ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΤΟΠΙΚΙΣΜΟΣ DIGITAL REGIONALISM

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Α : ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΑΙΧΜΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΣΤΗΝ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΤΟΠΙΚΙΣΜΟΣ DIGITAL REGIONALISM Δημήτρης Παπαλεξόπουλος 2014

2 Σημειώσεις από τις παρουσιάσεις του μαθήματος. Αποτελούν ψηφιακή προδημοσίευση για όσους θέλουν να κάνουν αναφορά Δεν έχει γίνει τελική επεξεργασία. Επεξεργασμένα τμήματα βρίσκονται στο Ψηφιακός Τοπικισμός, Libro, 2008

3 Η διαπίστωση ότι το δικτυακό παράδειγμα είναι ηγεμονικό στην σημερινή κατάσταση πραγμάτων αναφέρεται στην μετάβαση από την γραμμική και ορισμένη με σαφήνεια οργάνωση της παραγωγής υλικών και άυλων αγαθών, στην σταδιακή επικράτηση και αποδοχή της οργάνωσης μέσω κατανεμημένων δικτύων με ασαφή όρια και ταυτότητα. Το δικτυακό παράδειγμα καθορίζει τον τρόπο σκέψης μας, τις δομές γνώσης, ορίζει τι είναι φυσιολογικά αποδεκτό και τι δεν είναι. Η αρχιτεκτονική θα πρέπει να επαναπροσδιορίσει το αντικείμενό της προς την κατεύθυνση του συσχετισμού κατανεμημένων στον χώρο δραστηριοτήτων, όπου το παραδοσιακό, γνωστό μέχρι σήμερα αντικείμενο της, ο σχεδιασμός μεμονωμένων κτιρίων, είναι ένα μόνο μέρος του.

4 Μια γενική θεωρητική υπόθεση είναι ότι, κάθε προσπάθεια προσδιορισμού της τοπικότητας σε δίκτυο (και κατά συνέπεια της αρχιτεκτονικής σε δίκτυο), πρέπει να διαχειριστεί την μη επιλύσιμη ένταση μεταξύ της εμμονής της για την συγκρότηση μιας μοναδικής, ενοποιητικής ταυτότητας της και της ταυτόχρονης διάσπασης της στις δέσμες δικτύων που συμμετέχει και της προσδίδουν διαφορετικές κάθε φορά ταυτότητες. Σήμερα η ένταση αυτή παρουσιάζεται με αρνητικό πρόσημο. Αξίζει ωστόσο να αναζητηθούν οι προϋποθέσεις, που μπορούν να μετατρέψουν τον χαρακτήρα της από αρνητικό σε θετικό. (Στον Castells διατυπώνεται ως αντίθεση μεταξύ Net και Self, Δικτύου και Εαυτού, Εμπειρίας και Εξουσίας, Χώρου των Τόπων και χώρου Δικτύων. Στην θεώρηση των κοινών (commons) η ένταση έχει θετικό πρόσημο αφού θεωρείται ως συνεργασία μοναδικοτήτων (και όχι ταυτοτήτων) για την δημιουργία κοινού στόχου.)

5 (αναφορά 1 η ) ακόμα στο παγκοσμιοτοπικοποίηση (glocalization) του Erik Swyngedouw «Θα θυμάστε ότι τότε κάποιοι υποστήριζαν ορισμένοι και από μια κριτική γεωγραφική σκοπιά και υποστηρίζουν ακόμη ότι το τοπικό δεν έχει πια σημασία, ότι είμαστε μαριονέτες παγκόσμιων δυνάμεων. Μ άλλα λόγια, ότι έχουμε μια παγκοσμιοποιημένη διαδικασία που διαμορφώνει τις τοπικές συνθήκες, και δεν υπάρχει τίποτε που θα μπορούσαν να κάνουν οι τοπικές κοινωνίες, οι πόλεις, οι περιφέρειες, ακόμη και τα κράτη, απέναντι σε αυτές τις δυνάμεις. Μια άλλη προσέγγιση υποστήριζε ότι η παραπάνω αποτελεί μια δομιστική αντιουμανιστική σύλληψη, που αρνείται τις δυνατότητες τις ανθρώπινης ή κοινωνικής παρέμβασης στο τοπικό επίπεδο, όπως και αν ορίζεται αυτό: της γειτονιάς, της πόλης ή της χώρας. Και πίστευε, αντίθετα, ότι υπάρχει σημαντικό περιθώριο για τους τοπικούς δρώντες να διαμορφώσουν την παγκοσμιοποίηση, η οποία αποτελεί το συνδυασμένο αποτέλεσμα μιας σειράς από συγκεκριμένες δράσεις και δυνάμεις. Συνεπώς, αντιμετωπίζαμε αυτό το αδιέξοδο όπου δύο ομάδες κριτικών μελετητών έλεγαν οι μεν ότι μόνο στο παγκόσμιο επίπεδο έχει σημασία η δράση, ενώ οι δε ότι πρέπει να δράσουμε αναγκαστικά τοπικά, διότι εκεί εδρεύει η πολιτική.» «Πιστεύω ότι πρέπει να κατανοήσουμε την έννοια των κοινών»

6 (αναφορά 2 η ) Παγκοσμιοποίηση Vs Κοινωνικοποίηση (Globalisation Vs Mondialisation) Βόφγκαγκ Φριτς ΧΑΟΥΓΚ, Πρέπει να αγωνιστούμε ενάντια στην παγκοσμιοποίηση; (Παρέμβαση στη Διεθνή Συνάντηση που οργάνωσε το Espace Marx την 1η Δεκέμβρη 2000 στο Παρίσι ).αν οι γλώσσες μας επιτρέπουν να διακρίνουμε μεταξύ υδρογείου και κόσμου - globe/monde, Globus/Welt, globe/world- γιατί να μην εκμεταλλευτούμε αυτή τη δυνατότητα; Η υδρόγειος είναι η αρένα των γεωπολιτικών, των οικονομικών και στρατιωτικών σχηματισμών. Από την επιφάνεια και τα βάθη της υδρογείου -και σε αυτή περιλαμβάνεται βέβαια τόσο η στεριά όσο και ο ωκεανός και ακόμη η ατμόσφαιρα- αποσπώνται tα στοιχεία του υλικού πλούτου. Ο κόσμος, από την άλλη, είναι ο τόπος της αλλοτρίωσης - το πνεύμα του Αλτουσέρ ας μου συγχωρήσει που επανέρχομαι σε αυτή την έννοια. Άρα, ο κόσμος είναι επίσης ο τόπος των αγώνων για το τέλος της αλλοτρίωσης, το άλλο γίγνεσθαι του κόσμου για το οποίο μιλούσε ο Ανρύ Λεφέβρ. Ο κόσμος είναι η πολλαπλή οικουμενικότητα του "ανθρώπινου γένους ιστορικά ενοποιημένου", όπως έλεγε ο Γκράμσι

7 (αναφορά 3 η ) τα δύο μοντέλα: (Bauwens ) (Michel Bauwens examines how collaborative, commons-based production is emerging to challenge capitalism, Hilary Wainwright responds): Distributed production: who has control? there is a clear divide between those contexts where control is firmly vested in the companies, and is disadvantageous to the workers/producers, and forms in which the community dynamics remain dominant, and institutions have to adapt to the rules and norms of a community

8 Σήμερα ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια κοινωνική πραγματικότητα πολλαπλής κλίμακας αναδυόμενων συλλογικοτήτων, με τον φυσικό χώρο να συνυπάρχει με τον ψηφιακό σε μια προσπάθεια συγκρότησης κοινών κωδίκων επικοινωνίας συνεργασίας και αλληλεγγύης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε να σκεφτούμε τον φυσικό και τον ψηφιακό χώρο της πόλης ως συναρμολογήσεις, δηλαδή, ως ένα πλήθος στοιχείων και οντοτήτων που διαντιδρούν μεταξύ τους διαμορφώνοντας κάθε φορά και μια διαφορετική συναρμολόγηση, ανάλογα με το εκάστοτε σενάριο ή το σχεσιακό μοντέλο. Η ταυτότητα της κάθε συναρμολόγησης καθώς καθορίζεται πια από τις μεταβαλλόμενες ιδιότητες/ επιθυμίες των στοιχείων της, μπορεί να είναι και η ίδια μεταβαλλόμενη, και σίγουρα διαφορετική από αυτήν των άλλων συναρμολογήσεων. Κάτω από αυτήν λογική, τα κοινά, μπορεί να είναι οι ομότιμες παραγωγές αυτών των συναρμολογήσεων, φυσικές ή/και ψηφιακές. +(Συνέδριο Hybrid Cities, 4-5 Μαρτίου) +(Benoit Durandin διάλεξη)

9 Κριτικός Τοπικισμός Τοπικότητα Tzonis Frampton Heidegger Euler Serres Arendt Δίκτυο Kant Latour Massumi Μηχανές του γίγνεσθαι Levy Δίκτυο Castells Leibniz Foucault Deleuze Δικτυακό παράδειγμα Agamben Negri Thacker Συμβάν Badiou

10 Ψηφιακός τοπικισμός - Τοπικότητες σε δίκτυο Κριτικός τοπικισμός (Frampton Vs Τζώνης) Vs Δίκτυο Ο επαναπροσδιορισμός της τοπικότητας και τα δίκτυα. Χώρος ροών Χώρος τόπων (Castells) Κοινωνίες ελέγχου Κοινωνίες πειθαρχίας (Deleuze)

11 Ο τοπικισμός, αντιλαμβάνεται το τοπικό ως μια συνεχή διευθέτηση, αποτέλεσμα του συσχετισμού δυνάμεων επί του πεδίου. Η μεταβολή δεν προκύπτει από την επιβολή ενός εξωτερικού μοντέλου αλλά από την αναδιάταξη της πάντα πρόσκαιρης ισορροπίας αυτών των δυνάμεων, την εμφάνιση νέων, την απόσυρση παλαιότερων. Αυτό που μοιάζει σταθερό, κρύβει μέσα του τις δυνατότητες αλλαγής του. Είναι στιγμιαία επίλυση εντάσεων, αντιθέσεων, αντιφάσεων. Το πρόθεμα ψηφιακός εισάγει την ψηφιακή πραγματικότητα σε αυτή την αντίληψη του τοπικού ως πεδίου δυνάμεων, προτάσσοντας το δικτυακό παράδειγμα, που θεωρείται το νέο ηγεμόνευαν σχήμα μέσα από το οποίο σκεφτόμαστε την σχέση μας με τις πραγματικές συνθήκες ύπαρξης μας. Η τοπικότητα είναι τοπικότητα σε δίκτυο. Έτσι οι δυνάμεις επί του πεδίου έχουν όχι μόνο τοπική αλλά και δικτυακή συνιστώσα.

12 (το έναυσμα, σχεδόν ιστορία): Η Μεσόγειος ήταν η αφορμή για την διατύπωση της υπόθεση ότι η φυσική διάσπαση και στη συνέχεια η πολλαπλή διασύνδεση τοπικοτήτων με ιδιαίτερη ταυτότητα μπορεί να μελετηθεί και να βγουν χρήσιμα συμπεράσματα που να αφορούν τόσο τις τεχνολογίες της πληροφορίας όσο και τον σχεδιασμό του χώρου. Ήδη, εδώ ακρετό καιρό, αρχίζουν να διατυπώνονται κοινά ερωτήματα γύρω από την Μεσόγειο, που διαφέρουν από αυτά που θέτουν οι τάσεις ένταξης των τεχνολογιών της πληροφορίας στην αρχιτεκτονική στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Ολλανδία ή και στην Βόρεια Ευρώπη. Δηλαδή, δεν συλλαμβάνεται ένα αφηρημένο μοντέλο και στη συνέχεια αναζητά κανείς να διαμορφώσει τον τόπο που θα το υποδεχτεί, αλλά τα χαρακτηριστικά του τόπου είναι παρόντα από την αρχή στην διαμόρφωση του μοντέλου.

13 Μια τέτοια τάση αποτυπώθηκε στο βιβλίο των IaN+, Digital Odyssey[i], που εκδόθηκε με αυτή την λογική καταγραφής διαφοροποίησης της μεσογειακής ψηφιακής αρχιτεκτονικής σε σχέση με την «μητροπολιτική» αντίστοιχή της. (Προς αυτή την κατεύθυνση διοργανώθηκε το 2004 η συνάντηση Μεσόγειος, Αρχιτεκτονική και Τεχνολογίες της Πληροφορίας) [i] IaN+, Digital Odyssey, A New Voyage in the Mediterranean, Birkhauser, 2003

14 Υπάρχει περιθώριο για την διατύπωση ενός «νέου λειτουργισμού», που τοποθετείται κριτικά «πέραν» της μητροπολιτικής αρχιτεκτονικής, χωρίς τοπικιστικούς φορμαλισμούς; (δηλαδή πέρα από διχοτομίες κέντρου περιφέρειας) Η τελευταία μεγάλη σύγκριση σύγκρουση με την μητροπολιτική αρχιτεκτονική>>>>>> κριτικός τοπικισμός, που διατυπώθηκε την δεκαετία του 70

15 Τι συνέβη από τότε; 1.Διαπιστώνουμε μια μετατόπιση από τον Kant στον Leibnitz, (όσον αφορά την έννοια του χώρου) (>>> από τον κριτικό τοπικισμό στον ψηφιακό τοπικισμό) 2.Βρισκόμαστε σε μια εποχή, όπου «δεν υπάρχει έξω» (Hardt, Negri, Common Wealth, 2009, σ. vii). Η παγκοσμιοποίηση δημιούργησε ένα κοινό κόσμο, που όλοι μοιραζόμαστε, ένα κόσμο, όπου είναι αδύνατη η αναζήτηση της εξωτερικότητας, μιας θέση από έξω που μπορούμε να κάνουμε κριτική βασισμένοι σε «ανώτερες αξίες». Είναι δυνατή μόνο η κατασκευή της εναλλακτικότητας αυτού που υπάρχει (το πρόθεμα alter στο altermodernity, Vs postmodernity).

16 Κριτικός Τοπικισμός Από τον Τζώνη στον Frampton και πάλι στον Τζώνη Τι σημαίνει «κριτικός»......και πως αναπτύσσεται ο κριτικός τοπικισμός σε μια εποχή όπου το δικτυακό παράδειγμα δεν ήταν ηγεμονεύον.

17 Αλέξανδρος Τζώνης, Liane Lefaivre, «Ο κάνναβος και η πορεία. Μια εισαγωγή στο έργο του Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη και μερικές προκαταρκτικές σκέψεις γύρω από την ιστορία της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής», Αρχιτεκτονικά Θέματα, 15 (1981)

18

19 Κωσταντινίδης Μουσείο Ιωαννίνων / Δ + Αντωνακάκη Μουσείο Χίου: Κυριαρχία Καννάβου Δ + Σ Αντωνακάκη: Πορεία προς ζώνες και σταδιακή απελευθέρωση προς την «πορεία» (διευθέτηση τόπων για μια συγκριμένη περίσταση) Πικιώνης: Αντιφατική στάση, καθώς ενέχει στοιχεία ειδυλλιακής απόδρασης προς μια συναισθηματική Αρκαδία Κριτικός Τοπικισμός: «Εντάσσει το ιδεώδη του ιδιόμορφου, του τοπικού, του αντιαυταρχικού, και της ελευθερίας» =Κριτικός Τοπικισμός Vs αυταρχικές απόψεις του Κράτους Προνοίας και δογματικές τάσεις Μοντέρνου Κινήματος. «Υπέρ» οικονομίας νοικοκυριού Ιστορικός Τοπικισμός (νεοκλασσικό) >>>στον Νέος Ιστορικιστικός Τοπικισμός >>>στον Λαικός Τοπικισμός (Πικιώνης) Κριτικός Τοπικισμός: Λαμβάνει υπ όψη του συγκεκριμένες χρήσεις, είναι εναντίον της καταστροφής της κοινότητας, υπέρ της προσαρμογής στο έδαφος.

20 Κατοικία στα Σπάτα

21 ΚΑΝΝΑΒΟΣ Σεβασμός για τον κάνναβο, υπακοή στην ορθή γωνία, εκτίμηση για το υποστύλωμα. Οι κανόνες της νεοκλασσικής αρχιτεκτονικής γίνονται δεκτοί ως υπόσχεση ελευθερίας ΖΩΝΕΣ Μετασχηματισμός του καννάβου με είσοδο στοιχείων ιεράρχησης χρήσεων, ιδιωτικότητας, μικροκλίμακας. ΠΟΡΕΙΑ Πορεία: Σύνολο από ιεραρχίες, διαχωρισμούς και ανάμιξης, στόχους και κόμβους ανταλλαγής. Είναι η ραχοκοκαλιά από όπου κάθε τόπος αναπτύσσεται και όπου κάθε τόπος αναφέρεται. Είναι καταλύτης κοινωνικής ζωής. (Άντωνακάκης) Vs (Πικιώνης Κωσταντινίδης)

22 Frampton ( Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance, στο Hal Foster (επιμ.), The Anti-aesthetic : essays on postmodern culture, Port Townsend, Ουάσ.: Bay Press, 1983)

23 Frampton ( Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance, στο Hal Foster (επιμ.), The Anti-aesthetic : essays on postmodern culture, Port Townsend, Ουάσ.: Bay Press, 1983) 1. Διαπίστωση: Στις αναπτυσσόμενες περιοχές, η εισαγωγή των τεχνολογικών εξελίξεων οδηγεί στην καταστροφή των παραδοσιακών πολιτιστικών δομών. 2. Το πρόβλημα: «πως θα διατηρήσουμε τα εγγενή χαρακτηριστικά του τοπικού πολιτισμού συμμετέχοντας ταυτόχρονα στην εξέλιξη ενός παγκόσμιου πολιτισμού». (αναφορά στον Paul Ricoeur, Histoire et Vérité, Παρίσι: Le Seuil, 1955 υπέρβαση της αντίθεσης μεταξύ ενός τοπικού πολιτισμού εν υπνώσει, που πρέπει να ενεργοποιηθεί και ενός παγκόσμιου πολιτισμού στον οποίο πρέπει να συμμετέχουμε ). 3. Η λύση: Ο κριτικός τοπικισμός. Η τοπική αντίσταση στον παγκόσμιο τεχνολογικό πολιτισμό, με ταυτόχρονη αναφορά στην γεωγραφική αντίθεση περιφέρειας κέντρου. Η εφαρμογή των αποτελεσμάτων της τεχνολογικής προόδου είναι δυνατή αν φιλτράρεται από τις τοπικές συνθήκες, το κλίμα, την τοπογραφία, το φως, τις κατασκευαστικές αρχές όπως τις ορίζουν τα τοπικά υλικά.

24 Ο Frampton προβάλλει τον κριτικό τοπικισμό ως μια στρατηγική αντίστασης της αρχιτεκτονικής τόσο απέναντι στον μύθο της προόδου, όπως προβλήθηκε από τον Διαφωτισμό, όσο και απέναντι στην επιστροφή σε προβιομηχανικές αρχιτεκτονικές μορφές. Modern Architecture: A Critical History (World of Art), Thames & Hudson, London, Fourth edition (2007). (Πικιώνης, Δημήτρης και Σουζάνα Αντωνακάκη) (πρώτη έκδοση 1981, ελληνική μετάφραση 1985, Θεμέλιο) Habermas, Heidegger και Arrendt, που είναι παρόντες σε όλο το έργο του. Habermas: Κριτική της έννοιας της προόδου (Κριτική Θεωρία της Σχολής της Φρανκφούρτης). «Η σκοτεινή πλευρά του Διαφωτισμού, που στο όνομα μια άλλογης λογικής οδήγησε τον άνθρωπο σε αποξένωση από την ίδια του την παραγωγή και από τον φυσικό κόσμο. Heidegger: Όι χώροι με όρια ως απαραίτητη προϋπόθεση για την συγκρότηση του τοπικού είναι. το περίκλειστο, η γειτνίαση και η απόσταση βασικές έννοιες στις θεωρήσεις του. Arendt: για την πυκνότητα ατόμων ως βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη πόλης με την πολιτική έννοια του όρου.

25 Ο Frampton σημειώνει ότι, κατά τον Ricoeur, η διατήρηση οποιαδήποτε αυθεντικής κουλτούρας στο μέλλον θα εξαρτηθεί από την ικανότητα μας να δημιουργήσουμε ζωντανές μορφές τοπικής κουλτούρας υιοθετώντας παράλληλα τις ξένες επιδράσεις. Πρόκειται για μια διαδικασία «αφομοίωσης και επανερμηνείας». Mario Botta είναι μια από τις αναφορές Αναφέρεται στον Πικιώνη και στους Δ+Σ Αντωνακάκη μέσα από το κείμενο των Τζώνη και Lefaivre (Κάνναβος και πορεία), στην πολυκατοικία Μπενάκη. Συνοψίζοντας, κατά Frampton, ο κριτικός τοπικισμός: -Αντί να δίνει έμφαση στο κτίριο ως ελεύθερο αντικείμενο, ρίχνει το βάρος στον ζωτικό χώρο, που θα δημιουργηθεί από την τοποθέτηση του έργου στην συγκεκριμένη τοποθεσία. -Αναφέρεται στην τοπο-μορφή ως ένα σημείο χρονικού ορίου, ως σημείο στο οποίο σταματά η σημερινή πράξη του οικοδομεί. -Τονίζει την ιδιαιτερότητα του τόπου, από την τοπογραφία, που θεωρείται ως η τρισδιάστατη μήτρα μέσα στην οποία τοποθετείται η κατασκευή Η σημερινή αντίληψη του αρχιτεκτονικού έργου ως πεδίου δυνάμεων υπερκαλύπτει τον κριτικό τοπικισμό όπως τον προτείνει ο Frampton.

26 2004

27 Ο Τζώνης εστιάζει σε έναν από τα κάτω προσδιορισμό των χαρακτηριστικών του αρχιτεκτονικού έργου με αναγνώριση της φυσικής, κοινωνικής και πολιτιστικής τοπικής κατάστασης σε αντίθεση με την εισαγωγή μοντέλων που προσδιορίζουν αυτά τα χαρακτηριστικά από τα πάνω. Ο τοπικισμός, σε μια τέτοια προοπτική, σχετίζεται με τον συνεχή προσδιορισμό της ταυτότητας των κοινωνικών ομάδων που δρουν επί του πεδίου. είναι δυνατόν να γραφτεί μια ιστορία ενός τοπικισμού, δεδομένου ότι οι στόχοι των κοινωνικών ομάδων μεταβάλλονται στον χρόνο, μεταβάλλοντας το περιεχόμενο της έννοιας Αφού η τοπική ταυτότητα έχει ιστορικότητα, κατασκευάζεται συνεχώς Επειδή κατασκευάζεται συνεχώς, δεν είναι δυνατόν να κανονικοποιηθεί, να αναπαρασταθεί από μορφολογικά ιδιώματα, σταθερά στον χρόνο που την αντιπροσωπεύουν Alexander Tzonis, «Introducing an Architecture of the Present. Critical Regionalism and the Design of Identity», στο Liane Lefaivre, Alexander Tzonis, Critical Regionalism Architecture and Identity in a Globalizing World, Munich, Prestel, 2004

28 ο όρος κριτικός, σύμφωνα με τον Τζώνη, δεν αναφέρεται στην αντίθεση του τοπικού σε ένα κέντρο, στην συγκρότηση μιας τοπικής κριτικής ενάντια σε μια παγκόσμια ή παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα. Αφορά την συγκρότηση των νοητικών εργαλείων του τοπικισμού με την καντιανή έννοια: 1. της συνεχούς κριτικής δοκιμασίας της εσωτερικής συνοχής τους αλλά και 2. στην ταυτόχρονη συνεχή κριτική δοκιμασία της σχέσης τους με την πραγματικότητα στην οποία αναφέρονται

29 Ωστόσο στις αναλύσεις του Τζώνη, το αρχιτεκτονικό έργο είναι απόλυτα εντοπισμένο και ελεγχόμενο στην σύλληψη και δημιουργία του από τοπικές δυνάμεις. Ο χώρος και ο χρόνος του είναι οντότητες μετρήσιμες και κατά συνέπεια ελεγχόμενες τοπικά. Η υπόθεση μας είναι ότι ο Τζώνης διαμορφώνει ιστορικά την αντίληψή του για τον κριτικό τοπικισμό σε μια περίοδο όπου δεν υφίσταται το δικτυακό παράδειγμα (.ιστορικά είναι αδύνατον να συλλάβει την εξάρτηση στοιχείων του αρχιτεκτονικού έργου από τα δίκτυα στα οποία συμμετέχει)

30 Επίσης, ο Τζώνης διαμορφώνει την θεωρία του σε ένα περιβάλλον που ενισχύει μια Καντιανή αντίληψη για την υπερβατικότητα του χώρου. Από την δεκαετία του 90, μέσα από την ισχυρή επίδραση θεωριών που στηρίζονται στις κατευθύνσεις που προτείνει ο Deleuze, ενισχύεται η στροφή προς τον Leibnitz. Η ανίχνευση της κίνησης προς τον Leibnitz και της ταυτόχρονης απομάκρυνσης από μια θεώρηση του χώρου με αναφορά στον Kant δείχνει ότι σύγχρονοι θεωρητικοί αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τα εν εξελίξει φαινόμενα εφοδιασμένοι με μια υπερβατική αντίληψη του χώρου. Η συγκρότηση μιας αντίληψης του χώρου καθορισμένου από τις σχέσεις των μονάδων που τον συγκροτούν αντιμετωπίζει την μεταβολή (στον χρόνο) ως μεταβολή αυτών των σχέσεων. Αντίθετα, η αντίληψη που αναφέρεται σε μια υπερβατική σύλληψη του χώρου, ως εμπεριέχοντος όλες τις δυνατές περατότητες (finitudes), και της τοπικότητας ως εξειδικευμένης αντίληψης του χώρου, είναι πιθανόν να είναι εμπόδιο στην συγκρότηση του δικτυακού παραδείγματος. Βλ. για την διαφορά της αναφοράς στον χώρο κατά Leibnitz και στον χώρο κατά Kant στο Jacques Levy, Michel Lussault (επιμ.), Dictionnaire de la Géographie et des Espaces des Sociétés, Παρίσι: Belin, σ. 536, 550: «Η κατά Leibnitz προσέγγιση του χώρου επιβάλλεται σιγά-σιγά στην γεωγραφία ως μια ιδρυτική συνιστώσα ενός ανανεωμένου παραδείγματος». Η Leslie Kavanaugh ασκεί κριτική στις θέσεις που υποστηρίζουν τον οντολογικό προσδιορισμό του χώρου, προβάλλοντας, αντίθετα, τον διαρκή μετασχηματισμό του. Βλ. Leslie Kavanaugh, «Deleuze and Leibnitz: A Plea for the Pli», ανακοίνωση στο Διεθνές Συνέδριο «Architecture and Phenomenology (A+P)», Χάιφα, Μάιος 2007, (τελευταία επίσκεψη 5/10/2008). Επίσης της ίδιας, The Architectonic of Philosophy: Plato, Aristotle, Leibniz, Amsterdam University Press, 2007.

31

32 Ψηφιακός τοπικισμός (Τοπικότητες σε δίκτυο) Ο επαναπροσδιορισμός της τοπικότητας και τα δίκτυα. Χώρος ροών Χώρος τόπων (Castells) Κοινωνίες ελέγχου Κοινωνίες πειθαρχίας (Deleuze)

33 Η τοπικότητα επαναπροσδιορίζεται στο εσωτερικό της παγκοσμιοποίησης: Trevor Malkinson, Rhizomatic for the People- Notes on Networks and Decentralization, January 13, 2013 I think in the young generations of today, they will be developing wholly new economic and sociological structures. And I think these will be decentralized, rhizomatic, and built upon new ways of thinking and organizing society. I agree that a more localized decentralized form is what is generally emerging

34 Pocket Neighborhoods: Creating a Small-Scale Community in a Large-Scale World - See more at:

35 Michel Bauwens: The Inevitable Localization of Globalization, Feb 2012 Many goods will be manufactured closer to where they are consumed, as supply chains become more regional and local. Fred Curtis, David Ehrenfeld, The New Geography of Trade: Globalization s Decline May Stimulate Local Recovery, Jan 2012 Global trade depends on cheap, long-distance freight transportation. Freight costs will rise with climate change, the end of cheap oil

36 Μέσα από μια σειρά αναφορών να δούμε τι συνιστά τόπο και τι δίκτυο σε μια δραστηριότητα: 1.Να περιγράψουμε την τοπική και την δικτυακή συνιστώσα. 2.Να δούμε πως επηρεάζεται ο σχεδιασμός του τοπικού και πως του δικτύου.

37 Δύο προσεγγίσεις για την ανάπτυξη αυτής της υπόθεσης μέσα από την αναφορά στους: -Castells, για ένα γενικό σχήμα των αλλαγών και την αντίθεση μεταξύ Net και Self, Δικτύου και Εαυτού. -Deleuze, για την μετάβαση από την κοινωνία πειθαρχίας στην κοινωνία ελέγχου. Και στις δύο προσεγγίσεις υπάρχει η συγκρότηση εννοιών που τείνουν να περιγράψουν ένα ηγεμονικό σήμερα σχήμα ιδεολογικών,κοινωνικών και οικονομικών μεταβολών και τάσεων ορίζοντας ταυτόχρονα την θέση και τον ρόλο των ψηφιακών τεχνολογιών σε αυτό: Ο Castells: Σε παγκόσμια κλίμακα Ο Deleuze: Σε επίπεδο θεσμών (σε συνέχεια του Foucault) (ο υπόβαθρο αυτών των τριών αναφορών θα μας επιτρέψει να αναφερθούμε αργότερα στην έννοια του «περίπου αντικειμένου» (quasi objet) για να αντιμετωπίσουμε την μεταβαλλόμενη συγκρότηση του τεχνήματος και άρα του αρχιτεκτονήματος, θεωρούμενου ως κόμβος δικτύων).

38 Γεννήθηκε στην Ισπανία το 1942 Δίπλωμα κοινωνιολογίας στο Παρίσι 1967 Το 1972 γράφει το, La Question Urbaine

39 Manuel Castells: Τριλογία μετά από 10 χρόνια κοινωνικών και οικονομικών ερευνών. The Rise of the Network Society, The Information Age: Economy, Society and Culture, Vol. I. M. Castells (1996). Cambridge, MA; Oxford, UK: Blackwell, 556 pp. Εστιάζει στις μεταβαλλόμενες σχέσεις παραγωγής: Παγκόσμια οικονομία, δικτυακές επιχειρήσεις, αλλαγές στις μορφές εργασίας. The Power of Identity, The Information Age: Economy, Society and Culture, Vol. II. M. Castells (1997). Cambridge, MA; Oxford, UK: Blackwell, 461 pp. Εστιάζει στις νέες σχέσεις εξουσίας και εμπειρίας που προκύπτουν από στην κρίση του κράτους έθνους, στην ανάδυση διαδικτυακών μορφών εξουσίας, στην κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας The End of the Millennium, The Information Age: Economy, Society and Culture, Vol. III. M. Castells (1997). Cambridge, MA; Oxford, UK: Blackwell, 418 pp. Αναλύει μια σειρά σχετικών φαινομένων, όπως την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, την παγκόσμια ανάπτυξη της οικονομίας του εγκλήματος.

40 Manuel Castells & Martin Ince, Conversations with Manuel Castells, ed. Polity, London, μαζί με Mireia Fernadez Ardevol, Jack Linchuan Qiu, Araba Sey, Mobile Communication and Society, A Global Perspective, MIT Press, Ο Γαλαξίας του Διαδίκτυου, Καστανιώτης, 2005 Felix Stalder, The Network Paradigm: Social Formations in the Age of Information,

41 Νέο φαινόμενο που πρέπει να σχολιάσουμε: Ύπαρξη διαδραστικών δικτύων δραστηριοτήτων που λειτουργούν συγχρονικά σε παγκόσμια κλίμακα. Κοινωνικές πρακτικές μπορούν να συμβαίνουν ταυτόχρονα χωρίς να συμπίπτουν στον χώρο. Ο ταυτοχρονισμός υπερτερεί της αλληλοδιαδοχής.

42 Μια δραστηριότητα είναι δυνατόν να συμβαίνει ταυτόχρονα σε πολλούς τόπους. Λειτουργεί ως ενότητα σε πολλούς τόπους την ίδια στιγμή......και αυτό σε παγκόσμια κλίμακα Πρόκειται για την «οριζόντια διασύνδεση» που θα αναφέρει μεταξύ άλλων ο Michel Bauwens ( ) The ecological and resource scarcity crisis makes the shift to economies of scope seem all but inevitable. Such a shift takes two major forms: the mutualising of knowledge, which is the open source model; and the mutualisation of physical resources, which takes the form of collaborative consumption in order to mobilise idle resources. Both occur in the greater context of the horizontalisation of human communication and the common value creation that have been enabled with the internet Το φαινόμενο συνδέεται: Με σημαντικές κοινωνικοοικονομικές ανακατατάξεις και νέες δομές Με την λεγόμενη «επανάσταση» των Τεχνολογιών της Πληροφορίας (Τ.Π.)

43 Αναφορά στο Robert Latham, Saskia Sassen, Digital Formations, IT and New Architectures in the Global Realm: Συχνά, μια δραστηριότητα δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο μέσω δικτύων σε παγκόσμια κλίμακα: Συνεργατικά αγροτικά δίκτυα, Δίκτυα ακτιβιστών, Open Source networks, Global Flagship Networks. (Τονίζουμε την διαφορετική συγκρότηση, σκοπιμότητα, πολιτική αυτών των δικτύων)

44 Philip Morel, Computational Intelligence. Grid as a Post Human Network, AD Collective Intelligence in Design, pp Το πέρασμα από τις μονάδες στην συλλογική νοημοσύνη Χρησιμοποιεί Mathematica που ανέπτυξε ο Steven Wolfram Γενετικοί αλγόριθμοι μέσω grid Ambient Factory, CNC και υπολογιστές συνδεδεμένοι. Κατανεμημένη υπολογιστική και κατασκευαστική ισχύς. Chair Model T1-M

45 O χώρος, ως φυσικό υπόβαθρο δραστηριοτήτων που συμβαίνουν συγχρονικά, έχει διπλή υπόσταση: Είναι οι διάφοροι τόποι / κόμβοι όπου συμβαίνει μια ενιαία δραστηριότητα αλλά και το ψηφιακό δίκτυο που τους ενώνει. Συνακόλουθα, αυτό που «κάνω εδώ» είναι τμήμα μόνο μιας πραγματικότητας που μου διαφεύγει στο σύνολό της. Συνεπώς, δεν έχω εποπτεία ούτε, φυσικά, εξουσία επάνω στην συνολική διαδικασία. Ενώ είναι δυνατόν να συμμετέχω σε παραπάνω από ένα δίκτυα, ταυτόχρονα δεν είμαι απαραίτητος στο δίκτυο. Κάποιος άλλος είναι δυνατόν να πάρει την θέση μου (εναλλαξιμότητα). Δεν είναι σίγουρο ότι μπορεί να γνωρίσω τον «άλλον» αφού είναι «αλλού» και συλλαμβάνω μόνο ένα απόσπασμα της προσωπικότητάς του, αυτό που μου προσφέρεται μέσα από την διασύνδεση. (Ψηφιακός Τοπικισμός)

46 Η βασική θέση του Castells: Οι κοινωνίες μας δομούνται γύρω από την αντίθεση Net και Self (Δικτύου και Εαυτού) (>>>παραπομπή στην αντίθεση συγκρότησης ταυτότητας διάσπασης της στα δίκτυα που συμμετέχει)...μεταξύ χώρου ροών (δίκτυα επικοινωνίας) και χώρου τόπων (τοπικούς κόμβους αυτών των δικτύων), που αντιστοιχούν στους χώρους εξουσίας (αφού ελέγχουν το σύνολο της διαδικασίας) και χώρους εμπειρίας (αφού εκεί παράγεται η άμεση εμπειρία). Το Δίκτυο αναφέρεται σε νέους τρόπους οργάνωσης που βασίζονται στις παράλληλες δικτυωμένες δραστηριότητες σε αντίθεση με παλαιότερους που υποστήριζαν μια κάθετη ιεραρχική οργάνωση κάθε δραστηριότητας. Η διερεύνηση γύρω από τον Εαυτό αναλύει τις πολλαπλές πρακτικές μέσα από τις οποίες οι άνθρωποι επαναπροσδιορίζουν την ταυτότητα τους σε μια περίοδο ταχύτατων αλλαγών, όπου ηγεμονεύει η διαδικτύωση.

47 Ενα πρώτο «κλειδί» για την προσέγγιση του Castells Το ερώτημα για την σχέση κοινωνίας και τεχνολογίας: Σύμφωνα με τον Felix Stalder ο Castells θα αποφύγει το δίλημμα: -Καθορίζει η τεχνολογία την κοινωνική ανάπτυξη ή -Τα κοινωνικά δρώντα υποκείμενα χρησιμοποιούν την τεχνολογία ως εργαλείο, που επιλέγουν ή και διαμορφώνουν για την επίτευξη ενός στόχου που «ελεύθερα» διατυπώνουν; Ο Castells ασπάζεται την άποψη ότι «η τεχνολογία είναι κοινωνία και η κοινωνία δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή χωρίς τα τεχνολογικά της εργαλεία». Κοινωνικές μεταβολές και τεχνολογικές μεταβολές είναι στενά συνδεδεμένες. Μια κοινωνία θέτει σε ενέργεια τεχνικά συστήματα για την παραγωγή αγαθών, μέσα από συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις (Webster F, Theories of the Information Society, Routledge, London: New York, κατηγορεί τον Castells τεχνολογικό ντετερμινισμό) (Αναφορά μπορεί να γίνει στον Althusser και στην διαφοροποίηση μεταξύ τρόπου και δυνάμεων παραγωγής.) Οι τεχνολογικές καινοτομίες πηγάζουν από την σχέση επιστήμης και τεχνολογίας, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από την ένταξή της σε σχήματα παραγωγής και διαχείρισης. Σε αυτή την κατεύθυνση υπάρχει μια σειρά ερευνών και κειμένων: (Bijker E. Wiebe Ed., Shaping Technology, Building Society. Studies on Sociotechological Change, MIT Press, 1994.>>> σελ 3 Οι τεχνολογίες δεν εξελίσσονται κάτω από μια δικιά τους εσωτερική λογική. Διαμορφώνονται επειδή υφίστανται πίεση που προέρχεται από τις κοινωνικές σχέσεις. Μια συγκεκριμένη τεχνολογική οργάνωση είναι πάντα αποτέλεσμα συμβιβασμού δυνάμεων. «Οι τεχνολογίες δεν είναι καθαρά τεχνολογικές». Στην ίδια λογική και ο Bruno Latour..

48 Ενα δεύτερο«κλειδί» για την προσέγγιση του Castells: Τι είναι «χώρος» -----Είναι ο χώρος ροών «χώρος»; Castells, γειτνίαση και Leibnitz: Manuel Castells & Martin Ince, Conversations with manuel Castells, ed Policy, London, 2003, pp Αναφορά για να καταλάβει την μεταβολή της έννοιας του χώρου στον Leibniz: Σύμφωνα με τον Leibniz, ο χώρος σχετίζεται με την υλική κατασκευή της συγχρονικότητας, δηλαδή η κοινή και ενιαία αναφορά ανθρώπινων πρακτικών που εξελίσσονται στον χρόνο. Στις περισσότερες πρακτικές, ιστορικά, αυτό που παρήγαγε τον ταυτοχρονισμό ήταν η γειτνίαση. Σήμερα, αυτό που επιτρέπει τον ταυτόχρονη εξέλιξη δραστηριοτήτων, που ανήκουν σε ένα «όλο» και συμβαίνουν σε απομακρυσμένες τοποθεσίες, είναι τα δίκτυα. Αυτό ονομάζεται «χώρος ροών». Παρατηρούμε (ξανά) ότι ο χώρος δεν μπορεί να συλληφθεί ανεξάρτητα από τις κοινωνικές πρακτικές που συμβαίνουν σε αυτόν. Επίσης δεν μπορεί να συλληφθεί χωρίς να θεωρήσουμε αυτές τις πρακτικές στην εξέλιξή τους στον χρόνο.

49 Ποια είναι η αντίληψη του χώρου και του χρόνου; Binary time and space: Ο χώροι εργασίας παραγωγής είναι διασκορπισμένοι, συνδεδεμένοι και εναλάξιμοι. Χαρακτηριστικά του χώρου ροών: Χρόνος: Η παρουσία ή απουσία (1 ή 0) Χώρος: Ή απόλυτη εγγύτητα (το πολύ κοντά) ή άπειρη απόσταση, (1 ή 0) Ότι είναι on line είναι εδώ. Ότι δεν είναι θεωρείται απλησίαστο. Δεν υπάρχουν διαβαθμίσεις. Ο χρόνος κατανέμεται σε αποσπάσματα διασύνδεσης και μη. Δεν υπάρχει συνέχεια, δεν υπάρχουν πυκνώσεις ή αραιώσεις. Υπάρχει μόνο κατάτμηση, modulation. Αυτά τα χαρακτηριστικά του χρόνου και χώρου των ροών επικάθονται στον χώρο και χρόνο της τοπικότητας που διαθέτει διαβαθμίσεις, πυκνώσεις και αραιώσεις. (Σημ. ΔΠ) Οι επιχειρήσεις που δρουν σε παγκόσμια κλίμακα με την λογική των δικτύων έχουν βέβαια ανάγκη τους τόπους, είναι εγκατεστημένες κάπου. Ωστόσο η λογική τους είναι λογική α- τοπη.

50 Βλ και programmatic reassignment στο ambient computing. Ο ευέλικτος επαναπρογραμματισμός στόχων ή τοπικών λειτουργικοτήτων είναι από τα πλέον ισχυρά χαρακτηριστικά των δικτύων. Δύο βασικά ενεργά υποκείμενα Networker (Δημιουργός Δικτύων) και Switcher (Κλειδούχος): Manuel Castells, Power and Politics in the Network Society, Ralph Miliband Memorial Lecture, Delivered at the London School of Economics and Political Science, 14 March Από τα κύρια προβλήματα που απασχολεί τον Castells είναι οι τρόποι εμπέδωσης και άσκησης εξουσίας στην κοινωνία δικτύων. Η ικανότητα άσκησης ελέγχου στην κοινωνία δικτύων στηρίζεται σε δύο μηχανισμούς: -Στην ικανότητα να προγραμματίζεται και να επαναπρογραμματίζεται το δίκτυο σύμφωνα με τους στόχους που θέτει. (networker) -Στην ικανότητα να διασυνδέονται διαφορετικά δίκτυα ώστε να εξυπηρετείται ένα τοπικά κοινός σκοπός (πολιτικά δίκτυα με δίκτυα επικοινωνίας, επιστημονικά δίκτυα με δίκτυα επιχειρήσεων). (switcher) Οι αντιστάσεις στην ισχύ των δικτύων μπορεί να υπάρχει: -Στην διατύπωση των στόχων (προγραμματισμός)(πίεση για ένταξη περιβαλλοντικών στόχων) -Στους κόμβους διασύνδεσης των δικτύων (άρνηση υπαγωγής του πανεπιστήμιου σε επιχειρηματικούς στόχους) -Στην υλικοτεχνική υποδομή των δικτύων (πρόκληση δυσλειτουργιών ή εναλλακτική χρήση του τεχνικού συστήματος) -... «Άτομα αποσυνδεδεμένα από τα κυρίαρχα δίκτυα, τείνουν να οικοδομήσουν πολιτιστικές κοινότητες στην βάση ορισμού ταυτότητας, προβάλλοντας εναλλακτικές αξίες και εν τέλει οικοδομώντας εναλλακτικά δίκτυα». Βλ και Vogellar-Sikiaridi καθώς και διπλωματική για Ηλεκτρονική Δημοκρατία και σύνδεση με Συλλογική Νοημοσύνη.

51 Ο χώρος ροών έχει υλικότητα, είναι υπαρκτός Απαρτίζεται από όλα τα δίκτυα και τους τόπους κόμβους τους Μπορούμε να πούμε ότι ο σχεδιασμός του χώρου μιας δραστηριότητας εξαρτάται από τον διαχωρισμό της σε εντοπισμένα και διασυνδεδεμένα τμήματά της; Ο Mitchell αναφέρεται στην οικονομία παρουσίας (economy of presence) Παγκόσμια Τράπεζα το 2001 αποφάσισε να αναπτύξει το τμήμα τηλεσυσκέψεων της για να μην υφίσταται τις τοπικές πολιτικές πιέσεις κάθε φορά που διοργάνωνε μια διεθνή συνδιάσκεψη στελεχών της. Το μάθημα είναι εντοπισμένο (συγκεκριμένη αίθουσα) και ταυτόχρονα διαθέτει κόμβο διαδίκτυου και δυνατότητα επικοινωνίας των συμμετεχόντων μεταξύ τους και με τους διδάσκοντες μέσα από mail. Το τι θα γίνεται στην αίθουσα και τι μέσα από την διαδικτύωση, το πως και ο χρόνος είναι μέρος του σχεδιασμού του μαθήματος. Θα μπορούσαμε να αποφασίσουμε ότι η θεωρία γίνεται βασικά στην αίθουσα και υποβοηθείται από το δίκτυο ενώ η ενασχόληση με το «θέμα» ακολουθεί ακριβώς την αντίστροφη λογική.

52 Υποστηρίξαμε ότι «Μια δραστηριότητα είναι δυνατόν να συμβαίνει ταυτόχρονα σε πολλούς τόπους......να λειτουργεί ως ενότητα σε πολλούς τόπους την ίδια στιγμή......και αυτό σε παγκόσμια κλίμακα» Πως επηρεάζει αυτό το γεγονός την αντίληψη και τον σχεδιασμό του χώρου;...ένα παράδειγμα (... πάντα αναζητήσουμε την συγκρότηση μιας αφήγησης: Πως λειτουργεί ένα θεσμός πριν και μετά την εμφάνιση του δικτυακού παραδείγματος)

53 ΔΙΑΣΚΟΡΠΙΣΜΕΝΑ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΑΡΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΣΕ ΨΗΦΙΑΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ: 1. Οργανώνει την τοπική παραγωγή για να βγει σε ψηφιακή μορφή στο διαδίκτυο 2. Παρέχει στους αναγνώστες πρόσβαση στα ανά τον κόσμο ψηφιακά αρχεία ΕΠΙΛΟΓΗ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΟΠΟ ΜΟΝΟ Η ΤΟΠΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Σημαίνει ότι η αιτία δημιουργίας μιας βιβλιοθήκης μπορεί να είναι μια τοπική παραγωγή όσο μικρή και αν είναι, με ταυτόχρονη σύνδεση με άλλες βιβλιοθήκες. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ

54 Η διαπίστωση ότι το δικτυακό παράδειγμα είναι ηγεμονικό στην σημερινή κατάσταση πραγμάτων σημαίνει την μετάβαση από την γραμμική και με σαφήνεια ορισμένη οργάνωση της παραγωγής υλικών και άυλων αγαθών, στην σταδιακή επικράτηση και αποδοχή της οργάνωσης μέσω κατανεμημένων δικτύων με ασαφή όρια και ταυτότητα. «Δεν είναι ότι τα δίκτυα δεν υπήρχαν παλαιότερα. Συμβαίνει, το Δίκτυο να είναι η κοινή μορφή, που καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και δρούμε σε αυτόν». Το δικτυακό παράδειγμα καθορίζει τον τρόπο σκέψης μας, τις δομές γνώσης, ορίζει τι είναι φυσιολογικό και αποδεκτό και τι δεν είναι. Το «σκέπτεσαι εν δικτύω» έχει γίνει ο παραδειγματικός παγκόσμιος τρόπος αναπαράστασης του πολιτισμού. Michael Hardt, Antonio Negri, Multitude. War and Democracy in the Age of Empire, Νέα Υόρκη : The Penguin Press, 2004, σ. 112.

55 Σημείο 1: Συλλογική ευφυία Καθώς η κύρια πλευρά του παραδείγματος της δικτυακής άυλης παραγωγής είναι η κεντρική επιχειρησιακή ένταξη εννοιών όπως αυτή της δικτυακής συνεργασίας (collaboration) συνεργατικότητας (cooperation), επικοινωνίας, σημειώνεται η τάση μετατόπισης από την ατομική ευφυΐα στην συλλογική. Καθώς η υποκειμενικότητα συγκροτείται μέσα από τις πρακτικές παραγωγής (υλικής και άυλης), όταν ηγεμονεύουν η συνεργασία, συνεργατικότητα και επικοινωνία, η υποκειμενικότητα είναι διασυνδεδεμένη, εν δυνάμει εναλλάξιμη, σε συνεχή ανταγωνισμό. -Για την έννοια της τάσης (tendency) βλ. M. Hardt, A. Negri, ό.π., σ Για την συνδεδεμένη σε συνεχή ανταγωνισμό υποκειμενικότητα βλ. και Franco Berardi, The soul at Work, from Alienation to Autonomy, Semiotext(e) / Foreign Agents, 2009

56 Σημείο 2: Η ταυτότητα της τοπικότητας σε δίκτυο Μια οργανωμένη δραστηριότητα που διεξάγεται σε παγκόσμια κλίμακα με την λογική των δικτύων έχει βέβαια ανάγκη τους τόπους, είναι εγκατεστημένη σε αυτούς. Ωστόσο η λογική της είναι α-τοπική. Σε αυτόν το τρόπο επαναπροσδιορισμού της τοπικότητας εν δικτύω, η αναζήτηση της όποιας συνεκτικής της ταυτότητας είναι προβληματική. Τείνει να διασπάται σε διακριτά αποσπάσματα προσδιορισμένα από τις δέσμες δικτύων που συμμετέχει. Ταυτόχρονα όμως η τοπικότητα δεν εξαφανίζεται, οφείλει να υπάρχει ως ο τόπος της δυνατότητας διασύνδεσης, ως εν δυνάμει κόμβος..η τοπικότητα αναδιαρθρώνεται συνεχώς στη βάση των επάλληλων δικτυακών διασυνδέσεων, που η ίδια δεν ορίζει. Σε αυτή την οπτική συνολικής οργάνωσης του δικτύου η τοπικότητα ζει μια μη επιλύσιμη ένταση μεταξύ της εμμονής συνεχούς κατασκευής μιας ταυτότητας και της ταυτόχρονης διάσπασής της στις δέσμες δικτύων που συμμετέχει. Καταλύτης αυτής της έντασης, και όχι αίτιο, είναι η ψηφιακή τεχνολογία. (Ψηφιακός Τοπικισμός)

57 Μεταβολή της θέσης της αρχιτεκτονικής: Στην κοινωνία του ελέγχου, οι θεσμοί δεν προσδιορίζονται από τα χωρικά (Σημ. Δ.Π. τοπικά) όριά τους, ούτε η (τοπική) χωρική αναπαράσταση τους διαδραματίζει ηγεμονεύοντα ρόλο στην συνολική συγκρότηση της ταυτότητάς τους. (σ. 71) Ο Christopher High αναρωτιέται για το αν η εξουσία τοποθετεί την αρχιτεκτονική σε κεντρική θέση όπως έκανε η κοινωνία της πειθαρχίας. Ποια είναι η θέση της αρχιτεκτονικής; Ο Michael Hardt σημειώνει ότι στην κοινωνία της πειθαρχίας κάθε «λογική» πειθαρχίας αντιστοιχούσε σε συγκεκριμένες θέσεις στον χώρο, κτίρια και θεσμούς. Η κοινωνία ήταν σαν ένα «αρχιπέλαγος» φτιαγμένο από αυτούς τους θεσμούς και τα κτίριά τους και ο καθένας μας κυκλοφορούσε στην διάρκεια της ζωής του από το ένα στο άλλο. Η κοινωνία του ελέγχου κρατά τις λογικές πειθαρχίας, ίσως και ενισχυμένες, αλλά τις συναντά κανείς κατανεμημένες στο χώρο, στον χρόνο ακόμα και σε διαφορετικούς θεσμούς. Μπορεί να τελειώνει κανείς το σχολείο αλλά δεν ξεφεύγει από την δια βίου πειθαρχία εκπαίδευσης. Σε αυτή την κατάσταση πραγμάτων δεν είναι η αρχιτεκτονική με τους όρους που ξέραμε, που προσδιορίζει και επιβλέπει τον σχεδιασμό των κατασκευασμένων κοινωνικών χώρων. Η αρχιτεκτονική θα πρέπει να επαναπροσδιορίσει το αντικείμενό της προς την κατεύθυνση του συσχετισμού κατανεμημένων στον χώρο δραστηριοτήτων, όπου το παραδοσιακό, γνωστό μέχρι σήμερα αντικείμενο της, ο σχεδιασμός μεμονωμένων κτιρίων, είναι μόνο μέρος του. Christopher High, Michael Hardt, Designing Commonspaces: Riffing with Michael Hardt on the Multitude and Collective Intelligence, AD Collective Intelligence in Design, pp

58 ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ- ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΕΛΕΓΧΟΥ (Μια ανάγνωση του κειμένου του Gilles Deleuze Post- scriptum sur les Societes de Controle και μια δική μας υπόθεση για το πέρασμα από την Χάρτα των Αθηνών στην Πολλαπλή Πόλη)

59 ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ Γιατί να συγκεντρώσει κανείς κείμενα συνεντεύξεων που εκτείνονται χρονικά σε περισσότερο από είκοσι χρόνια; Πολλές φορές οι διαπραγματεύσεις διαρκούν τόσο πολύ που δεν ξέρουμε πια αν είναι ακόμα μέρος του πολέμου ή της ειρήνης που έχει ήδη επιτευχθεί. Είναι αλήθεια ότι η φιλοσοφία δεν απομακρύνει μόνο τον θυμό ενάντια στην εποχή, αλλά επίσης μια νηφαλιότητα που μας καθησυχάζει. Ωστόσο η Φιλοσοφία δεν είναι μια Δύναμη. Οι θρησκείες, τα Κράτη, ο καπιταλισμός, η επιστήμη, το δίκαιο, η κοινή γνώμη, η τηλεόραση, αυτές είναι Δυνάμεις, όχι η φιλοσοφία. Η φιλοσοφία μπορεί να έχει μεγάλες εσωτερικές μάχες (ιδεαλισμός εναντίον ρεαλισμού κ.λ.π.), αλλά αυτές είναι μάχες για γέλια. Αφού η φιλοσοφία δεν είναι μια δύναμη, δεν μπορεί να εμπλέκεται σε μάχες με τις δυνάμεις, είναι αναγκασμένη να κάνει πόλεμο χωρίς μάχη, έναν ανταρτοπόλεμο δηλαδή. Και δεν μπορεί να συνομιλεί με τις δυνάμεις, δεν έχει τίποτε να τους πει, τίποτε να τους ανακοινώσει, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι διαπραγματεύσεις. Καθώς οι δυνάμεις δεν αρκούνται να είναι εξωτερικές, αλλά επίσης περνάνε στο εσωτερικό του καθενός μας, ο καθένας μας, λοιπόν, είναι συνεχώς σε διαπραγματεύσεις με τον εαυτό του, χάρη στην φιλοσοφία.

60 Post- scriptum sur les Societes de Controle, L'Autre journal, no. 1 (May 1990), περιλαμβάνεται στο Pourparlers (Paris: Editions Minuit, 1990, σελ ) Eλληνική μετάφραση Giilles Deleuze, Η κοινωνία του ελέγχου, εκδ. Ελευθεριακή Κουλτούρα, 2001 Το δίπολο αντιστοιχεί και στο δίπολο ορισμένο αντικείμενο / περίπου αντικείμενο (αντικείμενο καθεαυτό αντικείμενο σε δίκτυο). Αναφορά στον Foucault και στις κοινωνίες πειθαρχίας (19ο αι.) Υποστήριξη της υπόθεσης ότι έχουμε περάσει στις κοινωνίες έλέγχου. Η αναφορά στον Foucault μπορεί να ιδωθεί και από την άποψη ότι ο Foucault είναι από τους σημαντικότερους φιλοσόφους που κάνει κεντρικό θέμα του τον χώρο στην διασύνδεσή του με την Εξουσία. Μας ενδιαφέρει γιατί μπορούμε να προσεγγίσουμε τον χώρο των μεγάλων θεσμών και τις αλλαγές του. Θα μας απαντήσει σε μερικά ερωτήματα που ήδη θέσαμε για τις Βιβλιοθήκες, και που μορεί να επεκταθουν και στα Μουσεία ή τα Πανεπιστήμια.

61 Μια πιθανή συνέχεια αναφορών: Tony Negri (συνέντευξη με Gilles Deleuze Controle et Devenir, Futur anterieur, no 1, άνοιξη 1990) Frederic Jameson (κριτική μεταμοντέρνου) Postmodernism, or, The Cultural Logic of Late Capitalism. Durham : Duke University Press, 1991 Michael Hardt, Tony Negri, Αυτοκρατορία, Harvard University Press, 2000, ελλ. μετ. Scripta, 2002) Brian Massumi (quasi objet) Steven Perela Architectural Design Hypersurface Architecture II Stephen Perrella (Guest Editor), Nov 1999.

62 Τρία μέρη: Α. Ιστορικό Β. Λογική Γ. Πρόγραμμα

63 Α. Ιστορικό: Κοινωνίες ηγεμονίας>κοινωνίες πειθαρχίας>κοινωνίες ελέγχου Κοινωνίες ηγεμονίας: φορολογούν αντί να οργανώνουν την παραγωγή, αποφασίζουν για τον θάνατο αντί να διαχειρίζονται την ζωή. Κοινωνίες πειθαρχίας: Συγκεντρώνουν, κατανέμουν στον χώρο, οργανώνουν στον χρόνο. Κοινωνίες ελέγχου: (Μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο)... Δεν ελέγχουν μέσω της συγκέντρωσης, διασπούν στον χώρο, ελέγχουν συνεχώς στον χρόνο (παράδειγμα της εκπαίδευσης) «We are in a generalized crisis in relation to all the environments of enclosure -prison, hospital, factory, school, family»

64 «Έλεγχος είναι το όνομα που ο William Burroughs προτείνει για αυτό το νέο τέρας» Στο έργο του Deleuze δεν υπάρχει αναφορά σε συγκεκριμένο έργο του Burroughs, αναφέρεται γενικά σε αυτόν. Μπορούμε ωστόσο να σημειώσουμε ότι η έννοια του ελέγχου είναι διάχυτη στα κείμενά του Burroughs. ( ) Ο Michael A. Peters στο, Poststructuralism, Marxism, and neoliberalism, Rowman & Littlefield, 2001 αναφέρει: Σε ένα γράμμα του στον Serge Daney ο Deleuze αναφέρεται στον Burroughs και στην έννοια του ελέγχου. Βλέπει το έλεγχο στην τηλεοπτική γραφή σε σχέση με την κινηματογραφική γραφή (πειθαρχία κατανομής στον χώρο και στον χρόνο) Gilles Deleuze, "Optimisme, pessimisme et voyage: Lettre à Serge Daney", Ciné journal , Cahiers du cinéma, 1986.

65 Serge Daney ( ) was an influential French movie critic who went on from writing film reviews to developing a television criticism and onto building a personal theory of the image. Although highly regarded in French and European film criticism circles, his work remains little known to English-speaking audiences, largely because it has not been consistently translated. In 1964, Daney joined the French film magazine Cahiers du cinéma with a series of interviews of American film directors (notably Howard Hawks, Leo McCarey, Josef von Sternberg and Jerry Lewis) conducted with Jean Louis Noames (aka Louis Skorecki) during a trip to Hollywood. He writes regularly for the magazine which was moving on from its "yellow cover beginnings (the time of André Bazin, François Truffaut, Jean-Luc Godard, Éric Rohmer and Jacques Rivette - roughly ) and was about to enter a period of heavy theoretical debates and radical political engagement after Between 1968 and 1971, Daney also makes a series of travels to India, Morocco and Africa and starts lecturing cinema at the Censier University (Paris III). After Cahiers failure to create a Revolutionary Cultural Front, Daney took the responsibility of the magazine in 1973, supported by Serge Toubiana. Together, they operated a "return to cinema" for the magazine and also invited thinkers from outside the field of cinema: Michel Foucault, Jacques Rancière and Gilles Deleuze. In 1981, Daney left Cahiers for the French daily newspaper Libération, to which he had contributed occasionally since its creation in Writing first about cinema, his focus turns more and more towards television. In 1987, for a hundred days, he wrote daily about French television in a column called The wage of the channel hopper. From 1988 to 1991, he wrote a column on how films look when they are shown on television. He also wrote small pamphlets increasingly critical of television programs before he abandoned writing about television altogether in 1991, after a critical analysis of the television coverage of the Gulf War. Daney went on to found the quarterly film magazine Trafic in which he wrote four pieces before dying of AIDS in June 1992

66 Β. Λογική: 1. Συγκρότηση υποκειμένου: Μέσω ταυτότητας > Μέσω κωδικού πρόσβασης 2. Μηχανές: Ενέργειας > Πληροφορίας 3. Παραγωγή: Εργοστάσιο > Επιχείρηση

67 Β. Λογική: 1. Συγκρότηση υποκειμένου: Μέσω ταυτότητας > Μέσω κωδικού πρόσβασης Οι κοινωνίες της πειθαρχίας ορίζονται από δύο πόλους: Την υπογραφή που χαρακτηρίζει το άτομο και τον αριθμό ταυτότητας που προσδιορίζει την θέση του μεταξύ των άλλων, στην μάζα. Δεν βρισκόμαστε μπροστά στο ζεύγος μάζα άτομο Οι κοινωνίες της πειθαρχίας μαζικοποιούσαν και εξατομίκευαν ταυτόχρονα. Συγκροτούσαν ως σώμα τα κοινωνικά σύνολα και απευθυνόντουσαν ταυτόχρονα στο άτομο. Στις κοινωνίες του ελέγχου, από την άλλη μεριά, αυτό που είναι πιο σημαντικό, από την υπογραφή και τον αριθμό ταυτότητας είναι είναι το όνομα και ο κωδικός πρόσβασης. Βλ και Κονδύλης Παναγιώτης, Ισχύς και Απόφαση, Η διαμόρφωση των κοσμοεικόνων και το πρόβλημα των αξιών, Στιγμή, Αθήνα, 2001, μετ, γερμανικής έκδοσης, Macht und Entscheidung. Die Herausbildung de Welbilder und die Wertfrage, Ernst Klett Verlag Fur Wiessen und Bimdung GmbH, Stuttgart, Βλ και έννοια της μεταβαλλόμενης προσδοκίας

68 Β. Λογική: 2. Μηχανές: Ενέργειας > Πληροφορίας Τύποι μηχανών εύκολα αντιστοιχούν σε τύπους κοινωνιών, χωρίς να σημαίνει αυτό ότι οι μηχανές καθορίζουν τις κοινωνίες, αλλά γιατί εκφράζουν τις κοινωνικές μορφές που είναι ικανές να τις παράγουν και να τις χρησιμοποιούν. Κοινωνία πειθαρχίας μηχανές ενέργειας με φόβο τους την εντροπία και το σαμποτάζ (sabot). Κοινωνία ελέγχου: μηχανές διαχείρισης της πληροφορίας με φόβο τους τους ιούς και το hacking. Κοινωνία πειθαρχίας Αποκτώ Στην ίδια θεωρητική τροχιά με Castells για την σχέση κοινωνίας και τεχνολογίας, όχι υπερκαθορισμός του ενός από το άλλο. Κοινωνία ελέγχου: Έχω πρόσβαση Guattari, On Machines

69 Β. Λογική: Βλ και Rffkin Κοινωνία της πρόσβασης 3. Παραγωγή: Εργοστάσιο > Επιχείρηση Το εργοστάσιο παραχωρεί την θέση του στην επιχείρηση ως ηγεμονεύον σχήμα σύμφωνα με το οποίο αντιλαμβανόμαστε την οργάνωση και διαχείριση της παραγωγής. Κύριος στόχος δεν είναι η αγορά πρώτων υλών και η παραγωγή προϊόντων αλλά η αγορά και πώληση μετοχών, η αγορά και πώληση υπηρεσιών. Ο άνθρωπος της κοινωνίας της πειθαρχίας είναι ασυνεχής παραγωγός ενέργειας, ενώ ο άνθρωπος του ελέγχου είναι μάλλον κυματοειδής αγγελιαφόρος (σημ. πληροφορίας) σε τροχιά συνεχούς φάσματος, σε συνεχή δικτύωση, (γαλλικό: «ondulatoire, en orbit, sur faisceau (δέσμη) continue») Ο «έγκλειστος» άνθρωπος μεταβάλλεται σε «χρεωμένο» άτομο Διακύβέρνηση δεν γίνεται μέσω του εγκλεισμού, αλλά μέσω του χρέους

70 Β. Πρόγραμμα: «Δεν πρόκειται για επιστημονική φαντασία, το να σκεφτούμε ότι συλλαμβάνεται ένας μηχανισμός ελέγχου, που βρίσκει ανά πάσα στιγμή την θέση ενός στοιχείου όταν αυτό βρίσκεται σε ανοικτό περιβάλλον». Η σκέψη για τα χωρικά όρια έρχεται δεύτερη σε μοίρα. Αυτό που ενδιαφέρει κατ αρχάς, είναι ο εντοπισμός (ση. ΔΠ: locative media) των κινούμενων, σε συνεχές περιβάλλον, ατόμων. Ο έλεγχος δεν έχει μόνο να αντιμετωπίσει την διάλυση των σύνόρων αλλά κυρίως τις εντός των συνόρων εκρήξεις των παραγκουπόλεων ή των γκέτο. Στην εκπαίδευση... Δια βίου εκπαίδευση, εξάρτηση της έρευνας από τους πρόσκαιρους στόχους των επιχειρήσεων. Στην υγεία... Εντοπισμός των εν δυνάμει ασθενών... Συνεχείς έλεγχοι υγείας. Στην επιχείρηση... Κυριαρχία των «τοξικών» μετοχών επί των μετοχών προϊόντων...

71 Τυφλοπόντικας και φίδι Ο παλιός τυφλοπόντικας είναι το ζώο των χώρων εγκλεισμού, το φίδι είναι το ζώο των κοινωνιών του ελέγχου. Περάσαμε από το ένα ζώο στο άλλο, όχι μόνο στο σύστημα μέσα στο οποίο ζούμε αλλά και στον τρόπο που ζούμε, στο τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. The family, the school, the army, the factory are no longer the distinct analogical spaces that converge towards an owner--state or private power--but coded figures-- deformable and transformable