Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι 3 χαλινάρι το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχόµουν κάθε βράδυ. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω,

Transcript

1 ΕΝΟΤΗΤΑ 18 - «της φύσης» Τραγούδι 1 Τα λιανοτράγουδα Απ' όλα τ' άστρα τ' ουρανού, ένα είναι που σου µοιάζει ένα που βγαίνει το πουρνό 1, όταν γλυκοχαράζει. Κυπαρισσάκι µου ψηλό, ποια βρύση σε ποτίζει, που στέκεις πάντα δροσερό, κι ανθείς 2 και λουλουδίζεις. Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι 3 χαλινάρι το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχόµουν κάθε βράδυ. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου, ποθώ να ξεψυχήσω. Της θάλασσας τα κύµατα τρέχω και δεν τροµάζω κι όταν σε συλλογίζοµαι, τρέµω κι αναστενάζω. Τι να σου πω; Τι να µου πεις; Εσύ καλά γνωρίζεις, και την ψυχή και την καρδιά εσύ µου την ορίζεις. Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι χαλινάρι το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχόµουν κάθε βράδυ. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου ποθώ να ξεψυχήσω. Εγώ είµ' εκείνο το πουλί που στη φωτιά σιµώνω 4, καίγοµαι στάχτη γίνοµαι και πάλι ξανανιώνω. Σαν είν' η αγάπη µπιστική, παλιώνει, µηδέ 5 λιώνει ανθεί και δένει στην καρδιά και ξανακαινουργώνει 6. Χωρίς αέρα το πουλί, χωρίς νερό το ψάρι, χωρίς αγάπη δε βαστούν κόρη και παλικάρι. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου ποθώ να ξεψυχήσω. Λεξιλόγιο Γλυκοχαράζει: αρχίζει να ξηµερώνει, να χαράζει µια γλυκιά µέρα. Π.χ.: Μου αρέσει πάρα πολύ αυτό το τραγούδι! Ακούς; «γλυκοχαράζει η µέρα, µαύρο πουλάκι µου, γλυκοχαράζει η µέρα, το χελιδονάκι µου» 1 το πρωί, το πρωινό, πρωί-πρωί 2 ανθίζεις 3 το αστέρι 4 πλησιάζω 5 ούτε 6 γίνεται ξανά καινούργια, ζωντανεύει 301

2 Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (γλυκοχαράζει) Αρχικοί χρόνοι: γλυκοχαράζει, γλυκοχάραζε, θα γλυκοχαράζει, θα γλυκοχαράξει, γλυκοχάραξε, έχει γλυκοχαράξει, είχε γλυκοχαράξει, θα έχει γλυκοχαράξει ροσερό: 1. που είναι µέτρια κρύος, έτσι ώστε να προκαλεί ένα ευχάριστο αίσθηµα 2. για φυτό, κυρίως για λουλούδι που διατηρείται όπως ήταν πριν να κοπεί, που δεν έχει αρχίσει να µαραίνεται. Π.χ.: Θα κάνω µια βόλτα! Θέλω να µου φρεσκάρει το µυαλό ο δροσερός αέρας! Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (δροσερός-ή-ό) Κλίση: δροσερός δροσερή δροσερό δροσερού δροσερής δροσερού δροσερό δροσερή δροσερό δροσερέ δροσερή δροσερό δροσεροί δροσερές δροσερά δροσερών δροσερών δροσερών δροσερούς δροσερές δροσερά δροσεροί δροσερές δροσερά Λουλουδίζεις: 1. βγάζεις, γεµίζεις λουλούδια, ανθίζεις 2. βρίσκεσαι σε κατάσταση, σε περίοδο ακµής, ευτυχίας. Π.χ.: Οι αρχαίοι Έλληνες στο τέλος του χειµώνα µόλις η φύση άρχιζε να λουλουδίζει, γιόρταζαν τα Ανθεστήρια -την γιορτή της αναγέννησης της φύσης. Γίνονταν στην Aθήνα κατά τον µήνα Aνθεστηριώνα (τέλος Φεβρουαρίου - αρχές Μαρτίου) επί τρεις ηµέρες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (λουλουδίζω) Αρχικοί χρόνοι: λουλουδίζω, λουλούδιζα, θα λουλουδίζω, θα λουλουδίσω, λουλούδισα, έχω λουλουδίσει, είχα λουλουδίσει, θα έχω λουλουδίσει Χαλινάρι: αυτά που µπαίνουν στο κεφάλι ενός ζώου, προκειµένου να το συγκρατούν και να το κατευθύνουν, γκέµι, ηνίο. Π.χ.: Ο στρατηγός τράβηξε µε δύναµη το χαλινάρι του µαύρου άλογου και ξεκίνησε την επίθεση. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το χαλινάρι, -ιού) Κλίση: το χαλινάρι τα χαλινάρια του χαλιναριού των χαλιναριών το χαλινάρι τα χαλινάρια - χαλινάρι - χαλινάρια 302

3 Συλλογίζοµαι: φέρνω στην µνήµη µου καταστάσεις ή γεγονότα του παρελθόντος, αναλογίζοµαι, σκέφτοµαι. Π.χ.: ιαρκώς µπαίνω σε σκέψεις και συλλογίζοµαι τι θα κάνω στην ζωή µου. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (συλλογίζοµαι) Αρχικοί χρόνοι: συλλογίζοµαι, συλλογιζόµουν, θα συλλογίζοµαι, θα συλλογιστώ, συλλογίστηκα, έχω συλλογιστεί, είχα συλλογιστεί, θα έχω συλλογιστεί Αναστενάζω: βγάζω αναστεναγµό, ήχο πίκρας και πόνου. Π.χ.: Σκεφτόταν τα προβλήµατά της. Έκλαιγε, αναστέναζε και κοιτούσε µακριά! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (αναστενάζω) Αρχικοί χρόνοι: αναστενάζω, αναστέναζα, θα αναστενάζω, θα αναστενάξω, αναστέναξα, έχω αναστενάξει, είχα αναστενάξει, θα έχω αναστενάξει Ορίζεις: ρυθµίζεις, κανονίζεις κάτι, ώστε να είναι συγκεκριµένο, το χαρακτηρίζεις. Π.χ.: Εγώ είµαι αυτή που ορίζω την ζωή µου! Κανένας δεν θα µου πει τι να κάνω! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (ορίζω) Αρχικοί χρόνοι: ορίζω, όριζα, θα ορίζω, θα ορίσω, όρισα, έχω ορίσει, είχα ορίσει, θα έχω ορίσει Στάχτη: η σκόνη, συνήθως γκρίζα, που αποµένει ύστερα από κάψιµο πραγµάτων. Π.χ.: Λόγω της πυρκαγιάς έγιναν στάχτη τόσα σπίτια! Τι έκανε η πυροσβεστική; Τίποτα! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η στάχτη,-ης) Κλίση: η στάχτη οι στάχτες της στάχτης των σταχτών την στάχτη τις στάχτες - στάχτη - στάχτες Παλιώνει: οι αλλαγές στην κατάσταση πλασµάτων ή αντικείµενων λόγω του χρόνου και της χρήσης. Π.χ.: Γιατί συνεχίζεις να φοράς αυτό το παλτό; Τόσα χρόνια πέρασαν! εν βλέπεις ότι πάλιωσε; Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (παλιώνω) Αρχικοί χρόνοι: παλιώνω, πάλιωνα, θα παλιώνω, θα παλιώσω, πάλιωσα, έχω παλιώσει, είχα παλιώσει, θα έχω παλιώσει 303

4 Βαστούν: 1. κρατούν κάτι 2. έχουν την σωµατική ή ψυχική αντοχή να υποµείνουν δυσκολίες, αντέχουν. Π.χ.: εν βάσταξε τον χαµό του άντρα της! Πέθανε µετά από λίγες µέρες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β, τάξης α (βαστάω) Αρχικοί χρόνοι: βαστάω, βαστούσα, θα βαστώ, θα βαστάξω, βάσταξα, έχω βαστάξει, είχα βαστάξει, θα έχω βαστάξει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. γλυκοχαράζει σκέφτοµαι β. ορίζεις ανθίζεις γ. συλλογίζοµαι ξηµερώνει δ. λουλουδίζεις κανονίζεις ε. βαστούν κρατούν κάτι, αντέχουν 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. µαραµένο β. νυχτώνει γ. αφήνουν δ. µαραίνεσαι Γραµµατική α. Θεωρία Παρατατικός παθητικής φωνής Όπως ήδη ξέρουµε, ο παρατατικός είναι ο χρόνος που αναφέρεται στο παρελθόν και φανερώνει διάρκεια. Περιγράφει µια πράξη που έχει τελειώσει και τονίζει κυρίως την διάρκεια ή την επανάληψή της. Στην παθητική φωνή κλίνεται ως εξής: α συζυγία α τάξη β συζυγία β τάξη διαβαζ - όµουν διαβαζ - όσουν διαβαζ - όταν διαβαζ - όµασταν (διαβαζ-όµαστε) διαβαζ - όσασταν (διαβάζ-όσαστε) διαβάζ - ονταν αγαπ - ιόµουν αγαπ - ιόσουν αγαπ - ιόταν αγαπ - ιόµασταν (αγαπ-ιόµαστε) αγαπ - ιόσασταν (αγαπιόσαστε) αγαπ - ιόνταν (αγαπ-ιούνταν) οδηγ - ούµουν οδηγ - ούσουν οδηγ - ούνταν (ε) οδηγ - ούµασταν οδηγ - ούσασταν οδηγ - ούνταν 304

5 Υπάρχουν κάποια ρήµατα που σχηµατίζουν τον παρατατικό, χωρίς να ακολουθούν συγκεκριµένους κανόνες. Τέτοια είναι: ενεστώτας αδικούµαι (αδικιέµαι) αρνούµαι - αρνιέµαι διηγούµαι (διηγιέµαι) ικανοποιούµαι κληρονοµούµαι - κληρονοµιέµαι παρηγορούµαι - παρηγοριέµαι περιποιούµαι συγχωρούµαι παρατατικός αδικούµουν - αδικιόµουν αρνούµουν - αρνιόµουν διηγούµουν - διηγιόµουν ικανοποιούµουν - ικανοποιόµουν κληρονοµιόµουν (παρηγορούµουν) - παρηγοριόµουν περιποιούµουν - περιποιόµουν συγχωρούµουν - συγχωριόµουν β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του παρατατικού: α. Στα γενέθλιά µου πάντα µε τα δώρα που µου έφεραν οι γονείς µου και πολύ. (χαίροµαι, διασκεδάζω) β. Όταν ήµουνα νέος, παιδί µου, από το πρωί ως το βράδυ και δεν! (εργάζοµαι, κουράζοµαι) γ. πολύ τους φίλους τους, αλλά µετά τα τελευταία γεγονότα όχι! (εµπιστεύοµαι) δ. πολύ! Ήταν τόσο ταιριαστό ζευγάρι! (αγαπιέµαι) ε. Στις περισσότερες πράξεις του κυρίως από το ένστικτό του. (οδηγούµαι) 2. Σχηµατίστε τον παρατατικό των παρακάτω ρηµάτων και έπειτα συµπληρώστε τις προτάσεις µε τον κατάλληλο τύπο: βαριέµαι ασχολούµαι συνεννοούµαι συναντιέµαι παραπονιέµαι α. τόσο πολύ στο µάθηµα, που αποφασίσαµε να φύγουµε κρυφά! 305

6 β. Πιο παλιά περισσότερο µε τον κήπο και τα λουλούδια µου. Τώρα δεν έχω τόσο χρόνο. γ. Μα καλά, σε τι γλώσσα ; Εκείνος δεν µιλάει ελληνικά κι εσύ ούτε λέξη δεν ξέρεις από γαλλικά! δ. δύο φορές τον µήνα και οργανώναµε την δουλειά µας. ε. διαρκώς µε καθετί που κάναµε! Με τίποτα δεν ήταν ευχαριστηµένος! Τραγούδι 2 Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα και γιοµίζ' 7 η γειτονιά τριανταφυλλάκια κι άστρα κι ανοιξιάτικα κλωνιά. Η Μυρσίνη τ άσπρα βάζει, άσπρο κρίνο στο περβάζι και µεθάει η γειτονιά. Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μίµης Πλέσσας Να 'χα, λέει, ένα βαρκάκι µε πανάκι σταυρωτό και µε σένα Μυρσινάκι µια βραδιά να ξανοιχτώ στου πελάου 8 τα µονοπάτια, µαύρα όµορφά µου µάτια, που µπροστά σας ξενυχτώ. Μα δεν έχω τη βαρκούλα, να σε κλέψω µια βραδιά. Έχω µόνο µια καρδούλα πικραµένη και βαριά. Και τη ρίχνω στο περβάζι, µπας 9 και δεις ότι σπαράζει, και µου κάνεις την καρδιά. Λεξιλόγιο Τριανταφυλλάκια: το τριαντάφυλλο, το λουλούδι της τριανταφυλλιάς (υποκοριστικό). Π.χ.: Ανάλογα µε το στυλ του χτενίσµατός σας και του νυφικού σας, µπορείτε να επιλέξετε για τα µαλλιά ένα στεφάνι από τριανταφυλλάκια ή ακόµα και ένα µεγάλο άνθος ορχιδέας. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το τριανταφυλλάκι) Κλίση: το τριανταφυλλάκι τα τριανταφυλλάκια το τριανταφυλλάκι τα τριανταφυλλάκια - τριανταφυλλάκι - τριανταφυλλάκια Κλωνιά: τρυφερά µικρά κλαδιά. Π.χ.: Έξω ο αγέρας ψιθυρίζει στα γυµνά κλωνιά των δέντρων 7 γεµίζει 8 του πελάγους 9 µήπως 306

7 Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το κλωνί, - ιού) Κλίση: το κλωνί τα κλωνιά του κλωνιού των κλωνιών το κλωνί τα κλωνιά - κλωνί - κλωνιά Περβάζι: το κάτω, συνήθως και πλατύτερο, τµήµα του πλαισίου ενός παραθύρου. Π.χ.: Του αρέσει να ονειρεύεται µόνος, καθισµένος στο περβάζι µε τις ώρες Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το περβάζι, -ιού) Κλίση: το περβάζι τα περβάζια του περβαζιού των περβαζιών το περβάζι τα περβάζια - περβάζι - περβάζια Μεθάει: 1. βρίσκεται σε κατάσταση µέθης, επειδή έχει πιει οινοπνευµατώδη ποτά 2. βρίσκεται σε έντονη συναισθηµατική φόρτιση. Π.χ.: Φανταστείτε το βράδυ στο µπαλκόνι να πίνετε παραδοσιακό ρακί της Κρήτης και να σας µεθάει η µυρωδιά της θάλασσας περισσότερο από την ρακί! Όνειρο! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας β (µεθάω) Αρχικοί χρόνοι: µεθάω, µεθούσα, θα µεθάω, θα µεθύσω, µέθυσα, έχω µεθύσει, είχα µεθύσει, θα έχω µεθύσει Σταυρωτό: που έχει το σχήµα του σταυρού, για δύο αντικείµενα που είναι τοποθετηµένα, έτσι ώστε να σχηµατίζεται σταυρός ή Χ. Π.χ.: Ένας χορός που χορεύεται ακόµη και σήµερα τους Σαρακατσάνες όλης της Ελλάδας είναι ο σταυρωτός χορός, που αναφέρεται σε πανάρχαιο έθιµο. Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (σταυρωτός-ή-ό) Κλίση: σταυρωτός σταυρωτή σταυρωτό σταυρωτού σταυρωτής σταυρωτού σταυρωτό σταυρωτή σταυρωτό σταυρωτέ σταυρωτή σταυρωτό σταυρωτοί σταυρωτές σταυρωτά σταυρωτών σταυρωτών σταυρωτών σταυρωτούς σταυρωτές σταυρωτά σταυρωτοί σταυρωτές σταυρωτά 307

8 Να ξανοιχτώ: 1. να βγω στο ανοιχτό πέλαγος 2. να γίνω πιο κοινωνικός. Π.χ.: Κάνω προσπάθειες να πάρω την τύχη µου στα χέρια µου, να ξανοιχτώ προς τους ανθρώπους, να ζήσω. Πίστεψέ µε! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (ξανοίγοµαι) Αρχικοί χρόνοι: ξανοίγοµαι, ξανοιγόµουν, θα ξανοίγοµαι, θα ξανοιχτώ, ξανοίχτηκα, έχω ξανοιχτεί, είχα ξανοιχτεί, θα έχω ξανοιχτεί Μονοπάτια: πολύ στενά και συνήθως ανώµαλα δροµάκια µόνο για ανθρώπους ή ζώα κυρίως στο ύπαιθρο. Π.χ.: Έχει στο χωριό µας καταπληκτικά πέτρινα µονοπάτια, που κάθε λίγο οι νοικοκυρές του χωριού τα καθαρίζουν και τα ασπρίζουν. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το µονοπάτι, -ιού) Κλίση: το µονοπάτι τα µονοπάτια του µονοπατιού των µονοπατιών το µονοπάτι τα µονοπάτια - µονοπάτι -µονοπάτια Ξενυχτώ: µένω άυπνος κατά την διάρκεια της νύχτας, δεν κοιµάµαι, διασκεδάζω ως τις πρώτες πρωινές ώρες. Π.χ.: Πάλι ξενύχτησες χθες βράδυ; Πότε θα ξεκουραστείς επιτέλους; Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας β (ξενυχτώ) Αρχικοί χρόνοι: ξενυχτώ, ξενυχτούσα, θα ξενυχτώ, θα ξενυχτήσω, ξενύχτησα, έχω ξενυχτήσει, είχα ξενυχτήσει, θα έχω ξενυχτήσει Πικραµένη: που την έχουν πικράνει πολύ, στενοχωρηµένη, λυπηµένη, δυσαρεστηµένη. Π.χ.: Ξύπνησα σήµερα άκεφος και πικραµένος, γιατί θυµήθηκα τι είπε χτες το βράδυ ο φίλος µου για µένα. Ήταν βέβαια µεθυσµένος, αλλά ξέρω τι σκέφτεται για µένα. Μετοχή, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής παθητικής, συζυγίας α (πικραίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: πικραίνοµαι, πικραινόµουν, θα πικραίνοµαι, θα πικραθώ, πικράθηκα, έχω πικραθεί, είχα πικραθεί, θα έχω πικραθεί Κλίση: πικραµένος πικραµένη πικραµένο πικραµένου πικραµένης πικραµένου πικραµένο πικραµένη πικραµένο πικραµένε πικραµένη πικραµένο πικραµένοι πικραµένες πικραµένα πικραµένων πικραµένων πικραµένων 308

9 πικραµένους πικραµένες πικραµένα πικραµένοι πικραµένες πικραµένα Ρίχνω: αφήνω, πετάω ή σπρώχνω κάτι να πέσει µε το βάρος του προς ορισµένη κατεύθυνση. Π.χ.: Πώς τα φτιάχνω τα κολοκυθάκια; Ρίχνω τα κρεµµύδια σε καυτό λάδι και τσιγαρίζω για 3-4 λεπτά. Χαµηλώνω την φωτιά, ρίχνω µέσα τα κολοκυθάκια και τα αφήνω µέχρι να µαλακώσουν. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (ρίχνω) Αρχικοί χρόνοι: ρίχνω, έριχνα, θα ρίχνω, θα ρίξω, έριξα, έχω ρίξει, είχα ρίξει, θα έχω ρίξει Σπαράζει: 1. σκίζει µε δόντια και νύχια, κατασπαράζει 2. αισθάνεται ψυχικό πόνο, υποφέρει από θλίψη. Π.χ.: ουλεύω τώρα σε ένα νοσοκοµείο. Βλέπω αυτούς τους ανθρώπους να έρχονται έχοντας προβλήµατα υγείας και τεράστια έξοδα και η καρδιά µου σπαράζει, φίλε µου! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (σπαράζω) Αρχικοί χρόνοι: σπαράζω, σπάραζα, θα σπαράζω, θα σπαράξω, σπάραξα, έχω σπαράξει, είχα σπαράξει, θα έχω σπαράξει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. περβάζι µικρά τριαντάφυλλα β. κλωνιά πλαίσιο του παραθύρου γ. τριανταφυλλάκια κλωνάρια του δέντρου δ. σπαράζει µένω άυπνος ε. ξενυχτώ σκίζει µε δόντια και νύχια 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. ξεµεθάει β. να κλειστώ γ. ευτυχισµένη δ. παίρνω ε. λεωφόροι 309

10 Γραµµατική α. Θεωρία Αιτιολογικές προτάσεις Αιτιολογικές είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται µε τους αιτιολογικούς συνδέσµους γιατί, επειδή, διότι, αφού κ.ά. Φανερώνουν την αιτία, τον λόγο για τον οποίο γίνεται αυτό που δηλώνει η κύρια πρόταση. Παραδείγµατα: ιαβάζω, γιατί έχω εξετάσεις. Ντύνοµαι καλά, επειδή κάνει κρύο. Λόγω της βροχής, µείναµε στο σπίτι. Τελικές προτάσεις Τελικές είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται µε τους τελικούς συνδέσµους να, για να. Φανερώνουν τον σκοπό, για τον οποίο γένεται αυτό που δηλώνει το ρήµα της κύριας πρότασης. Συνήθως δε, το ρήµα της κύριας πρότασης είναι ρήµα κίνησης. Παραδείγµατα: ουλεύω, για να βγάλω χρήµατα. Τρέχω, για να µην χάσω το λεωφορείο. εν έχω χρόνο, να πιω καφέ µαζί σας. β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε προτάσεις, βάζοντας τις λέξεις στην σωστή σειρά: α. δεν, παιδί, ήρθα, άρρωστο, επειδή, ήταν, το β. πολύ, στην, διότι, κακό, δεν, να, πρέπει, αλάτι, πίεση, κάνει, χρησιµοποιούµε γ. σχολείο, το, επιλέξουµε, γιατί, αυτό, καλύτερο, θα, είναι δ. προβληµάτων, Πανεπιστήµιο, τελείωσα, λόγω, υγείας, δεν, το ε. έτοιµο, επειδή, γύρισα, φαγητό, αργά, στο σπίτι, Πέτρο, είναι, δεν, το 310

11 2. Αντιστοιχίστε ώστε να δηµιουργήσετε σωστές προτάσεις: α. ιαβάζω, για να δουλέψει στο εξωτερικό. β. Ο Αλέξανδρος πήρε ταξί, για να εργαστεί στο Παρίσι. γ. Πήγαµε στα µαγαζιά, για να περάσω στις εξετάσεις. δ. Σπουδάζει καλές τέχνες, για να µην χάσει το αεροπλάνο. ε. Μαθαίνει αγγλικά, για να ψωνίσουµε ρούχα. Κείµενο Ο Μύθος του Νάρκισσου Γιος του ποταµού Κηφισού, ο Νάρκισσος φηµίζεται για την οµορφιά αλλά και την σκληρότητά του. Πολλές είναι οι νύµφες που τον ερωτεύονται, αλλά εκείνος δεν θέλει καµιά. Ανάµεσά τους και η νύµφη Ηχώ, που, όταν τολµάει να του εκφράσει την αγάπη της, την κοροϊδεύει και εκείνη τον καταριέται ν' αγαπήσει φλογερά, αλλά χωρίς ανταπόκριση. Μια µέρα, λοιπόν, ο Νάρκισσος κυνηγάει στο δάσος και βρίσκει µια πηγή µε πεντακάθαρα νερά. Σκύβοντας για να ξεδιψάσει, βλέπει για πρώτη φορά το πανέµορφο πρόσωπό του, σαν σε καθρέφτη. Από εκείνη την στιγµή τίποτα πια δεν έχει µεγαλύτερη σηµασία γι' αυτόν από το να θαυµάζει τον εαυτό του! Ξεχνάει να φάει και να κοιµηθεί και δεν πίνει νερό, για να µην ταράξει τα νερά της λίµνης και χάσει την εικόνα του. Έτσι αδυνατίζει τόσο πολύ, που ξαπλώνει στο χορτάρι και ξεψυχάει. Στο σηµείο εκείνο φυτρώνει το οµώνυµο λουλούδι, γνωστό και ως µανουσάκι, για να θυµίζει σε όλους τον πόνο του ανικανοποίητου έρωτα Ένα πολύ γνωστό δηµοτικό τραγούδι, που συνδέει την φύση µε τον άνθρωπο και δείχνει πιο έντονα την σχέση της ανθρώπινης οµορφιάς µε την φυσική οµορφιά των λουλουδιών, είναι και το παρακάτω: Μανουσάκια Εµένα η µάνα µ 10 µε στειλε να µάσω 11 µανουσάκια, µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια. Και πήγα και τα µάζεψα και τα κανα µατσάκια, µανουσάκια, µανουσάκια, όµορφά µου κοριτσάκια. Στην αγορά τα πούλησα και πήρα παραδάκια 12, µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια. Σαν τι τον έχεις τον παπά και κάθεσαι κοντά του, µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια. Τον έχει η µάνα µου αδερφό κι εγώ τον έχω µπάρµπα, µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια. (Κώστας Σαχινίδης «Μεσολόγγι-Αιτωλικό, Μουσική Χορευτική Παράδοση και Ιστορία», σελ. 115, µε αλλαγές) 10 µου 11 να µαζέψω 12 χρήµατα 311

12 Λεξιλόγιο Φηµίζεται: έχει, αποκτά φήµη, γίνεται ευρύτερα γνωστός. Π.χ.: Η Ρόδος φηµίζεται για το εκλεκτό κρασί που παράγει. Η αµπελοκαλλιέργεια έχει µακραίωνη παράδοση στο νησί, όπως και το φηµισµένο Ροδίτικο κρασί. Σκληρότητα: η ιδιότητα του σκληρού, περισσότερη σοβαρότητα. Π.χ.: Το έργο του νέου συγγραφέα χαρακτηρίζεται από σκληρότητα φόνοι, ληστείες συνθέτουν το περιβάλλον του καινούργιου του βιβλίου. Κοροϊδεύει: υπερτονίζει τα αρνητικά ή τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάποιου για να προκαλέσει σε βάρος του γέλια ή σχόλια, ξεγελάει. Π.χ.: Όταν ήταν µικρή, οι συµµαθητές της την κορόιδευαν για το πάχος της. Τώρα την βλέπουν και δεν πιστεύουν πόσο αδύνατη είναι! Καταριέται: εκφράζει µε κατάρες την επιθυµία να πάθει κάποιο κακό ένα πρόσωπο (εκφράζει µε πολύ έντονο τρόπο την οργή του για κάτι που έγινε ή συµβαίνει). Π.χ.: Έχασε όλα του τα λεφτά! Άρχισε να καταριέται την ίδια του την ζωή! Φλογερά: πολύ έντονα, ζωηρά, θερµά. Π.χ.: Πόσους γνωρίζετε να έζησαν έναν φλογερό έρωτα; Να έµεινε η αγάπη τους στην ιστορία; Ανταπόκριση: απάντηση, αλληλογραφία. Π.χ.: Κάθε φορά που γίνεται µια καταστροφή (πυρκαγιά, σεισµός) η ανταπόκριση του κόσµου σε όσους κινδυνεύουν είναι συγκινητική! Κυνηγάει: πιάνει ή σκοτώνει ζώα που ζουν ελεύθερα. Π.χ.: Μια ζωή δεν έχει καταφέρει τίποτα! Ακόµη κυνηγάει τα εφηβικά του όνειρα! Πεντακάθαρα: που είναι τέλεια καθαρά, ολοκάθαρα. Π.χ.: Οι παραλίες της Ζακύνθου έχουν κάτασπρη άµµο και πεντακάθαρα σµαραγδένια νερά Σκύβοντας: γέρνοντας το σώµα προς τα εµπρός και κάτω. Π.χ.: «Πρέπει να µιλήσουµε», είπε η γυναίκα µου, σκύβοντας προς το µέρος µου. Να ταράξει: να προκαλέσει σε κάποιον ψυχική αναστάτωση, να δηµιουργήσει αναστάτωση στον ρυθµό µε τον οποίο εξελίσσεται µια κατάσταση ή στον τρόπο µε τον οποίο λειτουργεί ένα σύστηµα. Π.χ.: Ο νέος συγγραφέας από την Ολλανδία στην περσινή έκθεση της Φρανκφούρτης, ήρθε για να ταράξει τα νερά της παγκόσµιας λογοτεχνίας µε το βιβλίο του. Αδυνατίζει: κάποιος γίνεται αδύνατος, χάνει σωµατικό βάρος, χάνει δύναµη ή κάτι κάνει κάποιον να χάνει βάρος και δύναµη. Π.χ.: Πολλοί πιστεύουν πως το λεµόνι διαλύει τα λίπη και αδυνατίζει. Ξεψυχάει: πεθαίνει, αφήνει την τελευταία του πνοή. Π.χ.: Ο Θεµιστοκλής ξεψυχάει γέρος στο παλάτι του εχθρού, αλλά θυµάται τον Πειραιά και δακρύζει 312

13 Φυτρώνει: 1. (για φυτά) βγάζει ρίζες, βλαστό, βλασταίνει 2. αναπτύσσεται, εµφανίζεται. Π.χ.: «Φυτρώνει εκεί που δεν τον σπέρνουν», λέει ο λαός µας για κάποιον που εµφανίζεται αναπάντεχα. Οµώνυµο: που έχει το ίδιο όνοµα µε κάποιον ή µε κάτι άλλο. Π.χ.: Στην παραλία της Αγίας Μαρκέλλας υπάρχει ο οµώνυµος ναός, όπου είναι και ο τόπος του µαρτυρίου της µε ζωντανά ακόµα τα σηµάδια. Μανουσάκι: καλλωπιστικό φυτό µε µικρά άνθη µοβ χρώµατος, το άνθος του µενεξέ. Π.χ.: Το µανουσάκι είναι ίσως το πιο κοινό και διαδεδοµένο αγριολούλουδο της Κρήτης τους φθινοπωρινούς µήνες. Ανικανοποίητου: που δεν είναι ευχαριστηµένος, ικανοποιηµένος. Π.χ.: Ό,τι και να προσπαθήσω να κάνω για εσένα, εσύ µένεις πάντα ανικανοποίητος! Μόσχος: σκουρόχρωµη και λιπαρή αρωµατική ουσία καθώς και η αντίστοιχη οσµή. Π.χ.: Ο µόσχος χρησιµοποιείται πολύ συχνά στην καλλυντική βιοµηχανία για τα αρώµατα. Γαριφαλάκια: 1. το λουλουδάκι της γαριφαλιάς 2. το αρωµατικός φυτό που χρησιµοποιείται για µπαχαρικό, µοσχοκάρφι. Π.χ.: Για να γίνει πιο νόστιµο το κρέας ρίχνω, στην συνέχεια, ένα κουταλάκι τοµατοπολτό, δύο µέτριες τριµµένες ντοµάτες, ένα δαφνόφυλλο, δυο γαριφαλάκια, µισό ποτήρι κρασί και λίγο λάδι. Ματσάκια: σύνολο αντικειµένων δεµένων έτσι ώστε να είναι δυνατό να κρατηθούν µε το ένα χέρι, δέσµη. Π.χ.: Και για την γεύση, αλλά περισσότερο για το άρωµα, πρόσθεσε στον κιµά ένα µατσάκι δυόσµο! Μπάρµπα: ο θείος, ιδίως ως προσφώνηση ή αναφορά σε άντρα πολύ µεγαλύτερης ηλικίας για εκδήλωση σεβασµού. Π.χ.: Υπάρχει στο χωριό µας ένα γραφικό γεροντάκι, ο µπάρµπας Φάνης. Μπαίνει στο καφενείο και όλοι τον προσκαλούν στην παρέα τους! Άσκηση κατανόησης 1. Ο Νάρκισσος είναι γνωστός για την αγάπη του προς. α. κυνήγι β. τον εαυτό του γ. την Ηχώ 2. Η νύµφη Ηχώ καταριέται τον Νάρκισσο να. α. πέσει σε µία πηγή β. αγαπήσει χωρίς ανταπόκριση γ. ξεψυχήσει 3. Ο Νάρκισσος βλέπει για πρώτη φορά το πρόσωπό του σε. α. έναν ποταµό β. µία λίµνη γ. µία πηγή 4. Ο Νάρκισσος δεν τρώει, δεν πίνει νερό και δεν κοιµάται για να µην. α. χαλάσει την εικόνα του β. παχύνει γ. πεθάνει 5. Το µανουσάκι φυτρώνει για να θυµίζει. α. τον πόνο του έρωτα β. την οµορφιά γ. τον θάνατο 313

14 Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: Οριζόντια 1. Tο λουλουδάκι της γαριφαλιάς. 2. Ζωηρά, θερµά. 3. Έχω φήµη, γίνοµαι γνωστός. Κάθετα 1. Το άνθος του µενεξέ. 2. Εκφράζω µε κατάρες την οργή µου. 2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Ξεγελώ. 2. Αφήνω την τελευταία µου πνοή. 3. Βγάζω αναστεναγµό. Κ Ξ Α _ 314

15 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( χωρίς είναι ο έρωτας του Νάρκισσου): 1. Αυτός που έχει το σχήµα σταυρού. 2. Ολοκάθαρος. 3. Γίνοµαι αδύνατος. 4. Σύνολο αντικειµένων σε δέσµη. 5. Ο θείος. 6. Αυτός που έχει το ίδιο όνοµα µε κάτι ή κάποιον. 7. Πιάνω ζώα που ζουν ελεύθερα. 8. Όταν το φυτό βγάζει ρίζες. 9. Κάποιος που δεν είναι ικανοποιηµένος. 10. Λιπαρή αρωµατική ουσία. 11. Σοβαρότητα σε µεγαλύτερο βαθµό Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Τα λιανοτράγουδα Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Απ' όλα τ' άστρα τ' ουρανού, ένα είναι που σου µοιάζει ένα που βγαίνει το πουρνό, όταν. Κυπαρισσάκι µου ψηλό, ποια βρύση σε ποτίζει, που στέκεις πάντα, κι ανθείς και. Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχόµουν κάθε βράδυ. 315

16 Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου, ποθώ να ξεψυχήσω. Της θάλασσας τα κύµατα τρέχω και δεν τροµάζω κι όταν σε, τρέµω κι. Τι να σου πω; Τι να µου πεις; Εσύ καλά γνωρίζεις, και την ψυχή και την καρδιά εσύ µου την. Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχόµουν κάθε βράδυ. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου, ποθώ να ξεψυχήσω. Εγώ είµ' εκείνο το πουλί που στη φωτιά σιµώνω, καίγοµαι γίνοµαι και πάλι ξανανιώνω. Σαν είν' η αγάπη µπιστική,, µηδέ λιώνει ανθεί και δένει στην καρδιά και ξανακαινουργώνει. Χωρίς αέρα το πουλί, χωρίς νερό το ψάρι, χωρίς αγάπη δε κόρη και παλικάρι. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου ποθώ να ξεψυχήσω. Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα και γιοµίζ' η γειτονιά κι άστρα κι ανοιξιάτικα. Η Μυρσίνη τ άσπρα βάζει, άσπρο κρίνο στο και η γειτονιά. Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μίµης Πλέσσας Να 'χα, λέει, ένα βαρκάκι µε πανάκι και µε σένα Μυρσινάκι µια βραδιά στου πελάου τα, µαύρα όµορφά µου µάτια, που µπροστά σας. Μα δεν έχω τη βαρκούλα, να σε κλέψω µια βραδιά. Έχω µόνο µια καρδούλα και βαριά. Και τη στο περβάζι, µπας και δεις ότι, και µου κάνεις την καρδιά. Λεξιλόγιο Ενότητας Αδυνατίζω Αναστενάζω Ανικανοποίητος-η-ο Ανταπόκριση, η 316

17 Βαστάω Γαριφαλάκι, το Γλυκοχαράζει ροσερός-ή-ό Καταριέµαι Κλωνί, το Κοροϊδεύω Κυνηγάω Λουλουδίζω Μανουσάκι, το Ματσάκι, το Μεθάω Μονοπάτι, το Μόσχος, ο Μπάρµπας, ο Ξανοίγοµαι Ξενυχτάω Ξεψυχάω Οµώνυµος-η-ο Ορίζω Παλιώνω Πεντακάθαρος-η-ο Περβάζι, το Πικραµένος-η-ο Ρίχνω Σκληρότητα, η Σκύβω Σπαράζω Σταυρωτός-ή-ό Στάχτη, η Συλλογίζοµαι Ταράζω Τριανταφυλλάκι, το Φηµίζοµαι Φλογερά Φυτρώνω Χαλινάρι, το 317

18 318