το Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης. Σε αυτά μπορεί να περιλαμβάνονται θεσμικά και νομοθετικά μέτρα για την ενίσχυση της συνεργασίας των τριών γειτονικών κρατών στην περιοχή της Πρέσπας. 8.5 Να αποτιμά τα αποτελέσματα συνεχιζόμενων δράσεων σύμφωνα με τους αντικειμενικούς στόχους του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης, και να κοινοποιεί ευρέως τα αποτελέσματα. 8.6 Να ενημερώνει τις ενδιαφερόμενες κυβερνητικές αρχές σχετικά με την εφαρμογή του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης ούτως ώστε οι προτεινόμενες ενέργειες να ενισχύονται από τις κατάλληλες πολιτικές αποφάσεις. Με αυτόν τον τρόπο η Επιτροπή θα α) επιτυγχάνει την πολιτική συναίνεση και υποστήριξη για την εφαρμογή των απαραίτητων ενεργειών σε εθνικό επίπεδο, και β) θα καθορίζει και θα προτείνει πιθανές πηγές χρηματοδότησης για όλες τις παραπάνω περιοχές σε εθνικό, Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. 9. Επιπλέον, η Επιτροπή θα διασφαλίζει ότι οι πληροφορίες που αφορούν αναπτυξιακά σχέδια και άλλες σχεδιαζόμενες δράσεις, πολιτικές και προγράμματα με πιθανή επίδραση στο Πάρκο Πρεσπών θα διατίθενται αμέσως και στις τρεις πλευρές. 10. Σε περίπτωση απρόβλεπτων γεγονότων, όπως πλημμύρες, φωτιές σε δάση και άλλες φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, η Συντονιστική Επιτροπή θα συνεισφέρει στην κατάλληλη κινητοποίηση των πόρων των τριών χωρών, και της διεθνούς κοινότητας, για να αποτραπούν οι αρνητικές επιπτώσεις. Λειτουργικές όψεις 11. Τα μέλη της Επιτροπής θα διορίζονται επίσημα από την Περιβαλλοντική Αρχή σε κάθε χώρα, ούτως ώστε να τηρούνται ενήμεροι για τις εξελίξεις και έτσι να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά, να αναλαμβάνουν συγκεκριμένες αρμοδιότητες και να παρέχουν συνδρομή σε επείγουσες περιπτώσεις. 12. Η Επιτροπή θα συναντάται σε τακτική βάση (δύο φορές το χρόνο). Ενδιάμεσες συναντήσεις με συνοπτικές διαδικασίες μπορούν επίσης να κανονίζονται όταν ανακύπτει ανάγκη. 13. Οι τακτικές συναντήσεις θα εναλλάσσονται μεταξύ των τριών χωρών. Κατά προτίμηση, θα πρέπει να γίνονται στην περιοχή της Πρέσπας. 14. Των συναντήσεων θα προεδρεύει το κράτος όπου λαμβάνουν χώρα. Η προεδρία θα συνεχίζει να εκτελεί τα καθήκοντά της έως την επόμενη συνάντηση. 15. Οι εργασίες της Συντονιστικής Επιτροπής θα διεξάγονται στα Αγγλικά. Η Επιτροπή θα αποφασίζει ποια κείμενα θα θεωρούνται βασικά και θα μεταφράζονται στις γλώσσες των τριών εμπλεκομένων κρατών. Άλλα ζητήματα 16. Θα συσταθεί μια ολιγομελής Γραμματεία για τη λειτουργία της Συντονιστικής Επιτροπής, που θα αποτελείται από τεχνικά πρόσωπα από καθεμιά από τις τρεις εμπλεκόμενες χώρες. Η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών θα παρέχει τεχνική υποστήριξη. Η Κυβέρνηση της Ελλάδας ευγενικά προσφέρθηκε να χρηματοδοτήσει τις τρέχουσες δαπάνες αυτής της γραμματείας και των συναντήσεων της Συντονιστικής Επιτροπής για την περίοδο των πρώτων δύο χρόνων στη βάση ενός συμφωνημένου προϋπολογισμού. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

115 Πρώτη Τακτική Συνάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών Σκόπια, Ιανουαρίου 2001 Φιλοξενήθηκε από την Κυβέρνηση της ΠΓΔΜ - Υπουργείο Περιβάλλοντος και Χωροταξίας Συντονιστική Επιτροπή Πάρκου Πρεσπών Λειτουργικες Ρυθμίσεις Οι τρεις εμπλεκόμενες κυβερνήσεις, στη Συνάντηση Εργασίας στις Οκτωβρίου 2000 (κείμενα Συνάντησης Τιράνων, σημείο 5 των Συμπερασμάτων) και υπό την Προεδρία του Γενικού Γραμματέα της Συνθήκης Ραμσάρ, αποφάσισαν να συστήσουν μια προσωρινή Συντονιστική Επιτροπή για το διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών. Η δομή, οι ευθύνες και οι λειτουργικές κατευθύνσεις αυτής της Επιτροπής περιλήφθηκαν στο Παράρτημα Ι των Συμπερασμάτων. Στο ίδιο Παράρτημα προβλέπεται επίσης η σύσταση Γραμματείας για την εξυπηρέτηση της Επιτροπής (παρ. 16 και 17). Το παρόν κείμενο που εγκρίθηκε από την Πρώτη Συνάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής έχει σκοπό να διευκρινίσει ορισμένα λειτουργικά θέματα για τη Συντονιστική Επιτροπή και τη Γραμματεία προκειμένου να οργανώσει πιο αποτελεσματικά τη δουλειά τους. Είναι αυτονόητο ότι η Επιτροπή μπορεί να τροποποιήσει αυτές τις ρυθμίσεις εάν και όταν το θεωρήσει απαραίτητο. Α. Η Συντονιστική Επιτροπή (ΣΕ) Δομή της Επιτροπής 1. Προεδρείο: Πρόεδρος της ΣΕ ορίζεται, μέχρι την επόμενη συνάντηση, ο αντιπρόσωπος της χώρας που φιλοξενεί την τρέχουσα συνάντηση (ξεκινώντας από την Αλβανία, που φιλοξένησε τη Συνάντηση Εργασίας της 16-17ης Οκτωβρίου 2000). Σε περίπτωση απουσίας του εκπροσώπου της χώρας, πρόεδρος της συνάντησης ορίζεται ο αντικαταστάτης του ή ένα από τα υπόλοιπα μέλη της αντιπροσωπείας της χώρας. 2. Μέλη: Αν και ορίζονται επίσημα από την αρμόδια κυβερνητική αρχή, όλα τα μέλη της Επιτροπής θεωρούνται ισότιμα και έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν τις απόψεις τους και να ψηφίζουν (όταν απαιτηθεί) ανεξάρτητα. Ο εκπρόσωπος της Σύμβασης για τους υγρότοπους ΜedWet μπορεί να συμμετέχει πλήρως στις εργασίες της Επιτροπής, σαν ex officio παρατηρητής, αλλά δεν έχει δικαίωμα ψήφου. 3. Αναπληρωματικά μέλη: Κάθε μέλος της ΣΕ θα ορίσει ένα αναπληρωματικό μέλος, εξουσιοδοτημένο να τον/ την αντικαταστήσει σε περίπτωση κωλύματος με πλήρη δικαιώματα μέλους. 4. Επικοινωνία: Η επικοινωνία μεταξύ των μελών της Συντονιστικής Επιτροπής και με τη Γραμματεία μπορεί να γίνεται με ηλεκτρονικά μέσα (κατά προτίμηση με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ή, αν δεν είναι διαθέσιμο, με τηλεομοιοτυπία). Συναντήσεις 5. Ημερομηνίες τακτικών συναντήσεων: Εκτός αν συμφωνηθεί διαφορετικά, η πρώτη συνάντηση του έτους θα οργανώνεται την άνοιξη και η δεύτερη το φθινόπωρο κάθε χρόνου. Οι ακριβείς ημερομηνίες θα αποφασίζονται στο τέλος της προηγούμενης συνάντησης. Αυτές οι ημερομηνίες δε θα μπορούν να αλλάξουν παρά μόνο εάν συντρέχει πολύ σοβαρός λόγος και με τη σύμφωνη γνώμη όλων των μελών της Συντονιστικής Επιτροπής. 6. Έκτακτες συναντήσεις: Τέτοιες συναντήσεις μπορούν να λαμβάνουν χώρα μόνο μετά από αίτηση του/ της Προέδρου ή τουλάχιστον τεσσάρων μελών της ΣΕ για να ασχοληθούν με επείγουσες και απροσδόκητες εξελίξεις. Η Γραμματεία θα εξετάζει τη διαθεσιμότητα των μελών της ΣΕ τουλάχιστον δύο εβδομάδες πριν την προτεινόμενη ημερομηνία μιας τέτοιας συνάντησης. Για επείγοντα θέματα, συμφωνία μπορεί να επιτευχθεί και μέσω της κυκλοφορίας των σχετικών εγγράφων. Η ίδια Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

116 διαδικασία μπορεί να ακολουθηθεί και για θέματα ήσσονος σημασίας που ωστόσο απαιτούν τη σύμφωνη γνώμη όλων των μελών της ΣΕ. 7. Τόπος διεξαγωγής συναντήσεων: Η κυκλική εναλλαγή που ορίζεται στην παρ. 13 του Παραρτήματος Ι των Συμπερασμάτων της Συνάντησης Εργασίας μπορεί να τροποποιηθεί με τη σύμφωνη γνώμη όλων των μελών. Σε αυτή τη περίπτωση, η επόμενη συνάντηση θα πραγματοποιηθεί στη χώρα που είχε κανονικά σειρά. 8. Οργάνωση των συναντήσεων: Η φιλοξενούσα χώρα θα ορίζει έναν αξιωματούχο υπεύθυνο για την οργάνωση και τη υποστήριξη κάθε συνάντησης. Η Γραμματεία, και κυρίως το μέλος της στη φιλοξενούσα χώρα, θα του παρέχει κάθε βοήθεια. 9. Ημερήσια διάταξη: Η ημερήσια διάταξη κάθε συνάντησης, καθώς και κάθε απαραίτητο κείμενο εργασίας, θα προετοιμάζεται από τη Γραμματεία και θα εγκρίνεται από τον Πρόεδρο. Η Γραμματεία θα φροντίζει αυτά τα κείμενα να διανέμονται στα μέλη της ΣΕ τουλάχιστον ένα μήνα πριν από τη συνάντηση, ούτως ώστε τα μέλη να έχουν τη δυνατότητα να υποβάλουν σχόλια. 10. Απαρτία: Η ΣΕ βρίσκεται σε απαρτία όταν τουλάχιστον 7 από τα 9 τακτικά μέλη της είναι παρόντα. Πάντως, όταν δύο μέλη από την ίδια χώρα είναι απόντα δεν μπορεί να υπάρξει απαρτία. 11. Αποφάσεις: Θα καταβάλλεται κάθε προσπάθεια ούτως ώστε όλες οι αποφάσεις της ΣΕ να λαμβάνονται ομόφωνα. Σε περίπτωση που αυτό αποδεικνύεται αδύνατο, είναι απαραίτητη πλειοψηφία 2/3 των ψήφων. 12. Πρακτικά: Η Γραμματεία θα κρατά συνοπτικά πρακτικά των συνεδριάσεων της ΣΕ στα αγγλικά, όπου θα φαίνονται καθαρά οι ληφθείσες αποφάσεις, και τα οποία θα ελέγχονται πριν τη λήξη της συνάντησης. Σε όλες τις αποφάσεις - ανάλογα με τη φύση τους - θα περιλαμβάνεται αναφορά στον υπεύθυνο [για την υλοποίησή τους], στο χρονοδιάγραμμα και στο οικονομικό σκέλος. Αφού ελεγχθούν από τον Πρόεδρο της συγκεκριμένης συνάντησης, τα πρακτικά θα διανέμονται το αργότερο 2 εβδομάδες μετά το τέλος κάθε συνάντησης. Τα πρακτικά θεωρούνται βασικά κείμενα και πρέπει να μεταφράζονται από τα αγγλικά στις επίσημες γλώσσες των τριών χωρών. Τα πρακτικά της προηγούμενης συνάντησης θα επανεξετάζονται μόνο εάν ένα ή περισσότερα μέλη ζητήσουν τροποποιήσεις. 13. Έξοδα: Η Επιτροπή θα επιδιώξει να εξασφαλίσει χρηματοδότηση για τις συναντήσεις της από διάφορες πηγές. Αυτή [η χρηματοδότηση] θα καλύπτει έξοδα ταξιδιού και παραμονής των αντιπροσωπιών των άλλων δύο χωρών, ενοικίαση χώρου συνάντησης (αν δεν διατίθεται δημόσιος χώρος), γραφική ύλη και φωτοτυπίες και λογικές δαπάνες φιλοξενίας. Η φιλοξενούσα υπηρεσία θα προετοιμάζει τουλάχιστον τρεις μήνες πριν από τη συνάντηση έναν σχετικό προϋπολογισμό και θα τον υποβάλει στη Γραμματεία. 14. Παρατηρητές: Ο Πρόεδρος της ΣΕ ή ο εκπρόσωπος της φιλοξενούσας χώρας (μετά από έγκριση του Προέδρου) μπορεί να προσκαλέσει παρατηρητές στις συναντήσεις, των οποίων οι αρμοδιότητες συνδέονται ή μπορούν να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη του Πάρκου Πρεσπών. Οι παρατηρητές καλύπτουν τα έξοδα ταξιδιού τους. 15. Γλώσσα: Τα αγγλικά θα είναι η γλώσσα εργασίας των συναντήσεων της ΣΕ. Τα μέλη που δεν γνωρίζουν καλά αυτή τη γλώσσα πρέπει να ρυθμίζουν τα ίδια το θέμα της μετάφρασης, ούτως ώστε να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στις συζητήσεις. 16. Βίζες: Η υπηρεσία που φιλοξενεί κάθε συνάντηση θα προβαίνει στις απαραίτητες ρυθμίσεις με τις υπηρεσίες μετανάστευσης της χώρας της για να διασφαλίζει ότι οι βίζες (όταν απαιτούνται) εκδίδονται χωρίς υπέρμετρες καθυστερήσεις για όλους τους συμμετέχοντες στη συνάντηση. Αν αυτό είναι ανέφικτο, η συνάντηση θα διοργανώνεται από κάποια από τις άλλες δύο χώρες έως ότου εξασφαλιστεί η κανονική έκδοση βίζας. Β. Γραμματεία 17. Δομή: Ο αριθμός και η σύνθεση του προσωπικού της Γραμματείας (τουλάχιστον ένας από κάθε χώρα) αποφασίζεται από την ΣΕ. Σε αυτή τη φάση, η Γραμματεία θα αποτελείται από τρία πρόσωπα από τις ΜΚΟ μέλη της ΣΕ. Αυτά τα πρόσωπα πρέπει: - να έχουν ένα μορφωτικό και επαγγελματικό υπόστρωμα κατάλληλο για την εκπλήρωση των καθηκόντων τους, - να έχουν καλή γνώση της αγγλικής και επαρκείς γνώσεις υπολογιστών, - να μπορούν να αφιερώνουν τουλάχιστον 50% του χρόνου τους στη δουλειά της Γραμματείας. Η έδρα της Γραμματείας βρίσκεται στα γραφεία της ΕΠΠ στον Αγ. Γερμανό της Ελλάδας. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

117 18. Σχέδιο εργασίας: Η Γραμματεία θα προετοιμάζει ένα ετήσιο σχέδιο εργασίας της ΣΕ, το οποίο θα εγκρίνεται στην τελευταία τακτική συνάντηση της ΣΕ του προηγούμενου χρόνου. Η Γραμματεία είναι επίσης υπεύθυνη για την προετοιμασία σχεδίων εργασίας σχετικά με συγκεκριμένα ζητήματα (π.χ. σχέδιο επικοινωνίας) που θα παρουσιάζονται και θα εγκρίνονται από την ΣΕ. Οι προβλέψεις αυτών των σχεδίων εν συνεχεία θα ενσωματώνονται κατάλληλα στα ετήσια σχέδια. 19. Καθήκοντα: Εκτός από την προετοιμασία των προαναφερθέντων σχεδίων εργασίας, Η Γραμματεία θα διεκπεραιώνει όλα τα καθημερινά ζητήματα που αφορούν το Πάρκο Πρεσπών όπως ανακύπτουν. Τα συγκεκριμένα της καθήκοντα προσδιορίζονται στους Κανόνες Αναφοράς που υιοθετούνται από την ΣΕ. 20. Καθοδήγηση και Επίβλεψη: Η δουλειά της Γραμματείας θα καθοδηγείται από τις αποφάσεις της ΣΕ και θα επιβλέπεται από τον/ την πρόεδρο της Επιτροπής. Η Γραμματεία θα υποβάλει σε κάθε συνάντηση της ΣΕ μια σύντομη αναφορά σχετικά με τις δραστηριότητές της από την προηγούμενη συνάντηση, συμπεριλαμβανομένου λεπτομερούς οικονομικού απολογισμού όπου είναι απαραίτητο. 21. Έξοδα: Η Επιτροπή θα επιδιώξει να εξασφαλίσει χρηματοδότηση για τη λειτουργία της από διάφορες πηγές. Οι σχετικές δαπάνες θα περιλαμβάνουν μια μέτρια αποζημίωση για τα μέλη της, καθώς και δαπάνες μετακίνησης και λειτουργίας. Η Γραμματεία θα ετοιμάζει αναλυτικό προϋπολογισμό για αυτά τα έξοδα που θα εγκρίνεται από την ΣΕ ως μέρος του σχεδίου εργασίας. Βίζες: Η Ελλάδα θα διασφαλίσει ότι τα αλλοδαπά μέλη της Γραμματείας θα λάβουν βίζες πολλαπλών εισόδων για ολόκληρη την περίοδο Συντονιστική Επιτροπή Πάρκου Πρεσπών Προϋπολογισμός 2001 (σε Eυρώ, συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ όπου προβλέπεται) Πρώτη τακτική συνάντηση Συντονιστικής Επιτροπής Πάρκου Πρεσπών (ΠΓΔΜ) Δεύτερη τακτική συνάντηση Συντονιστικής Επιτροπής Πάρκου Πρεσπών (Ελλάδα) Σύνολο εξόδων συναντήσεων Συντονιστικής Επιτροπής Ελληνική Κυβέρνηση ΕΠΠ WWF- Ελλάς PPNEA MAP Σύνολο , , , , , ,22 Αποζημίωση μέλους Γραμματείας - ΕΠΠ 8.804, ,11 Αποζημίωση μέλους Γραμματείας , ,41 PPNEA Αποζημίωση μέλους Γραμματείας - MAP 5.869, ,41 Διοικητικά έξοδα και μετακινήσεις - ΕΠΠ 2.934, , , ,30 Διοικητικά έξοδα και μετακινήσεις , , ,77 PPNEA Διοικητικά έξοδα και μετακινήσεις - MAP 1.467, , ,21 Σύνολο εξόδων Γραμματείας , , , , , ,19 Γενικό Σύνολο , , , , , ,41 Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

118 Δεύτερη Τακτική Συνάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών Ψαράδες, Νοεμβρίου 2001 Διοργανώθηκε από το Δήμο Πρεσπών και την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, Ελλάδα Γραμματεία Συντονιστικής Επιτροπής Πάρκου Πρεσπών Κανόνες Αναφοράς και Λειτουργικές Ρυθμίσεις Σύμφωνα με τις αποφάσεις της Συνάντησης Εργασίας των Τιράνων (Οκτώβριος 2000) και της πρώτης τακτικής συνάντησης της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών (ΣΕ) στα Σκόπια (Ιανουάριος 2001), η Γραμματεία της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών (εφεξής «Γραμματεία») είναι ένα τεχνικό όργανο στην υπηρεσία της ΣΕ. Ορισμένες Λειτουργικές Ρυθμίσεις, σχετικά με τη δομή της, έδρα, έξοδα και βίζες, έχουν καθορισθεί στη συνάντηση των Σκοπίων (βλ. αναφορά της συνάντησης των Σκοπίων, Παράρτημα ΙΙ Β). Στην ίδια συνάντηση, η ΣΕ συμφώνησε επίσης σχετικά με την καθοδήγηση και επίβλεψη της Γραμματείας και της ανέθεσε το σημαντικό καθήκον της προετοιμασίας ετήσιου προγραμματισμού της ΣΕ, καθώς και προγραμματισμού για συγκεκριμένα θέματα που θα υποβάλλονται για έγκριση στη ΣΕ. Εκτός από την προετοιμασία των σχεδίων προγραμματισμού, η Γραμματεία οφείλει να φροντίζει όλα τα καθημερινά ζητήματα που αφορούν το Πάρκο Πρεσπών, καθώς αυτά ανακύπτουν. Πιο συγκεκριμένες ευθύνες και αρμοδιότητες περιγράφονται στους Κανόνες Αναφοράς και Λειτουργικές Ρυθμίσεις που υιοθετήθηκαν από τη Συντονιστική Επιτροπή στην δεύτερη τακτική συνάντηση. Στις επόμενες παραγράφους, καταστρώνονται οι προτεινόμενοι Κανόνες Αναφοράς και Λειτουργικές Ρυθμίσεις της Γραμματείας, με αυτούς που έχουν ήδη υιοθετηθεί να υπογραμμίζονται με έντονα γράμματα. Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις αντανακλούν τον τρέχοντα ρόλο και λειτουργία που πρέπει να έχει η Γραμματεία, και μπορούν βεβαίως να τροποποιηθούν στο μέλλον, αν χρειαστεί. Α. Κανόνες Αναφοράς 1. Αποστολή: Η Γραμματεία είναι ένα επικουρικό όργανο της Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών και το κύριο καθήκον της είναι να παίρνει πρωτοβουλίες, να στηρίζει και να διευκολύνει τις κοινές δραστηριότητες στο πλαίσιο της τριμερούς συνεργασίας στο Πάρκο Πρεσπών. 2. Καθοδήγηση και Επίβλεψη: Η δουλειά της Γραμματείας θα καθοδηγείται από τις αποφάσεις της ΣΕ και θα επιβλέπεται από τον/ την πρόεδρο της Επιτροπής. Η Γραμματεία θα υποβάλει σε κάθε συνάντηση της ΣΕ μια σύντομη αναφορά σχετικά με τις δραστηριότητές της από την προηγούμενη συνάντηση, συμπεριλαμβανομένου λεπτομερούς οικονομικού απολογισμού όπου είναι απαραίτητο. 3. Σχέδια εργασίας: Η Γραμματεία θα προετοιμάζει ένα ετήσιο σχέδιο εργασίας της ΣΕ, με αναλυτικό προϋπολογισμό, το οποίο θα εγκρίνεται στην τελευταία τακτική συνάντηση της ΣΕ του προηγούμενου χρόνου. Η Γραμματεία είναι επίσης υπεύθυνη για την προετοιμασία σχεδίων εργασίας σχετικά με συγκεκριμένα ζητήματα (π.χ. σχέδιο επικοινωνίας), με αναλυτικό προϋπολογισμό, που θα παρουσιάζονται και θα εγκρίνονται από την ΣΕ. Οι προβλέψεις αυτών των σχεδίων εν συνεχεία θα ενσωματώνονται κατάλληλα στα ετήσια σχέδια. Η Γραμματεία είναι επίσης υπεύθυνη για να διασφαλίσει την εφαρμογή των εγκεκριμένων σχεδίων εργασίας και για την προετοιμασία σχετικών αναφορών προόδου και οικονομικών απολογισμών τα οποία θα υποβάλλονται στην ΣΕ για εκτίμηση και έγκριση. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

119 4. Άλλα συγκεκριμένα καθήκοντα: Εκτός από την προετοιμασία των προαναφερθέντων σχεδίων εργασίας, και τη φροντίδα της εφαρμογής τους, η Γραμματεία θα διεκπεραιώνει όλα τα καθημερινά ζητήματα που αφορούν το Πάρκο Πρεσπών, όπως ανακύπτουν. Πιο συγκεκριμένα, η Γραμματεία θα έχει τις παρακάτω ευθύνες και αρμοδιότητες σχετικά με τη συνεργασία των τριών χωρών για τη περιβαλλοντική προστασία και την αειφορική ανάπτυξη της περιοχής του Πάρκου Πρεσπών, οι οποίες θα διεκπεραιώνονται σύμφωνα με την παράγραφο 3: 3.1. Προετοιμασία συναντήσεων. Πιο συγκεκριμένα, η Γραμματεία προετοιμάζει ή παρέχει βοήθεια σε τριμερείς πολιτικές ή τεχνικές συναντήσεις και επιστημονικά συμπόσια κλπ. τα οποία οργανώνονται στα πλαίσια του Πάρκου Πρεσπών Διευκόλυνση διαβουλεύσεων. Ειδικότερα, η Γραμματεία προετοιμάζει και παρέχει βοήθεια για διαβουλεύσεις επί πολιτικών και άλλων σχετικών θεμάτων ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς, και για προπαρασκευαστικές διαβουλεύσεις στο πλαίσιο ομάδων εργασίας, ομάδων εμπειρογνωμόνων κλπ. Ιδιαίτερα προωθεί το διάλογο για τα προβλήματα και τις προοπτικές της περιοχής σε τοπικό επίπεδο (εθνικό και τριεθνές) Συλλογή, διάδοση και αποτίμηση των πληροφοριών σχετικά με την προστασία, διαχείριση και ανάπτυξη της περιοχής του Πάρκου Πρεσπών. Ειδικότερα, η Γραμματεία συλλέγει πληροφορίες για δραστηριότητες που έχουν, ή είναι δυνατό να έχουν, σημαντική επίδραση στην περιοχή του Πάρκου Πρεσπών, διατηρεί μια βάση δεδομένων με αυτές και κάνει προτάσεις στην ΣΕ για κατάλληλες ενέργειες Παρακολούθηση κοινών προγραμμάτων. Ειδικότερα, η Γραμματεία παρακολουθεί την πρόοδο όλων των κοινών προγραμμάτων, και ειδικότερα του πρώτου κοινού προγράμματος, της μελέτης του ΣΣΔ, και υποβάλλει σχετικές αναφορές στην ΣΕ Συγκέντρωση, εκτίμηση, προώθηση της επιστημονικής έρευνας για την περιοχή του Πάρκου Πρεσπών. Ειδικότερα, η Γραμματεία προωθεί ή φροντίζει, ανάλογα με την περίσταση, για τη συγκέντρωση, ενημέρωση και εκτίμηση καταλόγων παλαιότερων ή τρεχόντων επιστημονικών προγραμμάτων, υποστηριζόμενη από τις ειδικές γνώσεις των ΜΚΟ και τις προτεραιότητες που θέτει η μελέτη του ΣΣΔ, υποβάλλει προτάσεις για στενότερη επιστημονική συνεργασία, και προωθεί ή φροντίζει, ανάλογα με την περίσταση, την δημοσίευση επιστημονικών πληροφοριών Επαφές και συναντήσεις με χρηματοδότες, προετοιμασία προτάσεων. Ειδικότερα, η Γραμματεία, με την καθοδήγηση και επίβλεψη της ΣΕ και του Προέδρου της, οργανώνει συναντήσεις και κρατά επαφή με πρόσωπα και οργανώσεις που ενδιαφέρονται για την Πρέσπα και μπορούν να χρηματοδοτήσουν προγράμματα που η ΣΕ θεωρεί απαραίτητα, και προετοιμάζει ή βοηθά στην προετοιμασία προγραμμάτων και προτάσεων και σχετικών μελετών και εκτιμήσεων, ανάλογα με τις ανάγκες Μετάφραση σημαντικών εγγράφων, τεχνική και γραμματειακή υποστήριξη στους εκπροσώπους των τοπικών κοινωνιών. Η Γραμματεία διασφαλίζει ότι τα σημαντικότερα έγγραφα είναι διαθέσιμα και στις τρεις γλώσσες και ότι οι εκπρόσωποι των τοπικών κοινωνιών στην ΣΕ έχουν όλη την τεχνική και γραμματειακή υποστήριξη που χρειάζεται για να εξασφαλίζεται η πλήρης συμμετοχή τους στη διαδικασία του Πάρκου Πρεσπών Εκπροσώπηση σε διεθνή φόρουμ. Ειδικότερα, η Γραμματεία υποβάλλει προτάσεις για μια συντονισμένη παρουσία των μερών στα διεθνή φόρουμ, συντονίζει τριμερείς πρωτοβουλίες στους διεθνείς οργανισμούς και εκπροσωπεί το Πάρκο Πρεσπών σε διεθνείς συναντήσεις, συνδιασκέψεις κλπ. σύμφωνα με τις οδηγίες της ΣΕ Οποιοδήποτε άλλο καθήκον της αναθέσει η ΣΕ. Β. Λειτουργικές Ρυθμίσεις 1. Δομή: Ο αριθμός και η σύνθεση του προσωπικού της Γραμματείας (τουλάχιστον ένας από κάθε χώρα) αποφασίζεται από την ΣΕ. Σε αυτή τη φάση, η Γραμματεία θα αποτελείται από τρία πρόσωπα από τις ΜΚΟ μέλη της ΣΕ, οι οποίες θα τους παρέχουν όλη την απαραίτητη υποστήριξη. Αυτά τα πρόσωπα πρέπει: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

120 - να έχουν ένα μορφωτικό και επαγγελματικό υπόστρωμα κατάλληλο για την εκπλήρωση των καθηκόντων τους, - να έχουν καλή γνώση της αγγλικής και επαρκείς γνώσεις υπολογιστών, - να μπορούν να αφιερώνουν τουλάχιστον 50% του χρόνου τους στη δουλειά της Γραμματείας. Σε επόμενη φάση, το προσωπικό της Γραμματείας μπορεί να αυξηθεί για να περιλάβει διοικητικό ή ειδικό προσωπικό, ανάλογα με τις ανάγκες και τη διαθεσιμότητα πόρων, μετά από απόφαση της ΣΕ. 2. Λειτουργία: Η Γραμματεία λειτουργεί ως συλλογικό όργανο, λαμβάνει οποιεσδήποτε αποφάσεις, θέσεις και προτάσεις με συναίνεση, και, ως γενικός κανόνας, ο φόρτος εργασίας και οι ευθύνες μοιράζονται ισότιμα ανάμεσα στα μέλη της. Κατάλληλες εσωτερικές ρυθμίσεις διασφαλίζουν ότι όλες οι πληροφορίες που συλλέγονται και οι πρωτοβουλίες και ενέργειες που αναλαμβάνονται από ένα μέλος κοινοποιούνται στους άλλους, ούτως ώστε να διασφαλίζεται συντονισμός και αποτελεσματικότητα. Παράλληλα, κάθε εθνικό μέλος της Γραμματείας έχει το ειδικό καθήκον να εκτελεί τα καθήκοντα της παραγράφου 4 των ανωτέρω Κανόνων Αναφοράς στη χώρα του/ της. Τέλος, η κυκλική προεδρία της ΣΕ έχει ως συνέπεια μια αντίστοιχη αυξημένη ευθύνη και φόρτο εργασίας για το μέλος της Γραμματείας από την προεδρεύουσα χώρα. 3. Γλώσσα εργασίας: Η γλώσσα εργασίας της Γραμματείας είναι τα αγγλικά. 4. Εγκαταστάσεις Γραμματείας: Η έδρα της Γραμματείας βρίσκεται στα γραφεία της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) στον Αγ. Γερμανό της Ελλάδας. Η ΕΠΠ θα θέσει στη διάθεση της Γραμματείας επαρκείς εγκαταστάσεις, θα βοηθήσει σε διοικητικά και λογιστικά θέματα και θα παρέχει κάθε άλλη απαραίτητη υποστήριξη, ούτως ώστε να διευκολύνει τη λειτουργία της Γραμματείας. 5. Αρχεία: Τα κεντρικά αρχεία της Γραμματείας θα φυλάσσονται στα γραφεία της ΕΠΠ στον Αγ.Γερμανό. Κάθε μέλος της ΣΕ μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτά τα αρχεία και να ζητά αντίγραφα εγγράφων. Για να γίνει δυνατή η τήρηση πλήρους αρχείου, όλα τα μέλη της Γραμματείας έχουν την υποχρέωση να κοινοποιούν όλα τα έγγραφα και την αλληλογραφία που συνδέεται με τα καθήκοντα τους στην έδρα της Γραμματείας στην ΕΠΠ. 6. Έξοδα: Η Επιτροπή θα προχωρήσει στην εξασφάλιση χρηματοδότησης για τη λειτουργία της από διάφορες πηγές. Οι σχετικές δαπάνες θα περιλαμβάνουν μια μέτρια αποζημίωση για τα μέλη της, καθώς και δαπάνες μετακίνησης και λειτουργίας. Η Γραμματεία θα ετοιμάζει αναλυτικό προϋπολογισμό για αυτά τα έξοδα που θα εγκρίνεται από την ΣΕ ως μέρος του ετήσιου σχεδίου εργασίας. 7. Βίζες: Κάθε ένα από τα τρία κράτη θα διευκολύνει την πρόσβαση των μελών της Γραμματείας από τις άλλες δύο χώρες. Ειδικότερα, η Ελλάδα θα διασφαλίσει ότι τα αλλοδαπά μέλη της Γραμματείας θα λάβουν βίζες πολλαπλών εισόδων για ολόκληρη την περίοδο Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

121 Συντονιστική Επιτροπή Πάρκου Πρεσπών Προϋπολογισμός 2002 (σε Ευρώ) Φύλλο I : ΒΑΣΙΚΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ I. Δαπάνες A. Συναντήσεις Συντονιστικής Επιτροπής 3 η τακτική συνάντηση (Αλβανία) η τακτική συνάντηση (ΠΓΔΜ) Έκτακτη συνάντηση ΣΕ ΥΠΟΣΥΝΟΛΟ A B1. Αποζημίωση μελών Γραμματείας ΕΠΠ PPNEA MAP Υποσύνολο B B2. Έξοδα γραφείου PPNEA MAP Υποσύνολο B B3. Διοίκηση και ταξίδια ΕΠΠ (περιλαμβ. Έξοδα γραφείου) PPNEA MAP Υποσύνολο Β ΥΠΟΣΥΝΟΛΟ B Γ. Εφαρμογή σχεδίου επικοινωνίας Ενημερωτικό φυλλάδιο Ενημερωτικό δελτίο /2/02 εκδηλώσεις, συν. τύπου Λογότυπος (συμπ. επιστολόχαρτα και φάκελλοι) Υπεύθυνος επικοινωνίας Δοικητικά έξοδα Έκτακτα έξοδα ΥΠΟΣΥΝΟΛΟ Γ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ (Α+Β+Γ) I. ΔΑΠΑΝΕΣ Φύλλο II: Δραστηριότητες (που υιοθετήθηκαν από τη ΣΕ) Πρόγραμμα 1 Κοινό υδρογεωλογικό πρόγραμμα (ετήσιο κόστος διετούς προγράμματος) Πρόγραμμα 2 Δημιουργία υποδομής στην AL και MK (ετήσιο κόστος τριετούς προγράμματος) ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ II. ΕΣΟΔΑ Ελλάδα (ετήσια δέσμευση για το πρόγραμμα 2) ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΕΣΟΔΑ III. ΕΛΕΙΜΜΑ (Έσοδα-Δαπάνες) Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

122 1. ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΡΑΣΗΣ 2. ΤΕΛΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Σ.Σ.Δ. (ΚΕΦΑΛΑΙΑ Α,Β,Γ-ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ) 3. ΠΡΟΤΑΣΗ PDF-B ΓΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΑΠΟ GEF Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

123 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ-2 Η ΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ Σ.Ε. ΠΡΕΣΠΩΝ Προσωρινές προτάσεις της μελέτης του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης για την Αειφορική Ανάπτυξη του Πάρκου Πρεσπών Στρατηγικοί στόχοι: 1. Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος με εφαρμογή μέτρων σε κάθε χώρα ειδικά, αλλά και με οργάνωση και προώθηση κοινών δράσεων. 2. Προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης με οργάνωση και εφαρμογή μέτρων που θα αφορούν σε ανάπτυξη του παραγωγικού συστήματος της περιοχής, οικιστική και χωροταξική αναδιάρθρωση και ενίσχυση του ενδογενούς παραγωγικού δυναμικού. 3. Θεσμοθέτηση της τριμερούς συνεργασίας έτσι ώστε να είναι εφικτή η προώθηση θεμάτων προστασίας και διαχείρισης περιβάλλοντος καθώς και αειφόρου ανάπτυξης. 1. Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος με εφαρμογή μέτρων σε κάθε χώρα ειδικά, αλλά και με οργάνωση και προώθηση κοινών δράσεων Ειδικότεροι Στόχοι: Προώθηση όλων των απαραίτητων δράσεων και μέτρων που σχετίζονται με την διαχείριση του υδάτινου δυναμικού, Εντοπισμός, καταγραφή, αξιολόγηση και παρακολούθηση των φυσικών αξιών του συνόλου της λεκάνης απορροής, Εφαρμογή συγκεκριμένων διαχειριστικών παρεμβάσεων για τη διατήρηση, αποκατάσταση και προστασία των βιοτόπων και/ ή των ειδών, Σύνδεση των διαχειριστικών παρεμβάσεων με τις ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή, Ανταλλαγή πληροφοριών, γνώσης, εμπειρίας και τεχνογνωσίας ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς Περιβάλλον Διασυνοριακές δράσεις Μέτρο 1: Μελέτες Προετοιμασία μιας υδρογεωλογικής μελέτης για όλη τη λεκάνη απορροής των Πρεσπών με σκοπό την άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος χερσοποίησης της μικρής Πρέσπας, και τη ρύπανση καθώς και πτώση στάθμης κατά 6 μέτρα της Μεγάλης Πρέσπας Διασυνοριακή Διαγνωστική Ανάλυση και Στρατηγικό Πρόγραμμα Δράσης στα πλαίσια του προγράμματος GEF Μελέτη για τους πληθυσμούς, τη κατανομή και τις απειλές που αντιμετωπίζουν σπάνια ή ενδημικά είδη ψαριών, πουλιών και θηλαστικών Μελέτη για την ορθολογική διαχείριση δασικών συμπλεγμάτων λεκάνης απορροής (υλοτομία, μέτρα πρόληψης πυρκαγιών, διάβρωσης, πλημμύρων, ξένων ειδών) Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

124 Μέτρο 2: Παρακολούθηση (monitoring) βασικών περιβαλλοντικών παραμέτρων Οργάνωση συστήματος και υποδομών για τη παρακολούθηση βασικών περιβαλλοντικών και κοινωνικο-οικονομικών παραμέτρων Μέτρο 3: Διαχειριστικές παρεμβάσεις Οργάνωση συστήματος και υποδομών για εφαρμογή συγκεκριμένων διαχειριστικών παρεμβάσεων, που αφορούν σημαντικούς βιοτόπους ή απειλούμενα είδη. Mέτρο 4: Ευαισθητοποίηση /ενημέρωση και συμμετοχή τοπικού πληθυσμού και επισκεπτών Οργάνωση δράσεων ευαισθητοποίησης / ενημέρωσης εντός και γύρω από την περιοχή Πρεσπών Κοινό πιλοτικό πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Περιβάλλον Ειδικότερες δράσεις ανά χώρα Αλβανία Μέτρο 1: Μελέτες Πλήρης καταγραφή και αξιολόγηση χλωρίδας και πανίδας Μέτρο 2: Παρακολούθηση (monitoring) Οργάνωση συστήματος παρακολούθησης της επίδρασης του ποταμού Ντέβολλι στη λίμνη Μικρή Πρέσπα Μέτρο 3: Διαχειριστικές παρεμβάσεις Μέτρα για την αντιμετώπιση της αποψίλωσης των δασών και της διάβρωσης Οργάνωση και εφαρμογή προγράμματος διαχείρισης παραλίμνιας βλάστησης λίμνης Μικρή Πρέσπα Αποκατάσταση της περιοχής της Μικρής Πρέσπας που έχει χερσοποιηθεί Μέτρο 4: Ευαισθητοποίηση/ Ενημέρωση Οργάνωση προγραμμάτων περιβαλλοντικής ενημέρωσης στα σχολεία της περιοχής των Πρεσπών και της Κορυτσάς Μέτρο 5: Θεσμικές ρυθμίσεις Ίδρυση νέου φορέα διαχείρισης και εκπόνηση διαχειριστικού σχεδίου για το Πάρκο Πρεσπών Περιβάλλον Ειδικότερες δράσεις ανά χώρα Ελλάδα Μέτρο 1: Μελέτες Εντοπισμός και αξιολόγηση των σημειακών και μη σημειακών πηγών ρύπανσης Μέτρο 2: Παρακολούθηση (monitoring) βασικών παραμέτρων περιβάλλοντος Παρακολούθηση πληθυσμών και ενδιαιτημάτων σπάνιων και απειλούμενων ειδών ορνιθοπανίδας (συνέχεια υφιστάμενου προγράμματος) Μέτρο 3: Διαχειριστικές παρεμβάσεις Εφαρμογή διαχειριστικού σχεδίου για την αποκατάσταση των υγρών λιβαδιών στη λίμνη Μικρή Πρέσπα Κατασκευή έργου για τον έλεγχο της διακύμανσης της στάθμης της λίμνης Μικρή Πρέσπα Μέτρο 4: Ευαισθητοποίηση /ενημέρωση Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

125 Ενδυνάμωση τοπικών φορέων για την ανάληψη πρωτοβουλιών που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος (λειτουργία Κέντρων πληροφόρησης κλπ.) Μέτρο 5: Θεσμικές ρυθμίσεις Θεσμοθέτηση Εθνικού Πάρκου Πρεσπών, ίδρυση φορέα διαχείρισης και εκπόνηση διαχειριστικού σχεδίου Περιβάλλον Ειδικότερες δράσεις ανά χώρα ΠΓΔΜ Μέτρο 1 : Μελέτες (Καταγραφή και αξιολόγηση σημειακών και μη σημειακών πηγών ρύπανσης) Πλήρης καταγραφή χλωρίδας και πανίδας σε όλη την λεκάνη απορροής Μέτρο 2: Παρακολούθηση (monitoring) - Μέτρο 3: Διαχειριστικές παρεμβάσεις Προετοιμασία Διαχειριστικού Σχεδίου για το Εζέρανι Κατασκευή συστήματος επεξεργασίας λυμάτων και σταθμού στο Ρέσεν (KfW) Μέτρο 4: Ενημέρωση /Ευαισθητοποίηση Εφαρμογή προγραμμάτων συμμετοχής του πληθυσμού σε παρεμβάσεις για την προστασία του υγροτόπου Εζέρανι (πχ. κατασκευή διαύλων, γεφυρών κλπ.) Μέτρο 5: Θεσμικές ρυθμίσεις Ίδρυση φορέα διαχείρισης και προετοιμασία σχετικού διαχειριστικού σχεδίου για τον υγρότοπο Εζέρανι 2. Προώθηση αειφορικής ανάπτυξης Διασυνοριακές δράσεις Ειδικότεροι στόχοι: Προώθηση κοινής αναπτυξιακής φιλοσοφίας, και κοινών αρχών και στόχων για όλη την λεκάνη απορροής Προώθηση παραγωγικών δραστηριοτήτων έτσι ώστε να συμβάλλουν θετικά και να αποτελούν μέσο για τη προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος, είτε να πραγματοποιούνται έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν μακροπρόθεσμα οι αρνητικές επιδράσεις τους στο περιβάλλον Προώθηση λύσεων φιλικών προς το περιβάλλον που αφορούν την ενέργεια Χρήση σύγχρονων ή φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών και μέσων Προώθηση ειδικών ονομασιών προέλευσης και σημάτων ποιότητας των τοπικών προϊόντων με στόχο να ενισχυθεί η οικονομία, αλλά και η συνολική αντιμετώπιση του χώρου Μετριασμός μεγάλων κοινωνικο-οικονομικών διαφορών μεταξύ των τριών χωρών με στόχο τελικά την επίτευξη παρόμοιων επιπέδων σε υποδομές και υπηρεσίες Προώθηση της ενδοεπικοινωνίας μεταξύ των τριών περιοχών της λεκάνης των Πρεσπών Ενίσχυση ενδογενούς εργατικού δυναμικού Αύξηση του ΑΕΠ της περιοχής Άρση της απομόνωσης, αύξηση των ευκαιριών Προώθηση κοινών διασυνοριακών αναπτυξιακών δραστηριοτήτων Αειφορική Ανάπτυξη- Διασυνοριακές δράσεις Υποπρόγραμμα 1: Ανάπτυξη του παραγωγικού συστήματος Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

126 Μέτρο 1: Ανάπτυξη του παραγωγικού τομέα Μελέτη των αρδευτικών αναγκών σε κάθε χώρα με στόχο την προώθηση φιλικότερων προς το περιβάλλον μεθόδων άρδευσης και αποστράγγισης εδαφών; Εκπόνηση κοινού σχεδίου για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας και τη μείωση της χρήσης αγροχημικών και την κοινή προώθηση των βιολογικών προϊόντων Μέτρο 2: Ανάπτυξη κτηνοτροφικού τομέα Μελέτη για τη διάσωση των τοπικών φυλών οικόσιτων ζώων (νάνα αγελάδα, αιγοπρόβατα φυλής Πρεσπών) Μελέτη σκοπιμότητας ανάπτυξης οργανικής κτηνοτροφίας και προώθησης των προϊόντων της Μέτρο 3: Ανάπτυξη αλιευτικού τομέα Μελέτη και οργάνωση κοινού συστήματος αλιείας, αλιευτικών ρυθμίσεων και διαχείρισης στις τρεις χώρες Μέτρο 4: Ανάπτυξη δασοπονίας ---- Μέτρο 5: Ενίσχυση επιχειρηματικής δραστηριότητας, βιοτεχνίας και βιομηχανίας Προώθηση κανονισμών για σημάτων ποιότητας και προσδιορισμού τόπου προέλευσης για τα τοπικά προϊόντα Μέτρο 6: Μελέτη νέων μορφών τουρισμού Εφαρμογή μελέτης περιφερειακού δρόμου των λιμνών που θα συνδέει τις τρεις χώρες Αναγνωριστική μελέτη για τις δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής με στόχο την ανάπτυξη ήπιων δραστηριοτήτων και πιλοτικό πρόγραμμα συνδεδεμένου τουριστικού προϊόντος Υποπρόγραμμα 2: Οικιστική και χωροταξική αναδιάρθρωση Μέτρο 1: Οργάνωση χρήσεων γης Εκπόνηση χωροταξικής μελέτης για το σύνολο της λεκάνης απορροής των Πρεσπών Μέτρο 2: Πολεοδομικές και οικιστικές μελέτες ---- Μέτρο 3: Βελτίωση τεχνικών υποδομών Μελέτη σκοπιμότητας για την αξιοποίηση εναλλακτικών μορφών ενέργειας στη λεκάνη των Πρεσπών (χρήση βιομάζας και ηλιακής ενέργειας) Μέτρο 4: Βελτίωση κοινωνικών υποδομών Οργάνωση συστήματος υγείας με στόχο την εξυπηρέτηση άμεσων ή επειγόντων περιστατικών Μέτρο 5: Βελτίωση επικοινωνιών και μεταφορών Εφαρμογή μελέτης περιφερειακού δρόμου των λιμνών που θα συνδέει τις τρεις χώρες Υποπρόγραμμα 3: Ενίσχυση ενδογενούς δυναμικού Μέτρο 1: Προώθηση νέων θεσμών για την ενίσχυση της παραγωγικής δραστηριότητας Συνδέεται με το στρατηγικό στόχο 3 Μέτρο 2: Δράσεις κατάρτισης Οργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων, μεταφορά τεχνογνωσίας και εκσυγχρονισμός μεθόδων παραγωγής Μέτρο 3: Ανάδειξη κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

127 Εφαρμογή μελέτης περιφερειακού δρόμου των λιμνών που θα συνδέει τις τρεις χώρες στο βαθμό που θα προωθεί την ανάδειξη των μνημείων Υποπρόγραμμα 4: Εφαρμογή Μηχανισμός αξιολόγησης Μέτρο 1: Οργάνωση και λειτουργία μηχανισμού στήριξης και αξιολόγησης των πρωτοβουλιών Συνδέεται με το στρατηγικό στόχο 3 Αειφορική Ανάπτυξη- Ειδικότερες δράσεις ανά χώρα Αλβανία Υποπρόγραμμα 1: Ανάπτυξη παραγωγικού συστήματος Μέτρο 1: Ανάπτυξη γεωργικού τομέα Μελέτη εκσυγχρονισμού και βελτίωσης βασικών υποδομών γεωργίας (με απαραίτητη σύνδεση γεωργικών δραστηριοτήτων με θέματα προστασίας του περιβάλλοντος Μέτρο 2: Ανάπτυξη κτηνοτροφικού τομέα Μελέτη φέρουσας ικανότητας βοσκοτόπων Εκσυγχρονισμός της κτηνοτροφίας με έμφαση στη χρήση τοπικών πόρων, μέσων και φυλών Μέτρο 3: Ανάπτυξη αλιευτικού τομέα Εκσυγχρονισμός βασικής υποδομής για την αλιεία (προβλήτες, σκάφη, αλιευτικά μέσα, μηχανισμοί φύλαξης) Μέτρο 4: Ανάπτυξη δασοπονίας Προωθούνται μέτρα που αφορούν τη προστασία και την αποκατάσταση δασικών εκτάσεων που έχουν αποψιλωθεί. Επομένως δεν εξετάζεται η δασοπονία ως παραγωγική δραστηριότητα. Μέτρο 5: Ενίσχυση επιχειρηματικής δραστηριότητας, βιοτεχνίας και βιομηχανίας Μελέτη σκοπιμότητας για τη δημιουργία μικρών βιοτεχνιών που θα αφορούν την τυποποίηση τοπικών προϊόντων Μελέτη σκοπιμότητας για τη δημιουργία μικρής βιοτεχνίας που θα αφορά τη χρήση βιομάζας (χρήση καλαμιού για καύσιμη ύλη και ζωοτροφή) Μέτρο 6 : Ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού Μελέτη με στόχο μακροπρόθεσμα την οργάνωση ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων και σύνδεση με αντίστοιχο δίκτυο στην Ελλάδα και ΠΓΔΜ Αναστήλωση ανάδειξη και προβολή βυζαντινών μνημείων Υποπρόγραμμα 2 : Οικιστική και χωροταξική αναδιάρθρωση Μέτρο 1: Οργάνωση Χρήσεων γης Άμεση εκπόνηση χωροταξικής μελέτης και καθορισμός χρήσεων γης Μέτρο 2: Πολεοδομικές και οικιστικές μελέτες Καταγραφή και προστασία παραδοσιακών κτιρίων Μέτρο 3: Βελτίωση τεχνικών υποδομών Μελέτη και κατασκευή εξ αρχής δικτύου ύδρευσης όλων των οικισμών της Μικρής και της Μεγάλης Πρέσπας Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

128 Μελέτη και κατασκευή εξ αρχής αποχετευτικών συστημάτων αστικών λυμάτων και ομβρίων υδάτων όλων των οικισμών Μελέτη και εφαρμογή συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων όλων των οικισμών Μελέτη και προώθηση λύσεων του ενεργειακού προβλήματος της περιοχής (χρήση νέων τεχνολογιών, βιομάζας, ηλιακής ενέργειας, βιοαερίου κλπ.) Μέτρο 4: Βελτίωση κοινωνικών υποδομών Μελέτη και κατασκευή δικτύου ηλεκτροδότησης για όλους τους οικισμούς της περιοχής Εξασφάλιση υποδομής πρωτοβάθμιας περίθαλψης για όλη τη περιοχή των Πρεσπών Μέτρο 5: Βελτίωση επικοινωνιών και μεταφορών Βελτίωση / κατασκευή εσωτερικής και εξωτερικής οδοποιίας όλων των οικισμών Μελέτη και κατασκευή συστήματος τηλεπικοινωνιών και ραδιοτηλεπικοινωνιών για όλη την περιοχή Υποπρόγραμμα 3: Ενίσχυση ενδογενούς δυναμικού Μέτρο 1: Προώθηση νέων θεσμών για την ενίσχυσης της παραγωγικής δραστηριότητας Προώθηση της συνεταιριστικής παραγωγικής δραστηριότητας των γυναικών (τοπικά προϊόντα, αγροτουρισμός) Οργάνωση δικτύου εμπορίας και διακίνησης τοπικών αγροτικών προϊόντων της περιοχής Μέτρο 2: Δράσεις κατάρτισης Εφαρμογή δράσεων κατάρτισης σε όλους τους τομείς των παραγωγικών δραστηριοτήτων Υποπρόγραμμα 4: Εφαρμογή- Μηχανισμός αξιολόγησης Μέτρο 1: Οργάνωση και λειτουργία μηχανισμού στήριξης και αξιολόγησης των πρωτοβουλιών Συνδέεται με το Στρατηγικό Στόχο 3 Αειφορική Ανάπτυξη Ειδικότερες δράσεις ανά χώρα Ελλάδα Υποπρόγραμμα 1: Ανάπτυξη παραγωγικού συστήματος Μέτρο 1: Ανάπτυξη γεωργικού τομέα Αντικατάσταση υφιστάμενου συστήματος άρδευσης με νέο σύστημα στάγδην άρδευσης Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

129 Αποκατάσταση στραγγιστικού δικτύου αγροτικής ζώνης με στόχο την καλύτερη διαχείριση των νερών και την ελαχιστοποίηση της διάβρωσης της αγροτικής γης Μελέτη για την προώθηση παραγωγής νέων προϊόντων και αντικατάσταση της μονοκαλλιέργειας Μελέτη για την εφαρμογή των νέων αγροπεριβαλλοντικών κανονισμών (βιολογική γεωργία, βιολογική κτηνοτροφία, προστασία αγροτικού τοπίου, αποκατάσταση φυσικών φραχτών κλπ) Ανάπτυξη και επέκταση του υπάρχοντος δικτύου βιολογικής γεωργίας Μέτρο 2: Ανάπτυξη κτηνοτροφικού τομέα Εκπόνηση μελέτης φέρουσας ικανότητας βόσκησης βοσκοτόπων. Εκσυγχρονισμός της κτηνοτροφίας και σύνδεση της δραστηριότητας με την εφαρμογή διαχειριστικών μέτρων στις παραλίμνιες περιοχές Ολοκλήρωση μετεγκατάστασης κτηνοτροφικών μονάδων Κατασκευή φυσικών συστημάτων καθαρισμού λυμάτων σε όλες τις μόνιμες και εποχιακές κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις Μέτρο 3: Ανάπτυξη αλιευτικού τομέα Εφαρμογή διαχειριστικών μέτρων στην παραλίμνια ζώνη με στόχο την αύξηση των τόπων αναπαραγωγής των ψαριών Μέτρο 4: Ανάπτυξη δασοπονίας Σχεδιασμός και κατασκευή αντιδιαβρωτικών έργων Μέτρο 5: Ενίσχυση επιχειρηματικής δραστηριότητας, βιοτεχνίας/ βιομηχανίας Δημιουργία μονάδας τυποποίησης συσκευασίας φασολιών Δημιουργία μονάδας τυποποίησης παραδοσιακών κτηνοτροφικών προϊόντων Διερεύνηση - οργάνωση δικτύου διακίνησης και εμπορίας τοπικών προϊόντων Μελέτη σκοπιμότητας για την αξιοποίηση βιομάζας (καλάμια, υπολείμματα υλοτομίας) Μέτρο 6 : Ανάπτυξη τουρισμού Ανάπτυξη υποστηρικτικών μηχανισμών τουριστικής εξυπηρέτησης και προβολής της περιοχής Εφαρμογή προτάσεων της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για την ανάπτυξη οικοτουρισμού (δημιουργία υποδομών). Ολοκλήρωση ανασκαφών και ανάδειξη /προβολή βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων Υποπρόγραμμα 2 : Οικιστική και χωροταξική αναδιάρθρωση Μέτρο 1: Οργάνωση Χρήσεων γης Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

130 Εφαρμογή των μέτρων που περιλαμβάνονται στην Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη και αφορούν τη χωροθέτηση και την κατοχύρωση της παραγωγικής διαδικασίας Μέτρο 2: Πολεοδομικές και οικιστικές μελέτες Επικαιροποίηση, επέκταση και εφαρμογή πολεοδομικών και οικιστικών μελετών όλων των οικισμών των Πρεσπών Αναπλάσεις παραδοσιακών οικισμών και κτισμάτων της περιοχής Μέτρο 3: Βελτίωση τεχνικών υποδομών Βελτίωση δικτύου ύδρευσης όλων των οικισμών Βελτίωση αποχετευτικών και όμβριων συστημάτων όλων των οικισμών και κατασκευή φυσικών συστημάτων καθαρισμού αστικών λυμάτων με χρήση υδρόβιων φυτών Μέτρο 4: Βελτίωση κοινωνικών υποδομών Οργάνωση και αναβάθμιση πολυιατρείου περιοχής Πρεσπών σε Κέντρο Υγείας Ενίσχυση της οργάνωσης και των υποδομών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Μέτρο 5: Βελτίωση επικοινωνιών και μεταφορών Βελτίωση τηλεπικοινωνιακής και ραδιοτηλεοπτικής κάλυψης της περιοχής Ολοκλήρωση νέας χάραξης Καρυών- Ανταρτικού Υποπρόγραμμα 3: Ενίσχυση ενδογενούς δυναμικού Μέτρο 1: Δράσεις κατάρτισης και εξειδίκευσης παραγωγικού δυναμικού Οργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων και ανταλλαγών για μεταφορά τεχνογνωσίας και εκσυγχρονισμό μεθόδων παραγωγής Υποπρόγραμμα 4: Εφαρμογή- Μηχανισμός αξιολόγησης Μέτρο 1: Οργάνωση και λειτουργία μηχανισμού στήριξης και αξιολόγησης των πρωτοβουλιών Συνδέεται με το Στρατηγικό Στόχο 3 Αειφορική Ανάπτυξη Ειδικότερες δράσεις ανά χώρα ΠΓΔΜ Υποπρόγραμμα 1: Ανάπτυξη παραγωγικού συστήματος Μέτρο 1: Ανάπτυξη γεωργικού τομέα Προώθηση αειφορικής γεωργίας Μέτρο 2: Ανάπτυξη κτηνοτροφικού τομέα - Μέτρο 3: Ανάπτυξη αλιευτικού τομέα Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

131 Προώθηση κανονισμών αλιείας Μέτρο 4: Ανάπτυξη δασοπονίας - Μέτρο 5: Ενίσχυση επιχειρηματικής δραστηριότητας, βιοτεχνίας και βιομηχανίας - Μέτρο 6: Ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού Ανάδειξη της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς της περιοχής των Πρεσπών σε συνδυασμό με πιθανή τουριστική ανάπτυξη, Πιλοτικό πρόγραμμα αγροτουρισμού και οικοτουρισμού στην περιοχή της Πρέσπας Υποπρόγραμμα 2: Οικιστική και χωροταξική αναδιάρθρωση Μέτρο 1: Οργάνωση χρήσεων γης Άμεση εκπόνηση χωροταξικής μελέτης και καθορισμός χρήσεων γης Μέτρο 2: Πολεοδομικές και οικιστικές μελέτες Πολεοδομική μελέτη για την ανάπτυξη του οικισμού Konsko σε εθνογραφικό χωριό Μέτρο 3: Βελτίωση τεχνικών υποδομών Βελτίωση των δικτύων ύδρευσης όλων των χωριών Βελτίωση του συστήματος αποκομιδής στερεών αποβλήτων στην περιοχή των Πρεσπών Υποπρόγραμμα 3: Ενίσχυση ενδογενούς δυναμικού Μέτρο 1: Δράσεις κατάρτισης Οργάνωση σεμιναρίων κατάρτισης του τοπικού πληθυσμού με στόχο την ενεργή προστασία και διαχείριση των φυσικών και πολιτιστικών αξιών της Πρέσπας Υποπρόγραμμα 4: Εφαρμογή- Μηχανισμός αξιολόγησης Μέτρο 1: Οργάνωση και λειτουργία μηχανισμού στήριξης και αξιολόγησης των πρωτοβουλιών 3. Θεσμοθέτηση της τριμερούς συνεργασίας με στόχο την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την προώθηση αειφορικής ανάπτυξης. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

132 Προτεινόμενο Θεσμικό Σχήμα: Διατομεακή Συμβουλευτική Επιτροπή (Αλ) Διατομεακή Συμβουλευτική Επιτροπή (ΠΓΔΜ) Διατομεακή Συμβουλευτική Επιτροπή (Ελ) Συμβούλιο Πάρκου Πρεσπών (τρεις διατομεακές συμβουλευτικές επιτροπές) Επιτροπή Διαχείρισης Πάρκου Πρεσπών (Υπουργεία Περιβάλλοντος, δήμαρχοι, ΜΚΟ, Διευθυντές Προστατευόμενων Περιοχών, Ramsar/MedWet) Μόνιμες Ομάδες Εργασίας Γραμματεία (διασυνοριακοί υπεύθυνοι του Πάρκου Πρεσπών από εθνικές προστατευόμενες περιοχές και προσωπικό υποστήριξης) Διοικητικό Συμβούλιο του Προγράμματος GEF για τη Ταμείο Πρεσπών Πρέσπα Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

133 Chapter A. INTRODUCTION A.1 Aims and Objectives of the Strategic Action Plan for the Sustainable Development of the Prespa Park On 2/2/2000, in Aghios Germanos Prespa, the three states, through their Prime Ministers issued a joint Declaration based on the founding principles and the broad objectives of the PP, as laid down in the initial concept submitted by the Society for the Protection of Prespa (SPP) and WWF-Greece. As mentioned in the joint Declaration of the three Prime Ministers the Prespa Lakes and their surrounding catchment are unique for their geomorphology, their ecological wealth and their biodiversity, which gives the area significant international importance..the conservation and protection of an ecosystem of such importance not only renders a service to Nature but it also creates opportunities for the economic development of the adjacent areas that belong to the three countries. Furthermore, the long history of the human presence in the area proves the compatibility of traditional activities and knowledge, with the conservation of nature. The positive aspects and perspectives of the establishment of the Prespa Park (PP) are by all means indisputable. Nevertheless, it should be pointed out that the establishment of the Prespa Park was a top down initiative, which indeed has been endorsed very promptly by the three governments. As a consequence, the participation of the local and regional stakeholders in this significant decision was initially very little. As a result, the specific objectives as well as the operational targets of the Prespa Park have not yet been described in detail. It is a common belief that these ultimate objectives, which have to be widely accepted and supported, have to arise from a joint vision shared by all stakeholders from all three countries. The creation and endorsement of a common vision for the area aiming at proper development and well being of the inhabitants, as well as at protecting the valuable characteristics and the natural and cultural heritage of this unique place, is considered as an indispensable and substantial step in the procedure of the establishment and operation of the PP. However, this joint vision does not exist thus far and it is clear that its formulation demands time, effort, communication, resources and above all interactive participation 185 of stakeholders. For the time being, participation of local stakeholders is made through consultation 186 with various visions and also possible inconsistencies. However, it should be noted that the procedure alone towards the formulation of a common vision of the stakeholders in the three countries, despite the fact that it is necessarily time- consuming, constitutes one of the most fruitful and substantial means for the integration of the Prespa Park. The accomplishment of a Strategic Action Plan for the Sustainable Development of the Prespa Park (SAP) is one of the first steps towards the formulation of this common vision since its target is to set the basis for the discussion on the future of the area. More specifically, the aim of the present Strategic Action Plan is: To facilitate, provide and share information with stakeholders; To outline the Prespa Park objectives in order to facilitate future discussions, as well as To describe in the clearest possible way the institutional, economic, management initiatives and procedures that should be taken in order to enable the accomplishment of these objectives. The formulation of any vision has a starting point, which, in this case is that Prespa should be perceived as a whole and unique entity, despite the fact that three countries share the area. However, to date, due to well-known difficulties, Prespa has never been treated as an integral whole, and, therefore, there does not yet exist any description of the existing environmental and socio-economic status of the entire region. 185 Interactive participation: People participate in joint analysis, which leads to objectives and action plans and the formation of new local groups or the strengthening of existing ones. It tends to involve interdisciplinary methodologies that seek multiple perspectives where the central objective is to seek diversity and make use of systematic and structured learning processes. These groups take control over local decisions, and so people have a stake in maintaining structures or practices. (M.Pimbert and J. Pretty 2000) 186 Participation by consultation: People participate by being consulted, and external agents listen to views. These external agents define both problems and solutions, and may modify these in the light of people s responses. Such a consultative process does not concede any share in decision-making and professionals are under no obligation to take on board people s views. (M.Pimbert and J. Pretty 2000) Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

134 It becomes immediately apparent from the above that in order to achieve the aims of the present SAP, the following objectives should be fulfilled: 1. Description and assessment, using consistent terms and criteria, of the existing environmental and socio-economic status of the entire area. 2. Based on 1, identification of the trends and perspectives, which, in combination with the potential and ultimately the choices, will depict a future course for the region and produce a common vision for the PP. 3. Outlining of this common vision, i.e. articulate the PP objectives in as much detail as possible 4. On the basis of 1, 2 and 3, put forward specific institutional and practical measures and procedures for the implementation of the PP objectives. On the basis of the above framework, the overall proposals of the SAP are considered within the following thematic areas: Water resources Energy Spatial planning and zoning of activities and uses Agriculture and stock breeding Fishing Forests Secondary sector Tourism Architecture Monuments Contact and communication, building capacity and dissemination of knowledge Social affairs and facilities (education, public health, infrastructure) Scientific research, data collection and monitoring Institutional framework and infrastructure for the management of protected areas in each country and for transborder co-operation It is very important to always keep in mind that this endeavour is new and original, almost groundbreaking, since there is no past experience to rely on. The Balkans is a difficult, historically loaded region and their peoples too. Distrust is still prevalent in many cases. The PP, whatever it may eventually mean in depth and breadth, is a common endeavour for the fulfilment of a common goal. For every step, there has to be tripartite agreement at all levels: experts, NGOs, local people, local and regional authorities and governments. To overcome the said barriers, mutual trust and respect, lack of preconceptions and alertness are needed. In view of the historical burden that everybody is carrying and of existing divergent infrastructure, time and careful steps are required in order to achieve the above goals. Good intentions have to be proven in everyday practice, trust must be established first among individuals and become slowly diffused to the institutional organs. The task becomes even more difficult to the extent that the visions and expectations captured in the idea of the trilateral Prespa Park have not yet been articulated by all participants. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

135 A.3 Placing the Prespa Park in the Wider Region The Prespa area forms an enclosed region controlled by passes which come through high mountains. The geographical isolation has influenced the natural as well as the cultural characteristics of the area. Prespa to the east, is adjacent to the valley of Pelagonija, which starts in the FYR of Macedonia and ends up southerly to Florina and Kastoria districts in Greece. To the west, the valleys of Billisht separate Prespa and Korca in Albania and to the north and northwest it is adjacent to the catchment basin of the Ohrid Lake. To the far north and northeast, Prespa is adjacent to the area of Demir Hisar in the FYR of Macedonia. The Macro Prespa area in Albania belongs to the Korca District and all villages in this part belong to the Liqenas Commune. The Micro Prespa area belongs to the Devoll District and all the villages of this area belong to the Progër Commune (Micro Prespa). This area, as part of the Korca Prefecture, communicates with the cities of Korca through the Zvezda pass, Bilisht through the national road, which leads to Greece, and to the north with the city of Resen through the Gorica/ Stenje (FYR of Macedonia) border crossing, which is of great importance for the wider area, including the population of the Korca Prefecture, with regard to trading and communication. The road starting from the Zvezda pass until the border to the FYR of Macedonia is 25km long and it is not paved. The same road joins the national road Bilisht - Korca, after a 9km road from the Zvezda pass to Zemblak. The villages of Micro Prespa are connected to the national road network through 3.5km unpaved road. Inside the Park there is an unpaved road network (40km), which connects the villages of Macro Prespa with the villages of Micro Prespa. The Commune of Liqenas in Macro Prespa has its seat at Liqenas and includes nine villages: Gorica e Madhe, Kallamas, Gorica e Vogël, Gollomboç, Djellas, Liqenas, Lajthizë, Zaroshkë and Cerje. The Commune of Progër in Micro Prespa includes three villages: Rakickë, Shuec and Zagradec. In Greece, the basin of the Lakes Micro and Macro Prespa is situated in the Prefecture of Florina, in the Region of Western Macedonia. The Greek part of the catchment basin, falls under the jurisdiction of the Prespa Municipality in its entirety and is delineated south by the Municipality of Kristallopigi, and east by the Municipality of Florina and the Municipality of Kato Klines. Geographically, this area is part of the western section of the Prefecture of Florina, and communicates (with difficulty, especially in wintertime) with the City of Florina (45km) and the rest of the Prefecture only through the Pissoderi pass. The Prespa region is totally dependent on the urban centres of Florina, and Kastoria (46km), where people can have access to services of the tertiary sector (commerce, banks, education, health, recreation and other professional services) and state administrative services at the prefecture level. The access to the city of Kastoria is possible via the Egnatia route. It should be noted that transport is carried out almost exclusively by private vehicles, since there are no public transport services with the exception of a three-times-a-week bus service to Florina. Thus, the entire region is considered a remote and isolated part of the Greek territory. Regarding communication with Albania and the FYR of Macedonia, there is no border crossing within the Greek Prespa area and the only way to enter Albania is through the Krystallopigi border crossing and the FYR of Macedonia through the Niki / Florina border crossing. The Municipality of Prespa includes 13 villages within the catchment basin: Ag.Achillios - Pyli, Ag.Germanos, Vrondero, Kallithea, Karyes-Oxia, Lemos-Milionas, Lefkonas, Microlimni, Psarades, Platy. In the FYR of Macedonia, the so-called Prespa Valley has an urban centre called Resen, which is the seat of the Municipality of Resen covering the whole area. There are 43 small and large villages and settlements in the area, namely Arvati, Asamati, Bolno, Brajino, Volkoderi, Gorna Bela Crkva, Gorno Dupeni, Gorno Krusje, Grncari, Dolna Bela Crkva, Dolno Dupeni, Dolno Perovo, Drmeni, Evla, Ezerani, Zlatari, Izbiste, Ilino, Jankovec, Kozjak, Konjsko, Krani, Kriveni, Kurbinovo, Lavci, Leva Reka, leskoec, Ljubojno, Nakolec, Otesevo, Petrino, Podmocani, Pokrvenik, Preljublje, Pretor, Rajca, Slivnica, Sopotsko, Stenje, Stipona, Carev Dvor, Strbovo, and Surlenci. The area is situated in the District of Bitola. The main road which connects Prespa with Bitola passes through the Gjavato Pass (1,167m) while to Ohrid valley the road goes through the Bukovo Pass (1,207m) or through the Livada (1,568m) on Galichitsa Mountain. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

136 Το Β κεφάλαιο αναφέρεται εξ ολοκλήρου σε χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος των Πρεσπών, στην γεωλογία του εδάφους, στο κλίμα, την ποιότητα των υδάτων, την θερμοκρασία κ.α. με αναλυτικές λεπτομέρειες. Επίσης αναφέρεται στο βιώσιμο περιβάλλον, στην πανίδα και την χλωρίδα αλλά και στο ανθρωπογενές περιβάλλον των Πρεσπών (αγροτική παραγωγή, ψάρεμα κ.α.). Εμείς παραθέτουμε το απόσπασμα που αφορά τις κοινωνικές παραμέτρους και κατευθύνσεις. B.4 Social Parameters and Trends There have been dramatic fluctuations in the population of Prespa reflecting the political, social, and economic changes that have taken place over the past century. In the Greek and the FYR of Macedonia Prespa, there has been a substantial decrease in population over the past half century (6,880 to 1,294 in the former from 1940 to 1991 and 25,362 to 17,681 in the latter between 1981 and 1994). On the other hand, despite the fact that many people from Albania have immigrated to neighbouring countries, there has been a slight increase in the population of the Albanian Prespa (from 2,931 to 5,063 between 1945 and 1989). The vast majority of Prespa s population resides near Macro Prespa and, more specifically, in the FYR of Macedonia. The working age group in the Albanian Prespa is 66% of the total population, in the FYR of Macedonia it is 39.7% (7.6% of which are unemployed), while in Greece the percentage of working population is approx. 30%. Factors impacting these demographic shifts vary between each country. In the Greek Prespa, there is a lack of employment opportunities, adverse housing conditions, and a shortage of social infrastructure and entertainment that has led individuals especially young people to settle in nearby urban centres as opposed to villages in Prespa. As a result, birth rates in the area have also decreased. This has impacted both migration movements and the age structure in Prespa that is predominantly composed of older generations. It is also notable that in both Albania and Greece, there is a tendency of young women to work or marry outside the region so that there are slightly more men than women in the total population. In the Albanian Prespa, it is further calculated that due to a series of social, economic and political factors, a large percentage of the active labour force (28% or more) is practically unemployed. In Prespa in the FYR of Macedonia, the yearly rate of migration is approximately 30% with most of the migrants moving overseas making the possibility of return unlikely. Data regarding explanations for migration movements are missing from Albania and Greece. The Greek Prespa has 13 settlements of small size and low occupation density. As far as land ownership status is concerned, about 10% of the land encompasses the settlements and cultivated areas and the rest is public land belonging to the Greek State and the communities. Relevant data are missing from the FYR of Macedonia and Albania. Administratively, the Communities in the Greek Prespa fall into one local government organisation: the Municipality of Prespa based in Lemos village. The same is true for the FYR of Macedonia where the Municipality of Resen covers the whole study area. Prespa in Albania is divided into two Communes (Liqenas in Macro Prespa and Proger in Micro Prespa), both of which are units of the Korca Prefecture. For each village, there is a village chair, who has both decision-making and executive power. The education infrastructure varies between countries, as well. In Greece there are two pre-schools in Kallithea and Lemos, one elementary school in Aghios Germanos, and one junior high school (grades 7-9) in Lemos. The nearest high school, however, is in Florina where pupils have to relocate throughout the school year. The Albanian Prespa has one 4-year elementary school in each village, three 8-year schools, and one high school in Liqenas. Data are missing from the FYR of Macedonia. The public health infrastructure is, overall, very poor in Prespa. In Greece there is a municipal doctor s office in Lefkonas, and at least one trainee doctor (who periodically tours the other settlements) is always available. Healthcare availability is worse in the winter when access becomes difficult. The Albanian Prespa has one hospital in Liqenas, which, however, only offers services of medical care and first aid. The villages have very limited ambulatory health facilities. In the FYR of Macedonia there are ambulatory services for primary health care albeit with very old equipment - in 5 villages apart of Resen where a Medical Centre exists, i.e. Ljubojno, Krani, Granchari, Carve Dvor and Stenje. There is very limited sport infrastructure and the entertainment infrastructure in Prespa is practically non-existent. In Albania there used to be cultural centres and village cinemas but all of them were closed over the past 10 years and the buildings are now being used for other purposes. Information regarding other recreational activities and infrastructure are missing from all three countries. The road network in Prespa is, in general, functional (except in the winter when snow and rain make driving difficult and dangerous). There are both asphalt-paved roads throughout the region in addition to Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

137 semi-rough village roads (paved with concrete or quarry aggregate) and very rough dirt roads used around the agricultural fields and for forestry activities. In Albania, the road network is in need of extensive upgrading. The water supply, electric energy supply, and telecommunication systems vary greatly between the three countries. Greece uses naturally available water for its supply (except in Psarades where it is obtained using a well). Shortages occur in some communities in the summer (especially Vrondero) because of an increased demand by visitors. There are also problems with some primary water supply lines and distribution networks in some villages. The local energy system is based on power transported from distant power stations. Local telecommunication needs are sufficiently met. The FYR of Macedonia has relatively well-equipped electrical installations in Resen and the rural settlements, but the water installation is poor (about 86.3% of Resen is connected to the water supplying network and only 54.2% of the villages are). In Albania there is no regular water supply or telecommunications infrastructure. There is access to electric energy but it is 60% amortised and is only a 6kW line. Renewable energy sources are not used in Prespa. According to calculations of a recent study in Greece, however, the biomass from agricultural activity and forest and animal farming refuse could be used after an appropriate financial and technical evaluation study has been preformed. The use of wind energy does not seem cost-effective because of the low wind power in the region but the use of solar energy seems possible to a certain extent. Prespa in Greece has a sewage network that carries wastewater and discharges it untreated into local gulches except in Psarades where it is disposed of in septic tanks. There is no wastewater treatment plant and no organised waste management. At present, the existing waste disposal area is located near Oxia village. The Albanian Prespa lacks a wastewater treatment system and a solid waste storage facility. Essential data are missing from the FYR of Macedonia; however, it should be noted that a communal landfill for the town of Resen and one for dangerous industrial waste exists and improvement of the existing wastewater treatment plant is under way. Although Prespa lacks a sufficient social infrastructure, it is rich with cultural and historical values. These include pre-historic habitations (caves and fortifications in Albania), and monuments and artwork from the Classical, Hellenistic, Roman, and Byzantine periods in Greece and some Byzantine monuments/artwork in Albania and in the FYR of Macedonia, as well as a wealth of local traditions, practices, architecture and art forms. There are prehistoric sites such as the Treni Cave in Albania, hermit chapels in both Albania and Greece, and Byzantine and post-byzantine churches in all three countries. There 9 cultural monuments that have been registered and 184 cultural monuments and archaeological sites that have been evidenced in the FYR of Macedonia, 8 cultural monuments in Albania and 33 cultural monuments in Greece (see Appendices, Chapter B5). The monuments are generally in need of maintenance, restoration and promotion in order to be preserved and become known. Το Γ κεφάλαιο αναφέρεται στις τελικές εκτιμήσεις του Στρατηγικού Σχεδίου Δράσης όλων των δράσεων συνολικά. Εξαιτίας του μεγάλου του, όγκου, παράθέτουμε ορισμένα στοιχεία από αυτό: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

138 C.1.2 What is the Prespa Park and What is its Exact Aim The PP is a means, additional to those already available to each one of the three states that enables actions, functions and initiatives with a spatial perspective for the entire Prespa region. The area will thus be treated as a whole as far as management, protection and, to the extent possible, development is concerned. In other words, the PP is a means for securing the required "complementarity" and "subsidiarity" of actions and initiatives in the area. The PP's main aim is the preservation of the valuable natural and cultural characteristics of the whole of Prespa through management methods and development initiatives, that enhance the standard of living of its inhabitants as well as promote peace and friendship between the three peoples, and lead to economic and social prosperity and convergence. The way the PP should evolve from an institutional, structural and functional viewpoint, i.e. its legislative framework, staffing, procedures and funding, are also issues that have to be jointly considered. C.1.3 What are the Objectives of the Prespa Park Based, in the text of the Declaration of 2/2/2000, as well as on the wider experience with transboundary co-operation in establishing and effectively managing transboundary protected areas (see the IUCN/ WCPA Draft Code for Transboundary Protected Areas in Time of Peace and Armed Conflict), the objectives of the PP can be detailed as follows: Objective I: Conservation of ecological values, functions and of the biological diversity in the Prespa Park area. Objective II: Enhance opportunities for the sustainable economic and social development of the local societies and the wise use of the natural resources for the benefit of nature, local economies and future generations. Objective III: Preservation of cultural values such as monuments, traditional settlements and traditional human activities and cultural elements that promote the sustainable management of the natural resources. Objective IV: Seek participation, co-operation and involvement in decision-making and in benefit or loss sharing of stakeholders in the three countries. C.1.4 Difficulties Impeding Transboundary Co-operation in Prespa The difficulties impeding transboundary cooperation are also multiple. In general, differences in capacity, commitment and national policy across borders are strong constraints, as well as questions of national sovereignty and security and high transaction costs. Economic constraints include divergent national development policies, barriers to free trade, unsustainable productive activities, political instability etc. More specifically, in Prespa 1. Different (sometimes conflicting) laws and policies and protected areas systems in each country, as well as divergent participation in international environmental regimes, reduce effectiveness of transboundary co-operation. In this context, very inconsistent protected area regimes and powers of management authorities in the three countries may produce persistent difficulties in transboundary co-operation. 2. Different political and administrative structure and culture in each country in general are also impediments. 3. Different stages of economic development, incompatible policies related to resource utilisation versus resource protection, in the three countries, as well as differential commitment and resources on each side of border are also a restrictive factor. 4. National sovereignty and security considerations can be a strong impediment in establishing advanced joint management and free movement of people and goods arrangements. 5. Difficult terrain, inaccessibility, lack of roads or other means of transport across national frontiers impedes interchange. 6. National, political, or cultural differences can cause misunderstandings. 7. Language barriers have to be overcome. 8. The pending foreign policy issues between Greece and the FYR of Macedonia prohibit formal adoption of new international agreements between the two countries. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

139 C.1.5 Policy Keystones for the Development and Protection of the Prespa Park In order to achieve the above-mentioned objectives, the following methodology/ policy should be followed: Objective I: Conservation of ecological values, functions and of the biological diversity in the Prespa Park area. Promotion of the concept of unity of the Prespa catchment basin beyond local or/ and national differences Wise water management in the basin Promotion of measures to resolve the Devoll problem; Mitigation of the special pollution problems facing Macro Prespa Sustainable utilisation of natural resources in and around Prespa Lakes giving emphasis more to ecosystem processes than to ecosystem products Enlargement of existing knowledge and information on the condition of the natural environment in the Prespa catchment basin Complete documentation, identification and assessment of the problems relating to the natural values of the whole catchment basin Adoption of a joint monitoring system of the natural and socio-economic parameters that are directly or indirectly linked with the protection and sustainable development of the area Implementation of specific management interventions that will contribute, either immediately or in the long-term, to the conservation, restoration and protection of biotopes and/ or species Linking of management interventions with human activities in the region Promotion of specific, thematic transboundary activities for environmental protection and management; promotion of exchange of information, knowledge, experience and know-how between the stakeholders directly or indirectly involved in the protection and management of the area Promotion of institutional reform in order to ensure the protection of the whole catchment basin as opposed to restricted parts thereof. Objective II: Enhance opportunities for the sustainable economic and social development of the local societies and the wise use of the natural resources for the benefit of nature, local economies and future generations Promotion of a common development philosophy, including principles, objectives and opportunities for the whole region Promotion of balanced development planning of all productive activities that will put emphasis on all sectors and not just tourism Promotion of productive activities in ways that will contribute to turning them into a tool for environmental protection and management, or will minimise their long-term negative effect on the environment Promotion of environment-friendly solutions with regard to energy production and management of natural resources, and especially water Use of modern or environment-friendly technologies and means Application of innovatory pilot programmes for the development of the activities of the primary sector Development of eco-tourism Construction or improvement of infrastructure Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

140 Promotion of registered designations of origin and labelling of local products in order to strengthen the economy and enhance a unified approach to the area Mitigation of the large socio-economic differences between the three countries with the ultimate target of achieving comparable levels of infrastructure and services Promotion of intra-communication between the three parts of the Prespa basin; maintenance of the existing population figure Strengthening the local labour potential, increase of the region s GDP Lifting of isolation, increase of opportunities, enhancement of the social fibre Promotion of joint transboundary development activities Promotion of the multi-cultural character of the region; Modernisation of all existing traditional activities by way of planning, objectives and methods that contribute to the social, economic and environmental sustainability of the region Enhancement of the internal socio-economic connectivity of the settlements of Micro and Macro Prespa Utilisation of local races of plants and animals Strengthening of the local labour potential with special training Promotion and institutional consolidation of business initiatives. Maintenance of existing population figures. Objective III: Preservation of cultural values such as monuments, traditional settlements and traditional human activities and cultural elements that promote the sustainable management of the natural resources Promotion of the concept of unity of the Prespa catchment basin beyond local or/ and national differences; Protection of the Byzantine monuments and of the traditional settlements Listing of all traditional human activities and features in the area Linking of management interventions with human activities in the region Objective IV: Seek participation, co-operation and involvement in decision-making and in benefit or loss sharing of stakeholders in the three countries. Promotion of a culture of peace, contribution to conflict prevention and the building of trust, confidence and security in the area Promotion of exchange of information, knowledge, experience and know-how between the stakeholders directly or indirectly involved in the protection and management of the area Increase participation of local stakeholders by introducing new participatory methods and approaches such as processes, where the focus is on cumulative learning and exchange of ideas end experience by all participants and diversity and different evaluation of situations is seeked instead of suppressed. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

141 ΠΡΟΤΑΣΗ PDF-B ΓΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ GEF 1. DESCRIPTION OF PROPOSED PDF-B OBJECTIVES AND ACTIVITIES The requested PDF Block B phase of one year duration is necessary in order to undertake or complete essential baseline studies addressing scientific, technical and socio-economic aspects of the full sized project. The ultimate objective of the PDF B is to design a full-sized GEF Project Brief. In addition to elaborating the technical basis of the full-sized project, the PDF B activities are strategically designed to establish the management structure, coordination mechanisms, and stakeholder participatory mechanisms required for the successful future implementation of the full-sized project. Immediate Objective 1 Establish PDF B implementation structure and coordination and support mechanisms. 1.1 Establish project offices The main project office will be centrally situated in Asamati, FYROM at the facility of the BSPSM. In Albania, subsidiary field offices will be located in the refurbished main offices of the Albanian Prespa National Park situated in Korca, and the park s field offices in Gorica e Madhe will also be made available for use during field work. The SPP will provide office space in its facility in Agios Germanos, Greece. (Responsible parties: UNDP/GEF and Ministry of Agriculture/Forest Service in Albania, UNDP/GEF and BSPSM in FYROM, MoE and SPP in Greece) 1.2 Select and train personnel The Ministry of Environment (MoE) in each country will appoint its respective National Project Director (NPD). UNDP, KfW, and the PPCC will jointly select the National Project Coordinators (NPCs) and the International Project Manager (IPM). Once appointed, the NPCs will proceed with the selection of their support staff.. The support staff in the main project office in Asamati will consist of one administrative assistant/accountant and a community liaison officer /social facilitator responsible for activities for FYROM. One community liason officer will also be situated in Korca/Gorica e Madhe, Albania and another one in Agios Germanos, Greece to ensure project presence and information exchange at the field site level in those countries The selection of project personnel will proceed on the basis of the TOR provided in Annex 4. To ensure that local capacity is at the level required by the project so as not to experience any delays at the beginning of the PDF B, targeted training will be provided at the outset to the hired personnel. One of the initial training themes will be the explanation of donor procedures and reporting requirements. Additional training needs will be identified as early as possible by the IPC and NPCs. (Responsible parties: UNDP/GEF, KfW, PPCC, NPCs) 1.3 Review and update PDF-B workplan and TORs The initial workplan presented as part of this proposal, and the preliminary TORs provided in Annex 4, will be reviewed, revised if necessary, by the PPCC, IPM, NPDs and NPCs, and approved by the PPCC. (Responsible parties: PPCC, IPM, NPDs, NPCs) 1.4 Strengthen PPCC (PDF B Project Steering Committee) and Secretariat The PPCC and its Secretariat will have a key and central role in the undertaking of all PDF B activities (see TORs in Annex 4). The project will support the PPCC and its Secretariat in the performance of these project related tasks. The three Project Coordinators and Secretariat members will also be beneficiaries of the training to be provided at the outset of the PDF B. (Responsible parties: UNDP/GEF in Albania and FYROM, MoE ingreece) 1.5 Establish stakeholder consultation mechanism The project personnel will carry out regular consultations regarding the project, and natural resources management and sustainable development in Prespa area with the local populations and all other stakeholders. The dialogue will also focus upon the concept, process and implications of the Transboundary Prespa Park s establishment and management. These consultations are considered essential in order to provide the local population with a thorough understanding of and support for the project, as well as a way of directly including the local communities in the decision-making process. Two aspects are identified as being fundamental. First, establishing and implementing ongoing opportunities for communication and participation in planning, particularly a consultation process regarding the Strategic Action Plan (SAP) currently being prepared by the PPCC. Secondly, establishing a visible community outreach programme and capacity building opportunities for local stakeholders, including informing local populations on PDF B progress and accomplishments. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

142 (Responsible parties: PSU social facilitators) Immediate Objective 2 Determine project area boundary The Transboundary Prespa Park is still not formally established. Thus, it does not have legal boundaries or an organisation with a mandate to manage it as a unit. During the PDF B phase, the establishment of the park should be taken a step further. Thus, the project will support the following actions: 2.1 Appraisal of catchment area versus ecosystem boundaries The boundary of Transboundary Prespa Park has yet to be defined. Thus, the actual project site boundary will require resolution. The main point to be clarified is whether the project area will be defined on the basis of the Prespa Lakes catchment area in a strict sense, or whether it should be defined on the basis of an ecosystem. The definition has to be logical and practical. The need to define the boundary is most urgent in FYROM where two national parks, Galicica and Pelister, are only partially within the Prespa Lakes catchment. One half of the former is in the watershed and only approximately ten percent of the latter falls within the catchment boundary. (Responsible parties: PPCC, IPM, NPCs, consultants) 2.2 Project site confirmation The PPCC should play a particularly strong role and bring in national expertise in selecting the project boundary. Since the boundary of the project may be a possible theme of dispute, it is recommended that the national consultants should be assisted by an international consultant in this analysis and the formulation of the final project boundary recommendation. (Responsible parties: PPCC, IPM, NPCs, consultants) Immediate Objective 3 Improve required baseline information base The following activities will be undertaken through consultancies. See Annex 4 for the TOR for the specific themes. The PDF B studies will build upon ongoing and completed studies to the fullest extent, including the KfW commissioned feasibility study for the Albanian National Park Prespa, as well as the Strategic Action Plan for the Sustainable Development of Prespa Park funded by the Ministry of Environment of Greece and undertaken by the PPCC that is expected to be completed in May 2002 (see Annex 6 for these and other references). 3.1 Biodiversity and ecosystems In-depth threats definition and root causes analysis Although a considerable amount of information on the region s biodiversity exists, some gaps and other deficiencies have also been noted. Most of the existing information is of the species presence-absence variety. Not much information exists on species movements or critical habitats, trends in fragmentation of habitats, and ecological processes sustaining biodiversity. Thus, this study will focus on the compilation of existing information, the definition of critical gaps in knowledge, and the formulation of directly relevant and applied needs for upgrading the information base. An important part of this will be the detailed definition and analysis of threats to the region s biodiversity and their root causes so as to formulate effective interventions during the full sized project. (Responsible parties: NPCs, consultants) Transboundary diagnostic ecosystem analysis A qualified institution will perform a diagnostic analysis of transboundary biological and ecosystem diversity and issues or concerns related to their conservation and sustainable use. A threat/root cause analysis specific to transboundary issues will also be undertaken. Sites of special concern will be indicated and effective interventions for implementing effective transboundary management will be determined. (Responsible parties: PPCC, IPM, NPCs, consultants) 3.2 Socio-economic conditions and trends The inhabitants of the Prespa region are mainly occupied in the primary sector of production, with agriculture being the main source of income. Herding and fishing also contribute to the agricultural production of the area in varying degrees, depending on the country. The secondary sector is fairly developed only in the Resen area (FYROM), while the tertiary sector is largely confined to tourism, which represents an important economic activity, at least in the FYROM and Greece. Large parts of the ecosystems of the Prespa Lakes region have been converted or transformed into agricultural systems of various kinds, or have been replaced by towns, villages and other man-made infrastructure. Nevertheless, many of the people in the area live in relatively poor conditions and exhibit a strong dependence on natural resources for subsistence. A study will be undertaken to update and collate existing information on the region s socio-economic conditions and trends, including those in population, demography, occupation, and income. The dependence of local populations on natural resources will be of paramount interest. An assessment of Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

143 the local population s actual uses of natural resources, their viability, and their cumulative impact on biodiversity will be undertaken as part of the study. (Responsible parties: NPCs, consultants) 3.3 Actual and alternative livelihoods Options for alternative livelihoods and use of natural resources will be determined and assessed. The work will involve: Analysis of economic and environmental viability of current production systems in agriculture, fishery and forestry; Analysis of the use of natural vegetation for firewood and possible improvements towards the establishment of a sustainable system; Assessment of options and recommendations for the promotion of alternative livelihoods (medicinal plants, animal husbandry, eco-tourism, communal forests); and, Definition of viable incentive mechanisms for promoting sustainable production in different sectors. (Responsible parties: NPCs, consultants) 3.4 Environmental/biodiversity awareness Current levels of overall environmental awareness and concern for biodiversity conservation among the local population and other stakeholders are not high. The study will refine the understanding of the current levels of environmental awareness, determine what programmes are in place already, and will subsequently define the additional requirements, programming needs and delivery mechanisms to heighten the levels of awareness. All stakeholders in the region will be included in this study. (Responsible parties: NPCs, consultants) 3.5 Legislative/ regulatory and policy base, including compliance and enforcement options and mechanisms The existing legislative, regulatory and policy base governing land, water and natural resource use in the region will be assessed for the three countries. The assessment will focus upon the definition of specific gaps and deficiencies that inhibit or preclude effective approaches to biodiversity conservation and the adoption of an integrated approach to the management of the region. As part of this assessment, existing compliance and enforcement mechanisms will also be analysed. Recommendations arising from this analysis will provide the basis for the formulation of institutional reforms that will be undertaken during the full project in order to realize the project s objectives. (responsible parties: NPCs, consultants) 3.6 Hydrogeological study There has been a progressive lowering of the water level in the lakes over the last two decades. Besides this being a general concern among some stakeholders, it is now negatively affecting certain species (particularly, the pelican colonies in Micro Prespa Lake). There is no clear understanding of what is happening with the water (for example, on aspects such as the diverted Devolli River, the water use for human consumption and agricultural uses, and the underground flow of Prespa Lake waters into Ohrid Lake). In order to arrive at an improved understanding and subsequent improved water management, the following steps will have to be taken: 1. definition and agreement between all involved stakeholders and the local population on the water management objectives; 2. assessment of actual information available to estimate the actual water balance (making a preliminary estimate of the water inflows and outflows of Micro and Macro Prespa Lakes); 3. recommendations for water management, and determination of further actions and potential investments to be undertaken during the full sized project. (Responsible parties: PPCC, IPM, NPCs, consultants) 3.7 Institutional arrangements for a transboundary park management authority The mandate of the PPCC is based on the Prime Ministerial Declaration, but it does not have a legal base, nor are the Transboundary Prespa Park and the Committee and its Secretariat legally established. In order to promote effective and integrated management in the Prespa Park region, the PDF B will provide an opportunity to examine and formulate possible institutional options for realizing effective management of the transboundary protected area. Models available in the world, such as the Bodensee and the International Joint Commission for the Great Lakes, will be assessed, and recommendations will be formulated for the establishment of a high level inter-governmental management authority, involving all three Prespa countries, for the management of the area. (Responsible parties: PPCC, IPM, NPCs, consultants) 3.8 Social infrastructure investment needs The Prespa region s local population is in dire need of essential social infrastructure. Without it, the lakes waters and surrounding lands are being progressively polluted and remaining forests are being Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

144 destroyed for firewood. The particular needs of the communities around the Prespa Lakes are different. The actual situation and needs will have to be assessed and quantified on a location specific basis. This work will be done by one team of national and international experts. Main aspects to be looked into will be solid waste, sewage, drinking water and alternative sources of energy. (Responsible parties: NPCs, consultants) Immediate Objective 4 Strengthen the protected areas management and management plans The protected areas that have been established in the Prespa region are in different stages of development and at different stages of their operational and management capability. Pelister, the oldest, was created in 1948 and the newest is the Albanian Prespa National Park, established in The PDF B will support work on the following issues: 4.1 Analysis of the actual situation of the protected areas and support of the preparation/ completion of their management plans First, an assessment of the actual situation of the protected areas 187 management capacity will be undertaken. Essential requirements to improve their management capacities will be identified. These may include infrastructure, equipment, staff and their training. In addition, assistance will be provided in the completion of started management plans in two of the areas, and the preparation of management plan frameworks in two others. The management plans will be streamlined in a similar framework and will take into account EU guidelines. The creation of a trust fund should be considered as an option for providing for a sustainable financing mechanism. Local communities or stakeholders will be directly involved in the preparation of the management plans. (Responsible parties: NPCs, consultants) 4.2 Definition of activities and requirements in existing protected areas On the basis of the management plans, future management activities and associated investments (infrastructure, management capacity, etc.) will be defined for implementation during the full project. (Responsible parties: NPCs, consultant) Immediate Objective 5 Identify and mobilize co-financing sources At present, the principal co-financing source will be KfW, contributing approximately US$ 4 million directly to the full sized project, with an additional US$ 8.8 million in other programs in the Prespa region (see Annex 6 of the Concept Paper, in Annex 5 of this document). During the PDF B, additional assessment will focus upon the following: 5.1 Analysis of all existing donor programmes and activities in the Prespa region All existing and planned programmes of all donors in the Prespa region will be identified and analysed in terms of their complementarity to the objectives of the project. (Responsible parties: PPCC, IPM, NPCs) 5.2 Definition of potential donor sources On the basis of the foregoing assessment, other potential donor sources and amounts of co-financing will be identified. Meetings with potential donors will be convened. Subsequently, negotiations will be entered into to secure additional amounts of co-financing. (Responsible parties: PPCC, IPM, UNDP/GEF, KfW) 5.3 Assessment of options for establishing a trust fund Taking into account examples elsewhere and the regional context of Transboundary Prespa Park, options for creating and operating a trust fund will be assessed. The fund would be used for financing the recurrent costs of managing the Transboundary Prespa Park. (Responsible parties: PPCC, IPM, UNDP/GEF, KfW) Immediate Objective 6 Prepare GEF Project Brief and draft Project Document The GEF Project Brief and draft Project Document will be prepared under contract by an international GEF expert. The International Project Manager and the National Project Coordinators will also play an important role in the preparation of the following: 6.1 Logframe 187 In fact there are 3 National Parks, Pelister and Galicica in FYROM and Prespa NP in Albania, Greece has the Prespa National Forest and FYROM also has the Strictly Protected Bird Reserve of Ezerani. Thus, there are currently five protected areas in the Prespa region. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

145 A logical framework will be prepared focussing upon the outcomes of the project, indicators to be used in measuring success in achievement of the outcomes, means of verification, and the definition of project assumptions and risks. (Responsible parties: GEF expert, IPM, NPCs) 6.2 Outcomes and activities Project outcomes and activities to be undertaken to achieve the outcomes will be identified by the GEF expert in consultation with the IPM, the National Project Coordinators, the PPCC and stakeholders. (Responsible parties: GEF expert, IPM, NPCs) 6.3 Budget and incremental cost analysis An output-based budget will be formulated for the full sized project by the GEF expert in close consultation with the IPM, the National Project Coordinators and the PPCC. In doing so, the respective costs associated with the baseline activities and the sustainable baseline will be distinguished from the incremental costs required to achieve the full project s objectives. GEF funds will only be used to finance the project s incremental costs. (Responsible parties: GEF expert, IPM, NPCs) 6.4 Scheduling The timeframe and associated workplan for the full project will be determined and approved by the PPCC. Consideration will be given to staging the project over two or three phases, each one with milestones that will have to be met prior to proceeding to the next stage. (Responsible parties: GEF expert, IPM, NPCs) 6.5 Implementation arrangements The organizational structure for the full project s implementation will be determined and approved by the PPCC. It is possible that the implementation arrangements to be employed for the PDF B phase, if proven successful, will be utilized for the full project as well. (Responsible parties: GEF expert, IPM, NPCs, PPCC) 6.6 Preparation of GEF Project Brief The GEF expert will prepare the Project Brief on the basis of the work conducted during the PDF B and in close consultation with the IPM, National Project Coordinators and the PPCC. A first draft will be circulated for review to the PPCC. The draft Project Brief will incorporate: a threats and root causes analysis; detailed institutional arrangements for project implementation that ensure the full and active participation of all stakeholders; the detailed design of all project objectives, outputs, and activities; a stakeholder participation plan; the incremental cost analysis; the logical framework for the project; and the project monitoring and evaluation plan. The Project Brief s first draft will be discussed at meetings of the PPCC, and at regional centres in each of the three countries. On the basis of the foregoing discussions and reviews, the draft will be revised and submitted to UNDP/GEF and to KfW for technical review. Subsequently, it will be finalized and submitted to the GEF Secretariat for review and endorsement. The draft Project Document will be prepared by the GEF expert upon the Project Brief s endorsement by the GEF Secretariat. (Responsible parties: GEF expert, IPM, NPCs) 2. OUTPUTS OF THE PDF-B The main outputs of the PDF B are to include the following: establishment of the structure for implementation of the PDF B phase and a legalized PPCC and a strengthened Secretariat (Objective 1); initiation of a fully participatory and consultative process involving local level stakeholders, intersectoral consultations, and initial co-ordination with national, regional and international donors and partners (Objective 1); determination of boundaries for the Transboundary Prespa Park and the full project (Objective 2); preparation of a baseline biodiversity assessment and threat analysis (Objective 3); improved baseline information required for the design and implementation of the full project (Objective 3); preparation of a study of the threats to the Prespa lakes ecosystem and identification of measures to mitigate threats (Objective 3); identification of the specific transboundary problems affecting the Prespa Park region through a Transboundary Diagnostic Analysis (Objective 3); identification and examination of priorities for action through broad consultations among all stakeholders (Objective 3); strengthened protected area management capacity (Objective 4); definition of sources and mobilization of co-financing (Objective 5); Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

146 appraisal and design of options for a trust fund for administration of recurrent costs and, if the recommendations are positive, the establishment of the fund (Objective 5); and development of a comprehensive GEF Project Brief and UNDP Project Document for submission to the GEF Council in July 2003 (Objective 6 ). 3. NATIONAL LEVEL SUPPORT In recognition of the ecological and historical/cultural significance of the transboundary Prespa Lakes region, the Prime Ministers of the three neighbouring countries (Albania, the FYR of Macedonia, and Greece) issued a Declaration on 2 nd February 2000 announcing the creation of the Prespa Park as the first transboundary protected area in South Eastern Europe 188. The Prime Ministerial Declaration proposes enhanced collaboration among the competent authorities of the three countries and outlines that the following joint actions should be undertaken: 189 a) maintain and protect the unique ecological values of the Prespa Park ; b) prevent and/or reverse the causes of the Park s habitat degradation ; c) explore appropriate management methods for the sustainable use of the Prespa Lakes waters; d) spare no efforts so that Prespa Park becomes and remains a model of its kind as well as an additional reference to the peaceful collaboration among the countries. As a follow-up to the Declaration of Prespa Park, the three states have established an interim Prespa Park Co-ordination Committee (PPCC) which includes representatives from the environmental authorities, local government, and NGO community in each country, as well as the Ramsar Convention Bureau/MedWet as observer 190. The main responsibility of the Co-ordination Committee is to ensure coordination among the three countries and concerned stakeholders to facilitate the establishment of the trilateral Prespa Park, the protection of its ecosystems and the sustainable development of the region. The Committee has to become the formal body responsible for the implementation of the proposed transboundary, tri-lateral environmental and sustainable development program, benefiting the lake region. In other words, the PPCC should become a formally and legally established entity, capable of co-ordinating the full GEF project. The proposed project is, therefore, completely in line with the priorities of the three countries and is driven by the representatives of the three countries through the PPCC. In addition, the following supporting measures have been taken by the three countries: In Albania: Prespa National Park was established in 1999 for the rehabilitation and sustainable protection of critical terrestrial and aquatic ecosystems of the Macro and Micro Prespa Lake area. The Council of Ministers ratified the Ramsar Convention in March The Ministry of Environment has been established in 2001 to replace the former National Environmental Agency. In Greece: Prespa National Forest was designated in 1974 for the protection of Micro and Macro Prespa Lakes and their catchment area, and, in 1975, the same area was declared a landscape of exceptional beauty. The Greek side of the wetland system is a Special Protection Area (SPA) under the EEC Birds Directive. The entire Prespa catchment area and the lakes have been included in the Greek National List of the NATURA 2000 protected sites network, according to the EEC Directive on Protection of Fauna, Flora and their Habitats, and the EEC Birds Directive. The Ramsar Convention was ratified in 1974 by Greece as one of the founding countries. The amendment was ratified through Law 1950 in Micro Prespa was declared a Ramsar site in Moreover, Greece has also recently applied for the recognition of the Macro Prespa Lake as a designated Ramsar site. In the FYR of Macedonia: Pelister National Park was established in 1948 for the protection of a globally unique mountainous ecosystem to the east of Macro Prespa Lake. 188 See Map in Annex See Annex 2 of the Concept Paper for a full text of the Declaration of Prespa Park. 190 See Annex 3 of the Concept Paper for a full description of the composition and responsibilities of the Prespa Park Co-ordination Committee. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

147 Galicica National Park was established in 1958 for the rehabilitation and protection of unique terrestrial ecosystems straddling the Galicica Mountain located between the Macro Prespa and Ohrid Lakes. Bird Sanctuary Ezerani was established in 1996 (declared Ramsar site), bordering the northern section of Macro Prespa Lake for the protection of migratory waterfowl and other water bird species. Macro Prespa Lake was declared a "Natural Monument" in 1977 (Official Gazettement 45/77). Furthermore, a "Partnership Agreement" between the Albanian Prespa National Park and Galicica National Park in the FYR of Macedonia was signed on February 4, 2001, within the framework of the Europark Expertise Exchange Program. The PDF B will build upon the Strategic Action Plan (SAP) for the Sustainable Development of Prespa Park funded by the Ministry of Environment of Greece with a grant of USD 150,000 for a first synthesis of the environmental and socio-economic status of the Prespa Park area, identification of gaps in knowledge, formulation of strategic policy and management axes, and assessment of priorities for specific projects and activities in the region. This Plan is co-ordinated by the PPCC and is scheduled to be completed around May See Annex 1 for the letters of support from Government Officials. 4. JUSTIFICATION FOR PDF GRANT This PDF B request was preceded by a study financed by the KfW that culminated in the preparation of the Concept Paper (Annex 5) that was approved by the GEF Secretariat in November The information gathered during this study nevertheless requires further elaboration and refinement in order to develop a full sized project. Albania and FYROM still have limited resources and experience in the preparation of internationally supported projects and thus will require international assistance in preparing the full sized project. In particular, the countries will require support to undertake the following critical activities: Preparation and conduct of key targeted baseline studies; Definition of threats and root causes of biodiversity loss and unsustainable utilization of natural resources; Definition of the project boundaries; Developing truly participatory mechanisms that are inclusive of all stakeholders; Assessment of alternative livelihood options; Determination of needs and preparation of proposals in social infrastructure and other investments necessary for a sustainable development of Prespa catchment; Development of options for a transboundary management regime; Definition of a sustainable financing mechanism (trust fund); Mobilizing and securing co-financing; Preparing GEF and UNDP documentation to required standards (logframe, Incremental Cost Analysis, Project Brief, draft Project Document); Undertaking an Incremental Cost Analysis. Considering the spatial extent, the transboundary nature, as well as the regional and global significance of this complex and innovative project, the PDF B will be of utmost importance to enable the undertaking of the above activities. 5. ITEMS TO BE FINANCED The following budget is organized by Objectives and Activities to be undertaken during the PDF B. In the intervening time between the end of the PDF B phase and the beginning of the full project, there will be a period of reviews, negotiations, and approvals that may last several months. To ensure that momentum and stakeholder commitment and involvement in the region is maintained, a financial allocation should be reserved to permit the project offices to continue functioning during this critical time. To start with, an allocation for six months is budgeted for in order to maintain national project staff and regular PPCC meetings. Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

148 OBJECTIVES / ACTIVITIES OBJECTIVE 1 AMOUNT* / CONTRIBUTING ORGANIZATION GEF KfW UNDP GOA GOFYR OM GOG** NGOS* ** ADMINISTRATIVE RESPONSIBILITY ESTABLISH BASIS FOR PDF B IMPLEMENTATION 10,000 10,000 10,000 3 NPDs and other government personnel Project offices 3 NPCs International Project Manager Prespa Park Coordination Committee and Secretariat Project Office Administrator 3 Social Facilitators PPCC meetings Training OBJECTIVE 2 3,000 26,000 40,000 17,000 6,000 14,000 4,000 12,000 3,000 40,000 6,000 4,000 20,000 6,000 4,000 6,000 4,000 4,000 13,000 10,000 7,000 18,000 6,000 KfW UNDP UNDP/KfW KfW KfW KfW KfW UNDP PROJECT BOUNDARY DEFINITION International expert National experts (3) OBJECTIVE 3 10,000 15,000 UNDP KfW UPGRADING OF BASELINE INFORMATION Biodiversity Analysis (3) Transboundary Diagnostic Analysis Socio-economic Analysis (3) Actual and Alternative Livelihoods Analysis (3) Environmental Awareness/ Education Analysis (3) Legal/Regulatory Analysis (3) Hydrogeological/Climatologi cal Study Institutional Arrangements for a Management Authority Infrastructure Investment Analysis OBJECTIVE 4 16,000 13,000 9,000 10,000 10,000 12,000 20,000 9,000 14,000 7,000 11,000 10,000 4,000 4,000 40,000 56,000 UNDP UNDP KfW UNDP UNDP UNDP KfW UNDP KfW Strengthening Protected Area Management and Management Plans Analysis of management needs Completion of 2 MPs Frameworks for 2 MPs OBJECTIVE 5 44,000 22,000 10,000 KfW KfW KfW Identification and Mobilization of Co-financing Sources 2 workshops for potential donors NATIONAL EXPERT Assessment trust fund options OBJECTIVE 6 6,000 4,000 10,000 5,000 UNDP UNDP UNDP Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

149 GEF PROJECT BRIEF AND DRAFT PROJECT DOCUMENT PREPARATION GEF expert (6 weeks and travel) National experts as required PPCC meetings and input Other Translation Travel (Government officials, PPCC) Project offices communications Publications Project administration Financial allocation to bridge gap until start of full project 27,000 3,000 2,000 15,000 11,000 12,000 10,000 12,000 30,000 9,000 30,000 TOTAL 388, ,000 20,000 20,000 20,000 44,000 24,000 * All costs are in US$, exchange rate applied for costs in euros: 1 US$ = 1,1 ** The Government of Greece is already financing the preparation of the Strategic Action Plan for the Prespa region for the sum of $US 150,000 *** NGOs are: PPNEA, BSPSM, SPP UNDP UNDP UNDP KfW KfW KfW KfW KfW UNDP/KfW 6. EXPECTED DATE OF PREPARATION COMPLETION The PDF Block B implementation is anticipated to commence in August 2002 and to be completed in August The Full Project Brief is expected to be submitted to the GEF Council in July SPECIAL FEATURES The proposed project exhibits several innovative and significant features. One central theme of the project, and of the PDF B phase itself, is the strong commitment to ensuring the development and implementation of a truly participatory and grassroots level stakeholder involvement process. Every effort will be made to ensure that all stakeholders, and especially the local population, are not only aware of the project and its objectives, but also are given every opportunity to participate in its formulation and subsequent implementation. Every effort will be made to provide for direct stakeholder ongoing involvement, as opposed to mere consultation at selected intervals. The hiring and deployment of community liaison officers that will be on site in the region, and the location of project offices in the region will provide for increased involvement and a sense of direct ownership of the project by local stakeholders. The project will also develop and strengthen hitherto relatively low levels of cooperation among the countries in the management of shared resources of global significance. In so doing, the project will help foster the implementation of shared approaches to management of the region, including the standardization of policies and regulatory regimes, management objectives, standards for resource use limits and practices, monitoring and reporting procedures and mechanisms, and land and water use planning. One other innovative feature will be the development of an inter-governmental management authority tasked with the management of the Transboundary Prespa Park. The Park s boundaries, in fact, will also be established through the project, and the definition of its management requirements at a landscape level will also be provided. 8. IMPLEMENTATION ARRANGEMENTS The potential organizational arrangements to be employed for PDF B implementation were developed, and subsequently presented and modified in the course of discussion with all of the stakeholders. At the end, all stakeholders endorsed the organizational structure presented below as being viable and representing the most effective and efficient arrangement for PDF B execution. Moreover, if the structure will be deemed effective at the conclusion of the PDF B, it was felt by all stakeholders that it should be maintained for the full project and it could serve as an effective mechanism for transboundary management in the future. The organogram below illustrates how the PDF B implementation is to be structured. UNDP and KfW will formalize an arrangement between themselves and then with the recipient countries (Albania and FYROM) Ministries of Environment (MoE). The two Ministries will also have to make an arrangement with their counterpart Ministry in Greece. UNDP will also make its own implementation arrangements with the two UNDP Country Offices for national execution of the PDF B. Each MoE will appoint a Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

150 National Project Director (NPD) for each country. This will not be a position paid for from PDF B funds in Albania or FYROM. The PPCC, in the role of Project Supervisory Committee, will ensure PDF B coordination. The MoE of Albania and FYROM will agree upon execution arrangements of the PDF B by the PPCC. The MoE designated NPDs will be ex-officio members of the PPCC. The Greek MoE is also expected to give this authorization to the Committee and its NPD will also be an ex-officio member of the PPCC. The existing PPCC Secretariat will assist the PPCC in performing its functions in the daily work. It is clear, however, that the incremental costs associated with the PPCC and Secretariat performing the above functions for the project will be covered through PDF B funds. For each country there will be a National Project Coordinator (NPC). There will be a Project Support Unit (PSU) in Asamati, FYROM. The Project Support Unit will consist of one person responsible for day to day office operations and accounting, and one community outreach-communications officer or social facilitator to ensure close and ongoing contact with all local stakeholders in FYROM. One social facilitator will also be established in subsidiary project offices to be located in Korca/Gorica e Madhe in Albania, and another one in Agios Germanos, Greece. The main project office will be situated in the newly refurbished offices of the Bird Study and Protection Society of Macedonia (BSPSM) that are located in Asamati, just outside of the Ezerani Strict Nature Reserve. Each NPC will supervise the contracted expertise and will also be responsible for ensuring stakeholder involvement. Overseeing and coordinating the work in the three countries will be an overall International Project Manager (IPM). The three NPCs will report to the IPM. Because local expertise from the Prespa region will possibly be difficult to find for the duties associated with the NPC positions, these will be advertised nationally and the selected candidate will be able to divide his or her time between the project office in the region and his or her home base. This position will be advertised internationally. The IPM will report to the PPCC. The location of the project offices in the three countries was discussed with stakeholders with a view to having the offices located in the Prespa region itself to build up project presence, contacts with the communities and local stakeholders, as well as local capacity. This desire had to be balanced by consideration of practicality and logistics of locating a project office in a given locale. The main project office will be situated in Asamati, FYROM. In Albania, the location of the field office will be in the facilities of the Prespa National Park in Korca and in Prespa National Park s visitor center in the village of Gorica e Madhe. In Greece, the project field office will be situated in the offices of the Society for the Protection of Prespa (SPP) in Agios Germanos, which currently is also the seat of the Prespa Park Coordination Committee s Secretariat. All project activities will be executed by national experts, assisted at times by international consultants. All contracted expertise will be recruited through established transparent and competitive selection processes that are in compliance with UNDP National Execution (NEX) procedures. Procurement and disbursement will also comply with established UNDP NEX procedures. The UNDP Country Offices in Albania and FYROM will provide the required support for the proper and effective execution of the project in Albania and FYROM using established procedures. They will also contribute to the training of project personnel in project execution procedures. Πηγή: Εταιρία Προστασίας Πρεσπών Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

151 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα INTERREG II -τί προβλέπει για Αλβανία και Βουλγαρία Η Κοινοτική Πρωτοβουλία INTERREG II αποτελεί συνέχεια της πρωτοβουλίας INTERREG I ( ) και είναι ο βασικός εκφραστής της κοινοτικής πολιτικής προώθησης της διασυνοριακής και διαπεριφερειακής συνεργασίας των απομακρυσμένων περιοχών, προωθώντας έτσι τη συνάφεια και τη συνοχή του ευρωπαϊκού χώρου. Κατά την κατάρτιση του Διασυνοριακού Προγράμματος INTERREG II για την Ελλάδα, λήφθηκαν υπόψη ορισμένες διαφοροποιήσεις από την πρώτη φάση, που συνοψίζονται στα εξής δυο σημεία: Επέκταση της γεωγραφικής επιλεξιμότητας του προγράμματος, που πρακτικά σημαίνει ότι στη δεύτερη φάση του INTERREG θεωρούνται επιλέξιμες και παραμεθόριες περιοχές στα εσωτερικά και εξωτερικά θαλάσσια σύνορα της Κοινότητας, και όχι μόνο στα χερσαία.η ψήφιση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ειδικής γραμμής του Κοινοτικού προϋπολογισμού (Β7-602) προς επιδότηση δράσεων διασυνοριακού χαρακτήρα στις γειτονικές προς την ΕΕ χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Η απόφαση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία για την χώρα μας, αφού η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης είναι ο πρεσβευτής της κοινοτικής πολιτικής στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, μιας πολιτικής φιλίας προς τους γείτονες. Ένας από τους βασικούς άξονες του ελληνικού INTERREG είναι η επίτευξη διασυνοριακής συνεργασίας μεταξύ ελληνικών παραμεθόριων περιφερειών και των αντίστοιχων γειτονικών περιοχών της Αλβανίας και της Βουλγαρίας. Κύριο πρόβλημα στην περιοχή, εκατέρωθεν των συνόρων είναι η αδύναμη οικονομική βάση. Έτσι, στα πλαίσια της πρωτοβουλίας, θα στηριχθεί ένας αριθμός αξόνων παρέμβασης ευρέου φάσματος, οι οποίοι εκτείνονται από μεγάλα έργα υποδομών,που εντάσσονται σε διευρωπαϊκά δίκτυα,μέχρι έργα περιορισμένης εμβέλειας,που δημιουργούν ανθρώπινα δίκτυα συνεργασίας.tα σημαντικότερα μέτρα, που συμπεριλαμβάνει το Πρόγραμμα Κοινών Δράσεων Ελλάδας - Αλβανίας και Ελλάδας -Βουλγαρίας στο Ελληνικό INTERREG II συνοψίζονται στα εξής : Στον τομέα του τουρισμού και του πολιτισμού προτείνονται παρεμβάσεις για αξιοποίηση και ανάδειξη κοινών ιστορικών και αρχαιολογικών χώρων και της πολιτιστικής κληρονομιάς, ενίσχυση του οικοτουρισμού,οργάνωση των δρυμών και ορεινών όγκων για εξυπηρέτηση των επισκεπτών και τέλος - αποκατάσταση και προστασία φυσικών πόρων και οικοσυστημάτων της παραμεθορίου περιοχής. Προβλέπεται δημιουργία "ενιαίου ενεργειακού χάρτη" για την Αλβανία, την Βουλγαρία και την Ελλάδα με καταγραφή του ενεργειακού δυναμικού και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, των δικτύων διανομής και των προτάσεων για τον ενεργειακό σχεδιασμό Αλβανίας και βορειοδυτικής Ελλάδας. Προβλέπεται επίσης ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας στους τομείς εφαρμοσμένης έρευνας,με στόχο την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων Ελλάδας - Αλβανίας-Βουλγαρίας. Προτείνονται κοινά προγράμματα έρευνας και στήριξης δομών συνεργασίας.στον τομέα της υγείας,το πρόγραμμα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων στήριξη συνεργασίας για την επίλυση αναγκών υγείας, επιδημιολογικό έλεγχο και δίκτυο επικοινωνίας με προηγμένο σύστημα τηλεματικής.προτεραιότητα δίνεται στην διασυνοριακή συνεργασία για τη δημιουργία συστημάτων πρόληψης και παρακολούθησης της ρύπανσης και φορέων κοινής διαχείρισης περιβαλλοντικών πόρων (πχ Πρέσπες, δρυμοί ).Τέλος, στα πλαίσια του INTERREG II επιδιώκεται η κατάρτιση των όμορων πληθυσμών σε θέματα, που αφορούν την οικονομία της αγοράς και τομείς κοινού ενδιαφέροντος.μέριμνα θα δοθεί στη γλωσσική επιμόρφωση. Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

152 ΠΙΝΑΚΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ Ε.Ε. ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

153 Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος

154 Πηγή: Βιτσεντζάτος Αθανάσιος. Ε.Σ.Δ.Δ. Ιούνιος