Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση

Transcript

1 Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 9(15): Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση ρ. Απόστολος Παπαδούλης Εντεταλµένος ιδασκαλίας (Π 407/80) Τµήµα Μηχανολόγων Μηχανικών Βιοµηχανίας και Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας και ιευθυντής του Συνδέσµου Βιοµηχανιών Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδας Γιώργος Πετράκος Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πεδίο Άρεως, Βόλος, τηλ: Γιάννης Ψυχάρης Λέκτορας, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Περίληψη Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να καταγράψει και να αξιολογήσει ολόκληρο το φάσµα των επενδυτικών κινήτρων που εφαρµόστηκαν κατά καιρούς στην Ελλάδα, µε ιδιαίτερη αναφορά στη σηµασία τους για την περιφερειακή ανάπτυξη. Η πρωτοτυπία του έγκειται στο γεγονός ότι αναφέρεται τόσο στα κίνητρα που παρέχονται στις επιχειρήσεις από τους αναπτυξιακούς νόµους, όσο και σε αυτά που προσφέρονται από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, καθώς και από άλλα, συµπληρωµατικά, και ανεξάρτητα από τα προηγούµενα, προγράµµατα. Από την λεπτοµερή καταγραφή των διαφόρων µορφών κινήτρων προκύπτει ότι αυτά καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα θεµάτων, προσαρµόζονται στις σύγχρονες απαιτήσεις, αλλά δεν είναι προφανές ότι ενισχύουν σε προτεραιότητα την περιφερειακή ανάπτυξη. Λέξεις κλειδιά: Αναπτυξιακός Νόµος, Περιφερειακή Πολιτική, Περιφερειακή Ανάπτυξη, Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, Επενδυτικές Ενισχύσεις Απρίλιος 2003 Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολη, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως, Βόλος, Τηλ: , ιαθέσιµο ηλεκτρονικά στη διεύθυνση:

2

3 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση Εισαγωγή Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ένας συνεχώς αυξανόµενος αριθµός χωρών έχει λάβει σειρά χρηµατοδοτικών και κυρίως φορολογικών µέτρων για την ενίσχυση και προώθηση των επενδύσεων. Πολλές χώρες, κυρίως της υτικής Ευρώπης, υιοθέτησαν πολιτικές περιφερειακής ανάπτυξης µε στόχο την βελτίωση της χωρικής κατανοµής των οικονοµικών δραστηριοτήτων και την µείωση των περιφερειακών ανισοτήτων στις ευκαιρίες εισοδήµατος και απασχόλησης. Προσπάθησαν, δηλαδή, να πετύχουν ισόρροπη οικονοµική ανάπτυξη. Τα µέτρα που χρησιµοποιήθηκαν γι αυτό τον σκοπό ήταν διττής µορφής. Χρηµατοδοτικά και φορολογικά κίνητρα προς τις επιχειρήσεις και βελτίωση της υποδοµής των λιγότερο αναπτυγµένων περιοχών (Yuill et al. 1999; Begg, 2002; Martin 1998; Faini and Schiantarelli, 1987; Wishlade, 1995; Martin and Schulze Steinen, 1997; Shah, 1995). Αυτές οι εξελίξεις στην περιφερειακή οικονοµική πολιτική της υτικής Ευρώπης επηρέασαν και την φιλοσοφία της αναπτυξιακής πολιτικής στην Ελληνική Οικονοµία µε κάποια σοβαρή καθυστέρηση. Η χώρα µας, όπως και άλλες χώρες, έχει χρησιµοποιήσει µια σειρά από πολιτικές στήριξης της βιοµηχανικής δραστηριότητας προκειµένου να πετύχει δύο σηµαντικούς στόχους: την ανάπτυξη της βιοµηχανίας και την µείωση των περιφερειακών ανισοτήτων. Ο πρώτος στόχος επιδιώκει την αύξηση των επενδύσεων, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τον εκσυγχρονισµό των επιχειρήσεων (Γιαννίτσης 1985; Ξανθάκης 1986; Μητσός 1989) ενώ ο δεύτερος επιδιώκει την ανάπτυξη των λιγότερο ευνοηµένων νοµών και περιφερειών της χώρας (ΚΕΠΕ, 1980; Κώττης 1980; Καυκαλάς 1984; Χασσίδ 1983; Καλογήρου κ.α. 1989; Αλεξάκης 1990; Λεµονιά, 1991; Μανασσάκης 1978; Πατσουράτης 1993; Κιούκης και Παπακωνσταντινίδης 1985). Παράλληλα, όµως, και ίσως µε µεγαλύτερη έµφαση, υιοθετήθηκαν µικροοικονοµικές πολιτικές, που στόχευαν να ενθαρρύνουν συγκεκριµένες δραστηριότητες, όπως η έρευνα και η ανάπτυξη, η προστασία του περιβάλλοντος, η εξοικονόµηση ενέργειας, ο εκσυγχρονισµός των µικροµεσαίων επιχειρήσεων. Επιπλέον αυτών, ελήφθησαν και άλλα σηµαντικά µέτρα, που αποσκοπούσαν στην παροχή βοήθειας σε κλάδους που ήταν σε ύφεση, στην προώθηση προγραµµάτων τεχνολογικής αναβάθµισης, τεχνικής επαγγελµατικής κατάρτισης και παροχής τεχνικής βοήθειας, προγράµµατα υποστήριξης κλάδων υψηλής τεχνολογίας, αλλά και κλάδων που δηµιουργούν υψηλή τεχνολογία. Οι επιδράσεις, όµως, αυτές δεν είχαν τον ολοκληρωµένο και µακρόπνοο χαρακτήρα που απαιτούσε η Ελληνική πραγµατικότητα. Αν και η έµφαση στη βιοµηχανική ανάπτυξη (τουλάχιστον κατά την πρώτη µεταπολεµική περίοδο) ήταν σωστή, δεν υπήρξε Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)

4 316 Απόστολος Παπαδούλης, Γιώργος Πετράκος, Γιάννης Ψυχάρης ταυτόχρονα και έγκαιρα µια συστηµατική περιφερειακή πολιτική συµβατή µε την εθνική βιοµηχανική πολιτική. Η περιφερειακή συνιστώσα στην αναπτυξιακή πολιτική ήλθε σχετικά αργά, εφαρµόστηκε µε περιστασιακό τρόπο, και δεν είχε µια σαφή σύνδεση και αναφορά σε προγράµµατα περιφερειακής ανάπτυξης (Μαγγανά-Κακαουνάκη 1991; Λαµπριανίδης 1989). Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να καταγράψει και να αξιολογήσει τις σηµαντικότερες πολιτικές οι οποίες εφαρµόσθηκαν και εφαρµόζονται επιδιώκοντας ή συµβάλλοντας άµεσα ή έµµεσα την ανάπτυξη της µεταποιητικής δραστηριότητας στην ελληνική περιφέρεια. Η υπόλοιπη εργασία έχει την εξής διάρθρωση: Η επόµενη ενότητα κάνει µια σύντοµη ιστορική αναδροµή στους αναπτυξιακούς νόµους των πρώτων µεταπολεµικών δεκαετιών, ενώ η ενότητα 3 παρουσιάζει και αναλύει τους αναπτυξιακούς νόµους που εφαρµόστηκαν από την αρχή της δεκαετίας του 1980 έως σήµερα. Στην ενότητα 4 παρουσιάζονται και αναλύονται τα ειδικά αναπτυξιακά προγράµµατα του Β ΚΠΣ και Γ ΚΠΣ, ενώ στην επόµενη ενότητα αναλύονται συνοπτικά µια σειρά από άλλες πολιτικές ενίσχυσης της περιφερειακής βιοµηχανίας. Τέλος, στην ενότητα 6, γίνεται µια προσπάθεια συνολικής αξιολόγησης της αποτελεσµατικότητας των πολιτικών που εφαρµόστηκαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες. 2. Μια σύντοµη ιστορική αναδροµή Ο πρώτος νόµος που ψηφίστηκε για την προσέλκυση επενδύσεων, ο οποίος χαρακτηρίζεται αναπτυξιακός µε την ευρύτερη έννοια του όρου, ήταν το Ν..2687/53. Με τον νόµο αυτόν, που δεν παρείχε επιχορηγήσεις, καθορίζονταν τα προνόµια και ο βαθµός προστασίας που απολάµβαναν τα ξένα κεφάλαια, που εισάγονταν στην Ελλάδα για την πραγµατοποίηση επενδύσεων. Σε γενικές γραµµές, διασφάλιζε στον επενδυτή τη µη αλλαγή όρων της επένδυσής του χωρίς την προηγούµενη συγκατάθεσή του, το αναπαλλοτρίωτο της επένδυσης, την εξαγωγή συναλλάγµατος για τον επαναπατρισµό των κεφαλαίων του, την εξαγωγή λογικού ύψους κερδών κλπ. Ο επόµενος και σηµαντικός για την οικονοµική ανάπτυξη της χώρας νόµος ήταν ο Ν.4171/61, ο οποίος θέσπιζε διαφόρων ειδών σηµαντικά προνόµια και διευκολύνσεις για την πραγµατοποίηση αποκλειστικά µεγάλων επενδύσεων. Ο νόµος αυτός συνέβαλε στην δηµιουργία της βασικής βιοµηχανικής υποδοµής της χώρας, αφού όλες οι βιοµηχανικές µονάδες έχουν απολαύσει των κινήτρων του. Ακολούθησε στη συνέχεια µία σειρά από νοµοθετήµατα της δικτατορίας, όπως 147/67, 148/67, 1087/71, 1312/72, 1297/72, τα οποία κινήθηκαν σχεδόν µέσα στα ίδια πλαίσια. Παρότι σε ορισµένα από αυτά έγινε η προσπάθεια να ληφθεί υπόψη και το περιφερειακό κριτήριο, εντούτοις η προσπάθεια αποδείχθηκε ανεπαρκής µε αποτέλεσµα την ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

5 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση 317 υπερσυγκέντρωση βιοµηχανικών µονάδων στην Αττική. Πάντως, το Ν..1312/72 εισήγαγε δύο σηµαντικές καινοτοµίες: Τον θεσµό των επιχορηγήσεων στην στοιχειώδη µορφή τους και την καθιέρωση της αρχής της ελάχιστης ίδιας συµµετοχής του επενδυτή στις επενδυτικές δαπάνες. Στην µεταπολίτευση θεσπίστηκε ο νόµος Ν.289/76, ο οποίος παρείχε κίνητρα για την ανάπτυξη των παραµεθορίων περιοχών της Θράκης και των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Τα κίνητρα που προέβλεπε ήταν αφορολόγητες εκπτώσεις, επιδότηση επιτοκίου και επιχορήγηση του κόστους κατασκευής των κτιριακών εγκαταστάσεων. Το 1978 θεσπίστηκε ο Ν.849/78, που ήταν η πρώτη ολοκληρωµένη προσπάθεια για δηµιουργία ενός συστήµατος επενδυτικών κινήτρων µε περιφερειακή διάρθρωση. Ειδικότερα, κατένειµε την Επικράτεια σε πέντε περιοχές (Α, Β, Γ,, Ε), αφορούσε κυρίως την βιοµηχανία και την βιοτεχνία, ενώ ορισµένα κίνητρά του απευθύνονταν στις µεταλλευτικές επιχειρήσεις, παρέχοντας άτοκη ενίσχυση, επιδότηση επιτοκίου και αφορολόγητες εκπτώσεις. Επίσης, µε τον νόµο αυτό έγινε προσπάθεια να ενισχυθούν έντονα ειδικές επενδύσεις για το περιβάλλον, την έρευνα και την εξοικονόµηση ενέργειας. Το 1981 διαπιστώθηκε πως στους προηγούµενους νόµους ίσχυαν πολλές διατάξεις ασύνδετες και άσχετες µεταξύ τους, µε αποτέλεσµα την θέσπιση του Ν.1116/81, ο οποίος κατήργησε όλους τους προηγούµενους αναπτυξιακούς νόµους. Το νοµοθέτηµα αυτό αποτέλεσε το πρώτο ολοκληρωµένο σύστηµα επενδυτικών κινήτρων περιφερειακής ανάπτυξης. Παρείχε επίσης κίνητρα για µετεγκατάσταση από τα δύο µεγάλα αστικά κέντρα και απαγόρευε την παροχή κινήτρων σε υπερκορεσµένες περιοχές, όπως η Αττική. Καθιέρωσε τις επιχορηγήσεις, ως το σηµαντικότερο επενδυτικό κίνητρο, το πρώτο τολµηρό όπως λέγεται βήµα της Πολιτείας, για την προσέλκυση επενδύσεων. Με τον νόµο αυτό ετίθετο ουσιαστικά πλέον το θέµα της περιφερειακής ανάπτυξης, στόχος που µέχρι τότε περνούσε σε δεύτερη µοίρα. Ο Ν.1116/81 στάθηκε, όµως, ιδιαίτερα άτυχος καθώς λίγους µήνες µετά την ισχύ του καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Ν.1262/82, ο οποίος εφαρµόστηκε για µία οκταετία µε αρκετή επιτυχία. 3. Οι αναπτυξιακοί νόµοι της περιόδου Όπως έχει προαναφερθεί, οι κατά καιρούς εφαρµοζόµενοι αναπτυξιακοί νόµοι που παρέχουν οικονοµικά και φορολογικά κίνητρα, υπήρξαν τα βασικά «εργαλεία» του κράτους ενίσχυσης τόσο των βιοµηχανικών επενδύσεων όσο και της περιφερειακής ανάπτυξης. Για την εξυπηρέτηση του πρώτο στόχου, οι αναπτυξιακοί αυτοί νόµοι θεσπίζουν άµεσες οικονοµικές επιχορηγήσεις και φορολογικές ελαφρύνσεις και Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)

6 318 Απόστολος Παπαδούλης, Γιώργος Πετράκος, Γιάννης Ψυχάρης εκπτώσεις, ώστε να προσελκυστεί το κεφάλαιο και να υλοποιήσει επενδυτικά σχέδια. Για την εξυπηρέτηση του δεύτερου στόχου, οι νόµοι χωρίζουν την ελληνική Επικράτεια σε ευρείες γεωγραφικές ζώνες κινήτρων και ανάλογα µε το επίπεδο ανάπτυξής τους θεσπίζουν αντίστοιχα ποσοστά επιχορηγήσεων και ελαφρύνσεων, ώστε να κατευθυνθούν οι επενδύσεις, κατά το δυνατόν, στις περισσότερο αναπτυξιακά προβληµατικές περιοχές της χώρας Ο αναπτυξιακός νόµος 1262/82 Στην διάρκεια της δεκαετία του 80, εφαρµόσθηκε ο αναπτυξιακός νόµος 1262/82, (Αθανασόπουλος 1983) ο οποίος είχε µία οκταετή επιτυχή σταδιοδροµία. Ο νόµος αυτός διαίρεσε την χώρα σε τέσσερις ζώνες κινήτρων (Πίνακας 1) και καθιέρωσε ως απαραίτητη προϋπόθεση την ιδία συµµετοχή για την υπαγωγή των επενδύσεων στις ευεργετικές του διατάξεις. Παράλληλα, προώθησε την οργάνωση εξειδικευµένων υπηρεσιών αξιολόγησης στο κέντρο και στις περιφέρειες. Για την εποχή του ο νόµος θεωρήθηκε ως αρκετά καινοτόµος και ο ρόλος του ως καθοριστικός στην διευκόλυνση των επενδυτών να αντιµετωπίσουν το άµεσο πρόβληµα εξεύρεσης επενδυτικών κεφαλαίων. Απολογιστικά, όπως προκύπτει και από τα στοιχεία του Πίνακα 2, ο Ν.1262/82 εισέφερε σηµαντικούς πόρους για την ανάπτυξη του µεταποιητικού έργου και την κινητοποίηση επενδυτικών κεφαλαίων. Πίνακας 1. Τα κίνητρα του Ν.1262/82 Ζώνες κινήτρων Επιχορήγηση Επιδότηση επιτοκίου δανεισµού Αφορολόγητες εκπτώσεις Ποσοστό αφορολόγη της έκπτωσης Ποσοστό ετήσιων κερδών που µπορεί να φθάσει η αφορολόγητη έκπτωση Αυξηµένες Αποσβέσεις Α βάρδια Β βάρδια Γ βάρδια Α Οµάδα κινήτρων Β Οµάδα κινήτρων Ενιαίο κίνητρο για την Α και Β Οµάδα Α % 40% Β 10-25% 10-25% 40% 60% 20% 40% 80% Γ 15-40% 15-40% 55% 75% 35% 70% 120% 20-50% 20-50% 70% 90% 50% 100% 150% Βεβαίως, όπως παρατηρείται, το µέσο ύψος επένδυσης κινήθηκε σε σχετικά χαµηλά επίπεδα, περίπου 60 εκ. δρχ., στοιχείο που υποδηλώνει ότι ένα µεγάλο µέρος των επενδυτικών σχεδίων αφορούσε επενδύσεις έντασης εργασίας παρά έντασης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

7 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση 319 τεχνολογίας. Αυτό προκύπτει και από την σχέση του συνολικού ύψους επενδύσεων προς το σύνολο των νέων θέσεων απασχόλησης, η οποία δεν ξεπερνάει τα 6 εκατ. δρχ. Οι εξηγήσεις για την κατάσταση αυτή έχουν σχέση, κυρίως, µε το ισχύον επιχειρηµατικό κλίµα κατά την δεκαετία του 80, του οποίου η ρευστότητα, η αντιφατικότητα και η ασάφεια ως προς τις προθέσεις και τις επιδιώξεις συνετέλεσαν στην αδράνεια του µεγάλου επενδυτικού κεφαλαίου, µε αποτέλεσµα η χώρα να στερηθεί µεγάλων επενδυτικών σχεδίων. Πίνακας 2. Συγκεντρωτικά αποτελέσµατα εγκεκριµένων επενδύσεων του Ν.1262/82 (από µέχρι ) σε εκ. δρχ. Σύνολο Τοµέας ευτερογενής Αριθµός Επενδύσεων (Ν) Ύψος Επενδύσεων (Ι) Επιχορηγήσεις Επιχορηγήσεις ως ποσοστό των επενδύσεων 34% Εκτιµούµενη Επιδότηση επιτοκίου άνειο Επιδοτούµενο άνειο Επιδοτούµενο ως ποσοστό των επενδύσεων 36% Ίδια κεφάλαια Ίδια κεφάλαια ως ποσοστό των Επενδύσεων 32% Νέες θέσεις (Ε) Μέσο µέγεθος επένδυσης (Ι/Ν) 61,3 Μέση επενδυτική δαπάνη ανά θέση εργασίας (Ι/Ε) 6,0 Μέσος αριθµός νέων θέσεων εργασίας ανά επένδυση (Ε/Ν) 10,2 Πηγή: Επεξεργασία από στοιχεία επενδύσεων του ΥΠΕΘΟ Ορισµένες από τις µεγαλύτερες αδυναµίες, που χαρακτήρισαν τον Ν. 1262/82, κατά την εφαρµογή του, ήταν η αδυναµία άµεσης παρακολούθησης των υλοποιούµενων σχεδίων, ο χαµηλός ρυθµός εκταµίευσης των πόρων καθώς και η έλλειψη προαπαίτησης εκθέσεων βιωσιµότητας των εγκρινόµενων επενδυτικών σχεδίων Οι αναπτυξιακοί νόµοι 1892/90 και 2234/94 Το 1990, ο αναπτυξιακός νόµος 1262/82 καταργήθηκε και την θέση του πήρε ένα νέο νοµοθέτηµα, ο νόµος 1892/90, ο οποίος το 1994 βελτιώθηκε και συµπληρώθηκε από τον νόµο 2234/94 (Ψυχάρης και Παπαδάκη 1996). Ο νόµος αυτός εισήγαγε σηµαντικές αλλαγές, επί τα βελτίω, σε σχέση µε τον προηγούµενο. Συνοπτικά, µεταξύ των άλλων: o θέσπισε την υποβολή των επενδυτικών προγραµµάτων σε δύο περιόδους µέσα στο έτος και την οµαδική έγκριση των επενδύσεων σε δύο περιόδους, βάσει προγραµµατισµού των κονδυλίων επιχορηγήσεων, Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)

8 320 Απόστολος Παπαδούλης, Γιώργος Πετράκος, Γιάννης Ψυχάρης o κατάργησε το ελάχιστο και το µέγιστο ποσοστό επιχορήγησης κατά περιοχή και το αντικατέστησε µε συγκεκριµένο ποσοστό επιχορήγησης, o αύξησε τα ελάχιστα όρια της ίδιας συµµετοχής (40% για την Β Ζώνη, 35% για την Γ, 25% για την και 15% για την Θράκη), µε στόχο την εξασφάλιση της βιωσιµότητας των επενδυτικών σχεδίων, o θέσπισε το ελάχιστο όριο επένδυσης (60 εκ. δρχ. για τις ατοµικές) για να είναι δυνατή η υπαγωγή στα κίνητρα επιχορήγησης επιδότησης, o εισήγαγε υψηλότερα ποσοστά επιχορήγησης για ειδικές επενδύσεις και για ολοκληρωµένα επιχειρηµατικά σχέδια, ανεξαρτήτως τόπου εγκατάστασης, στ. επέβαλε την υλοποίηση των νέων επενδύσεων στις Βιοµηχανικές Περιοχές της ΕΤΒΑ, και o θεσµοθέτησε, για πρώτη φορά, τον έλεγχο της έναρξης της παραγωγικής λειτουργίας της επένδυσης, µε ανώτερο όριο το έτος από την ολοκλήρωση της υλοποίησής της. Γενικά το καθεστώς αυτό, µε δεδοµένο και το περιορισµένο µέγεθος των διατιθέµενων πόρων υπήρξε αρκετά φειδωλός σε σχέση µε τον προηγούµενο νόµο (Πίνακας 3), αλλά θεωρείται ότι βελτίωσε τις επενδυτικές ισορροπίες, τόσο ως προς την ποιότητα και την βιωσιµότητα των σχεδίων όσο και ως προς τα µεγέθη τους. Πίνακας 3. Τα κίνητρα του Ν. 1892/90 Ζώνες Κινήτρων Επιχορήγηση Επιδότηση επιτοκίου δανεισµού Αφορολόγητες εκπτώσεις Ποσοστό αφορολόγη της έκπτωσης Ποσοστό ετήσιων κερδών που µπορεί να φθάσει η αφορολόγητη έκπτωση Αυξηµένες Αποσβέσεις Α βάρδια Β βάρδια Γ βάρδια Α Οµάδα κινήτρων Β Οµάδα κινήτρων Ενιαίο κίνητρο για την Α και Β οµάδα Α % 40% Β 15% 15% 60% 60% 20% 40% 80% Γ 25% 25% 75% 75% 35% 70% 120% 35% 35% 90% 90% 50% 100% 150% Θράκη 45% 45% 100% 100% 50% 100% 150% Στον Πίνακα 4, παρατίθενται απολογιστικά στοιχεία σχετικά µε τις εγκεκριµένες επενδύσεις στο συγκεκριµένο αναπτυξιακό καθεστώς. Σύµφωνα µε αυτά, προκύπτει ότι το µέσο ύψος επένδυσης διαµορφώνεται πλέον σε αρκετά υψηλό επίπεδο, στα 300/500 περίπου εκ. δρχ. Αντίστοιχα, η σχέση του συνολικού ύψους των επενδύσεων προς το ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

9 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση 321 σύνολο των νέων θέσεων απασχόλησης τετραπλασιάζεται σε σχέση µε την αντίστοιχη του Ν.1262/82, και φτάνει στα 26/34 εκ. δρχ. περίπου. Η εικόνα αυτή πείθει ότι τα σχέδια είτε δηµιουργίας νέων µονάδων είτε εκσυγχρονισµού αφορούσαν περισσότερο σε επενδύσεις έντασης τεχνολογίας και κεφαλαίου παρά σε επενδύσεις έντασης εργασίας. Πίνακας 4. Συγκεντρωτικά αποτελέσµατα εγκεκριµένων επενδύσεων του Ν.1892/90 και Ν.2234/94 (από µέχρι ) σε χιλ. ευρώ Σύνολο Τοµέας Όλοι οι τοµείς Αριθµός Επενδύσεων (Ν) Ύψος Επενδύσεων (Ι) ,54 Επιχορηγήσεις ,47 Επιχορηγήσεις ως ποσοστό των επενδύσεων 36,96% Εκτιµούµενη Επιδότηση επιτοκίου άνειο Επιδοτούµενο άνειο Επιδοτούµενο ως ποσοστό των επενδύσεων 17,76% Ίδια κεφάλαια Ίδια κεφάλαια ως ποσοστό των Επενδύσεων 42,22 Νέες θέσεις (Ε) Μέσο µέγεθος επένδυσης (Ι/Ν) 1.638,60 Μέση επενδυτική δαπάνη ανά θέση εργασίας (Ι/Ε) 101,67 Μέσος αριθµός νέων θέσεων εργασίας ανά επένδυση (Ε/Ν) 16,1 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων επενδύσεων του ΥΠΕΘΟ Επίσης, η ίδια συµµετοχή των επιχειρηµατικών φορέων φαίνεται να ενισχύεται σηµαντικά, φτάνοντας το 42% περίπου, έναντι του 32% που έφτανε µε τον Ν.1262/82. Φαίνεται, δηλαδή, ότι παρουσιάζεται µία βελτιωµένη επενδυτική εικόνα, η οποία προκύπτει όχι µόνον από την εξορθολογικοποίηση του καθεστώτος των επενδυτικών κινήτρων αλλά και από τις διάφορες προσπάθειες, που έχουν συντελεσθεί, µέσα στην δεκαετία του 90 για βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος και την αποκατάσταση βασικών κανόνων λειτουργίας της αγοράς. Η αντίδραση των κλάδων στο αναπτυξιακό αυτό καθεστώς υπήρξε ποικίλη και ανάλογη προς τον δυναµισµό και τα επιχειρηµατικά µεγέθη, που διακρίνουν τον καθένα ξεχωριστά. Μεγάλη προσέλευση επιχειρήσεων παρατηρείται συνήθως σε κλάδους, στους οποίους συγκεντρώνεται η παραδοσιακή παραγωγική εξειδίκευση. Γενικά, η κλαδική σύνθεση των ολοκληρωµένων επενδύσεων εµφανίζει σηµαντική συγκέντρωση. Είναι χαρακτηριστικό ότι πέντε κλάδοι συγκεντρώνουν περισσότερο από το 51% των συνολικών επενδύσεων. Ειδικότερα, πρόκειται για τους κλάδους των Τροφίµων (20%), της Κλωστοϋφαντουργίας (9%), των Προϊόντων Μετάλλου (8%), των Πλαστικών (7%) και των Εκτυπώσεων (7%). Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)

10 322 Απόστολος Παπαδούλης, Γιώργος Πετράκος, Γιάννης Ψυχάρης Με τις βελτιώσεις και τις συµπληρώσεις, που επέφερε ο νόµος 2234/94 στον νόµο 1892/90, εισήγαγε και µία πολύ σηµαντική οµάδα επενδυτικών εργαλείων, που περιγράφεται σε δύο άρθρα του νόµου αυτού, το άρθρο 23α και το άρθρο 23β Τα Επενδυτικά Κίνητρα του Άρθρου 23α του νόµου 2234/94 Το άρθρο 23α επιχορηγεί µε υψηλότερα από τα ισχύοντα ποσοστά επενδύσεις, οι οποίες έχουν ολοκληρωµένη µορφή και είναι αποτυπωµένες σε Επιχειρηµατικά Σχέδια (Business Plan). Τα Σχέδια αυτά, η διάρκεια εφαρµογής των οποίων είναι πολυετής (2-5 χρόνια), µπορούν να υλοποιούνται µόνον από µεταποιητικές βιοµηχανίες ή από επιχειρήσεις παραγωγής λογισµικού που λειτουργούν για τουλάχιστον πέντε χρόνια, και µπορούν να αφορούν σε επενδύσεις όχι µόνον κλασσικές (µηχανήµατα, κτίρια, µεταφορικά µέσα κλπ) αλλά και σε επενδύσεις που έχουν σχέση µε την εγκατάσταση συστηµάτων διασφάλισης της ποιότητας, προώθησης των πωλήσεων, συµµετοχής σε εκθέσεις, δηµιουργίας δικτύων διανοµών, επιµόρφωσης του προσωπικού, κατάρτισης µελετών οργάνωσης διοικητικών και παραγωγικών διαδικασιών και σχεδίων εµπορικής ανάπτυξης κλπ. ηλαδή, πέραν της επιχορήγησης βασικών επενδύσεων το άρθρο 23α επιχορηγεί και τις λεγόµενες άϋλες επενδύσεις. Βασική προϋπόθεση χρηµατοδότησης των Επιχειρηµατικών Σχεδίων, πλην του ολοκληρωµένου τους χαρακτήρα είναι και το ελάχιστο ύψος του προϋπολογισµού τους, το οποίο για µεταποιητικές επιχειρήσεις ορίζεται το 1 δις δρ. και για τις επιχειρήσεις παραγωγής λογισµικού τα 500 εκ. δρ. Θα πρέπει επίσης να σηµειωθεί, ότι µεταξύ των άλλων, οι επιχειρήσεις, που υλοποιούν επενδύσεις του άρθρου 23α έχουν δεσµευτεί να επιτύχουν συγκεκριµένους στόχους ανάπτυξης του κύκλου εργασιών τους, του ρυθµού εξαγωγικής δραστηριότητας αλλά και της απασχόλησης. Από το περιεχόµενο των επενδύσεων, που επιχορηγεί το άρθρο 23α, γίνεται προφανές ότι επιδιώκει να δώσει την δυνατότητα, στις µεσαίου και µεγάλου µεγέθους ελληνικές µεταποιητικές επιχειρήσεις να αποκτήσουν πρόσβαση και να ενισχύσουν µε συγκεκριµένες επενδυτικές δραστηριότητες όχι µόνον τα πεδία, που αφορούν την παραγωγική διαδικασία, αλλά και εκείνα που είτε προηγούνται είτε έπονται αυτής. Επιπλέον, εισάγει µία σηµαντική παράµετρο για την ορθολογική λειτουργία των επιχειρήσεων και την διαµόρφωση ενεργειών, που αποσκοπούν στην επιβίωση και στην καλύτερη παρουσία τους στην αγορά. Η παράµετρος αυτή έχει σχέση µε τον προγραµµατισµό τόσο των επενδυτικών τους ενεργειών στον χρόνο, που σηµαίνει έρευνα για την απόκτηση των αναγκαίων επενδυτικών αγαθών, συνεργασία µε εξωτερικούς συµβούλους, εφαρµογή ερευνητικών αποτελεσµάτων, εξασφάλιση ίδιων και ξένων κεφαλαίων, αναπροσαρµογή των αρχικών επιδιώξεων, ώστε να υλοποιηθούν πλήρως οι οικονοµικοί στόχοι κλπ. ηλαδή, οι επιχειρήσεις από ένα καθεστώς επιχορηγούµενων επενδύσεων αρκετά ελαστικό και χωρίς συγκεκριµένες επιδιώξεις ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

11 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση 323 εισέρχονται σε ένα νέο µε προαποφασισµένες και προσυµφωνηµένες ενέργειες, οι οποίες έχουν µία αιτιατή σχέση µε την ανάπτυξή τους, όπως αυτή περιγράφεται σε εξ αρχής τεθέντες στόχους. Το ποσοστό της επιχορήγησης ανέρχεται σε 35%, ανεξαρτήτως ζώνης κινήτρων, στην οποία υλοποιείται η επένδυση Τα Επενδυτικά Κίνητρα του Άρθρου 23β του νόµου 2234/94 Το άρθρο 23β επιλαµβάνεται της επιχορήγησης µε υψηλότερα από τα τρέχοντα ποσοστά Ειδικών Επενδύσεων, και δικαίωµα συµµετοχής σ αυτό είχαν επιχειρήσεις µεταποιητικές καθώς και παροχής υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Οι ειδικές αυτές επενδύσεις αναφέρονται σε απόκτηση συστηµάτων διασφάλισης της ποιότητας, σε δαπάνες για την µετατροπή συµβατικών παραγωγικών µονάδων σε ευέλικτες, σε εισαγωγή τεχνολογίας φιλικής προς το περιβάλλον, σε παραγωγή καινοτοµικών προϊόντων και την εισαγωγή καινοτοµιών στην παραγωγική διαδικασία, σε δαπάνες για την κατοχύρωση εφευρέσεων και ευρεσιτεχνιών, σε εγκατάσταση και λειτουργία εργαστηρίων ποιότητας και σε δηµιουργία µονάδων οικολογικής αποσυναρµολόγησης και διάλυσης προϊόντων εγχώριας κατανάλωσης. Το ελάχιστο ύψος του προϋπολογισµού των επενδύσεων του άρθρου αυτού κυµαίνεται, ανάλογα µε το περιεχόµενό τους από 50 εκ. δρχ. έως 250 εκ. δρχ. Οι επενδύσεις που επιχορηγούνται από το 23β αναφέρονται, κατά βάση, σε εκσυγχρονιστικές ενέργειες των επιχειρήσεων µε στόχο την απόκτηση ευελιξίας στην παραγωγική τους διαδικασία, την εισαγωγή στοιχείων ποιότητας και ταυτοποίησης των προϊόντων τους καθώς και καινοτοµικών εφαρµογών, την ανάπτυξη και την κατοχύρωση της εφευρετικότητας και των ευρεσιτεχνιών τους και την υποστήριξη όλων αυτών των ενεργειών µε τις απαιτούµενες εγκαταστάσεις και τον ανάλογο σύγχρονο µηχανολογικό εξοπλισµό. Η δυνατότητα, που παρέχει το συγκεκριµένο άρθρο στις επιχειρήσεις, οι οποίες µπορούν να είναι µικρές, µεσαίες και µεγάλες, ανεξαρτήτως ζώνης κινήτρων υλοποίησης, έχει σχέση µε την διαµόρφωση ενός θετικού περιβάλλοντος για την αύξηση της ευελιξίας τους, σε όλα τα πεδία της οικονοµικής τους λειτουργίας. Το µέσο ποσοστό επιχορήγησης ανά επένδυση ανέρχεται στο ιδιαίτερα υψηλό 40%. Εκτιµώντας το περιεχόµενο των δύο αυτών άρθρων και την δυνατότητα που παρέχει στις ελληνικές επιχειρήσεις να αποκτήσουν ουσιαστική επαφή µε τα τεκταινόµενα στις αγορές και στον ανταγωνισµό, θα µπορούσε να θεωρηθεί ότι το κλασσικό µοντέλο επιχορηγούµενων επενδύσεων αρχίζει να εκσυγχρονίζεται, να προσανατολίζει το ενδιαφέρον του και σε άλλες, πέραν των βασικών, επενδύσεις, να θεωρεί ως βασικό πεδίο άσκησης της επενδυτικής δραστηριότητας όχι µόνον αυτό που ορίζεται από την παραγωγική διαδικασία αλλά από το σύνολο των οικονοµικών δραστηριοτήτων που Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)

12 324 Απόστολος Παπαδούλης, Γιώργος Πετράκος, Γιάννης Ψυχάρης ασκούν οι επιχειρήσεις και να ανοίγει τον δρόµο εισαγωγής της ευελιξίας και της εξειδίκευσης στο παραγωγικό µοντέλο της ελληνικής βιοµηχανίας Το καθεστώς κινήτρων για τις Φθίνουσες Βιοµηχανικές Περιοχές Η ταχεία επέκταση του φαινοµένου της αποβιοµηχάνισης σε διάφορες περιοχές της χώρας, οδήγησε την Κυβέρνηση να θεσπίσει ένα ειδικό καθεστώς αυξηµένων επενδυτικών κινήτρων για τις περιοχές αυτές, µε στόχο αφενός να δώσει την δυνατότητα στις υφιστάµενες παραγωγικές µονάδες και εκσυγχρονιστούν και αφετέρου να δηµιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την προσέλκυση νέων επενδυτών. Ειδικότερα, µε τον νόµο 2324/95 (άρθρο 58) και την Κοινή Υπουργική Απόφαση 29773/ των Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας, Βιοµηχανίας Ενέργειας & Τεχνολογίας και Εργασίας & Κοινωνικών Ασφαλίσεων, καθορίστηκαν οι περιοχές, που χαρακτηρίστηκαν ως Φθίνουσες Βιοµηχανικές Περιοχές καθώς και το ύψος των παρεχοµένων ενισχύσεων. Το καθεστώς αυτό χρηµατοδοτήσεων λειτούργησε στα πλαίσια του νόµου 1892/90. Νοµοί (ή τµήµατα αυτών) που υπήχθησαν στο καθεστώς αυτό είναι αυτοί της Αττικής, των Κυκλάδων, της Βοιωτίας, της Εύβοιας, της Χαλκιδικής, της Μαγνησίας, της Αχαΐας, της Κοζάνης, της Ηµαθίας, της Πέλλας, της Λάρισας, της Καστοριάς, της Μεσσηνίας, και της ράµας. Στις δεκατέσσερις αυτές περιοχές το ποσοστό επιχορήγησης των επενδύσεων καθώς και της επιδότησης του επιτοκίου του επενδυτικού δανείου κυµάνθηκε από 30% έως 45%, ποσοστά ιδιαίτερα ελκυστικά για να πείσουν τους επενδυτές να επιχειρήσουν νέα επενδυτικά σχέδια. Απολογιστικά στοιχεία για τις θετικές επιδράσεις του καθεστώτος αυτού δεν υφίστανται σε ανεξάρτητη µορφή, αλλά είναι ενσωµατωµένα στις επενδύσεις του ενιαίου καθεστώτος του νόµου 1892/90. Ωστόσο, είναι σκόπιµο να παρατηρηθεί, ότι αν και ο αρχικός στόχος ήταν η ενίσχυση των περιοχών µε σοβαρή βιοµηχανική συγκρότηση που βρέθηκαν σε κρίση και κινδύνευαν από φαινόµενα έντονης αποβιοµηχάνισης, στην επιλογή των πολιτικών ελήφθησαν υπόψη και πολιτικά κριτήρια. Μόλις επτά από τις περιοχές που επιλέγηκαν παρουσιάζουν ποσοστό συµµετοχής του ακαθάριστου βιοµηχανικού προϊόντος στο ακαθάριστο τοπικό προϊόν υψηλότερο από το ισχύον για το σύνολο της χώρας. Οι υπόλοιπες διαµορφώνουν ποσοστό ακαθάριστου βιοµηχανικού προϊόντος από χαµηλό έως πολύ χαµηλό, µε αποτέλεσµα να τίθενται ερωτηµατικά για τα κριτήρια επιλογής τους µεταξύ των Φθινουσών Βιοµηχανικών Περιοχών. Παραδόξως, ορισµένες περιοχές χαρακτηρίστηκαν περιοχές ως Φθίνουσες Βιοµηχανικές χωρίς να έχουν υπάρξει ποτέ Βιοµηχανικές, ώστε εξαιτίας της κρίσης να µετεξελιχθούν σε Φθίνουσες. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

13 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση 325 Ενώ η αρχική επιλογή να εφαρµοσθούν πολιτικές ενισχυµένων κινήτρων για την αντιµετώπιση της κρίσης στις περιοχές που υπέστησαν τις αρνητικές επιπτώσεις από την αποβιοµηχάνιση, υπήρξε αναγκαία, η ανεξέλεγκτη και ατεκµηρίωτη επέκτασή της σε ένα «µωσαϊκό» περιοχών, εξ αιτίας της υπερίσχυσης πολιτικών σκοπιµοτήτων, της στέρησε την απαραίτητη αιχµηρότητα ενώ οδήγησε το σύνολο σχεδόν των Νοµών της χώρας να πιέζουν για την ένταξή τους στο καθεστώς αυτό Ο αναπτυξιακός νόµος 2601/98 Όλοι οι παραπάνω Αναπτυξιακοί Νόµοι πρόβαλαν, κυρίως, ως αιχµή του επενδυτικού δόρατος την έµφαση στην χορήγηση, άµεσων οικονοµικών κινήτρων. Ωστόσο, είναι γεγονός, ότι όσο και αν οι αυξηµένες οικονοµικές επιχορηγήσεις είναι ένα σηµαντικό πειστικό µέσο για την κινητοποίηση των επενδυτών άλλο τόσο νοθεύουν την ανταγωνιστικότητα µεταξύ οµοειδών επιχειρήσεων και αλλοιώνουν, τελικά, την ελεύθερη λειτουργία της αγοράς. Η παραδοχή αυτή καθώς και το γεγονός ότι η χορήγηση άµεσων οικονοµικών κινήτρων αποτελεί πολιτική όχι της απόλυτης αποδοχής των ευρωπαϊκών οργάνων, οδήγησε την Κυβέρνηση στην θεσµοθέτηση ενός νέου αναπτυξιακού νόµου, τον Νόµο 2601/98, ο οποίος διαφοροποιεί ριζικά την φιλοσοφία των κινήτρων, σε σχέση µε εκείνα των προηγούµενων αναπτυξιακών νόµων. Το νέο αυτό αναπτυξιακό καθεστώς διαχωρίζει τους επιλέξιµους επενδυτικούς φορείς σε δύο οµάδες. Στους νέους επενδυτικούς φορείς, στους οποίους ανήκουν όλες οι επιχειρήσεις που έχουν χρόνο λειτουργίας όχι µεγαλύτερο των πέντε ετών. Στους παλαιούς φορείς, στους οποίους ανήκουν οι επιχειρήσεις µε χρόνο λειτουργίας πέντε ετών και άνω. Οι παρεχόµενες ενισχύσεις κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες, οι οποίες είναι: α. Οι άµεσες οικονοµικές επιχορηγήσεις. β. Η επιδότηση του επιτοκίου των τόκων του επενδυτικού δανείου. γ. Η επιδότηση της χρηµατοδοτικής µίσθωσης και ειδικότερα τµήµατος των καταβαλλόµενων δόσεων. δ. Η φορολογική απαλλαγή από την καταβολή φόρου εισοδήµατος καθορισµένου ποσοστού από τα µη διανεµόµενα κέρδη της πρώτης δεκαετίας από την πραγµατοποίηση της επένδυσης, µε τον σχηµατισµό ισόποσου αφορολόγητου αποθεµατικού. Οι κατηγορίες αυτές ενισχύσεων παρέχονται σε δύο «πακέτα» κινήτρων εναλλακτικά. Το πρώτο «πακέτο» περιέχει την (α) και (β) κατηγορία κινήτρων και το δεύτερο την (γ) και (δ) κατηγορία. Οι νέοι επενδυτικοί φορείς έχουν δικαίωµα πρόσβασης και στα δύο «πακέτα», εναλλακτικά. Οι παλαιοί φορείς έχουν δικαίωµα πρόσβασης µόνον στο δεύτερο «πακέτο». ηλαδή, οι παλαιοί φορείς, µε άλλα λόγια η συντριπτική πλειοψηφία των εγχώριων µεταποιητικών επιχειρήσεων, αποκλείονται άµεσα από το δικαίωµα της Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)

14 326 Απόστολος Παπαδούλης, Γιώργος Πετράκος, Γιάννης Ψυχάρης επιχορήγησης και διατηρούν αυτό των αφορολόγητων εκπτώσεων και της επιδότησης του επιτοκίου των τόκων του επενδυτικού δανείου. Η αλλαγή, που εισάγει το νέο αυτό καθεστώς, ανατρέπει πλήρως µία πεπατηµένη πολιτική επενδυτικών κινήτρων, που εφαρµόσθηκε στην χώρα, σχεδόν για µία ολόκληρη εικοσαετία, στην οποία εθίστηκε η οικονοµία και της οποίας η ανατροπή, αρχικά, δυσαρέστησε τους παραγωγικούς φορείς, αλλά ακολούθως κατέστη κατανοητό ότι η ενίσχυση µέσω φορολογικών κινήτρων προστατεύει την λειτουργία της αγοράς και επιβραβεύει την αυτοδύναµη ανάπτυξη και τον ανταγωνισµό. Είναι, µάλιστα, γεγονός, ότι και µε τα προηγούµενα αναπτυξιακά καθεστώτα, τα οποία επίσης περιείχαν φορολογικά κίνητρα, οι επιχειρήσεις µε αυξηµένη κερδοφορία επέλεγαν αυτή την κατηγορία κινήτρων παρά τις επιχορηγήσεις, αποφεύγοντας χρονοβόρες και γραφειοκρατικές διαδικασίες. Ένα σηµαντικό αρνητικό στοιχείο του Ν. 2601/98 είναι η περικοπή κάθε δυνατότητας ενίσχυσης της ανάπτυξης µεµονωµένων µικροµεσαίων µεταποιητικών επιχειρήσεων, δεδοµένου, ότι εάν λειτουργούν πέραν των πέντε ετών στερούνται κάθε άµεσου οικονοµικού κινήτρου. Ωστόσο, είναι εξίσου ενδιαφέρον να υπογραµµιστεί ότι προβλέπει κίνητρα, όταν οι ΜΜΕ εµφανίζονται και συµµετέχουν σε συνεργατικά σχήµατα. Ειδικότερα, επιχορηγεί την διασύνδεση των ενεργειών δύο τουλάχιστον µικροµεσαίων µεταποιητικών επιχειρήσεων µε εµπορικές επιχειρήσεις και επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών προκειµένου να δηµιουργήσουν υποδοµές κοινής εξυπηρέτησης και τις δαπάνες κοινών επενδύσεων τριών τουλάχιστον ΜΜΕ, που αποσκοπούν στην µείωση του κόστους παραγωγής και διάθεσης των παραγόµενων προϊόντων. ηλαδή, ο Νόµος παρέχει άµεσα οικονοµικά κίνητρα σε περιπτώσεις επιχειρηµατικών δικτυώσεων, ωθώντας τις µικρές και τις µεσαίες επιχειρήσεις σε σχήµατα, που ενισχύουν την οικονοµική τους οντότητα στην αγορά, εκσυγχρονίζουν την λειτουργία τους µε σχετικά χαµηλό ύψος επενδύσεων και δηµιουργούν συνθήκες εκµετάλλευσης εξωτερικών οικονοµιών. Παράλληλα, ο Νόµος δεν κάνει διάκριση µεταξύ νέων και παλαιών φορέων, ως προς τις οικονοµικές επιχορηγήσεις, όταν οι επενδύσεις αφορούν στα πολυετή (2-5 έτη) επιχειρηµατικά σχέδια, προϋπολογισµού άνω του 1 δις δρχ., σε επιχειρηµατικά σχέδια διάσωσης και αναδιάρθρωσης, σε επενδύσεις που αφορούν στην διαδικασία πιστοποίησης προϊόντων και διασφάλισης της ποιότητας, στην ευελιξία της παραγωγικής διαδικασίας, στην προσαρµογή φιλικής τεχνολογίας στην παραγωγή καινοτοµικών προϊόντων και εισαγωγής καινοτοµιών στην παραγωγική διαδικασία και στην οικολογική αποσυναρµολόγηση προϊόντων συσκευασίας. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

15 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση 327 Πίνακας 5. Παρεχόµενα κίνητρα στην µεταποίηση ανά περιοχή κινήτρων και επενδυτικών φορέων Περιοχή κινήτρων Γ Β Νέες Επιχειρήσεις Επιχορήγηση Επιδότηση επιτοκίου Επιδότηση χρηµατοδοτικής µίσθωσης Αφορολόγητες Εκπτώσεις Επιχορήγηση Επιδότηση επιτοκίου Επιδότηση χρηµατοδοτικής µίσθωσης Αφορολόγητες Εκπτώσεις Επιχορήγηση Επιδότηση επιτοκίου Επιδότηση χρηµατοδοτικής µίσθωσης Αφορολόγητες Εκπτώσεις Επιχορήγηση Επιδότηση επιτοκίου 40% 40% 40% 100% 30% 30% 30% 70% 15% 15% 15% 40% 25%-40% 25%-40% Παλαιές Επιχειρήσεις Επιδότηση επιτοκίου Αφορολόγητες Εκπτώσεις Επιδότηση επιτοκίου Αφορολόγητες Εκπτώσεις Επιδότηση επιτοκίου Αφορολόγητες Εκπτώσεις 40% 100% Α * Επιδότηση επιτοκίου 25%-40% Αφορολόγητες Εκπτώσεις 60%-100% * Τα κίνητρα, που παρέχονται στην Α περιοχή κινήτρων αφορούν σε «ειδικές επενδύσεις» προστασίας περιβάλλοντος, εξοικονόµησης ενέργειας, παραγωγής προϊόντων και παροχής υπηρεσιών εξαιρετικά υψηλής τεχνολογίας και παραγωγής νέων προϊόντων. 30% 70% 15% 40% Η χώρα, µε βάση τον Ν. 2601/98 διαιρείται σε τέσσερις ζώνες κινήτρων των οποίων η πριµοδότηση παρουσιάζεται στον Πίνακα 5. Σε γενικές γραµµές, ο Αναπτυξιακός Νόµος 2601/98, σε σχέση µε τους προηγούµενους, επιχειρεί µία σηµαντική τοµή στις επιχορηγήσεις και µεταφέρει το βάρος της ανάπτυξης στις ίδιες τις επιχειρήσεις. ηµιουργεί σοβαρές προοπτικές για την ανάπτυξη δικτυώσεων µεταξύ µικροµεσαίων επιχειρήσεων ενώ εισάγει, µε ελκυστικούς όρους, την υπόθεση της ευελιξίας στην παραγωγική διαδικασία. Με τις εισαγόµενες διαδικασίες αξιολόγησης και παρακολούθησης της υλοποίησης του επενδυτικού σχεδίου, καθώς και µε την καθιέρωση ενιαίας ελάχιστης τιµής ιδίας συµµετοχής στο 40% της επένδυσης επιτυγχάνει, σε µεγάλο βαθµό, να διασφαλίσει αφενός την δηµόσια δαπάνη, παράλληλα, όµως, και την έγκαιρη υλοποίηση του σχεδίου και απορρόφηση της επιχορήγησης. Τέλος, ο Νόµος παρουσιάζει µία αξιόλογη συγκρότηση, ώστε ο κάθε επενδυτής, µε σαφή τρόπο να αντιλαµβάνεται τις υποχρεώσεις και τα δικαιώµατά του. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)

16 328 Απόστολος Παπαδούλης, Γιώργος Πετράκος, Γιάννης Ψυχάρης Πίνακας 6. Συγκεντρωτικά αποτελέσµατα εγκεκριµένων επενδύσεων του Ν.2601/98 (από το 1998 µέχρι το 2001) σε εκ. δρχ. Σύνολο Τοµέας Όλοι οι τοµείς Αριθµός Επενδύσεων (Ν) Ύψος Επενδύσεων (Ι) Επιχορηγήσεις Επιχορηγήσεις ως ποσοστό των επενδύσεων 34% Εκτιµούµενη Επιδότηση επιτοκίου άνειο Επιδοτούµενο άνειο Επιδοτούµενο ως ποσοστό των επενδύσεων Ίδια κεφάλαια Ίδια κεφάλαια ως ποσοστό των Επενδύσεων Νέες θέσεις (Ε) Μέσο µέγεθος επένδυσης (Ι/Ν) 453 Μέση επενδυτική δαπάνη ανά θέση εργασίας (Ι/Ε) 17,1 Μέσος αριθµός νέων θέσεων εργασίας ανά επένδυση (Ε/Ν) 8,9 Πηγή: Επεξεργασία από στοιχεία επενδύσεων του ΥΠΕΘΟ, στο Ψυχάρης, Γυαλούρης Τα Ειδικά Αναπτυξιακά Προγράµµατα του Β ΚΠΣ Όπως είναι γνωστό, το Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης αποτέλεσε για την ελληνική οικονοµία έναν ισχυρό «αναπτυξιακό πνεύµονα», δεδοµένου ότι διέθεσε σηµαντικούς πόρους για την ενίσχυση του εκσυγχρονισµού της. Για την µεταποιητική δραστηριότητα το Β ΚΠΣ χρηµατοδότησε µία σειρά προγραµµάτων και δράσεων, που απέβλεπαν αφενός στην ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας και της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων, όλων των µεγεθών, και αφετέρου στον εκσυγχρονισµό και την επέκταση των δραστηριοτήτων τους. Οι βασικές χρηµατοδοτικές «γραµµές» των προγραµµάτων αυτών ήταν τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) των 13 Περιφερειών της χώρας, η Κοινοτική Πρωτοβουλία ΜΜΕ (ΚΠ-ΜΜΕ) και το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της Βιοµηχανίας (ΕΠΒ) του Υπουργείου Ανάπτυξης. Μέσα από τις «γραµµές» αυτές αναδείχθηκε ένας σηµαντικός αριθµός αξιόλογων Προγραµµάτων, Υποπρογραµµάτων και Μέτρων, το περιεχόµενο των οποίων χαρακτηριζόταν από πρωτοτυπία, ευελιξία και ένα νεωτεριστικό καθεστώς διαχείρισής. Μεταξύ των πλέον αξιόλογων Προγραµµάτων αυτής της κατηγορίας µπορεί να αναφερθούν τα εξής: 4.1 Τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) Τα Προγράµµατα αυτά απευθύνονταν σε κάθε µία από τις 13 περιφέρειες της χώρας και περιλάµβαναν δράσεις, που αποσκοπούσαν στην βελτίωση των επιχειρηµατικών και παραγωγικών διαδικασιών των ΜΜΕ, στην υιοθέτηση και χρήση προηγµένων ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

17 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση 329 συστηµάτων και καινοτοµιών παραγωγής, στην διασφάλιση της ποιότητας των προϊόντων και στην βελτίωση της υγιεινής και ασφάλειας των εργαζοµένων. Οι επιχειρήσεις για να είναι επιλέξιµες θα έπρεπε να λειτουργούν για τρία τουλάχιστον χρόνια, να απασχολούν από 3 έως 30 άτοµα και να έχουν κύκλο εργασιών σε µία τουλάχιστον χρήση της τριετίας 70 εκ. δρχ., εφόσον λειτουργούν εκτός Αττικής και Θεσσαλονίκης, ενώ σε περίπτωση που βρίσκονταν στους δύο αυτούς Νοµούς η µέση ετήσια απασχόληση έπρεπε να είναι από 5 έως 30 άτοµα και ο κύκλος εργασιών µιας τουλάχιστον χρήσης 120 εκ. δρχ και άνω. Τα επενδυτικά σχέδια δεν µπορούσαν να έχουν συνολικό προϋπολογισµό πάνω από 60 εκ. δρχ. και λιγότερο από 5 εκ. δρχ. και το ποσοστό επιχορήγησης ανερχόταν στο 50%. Οι βασικές ενέργειες που χρηµατοδοτούσε το ΠΕΠ είναι η προµήθεια τεχνολογικού και παραγωγικού εξοπλισµού για την βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας και την µείωση του κόστους ανά µονάδα προϊόντος και την βελτίωση της ποιότητάς του, η προµήθεια αυτοµατοποιηµένων συστηµάτων µεταφοράς προϊόντων και πρώτων υλών στους χώρους παραγωγής και αποθήκευσης, η προµήθεια αυτόµατων συστηµάτων ποιοτικού ελέγχου των παραγόµενων προϊόντων καθώς και εξοπλισµού για την βελτίωση συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας των εργαζοµένων. Επίσης, χρηµατοδότησε συνοδευτικές ενέργειες για την υιοθέτηση και εφαρµογή σύγχρονων µεθόδων οργάνωσης, προγραµµατισµού, παρακολούθησης και ελέγχου των παραγωγικών διαδικασιών, για την απόκτηση σηµάτων συµµόρφωσης (CE) των παραγόµενων προϊόντων, για την υιοθέτηση και εφαρµογή σύγχρονων µεθόδων οργάνωσης και διαχείρισης αποθηκευτικών χώρων (Logistics), για µελέτες εφαρµογής εξοπλισµού για την βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας των εργαζοµένων καθώς και συστηµάτων πυρασφάλειας και πυρόσβεσης των χώρων παραγωγής. Οι προτάσεις, που υποβλήθηκαν στα πλαίσια του ΠΕΠ, έφθασαν τις συνολικού προϋπολογισµού 74,5 δις δρχ και από αυτές εγκρίθηκαν οι 644 µε συνολικό προϋπολογισµό 34,5 δις δρχ. και ύψος επιχορήγησης 17,25 δις δρχ Η Κοινοτική Πρωτοβουλία ΜΜΕ (ΚΠ-ΜΜΕ) Η Πρωτοβουλία ΜΜΕ αποτελεί µία περιφερειακή και πολυκλαδική Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που στοχεύει στην ενίσχυση των µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων τόσο του τοµέα της µεταποίησης, όσο και του τοµέα των υπηρεσιών, µέσω της δηµιουργίας των απαραίτητων προϋποθέσεων για την προσαρµογή τους στις νέες συνθήκες που επικρατούν στην ενιαία αγορά, καθώς και την βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους σε διεθνή κλίµακα. Στα πλαίσια της ΚΠ-ΜΜΕ τα σηµαντικότερα Υποπρογράµµατα συνοδευόµενα από εξειδικευµένα Μέτρα, τα οποία χρηµατοδοτήθηκαν, µπορούν να ταξινοµηθούν σε δύο οµάδες. Η πρώτη οµάδα περιλαµβάνει τα Υποπρογράµµατα-Μέτρα 1.2, 2.1, 2.2, 3.2, Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)

18 330 Απόστολος Παπαδούλης, Γιώργος Πετράκος, Γιάννης Ψυχάρης 3.3. και 4.2 και χρηµατοδοτεί µεµονωµένες ή συνεργαζόµενες µικροµεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες επιδιώκουν την βελτίωση των επιχειρηµατικών, οικονοµικών και παραγωγικών τους διαδικασιών, την βελτίωση του σχεδιασµού προϊόντων τους, την ορθολογικοποίηση των µεθόδων παραγωγής και την υιοθέτηση και χρήση προηγµένων συστηµάτων και καινοτοµιών στην παραγωγή τους, την διασφάλιση της ποιότητας των προϊόντων τους, την δηµιουργία δικτύων εµπορίας και διάθεσης/διανοµής προϊόντων, την διευκόλυνση της πρόσβασής τους σε νέες αγορές, την ανάπτυξη επιχειρηµατικών συνεργασιών, την ενίσχυση της συνεργασίας τους µε Ερευνητικά και Τεχνολογικά Κέντρα και Ινστιτούτα µε στόχο την βελτίωση της πρόσβασής τους σε νέες τεχνολογίες, την εισαγωγή και χρήση προηγµένων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών και την αναβάθµιση των επαγγελµατικών προσόντων των εργαζοµένων τους, µέσω προγραµµάτων κατάρτισης. ικαίωµα συµµετοχής στο Πρόγραµµα αυτό είχαν µεταποιητικές επιχειρήσεις όλων των κλάδων, µεµονωµένες ή συνεργαζόµενες υπό την προϋπόθεση ότι λειτουργούν για τρία τουλάχιστον χρόνια, ο µέσος ετήσιος κύκλος είναι 70 εκ. δρχ. κατ ελάχιστον και µέχρι 6 δις δρχ. και απασχολούν το πολύ µέχρι 250 άτοµα. Το ανώτερο ύψος του συνολικού προϋπολογισµού για µεµονωµένη επιχείρηση ανέρχεται στα 100 εκ. δρχ. και για συνεργαζόµενες στα 150 εκ. δρχ, ενώ το ύψος της δηµόσιας επιχορήγησης ανέρχεται στο 50% του προϋπολογισµού. απάνες, που είναι επιλέξιµες στα πλαίσια του Προγράµµατος είναι οι αµοιβές συµβούλων, οι αµοιβές και δαπάνες κατάρτισης, οι δαπάνες προµήθειας εξοπλισµού (κυρίως υπολογιστών και εξοπλισµού εργαστηρίων ποιοτικού ελέγχου), και λογισµικού, οι δαπάνες ταξιδιών, απόκτησης δικαιωµάτων τεχνογνωσίας, εµπορικών αντιπροσώπων και διαµόρφωσης χώρων, οι δαπάνες συµµετοχής σε εκθέσεις, σχεδιασµού και εκτύπωσης εµπορικών και διαφηµιστικών εντύπων, οργάνωσης εκδηλώσεων και διαφηµιστικής προβολής και οι δαπάνες πρώτης εγκατάστασης καθώς και σύνδεσης µε βάσεις δεδοµένων και ηλεκτρονικά εθνικά και διεθνή δίκτυα. Από το περιεχόµενο των χρηµατοδοτούµενων αυτών παρεµβάσεων στις ΜΜΕ αναδεικνύεται το στοιχείο ότι αυτές δεν αφορούν τις γνωστές κλασσικές επιχειρηµατικές επενδύσεις, που περιλαµβάνουν µηχανολογικό και άλλο άµεσο παραγωγικό εξοπλισµό, αλλά τις λεγόµενες «άϋλες» επενδύσεις, που είτε προηγούνται και ρυθµίζουν τα της παραγωγικής διαδικασίας είτε έπονται αυτής στα στάδια της προώθησης, της διάθεσης και της διανοµής των προϊόντων. Το περιεχόµενο αυτής της οµάδας Υποπρογραµµάτων είναι πρωτοποριακό και ασυνήθιστο για την πραγµατικότητα των ελληνικών αναπτυξιακών νόµων. Στα πλαίσια του Προγράµµατος αυτού υποβλήθηκαν προτάσεις συνολικού προϋπολογισµού 146 δις δρχ., εκ των οποίων εγκρίθηκαν οι 771 προϋπολογισµού 40,4 δις δρχ. και 20,2 δις δρχ. δηµόσιας επιχορήγησης. Η δεύτερη οµάδα σηµαντικών παρεµβάσεων της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας περικλείεται στο Υποπρόγραµµα-Μέτρο 1.1 και, για πρώτη φορά στα χρονικά αναπτυξιακού προγράµµατος, χρηµατοδοτεί κοινές ενέργειες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

19 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση 331 ανάπτυξης συνεργαζόµενων µικροµεσαίων επιχειρήσεων, στα πλαίσια υφιστάµενων δικτύων 1 και συσπειρώσεων επιχειρήσεων 2. Η καινοτοµία του θεσµού των δικτύων είναι ότι διαµόρφωσαν ένα ευρύ φάσµα χρηµατοδοτούµενων ενεργειών, οι οποίες είναι επιλέξιµες να συµπεριληφθούν στα σχέδια δράσης τους. Τέτοιες ενέργειες µπορούν να είναι η σύναψη επιχειρηµατικών και εµπορικών συνεργασιών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, η µελέτη και εφαρµογή σύγχρονων µεθόδων οργάνωσης και παρακολούθησης των διοικητικών, οικονοµικών και παραγωγικών δραστηριοτήτων, η µελέτη, εφαρµογή και πιστοποίηση συστήµατος διασφάλισης ποιότητας (ISO 9000), η δηµιουργία εθνικών και διεθνών δικτύων επιχειρήσεων για την ανάπτυξη και εφαρµογή ολοκληρωµένων σχεδίων µε σκοπό την στήριξη, προβολή, προώθηση και διανοµή προϊόντων, η ανάπτυξη νέων προϊόντων ή διαφοροποίηση υπαρχόντων καθώς και προµήθεια Α υλών ή/και ηµικατεργασµένων προϊόντων, η χρήση νέων προηγµένων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών και νέων τεχνολογιών, για την αντιµετώπιση των σκοπών του προτεινόµενου δικτύου, η αντιµετώπιση περιβαλλοντικών προβληµάτων καθώς και η συγκέντρωση επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων σε κοινό χώρο. ικαίωµα συµµετοχής στο δίκτυο, το οποίο θα πρέπει να συντίθεται από πέντε το λιγότερο µέλη, έχουν λειτουργούσες για µία τουλάχιστον τριετία µεταποιητικές επιχειρήσεις καθώς και παροχής υπηρεσιών και εµπορίου µε απασχόληση από 1 έως 250 άτοµα και µέσο κύκλο εργασιών τριετίας από 70 εκ. δρχ. έως 6 δις δρχ. Το ύψος του συνολικού προϋπολογισµού του δικτύου είναι κατ ελάχιστο 150 εκ. δρχ. Όπως προκύπτει από την ευρύτητα τόσο των επιλέξιµων επιχειρηµατικών κλάδων όσο και των ενεργειών τα περιθώρια σύστασης και συµµετοχής στο Πρόγραµµα αυτό επιχειρηµατικών δικτύων και συσπειρώσεων ήταν αρκετά µεγάλα και επιβεβαιώθηκε αυτό από την εντυπωσιακό βαθµό ενδιαφέροντος, που εκδηλώθηκε εκ µέρους των επιχειρήσεων. Κατά την πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος κατατέθηκαν 62 προτάσεις. Στα 28 ίκτυα, των οποίων οι προτάσεις εγκρίθηκαν προς χρηµατοδότηση, συµµετείχαν 296 µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις, όλων των κλάδων της µεταποίησης αλλά και των υπηρεσιών. 1 ίκτυο επιχειρήσεων (network) είναι ένας γενικός όρος, που δηλώνει µακροχρόνιους στενούς δεσµούς (όχι απαραίτητα θεσµοθετηµένους) µεταξύ των µελών του, µε στόχο την εξυπηρέτηση των συµφερόντων τους. Τα δίκτυα αποτελούνται από επιχειρήσεις µε κοινούς στόχους, κάθετα ή οριζόντια διασυνδεδεµένες. Πολλές φορές συµµετέχουν σε αυτά δηµόσιοι φορείς που τα υποστηρίζουν. Ένα δίκτυο µπορεί να έχει µικρό ή µεγάλο µέγεθος και δεν δηµιουργείται τυχαία, αλλά µετά από συνειδητές επιλογές συνεργασίας, που πιθανόν εξελίσσονται µακροχρόνια. Η δηµιουργία ενός δικτύου ωφελεί τα µέλη του αλλά δεν εµπεριέχει αυτόµατα την κρίσιµη µάζα που θα δηµιουργήσει εξωτερικές οικονοµίες (Τεύχος Πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος ΚΠ-ΜΜΕ, Υποπρ. 1-Μέτρο 1, 1997). Βλέπε επίσης, Camagni 1991; Morgan 1997; Hotz-Hart 2000). 2 Συσπειρώσεις επιχειρήσεων (clusters) είναι η συνύπαρξη µεγάλου αριθµού οριζόντια και κάθετα διασυνδεοµένων επιχειρήσεων, ορισµένες από τις οποίες βρίσκονται µεταξύ τους σε στενή, αλλά όχι απαραίτητα σταθερή διασύνδεση, σε ευρύτερους γεωγραφικούς χώρους. Η συνύπαρξή τους αποτελεί την κρίσιµη εκείνη µάζα που δηµιουργεί συνέργιες και εξωτερικές οικονοµίες. Οι συσπειρώσεις δεν δηµιουργούνται µε πρωτοβουλία των µελών τους αλλά ωριµάζουν µε την πάροδο του χρόνου (Τεύχος Πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος ΚΠ-ΜΜΕ, Υποπρ. 1-Μέτρο 1, 1997). Για εκτενέστερη ανάπτυξη σχετικά µε τα παραπάνω βλέπε ενδεικτικά Porter 1990; 2000;, Cooke and Morgan 1993; Storper 1997; Lazonick Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)

20 332 Απόστολος Παπαδούλης, Γιώργος Πετράκος, Γιάννης Ψυχάρης Ο συνολικός προϋπολογισµός τους ανήλθε στα 15,2 δις δρχ., εκ των οποίων τα 11,182 δις δρχ. αφορούσαν σε άϋλες επενδύσεις και µόνον τα 3,917 δις δρχ. σε επενδύσεις εξοπλισµού. Το ύψος της συµµετοχής της επιχορήγησης στον συνολικό προϋπολογισµό ανήλθε στα 9,856 δις δρχ., ήτοι σε ποσοστό 65% περίπου. Οι επιχειρήσεις, που συµµετέχουν στα δίκτυα καλύπτουν ολόκληρη σχεδόν την Επικράτεια, ενώ οι βασικοί παραγωγικοί κλάδοι της εγχώριας µεταποίησης έχουν σοβαρή συµµετοχή. Όλα σχεδόν τα δίκτυα προβλέπουν ενέργειες, οι οποίες αποβλέπουν στην βελτίωση της παραγωγικότητας των µελών τους, στην ποιοτική αναβάθµιση των προϊόντων τους, στην ανάπτυξη κοινού προγράµµατος προώθησης πωλήσεων, στην ανάπτυξη συµβατών λύσεων στα συστήµατα πληροφορικής των µελών του δικτύου, στην από κοινού ανάπτυξη προγραµµάτων έρευνας και τεχνολογίας και στην υλοποίηση κοινών προγραµµάτων κατάρτισης. Πάντως, µε βάση το περιεχόµενο των εγκεκριµένων προτάσεων και τις σχέσεις µεταξύ των επιχειρήσεων που συµµετείχαν στις δικτυώσεις, οι περισσότερες από τις εµφανισθείσες µορφές συνεργασίας αφορά µάλλον επιχειρηµατικές συσπειρώσεις (clusters) παρά επιχειρηµατικά δίκτυα (network). Ωστόσο, όποιο και αν είναι το περιεχόµενο των σχέσεων, το γεγονός ότι οι ελληνικές µικροµεσαίες επιχειρήσεις ανταποκρίθηκαν ιδιαίτερα θετικά στις προδιαγραφές αυτού του πρωτότυπου προγράµµατος δείχνει ότι µεταξύ των επιχειρήσεων έχει ωριµάσει η αντίληψη της συνεργασίας µε µονιµότερο χαρακτήρα, ώστε να αποκτήσουν περισσότερα και σταθερότερα ερείσµατα παρουσίας τους στην αγορά επιτυγχάνοντας οικονοµίες κλίµακας (economies of scales) 3, οικονοµίες φάσµατος (economies of scope) 4 και εξωτερικές οικονοµίες (external economies) Τα Προγράµµατα του Επιχειρησιακού Προγράµµατος (ΕΠΒ) για τις ΜΜΕ Από τους πόρους, που διαχειρίζεται το Υπουργείο Ανάπτυξης, µέσω του ΕΠΒ, αρκετοί από αυτούς κατευθύνονται σε συγκεκριµένα προγράµµατα, τα οποία αποβλέπουν στην οικονοµική ενίσχυση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων, µε σκοπό τον εκσυγχρονισµό τους και την βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους στην αγορά. Ως τα σηµαντικότερα 3 Οικονοµίες κλίµακας είναι ο όρος που αποδίδει την µείωση του κόστους ανά µονάδα παραγωγής, που συντελείται µε την αύξηση της παραγωγής (Τεύχος Πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος ΚΠ-ΜΜΕ, Υποπρ. 1-Μέτρο 1, 1997). 4 Οικονοµίες φάσµατος είναι το όφελος που προκύπτει από την φθηνότερη δύο αγαθών ταυτόχρονα, αντί χωριστά, επωφελούµενοι από τα κοινά στοιχεία παραγωγής (Τεύχος Πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος ΚΠ-ΜΜΕ, Υποπρ. 1-Μέτρο 1, 1997). 5 Εξωτερικές οικονοµίες είναι το όφελος που προκύπτει για µία επιχείρηση από την µείωση του κόστους λειτουργίας της, όφελος όµως που δεν προέρχεται από δική της δραστηριότητα αλλά από βελτιωµένη απόδοση, εκτός της δικής της λειτουργίας. Τυπικές περιπτώσεις εξωτερικών οικονοµιών είναι η µείωση του κόστους πρώτων υλών λόγω ανακατατάξεων στον κλάδο προµηθευτών, η βελτίωση της παραγωγικότητας του εργατικού δυναµικού, λόγω επιπέδου σπουδών ή ειδίκευσης κλπ. (Τεύχος Πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος ΚΠ-ΜΜΕ, Υποπρ. 1-Μέτρο 1, 1997). ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

21 Πολιτικές Επενδυτικών Κίνητρων και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Επισκόπηση και Πρώτη Αξιολόγηση 333 από τα προγράµµατα αυτά θα µπορούσαν να αναφερθούν τα Μέτρα 1.2, 1.3. και 1.4 του Υποπρογράµµατος 1 και τα Μέτρα 1 και 2 του Υποπρογράµµατος 4. Υποπρόγραµµα 1. Μέτρο 1.2 Το Μέτρο αυτό αναφέρεται στην βελτίωση των δηµοσίων και στην δηµιουργία ιδιωτικών ή µικτών υποδοµών για την πιο ανταγωνιστική λειτουργία της βιοµηχανίας, την προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων, την βελτίωση του περιβάλλοντος την επέµβαση στην γεωγραφική κατανοµή του βιοµηχανικού δυναµικού της χώρας και στην ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης. Προβλέπει, επίσης, την βελτίωση του µέχρι σήµερα κεντρικού συστήµατος διαχείρισης των Βιοµηχανικών Περιοχών, το οποίο δεν µπόρεσε να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις και στις διαφοροποιούµενες ανάγκες ανά κατηγορία επιχειρήσεων. Ουσιαστικά, το Μέτρο δηµιουργεί χώρο για την εµπλοκή του ιδιωτικού τοµέα στο θέµα της οργάνωσης και λειτουργίας των Βι.Πε., µε την ενθάρρυνση δηµιουργίας αυτοδιαχειριστικών σχηµάτων και χρηµατοδοτεί τον εµπλουτισµό των Περιοχών αυτών µε υποδοµές σύγχρονες, όπως συστήµατα τηλεµατικής επικοινωνίας των επιχειρήσεων µε διεθνή δίκτυα, δίκτυα παροχής τεχνικών συµβουλών, θερµοκοιτίδες επιχειρήσεων κλπ. αυτό προβλέπει την δηµιουργία ενός δικτύου υποδοµών, που θα συµβάλλει στην ανάπτυξη της βιοµηχανίας της Βόρειας Ελλάδας και στην διεύρυνση των οικονοµικών σχέσεων της Ελλάδας µε τις χώρες της Βαλκανικής. Οι δράσεις του Μέτρου, που προβλέπεται να τις διαχειριστούν µικτοί ενδιάµεσοι φορείς, αναφέρονται στην ίδρυση Ελεύθερης Ζώνης Εµπορίου/Μεταποίησης στην οποία θα υπάρχει δυνατότητα παράλληλης παροχής σύγχρονων υπηρεσιών όπως επικοινωνιακών, χρηµατοπιστωτικών κλπ, ίδρυση Εµπορευµατικού Κέντρου και διαµετακοµιστικού κέντρου/αποθηκών, ίδρυση Παρατηρητηρίου ιαβαλκανικής Οικονοµικής Συνεργασίας µε στόχο την πληροφόρηση, τεχνική βοήθεια και εκπαίδευση για ελληνικές και βαλκανικές επιχειρήσεις, και ίδρυση Βαλκανικού Εµπορικού Κέντρου που θα υποστηρίζει την εµπορική διείσδυση στα Βαλκάνια. Υποπρόγραµµα 1. Μέτρο 1.3 Στην προκειµένη περίπτωση η παρέµβαση αυτή προσδίδει νέες διαστάσεις στην ασκούµενη βιοµηχανική πολιτική, δεδοµένου ότι διευρύνει τα όρια της ελληνικής περιφέρειας έξω από τα εθνικά σύνορα και την προεκτείνει στις αγορές της βαλκανικής. Υποπρόγραµµα 1. Μέτρο 1.4. Ανασυγκρότηση φθινουσών βιοµηχανικών περιοχών Το Μέτρο αυτό έρχεται να ενισχύσει, µε πρόσθετες παρεµβάσεις, τα αυξηµένα επενδυτικά κίνητρα, που παρέχει το ισχύον καθεστώς στις φθίνουσες περιοχές. Ειδικότερα, επιδιώκει την αύξηση της κινητικότητας του δυναµικού των περιοχών αυτών Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2003, 9(15)