Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα"

Transcript

1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχολή Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Νομικής Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα Δικαιώματα Έγκλειστων Ψυχασθενών Διδάσκοντες : Α.Δημητρόπουλος Σπ.Βλαχόπουλος Επιμέλεια εργασίας: Κόκκορη Φωτεινή Α.Μ Τηλ: Μάιος 2005

2 Α. Συντομογραφίες 2 ΑΚ : Αστικός Κώδικας ΑΠ : Άρειος Πάγος Άρθρ. : άρθρο (α) Βλ. : βλέπε ΓΝΜΔ : γνωμοδότηση Δηλ. : δηλαδή Εδ. : εδάφιο (α) Εφ. : Εφετείο ΚΠΔ : Κώδικας Ποινικής Δικονομίας Ν. : νόμος Ό.π. : όπου παραπάνω Παρ. : παράγραφος (οι) ΠΚ : Ποινικός Κώδικας Πλημμ. : Πλημμελειοδικείο Πρωτ. : Πρωτοδικείο Π.χ. : παραδείγματος χάριν ΠΧρ : Ποινικά Χρονικά (περιοδικό) Σελ. : σελίδα (ες) Σύντ. : Σύνταγμα

3 3 Β. Εισαγωγή Το θέμα: Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται τα δικαιώματα των έγκλειστων ψυχασθενών,μιας κοινωνικής ομάδας ιδιαίτερα ευάλωτης λόγω της αδυναμίας των μελών της να κρίνουν τα συμφέροντα τους. Στο πλαίσιο αυτό και εξαιτίας του γεγονότος ότι τις περισσότερες φορές οι ψυχασθενείς εγκλείονται σε ψυχιατρικά καταστήματα χωρίς τη θέληση τους και τότε είναι που κατεξοχήν θίγονται θεμελιώδη δικαιώματα τους, η εξέταση των δικαιωμάτων τους γίνεται εντός του θεσμού της ακούσιας νοσηλείας. Έτσι, για λόγους πληρέστερης προσέγγισης και καλύτερης κατανόησης του θέματος, σκόπιμο κρίθηκε το ακόλουθο διάγραμμα. Αρχικά, γίνεται μία σύντομη αναφορά σε στοιχειώδεις έννοιες του Συνταγματικού Δικαίου, όπως π.χ. στο τι είναι συνταγματικό δικαίωμα, στην ικανότητα κτήσης και άσκησης των ατομικών δικαιωμάτων, στην θεσμική τους εφαρμογή καθώς και στην αιτιώδη συνάφεια των περιορισμών που τους επιβάλλονται. Όλα αυτά, είναι πρόδηλο οτί βοηθούν στην κατανόηση του ζητήματος, με αποτέλεσμα να καθίσταται δυνατή η ενημέρωση για αυτό και ατόμων χωρίς νομικές γνώσεις. Έπειτα, πριν την ανάλυση των δικαιωμάτων των έγκλειστων ψυχασθενών, αναφέρονται τα γενικότερα δικαιώματα αυτών ως ασθενών και μάλιστα ως νοσοκομειακών ασθενών. Στη συνέχεια παρατίθεται το περιεχόμενο του θεσμού της ακούσιας νοσηλείας, στο πλαίσιο της οποίας εφαρμόζονται τα δικαιώματα των έγκλειστων ψυχασθενών (θεσμική εφαρμογή) και αναλύονται θεμελιώδη δικαιώματα των ψυχικά νοσούντων, όπως π.χ. αυτά της ανθρώπινης αξίας, της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, της υγείας, της ιδιωτικής ζωής και της οικογένειας, της θρησκείας κ.α. Ακολούθει το συμπέρασμα και μία περίληψη της μελέτης και βεβαίως αναφορά σε νομολογιακά δεδομένα αφορόντα το υπό συζήτηση ζήτημα.

4 4 Γ. Γενικό μέρος Γ.1 Ορισμός συνταγματικών δικαιωμάτων: Συνταγματικά δικαιώματα είναι τα παρεχόμενα στα άτομα και ως μέλη του κοινωνικού συνόλου θεμελιώδη, πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, τα οποία αποτελούν τις κατά την αντίληψη του συντακτικού νομοθέτη βασικές εξειδικεύσεις της ανθρώπινης αξίας και των οποίων το αμυντικό περιεχόμενο στρέφεται κατά της κρατικής και κάθε άλλης εξουσίας, το προστατευτικό περιεχόμενο στρέφεται μόνο προς το κράτος αξιώνοντας την παροχή βοηθείας για την απόκρουση κάθε απειλής, το δε εξασφαλιστικό, εφόσον αναγνωρίζεται, στρέφεται επίσης προς το κράτος, αξιώνοντας την παροχή των απαραιτήτων για την άσκηση του δικαιώματος μέσων. 1 Γ.2 Ικανότητα ατομικού δικαιώματος και ικανότητα ασκήσεως ατομικού δικαιώματος Ιστορικά αλλά και αντικειμενικά, τα ατομικά δικαιώματα είναι πανανθρώπινα δικαιώματα. Εγγύτερη εξέταση τους διαπιστώνει όμως την ύπαρξη ζητημάτων που η διευκρίνηση τους δεν είναι πάντα εύκολη. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της διάκρισης ανάμεσα στην ικανότητα του να είναι κανείς υποκείμενο ατομικών δικαιωμάτων και την ικανότητα της αυτοτελούς ασκήσεως τους. 2 Αναλυτικότερα, από την ικανότητα ενός προσώπου να είναι υποκείμενο ατομικών δικαιωμάτων (πυρήνας δικαιώματος) πρέπει να διακρίνεται η ικανότητα αυτοτελούς άσκησης ενός συγκεκριμένου δικαιώματος (περιφέρεια δικαιώματος), δηλαδή η ικανότητα διενέργειας πράξεων αναγόμενων στο περιεχόμενο του δικαιώματος αυτού. 3 Έτσι π.χ. όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα παιδείας,αλλά ως μία ορισμένη ηλικία το δικαίωμα επιλογής του σχολείου (συστατικό μέρος του δικαιώματος της παιδείας) ασκείται όχι από το ίδιο το παιδί αλλά από τους γονείς ή τον επίτροπο του. 1 Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Γενικό Μέρος >>, Τόμος Γ - Ημίτομος 1,Εκδ.Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ Δαγτόγλου Π., <<Συντγματικό Δίκαιο Ατομικά Δικαιώματα>>, Τόμος Α, Εκδ.Σάκκουλα, σελ Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Γενικό Μέρος >>, Τόμος Γ - Ημίτομος 1,Εκδ.Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ.161.

5 5 Την (πλήρη) ικανότητα αυτοτελούς ασκήσεως ατομικών δικαιωμάτων αποκτά ένα άτομο με τη συμπλήρωση του δεκάτου ογδόου έτους της ηλικίας του, οπότε αποκτά το εκλογικό δικαίωμα και ικανότητα για κάθε δικαιοπραξία. Τότε γίνεται ενήλικος και από άποψη ατομικών δικαιωμάτων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται μόνο όπου τις προβλέπει το Σύνταγμα. 4 Αντιθέτως, όποιος, για παράδειγμα τελεί υπό καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης,και είναι γιαυτό ανίκανος προς δικαιοπραξία,δε μπορεί να ασκήσει τα ατομικά δικαιώματα, η άσκηση των οποίων έγκειται στη λήψη μίας αποφάσεως ή πρωτοβουλίας, όπως π.χ. την προσφυγή στα δικαστήρια.στις περιπτώσεις αυτές ενεργεί αντί για το δικαιούχο ο νόμιμος αντιπρόσωπος του. 5 Γ.3 Η θεσμική εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων Η όλη εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων πραγματοποιείται σε δύο διαφορετικά επίπεδα, το γενικό πεδίο ή πεδίο της γενικής σχέσης και το ειδικό ή πεδίο των ειδικών σχέσεων. Στα δύο αυτά επίπεδα αντιστοιχούν δύο διαφορετικές μορφές εφαρμογής, η γενική και η ειδική ή θεσμική. 6 Θεσμική εφαρμογή των θεμελιωδών δικαιωμάτων, είναι η εφαρμογή τους στο επίπεδο μερικότερης έννομης σχέσης ή θεσμού,είτε ως προς το γενικό, είτε ως προς το θεσμικό τους περιεχόμενο, όπως προσδιορίζεται από τη σχέση αιτιώδους συνάφειας. Ειδικά στο <<δημόσιο δίκαιο>> εμφανίζεται ως πρόβλημα των λεγόμενων <<ειδικών κυριαρχικών σχέσεων>> ως πρόβλημα των θεμελιωδών δικαιωμάτων των δημοσίων υπαλλήλων, των μαθητών, των φοιτητών, των φυλακισμένων και φυσικά μεταξύ άλλων και των ψυχασθενών. 7 Η πρακτική σημασία της θεσμικής εφαρμογής είναι τεράστια αφού, όπως συμβαίνει και με την περίπτωση των ψυχασθενών, τα περισσότερα προβλήματα εμφανίζονται κατά την εφαρμογή των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε μερικότερα επίπεδα, έννομων σχέσεων ή θεσμών και οπωσδήποτε ανεξάρτητα από τον ειδικότερο χαρακτήρα τους ως δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου. 4 Δαγτόγλου Π., <<Συντγματικό Δίκαιο Ατομικά Δικαιώματα>>, Τόμος Α, Εκδ.Σάκκουλα, σελ92. 5 Ο.π. σελ Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Γενικό Μέρος >>, Τόμος Γ - Ημίτομος 1,Εκδ.Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ Ο.π. σελ.62.

6 6 Η μη εφαρμογή των θεμελιωδών δικαιωμάτων και στις σχέσεις αυτές δημιουργει πράγματι μεγάλο κενό προστασίας. Η δημοκρατικοποίηση του κράτους έχει ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους που εμφανίζονται μέσα στη γενική κυριαρχική σχέση, των οποίων η αντιμετώπιση έχει προωθηθεί, ενώ δε συμβαίνει ανάλογα το ίδιο και με τις ειδικές σχέσεις. 8 Γ.4 Αιτιώδης συνάφεια και περιορισμοί Αιτιώδης συνάφεια είναι η συνάντηση των περιεχομένων θεμελιώδους δικαιώματος και θεσμού σε κοινό συστατικό στοιχείο. 9 Η ομοιογένεια ως σχέση που απορρέει από την φύση των πραγμάτων και εκδηλώνεται μέσω της αιτιώδους συνάφειας, αποτελεί πραγματικό και νομικό λόγο επιβολής περιορισμού στα θεμελιώδη δικαιώματα. Στις ανομοιογενείς αντιθέσεις, αντίθετα, δεν υπάρχει πραγματικός και, επομένως, νόμιμος λόγος περιορισμού του δικαιώματος. Η σχέση δηλαδή ανάμεσα στην ανομοιογένεια και την αναγκαιότητα περιορισμού του δικαιώματος είναι αντιστρόφως ανάλογη. Όσο μεγαλύτερη είναι η ανομοιογένεια, τόσο περισσότερο ελαττώνεται η αναγκαιότητα περιορισμού του δικαιώματος. 10 Με βάση τα παραπάνω προκύπτει λοιπόν η διάκριση των περιορισμών του αμυντικού περιεχομένου των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε επιτρεπόμενους ή απλούς περιορισμούς και απαγορευμένους περιορισμούς ή προσβολές των αμυντικών δικαιωμάτων Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Γενικό Μέρος >>, Τόμος Γ - Ημίτομος 1,Εκδ.Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ Ο.π. σελ Ο.π. σελ Ο.π.σελ.197.

7 Δ.Πρόλογος Δ.1 Δικαιώματα ασθενών Τα δικαιώματα των ασθενών αποτελούν κατηγορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων δηλαδή εκείνων, που αυτονόητα και αυτοδίκαια έχει ο κάθε άνθρωπος με βάση την ανθρώπινη του υπόσταση και μόνο. Τα ανθρώπινα δικαιώματα ανήκουν σε όλους εξίσου, με βάση όχι τα προσωπικά τους επιτεύγματα, αλλά την εγγενή τους αξία ως ανθρώπων. Το άρθρο 1 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1948) αναφέρει οτι όλοι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι και ίσοι απέναντι στα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια τους καθορίζοντας έτσι οτι και οι άνθρωποι με ψυχικές δυσκολίες προστατεύονται από τον σχετικό νόμο, μόνο και μόνο επειδή είναι άνθρωποι. 12 Δ.2 Δικαιώματα νοσοκομειακών ασθενών Ειδικά οι νοσοκομειακοί ασθενείς έχουν τα εξής δικαιώματα : δικαίωμα προσέγγισης στις υπηρεσίες των νοσοκομείων,τις πλέον κατάλληλες για τη φύση της ασθένειας τους 13, δικαίωμα παροχής φροντίδας με τον οφειλόμενο σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια τους. Αυτή η φροντίδα περιλαμβάνει όχι μόνο την εν γένει άσκηση της ιατρικής και της νοσηλευτικής αλλά και τις παραϊατρικές υπηρεσίες, την κατάλληλη διαμονή, την κατάλληλη μεταχείριση και την αποτελεσματική διοικητική και τεχνική εξυπηρέτηση. 14 Ο νοσοκομειακός ασθενής έχει ακόμα το δικαίωμα να συγκατατεθεί ή να αρνηθεί κάθε διαγνωστική ή θεραπευτική πράξη που πρόκειται να διενεργηθεί σ αυτόν. Σε περίπτωση ασθενούς με μερική ή πλήρη διανοητική ανικανότητα, η άσκηση αυτού του δικαιώματος γίνεται από το πρόσωπο που κατά νόμο ενεργεί για λογαριασμό του. 15 Δικαιούται να ζητήσει να πληροφορηθεί ό,τι αφορά στην κατάσταση του. Το συμφέρον του ασθενούς είναι καθοριστικό και εξαρταται από την πληρότητα και την ακρίβεια των πληροφοριών που του δίνονται. Η πληροφόρηση του ασθενούς πρέπει να του επιτρέπει να σχηματίσει πλήρη εικόνα των ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων της καταστάσεως του και να λαμβάνει αποφάσεις ο ίδιος ή 7 12 Μπιλανάκης Νικ., <<Ψυχιατρική Περίθαλψη και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ελλάδα >>, Εκδ. Οδυσσέας, σελ Ν. 2071\1992, άρθρο Ν. 2071\1992, άρθρο Ν. 2071\1992, άρθρο 47 3.

8 8 να μετέχει στη λήψη αποφάσεων, που είναι δυνατό να προδικάσουν τη μετέπειτα ζωή του. 16 Ο ασθενής ή ο εκπρόσωπος του, όταν πρόκειται να συγκατατεθεί ή να αρνηθεί διαγνωστική ή θεραπευτική πράξη, έχει το δικαίωμα να πληροφορηθεί, πλήρως και εκ των προτέρων, για τους κινδύνους που ενδέχεται να παρουσιασθούν ή να προκύψουν εξ αφορμής εφαρμογής σε αυτόν ασυνήθων ή πειραματικών διαγνωστικών και θεραπευτικών πράξεων. Η εφαρμογή των πράξεων αυτών στον ασθενή λαμβάνει χώρα μόνο ύστερα από συγκεκριμένη συγκατάθεση του ίδιου. Η συγκατάθεση αυτή μπορεί να ανακληθεί από τον ασθενή ανά πάσα στιγμή. Ο ασθενής πρέπει να αισθάνεται τελείως ελεύθερος στην απόφαση του να δεχθεί ή να απορρίψει, κάθε συνεργασία του με σκοπό την έρευνα ή την εκπαίδευση.η συγκατάθεση του για τυχόν συμμετοχή του, είναι δικαίωμα του και μπορεί να ανακληθεί ανά πάσα στιγμή. 17 Επίσης, ο ασθενής έχει το δικαίωμα του σεβασμού και της αναγνωρίσεως σ αυτόν των θρησκευτικών και ιδεολογικών του πεποιθήσεων 18 καθώς και το δικαίωμα να παρουσιάσει ή να καταθέσει αρμοδίως διαμαρτυρίες και ενστάσεις και να λάβει πλήρη γνώση των επ αυτών ενεργειών και αποτελεσμάτων. 19 Πέρα από τον Ν.2071/1992, η προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών βασίζεται και στους Πειθαρχικούς κανονισμούς και στους Κώδικες Ηθικής και Δεοντολογίας, οι διατάξεις των οποίων αναφέρονται όμως στις υποχρεώσεις των γιατρών απέναντι στους ασθενείς και όχι άμεσα στα δικαιώματα των ασθενών. 20 Οι δεοντολογικοί κανόνες που διέπουν την άσκηση της ψυχιατρικής εχουν ως λογικό θεμέλιο αρχές, που είναι κοινές για όλη την Ιατρική. Οι αρχές αυτές είναι η αρχή της ωφέλειας, η αρχή της αυτονομίας (το άτομο πρέπει να αποφασίζει το ίδιο για τα ζητήματα που το αφορούν), η αρχή της ισοτιμίας ( οι ανάγκες των ατόμων πρέπει να ικανοποιούνται ισότιμα) και η αρχή της δικαιοσύνης ( με την έννοια ότι κάθε πολίτης δικαιούται να ασκεί ακώλυτα τα δικαιώματα του και να προστατεύεται από ενδεχόμενες απόπειρες παραβίασης τους ). Από τις παραπάνω γενικές αρχές αλλά και γενικότερα από το σύνολο των ευρέως παραδεκτών στο σύγχρονο κόσμο αξιών, 16 Ν. 2071\1992, άρθρο Ν. 2071\1992, άρθρο Ν. 2071\1992, άρθρο Ν. 2071\1992, άρθρο Μπιλανάκης Νικ., <<Ψυχιατρική Περίθαλψη και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ελλάδα >>, Εκδ. Οδυσσέας, σελ.149.

9 9 προκύπτουν μία σειρά από ανθρώπινα δικαιώματα τα οποία αφορούν την ιατρική αλλά και την ψυχιατρική δεοντολογία. 21 Συγκεκριμένα, κάθε άνθρωπος δικαιούται : να υποβάλλεται σε θεραπεία εφόσον παρουσιάζει κάποια σωματική ή ψυχική διαταραχή, να ενημερώνεται για την κατάσταση της υγείας του, τις υπάρχουσες θεραπευτικές δυνατότητες της ασθένειας του και την πρόγνωση της, να έχει ίσες δυνατότητες διατήρησης ή/και αποκατάστασης της υγείας του με αυτές που έχουν τα άλλα μέλη της κοινωνίας, να διατηρεί όσο είναι ασθενής όλα τα πολιτικά, ατομικά και άλλα δικαιώματα που είχε ως υγιής, να προστατεύεται το απόρρητο της ιδιωτικής του ζωής και ο εμπιστευτικός χαρακτήρας της επικοινωνίας του με ειδικούς της υγείας και να προστατεύεται ως πελάτης ενός συστήματος υπηρεσιών από τον κίνδυνο να καταστεί, εξ αιτίας της αδυναμίας του, της άγνοιας του ή των διαφόρων αναγκών του, θύμα εξαπάτησης, εκβιασμού, εκμετάλλευσης, χειραγώγησης. 22 Δ.3 Δικαιώματα ψυχικά ασθενών Παρόλαυτά, η θεωρητική αναγνώριση των δικαιωμάτων δεν αρκεί για να προστατέψει τους ασθενείς και ιδιαίτερα τους ψυχικά ασθενείς, σε όλες τις περιπτώσεις, γιατί αυτοί, που γενικά εξαρτώνται από τη φροντίδα που θα τους προσφερθεί από άλλους, απαρτίζουν μια κοινωνική ομάδα ιδιαίτερα ευάλωτη. Οι ασθενείς αυτοί μπορεί να εισαχθούν σε άσυλα χωρίς τη θέληση τους, τα αστικά και πολιτικά τους δικαιώματα μπορεί να ανακληθούν, οι βασικές τους ελευθερίες να ακυρωθούν. Η ποιότητα της θεραπείας, που μπορεί να λάβουν είναι ιδιαίτερα προβληματική, αφού ο ορισμός της ψυχικής ασθένειας, τουλάχιστον μερικά, αντανακλά και τις τοπικές, ισχύουσες, κοινωνικές επιρροές. Τα προβληματα αυτά γίνονται ακόμα πιο σοβαρά όταν οι ψυχικά ασθενείς ανήκουν επιπλέον και σε άλλες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες όπως ηλικιωμένοι, γυναίκες, παιδιά, εθνικές ή θρησκευτικές μειονότητες, με αποτέλεσμα να καταλήγουν δύο φορές θύματα παραμέλησης και κακοποίησης. 23 Στο πλαίσιο αυτό, κρίσιμη είναι η αναφορά στη συνταγματική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ψυχασθενών στο πλαίσιο του θεσμού της ακούσιας νοσηλείας τους, πεδίο στο οποίο αυτά κατεξοχήν περιορίζονται.προηγουμένως όμως απαραίτητη είναι μια σύντομη εξέταση του θεσμού αυτού. 21 Μπιλανάκης Νικ., <<Ψυχιατρική Περίθαλψη και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ελλάδα >>, Εκδ. Οδυσέας, σελ Ο.π. σελ Ο.π. σελ.161.

10 10 Ε. O θεσμός της ακούσιας νοσηλείας Η νοσηλεία ενός ψυχασθενούς μπορεί να γίνει είτε εκούσια (εκούσια νοσηλεία είναι η με τη συγκατάθεση του ασθενη εισαγωγή και παραμονή του για θεραπεία σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας 24 ) είτε ακούσια (ακούσια νοσηλεία είναι η χωρίς τη συγκατάθεση του ασθενή εισαγωγή και παραμονή του, για θεραπεία σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας 25 ). Οι απαιτούμενες από το νόμο για την ακούσια νοσηλεία προϋποθέσεις είναι οι εξής : ο ασθενής να πάσχει από ψυχική διαταραχή, να μην είναι ικανός να κρίνει για το συμφέρον της υγείας του και η έλλειψη νοσηλείας να έχει ως συνέπεια είτε να αποκλεισθεί η θεραπεία του είτε να επειδεινωθεί η κατάσταση της υγείας του, ή η νοσηλεία ασθενή που πάσχει από ψυχική διαταραχή να είναι απαραίτητη για να αποτραπούν πράξεις βίας κατά του ιδίου ή τρίτου. 26 Αυτονοήτο είναι σε αυτό το σημείο το γεγονός ότι τα δικαιώματα του ασθενούς περιορίζονται όταν αυτός νοσηλεύεται χωρίς τη θέληση του, ενώ αντίθετα στην περίπτωση της εκούσιας νοσηλείας ο ασθενής έχει όλα τα δικαιώματα που συνδέονται με την άσκηση των ατομικών του ελευθεριών, τα οποία έχουν και οι ασθενείς που νοσηλεύονται για άλλη αιτία, εκτός της ψυχικής διαταραχής. 27 Ο περιορισμός αυτός και γενικότερα η αναγκαστική νοσηλεία υπαγορεύεται από δύο κυρίαρχες αρχές : την αρχή της ανάγκης θεραπείας (parens patriae) και την αρχή της ευθύνης του κράτους (imperium). Η αρχή parens patriae εκφράζει την υποχρέωση της πολιτείας να προστατεύει τα άρρωστα μέλη της που χρειάζονται φροντίδα και θεραπεία, και δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς βοήθεια, όπως οι γονείς φροντίζουν τα παιδιά τους. Η αρχή της ευθύνης του κράτους τοποθετεί την πολιτεία στη θέση του προστάτη των άλλων πολιτών ή γενικότερα της κοινωνίας από επικίνδυνους, ενδεχομένως, ψυχικά ασθενείς. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, στα κριτήρια για αναγκαστική νοσηλεία επικρατούσε η ανάγκη θεραπείας.από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και παράλληλα με το προοδευτικά αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι προϋποθέσεις για αναγκαστική νοσηλεία έγιναν δυσκολότερες με καθιέρωση ποινικών ευθυνών για τις περιπτώσεις που δεν ανταποκρίνονται στις νομικές προϋποθέσεις. Η διαδικασία αυτή υποδηλώνει την 24 Ν.2071\1992 άρθρ. 94 παρ Ν.2071\1992 άρθρ. 95 παρ Ν.2071\1992 άρθρ. 95 παρ Ν.2071\1992 άρθρ. 94 παρ.3.

11 11 υποβάθμιση της αρχής της parens patriae και την επικράτηση της αρχής της ευθύνης του κράτους. 28 Στο πλαίσιο αυτο την ακούσια νοσηλεία μπορούν να ζητήσουν συγγενείς ορισμένου βαθμού (ο/η σύζυγος, συγγενείς σε ευθεία γραμμή απεριόριστα και μέχρι δευτέρου βαθμού συγγενείς εκ πλαγίου), όποιος έχει την επιμέλεια ή δικαστικός συμπαραστάτης του δικαστικώς συμπαραστατούμενου ασθενούς, και αν δεν υπάρχουν ή δεν ενεργούν αυτά τα πρόσωπα, σε επείγουσα περίπτωση, ο εισαγγελέας του τόπου διαμονής του φερόμενου ως ασθενή. 29 Αναφορά στην ακούσια νοσηλεία γίνεται και στον ΑΚ 30 στο κεφάλαιο για τη δικαστική συμπαράσταση 31 γεγονός που καταδεικνύει τη στενή σχέση των δύο θεσμών και την κοινή τους επιδίωξη, δηλ. της προστασίας των συμφερόντων των ψυχασθενών. Έτσι σε δικαστική συμπαράσταση υποβάλλεται και ο ενήλικος που λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής αδυνατεί εν όλω ή εν μέρει να φροντίζει μόνος για τις υποθέσεις του 32,ενώ οι δημόσιοι ή δημοτικοί υπάλληλοι, οι εισαγγελείς, τα όργανα των αρμόδιων κοινωνικών υπηρεσιών, καθώς και οι προϊστάμενοι μονάδων ψυχικής υγείας οφείλουν να γνωστοποιούν στο δικαστήριο κάθε περίπτωση που μπορεί να συνεπάγεται την υποβολή ενός προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση, αμέσως μόλις την πληροφορούνται κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. 33 Σκόπιμο είναι τέλος να αναφερθεί σ αυτό το σημείο και το γεγονός ότι όσοι βρίσκονται σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση είναι ανίκανοι για δικαιοπραξία. 34 Στ. Τα θεμελιώδη δικαιώματα των ψυχικά ασθενών στο πλαίσιο του θεσμού της ακούσιας νοσηλείας Στ.1 Ανθρώπινη αξία Ανθρώπινη αξία ως έννοια γένους είναι το σύνολο των γενικών υλικών, πνευματικών και κοινωνικών γνωρισμάτων του ανθρωπίνου γένους. Η ανθρώπινη αξία ως έννοια 28 Μπιλανάκης Νικ., <<Ψυχιατρική Περίθαλψη και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ελλάδα >>, Εκδ. Οδυσσέας, σελ Ν.2071/1992 άρθρ.96 παρ Βλ. ΑΚ άρθρ Για περισσότερα βλ. Παπαχρίστου Θαν., «Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου», Εκδ.Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1998, σελ.367 επ. 32 Βλ. ΑΚ άρθρ παρ. 1 περ Βλ. ΑΚ άρθρ Βλ. ΑΚ άρθρ.128 περ.2.

12 12 γένους ταυτίζεται με τον άνθρωπο. Η ταυτότητα αυτή έχει πραγματικές και νομικές διαστάσεις. Η ανθρώπινη αξία είναι ο σκοπός και η καταστατική αρχή του δικαίου. Στο νομικό χώρο η ανθρώπινη αξία αποτελεί τη βάση, την αρχή και το τέλος της έννομης τάξης. Η ανθρώπινη αξία αποτελεί τον άμεσο ή έμμεσο σκοπό κάθε νομικού κανόνα. Το δίκαιο, ως σύνολο κανόνων δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για την ολοκλήρωση της ανθρώπινης αξίας. Η ανθρώπινη αξία προσδιορίζει την ιδέα της δικαιοσύνης αφού νομική διάταξη που βρίσκεται σε αντίθεση με αυτήν δεν έχει θέση στο δικαιϊκό σύστημα του κοινωνικού ανθρωπισμού. 35 Κατόπιν τούτων εύλογη είναι η αναγωγή της αρχής του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας σε καταστατική αρχή της ελληνικής έννομης τάξης όπως προκύπτει από το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος αλλά και άλλες συνταγματικές διατάξεις (4 παρ. 1 και 2, 5 παρ.1 και 2, 7 παρ.2, 25 παρ.1-4, 106 παρ.2 κ.α.). Το Σύνταγμα στο άρθρο 2 παρ. 1 καθιερώνει αντικεμενική αρχή (αντικειμενικό δίκαιο) από την οποία απορρέουν ατομικά δικαιώματα (υποκειμενικά δίκαια).η διάταξη αυτή καθιερώνει αυτοτελές δικαίωμα και μάλιστα το ανώτατο μητρικό δικαίωμα, το κατεξοχήν ανθρώπινο δικαίωμα που αναγνωρίζεται σε κάθε άνθρωπο. 36 Στ.2 Ισότητα Το άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος προβλέπει ότι Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. Η αρχή της ισότητας αποτελει θεμελιώδη συνταγματική αρχή, η οποία διαχέεται στη συνολική έννομη τάξη και εμφανίζεται με ειδικότερες μορφές σε όλες τις περιοχές του δικαίου, και η οποία δεσμεύει την κρατική εξουσία στο σύνολο της, δηλαδή ως νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Το κράτος οφείλει δηλαδή να απέχει από καθε ενέργεια που θα διαφοροποιούσε όμοιες περιπτώσεις, σχέσεις ή καταστάσεις 37 γεγονός το οποίο ιδιαίτερα στην περίπτωση των ψυχασθενών,που αποτελούν ευαίσθητη κοινωνική ομάδα, έχει τεράστια σημασία λόγω της αδυναμίας τους να υπερασπιστουν μόνοι τα δικαιώματα τους αλλα και της τάσεως του κοινωνικού συνόλου να τους περιθωριοποιεί. 35 Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ Ο.π. σελ Ο.π. σελ. 23.

13 13 Η ισότητα είναι ισότητα πολιτική, ισότητα κοινωνική, ισότητα οικονομική. 38 Όπως ήδη αναφέρθηκε στην περίπτωση των ψυχασθενών βασικότερη είναι η έκφανση της αρχής της ισότητας στην κοινωνική ζωή αφού δεν πρέπει να υποβαθμίζονται λόγω της ασθένειας τους για το λόγο ότι δεν παύουν να είναι άνθρωποι (ανθρώπινη αξία) και άρα ίσοι με τους υγιείς (αφού και η αρχή της ισότητας ερείζεται στο μητρικό δικαίωμα της ανθρώπινης αξίας). Στ.3 Προσωπική ελευθερία, ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης. Ελευθερία είναι ο βάσει της βούλησης του ανθρώπου προσδιορισμός της υλικής και πνευματικής του δραστηριότητας. Η ελευθερία είναι αυτοπροσδιορισμός. Ελευθερία είναι η πλήρης εξουσία του ανθρώπου στον εαυτό του (όχι στους άλλους ανθρώπους ). Είναι επομένως η ελευθερία μορφή υλικής και σωματικής δράσης του ανθρώπου. Η ελευθερία μαζί με την ισότητα αποτελούν τους δύο γενικούς συνταγματικούς προσδιορισμούς της ανθρώπινης αξίας, όπως έχει ήδη αναφερθεί. Η ελεύθερη δράση του ανθρώπου αναδεικνύει την ατομικότητα του. Επομένως η ελευθερία συνδέεται στενά με την προσωπικότητα. Με άλλα λόγια η προσωπικότητα μπορεί να αναδειχθεί μόνο όταν υπάρχει ελευθερία. Μόνο ο ελεύθερος άνθρωπος μπορεί να έχει προσωπικότητα. Ελευθερία και προσωπικότητα βαίνουν παράλληλα.γίνεται έτσι λόγος για προσωπική ελευθερία, ελευθερία της προσωπικότητας. Ως έννοια είδους η ανθρώπινη αξία ταυτίζεται με την προσωπικότητα. Προσωπικότητα είναι ο ειδικός συνδυασμός των γενικών υλικών, πνευματικών και κοινωνικών γνωρισμάτων του ανθρωπίνου γένους σε συγκεκριμένο άτομο. Η ανθρώπινη αξία προσδίδει ουσιαστικό περιεχόμενο στην προσωπικότητα την οποία ταυτόχρονα και οριοθετεί. 39 Η προσωπική ελευθερία είναι υλική (σωματική ή φυσική ), πνευματική και κοινωνική. Στις τρεις διαστάσεις της ανθρώπινης αξίας και της προσωπικότητας αντιστοιχούν τρεις βασικές πλευρές της ελευθερίας. Η ελευθερία επίσης διακρίνεται σε πολιτική και οικονομική. 38 Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ Ο.π. σελ. 37.

14 14 H διάσταση της προσωπικής ελευθερίας που περιορίζεται αρχικά στην περίπτωση των έγκλειστων ψυχασθενών είναι βεβαίως η υλική, η ελευθερία κίνησης στο φυσικό χώρο, στο φυσικό περιβάλλον. Ελεύθερος άνθρωπος είναι εκείνος που μπορεί, δεν εμποδίζεται από άλλους να μεταβεί όπου ο ίδιος επιθυμεί. Ελευθερία κίνησης στο φυσικό περιβάλλον και η στενά μ αυτήν συνδεδεμένη ελευθερία εγκατάστασης, ανήκουν στο στοιχειώδες περιεχόμενο της υλικής προσωπικής ελευθερίας (προσωπική ελευθερία με την στενή έννοια). 40 Στην εξασφάλιση της φυσικής (σωματικής) ελευθερίας αποσκοπούν οι συνταγματικές διατάξεις,που συγκροτουν τη λεγόμενη προσωπική ασφάλεια. 41 Η συνταγματική κατοχύρωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας πραγματοποιείται με το άρθρο 5 παρ.1. Στο άρθρο 5 παρ.2 προστατεύεται η ζωή, η τιμή και η ελευθερία ενώ το άρθρο 5 παρ.3 ορίζει ότι Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Κανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ο νόμος ορίζει. Η διάταξη αυτή ανάφερεται καταρχήν στην προσωπική ασφάλεια και ανήκει στην ίδια ενότητα με τις διατάξεις του άρθρου 6 του Συντάγματος. Παράλληλα όμως κατοχυρώνει και την ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης των πολιτών στη χώρα και απαγορεύει οποιοδήποτε αυθαίρετο περιορισμό της υπό στενή έννοια προσωπικής ελευθερίας.η επιβολή περιορισμών είναι δυνατή με νόμο. 42 Ο νόμος αυτός στην περίπτωση των έγκλειστων ψυχασθενών είναι ο 2071\1992 που στο άρθρ. 95 ορίζει τα σχετικά με το θεσμό της ακούσιας νοσηλείας των ψυχικά ασθενών. Το Σύνταγμα απαγορεύει τα ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν την ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης 43, αρχή που κάμπτεται σε ρητά από τον συντακτικό νομοθέτη, καθοριζόμενες περιπτώσεις. Τέτοια περίπτωση είναι και ο εγκλεισμός ψυχικά ασθενών ατόμων σε ψυχιατρικά ιδρύματα χωρίς τη θέληση τους, περιορισμός που επιβάλλεται για την προστασία της υγείας τους,όπως νόμος ορίζει 44 (δηλ.ο 2071\1992).Εδώ παρατηρούμε δηλ. το επιτρεπτό του περιορισμού (σύμφωνος προς το Σύντ.) της ελευθερίας κίνησης και εγκατάστασης που επιβάλλεται στους 40 Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ Βλ. Σύντ. άρθρ. 6 και Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ Βλ. Σύντ. άρθρ.5 παρ Βλ. ερμηνευτική δήλωση του άρθρ. 5 του Συντ.

15 15 ψυχασθενείς 45, το οποίο ενισχύεται και από τα όρια που θέτει ο Ν.2071/1992 στον περιορισμό της ελευθερίας των ψυχασθενών με σκοπό την αποφυγή της αυθαιρεσίας και της χρησιμοποίησης του περιορισμού αυτού για την εξόντωση των ψυχασθενών. Έτσι, ορίζεται ότι : οι συνθήκες ακούσιας νοσηλείας πρέπει να εξυπηρετούν τις ανάγκες της θεραπείας. Τα αναγκαία περιοριστικαά μέτρα δεν επιτρέπεται να αποκλείουν απαραίτητα για τη θεραπεία μέσα, όπως οι άδειες, οι οργανωμένες έξοδοι, η διαμονή σε χώρους που εποπτεύονται έξω από τα κλειστά ιδρύματα και οι περιορισμοί που επιβάλλονται στην ατομική ελευθερία του ασθενή προσδιορίζονται μόνο από την κατάσταση της υγείας του και τις ανάγκες της νοσηλείας. 46 Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι από τον περιορισμό της φυσικής ελευθερίας των έγκλειστων ψυχασθενών απορρέουν οι περιορισμοί αλλων δικαιωμάτων που αναπτύσσονται σε άλλα σημεία του κειμένου. Στ.4 Ζωή Το φαινόμενο της ζωής αποτελεί κορωνίδα της δημιουργίας. Η ζωή αποτελεί πράγματι φυσικό υπέρτατο αγαθό. Ο όρος ζωή έχει δύο μερικότερες έννοιες. Με την πρώτη, τη στενή έννοια, γίνεται αντιληπτό το βιολογικό φαινόμενο της ζωής, ενώ η δεύτερη αναφέρεται γενικότερα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Με την έννοια αυτή γίνεται λόγος για κοινωνική, πολιτική ζωή, ιδιωτικό βίο κλπ. Ο συντακτικός νομοθέτης χρησιμοποιεί τον όρο στα διάφορα άρθρα και με τις δύο έννοιες. Από βιολογική άποψη, η ζωή αποτελεί βιολογικό, φυσικό αγαθό. Στη διάταξη του άρθρ.5 παρ.2 του Συντ. ο όρος ζωή χρησιμοποιείται με τη στενή βιολογική έννοια, η οποία καθορίζεται από την ιατρική επιστήμη με τους κανόνες της οποίας προσδιορίζεται τόσο η έναρξη, όσο και η λήξη της. 47 Με τη διάταξη αυτή ανάγεται δηλ. το φυσικό αγαθό της ζωής και σε συνταγματικά προστατευόμενο κατά συνέπεια σε συνταγματικό αγαθό.η προσατσία της ανθρώπινης ζωής αποτελεί αντικειμενικό κανόνα δικαίου. Το Σύνταγμα προστατεύει το βασικό, το πρωταρχικό αγαθό, την ανθρώπινη ζωή, χωρίς την οποία περιττεύει οποιαδήποτε άλλη προστασία. Η προστασία της ανθρώπινης ζωής αποτελεί πρωταρχική και αναγκαία συνέπεια της καταστατικής αρχής του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας (για την έννοια του επιτρεπτού περιορισμού βλ. παραπάνω) 46 Ν.2071/1992 άρθρ.98 παρ. 1και Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ Ο.π. σελ.53.

16 16 Ως αντικειμενικός συνταγματικός κανόνας δικαίου έχει εφαρμογή στη συνολική έννομη τάξη. Από την αντικειμενική προστασία της ανθρώπινης ζωής ως συνταγματικού αγαθού απορρέουν τα ατομικά δικαιώματα, το δικαίωμα στη ζωή του κάθε ανθρώπου.το δικαίωμα στη ζωή δεν ανήκει στα ατομικά δικαιώματα του κλασικού καταλόγου. Αποτελεί όμως ατομικό δικαίωμα με την έννοια ότι αναγνωρίζεται σε κάθε άτομο και έχει από την άποψη αυτή ατομικό χαρακτήρα. Είναι επίσης μητρικό δικαίωμα, με την έννοια, ότι αποτελεί την προϋπόθεση όλων των άλλων δικαιωμάτων, πρωταρχικό κοινωνικό, ανθρώπινο δικαίωμα. Ακόμα, το δικαίωμα στη ζωή είναι δικαίωμα υπόστασης, κοινωνικό δικαίωμα με τη στενή εννοια του όρου, αφού αφορά αυτή την ίδια την επιβίωση, την υπόσταση του ανθρώπου. Η ανθρώπινη ζωή ως ανώτατο συνταγματικό αγαθό προστατεύεται απεριόριστα και η παρεχόμενη από το Σύνταγμα προστασία είναι απόλυτη. Δεν είναι επομένως επιτρεπτή η εισαγωγή εξαιρέσεων με βάση την εθνικότητα, τη φυλή ή τη γλώσσα, τις θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις. 49 Επίσης, το Σύνταγμα απαγορεύει ρητά την άσκηση ευγονικής πολιτικής. Η ανθρώπινη ζωή προστατεύεται ανεξάρτητα από την σωματική ή πνευματική κατάσταση. Δεν υπάρχουν ανάξιοι προς το ζην. 50 Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται και τα άτομα που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές, να μην ρίπτονται δηλ. στον Καιάδα λόγω της παθήσεως τους, αφού, όπως είναι γνωστό, η ανθρώπινη ζωή δεν υπόκειται σε ποιοτικές διαβαθμίσεις. Όλες οι ανθρώπινες ζωές είναι ισάξιες. Πέρα όμως από τη βιολογική έννοια του όρου ζωή, αυτός έχει, όπως προαναφέρθηκε και την εννοια του κοινωνικού γίγνεσθαι. Ετσι το δικαίωμα στη ζωή είναι και δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνική και οικονομική ζωή, 51 δικαίωμα που λογω του εγκλεισμού τους στερούνται οι ψυχασθενείς που νοσηλεύονται ακούσια σε ψυχιατρικά ιδρύματα. Στ.5 Σωματική και ψυχική ακεραιότητα Παρόλο που το Σύνταγμα μας δεν κατοχυρώνει ρητά το δικαίωμα σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας, αυτό αντιστοιχεί στην απαγόρευση του άρθρ. 7 παρ. 2 του Συντάγματος, που ορίζει ότι Τα βασανιστήρια, οποιαδήποτε σωματική κάκωση, 49 Βλ. Σύντ. άρθρ.5 παρ.2 εδ.α. 50 Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ Βλ. Σύντ. άρθρ.5 παρ.1.

17 17 βλάβη της υγείας, ή άσκηση ψυχολογικής βίας, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απαγορεύονται και τιμωρούνται, όπως νόμος ορίζει. Οι ειδικές αυτές απαγορεύσεις αναφέρονται ενδεικτικά ως περιπτώσεις της γενικής απαγόρευσης προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Στη γενική απαγόρευση υπάγεται επομένως και κάθε προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που δε μπορεί να υπαχθεί στις ειδικές απαγορεύσεις των βασανιστηρίων, της σωματικής κάκωσης, της βλάβης της υγείας και της άσκησης ψυχολογικής βίας. Βασανιστήρια συνιστούν κάθε μεθοδευμενή πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης επικίνδυνης για την υγεία ή ψυχικού πόνου ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, καθώς και κάθε παράνομη χρησιμοποίηση χημικών, ναρκωτικών ή άλλων φυσικών ή τεχνιτών μέσων με σκοπό να κάμψουν τη βούληση του θύματος. 52 Η απαγόρευση των βασανιστηριων περιλαμβάνει λοιπόν κάθε επιβολή σωματικού ή ψυχικού πόνου με πράξη τρίτου με σκοπό την υποταγή της θελήσεως ή τον εξευτελισμό του θύματος. Ως πόνος νοείται εδώ κάθε έντονο δυσάρεστο αίσθημα. 53 Ενώ η πρόκληση σωματικού πόνου αποτελεί πάντοτε βασανιστήριο, αυτό δε συμβαίνει πάντοτε με την πρόκληση ψυχικού πόνου, όπως φαίνεται προπάντων στην περίπτωση της επιβολής στερητικής της ελευθερίας ποινής που προκαλεί κατά κανόνα έντονο ψυχικό πόνο. Η πρόκληση ψυχικού πόνου μπορεί να χαρακτηριστεί ως βασανιστήριο μέσο όταν συντρέχει το πρόσθετο στοιχείο της επιδιώξεως υποταγής της βούλησης ή του εξευτελισμού του βασανιζομένου. Κατά τα λοιπά ο σκοπός των βασανιστηρίων δεν αποτελεί εννοιολογικό τους στοιχείο. Είναι αδιάφορο από την άποψη αυτή αν τα βασανιστήρια επιβάλλονται ως ανακριτικό ή εκφοβιστικό μέσο, ως ποινή, αντίποινο ή αυτοσκοπός, όπως είναι αδιάφορο και το αν τα βασανιστήρια επιδιώκουν νόμιμο καθεαυτόν σκοπό, π.χ. την εξακρίβωση της αλήθειας και την αποκάλυψη ή τον κολασμό του υπαιτίου ή την επιστημονική πρόοδο, όπως κατά την αναγκαστική διεξαγωγή πειραμάτων επί ανθρώπων. Η συνταγματική απαγόρευση είναι γενική και ανεξαίρετη, γιατί τα βασανιστήρια αποτελούν την πιο έκδηλη άρνηση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου και συνεπάγονται επιπλέον την 52 Βλ. ΠΚ άρθρ.137 Α παρ Δαγτόγλου Π., <<Συντγματικό Δίκαιο Ατομικά Δικαιώματα>>, Τόμος Α, Εκδ.Σάκκουλα, σελ. 249.

18 18 αποκτήνωση του βασανιστή. Ένα κράτος που συστηματικά ανέχεται ή μάλιστα οργανώνει βασανιστήρια βρίσκεται σε κατάσταση βαρβαρότητας. 54 Βασανιστήρια δεν είναι μόνο όσα εγκαταλείπουν ίχνη στο σώμα ή τη (σωματική ή ψυχική) υγεία του βασανιζομένου- αν και αυτό συμβαίνει συχνά. Από την άλλη μεριά, οι επισης απαγορευμένες από το Σύνταγμα πράξεις της σωματικής κακώσεως ή της βλάβης της υγείας (που δεν ταυτίζονται ούτε συνεπάγονται κατ ανάγκην η μία την άλλη) συντρέχουν και όταν δεν προκαλούν (άμεσο) πόνο, όπως π.χ. ο ακρωτηριασμός με χρήση αναισθητικών ή η ακαταλληλη ή ανεπαρκής διατροφή ασθενούς ή η παρατεταμένη απομόνωση του ή η παρεμπόδιση του ύπνου του μέσω διαρκούς ή εκνευριστικού θορύβου ή εκθαμβωτικού φωτός ή οι ποικίλες άλλες σαδιστικές μέθοδοι, που οδηγούν σε βλάβη ή χειροτέρευση της σωματικής ή\και ψυχικής του υγείας. Απαγορευμένη σωματική κάκωση αποτελεί καταρχήν κάθε αναγκαστική ή άλλη χωρίς τη συναίνεση του θιγομένου ιατρική επέμβαση, καθώς και κάθε άλλη βίαιη επέμβαση στη σωματική ακεραιότητα και λειτουργία του ανθρώπου, όπως η αναγκαστική ή άλλη χωρίς τη συναίνεση του θιγομένου αφαίρεση προς μεταμόσχευση ιστών και οργάνων ή στείρωση ή ο αναγκαστικός ευνουχισμός, αλλά και κάθε σοβαρή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας. 55 Είναι γεγονός ότι η διάταξη αυτή έχει έχει κεφαλαιώδη σημασία για την προστασία των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών αφού αυτοί λόγω της αδυναμίας να υπερασπιστούν τον εαυτό τους πεφτουν συχνά θύματα κάθε είδους βασανιστηρίων είτε με την πρόφαση ότι αυτά εντάσσονται στις θεραπευτικές μεθόδους είτε λόγω υπερβολικής αδιαφορίας για την τύχη τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν κάποιες θεραπευτικές μέθοδοι του παρελθόντος όπως η κατάκλιση και η απομόνωση, οι καθαρκτικές θεραπείες με εμετικά, καθαρκτικά, υπακτικά, υποκλισμούς, διουρητικά, οι αφαιμάξεις, η προκαλούμενη αιμορραγία, η κρανιοτομία, ο τρυπανισμός, ακόμα και οι αφαιρέσεις οργάνων. Γνωστό τοις πάσι είναι βέβαια και το ηλεκτροσόκ ή ηλεκτροκαταπληξία καθώς επίσης και η λοβοτομή ή λευκοτομή. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί και ο βίαιος μηχανικός περιορισμός των ασθενών με αλυσίδες ή με σχοινιά, το δέσιμο τους 54 Δαγτόγλου Π., <<Συντγματικό Δίκαιο Ατομικά Δικαιώματα>>, Τόμος Α, Εκδ.Σάκκουλα, σελ Ο.π. σελ.251.

19 19 σε κρίκους ή ξύλα, η τοποθέτηση τους σε κλουβιά κ.α. 56 και η εγκατάλειψη τους σε συνθήκες εξαθλίωσης δηλ. η ανεπαρκής διατροφή τους, ο βάναυσος και χωρίς ρούχα περιορισμός τους σε ανάρμοστους για ανθρώπους χώρους και συχνά η έλλειψη οποιασδήποτε φροντίδας ακόμη και για τη στοιχειώδη καθαριότητα από τις ίδιες τους τις ακαθαρσίες. Όλες αυτές οι πρακτικές μπορεί να φαντάζουν εξωπραγματικές σήμερα, στον εικοστό πρώτο αιώνα, που χαρακτηρίζεται από μάχη για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρόλα αυτά όμως επειδή οι ψυχασθενεις πέφτουν ακόμα θύματα κάποιων από αυτους τους εξευτελισμούς ή κάποιων άλλων μείζων είναι η σημασία της συνταγματικής απαγόρευσης των βασανιστηρίων. Προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αποτελεί επίσης, ως ασυμβίβαστη με αυτήν οποιαδήποτε ιατρική επέμβαση ή θεραπευτική αγωγή εκ μέρους κρατικών υγειονομικών υπηρεσιών παρά τη θέληση του ασθενούς 57, βασικότατο ζήτημα στην περίπτωση της ακούσιας νοσηλείας. Η περίπτωση αυτή όμως, επειδή ο θιγόμενος δεν είναι σε θέση ή και αρνείται να δώσει τη συναίνεση του, δεν αντίκειται στο άρθρ. 7 παρ. 2. Έτσι, χωρίς τη συναίνεση του θιγομένου, απόντος του νόμιμου αντιπροσώπου του επιτρέπεται ιατρική (χειρουργική ή άλλη) επέμβαση μόνο προς αποτροπή σοβαρού και άμεσου για τη ζωή ή την υγεία του κινδύνου, που διαπιστώνεται από ιατρό. Στην περίπτωση αυτή γίνεται συχνά λογος για την εικαζόμενη συναίνεση του παθόντος, πρόκειται όμως ακριβέστερα για κατάσταση ανάγκης. Τόσο το έννομο αγαθό προς προστασία του οποίου γίνεται η επέμβαση, όσο και το έννομο αγαθό που προσβάλλεται, συντρέχουν στο ίδιο πρόσωπο, ώστε να είναι αναγκαία η στάθμιση τους. Το άρθρ. 7 παρ. 2 αδρανεί σε μια τέτοια περίπτωση συγκρούσεως δύο συνταγματικά προστατευόμενων έννομων αγαθών. 58 Από την άλλη πλευρά, η σωματική κάκωση προσώπου παρά τη θέληση του είναι επιτρεπτή στις εξαιρετικές περιπτώσεις που η παράλειψη τους θα οδηγούσε σε σημαντική διακινδύνευση της ζωής ή της υγείας άλλων ή της δημόσιας υγείας και ασφάλειας. Συχνά στις περιπτώσεις αυτές δεν πρόκειται για πραγματικές εξαιρέσεις από το δικαίωμα του άρθρ. 7 παρ. 2, αλλά για στάθμιση της ασυμβίβαστης μεταξύ τους 56 Μπιλανάκης Νικ., <<Ψυχιατρική Περίθαλψη και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ελλάδα >>, Εκδ. Οδυσέας, σελ Δαγτόγλου Π., <<Συντγματικό Δίκαιο Ατομικά Δικαιώματα>>, Τόμος Α, Εκδ.Σάκκουλα, σελ Ο.π. σελ. 259.

20 20 προστασίας διαφόρων φορέων. 59 Έτσι, ενώ η ιατρική περίθαλψη παρά τη θέληση του ασθενούς είναι, όπως προαναφέρθηκε, ασυμβίβαστη με το δικαίωμα που προστατεύει το άρθρ. 7 παρ. 2, δεν αντίκειται σ αυτό η προς ώφελος της δημόσιας υγείας αναγκαστική νοσηλεία ψυχοπαθούς ατόμου. Για τα πρόσωπα αυτά επιτρέπει κατ εξαίρεση το Σύνταγμα τη λήψη μέτρων που περιορίζουν την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη χώρα ή την έξοδο και (σε περίπτωση Ελλήνων) είσοδο τους σ αυτή, εφόσον επιβάλλονται <<για την προστασία της δημόσιας υγείας ή της υγείας νοσούντων, όπως νόμος ορίζει>>. 60 Στ.6 Πρόσωπική ασφάλεια Το περιεχόμενο της πρώτης φάσεως της προσωπικής ασφάλειας ορίζεται κυρίως ως η ελευθερία από καταδίωξη, σύλληψη, φυλάκιση, και άλλους περιορισμούς της φυσικής ελευθερίας. 61 Εδώ μας ενδιαφέρει η φυλάκιση. <<Φυλάκιση>> είναι η κράτηση προσώπου σε χώρο φρουρούμενο από κρατικά όργανα. Σ αυτήν την ευρεία έννοια υπάγεται κάθε μορφή στέρησης της ελευθερίας είτε στο πλαίσιο της εκτίσεως στερητικής της ελευθερίας ποινής του κοινού ή του στρατιωτικού ποινικού δικαίου (κάθειρξη, φυλάκιση, περιορισμός εντός σωφρονιστικού καταστήματος, περιορισμός εντός ψυχιατρικού καταστήματος, κράτηση) είτε στο πλαίσιο της ποινικής προδικασίας (προσωρινή κράτηση), είτε στο πλαίσιο του διοικητικού καταναγκασμού ή της αναγκαστικής εκτελέσεως (προσωπική κράτηση), είτε στο πλαίσιο διοικητικών μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας από μεταδοτικά νοσήματα ή της δημόσιας ασφάλειας από επικίνδυνους ψυχασθενείς. 62 Μια γενικά προβλεπόμενη όμως από το νόμο σύλληψη ή προσωρινή κράτηση επιτρέπεται in concreto μόνο υπό την προϋπόθεση εκδόσεως αιτιολογημένου δικαστικού εντάλματος και επιδόσεως του κατά τη στιγμή της συλλήψεως ή της προσωρινής κράτησης προσώπου για λόγους δημόσιας ασφάλειας (περίπτωση επικίνδυνου ψυχοπαθούς). 63 Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στην περίπτωση που τη διαδικασία για την ακούσια νοσηλεία ψυχασθενούς κινεί αυτεπάγγελτα ο εισαγγελέας ή που στην αίτηση αναφέρεται ότι ήταν ανέφικτη η εξέταση του ασθενή, λόγω άρνησης του να εξετασθεί 59 Δαγτόγλου Π., <<Συντγματικό Δίκαιο Ατομικά Δικαιώματα>>, Τόμος Α, Εκδ.Σάκκουλα, σελ Ερμηνευτική δήλωση άρθρ.5 Σύντ. 61 Βλ. Σύντ άρθρ. 5 παρ. 3 σε συνδυασμό με άρθρ.6 παρ Δαγτόγλου Π., <<Συντγματικό Δίκαιο Ατομικά Δικαιώματα>>, Τόμος Α, Εκδ.Σάκκουλα, σελ Ο.π. σελ. 293.

21 21, ο εισαγγελέας πρωτοδικών δικαιούται να διατάξει τη μεταφορά του ασθενή για εξέταση και σύνταξη των γνωματεύσεων, σε δημόσια ψυχιατρική κλινική. Η μεταφορά του διενεργείται υπό συνθήκες που εξασφαλίζουν το σεβασμό στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια του ασθενή, η δε παραμονή του ασθενή εκεί για τις αναγκαίες εξετάσεις δε μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από 48 ώρες. 64 Ενώ αν η παραμονή του ασθενούς συνεχιστεί πέραν των τριών ημερών χωρίς να έχει εισαχθεί για να εκδικασθεί, τότε προκύπτει ποινικά κολάσιμη πράξη περιορισμού της ελευθερίας των πολιτών, πρόκειται δηλαδή για παράνομη κατακράτηση. 65 Στ.7 Υγεία 66 Υγεία είναι η φυσική, σωματική και πνευματική, κατάσταση του ανθρώπου. Η υγεία διακρίνεται σε σωματική και πνευματική, ανάλογα με την πλευρά της ανθρώπινης φύσης στην οποία αναφέρεται. Διακρίνεται επίσης σε ατομική και δημόσια υγεία, η οποία αφορά το κοινωνικό σύνολο και κατ επέκταση τα άτομα. Η υγεία αποτελεί φυσικό αγαθό αναγόμενο σ αυτήν την υπόσταση του ανθρώπου. Οντολογικά έπεται της ζωής. Προηγείται η ζωή και ακολουθεί η υγεία. Η υγεία ανήκει στα πρωταρχικά αγαθά και η συνταγματική προστασία της είναι επιβεβλημένη. 67 Η υγεία προστατεύεται απέναντι και στις δύο βασικές πηγές κινδύνων, τις επιθετικές ανθρώπινες ενέργειες και την κοινωνικοοικονομική ανάγκη, με περισσότερες διατάξεις. 68 Πάντως το δικαίωμα προστασίας της υγείας έχει περισσότερες διαστάσεις. Σε όση έκταση απορρέει από κανόνες λειτουργίας κρατικών υπηρεσιών ή οργανισμών που αυτοδιοικούνται και ασκούν δημάσια εξουσία, αποτελεί βέβαια ένα δημόσιο δικαίωμα. Αποβλέποντας όμως και στις συνταγματικά κατοχυρωμένες <<υποχρεώσεις >> του κράτους να παίρνει μέτρα προστασίας της ζωής και της υγείας 69, σε συνάρτηση μάλιστα και με τις συνταγματικές αρχές προστασίας της ανθρώπινης αξίας και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας 70, χαρακτηρίζεται και θεμελιώδες 64 Ν.2071/1992 άρθρ.96 παρ Μπιλανάκης Νικ., <<Ψυχιατρική Περίθαλψη και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ελλάδα >>, Εκδ. Οδυσσέας, σελ Το δικαίωμα σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας παρόλο που εντάσσεται στο δικαίωμα της υγείας αναλύεται παραπάνω για λόγους καλυτερης προσέγγισης και κατανόησης του ζητήματος. 67 Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ Βλ. Σύντ. άρθρ. 5 παρ.5, 7 παρ. 2 και 21 παρ Βλ. Σύντ. άρθρ. 5 παρ.5 και 21 παρ Βλ. Σύντ. άρθρ. 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1.

22 22 δικαίωμα. Ανάλογα ακόμα με τη σημασία που θέλουμε να του δώσουμε, θεωρείται είτε αυτοτελές δικαίωμα, είτε τουλάχιστον εκδήλωση εξουσίας από την άσκηση ενός ευρύτερου δικαιώματος. 71 Το δικαίωμα αυτό, ειδικά ως δικαίωμα στο οποίο υπάγονται οι απαιτήσεις υγειονομικών και κοινωνικών φροντίδων που αφορούν πρόληψη ή περίθαλψη από δημόσιους φορείς 72, είναι μείζονος σημασίας για τα άτομα με ψυχικές διαταραχές, αφού αυτά εκτός του οτι χρίζουν ιδιαίτερης φροντίδας, δεν είναι και σε θέση να το ασκήσουν αυτοπροσώπως. Στ.8 Ιδιωτική ζωή και οικογένεια 73 Με τον όρο <<ιδιωτική ζωή>> νοείται η ζωή όχι με τη βιολογική έννοια αλλά ως κοινωνικό αγαθό, δηλαδή ως μερικότερος χώρος, ως βιοτική περιοχή. Η ζωή ως ευρύτερο κοινωνικό αγαθό γίνεται αντιληπτή με δύο έννοιες, τυπική και ουσιαστική ή λειτουργική. Ως έννομο κοινωνικό αγαθό η ιδιωτική ζωή προστατεύεται και με την τυπική και την ουσιαστική της έννοια ως βιοτική περιοχή και ως σύνολο ανθρώπινων ενεργειών. Με την τυπική έννοια, ο όρος ζωή έχει κυρίως γεωγραφική διάσταση, σημαίνει κατά κυριολεξία κάποια μερικότερη περιοχή του ανθρώπινου βίου. Με την έννοια αυτή γίνεται λόγος για κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή 74. Με τους όρους αυτούς οριοθετούνται ορισμένες περιοχές. Στην ίδια αυτή τυπική έννοια ανήκει και ένα σύνολο θεσμών και άλλων οργανωτικών στοιχείων. Η ιδιωτική ζωή αποτελεί μέρος της γενικότερης κοινωνικής ζωής του ανθρώπου. Με τη λειτουργική έννοια του όρου, ζωή είναι σύνολο ανθρωπίνων ενεργειών, το σύνολο των ενεργειών του ανθρώπου, που αναφέρονται στο άτομο του, όπως επίσης σε πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος του ή θέματα της δικής του επιλογής. Αναφερόμαστε δηλαδή σε ένα είδος ανθρώπινης δραστηριότητας, που αφορά το ίδιο το άτομο και το στενό κύκλο που το περιβάλλει (οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον) Κρεμαλής Κών/νος, << Το δικαίωμα για προστασία της υγείας >>, Αθήνα 1987, σελ Ο.π. σελ Βλ. Σύντ. άρθρ. 9 και Βλ. και παραπάνω στο δικαίωμα της ζωής. 75 Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ.151.

23 23 Η ιδιωτική ζωή διακρίνεται σε ατομική και οικογενειακή. Έτσι η ιδιωτική ζωή περιλαμβάνει τις συνήθειες και τις ιδαιτερότητες του ατόμου, γνωρίσματα του χαρακτήρα του, προτιμήσεις και επιθυμίες του, αλλά και πληροφορίες για το παρελθόν του. Η προστασία της ατομικής ζωής συναντάται και συνδέεται με την προστασία της προσωπικότητας. 76 Ο άνθρωπος ιδιώτης προστατεύεται καταρχήν ως προς την προσωπικότητα του. Έπειτα προστατεύται στις σχέσεις του με το οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον, ενώ και η σεξουαλική ζωή του είναι αντικείμενο προστασίας. 77 Ειδικότερα ζητήματα Στ.8 i Η σχέση ψυχιάτρου-ψυχασθενούς Έτσι, παράνομη και απαράδεκτη πράξη συνιστά οποιαδήποτε αυθαίρετη παρέμβαση στην προσωπική ζωή του ψυχασθενούς, ο στραγγαλισμός της αυτονομίας του και η χειραγώγηση του, σύμφωνα με τις συναισθηματικές, ιδεολογικές ή τις οικονομικές ανάγκες του γιατρού/θεραπευτή. Η σχέση ψυχίατρου-ασθενούς είναι ίσως η μοναδική σχέση στην οποία επιτρέπεται, με τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς, η εξερεύνηση βαθιά προσωπικών συναισθηματικών χώρων. Σ αυτή τη σχέση ο σεβασμός από τον ψυχίατρο της ανθρώπινης φύσης και της αξιοπρέπειας του αρρώστου αποτελεί το υπόβαθρο, που θα επιτρέψει την υιοθέτηση παραπέρα θεραπευτικών στόχων. Οι φόβοι και η ανασφάλεια του αρρώστου, η εξάρτηση του από τον θεραπευτή και η ταύτιση του με αυτόν αποτελούν παράγοντες που καθιστούν τον ασθενή ευάλωτο και χαρακτηρίζουν ιδιαίτερα τις ψυχοθεραπευτικές σχέσεις ψυχιάτρου-ψυχασθενούς. Γι αυτό το λόγο ο ψυχίατρος δεν θα πρέπει να συνάπτει με τον άρρωστο του άλλες ιδιαίτερες σχέσεις, οι οποίες μπορούν να δημιουργήσουν τη δυνατότητα καταχρηστικής άσκησης εξουσίας. 78 Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για σχέσεις σεξουαλικές, οικονομικές (πέραν της αμοιβής του γιατρού) ή για σχέσεις που συνδέονται με ιδεολογικοπολιτικές επιδράσεις. 79 Στ.8 ii Το ιατρικό απόρρητο Η πάθηση ενός ασθενούς και όλες οι σχετικές με αυτήν ενέργειες ανήκουν βέβαια στην ιδιωτική του ζωή. Όπως είναι αυτονόητο λοιπόν, η έννοια του ιατρικού απορρήτου έχει 76 Για το δικαίωμα της προσωπικότητας βλ. παραπάνω. 77 Βλ. Σύντ. άρθρ. 9 παρ. 1 εδ.β. 78 Μπιλανάκης Νικ., <<Ψυχιατρική Περίθαλψη και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ελλάδα >>, Εκδ. Οδυσέας, σελ Βλ. ΠΚ άρθρ.338 και 343, και υπόθεση 2 από νομολογία.

24 24 τεράστια σημασία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής του ψυχικά αρρώστου. Έτσι, οι εκμυστηρεύσεις των ασθενών που προσκτώνται κατά τη διάρκεια της ιατρικής συνεργασίας, αλλά και αυτή ακόμα η απλα προσέλευση του ασθενούς στο ιατρείο, θεωρούνται απαραβίαστο μυστικό, το οποίο ο γιατρός υποχρεώνεται να διαφυλάξει. 80 Η λογική που στοιχειοθετεί το ιατρικό απόρρητο υπέρκειται της απλής διαφύλαξης των συμφερόντων του ασθενούς και αφορά την εκπλήρωση του ίδιου του ιατρικού έργου. 81 Στ.9 Επικοινωνία Επικοινωνία είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα, με την οποία ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή, σε συνεννόηση με άλλους ανθρώπους. Η επικοινωνία αποτελεί ανθρώπινη δραστηριότητα ειδικά προστατευόμενη από το Σύνταγμα. Η σπουδαιότητα της προκύπτει από την κοινωνική φύση του ανθρώπου. Η επαφή με τους άλλους ανθρώπους, η μη «απομόνωση» αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα και βασική ανάγκη του ανθρώπου προερχόμενη από την ιδιότητα του ως κοινωνικού ανθρώπου. Έτσι το Σύνταγμα κατοχυρώνει στο άρθρ. 19 την ελευθερία της επικοινωνίας ως αντικειμενική αρχή. 82 Στην περίπτωση των ψυχασθενών δεν συντρέχει λόγος περιορισμού του δικαιώματος της επικοινωνίας. Επειδή όμως λόγω του εγκλεισμού τους σε ψυχιατρικά καταστήματα η άσκηση του εκ των πραγμάτων δυσχεραίνεται, δημιουργείται η υποχρέωση της πολιτείας να λάβει μέτρα για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας των ασθενών με τα άτομα του οικογενειακού και φιλικού τους περιβάλλοντος καθώς και για την έξοδο τους από το ίδρυμα, εφόσον αυτή δε θέτει σε κίνδυνο την υγεία τους ή τρίτων. Στ.10 Θρησκεία Θρησκεία είναι σύνολο δοξασιών αναφερόμενων στην υπόσταση του θείου. Η θρησκεία αποτελεί σύνολο αντιλήψεων, οργανωμένη θεωρία. Οι αντιλήψεις αυτές, η θρησκευτική θεωρία αναφέρεται στην υπόσταση του θείου. Διακρίνεται επομένως η θρησκεία από άλλες θεωρίες ή πίστεις, π.χ. πολιτικές κ.λ.π. οι οποίες δεν αναφέρονται 80 Βλ. Ν.2071/1992 άρθρ.47 παρ. 6και ΠΚ άρθρ Μπιλανάκης Νικ., <<Ψυχιατρική Περίθαλψη και Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ελλάδα >>, Εκδ. Οδυσέας, σελ Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ. 180.

25 25 στο θείο, άμεσα τουλάχιστον, αλλά σε άλλα ζητήματα. Η θρησκεία αφορά την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου και κατέχει σημαντικό ρόλο στη ζωή του. Η θρησκευτική ζωή αποτελεί μερικότερο τμήμα της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου. Μέσα στο θρησκευτικό χώρο έχουν αναπτυχθεί θεσμοί και ασκούνται σύμφυτα συνταγματικά δικαιώματα (θρησκευτική ελευθερία, ελευθερία λατρείας κ.λ.π.). Στον θρησκευτικό χώρο ασκούνται επίσης διάφορα συνταγματικά δικαιώματα, τα οποία προσλαμβάνουν έντονο θρησκευτικό περιεχόμενο. Θρησκευτικά σωματεία, θρησκευτικές συναθροίσεις, θρησκευτικός τύπος κ.λ.π. 83 Λόγω της μεγάλης σημασίας του θρησκευτικού χώρου λοιπόν, αυτός κατέστει αντικείμενο συνταγμάτικής ρύθμισης. 84 Στο πλαίσιο αυτο βασική είναι η αρχή της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης, η οποία περιλαμβάνει βεβαίως και την ελευθερία της λατρείας. Η λατρεία αποτελεί μορφή ανθρώπινης συμπεριφοράς, σύνολο μερικότερων ενεργειών του ανθρώπου, οι οποίες κατά την αντίληψη του ενεργούντος και σύμφωνα με το δόγμα στο οποίο πιστεύει εκδηλώνουν την πίστη του προς το θείο. Από τη γενικότερη θρησκευτική ελευθερία έχει συνταγματικά αποχωρισθεί και αυτονομηθεί η ελευθερία της λατρείας, η οποία και αποτελεί την τελετουργική εξωτερίκευση του θρησκευτικού πιστεύω σύμφωνα με τα τελετουργικά πρότυπα του συγκεκριμένου θρησκευτικού δόγματος. Έτσι κάθε γνωστή θρησκεία είναι ελεύθερη και τα σχετικά με τη λατρεία της τελούνται ανεμπόδιστα υπό την προστασία των νόμων. 85 Σύμφωνα με τη συνταγματική διάταξη λοιπόν και αφού, πέραν των πρακτικών δυσκολιών, δεν υφίσταται λόγος που να επιβάλλει τον περιορισμό της ελευθερίας της λατρείας των έγκλειστων ψυχασθενών, το κράτος οφείλει όχι μόνο να προστατεύει τη λατρεία από την παρεμβολή εμποδίων, ανεξάρτητα από την προέλευση τους, και να απέχει από οποιαδήποτε παρεμπόδιση της αλλά και ως νομοθετική εξουσία να να παίρνει όλα τα αναγκαία νομοθετικά μετρά για την ελευθερη άσκηση της από τους ψυχικά νοσούντες. Στ.11 Άλλα θεμελιώδη δικαιώματα Στο πλαίσιο της ακούσιας νοσηλείας ψυχασθενών σε ψυχιατρικό κατάστημα, λόγω της στερητικής της ελευθερίας κίνησης καταστάσεως παρεμποδίζεται η ικανοποίηση των περισσοτέρων κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων. Τέτοιο είναι το δικαίωμα 83 Δημητρόπουλος Ανδρ., <<Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου >>, τομ.3, ημ.β, Αθήνα 2005, σελ Βλ. Σύντ. άρθρ Βλ. Σύντ. άρθρ. 13 παρ. 2 εδ. α.

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί;

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Παιδιά θεωρούνται όλα τα αγόρια και τα κορίτσια από 0 έως 18 ετών. Ποια είναι τα δικαιώματα του παιδιού; Σύμφωνα με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα των παιδιών Απαγόρευση διακρίσεων

Διαβάστε περισσότερα

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας

Η γενική αρχή του σεβασµού και της προστασίας της ανθρώπινης αξίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα Θέμα: Θρησκευτική Ελευθερία Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα αναφορικά με το περιεχόμενο του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας

Διαβάστε περισσότερα

[όπως ισχύει μετά το ν. 2447/1996] ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ Ι Κ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Υ Μ Π Α Ρ Α Σ Τ Α Σ Η

[όπως ισχύει μετά το ν. 2447/1996] ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ Ι Κ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Υ Μ Π Α Ρ Α Σ Τ Α Σ Η Αστικός Κώδικας [όπως ισχύει μετά το ν. 2447/1996] ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ Ι Κ Α Σ Τ Ι Κ Η Σ Υ Μ Π Α Ρ Α Σ Τ Α Σ Η Άρθρο 1666 - Ποιοί υποβάλλονται σε δικαστική συμπαράσταση "Σε δικαστική συμπαράσταση υποβάλλεται

Διαβάστε περισσότερα

Δικαστική συμπαράσταση. Ποιοι υποβάλλονται σε δικαστική συμπαράσταση:

Δικαστική συμπαράσταση. Ποιοι υποβάλλονται σε δικαστική συμπαράσταση: Δικαστική συμπαράσταση (Άρθρο 1666) Ποιοι υποβάλλονται σε δικαστική συμπαράσταση: Σε δικαστική συμπαράσταση υποβάλλεται ο ενήλικος όταν λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής ή λόγω σωματικής αναπηρίας

Διαβάστε περισσότερα

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας

7/3/2014. ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το δίκαιο του εργοδότη ; ή νομικός κανόνας Τ.Ε.Ι. Πειραιά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην Λογιστική και Χρηματοοικονομική Ειδικά θέματα Δικαίου Δρ. Μυλωνόπουλος Δ. Αν. Καθηγητής δίκαιο άδικο ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό ; νόμος είναι το

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Άρθρο 3. Άρθρο 4. Επίσημα κείμενα και διδακτικό υλικό. Ορισμός του παιδιού. Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών.

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Άρθρο 3. Άρθρο 4. Επίσημα κείμενα και διδακτικό υλικό. Ορισμός του παιδιού. Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών. Ορισμός του παιδιού Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών. Άρθρο 1 Απαγόρευση διακρίσεων Κάθε παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται χωρίς διακρίσεις λόγω χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, άποψης, χώρας

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ

ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ Εισαγωγή Η προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα διασφάλισης του επιπέδου φροντίδας για την υγεία των πολιτών. Τα ανθρώπινα δικαιώματα στον τομέα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

"Σχέση γιατρού ασθενούς

Σχέση γιατρού ασθενούς Ημερίδα για τα δικαιώματα των ασθενών «Patient advocacy» "Σχέση γιατρού ασθενούς Τα κατοχυρωμένα δικαιώματα του ασθενούς κατά την νοσηλεία και η θέση του γιατρού απέναντί τους ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΟΥΡΤΣΙΔΗΣ, MD

Διαβάστε περισσότερα

Τι προβλέπει ο νόμος για την Δικαστική συμπαράσταση (Μέρος Α )

Τι προβλέπει ο νόμος για την Δικαστική συμπαράσταση (Μέρος Α ) Τι προβλέπει ο νόμος για την Δικαστική συμπαράσταση (Μέρος Α ) Με τα άρθρα 1666 έως 1688 του ΑΚ, όπως αυτά αντικαταστάθηκαν από το άρθρο 13 του ν. 2447/1996 και ισχύουν από 20.12.1996, εισάγεται ο θεσμός

Διαβάστε περισσότερα

32η ιδακτική Ενότητα ΓΕΝΙΚΑ - ΑΣΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΙΚΑΙΟΥ (ΠΡΟΣΩΠΑ) ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ. Παρατηρήσεις, Σχόλια, Επεξηγήσεις

32η ιδακτική Ενότητα ΓΕΝΙΚΑ - ΑΣΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΙΚΑΙΟΥ (ΠΡΟΣΩΠΑ) ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ. Παρατηρήσεις, Σχόλια, Επεξηγήσεις 32η ιδακτική Ενότητα ΓΕΝΙΚΑ - ΑΣΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΙΚΑΙΟΥ (ΠΡΟΣΩΠΑ) ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ Παρατηρήσεις, Σχόλια, Επεξηγήσεις Κατηγορίες προσώπων ανάλογα µε την ικανότητα για δικαιοπραξία Από πλευράς

Διαβάστε περισσότερα

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ο κατάλογος των δικαιωμάτων αυτών αποτελεί τη βασική κατοχύρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκοντες: Δημητρόπουλος Ανδρ., Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995)

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995) Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Θεσσαλονίκη, 18 Φεβρουαρίου 2017 ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Πέτρος Κ. Τσαντίλας Διδάκτωρ Νομικής Δικηγόρος

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ,ΓΕΝΙΚΑ Ο σύγχρονος πολιτισμός αναπτύσσεται με κέντρο και σημείο αναφοράς τον Άνθρωπο. Η έννομη τάξη, διεθνής και εγχώρια, υπάρχουν για να υπηρετούν

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση Διοικητικό Δίκαιο Ι Διοικητικό Δίκαιο: Κομμάτι δικαίου που μας συνοδεύει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο μας. Είναι αδύνατον να μην βρεθούμε μέσα σε έννομες σχέσεις διοικητικού δικαίου. Μαθητική σχέση έννομη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Θέµα:

Διαβάστε περισσότερα

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα. του Παιδιού. με απλά λόγια

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα. του Παιδιού. με απλά λόγια Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά λόγια Όλα τα παιδιά έχουν δικαιώματα που προβλέπονται από νόμους και διεθνείς συμβάσεις. Το σημαντικότερο κείμενο για τα δικαιώματα των παιδιών,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος VΙΙ Ι. Γενικό Μέρος Α. Βασικές έννοιες... 1 1. Θέματα ορολογίας... 1 1.1. Οι χρησιμοποιούμενοι όροι... 1 1.2. Οι βασικές έννοιες... 2 1.3. «Εγγυήσεις θεσμών» και «εγγυήσεις θεσμικές»...

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ http://www.0-18.gr/gia-megaloys/dsdp Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος

Θέµα εργασίας. Η ερµηνεία του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ,ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ,ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ,ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ «Θεσµική εφαρµογή της θρησκευτικής ελευθερίας στα πλαίσια της θρησκευτικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Β : TO ΔΙΚΑΙΟ Κεφάλαιο 2: Ατομικά & Κοινωνικά Δικαιώματα Περιεχόμενα 1. Δικαιώματα & υποχρεώσεις 2. Άσκηση & κατάχρηση δικαιώματος 3. Τα ατομικά δικαιώματα 4. Τα πολιτικά δικαιώματα

Διαβάστε περισσότερα

Ένα κουίζ για μικρούς και μεγάλους!

Ένα κουίζ για μικρούς και μεγάλους! Πόσο καλά ξέρεις τα δικαιώματά σου; Ένα κουίζ για μικρούς και μεγάλους! Στις 20 Νοεμβρίου 2015 η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού γίνεται 26 χρονών. Πόσο την χρησιμοποιούμε για να διεκδικούμε

Διαβάστε περισσότερα

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

# εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 1 # εργασία αρ.3# ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣτΕ ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ 1]ΙΣΤΟΡΙΚΟ Σ Χ Ε Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α 2]ΝΟΜΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 3]ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 4]ΚΡΙΣΙΜΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΙΚΑΙΟΥ 5]ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΤΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

ΚΑΡΤΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΡΤΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Κυπριακός Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού(2012). Σεξουαλικά Δικαιώματα: μια Διακήρυξη της Διεθνούς Ομοσπονδίας Οικογενειακού Προγραμματισμού(ΔΟΟΠ). Συνοπτική Έκδοση.

Διαβάστε περισσότερα

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 8: Η θέση του ανηλίκου ως κατηγορουμένου

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 8: Η θέση του ανηλίκου ως κατηγορουμένου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 8: Η θέση του ανηλίκου ως κατηγορουμένου Αγγελική Γ. Πιτσελά, Αν. Καθηγήτρια Εγκληματολογίας- Σωφρονιστικής Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 9 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ

ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ Πίνακας Περιεχομένων 1. Εισαγωγή... 3 2. Ανθρώπινα Δικαιώματα... 3 3. Υγεία και Ασφάλεια... 3 4. Ικανότητες, δεξιότητες και υποχρεώσεις εργαζομένων... 4 5. Αρχές Επαγγελματικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ Π. ΜΠΡΟΥΣΑ Υ.Δ.Ν., ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ Υπεύθυνη Διεκδίκησης Δικαιωμάτων Ασθενών ΑΚΕΣΩ

Η ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ Π. ΜΠΡΟΥΣΑ Υ.Δ.Ν., ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ Υπεύθυνη Διεκδίκησης Δικαιωμάτων Ασθενών ΑΚΕΣΩ Η ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ Π. ΜΠΡΟΥΣΑ Υ.Δ.Ν., ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ Υπεύθυνη Διεκδίκησης Δικαιωμάτων Ασθενών ΑΚΕΣΩ Η υγεία αποτελεί θεμελιώδες κοινωνικό και ατομικό δικαίωμα και τα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η εφαρµογή του δικαιώµατος της επικοινωνίας στον οικογενειακό χώρο» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η εφαρµογή του δικαιώµατος της επικοινωνίας στον οικογενειακό χώρο» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2

Συνταγματικό Δίκαιο Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Κράτος Δικαίου 2 Λίνα Παπαδοπούλου, Αν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Σχολής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Η Δεοντολογία διδάσκει τη σωστή, την άψογη στάση και συμπεριφορά του γιατρού απέναντι στον άρρωστο συνάνθρωπό του, απέναντι στο συνάδελφό του και

Η Δεοντολογία διδάσκει τη σωστή, την άψογη στάση και συμπεριφορά του γιατρού απέναντι στον άρρωστο συνάνθρωπό του, απέναντι στο συνάδελφό του και Η Δεοντολογία διδάσκει τη σωστή, την άψογη στάση και συμπεριφορά του γιατρού απέναντι στον άρρωστο συνάνθρωπό του, απέναντι στο συνάδελφό του και στην κοινωνία μέσα στην οποία ζει και αναπτύσσεται. Οι

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ. Νόμος 2101/1992. Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΦΕΚ Α 192)

Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ. Νόμος 2101/1992. Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΦΕΚ Α 192) Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Νόμος 2101/1992. Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΦΕΚ Α 192) [ ] Άρθρο 37 Τα Συμβαλλόμενα Κράτη επαγρυπνούν ώστε: α)

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Χουρδάκης Ευστράτιος Σελίδα 1

Περιεχόμενα. Χουρδάκης Ευστράτιος Σελίδα 1 Περιεχόμενα Τεκμήριο νομιμότητας... 2 Διοικητικός καταναγκασμός... 2 Παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας... 2 Σύνθετη διοικητική ενέργεια:... 3 Αρχή της νομιμότητας της διοίκησης.... 3 Αρχή της υπεροχής

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΘΕΟΦΑΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΘΕΟΦΑΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΘΕΟΦΑΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ασθένεια και stress Ο φόβος της πιθανής ασθένειας και η αγωνία για την επιβίωση Ο φόβος της απώλειας του ελέγχου ζωτικών λειτουργιών Ο φόβος της καταστροφής

Διαβάστε περισσότερα

Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας

Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας Κώδικας Δεοντολογίας Επιστημών Πληροφορικής Εξωτερικοί Συνεργάτες Περιεχόμενα Αρχές Δεοντολογίας... 3 Γενικές αρχές δεοντολογίας... 3 Δεοντολογικές αρχές και Κανόνες Ηθικής στις ΤΠΕ... 3 Καθήκοντα... 5

Διαβάστε περισσότερα

Τα βασικά δικαιώματα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε 4 ομάδες:

Τα βασικά δικαιώματα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε 4 ομάδες: Ας δούμε μια τυπική μέρα στη ζωή ενός παιδιού... Ξυπνά το πρωί, τρώει το πρόγευμα του, πάει σχολείο (αν και ίσως με κάποια παράπονα..!), έρχεται πίσω στο σπίτι, απολαμβάνει το μεσημεριανό του, κάνει την

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΟΛΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

ΓΝΩΜΟΛΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΝΩΜΟΛΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑ Ερωτάται αν αν είναι στα πλαίσια ή όχι του Συντάγματος η εφαρμογή της παραγράφου 2 του άρθρου 139 του Κώδικα Δικαστικών Επιμελητών με την έκδοση της προβλεπόμενης Υπουργικής

Διαβάστε περισσότερα

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου

Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ξενοφών Κοντιάδης Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου Ο συνταγματικός θεσμός της συλλογικής αυτονομίας (Εισήγηση στην ημερίδα "Κλαδικές Συλλογικές

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. Εξωσυμβατική ευθύνη Δημοσίου 12/4/2016

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ. Εξωσυμβατική ευθύνη Δημοσίου 12/4/2016 ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Εξωσυμβατική ευθύνη Δημοσίου 12/4/2016 Ευθύνη του Δημοσίου Έννοια ευθύνης του Δημοσίου υποχρέωση του Δημοσίου, των ΟΤΑ, των ΝΠΔΔ, να αποζημιώσουν τρίτα πρόσωπα για ζημίες που έχουν

Διαβάστε περισσότερα

«ΥΠΑΓΩΓΗ ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ»

«ΥΠΑΓΩΓΗ ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Π.Μ.Σ. ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο. Εισαγωγή στο Διοικητικό Δίκαιο 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ.

Διοικητικό Δίκαιο. Εισαγωγή στο Διοικητικό Δίκαιο 1 ο Μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Εισαγωγή στο 1 ο Μέρος Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες,

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Θεσσαλονίκη, 8 Φεβρουαρίου 2018 ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Πέτρος Κ. Τσαντίλας Διδάκτωρ

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 από 5. Τ

Σελίδα 1 από 5. Τ Σελίδα 1 από 5 ΔΕΟ 10 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΟΜΟΙ Α & Α1 & Β ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ 1. Τι είναι κράτος; Κράτος: είναι η διαρκής σε νομικό πρόσωπο οργάνωση λαού

Διαβάστε περισσότερα

IP Chapter II. Σχετικοί κανόνες δεοντολογίας. Συγγραφείς: Holger Furtmayr, Thomas Wenzel, Andreas Frewer

IP Chapter II. Σχετικοί κανόνες δεοντολογίας. Συγγραφείς: Holger Furtmayr, Thomas Wenzel, Andreas Frewer Δράση: «Κατάρτιση δημοσίων λειτουργών (ιατρικών λειτουργών, ψυχολόγων κτλ) για διαπίστωση βασανιστηρίων και ανίχνευση ειδικών αναγκών σε θύματα βασανιστηρίων» Εκπαιδευτής: Dr. Thomas Wenzel Medical University

Διαβάστε περισσότερα

Είστε ασθενής; Έχετε ΚΑΙ δικαιώματα ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΑ..

Είστε ασθενής; Έχετε ΚΑΙ δικαιώματα ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΑ.. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Κοινωνική Υπηρεσία ΠΑΓΝΗ Είστε ασθενής; Έχετε ΚΑΙ δικαιώματα ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΑ....από τη νομοθεσία στην πράξη ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2003 Σαν μια ήσυχη θάλασσα σε τοπίο γαλήνης

Διαβάστε περισσότερα

Το Προστατευόμενο Έννομο Αγαθό στην Πορνογραφία Ανηλίκων

Το Προστατευόμενο Έννομο Αγαθό στην Πορνογραφία Ανηλίκων Φάκελος Το Προστατευόμενο Έννομο Αγαθό στην Πορνογραφία Ανηλίκων Προβλήματα Συρροής Σχετικός με το ζήτημα του προστατευόμενου έννομου αγαθού είναι και ο προβληματισμός για τη συρροή 1 ανάμεσα στην πορνογραφία

Διαβάστε περισσότερα

Σύνταξη γνωματεύσεων. Ποιες οι ευθύνες. Έλενα Παπαευαγγέλου Δικηγόρος

Σύνταξη γνωματεύσεων. Ποιες οι ευθύνες. Έλενα Παπαευαγγέλου Δικηγόρος Σύνταξη γνωματεύσεων. Ποιες οι ευθύνες. Έλενα Παπαευαγγέλου Δικηγόρος Είναι μία ιατρική πράξη. Άρθρο 1 παρ. 3 του ν. 3418/2005 «ΚΩΔΙΚΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ»: «3. Στην έννοια της ιατρικής πράξης περιλαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 10 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1948 ΠΡΟΟΙΜΙΟ Επειδή η αναγνώριση της αξιοπρέπειας, που είναι σύμφυτη σε όλα τα μέλη της ανθρώπινης οικογένειας, καθώς και των ίσων και αναπαλλοτρίωτων

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραµµα Συνηγορίας & Διεκδίκησης Δικαιωµάτων Ασθενών µε Kαρκίνο. Γνώρισε τα ικαιώµατά σου

Πρόγραµµα Συνηγορίας & Διεκδίκησης Δικαιωµάτων Ασθενών µε Kαρκίνο. Γνώρισε τα ικαιώµατά σου Πρόγραµµα Συνηγορίας & Διεκδίκησης Δικαιωµάτων Ασθενών µε Kαρκίνο Γνώρισε τα ικαιώµατά σου Γνωρίζεις τα δικαιώµατα σου ως ασθενής; Γνωρίζοντας τα δικαιώµατά σου µπορείς να τα διεκδικήσεις. Απαίτησε να

Διαβάστε περισσότερα

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 2: Το δίκαιο πρόνοιας και αρωγής ανηλίκων

Δίκαιο των Ανηλίκων. Ενότητα 2: Το δίκαιο πρόνοιας και αρωγής ανηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 2: Το δίκαιο πρόνοιας και αρωγής ανηλίκων Αγγελική Γ. Πιτσελά, Αν. Καθηγήτρια Εγκληματολογίας-Σωφρονιστικής Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006

Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Οργάνωση και Λειτουργία του Κράτους 19 ος Διαγωνισμός ΕΣΔΔ 2 ος Διαγωνισμός ΕΣΤΑ Σάββατο 09 Δεκεμβρίου 2006 Θέμα 2 ον : Η δικαστική λειτουργία αποτελεί μία από τις τρεις θεμελιώδεις λειτουργίες του κράτους.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ. Άρθρο 1. (άρθρο 1 της Οδηγίας) Αντικείμενο της ρύθμισης. Άρθρο 2. (άρθρο 2 της Οδηγίας) Ορισμοί

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ. Άρθρο 1. (άρθρο 1 της Οδηγίας) Αντικείμενο της ρύθμισης. Άρθρο 2. (άρθρο 2 της Οδηγίας) Ορισμοί ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ «Ενσωμάτωση στο ελληνικό δίκαιο της Οδηγίας 2011/99/EE του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Δεκεμβρίου 2011 περί της ευρωπαϊκής εντολής προστασίας» ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κύκλος Κοινωνικής Προστασίας ΠΟΡΙΣΜΑ ΑΚΟΥΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΕ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

Κύκλος Κοινωνικής Προστασίας ΠΟΡΙΣΜΑ ΑΚΟΥΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΕ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Κύκλος Κοινωνικής Προστασίας ΠΟΡΙΣΜΑ [Ν. 3094/03 Συνήγορος του Πολίτη και άλλες διατάξεις, άρ. 4 6] Θέµα: ΑΚΟΥΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΙΑ ΣΕ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη: ρ. Πατρίνα Παπαρρηγοπούλου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΕΥΡΕΣΕΩΝ. Επίκ. Καθηγητής Άγγελος Μπώλος 28.4.2015

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΕΥΡΕΣΕΩΝ. Επίκ. Καθηγητής Άγγελος Μπώλος 28.4.2015 ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΕΥΡΕΣΕΩΝ Επίκ. Καθηγητής Άγγελος Μπώλος 28.4.2015 Ευθύνη Ιατρού: Πειθαρχική ευθύνη: κυρώσεις για παραβιάσεις των καθηκόντων και των υποχρεώσεων

Διαβάστε περισσότερα

Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Δικαίωμα συνέρχεσθαι

Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Δικαίωμα συνέρχεσθαι Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα 03.04.2017 Αικατερίνη Ν. Ηλιάδου Συλλογικές ελευθερίες Δικαιώματα συλλογικής δράσης Δικαίωμα συνέρχεσθαι Ιδιαίτερη σημασία για τη διάδοση των ιδεών και την κοινωνική διεκδίκηση

Διαβάστε περισσότερα

Συνήγορος του Καταναλωτή Νομολογία ΠολΠρωτΑθ 528/2002

Συνήγορος του Καταναλωτή Νομολογία ΠολΠρωτΑθ 528/2002 ΠολΠρωτΑθ 528/2002 Προστασία καταναλωτή. Προστασία προσωπικών δεδομένων. Τράπεζες. Συλλογική αγωγή. Ενώσεις καταναλωτών. Νομιμοποίηση. (..) Ι. Από τις συνδυασμένες διατάξεις των αρ. 4 παρ. 2, 6, 12 παρ.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΑΡΧΕΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ Δίκαιο: είναι το σύνολο των ετερόνομων κανόνων, που ρυθμίζουν, κατά τρόπο υποχρεωτικό, την κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων (βλ. σελ. 5) Δημόσιο Δίκαιο:

Διαβάστε περισσότερα

Δικαιώματα των Θυμάτων. Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων

Δικαιώματα των Θυμάτων. Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων Δικαιώματα των Θυμάτων Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων Η εμπορία ανθρώπων παραβιάζει τα δικαιώματα και επηρεάζει τις ζωές αμέτρητων ανθρώπων τόσο στην Ευρώπη

Διαβάστε περισσότερα

Του Συνεργάτη μας Ηλία Κοντάκου, Δικηγόρου, υπ. διδάκτορος Παν/μίου Αθηνών ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ

Του Συνεργάτη μας Ηλία Κοντάκου, Δικηγόρου, υπ. διδάκτορος Παν/μίου Αθηνών ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ Του Συνεργάτη μας Ηλία Κοντάκου, Δικηγόρου, υπ. διδάκτορος Παν/μίου Αθηνών ΦΥΣΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ Ικανότητα δικαίου έχει κάθε πρόσωπο, φυσικό και νομικό. Η φράση αυτή σημαίνει ότι όλα τα φυσικά και νομικά πρόσωπα

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο. Αστική ευθύνη του δημοσίου 1 ο μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ.

Διοικητικό Δίκαιο. Αστική ευθύνη του δημοσίου 1 ο μέρος. Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Αστική ευθύνη του δημοσίου 1 ο μέρος Αν. Καθηγήτρια Ευγ. Β. Πρεβεδούρου Νομική Σχολή Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ,ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ:ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ,2003-2004

Διαβάστε περισσότερα

Α Π Ο Φ Α Σ Η 141/2012

Α Π Ο Φ Α Σ Η 141/2012 ΑΡΧΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Αθήνα, 05-10-2012 Αριθ. Πρωτ.: Γ/ΕΞ/6349/05-10-2012 Α Π Ο Φ Α Σ Η 141/2012 (Τµήµα) Η Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα συνεδρίασε σε σύνθεση Τµήµατος,

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Πρόλογος... Συντομογραφίες..

Περιεχόμενα. Πρόλογος... Συντομογραφίες.. Πρόλογος...... Συντομογραφίες.. ΙΧ ΧΙΧ 1. Εισαγωγή Ι. Συναίνεση του ασθενούς και ατομικό δικαίωμα προστασίας της υγείας... 1 ΙΙ. Νομοθετικό πλαίσιο της συναίνεσης του ασθενούς. 6 ΙΙΙ. Η σημασία του Κώδικα

Διαβάστε περισσότερα

Εγώ έχω δικαιώματα, εσύ έχεις δικαιώματα, αυτός/αυτή έχει δικαιώματα... Εισαγωγή στα Δικαιώματα του Παιδιoύ

Εγώ έχω δικαιώματα, εσύ έχεις δικαιώματα, αυτός/αυτή έχει δικαιώματα... Εισαγωγή στα Δικαιώματα του Παιδιoύ Εγώ έχω δικαιώματα, εσύ έχεις δικαιώματα, αυτός/αυτή έχει δικαιώματα... Εισαγωγή στα Δικαιώματα του Παιδιoύ Όλοι έχουν δικαιώματα. Επιπλέον, σαν αγόρι ή κορίτσι ηλικίας κάτω των 18 ετών, έχεις ορισμένα

Διαβάστε περισσότερα

Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ΠΡΟΟΙΜΙΟ Άρθρο 1.- Άρθρο 2.-

Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ΠΡΟΟΙΜΙΟ Άρθρο 1.- Άρθρο 2.- Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Υιοθετήθηκε με την από 10.12.1948 υπ αριθμ. 217 Α(ΙΙΙ) απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών Κείμενο: UN Document A/810, p. 71 (1948) ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 4 Iουνίου 2010 Αρ. Πρωτ. : 122406/14910/2010 Χειριστές: Μαρία Βουτσίνου

Αθήνα, 4 Iουνίου 2010 Αρ. Πρωτ. : 122406/14910/2010 Χειριστές: Μαρία Βουτσίνου Αθήνα, 4 Iουνίου 2010 Αρ. Πρωτ. : 122406/14910/2010 Χειριστές: Μαρία Βουτσίνου Προς Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Γενική Διεύθυνση Σωφρονιστικής Πολιτικής Μεσογείων 96 115

Διαβάστε περισσότερα

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 12 η : Δικαίωμα στην εκπαίδευση Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΙΑΤΡΕΙΑ. 1. Το Κράτος μεριμνά για την προώθηση και το συντονισμό των λειτουργιών της πρόληψης, της περίθαλψης και της κοινωνικής

ΨΥΧΙΑΤΡΕΙΑ. 1. Το Κράτος μεριμνά για την προώθηση και το συντονισμό των λειτουργιών της πρόληψης, της περίθαλψης και της κοινωνικής ΨΥΧΙΑΤΡΕΙΑ Ι. Aρ. 12 ΝΔ 104/1973 1. Υπόχρεοι κατά τας κειμένας διατάξεις προς διατροφήν ή περίθαλψην νοσηλευομένων προσώπων και απομακρυνομένων εκ Νοσοκομείων ή Κλινικών Ψυχικών Νόσων, αρνούμενοι όπως

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 11 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Ποινικές όψεις της μετάβασης από το θεραπευτικό στον παρηγορικό στόχο σε ασθενείς ανιάτων χρόνιων θανατηφόρων νόσων

Ποινικές όψεις της μετάβασης από το θεραπευτικό στον παρηγορικό στόχο σε ασθενείς ανιάτων χρόνιων θανατηφόρων νόσων Ποινικές όψεις της μετάβασης από το θεραπευτικό στον παρηγορικό στόχο σε ασθενείς ανιάτων χρόνιων θανατηφόρων νόσων Αναστάσιος K. Καντιάνης Dr. jur. - Δικηγόρος Αλλαγή ιατρικού στόχου επί: Ασθενών προχωρημένου

Διαβάστε περισσότερα

Co-funded by the European Union

Co-funded by the European Union 1 Συμμετοχή Η συμμετοχή είναι δικαίωμα σου! Τα παιδιά, οι νέοι όπως και οι ενήλικες, έχουν το δικαίωμα της παροχής συμβουλών και το δικαίωμα του να εισακούονται σε διαδικασίες που τους αφορούν. Πρώτα όμως

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΙΑΤΡΩΝ

ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΙΑΤΡΩΝ ΙΑΤΡΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΙΑΤΡΩΝ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Ι. ΣΑΚΕΛΛΙΑΔΗΣ, MD, MSc, MFSSoc ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ, ΕΚΠΑ ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ & ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ, ΣΧΟΛΗΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ, ΕΛ.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.)

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.) ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.) ΜΕΤΑ-ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ 1. Προοίμιο Οι ψυχολόγοι αναπτύσσουν ένα έγκυρο και αξιόπιστο σύνολο γνώσεων βασισμένων στην έρευνα και εφαρμόζουν

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Αρχές για το Ρόλο των Δικηγόρων 1

Βασικές Αρχές για το Ρόλο των Δικηγόρων 1 Βασικές Αρχές για το Ρόλο των Δικηγόρων 1 Υιοθετήθηκαν από το Όγδοο Συνέδριο των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη των Εγκλήματος και τη Μεταχείριση των Εγκληματιών Αβάνα, Κούβα, 27 Αυγούστου έως 7 Σεπτεμβρίου

Διαβάστε περισσότερα

Γράφουμε στον πίνακα τη λέξη κλειδί «φονταμενταλισμός», διαβάζουμε τις εργασίες και καταλήγουμε στον ορισμό της. (Με τον όρο φονταμενταλισμός

Γράφουμε στον πίνακα τη λέξη κλειδί «φονταμενταλισμός», διαβάζουμε τις εργασίες και καταλήγουμε στον ορισμό της. (Με τον όρο φονταμενταλισμός ΦΑΣΗ Β: 2 ο δίωρο Γράφουμε στον πίνακα τη λέξη κλειδί «φονταμενταλισμός», διαβάζουμε τις εργασίες και καταλήγουμε στον ορισμό της. (Με τον όρο φονταμενταλισμός (θεμελιωτισμός) εκφράζονται οι τάσεις εμμονής

Διαβάστε περισσότερα

Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών στην ελληνική έννομη τάξη

Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών στην ελληνική έννομη τάξη ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών στην ελληνική έννομη τάξη Μαγδαληνή Γουλάκου ΑΜ: 1340201200086 Ακαδημαϊκό έτος 2013-2014, Εαρινό Εξάμηνο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΠΡΑΞΕΙΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΑΣΜΟΥ

ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΠΡΑΞΕΙΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΑΣΜΟΥ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΠΡΑΞΕΙΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΑΣΜΟΥ EIGE Νοέμβριος 2017 Δείκτης 1 Ετήσιος αριθμός γυναικών (ηλικίας 18 ετών και άνω) θυμάτων συντροφικής βίας από

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Νομοθεσία απασχόλησης για θέματα αναπηρίας Η εργασία είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων συμπεριλαμβανομένου των ανθρώπων με αναπηρία όπως αυτό ορίζεται και προστατεύεται

Διαβάστε περισσότερα

ΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. ΠΡΟΛΟΓΟΣ...VII ΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...ΙΧ ΙΙΙ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...XV ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 ΙΙ. ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΜΗΘΕΙΩΝ

ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΜΗΘΕΙΩΝ ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΜΗΘΕΙΩΝ 1 Περιεχόμενα Εισαγωγή Ισχύς του Κώδικα σελ.3 σελ.3 Α) Κώδικας Δεοντολογίας Προμηθευτών σελ.3 Α.1 Εισαγωγή σελ.3 Α.2 Αρχές και Πρότυπα Συμμόρφωσης σελ.4 Α.3.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγµατος ΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγµατος ΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗΣ ΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ άρθρο 20 παρ. 1 του

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΠΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΖΕΤΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΥΓΕΙΑΣ

ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΠΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΖΕΤΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΥΓΕΙΑΣ 1 ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΠΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΖΕΤΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΥΓΕΙΑΣ Ο παρών κώδικας δεοντολογίας αναφέρεται και αφορά τόσο τον υπεύθυνο της επεξεργασίας (κατά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ/ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

ΑΡΧΕΣ/ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΡΧΕΣ/ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Η εκπαιδευτική έρευνα οφείλει να εφαρμόζει τη δεοντολογία που προβλέπει τον σεβασμό της προσωπικότητας, της

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΜΑΡΙΑΣ ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ &ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΜΑΡΙΑΣ ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ &ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΜΑΡΙΑΣ ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ &ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ Θέμα: Δυνατότητα ψήφου των εκπροσώπων των ΔΕ νοσηλευτών στη Νοσηλευτική Επιτροπή Ι. Τεθέντα υπόψη μου στοιχεία ιστορικού. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας και δικαιώματα των θυμάτων

Περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας και δικαιώματα των θυμάτων Η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, όπου τα άτομα περνούν τις περισσότερες ώρες της ημέρας τους, είναι πλέον σύνηθες φαινόμενο. Ως σεξουαλική παρενόχληση ορίζεται κάθε ανεπιθύμητη λεκτική, μη λεκτική

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 5 ο ΜΑΘΗΜΑ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 5 ο ΜΑΘΗΜΑ Ι. Η Σύμβαση ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 5 ο ΜΑΘΗΜΑ 1. Έννοια της Σύμβασης 2 Κατάρτιση της Σύμβασης 2.1 Κατάρτιση Σύμβασης Πρόταση - Αποδοχή 2.2 Κατάρτιση Σύμβασης σε ένα μόνο στάδιο 2.3 Κατάρτιση Σύμβασης

Διαβάστε περισσότερα

«ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.»

«ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.» Από τη δευτεροβάθμια συνδικαλιστική οργάνωση με την επωνυμία «ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Ο.Σ.Π.Α.» τέθηκαν υπόψη μου το εξής περιστατικά: Οκτώ (8) από τα είκοσι ένα (21) μέλη του Δ.Σ., το

Διαβάστε περισσότερα

Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 7 η : Οικονομικήελευθερία Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

Αποκλιμάκωση. Παρέμβαση σε περίπτωση κρίσης

Αποκλιμάκωση. Παρέμβαση σε περίπτωση κρίσης M0 A4 ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ Αποκλιμάκωση Inte και Παρέμβαση σε περίπτωση κρίσης σε Κέντρα Φιλοξενίας Συνήθως, υπάρχει νόημα διαχωρισμού μεταξύ ευεργετικών δομικών συνθηκών, ευνοϊκής συμπεριφοράς των εργαζομένων

Διαβάστε περισσότερα

Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών

Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών Τα Συνταγματικά δικαιώματα των αλλοδαπών Όνομα: Λυδία Βραδή ΑΜ:1340200700040 Διδάσκοντες: Α. Δημητρόπουλος, Σ. Βλαχόπουλος Μάθημα: Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα Δ Εξάμηνο Περιεχόµενα Σελ. Περιεχόµενα...2-3

Διαβάστε περισσότερα

"Τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα στο Σύνταγμα του Μαυροβουνίου"

Τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα στο Σύνταγμα του Μαυροβουνίου Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Δημοσίου Δικαίου Μάθημα: Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκων Καθηγητής: κ. Αν. Δημητρόπουλος "Τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα στο Σύνταγμα του Μαυροβουνίου" Η Βουλή της Δημοκρατίας του

Διαβάστε περισσότερα

Εργασιακά Θέματα. «Η Υποχρέωση Πρόνοιας του Εργοδότη»

Εργασιακά Θέματα. «Η Υποχρέωση Πρόνοιας του Εργοδότη» Εργασιακά Θέματα «Η Υποχρέωση Πρόνοιας του Εργοδότη» Περιεχόμενα 1. Η υποχρέωση πρόνοιας του εργοδότη Συνοπτική παρουσίαση. 2 2. Γενική εργοδοτική υποχρέωση πρόνοιας Έννοια..... 3 3. Περιεχόμενο γενικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1. ΟΙ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΥΠΕΡΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ (ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ)

Η ΑΡΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1. ΟΙ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΥΠΕΡΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ (ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ) Η ΑΡΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1. ΟΙ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΥΠΕΡΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ (ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ) Σύμφωνα με το άρθρο 19 του ελληνικού Συντάγματος: "1. Το απόρρητο των

Διαβάστε περισσότερα