ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΙΤΕΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ Β τετράµηνο. ΘΕΜΑ Τα προϊόντα της κυψέλης και οι στρατηγική προώθησης τους

Transcript

1 ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΙΤΕΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ A ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ Β τετράµηνο ΘΕΜΑ Τα προϊόντα της κυψέλης και οι στρατηγική προώθησης τους

2 ΜΑΘΗΤΕΣ A1 ΑΛΑΜΑΝΤΑΡΙΩΤΗ ΒΙΟΛΕΤΤΑ ΑΛΑΜΑΝΤΑΡΙΩΤΗΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΛΛΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΩΝΟΥ ΗΛΙΑΝΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΜΑΡΒΗ ΓΕΩΡΓΟΥΔΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΚΑΒΕΡΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΓΚΙΝΗ ΑΣΠΑΣΙΑ ΓΚΟΥΛΤΑΣ ΑΛΚΗΣ ΓΡΙΒΑΣ ΘΥΜΙΟΣ ΔΕΛΗ ΚΙΚΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΡΙΣΤΑ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΩΤΗΡΙΑ ΔΡΙΒΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΚΑΡΑΝΤΖΑΛΗ ΒΑΣΙΑ ΚΑΣΤΡΙΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΤΣΑΒΟΧΡΗΣΤΟΥ ΑΡΙΑΝΝΑ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ ΑΝΝΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος-Προϊόντα κυψέλης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : Μέλι 1.1 Ορισµός µελιού 1.2 Ορισµός νέκταρος 1.3 Ορισµός µελιτώµατος 1.4 ιαδικασία µετατροπής νέκταρος σε µέλι 1.5 Μοναδικότητα µελιού 1.6 Στοιχεία µελοπαραγωγής 1.7 Το µέλι στο παρελθόν 1.8 Κατηγορίες µελιού 1.9 Φυσικές ιδιότητες 1.10 Χηµική σύσταση 1.11 Ποιοτικά κριτήρια 1.12 Χαρακτηριστικά αµιγών µελιών 1.13 Μέλι και υγεία 1.14 Μέλι και όχι ζάχαρη 1.15 Πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα του ελληνικού µελιού 1.16 Ηµεροµηνία λήξης και αποθήκευση µελιού

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : Γύρη 2.1 Ορισµός 2.2 Χηµική σύσταση 2.3 Οι µέλισσες και ο τρόπος συλλογής γύρης 2.4 Ο ρόλος της γύρης για τη µέλισσα 2.5 Χρήσεις και δράσεις της γύρης 2.6 Συλλογή γύρης και γυρεοπαγίδες 2.7 Επεξεργασία γύρης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : Βασιλικός πολτός 3.1 Προέλευση 3.2 Η χρήση του β.π. στην κυψέλη 3.3 Φυσικά χαρακτηριστικά 3.4 Χηµική σύνθεση 3.5 Η προσφορά του β.π. στον ανθρώπινο οργανισµό 3.6 Μορφές διάθεσης β.π. και χρήσεις του 3.7 οσολογία 3.8 Αποθήκευση- Συντήρηση 3.9 Παγκόσµια και εγχώρια παραγωγή β.π.

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : Πρόπολη 4.1 Ορισµός 4.2 Μηχανισµός συλλογής ρητίνων από τις µέλισσες 4.3 Η χρησιµότητα της πρόπολης στην κυψέλη 4.4 Φυσικά χαρακτηριστικά 4.5 Χηµική σύνθεση 4.6 Βιολογικές ιδιότητες 4.7 Άλλες χρήσεις 4.8 Τρόποι συλλογής 4.9 Καθαρισµός και αποθήκευση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : Κερί 5.1 Ορισµός 5.2 Η χρησιµότητα του κεριού στην κυψέλη 5.3 Φυσικά χαρακτηριστικά 5.4 Χηµική σύνθεση 5.5 Το κερί κατά το παρελθόν 5.6 ράσεις 5.7 Χρήσεις 5.8 Τρόποι διαχωρισµού του κεριού 5.9 Αποχρωµατισµός- Αποθήκευση- Νόθευση 5.10 Κατηγορίες κεριών

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο : ηλητήριο 6.1 Ορισµός δηλητηρίου 6.2 Ποσότητα δηλητηρίου 6.3 Οι µέλισσες και το κέντρισµα 6.4 Για πιο λόγο όµως η µέλισσα πεθαίνει όταν κεντρίσει τον άνθρωπο, και όχι όταν κεντρίσει ένα άλλο άτοµο; 6.5 Η χηµική σύνθεση του δηλητηρίου 6.6 Ιστορία 6.7 Γνωστές δράσεις του δηλητηρίου 6.8 Τρόποι χρήσεις 6.9 Μέθοδοι συλλογής δηλητηρίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο : Ένα παράδειγµα στρατηγικής µάρκετινγκ για το ελληνικό µέλι 7.1 Στοιχεία για τη µελισσοκοµική αγορά 7.2 Έρευνα για την κατανάλωση µελιού, εστιασµένη στο µαθητικό κοινό 7.3 Τµηµατοποίηση της αγοράς µελιού 7.4 Στόχευση στα κρίσιµα αγοραστικά κοινά 7.5 Σκέψης για µια στρατηγική µάρκετινγκ του ελληνικού µελιού

7 κλπ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ακούγοντας προϊόντα κυψέλης, το μυαλό μας σχεδόν πάντα πηγαίνει στη γλυκιά σταγόνα, στο μέλι. Εκτός όμως από αυτό, υπάρχουν και άλλα προϊόντα που μπορεί ο άνθρωπος να πάρει από το ευλογημένο έντομο των δύο πόντων, τη μέλισσα. Η γύρη και ο βασιλικός πολτός, αποτελούν τροφές πλούσιες σε

8 θρεπτικά στοιχεία, οι οποίες τα τελευταία χρόνια απολαμβάνουν ευρείας αποδοχής. Το δηλητήριο και η πρόπολη έχουν πλούσιες φαρμακολογικές ιδιότητες ενώ το μελισσοκέρι χρησιμοποιείται στη βιομηχανία καλλυντικών και σε κάποιες ανθρώπινες δραστηριότητες. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο

9 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΛΙΟΥ Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Τροφίμων, ως «μέλι» ορίζεται το φυσικό προϊόν-τρόφιμο που παράγουν οι μέλισσες του είδους Apis Mellifera από τη συλλογή νέκταρος, φυτικών χυμών και εκκρίσεων εντόμων από ζωντανά μέρη του φυτού ( μελίτωμα), τα οποία αναμειγνύουν με ειδικές ουσίες τους, αποθέτουν, αφυδατώνουν, εναποθέτουν και φυλάσσουν στις κηρήθρες της κυψέλης προκειμένου να ωριμάσουν. Το μέλι είναι δηλαδή το προϊόν μιας φυσικής βιομηχανίας, που αξιοποιεί το νέκταρ και τις μελιτώδεις εκκρίσεις και αποδίδει το τελικό προϊόν μέσα από μια διαδικασία μετατροπής. Είναι το προϊόν της κυψέλης που έχει ταυτόχρονα φυτική και ζωική προέλευση. 1.2 ΟΡΙΣΜΟΣ ΝΕΚΤΑΡΟΣ Νέκταρ, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ο «ανθικός ιδρώτας» των φυτών. Συγκεκριμένα είναι το σακχαρούχο διάλυμα το οποίο περιέχει σάκχαρα από 4-80% ( κυρίως σουκρόζη, λίγα αμινοξέα και μεταλλικά στοιχεία και άλλες ουσίες, όπως χρωστικές και αρωματικές. Εκκρίνεται από ειδικούς αδένες των φυτών, τα λεγόμενα νεκτάρια, τα οποία είτε βρίσκονται στο εσωτερικό και κοντά στη βάση του άνθους( ανθικά νεκτάρια), και είναι η πιο συνηθισμένη περίπτωση, είτε βρίσκονται έξω από το άνθος στα φύλλα ή στο στέλεχος του φυτού(εξωανθικά νεκτάρια).

10 1.3 ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΛΙΤΩΜΑΤΟΣ Μελίτωμα, είναι ο σακχαρούχος χυμός που είτε εκκρίνεται από τα φυτά ( έλατος, πλάτανος, φλαμουριά κ.α.) είτε εκκρίνεται, από τα φυτά μεν, αλλά με τη μεσολάβηση κάποιων εντόμων, (33 είδη έχουν αναγνωρισθεί στην Ελλάδα) τα οποία ρουφούν χυμούς του φυτού στο οποίο παρασιτούν, δεν καταφέρνουν να αφομοιώσουν το σύνολό τους και αποβάλλουν ένα μεγάλο μέρος τους με τη μορφή σταγόνων.

11 Οι μέλισσες εκμεταλλεύονται αυτές τις εκκρίσεις και τις συλλέγουν όπως ακριβώς συλλέγουν το νέκταρ από τα άνθη. Φυτά στα οποία παρασιτούν, διαφορετικά κατά περίπτωση έντομα, είναι ο έλατος, η καστανιά, η λεύκα και με κυριότερο φυτό, το πεύκο στο οποίο παρασιτεί ένα έντομο γνωστό ως «εργάτης» το οποίο δημιουργεί στα πεύκα τη βαμβακάδα. Σε αυτό το έντομο οφείλεται το 60 με 65% της ελληνικής μελοπαραγωγής ( το πευκόμελο). 1.4 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΝΕΚΤΑΡΟΣ ΣΕ ΜΕΛΙ Η διαδικασία που ακολουθείται έως ότου από το νέκταρ σχηματιστεί το μέλι, λέγεται ωρίμανση του μελιού. Οι μέλισσες ρουφούν το νέκταρ και το αποθηκεύουν στον πρόλοβο τους

12 στον οποίο αρχίζει και ο μετασχηματισμός του με τη βοήθεια ενζύμου ( ιμβερτάση) που εκκρίνεται από τους υποφαρρυγγικούς αδένες της μέλισσας και υδρολύει τη σουκρόζη σε γλυκόζη και φρουκτόζη. Ο μετασχηματισμός του νέκταρος, συνεχίζεται και μέσα στην κυψέλη. Εκεί, μοιράζεται στις εργάτριες και μέχρι να τοποθετηθεί στα κελιά, περνά πολλές φορές από τη μια μέλισσα στην άλλη και κάθε φορά προστίθεται σάλιο, το οποίο μεταβάλλει τα σάκχαρα. Το υγρό πιπιλίζεται από τις μέλισσες για 15 με 20 λεπτά και καταυτόν τον τρόπο εξατμίζεται το νερό και το υγρό συμπυκνώνεται. Στη συνέχεια, τοποθετείται στα κελιά και μια άλλη κατηγορία, εργατριών, οι λεγόμενες «αερίστριες», δημιουργούν με τα φτερά τους δυνατό ρεύμα αέρα και απομακρύνουν την περίσσεια υδρατμών που παράγονται από τη συνεχή εξάτμιση- συμπύκνωση. Όταν η υγρασία του μελιού φθάσει το 15 με 17% είναι πλέον ώριμο και οι μέλισσες το καλύπτουν με κερί.

13 1.5 ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΛΙΟΥ Το μέλι είναι το μοναδικό τρόφιμο του ανθρώπου που παράγεται από έντομα και μάλιστα Μια μέλισσα στη διάρκεια της ζωής της παράγει περίπου, 1,5 γραμμάριο μέλι Για να παράξουν οι μέλισσες 1 κιλό μέλι, χρειάζεται να συλλέξουν περίπου 4 κιλά νέκταρ και Για να συλλέξουν τα 4 κιλά νέκταρ, θα πρέπει να επισκεφθούν γύρω στα άνθη και να πετάξουν περίπου χιλιόμετρα. Τέλος Η ακτίνα πτήσης τους προκειμένου να βρουν τροφή φτάνει τα 3 με 4 χιλιόμετρα και σε περιόδους έλλειψης τροφής και τα 6 χιλιόμετρα. 1.6 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΛΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η ετήσια παγκόσμια παραγωγή μελιού ανέρχεται στους τόνους εκ των οποίων οι τόνοι παράγονται στην Ευρώπη. Η Ελλάδα παράγει ετησίως περίπου τόνους μέλι που την κατατάσσουν στην τέταρτη θέση στο χώρο της Ευρώπης και στην δέκατη πέμπτη σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ισπανία με παραγωγή τόνους, η Γαλλία με τόνους και η Γερμανία με τόνους κατέχουν τις τρείς πρώτες θέσεις στην Ευρώπη. Μάλιστα η Ισπανία, η Γαλλία αλλά και η Ελλάδα είναι οι μόνες αυτάρκεις χώρες της Ευρώπης. Η πρώτη μελοπαραγωγός χώρα, παγκοσμίως είναι η Κίνα, η οποία παράγει τόνους, περισσότερο δηλαδή από ότι παράγει ολόκληρη η Ευρώπη.

14 1.7 ΤΟ ΜΕΛΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ Το μέλι έχει μια συνεχή παρουσία σε όλες τις περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας. Αρχαίοι λαοί, όπως οι Αιγύπτιοι, οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι και οι Χετταίοι είχαν εντάξει το μέλι στη διατροφή τους, ως θεραπευτικό και φαρμακευτικό μέσο. Από την Αρχαία Ελλάδα, υπάρχει πληθώρα αναφορών και ευρημάτων σε αγγεία κυρίως του 6 ου αιώνα π.χ, που μαρτυρούν τη μεγάλη σημασία του μελιού στην καθημερινότητά τους, ως τρόφιμο αλλά και ως θεραπευτικό μέσο. Το μέλι θεωρείτο τροφή των Ολύμπιων Θεών (αμβροσία) και αυτό, χάριζε στην Πυθία την ικανότητα να προφητεύει. Οι Βαβυλώνιοι και αργότερα και οι Έλληνες, το χρησιμοποίησαν για τη διατήρηση των νεκρών. Εικάζεται μάλιστα ότι όταν πέθανε ο Μέγας Αλέξανδρος τοποθέτησαν το σώμα του σε μέλι για να διατηρηθεί περισσότερο χρόνο. Στην αρχαιότητα, οι αθλητές πριν μπουν στον στίβο, έτρωγαν μέλι, γιατί το θεωρούσαν αναζωογονητικό του οργανισμού. Στη Σπάρτη, παιδαγωγοί και εκπαιδευόμενοι ως στρατιώτες έφηβοι, διαβίωναν στον Ταύγετο για ένα μήνα, αποκλειστικά με μέλι(μήνας του μέλιτος). Ο Ιπποκράτης, αναφέρει ότι το μέλι κάνει πιο ζωηρό το χρώμα των ανθρώπων, ενώ εξαιρεί την ενεργετική επίδραση του σε υγιείς και ασθενείς. Ο Πυθαγόρας, διαπιστώνει ότι το μέλι εξαφανίζει την κόπωση, ενώ ο Δημόκριτος, ο οποίος έζησε περισσότερο από 110 χρόνια, απέδωσε τη μακροβιότητά του στο μέλι, λέγοντας ότι αυτό βοηθά το μεσήλικα να διατηρεί νεανικό σφρίγος. Το μέλι αποτελούσε από την αρχαιότητα μέχρι τον 18 ο αιώνα, το μόνο ζακχαρώδες τρόφιμο για τον άνθρωπο.

15 1.8 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΕΛΙΟΥ Το μέλι ταξινομείται: α) ανάλογα με την προέλευση σε : Μέλι ανθέων ή νέκταρος και μέλι μελιτώματος (70% της ελληνικής παραγωγής) β) ανάλογα με την εποχή ή τον τόπο προέλευσης σε: ανοιξιάτικο, φθινοπωρινό κ.λ.π και βουνίσιο κ.λ.π γ) ανάλογα με την βοτανική προέλευση σε : πευκόμελο, ελάτης, θυμαρίσιο, ερείκης, κ.α. Επειδή όμως, σπάνια παράγεται μέλι 100% αμιγές, παίρνει το όνομα του φυτού που έχει συνεισφέρει τουλάχιστον κατά 50% στην παραγωγή του. Σε διαφορετική περίπτωση καλείται ανθόμελο ή μέλι κωνοφόρων, αν προέρχεται από φυτά που δίνουν νέκταρ ή μελίτωμα αντίστοιχα. δ) ανάλογα με τον τρόπο παραγωγής σε : μέλι στραγγισμένο, μέλι φυγοκέντρησης, μέλι πίεσης, και διηθημένο μέλι. ε) ανάλογα με τη μορφή διάθεσης σε : ρευστό, κρυσταλλωμένο, μέλι με τεμάχια κηρήθρας και τεμάχια κηρήθρας με μέλι (μελικηρίδιο).

16 1.9 ΦΥΣΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ Οι φυσικές ιδιότητες του μελιού είναι : α) το ιξώδες, η αντίσταση δηλαδή στη ροή. Εξαρτάται, όπως και όλες οι φυσικές ιδιότητες του, από τη σύσταση, τη θερμοκρασία και το ποσοστό υγρασίας του μελιού.

17 β) η πυκνότητα, δηλαδή μάζα στη μονάδα του όγκου. Όσο πιο λίγη υγρασία έχει το μέλι, τόσο πιο πυκνό είναι. γ) η υγροσκοπικότητα, δηλαδή η ικανότητα του μελιού να προσλαμβάνει υγρασία από την ατμόσφαιρα, και οφείλεται εξ ολοκλήρου στη φρουκτόζη. δ) η στροφική ικανότητα, δηλαδή η ιδιότητα του μελιού να στρέφει το επίπεδο του πολωμένου φωτός λόγω των σακχάρων που περιέχει. ε) ο δείκτης διάθλασης. Το διαθλασίμετρο είναι έτσι ρυθμισμένο ώστε να δείχνει κατευθείαν το ποσοστό του νερού μέσα στο μέλι και φυσικά

18 στ) η κρυστάλλωση, η οποία χαρακτηρίζει όλα τα μέλια εκτός από της ελάτης. Οφείλεται στη συμπύκνωση των μορίων της γλυκόζης, οπότε και δημιουργούνται κρύσταλλα. Η ταχύτητα κρυστάλλωσης εξαρτάται από : την περιεκτικότητα του μελιού σε γλυκόζη από το ποσοστό υγρασίας του, από την παρουσία σε αυτό γύρης και κεριού και από τη θερμοκρασία διατήρησης του. Συγκεκριμένα, το μέλι κρυσταλλώνει γρηγορότερα όταν: η γλυκόζη είναι περισσότερη, η υγρασία λιγότερη, είναι αφιλτράριστο και η θερμοκρασία διατήρησης 14 βαθμούς Κελσίου. Κατά κανόνα τα ανοιχτόχρωμα μέλια κρυσταλλώνουν γρηγορότερα από τα σκουρόχρωμα επειδή η περιεκτικότητα τους σε σάκχαρα είναι μεγαλύτερη. Υπάρχουν τρία είδη κρυστάλλωσης: α) η ανομοιόμορφη κρυστάλλωση, κατά την οποία στον πάτο του βάζου, σχηματίζονται χοντροί κρύσταλλοι με αποτέλεσμα να δημιουργούνται στην μάζα του μελιού δύο στρώματα (φάσεις), η κρυσταλλωμένη και η υδαρής, η

19 οποία είναι δυνατόν να ξινίσει επειδή η περιεκτικότητα των σακχάρων έχει μειωθεί κατά πολύ. β)η ομοιόμορφη κρυστάλλωση, κατά την οποία σχηματίζονται μικροί κρύσταλλοι ομοιόμορφα σε όλη τη μάζα του μελιού. Στην περίπτωση αυτή, το μέλι δεν κινδυνεύει να ξινίσει. γ) η λεπτοκρυστάλλωση. Γίνεται τεχνητά, με ανάμειξη μικρής ποσότητας ομοιόμορφα κρυσταλλωμένου μελιού με

20 ρευστό. Το μέλι αποκτά έτσι την εμφάνιση «κρέμας» ενώ διατηρείται σε θερμοκρασία ψυγείου. Τα κρυσταλλωμένα μέλια δεν είναι νοθευμένα, αντίθετα τα μέλια που δεν κρυσταλλώνουν έχουν υποστεί θερμική επεξεργασία ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ Η χημική σύσταση του μελιού ποικίλει από είδος σε είδος. Μια μέση χημική σύσταση είναι η εξής : Νερό (13-18%). Εάν η περιεκτικότητα είναι μεγαλύτερη, υπάρχει κίνδυνος ξινίσματος του μελιού. Σάκχαρα (80-82%). Από αυτά το 85-90% είναι οι μονοσακχαρίτες, φρουκτόζη και γλυκόζη με μεγαλύτερη την ποσότητα της φρουκτόζης. Υπάρχουν ακόμη σακχαρόζη (που ενώ στο νέκταρ είναι μέχρι 80% στο μέλι είναι μόλις 2,5%), μαλτόζη και διάφοροι πολυσακχαρίτες. Οργανικά και ανόργανα οξέα. Το σπουδαιότερο είναι το γλυκόξινο οξύ.

21 Αμινοξέα και πρωτεΐνες. Βρίσκονται σε πολύ μικρή ποσότητα και προέρχονται από την γύρη που περιέχει το μέλι. Ιχνοστοιχεία κυρίως μέταλλα. Τα σπουδαιότερα είναι το κάλιο και ακολουθούν το χλώριο, το θείο, το νάτριο, ο φώσφορος, ο σίδηρος κ.α. Άλλες ουσίες όπως αιθέρια έλαια, χρωστικές και άλλα. Και τέλος, μικρές ποσότητες βιταμινών και ενζύμων ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ : Τα ποιοτικά κριτήρια του μελιού θα μπορούσαν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Στα κριτήρια επιλογής ενός μελιού από τον καταναλωτή ( που είναι η γεύση, το άρωμα και το χρώμα ) και στα κριτήρια που πρέπει να πληροί το μέλι βάσει της νομοθεσίας.(ph, υγρασία, περιεκτικότητα σε HMF-υδροξυμεθυλοφουρφουράλη, άθροισμα γλυκόζης και φρουκτόζης κ.τ.λ ) o Άρωμα και γεύση. Η γεύση και το άρωμα των φυτών είναι δύο έννοιες αλληλένδετες και καθορίζονται κυρίως από τη σύνθεση των φυτών από τα οποία προήλθε το μέλι. Κάθε φυτό συνεισφέρει τις δικές του αρωματικές ουσίες,με αποτέλεσμα να υπάρχουν τόσα είδη αρωμάτων μελιού, όσα είναι και τα φυτά από τα οποία προέρχονται το νέκταρ ή το μελίτωμα. Από την άλλη, η γεύση του μελιού καθορίζεται, έκτος των άλλων, από τη σύνθεση των σακχάρων του. Έτσι επειδή τα σάκχαρα του μελιού, η φρουκτόζη, είναι και το

22 κυρίαρχο σάκχαρο και ελαφρά γλυκύτερη από όλα τα άλλα είδη σακχάρων του, το μέλι φαίνεται γλυκύτερο από τη ζάχαρη. Δυνατότερη γεύση έχουν τα σκουρόχρωμα μέλια και αυτό φαίνεται στην αυξημένη περιεκτικότητα τους σε μεταλλικά στοιχεία. Συγκεκριμένα το νάτριο (Na), το οποίο εντείνει τη γεύση, υπάρχει σε τετραπλάσια ποσότητα στα σκουρόχρωμα από ότι στα ανοιχτόχρωμα μελιά, ενώ για το κάλιο (K) η ποσότητα είναι οκταπλάσια. Βέβαια, υπάρχουν και εξαιρέσεις, όπως το μέλι της φλαμουριάς που είναι ανοιχτόχρωμο αλλά έχει δυνατή γεύση και της λεύκας, που είναι σκουρόχρωμο με ήπια γεύση. Τόσο το άρωμα, όσο και η γεύση του μελιού επηρεάζονται από την υπερβολικά θέρμανση και τη μη σωστή αποθήκευση. o Χρώμα

23 Ένα άλλο κριτήριο ποιότητας του μελιού που επηρεάζει την προτίμηση του καταναλωτή, είναι το χρώμα του. Στην Αμερική, στη Γερμανία και σε άλλες χώρες, οι καταναλωτές προτιμούν τα σκουρόχρωμα μέλια γιατί είναι πλουσιότερα σε ανόργανα συστατικά ( μαγνήσιο, φώσφορο, σίδηρο, νάτριο κ.α.) και έχουν μεγαλύτερη θρεπτική αξία. Η ελληνική αγορά προτιμά τα ανοιχτόχρωμα μέλια, τα οποία συνήθως έχουν καλύτερο άρωμα και γεύση. Το χρώμα στο μέλι ποικίλει από σχεδόν διάφανο μέχρι σχεδόν μαύρο. Οι ουσίες που καθορίζουν το χρώμα του μελιού είναι τα μέταλλα, τα φλαβονοειδή και οι φουράνες που περιέχει. Αυξημένη περιεκτικότητα σε μέταλλα και φουράνες δίνει σκούρο χρώμα στο μέλι. Όταν το μέλι κρυσταλλώνει, το χρώμα του γίνεται πιο ανοιχτό απ ότι όταν αυτό είναι ρευστό.

24 1.12 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΜΙΓΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΜΕΛΙΟΥ. ΘΥΜΑΡΙΣΙΟ : Θεωρείται μέλι άριστης ποιότητας

25 Έχει έντονο χρώμα Έχει ευχάριστη γεύση, άλλα μερικές φορές( λόγω υψηλής συγκέντρωσης σε φρουκτόζη) αφήνει μια αίσθηση καψίματος στο στόμα. Το χρώμα του είναι συνήθως ανοιχτό κεχριμπαρένιο Κρυσταλλώνει σε 8-18 μήνες Έχει τονωτικές και αντισηπτικές ιδιότητες Αποτελεί το 10 % της ετήσιας παραγωγής ΜΕΛΙ ΕΡΕΙΚΗΣ. Υπάρχει φθινοπωρινό και ανοιξιάτικο

26 Το φθινοπωρινό : Έχει έντονο χρώμα Ιδιαίτερη γεύση Χρώμα κοκκινωπό Κρυσταλλώνει πολύ γρήγορα, σε 2-3 μήνες Ρίχνει τη χοληστερίνη και αρέσει ιδιαίτερα σε απαιτητικούς καταναλωτές Το ανοιξιάτικο : Έχει χρώμα που μοιάζει με αυτό του κεριού με γεύση διαφορετική από του φθινοπωρινού ΒΑΜΒΑΚΟΜΕΛΟ Είναι ανοιχτόχρωμο Κρυσταλλώνει σε 1-2 μήνες και παίρνει ένα ασπριδερό χρώμα ΠΕΥΚΟΜΕΛΟ Έχει άρωμα δάσους Έχει γεύση με αίσθηση από κουκουνάρια και δεν είναι πολύ γλυκό

27 Το χρώμα είναι πιο σκούρο από του θυμαριού Κρυσταλλώνει μετά από 24 μήνες Προέρχεται από μελιτώματα Είναι θαυμάσιο φάρμακο για παθήσεις του λαιμού Αποτελεί το 60-65% της παραγωγής ΜΕΛΙ ΕΛΑΤΗΣ Μία από τις καλύτερες κατηγορίες μελιού Ιδιαίτερα πυκνόρρευστο Δεν κρυσταλλώνει Δεν παρουσιάζει έντονο άρωμα Διακρίνεται για την ιδιαίτερη καλή του γεύση Προέρχεται από μελίτωμα Έχει χρώμα χρυσοκάστανο Είναι ιδανικό για παθήσεις του στομαχιού και του εντέρου, ενώ βοηθάει στην κακοσμία του στόματος

28 Είναι πλούσιο σε σίδηρο, φώσφορο. ΜΕΛΙ ΒΑΝΙΛΙΑ ΕΛΑΤΗΣ Ονομαστό μέλι για τη γεύση του που θυμίζει καραμέλα βουτύρου, η βανίλια καθώς και το άρωμα του είναι ανοιχτόχρωμα και αδιαφανές Δεν κρυσταλλώνει Αντιμετωπίζει το βήχα και την κακοσμία του στόματος Είναι το μοναδικό ελληνικό μέλι με προστατευόμενη ονομασία προέλευσης (ΠΟΠ) ΜΕΛΙ ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ

29 Παράγεται κ από νέκταρ και από μελιτώδης ερίσεις Έχει δυνατή γεύση, ελαφρός πικρή Έχει έντονο άρωμα και χρώμα από ανοιχτό καφέ έως μαύρο Κρυσταλλώνει μετά από 1-2 χρόνια και είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία Ευνοεί την λειτουργία του αίματος και έχει επουλωτικές ιδιότητες 1.13 ΜΕΛΙ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Το μέλι, είναι ένας θησαυρός υγείας και δύναμης. Μια τροφή με μεγάλη βιολογική αξία Βοηθά σε περιπτώσεις μειωμένης όρεξης ή νευρικής ανορεξίας Ελαττώνει τον αριθμό μικροβίων του εντέρου

30 Βοηθά στη θεραπεία ασθενών από έλκος στομαχιού ή δωδεκαδάκτυλου Αντιμετωπίζει τη διάρροια, τη γαστρεντερίτιδα, τη χρόνια βρογχίτιδα, το βήχα, τη φαρυγγίτιδα και τη λαρυγγίτιδα Βοηθά στη καλή λειτουργία της καρδιάς Θεραπεύει πληγές, όπως γδαρσίματα, αποστήματα, εγκαύματα και χειρουργικές πληγές Αντιμετωπίζει διάφορες οφθαλμολογικές συνθήκες Βοηθά σε προβλήματα που σχετίζονται με την υπερβολικά κατανάλωση αλκοόλ, όπως η κίρρωση του ήπατος. Ενισχύει τα υγιή κύτταρα ασθενών που υπόκεινται σε χημειοθεραπεία ή ακτινοβολίες Θεραπεύει την αναιμία Συμβάλλει στην ενδυνάμωση του ασβεστίου στα οστά Βοηθά άτομα ταλαιπωρημένα από σωματική και πνευματική εργασία, αθλητές, εγκύους κ.α. Αποτελεί συντελεστή της μακροζωίας και δεν πρέπει αλλά επιβάλλεται να το εντάξουμε στο καθημερινό μας διαιτολόγιο ΓΙΑΤΙ ΜΕΛΙ ΚΑΙ ΟΧΙ ΖΑΧΑΡΗ????????? Μέσα στο βομβαρδισμό των λεγόμενων «πλαστικών τροφών» το μέλι αποτελεί μία από τις πιο φυσικές και υγιεινές τροφές. Το μέλι και η ζάχαρη αποτελούν δύο εξ ίσου γλυκές επιλογές. Ποια όμως αξίζει να προτιμήσουμε, ώστε να δώσουμε μία καλύτερη γεύση στο γλυκό ή στο ρόφημα μας και παράλληλα να ωφελήσουμε τον οργανισμό μας;

31 Το μέλι, μας επιβαρύνει με λιγότερες θερμίδες(όχι γιατί έχει λιγότερες από όσες μία ίση ποσότητα ζάχαρης, αλλά γιατί χρησιμοποιούμε τη μισή ποσότητα μελιού απ ότι ζάχαρης για να πετύχουμε την ίδια γλυκύτητα) και συγκρίνοντας τα θρεπτικά συστατικά του με αυτά της ζάχαρης, αντιλαμβανόμαστε ότι είναι διατροφικά πολυτιμότερο. Η ζάχαρη είναι μία κενή τροφή, αποτελείται αποκλειστικά από ζαχαρόζη και δεν περιέχει πολύτιμα θρεπτικά συστατικά, ενώ στο μέλι έχουν αναγνωριστεί πάνω από 180 διαφορετικές ουσίες.

32 1.15 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΜΕΛΙΟΥ Το Ελληνικό μέλι είναι παγκοσμίως γνωστό, έχει διεθνή αναγνώριση και μια θέση πολύ ψηλά στην παγκόσμια κατάταξη. Αυτό που το κάνει να ξεχωρίζει είναι η εξαιρετική του ποιότητα που οφείλεται στις ιδιομορφίες της ελληνικής φύσης και στον μεγάλο φυσικό της πλούτο. Η Ελλάδα διαθέτει εξαιρετικές περιβαλλοντικές και κλιματολογικές συνθήκες για την ανάπτυξη πολυάριθμων αρωματικών φυτών που δημιουργούν χαρακτηριστικές ελληνικές ποιότητες μελιού. Η Ελλάδα κατατάσσεται σε μία από τις πλουσιότερες σε βιοποικιλότητα χώρες σε φυτικά είδη. Απαντώνται σε αυτήν περισσότερα από 7500 είδη φυτών, κωνοφόρων ανθέων και αρωματικών φυτών, από τα οποία τα 850 ευδοκιμούν μόνο στη χώρα μας. Αποτέλεσμα αυτών; Το

33 Ελληνικό μέλι να ξεχωρίζει για τη διαύγεια, το χρώμα, την πλούσια γεύση και το εξαιρετικό άρωμα. Το Ελληνικό μέλι, δεν προέρχεται μόνο από μονοανθικές καλλιέργειες, όπως συμβαίνει πολύ συχνά σε άλλες χώρες και αυτό αποτελεί μία από τις ιδιαιτερότητες του. Επιπλέον λόγω του ξηροθερμικού κλίματος της Ελλάδος(που μπορεί να περιορίζει την ποσότητα παραγωγής), το ελληνικό μέλι έχει χαμηλά ποσοστά υγρασίας και άρα άριστη πυκνότητα, σε αντίθεση με τα μέλια εισαγωγής που έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε υγρασία και είναι πολύ ρευστά. Όμως, τα μελισσοκομικά φυτά της χώρας μας δε βρίσκονται στην ίδια περιοχή, έχουν μικρή περίοδο έκκρισης νέκταρος ή μελιτώματος, που σπάνια ξεπερνά τον ένα μήνα και επιπλέον οι περιοχές συλλογής τους είναι δύσβατες. Έτσι, οι μελισσοκόμοι είναι υποχρεωμένοι να κάνουν συνεχή και μεγάλης διάρκειας ταξίδια και να βρίσκονται μονίμως σε κυνήγι των μελισσονομών, για να μπορέσουν να έχουν μία καλή παραγωγή. Αποτέλεσμα όμως όλων αυτών είναι το υψηλό κόστος παραγωγής του ελληνικού μελιού, το οποίο αποτυπώνεται στην τιμή πώλησης που είναι ψηλότερη σε σχέση με τα μέλια άλλων χωρών ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΛΗΞΗΣ ΜΕΛΙΟΥ Το μέλι είναι ένα τρόφιμο που δεν χαλάει ποτέ. Η μοναδική χημική σύνθεσή του και η χαμηλή υγρασία του σε συνδυασμό με το χαμηλό ph(3,2-5) δημιουργούν ένα σχετικά όξινο περιβάλλον, πολύ δυσμενές για τα βακτήρια και τους άλλους μικροοργανισμούς.

34 Όμως, θα πρέπει να αποθηκεύεται σε μέρος δροσερό( με θερμοκρασία χώρου 10 C), με σχετική υγρασία, που να μην ξεπερνά το 65%(αλλιώς υπάρχει κίνδυνος να ξινίσει),σκοτεινό(για να αποφεύγεται η διάσπαση φρουκτόζης) και χωρίς οσμές(γιατί μπορεί να απορροφηθούν από το μέλι). 2.1 ΟΡΙΣΜΟΣ Η γύρη είναι η χρυσόσκονη των ανθέων, η πιο πλήρης φυσική τροφή. Είναι τα αναπαραγωγικά κύτταρα (γαμέτες) των φυτών, τα οποία δημιουργούνται στους ανθήρες των στημόνων των ανθέων τους.

35 Μεταφέρονται από τους στήμονες, στο στίγμα του ύπερου με τη διαδικασία της επικονίασης και κατά αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται η γονιμοποίηση του άνθους και η καρπόδεση. Η μεταφορά της γύρης πραγματοποιείται με τον άνεμο, τα έντομα, τα πουλιά και το νερό. Η μέλισσα αποτελεί το σημαντικότερο επικονιαστή των φυτών, καθώς επικονιάζει το 80% των εντομόφιλων καλλιεργούμενων φυτών. 2.2 ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ Η χημική σύσταση της γύρης παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση λόγω της μεγάλης ποικιλίας φυτών από τα οποία προέρχεται. Μία διακύμανση που γίνεται μεγαλύτερη επειδή η γύρη κάθε φυτού διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, αλλά και από εποχή σε εποχή για μια συγκεκριμένη περιοχή. Τα βασικότερα όμως συστατικά που περιέχονται σε αυτήν είναι: 1. πρωτεΐνες: που μπορεί να φθάσουν μέχρι 40% 2. αμινοξέα: με κυρίαρχα τη προλίνη, το γλουτενινικό και το ασπαρτικό οξύ. Στη γύρη βρίσκονται όλα τα απαραίτητα για τον άνθρωπο αμινοξέα ( ιστιδίνη, λευκίνη, ισολευκίνη, λυσίνη, μεθειονίνη, θρεονίνη, τρυπτοφάνη, βαλίνη, φαινυλαλαλίνη) τα αμινοξέα δηλαδή που δεν μπορεί να συνθέσει ο οργανισμός του, αλλά θα πρέπει να τα πάρει έτοιμα μέσω της τροφής του. 3. Βιταμίνες: καροτενοειδή, βιταμίνες του συμπλέγματος Β, ρουτίνη και βιταμίνη C. 4. Μέταλλα: με βασικότερα το κάλιο, νάτριο, ασβέστιο, ψευδάργυρο και μαγνήσιο. Υψηλές είναι επίσης οι περιεκτικότητές της σε άζωτο, φώσφορο και θείο. 5. Υδατάνθρακες: πολυσακχαρίτες (άμυλο και κυτταρίνη) που αποτελούν περίπου το 50% επί ξηρού της γύρης και σάκχαρα σε ποσοστό περίπου 30-40% επί ξηρού. 6. Λιπαρές ουσίες: λιπίδια, οργανικά οξέα και στερόλες.

36 2.3 ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΓΥΡΗΣ Η μέλισσα επισκέπτεται τα άνθη και με τη βοήθεια των σαγονιών και του πρώτου ζεύγους ποδιών της, ανοίγει τους ανθήρες και συγκεντρώνει από αυτούς κόκκους γύρης. Διαβρέχει αυτούς με κρίσεις των σιελογόνων αδένων της και με νέκταρ από τα άνθη, προκειμένου αυτοί να ενωθούν και να σχηματιστούν μικροί σβώλοι. Παράλληλα, ένας μεγάλος αριθμός γυρεόκοκκων συγκεντρώνεται στις τρίχες του σώματός της, λόγω της κατασκευής τους.

37 Συλλέγει και αυτούς, με τη βοήθεια των ποδιών της και τους συνενώνει με τους νωπούς σβώλους, Στη συνέχεια, τους μεταφέρει στο τελευταίο ζευγάρι ποδιών της και τους εναποθέτει στα δύο καλαθάκια της γύρης.

38 Όταν η γυρεοσυλλέκτρια μέλισσα γεμίσει τα καλαθάκια, επιστρέφει στη κυψέλη της, ξεφορτώνει το φορτίο της, εφοδιάζεται με μέλι και ξεκινά για νέα συλλογή. Οι δύο σβώλοι γύρης, ζυγίζουν περίπου 20mg, για να συλλεχθούν απαιτείται γύρω στη μία ώρα και περιέχουν περίπου γυρεόκοκκους, το 95% των οποίων είναι από το ίδιο είδος φυτού (φαινόμενο το οποίο ονομάζεται ανθική σταθερότητα και σε αυτό οφείλεται η επιτυχία της επικονίασης στη φύση). Θα πρεπει να επισημάνουμε σε αυτό το σημείο τα εξής: α) ένα μέρος από τους γυρεόκκοκους που έχουν συγκεντρωθεί στις τρίχες του σώματός της, παραμένουν σε αυτές, ταξιδεύουν μαζί της στο επόμενο άνθος και βοηθούν στην πραγματοποίηση της επικονίασης. β) η οικιακή μέλισσα, η οποία αποθηκεύει τη γύρη στο κελί την επεξεργάζεται προσθέτοντας της μικρές ποσότητες μελιού και αδενικών εκκρίσεων, με αποτέλεσμα η σύσταση της αποθηκευόμενης γύρης να είναι διαφορετική από τη συλλεγόμενη γύρη και άρα από αυτήν που καταναλώνουμε.

39 2.4 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΡΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΙΣΣΑ Η γύρη παρέχει στις μέλισσες μια ισορροπημένη διατροφή, απαραίτητη για τη φυσιολογική ανάπτυξη και εξέλιξη τους. Με αυτή τρέφονται οι ίδιες και ταΐζουν το γόνο.

40 Μια προνύμφη χρειάζεται περίπου 30gr πρωτεΐνης για να αναπτυχθεί, ποσότητα που λαμβάνει αποκλειστικά από τη γύρη. Για να αναπτυχθούν οι υποφαρυγγικοί αδένες ( υπεύθυνοι για τη παραγωγή βασιλικού πολτού), οι κυρογόνοι καθώς και οι αδένες του κεντριού, πρέπει να καταναλώσουν άφθονη γύρη τις πρώτες ημέρες της ζωής τους. Η γύρη ωριμάζει σεξουαλικά τους κηφήνες και τις βασίλισσες και αυξάνει τη διάρκεια ζωής των εργατριών,αφού μέσω της γύρης, λαμβάνουν τις αναγκαίες ποσότητες πρωτεινών, ενώσεων που έχουν άμεση σχέση με το αμυντικό τους σύστημα. Επαρκής ποσότητα γύρης δημιουργεί ένα υγιές και δυνατό μελίσσι. Ένα μελίσσι έχει ετήσιες ανάγκες σε γύρη περίπου 25-40kg. H μέλισσα είναι καταδικασμένη σε αφανισμό εάν στερηθεί τη γύρη, όπως καταδικασμένη είναι και η πλειονότητα των εντομόφιλων φυτών, όταν στερηθούν τις υπηρεσίες της μέλισσας. 2.5ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΥΡΗΣ Η γύρη εκτός από πρωτεινική τροφή των μελισσών, χρησιμοποιείται στη διατροφή του ανθρώπου, ως συστατικό στις τροφές των ζώων, στο χώρο της ιατρικής και στη κοσμετολογία. Η γύρη λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς της σε πρωτεΐνες, απαραίτητα αμινοξέα, ένζυμα και άλλα συστατικά μεγάλης βιολογικής αξίας για τον ανθρώπινο οργανισμό, καταναλώνεται από τον άνθρωπο ως διατροφικό συμπλήρωμα (πιο θρεπτική και ισορροπημένη θεωρείται η πολύχρωμη γύρη, επειδή προέρχεται από πολλά διαφορετικά φυτά). Χρησιμοποιείται ως πρόσθετο σε διάφορα τρόφιμα, όπως σε νιφάδες ή ράβδους δημητριακών, αλλά και ως πρόσθετο στην τροφή παραγωγικών ζώων. Η χρήση της σε πουλερικά έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της μυικής τους μάζας, αλλά και την παραγωγή αυγών με κρόκο πιο πλούσιο σε καροτενοειδή. Η προσθήκη της σε τροφή χοίρων και κουνελιών έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του ρυθμού ανάπτυξής τους.

41 Διάφορες κρέμες προσώπου παρασκευάζονται από εκχυλίσματα γύρης, ενώ στη φαρμακοβιομηχανία χρησιμοποιείται για την παραγωγή συσκευασμάτων απευαισθητοποίησης ατόμων που είναι αλλεργικά σε αυτήν. Η γύρη, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς της σε ρουτίνη (βιταμίνη R), αυξάνει την αντίσταση των τριχοειδών αγγείων, μειώνοντας τις πιθανότητες εγκεφαλικών επεισοδίων. Ένα αμινοξύ που περιέχει, η κυστίνη, ενισχύει την τριχοφυΐα και εμποδίζει τα μαλλιά να ασπρίσουν. Ενισχύει τη συστολή της καρδιάς. Έχει διουρητική δράση, βελτιώνει την μνήμη, δίνει ευεξία και καταπολεμά τη γενική αδυναμία και εξασθένιση του οργανισμού. Έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στη θεραπεία παθήσεων του προστάτη. Περιορίζει σημαντικά τα προβλήματα της εμμηνόπαυσης και βελτιώνει τη σεξουαλική κατάσταση. 2.6 ΣΥΛΛΟΓΗ ΓΥΡΗΣ ΚΑΙ ΓΥΡΕΟΠΑΓΙΔΕΣ Η συλλογή της γύρης γίνεται με ειδικές συσκευές, τις γυρεοπαγίδες. Υπάρχουν 3 τύποι γυρεοπαγίδων: α) οι παγίδες εισόδου β) οι παγίδες πυθμένα γ) οι παγίδες οροφής Βάση όλων των τύπων γυρεοπαγίδων είναι ένα διάφραγμα με τρύπες διαμετρήματος, συνήθως 5 χιλιοστών, ώστε να επιτρέπεται η είσοδος των μελισσών. Καθώς οι μέλισσες προσπαθούν να περάσουν μέσα από τις τρύπες αυτές, τα πίσω πόδια τους, στα οποία βρίσκονται οι σβώλοι γύρης, γδέρνονται καθώς προεξέχουν, οι μέλισσες σκαλώνουν και εμποδίζονται στη είσοδό τους. Αναγκαστικά θα πρέπει να ανοίξουν τα καλαθάκια της γύρης

42 και να την απελευθερώσουν, αλλιώς κινδυνεύουν να χάσουν τα πόδια τους. Μπροστά από το διάφραγμα υπάρχει ένα οριζόντιο συρματόπλεγμα με πολύ μικρότερες τρύπες, απ'όπου δεν περνάνε μεν οι μέλισσες, περνάει όμως η γύρη και πέφτει σε ένα συρτάρι, όπου και συγκεντρώνεται. 2.7 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΡΗΣ Αφού συλλέξουμε τη γύρη, την τοποθετούμε στην κατάψυξη για 2 ημέρες τουλάχιστον, ελαττώνοντας έτσι το θρυμματισμό της. Στη συνέχεια, τη καθαρίζουμε από πόδια μελισσών, μυρμήγκια, τμήματα φυτών και άλλα. α) εάν θέλουμε να τη διατηρήσουμε νωπή, την καθαρίζουμε για δεύτερη φορά. Τη ρίχνουμε σε ένα λούκι, το οποίο στο κάτω άκρο του, έχει ένα μαγνητη (για τη συγκράτηση μεταλλικών σωμάτων) και με ένα ανεμιστηράκι αφαιρούμε τα ξένα και ελαφρύτερα από τη γύρη σώματα.

43 β) εάν θέλουμε να την αποξηράνουμε, πρώτα την απλώνουμε σε ένα συρμάτινο πλέγμα, με πάχος που δεν ξεπερνά το 1 εκατοστό και ζεστός αέρας από ένα αερόθερμο, διοχετεύεται στην κάτω επιφάνειά της. Τέλος, την καθαρίζουμε για δεύετρη φορά, με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο καθαρίζουμε την νωπή. Η αποξηραμένη στον αέρα γύρη χάνει περίπου το 20% του αρχικού της βάρους, γίνεται σκληρή και μπορεί να διατηρηθεί, σε θερμοκρασία που δεν ξεπερνά τους 4 βαθμούς κελσίου για ένα χρόνο ακόμα, χάνοντας όμως σταδιακά τη θρεπτική της αξία. Σε αντίθεση με την αποξηραμένη, η νωπή γύρη διατηρείται άριστα στην κατάψυξη για πολλούς μήνες, χωρίς να χάσει τη θρεπτική της αξία.

44 2.8 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΓΥΡΗΣ Όταν θέλουμε να καταναλώσουμε γύρη, θα πρέπει να γνωρίζουμε τα 3 πι (πότε, πώς και πόσο). Πότε: μπορούμε να καταναλώνουμε τη γύρη σε όλη τη διάρκεια του χρόνου Πώς: πρέπει να την κρατάμε αρκετά μέσα στο στόμα για να ποτιστεί καλά με σάλιο. Στη συνέχεια τη μασάμε πολύ καλά και στο τέλος φυσικά την καταπίνουμε. Πόσο: α) η κανονική δόση για ενήλικες (δηλαδή δόση μιας αγωγής χωρίς ιδιαίτερους λόγους) καθορίζεται στα 20 γραμμάρια την ημέρα β) ως θεραπευτική δόση δίνεται αυτή των 30 γραμμαρίων την ημέρα (καλό όμως είναι να συμβουλευτεί ο καταναλωτής πρώτα το γιατρό του). γ) για παιδιά μέχρι 12 χρονών, η μισή της κανονικής δόσης, θεωρείται αρκετή. δ) για κουρασμένους οργανισμούς συνιστώνται 30 γραμμάρια την ημέρα. Η κατανάλωσή της σε όλες τις περιπτώσεις θα πρέπει να ξεκινά πάντα με μικρές ποσότητες για το ενδεχόμενο αλλεργίας!

45 Κεφάλαιο 3 Βασιλικόςπολτός 3.1 ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Ο βασιλικός πολτός είναι µια υπόλευκη κρεµώδης ουσία που φτιάχνεται από µια ειδική κατηγορία εργατριών µελισσών, τις σιτίστριες και µάλιστα όταν αυτές έχουν

46 µια συγκεκριµένη ηλικία. Όταν δηλαδή είναι 6-12 ηµερών. Τότε, ενεργοποιείται ένα ζευγάρι αδένων, οι ονοµαζόµενοι υποφαρυγγικοί και µέσα από αυτή τους την ενεργοποίηση γίνεται δυνατή η παραγωγή του µελισσογάλακτος δηλαδή του βασιλικού πολτού. Οι υποφαρυγγικοί αδένες µοιάζουν σαν µια µικροσκοπική αρµαθιά κρεµµυδιών. Βρίσκονται συσπειρωµένοι µέσα στο κεφάλι της εργάτριας µέλισσας και ο καθένας τους αποτελείται από εκατοντάδες µικρά στρογγυλά σωµατίδια, ο αδενώδης ιστός των οποίων παράγει το βασιλικό πολτό.

47 Για να δουλέψουν αυτά τα µικροσκοπικά και αντιστρόφως ανάλογα υπερπολύτιµα σωµατίδια, θα πρέπει να εφοδιάζονται µε πρώτες ύλες, που δεν θα µπορούσαν να είναι άλλες από το ΜΕΛΙ και τη ΓΥΡΗ. Χωρίς αυτά τα υλικά, βασιλικός πολτός δεν γίνεται. Τρώγοντας οι σιτίτριες µέλι και γύρη, δουλεύοντάς τα µε νερό, ως φυσικό και απαραίτητο διαλύτη, ενεργοποιούν τους υποφαρυγγικούς αδένες τους, για να παράγουν βασιλικό πολτό. 3.2 Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΠΟΛΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΨΕΛΗ Η χρήση του βασιλικού πολτού µέσα στην κυψέλη έχει φανταστικές επιδόσεις, αποδόσεις, µεταβολές και επιρροές. α) Ο βασιλικός πολτός είναι υπεύθυνος για τη διαφοροποίηση των θηλυκών ατόµων, σε εργάτριες ή βασίλισσες. Αν οι προνύµφες τραφούν αποκλειστικά µε βασιλικό πολτό όλες τις ηµέρες της διατροφής τους θα εξελιχθούν σε βασίλισσες, ενώ αν µετά την τρίτη ηµέρα διακοπεί η σίτισή τους µε βασιλικό πολτό και αρχίσουν να ταΐζονται µ ένα µίγµα διατροφικά υποδεέστερο, µ ένα χυλό που περιέχει περισσότερο γύρη και µέλι, θα εξελιχθούν σε εργάτριες. Γι αυτό άλλωστε καλείται και βασιλικός πολτός, επειδή είναι η µοναδική τροφή των προνυµφών της βασίλισσας αλλά κα της ενήλικης βασίλισσας. β) Άλλα περίεργα γεγονότα που συµβαίνουν µέσα στην κυψέλη και που οφείλονται στην αποκλειστική διατροφή της βασίλισσας µε βασιλικό πολτό είναι ότι ενώ η

48 βασίλισσα και η εργάτρια είναι γενετικά ολόιδιες, η µεν εργάτρια δεν γεννά, η δε βασίλισσα όχι µόνο είναι γόνιµη, αλλά έχει µια µοναδική, ίσως σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, γονιµότητα, αφού γεννά το εικοσιτετράωρο µε αυγά, τα οποία µάλιστα έχουν βάρος, όσο είναι το βάρος της επί 2,5. ηλαδή αυτό που βγάζει από µέσα της σε µία ηµέρα, ζυγίζει 2,5 φορές όσο η ίδια. Η εργάτρια γίνεται τέλειο έντοµο σε 21 ηµέρες, ενώ η βασίλισσα γρηγορότερα, στις 16 ηµέρες. Η εργάτρια ζει κατά µέσο όρο ηµέρες ( το χειµώνα µπορεί και 6 µήνες), η βασίλισσα όµως µπορεί να φτάσει στο βαθύτατο γήρας των 5-6 ετών. Η βασίλισσα είναι 1,5 φορά µεγαλύτερη σε µήκος από την εργάτρια και πιο ανθεκτική από αυτήν στις ασθένειες ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ο βασιλικός πολτός έχει παχύρευστη ζελατινώδη υφή που µε την πάροδο του χρόνου µεταβάλλεται σε συµπαγή. Το χρώµα του είναι λευκό ή υποκίτρινο και µεταβάλλεται σε σκουρότερο κατά την έκθεσή του στον αέρα. Έχει χαρακτηριστική ξινή (ph: 3,6 4,2) αλλά και καυστική γεύση. Το ιξώδες εξαρτάται από την περιεκτικότητα του σε νερό και από την συγκέντρωσή του σε αζωτούχα συστατικά. Είναι µερικώς διαλυτός στο νερό και δύσκολα µπορεί να επιτευχθεί σταθερή οµογενοποίησή του, όταν αναµιχθεί µε µέλι. Αυτός είναι και από τους λόγους που θα πρέπει να αποφεύγουµε σκευάσµατα που έχουν δηµιουργηθεί µε µέλι και βασιλικό πολτό.

49 3.4 ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Τα κυριότερα συστατικά του βασιλικού πολτού είναι νερό, πρωτεΐνες, σάκχαρα, λιπίδια και µεταλλικά άλατα. Το νερό αποτελεί τα 2/3 του φρέσκου βασιλικού πολτού. Αυτό οφείλεται τόσο στην αδενική του προέλευση, όσο και στην υγροσκοπικότητά του. Σε ξηρό βάρος, υπερτερούν κατά πολύ οι πρωτεΐνες (17%45%) και τα σάκχαρα (18%-52%) µε βασικότερα την φρουκτόζη (6%) και τη γλυκόζη (4,2%). Τα λιπίδια βρίσκονται σε µέτρια επίπεδα που κυµαίνονται από 3,5&% έως 19%. Μεταξύ αυτών των λιπιδίων εµπεριέχεται µια πολύς σηµαντική κατηγορία οξέων µε κυριότερο το 10-υδροξυ-2- δεκενόικο οξύ ( 10-HDA), το οποίο οφείλονται πολλές από τις βιολογικές δράσεις του βασιλικού πολτού. Τα κυριότερα µεταλλικά στοιχεία που περιέχει είναι: κάλιο, µαγνήσιο, νάτριο, ασβέστιο, ψευδάργυρο, σίδηρο, χαλκό και µαγγάνιο. Ο βασιλικός πολτός είναι πλούσιος σε βιταµίνες, ειδικά αυτές του συµπλέγµατος Β. Περιέχει επίσης σε µικρές ποσότητες ορµόνες όπως τεστοστερόνη. Ίσως όµως η µοναδικότητα, η διαφορετικότητα και η δύναµη του βασιλικού πολτού να µην οφείλονται µόνο στα προαναφερθέντα στοιχεία, τα οποία µε τον έναν ή τον άλλον τρόπο, σε µικρές ή µεγάλες ποσότητες βρίσκονται σε όλο το φυτικό και ζωικό κόσµο, αλλά να οφείλονται στο 3,5%, σ ένα κοµµάτι του, το οποίο περιγράφεται στην επιστηµονική βιβλιογραφία ως άγνωστο ακόµη δηλαδή απροσδιόριστο, Μια φράση που εξηγεί την αδυναµία µας να κατανοήσουµε τις βιολογικές δράσεις του βασιλικού πολτού. 3.5 Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΠΟΛΤΟΥ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ

50 Ο βασιλικός πολτός είναι ένα φαινόµενο, ένα θαύµα της φύσης. εν είναι µύθος. Υπάρχουν χιλιάδες αναφορές στη διεθνή βιβλιογραφία, όσον αφορά την επίδρασή του στην ανθρώπινη υγεία, χωρίς κανένα ίχνος υπερβολής. Ο βασιλικός πολτός προσφέρει ευφορία, ένα σύνδροµο τόσο καθοριστικό για τη συνολική υγεία µας. Κρατάει τον οργανισµό ψηλά και όταν αυτός είναι καταβεβληµένος και ταλαιπωρηµένος, συντείνει κυριολεκτικά στην επανίδρυσή του. Επειδή όµως η στηριζόµενη σε απλές φήµες προβολή ενός προϊόντος, οδηγεί στην απογοήτευση του καταναλωτή, θα αναφέρουµε µερικές βιολογικές δράσεις του που έχουν τεκµηριωθεί επιστηµονικά. α) Ενδείκνυται για τη θεραπεία του σακχαρώδη διαβήτη. Προκαλεί µείωση των επιπέδων της γλυκόζης και των λιπιδίων του αίµατος µε πιο γρήγορο ρυθµό από τις συνηθισµένες θεραπευτικές αγωγές. Και αυτό οφείλεται στην ύπαρξη αντιδιαβητικών συστατικών σε αυτόν, όπως είναι το 10-υδροξυ-δεκενοικό οξύ. β) ιεγείρει στον άνθρωπο την παραγωγή κολλαγόνου, που συµβάλλει στην τόνωση και ενδυνάµωση του δέρµατος (π.χ. µείωση ρυτίδων). γ) Περιορίζει την αύξηση των καρκινικών κυττάρων. Είναι αποτελεσµατικός εναντίων των όγκων που αναπτύσσονται µε αργό ρυθµό, αλλά όχι όγκων καλπάζουσας µορφής (π.χ. λευχαιµία). δ) Αντιµετωπίζει ορισµένες νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως το Αλτσχάιµερ και το Πάρκινσον, επειδή συµβάλλει στην µείωση του θανάτου των νευρώνων και στη νευρογέννηση. ε) έχει καρδιοπροστατευτικές ιδιότητες καθώς µειώνει τα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων στο αίµα και αυξάνει την καλή χοληστερόλη, αποτρέποντας έτσι την εκδήλωση αρτηριοσκλήρυνσης. Ορισµένα πεπτίδιά του βρέθηκε να έχουν αντιυπερτασική δράση.

51 στ) Παρουσιάζει αντιµικροβιακή δράση, κυρίως έναντι στρεπτόκοκκων, σταφυλόκοκκων και E coli. Η ιδιότητά του αυτή έχει αποδοθεί στο 10-υδροξυδεκενοικό οξύ και στο χαµηλό ph του. ζ) Βελτιώνει την αθλητική απόδοση. Η βελτίωση αυτή αποδίδεται στην αντιοξειδωτική ικανότητά του, µε αποτέλεσµα να εµποδίζεται η αύξηση των υπεροξειδίων των λιπιδίων στο αίµα, που ευθύνονται για τη µείωση της φυσικής αντοχής. η) Τέλος, θετικά είναι τα αποτελέσµατα χρήσης του στον τοµέα της γηριατρικής, κυρίως λόγο της ικανότητάς του να ενισχύει αδύναµους οργανισµούς και να αποτρέπει την αρτηριοσκλήρυνση και τα έντονα δυσµενή συµπτώµατα κατά την εµµηνόπαυση. 3.6 ΜΟΡΦΕΣ ΙΑΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΠΟΛΤΟΥ Ο βασιλικός πολτός διατίθεται : α) σε φυσική (φρέσκια) κατάσταση β) σε µορφή σκόνης (συµφιλιωµένη µορφή) και γ) αναµεµιγµένος µε άλλα προϊόντα. ΦΥΣΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ Ο φυσικός βασιλικός πολτός ή ανεπεξέργαστος, εκτός της απαραίτητης ψύξης ή κατάψυξης στην οποία πρέπει να τεθεί για συντήρηση, αποτελεί το 90% µε 95% της ελληνικής κατανάλωσης. Τα αδιαφανή φιαλίδια στα οποία

52 συσκευάζεται είναι περιεκτικότητας 10, 15 ή 20 γραµµαρίων. Με τη συσκευασία προσφέρεται και µια µικρή πλαστική σπατουλίτσα (κουταλάκι) για τη λήψη της σωστής δόσης. Πολλοί παραγωγοί πουλούν το φρέσκο βασιλικό πολτό µέσα στα βασιλικά κελιά του. Το µειονέκτηµα όµως αυτής της συσκευασίας είναι ότι ο βασιλικός πολτός δεν αυτοσυντηρείται και πρέπει να διατεθεί απ ευθείας στον καταναλωτή. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ ΣΕ ΣΚΟΝΗ Για κάποιες, βιοµηχανικής κλίµακας, χρήσεις χρησιµοποιείται ο βασιλικός πολτός σε µορφή σκόνης (λυοφιλιζέ). Κατά τη λυοφιλίωση σε πρώτη φάση ο βασιλικός πολτός καταψύχεται και στη συνέχεια αφυδατώνεται µε θέρµανση υπό κενό στους +20 ο C. Μετά τοποθετείται σε φιαλίδια και µαζί δίνεται στον καταναλωτή και ξεχωριστό φιαλίδιο µε το υγρό διάλυσής του. ΑΝΑΜΕΜΙΓΜΕΝΟΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ Τα προϊόντα στα οποία συµµετέχει ο βασιλικός πολτός ως συστατικό τους είναι µιας µεγάλης γκάµας ή φάσµατος σκευάσµατα. Μπορεί να αποτελεί συστατικό τροφίµων (σε µέλι, σε γιαούρτι), φαρµάκων (σε υγρή µορφή, σε σκόνη, σε χάπια, σε ενέσιµη µορφή) και καλλυντικών, που αποτελεί και τη µεγαλύτερη σε παγκόσµιο επίπεδο χρήση του µε εξαίρεση την Ασία. Χρησιµοποιείται σε πάρα πολλά δερµατολογικά σκευάσµατα, κυρίως για το φρεσκάρισµα ή ανανέωση του δέρµατος, ακόµη και σε κρέµες ή αλοιφές για την επούλωση εγκαυµάτων, αλλά κ άλλου είδους πληγών, όπως επίσης και σε πολλά είδη λοσιόν. 3.7 ΟΣΟΛΟΓΙΑ

53 Ο βασιλικός πολτός θέλει µέτρο. Είναι από τα προϊόντα της κυψέλης το οποίο δεν πρέπει να λαµβάνεται ανεξέλεγκτα. Συνιστώµενη δόση για έναν ενήλικα είναι αυτή των 300mg (όσο δηλαδή είναι το περιεχόµενο σε βασιλικό πολτό ενός καλογεµισµένου βασιλικού κελιού) έως το πολύ αυτή των 500mg. Για τα παιδιά, η δόση δεν πρέπει να ξεπερνά το 1/10 του γραµµαρίου. Η καλύτερη ώρα λήψης του είναι το πρωί, ένα τέταρτο πριν το πρωινό γεύµα, βάζοντας την ποσότητα κάτω από τη γλώσσα, ώστε να λιώσει σιγά -σιγά µε το σάλιο. Η διάρκεια περιόδου λήψης προτείνεται να είναι αυτή του 1-2 µηνών, µε µεσολάβηση ισόχρονης περιόδου παύσης, ώστε να µην επέρχεται εθισµός του οργανισµού του λήπτη. 3.8 ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ-ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Ο βασιλικός πολτός είναι ένα προϊόν υπερευαίσθητο. Επειδή έχει υψηλά ποσοστά υγρασίας, είναι ευάλωτος στις υψηλές θερµοκρασίες. Γι αυτό, από τη στιγµή που θα παραχθεί και συγκοµιστεί από τη κυψέλη, πρέπει άµεσα να παρθούν όλα τα απαραίτητα µέτρα για τη σωστή αποθήκευση και συντήρησή του. Η άµεση ψύξη του στους 0 ο -5 ο C είναι η ελάχιστη προφύλαξη. Ακόµη καλύτερη όµως από τη ψύξη είναι η κατάψυξή του σε θερµοκρασίες κάτω των -17 ο C. Ο µέσος χρόνος αποθήκευσης που προτείνεται είναι 18 µήνες υπό ψύξη και 24 µήνες υπό κατάψυξη.

54 Ο βασιλικός πολτός έχει ένα µεγάλο µυστικό, όσον αφορά την θαυµατουργική του δράση και αυτό είναι η φρεσκάδα του. Όσο πιο γρήγορα καταναλωθεί από την ηµεροµηνία παραγωγής του, τόσο πιο θεαµατικά θα είναι τα αποτελέσµατά του.

55 Ένα µυστικό που οι µέλισσες ουδέποτε µας απέκρυψαν. Οι µέλισσες µέσα από τη σοφία και πρόνοια που διαθέτουν, φροντίζουν να αποθηκεύουν όλα όσα χρειάζονται ή θα χρειαστούν στις δύσκολες εποχές της χρονιάς. Το µέλι, η γύρη, το κερί, η πρόπολη, ακόµα και το δηλητήριο υπάρχουν ανά πάσα στιγµή µέσα στην κυψέλη. Όλα πλην του βασιλικού πολτού Η παραγωγή του από τις µέλισσες είναι ισόποση των κατά περίπτωση αναγκών του µελισσιού. Τέλος, σχετικά µε το βασιλικό πολτό σε σκόνη, µόνο κατά τους πρώτους δύο µήνες αποθήκευσης, σε θερµοκρασία δωµατίου, δεν έχουν παρατηρηθεί σηµάδια αλλοίωσής του, και ο καθένας µας ας βγάλει τα συµπεράσµατά του. Ο βασιλικός πολτός επηρεάζεται εκτός από τις υψηλές θερµοκρασίες, κ από το φως, γι αυτό θα πρέπει να διατηρείται σε γυάλινα ή πλαστικά αδιαφανή βάζα, σφραγισµένα ερµητικά, αφού ο βασιλικός πολτός είναι ευαίσθητος και στο οξυγόνο. 3.9 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΙ ΕΓΧΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΠΟΛΤΟΥ

56 Και αν αναζητήσετε να βρείτε και να αγοράσετε βασιλικό πολτό εισαγωγής, εκτός φυσικά των κέντρων διανοµής του, δεν υπάρχει. εν πουλάει κανείς κινέζικο βασιλικό πολτό. Όλος είναι ελληνικός. Και παράγουν οι 200 και προσπαθούν να συντηρήσουν το µύθο του πολτού (του ελληνικού πάντα) και στενάζουν κάτω από την πληµµυρίδα των εισαγωγών, τη νοθεία και το παραεµπόριο. Όσον αφορά την παγκόσµια παραγωγή βασιλικού πολτού, δεν υπάρχουν επίσηµα στατιστικά στοιχεία. Υπολογίζεται όµως ότι η µεγαλύτερη παραγωγής χώρα που παρέχει το 60% της παγκόσµιας παραγωγής είναι η Κίνα, η οποία εξάγει 400 µε 500 τόνους στην Ευρώπη, Ιαπωνία και Ηνωµένες Πολιτείες, όση είναι σχεδόν η ετήσια παραγωγή της. Η χώρα δε µε την µεγαλύτερη κατανάλωση βασιλικού πολτού είναι η Ιαπωνία. Και περιµένετε να ακούσετε, πόση είναι η βασιλοπολτοπαραγωγή στην Ελλάδα; υστυχώς, βρίσκεται στα αµέτρητα. Υπάρχει παντελής έλλειψη επίσηµων στοιχείων. Υπάρχουν µόνο µερικά ανεπίσηµα, τα οποία θα δώσουµε µε µεγάλη επιφύλαξη. Οι ασχολούµενοι µε τη µελισσοκοµία στη χώρα µας, ανέρχονται στις άτοµα. Πόσοι είναι εκείνοι που ασχολούνται µε τον βασιλικό πολτό; 100 µε 200 άτοµα, δηλαδή ελάχιστοι. Η δε καθ αυτού ελληνική παραγωγή βασιλικού πολτού, κυµαίνεται ανάµεσα στα 500 και στα 800 κιλά το χρόνο δηλαδή και πάλι ελάχιστη, τη

57 Κεφάλαιο 4 ο Πρόπολη 4.1 ΟΡΙΣΜΟΣ Η πρόπολη είναι µια κολλώδης ουσία που παράγουν οι µέλισσες ( γι αυτό λέγεται και µελισσόκολλα ) συλλέγοντας ρητινώδεις εκκρίσεις από κλαδιά, φύλλα και οφθαλµούς φυτών τις οποίες αναµιγνύουν µε κερί, γύρη και δικές τους ουσίες. Τα πιο δηµοφιλή

58 φυτά από τα οποία συλλέγουν οι µέλισσες ρητινώδεις εκκρίσεις είναι η οξιά, η λεύκα, η σηµύδα, η πτελιά ή καραγάτσι και τα κωνοφόρα. Ο όρος πρόπολη χρησιµοποιείται τόσο στην ελληνική όσο και στην παγκόσµια ορολογία (propolis). Προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «προ» και «πόλις» και σηµαίνει τα οχυρωµατικά έργα προ της πόλεως των µελισσών δηλαδή της κυψέλης, καθώς είχε παρατηρηθεί ότι οι µέλισσες τοποθετούσαν αυτό το υλικό γι να περιορίσουν την είσοδο της φωλιάς τους. 4.2 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΡΗΤΙΝΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΛΙΣΣΕΣ Οι εργάτριες µέλισσες και συγκεκριµένα οι συλλέκτριες πρόπολης, έλκονται από την ισχυρή οσµή των ρητινωδών εκκρίσεων και επισκέπτονται φυτά που είναι πλούσια σε ρητίνες. Με την βοήθεια των σαγονιών και του πρώτου ζεύγους ποδιών συλλέγουν το αρχικό υλικό το οποίο στη συνέχεια µεταφέρουν στο δεύτερο ζεύγος ποδιών και τελικά το αποθηκεύουν στο καλαθάκι της γύρης.

59 Η µέγιστη ποσότητα που µπορεί να συγκεντρώσει η συλλέκτρια σε κάθε καλαθάκι είναι 10mg. Η συλλογή των ρητινών γίνεται από την αρχή της άνοιξης µέχρι τις αρχές του χειµώνα από τις 10 το πρωί έως τις 3 το µεσηµέρι και απαιτούνται θερµοκρασίες από 19 C έως 31 C, προκειµένου να είναι εύπλαστες. Επειδή οι ρητίνες έχουν µεγάλο ιξώδες, η εργασία της συλλογής τους είναι επίπονη και διαρκεί από µερικά λεπτά έως και µια ώρα. Εξίσου όµως χρονοβόρα είναι και η διαδικασία της αποµάκρυνσης του φορτίου από τα πόδια της συλλέκτριας κατά την οποία απαιτείται η βοήθεια και άλλων εργατριών. Οι οικιακές µέλισσες στη συνέχεια επεξεργάζονται αυτό το υλικό χρησιµοποιούνται το στόµα και τα πόδια τους, εµπλουτίζουν το συγχρόνως µε κερί, γύρη και δικές του εκκρίσεις. 4.3 Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΚΥΨΕΛΗ Τόσο στο φυτικό, όσο και στον ζωικό κόσµο, τίποτε δε γίνεται άσκοπα και τυχαία. Έτσι λοιπόν κι οι µέλισσες δε θα µπορούσαν να αφίστανται από αυτόν τον κανόνα. Η πρόπολη δεν αποτελεί τροφή για τις µέλισσες. Την χρησιµοποιούν για να διορθώσουν, να απολυµάνουν, να καθαρίσουν και να νοικοκυρέψουν την κυψέλη τους. Συγκεκριµένα, µε την πρόπολη οι µέλισσες: 1)Επαλείφουν όλα τα εσωτερικά τοιχώµατα της κυψέλης. Με αυτή την επάλειψη, εκτός της απολύµανσης, πετυχαίνουν να κάνουν λεία όλα τα κοφτερά εξογκώµατα και να προστατεύσουν έτσι τα φτερά τους. 2)Σφραγίζουν οπές και ρωγµές στα τοιχώµατα της κυψέλης.

60 Αν οι οπές έχουν µέγεθος µεγαλύτερο από 6mm, αντί για πρόπολη, χρησιµοποιούν κερί. 3) Μειώνουν την είσοδο της κυψέλης.

61 Έτσι κάνουν την κυψέλη άτρωτη και στεγανή από τις καιρικές αλλαγές, αλλά και εύκολη την άµυνά τους, µέσω αυτής, αφού χρειάζονται λιγότερες για την φρουρησή της. 4)Βαλσαµώνουν νεκρούς ζωικούς οργανισµούς οι οποίοι εισέρχονται στην κυψέλη, θανατώνονται από τις µέλισσες, αλλά το µέγεθός τους δεν της επιτρέπουν να τους αποµακρύνουν από το εσωτερικό της κυψέλης. Το βαλσάµωµα µάλιστα είναι τόσο τέλειο, ώστε το σώµα-πτώµα να παραµένει ανέπαφο, χωρίς α αποσυντίθεται για τουλάχιστον 5 χρόνια. 5)Επιδιορθώνουν αλλά και ενισχύουν τις κηρήθρες. 6)Επαλείφουν τα κελιά του γόνου πριν τη γέννα της βασίλισσας. Έτσι ο γόνος τοποθετείται σε ένα απόλυτα αποστειρωµένο περιβάλλον.

62 4.4 ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΠΟΛΗΣ Η πρόπολη είναι κολλώδης ουσία, της οποίας το χρώµα ποικίλει από ανοιχτό κίτρινο έως σκούρο καφέ Ανάλογα µε τη βοτανική της προέλευση και την περιεκτικότητα της σε κερί και γύρη. Έχει µια ανάµικτη µυρωδιά βάλσαµο µελο-βανίλιας. Η φυσική της κατάσταση σχετίζεται άµεσα µε τη θερµοκρασία του περιβάλλοντος. Σε πολύ χαµηλές θερµοκρασίες είναι σκληρή και εύθραυστη και όσο η θερµοκρασία αυξάνεται ( πάνω από τους 45C) µετατρέπεται σε µαλακή και εύπλαστη, ενώ πάνω από τους 60C υγροποιείται. Το ειδικό της βάρος ( 1,112-1,136) της επιτρέπει να διαχωρίζεται εύκολα από το κερί, το οποίο επιπλέει στην επιφάνεια κατά την τήξη. Είναι αδιάλυτη στο νερό, αλλά εµφανίζει πολύ καλή διαλυτότητα στην αιθανόλη στην ακετόνη και σε άλλους οργανικούς διαλύτες. 4.5 ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΟΠΟΛΗΣ Η πρόπολη αποτελείται κυρίως από ρητίνες (50%), κερί (30%), αιθέρια έλαια (10%) και γύρη (5%). Η χηµική σύνθεση της πρόπολης είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη, καθώς σε αυτήν έχουν ανιχνευτεί πάνω από 300 χηµικές ενώσεις κυρίως όµως περιέχει : Φλαβονοειδή : Πολυφαινολικά συστατικά µε ισχυρή βιολογική δράση που η περιεκτικότητα τους σε αιθανολικό εκχύλισµα κυµαίνεται από 7,3 έως 36%.

63 Πτητικά συστατικά : Συστατικά που σχετίζονται µε την οσµή της πρόπολης και προέρχονται κυρίως από τα φυτά συλλογής των ρητινωδών εκκρίσεων. Συστατικά του κεριού : Εστέρες λιπαρών οξέων και αλκοόλες µεγάλου µοριακού βάρους. Συµβάλουν κυρίως στη διαµόρφωση εύπλαστης υφής και τη διατήρηση της υγρασίας. Άλλα συστατικά: όπως αµινοξέα, σάκχαρα, 14 µεταλλικά στοιχεία κ.α 4.6 ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ Ι ΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΠΟΛΗΣ Οι τεκµηριωµένες ερευνητικά δράσεις της πρόπολης είναι : 1. Αντιφλεγµονώδης 2. Αναισθητική 3. Αντιβακτηριδιακή 4. Αντιική 5. Συνεργατική µε αντιβιοτικά 6. Αντιοξειδωτική 7. Αντικαρκινική 8. Αναγεννητική ιστολογική και 9. Ανοσοποιητική Οι παραπάνω δράσεις της κάνουν ένα προϊόν πολλά υποσχόµενος στο χώρο της ιατρικής. Ο κατάλογος µε τις ιατροφαρµακευτικές χρήσεις της εντυπωσιάζει. Χρησιµοποιείται στην: ερµατολογία : Για την αντιµετώπιση µυκήτων, εγκαυµάτων, τραυµάτων, κνησµών, δερµατίτιδων και εκζεµάτων. Ωτορινολαρυγγολογία : Σε περιπτώσεις φαρυγγίτιδας, ρινίτιδας και εξωτερικής ωτίτιδας. Γαστρεντερολογία : Για λοιµώξεις του λεπτού εντέρου, έλκος του στοµάχου και δωδεκαδακτύλου Οδοντιατρική: Για την αντιµετώπιση ουλίτιδας, περιοδοντίτιδας και γενικότερα στην υγιεινή µολύνσεων από πρωτόζωα ή µύκητες Ορθοπεδική : Σε περιπτώσεις αρθρίτιδας και τραυµάτων. Η πρόπολη κυκλοφορεί στο εµπόριο σε σκευάσµατα διαφόρων µορφών όπως ταµπλέτες, κάψουλες, σκόνη, βάµµα

64 Παστίλιες, σιρόπι Μόνη της ή σε συνδυασµό µε άλλα προϊόντα. 4.7 ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Η πρόπολη αποτελεί ένα φυτικό προϊόν που µπορεί να χρησιµοποιηθεί όχι µόνο ως θεραπευτικό µέσο αλλά και στο χώρο των τροφίµων, των τεχνών και της κοσµετολογίας. Η πρόπολη µπορεί να προστεθεί ως φυσικό συντηρητικό, σε µικρές όµως συγκεντρώσεις γιατί σε αντίθετη περίπτωση παρατηρείται µεταβολή στη γεύση του προϊόντος. Μπορεί ακόµη να χρησιµοποιηθεί ως υλικό επικάλυψης των φρούτων προκειµένου να επιµηκύνει τη διάρκεια της µετασυλλεκτικής τους ζωής, καθώς επίσης και να βελτιστοποιήσει την εµφάνισή τους. Η πρόπολη χρησιµοποιείται από κατασκευαστές οργάνων µουσικής, σαν το κύριο συστατικό των βερνικιών τους, γιατί ενισχύει την εµφάνιση των ξύλινων τµηµάτων. Τέλος, χρησιµοποιείται ως συστατικό καλλυντικών, όπως κρέµες προσώπου κ χεριών, σε σαµπουάν,