Ο µύθος του Αµπελογιάννη Επιβιώσεις του αρχαίου ελληνικού µύθου του Ηρακλή στους βλάχους

Transcript

1 26 Ο µύθος του Αµπελογιάννη Επιβιώσεις του αρχαίου ελληνικού µύθου του Ηρακλή στους βλάχους

2 ελληνικα παραδοξα Στο επιτελείο των «Φαινοµένων» ενθουσιαζόµαστε κάθε φορά που πέφτει στα χέρια µας ένα θέµα το οποίο συνδυάζει την καταγεγραµµένη εκδήλωση παραφυσικών φαινοµένων, την άγνωστη ιστορία και την ελληνική γη. Τα συναισθήµατα αυτά βιώσαµε προσφάτως όταν πληροφορηθήκαµε για την ιστορία του ήρωα Αµπελογιάννη, από τον καλό συνεργάτη µας και ακούραστο ερευνητή Γιώργο Λεκάκη. Μια ιστορία που καταδεικνύει περίτρανα ότι πτυχές της αρχαίας ελληνικής µυθολογίας παρέµεναν άσβεστες, µέσω των λαϊκών παραδόσεων, ακόµα και κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, γεννώντας έτσι ποικίλους τοπικούς µύθους και θρύλους. Του Γιώργου Λεκάκη, Η θεωρία «Περί αντιστροφής του χρόνου» εξετάζεται αρχικά από τον Πλάτωνα [1], αφού αναφέρεται στη σοφή αρχαία ελληνική κρυµµένη µας ιστορία και παράδοση, τη µυθολογία, µε το µύθο των Μερόπων [2]. H «αντιστροφή του χρόνου», το γεγονός της µεταµορφώσεως του γέρου σε νέου έπειτα από µια γενετική ανωµαλία ή διά κάποιας (δια)τροφής ή διά θεϊκής παρεµβάσεως ή, τέλος, σε ιερό τόπο, όπου επενεργούν διάφορες δυνάµεις, απαντάται και στα πιο πρόσφατα χρόνια της Ιστορίας µας. Είναι χαρακτηριστική η άγνωστη σήµερα περίπτωση του κλέφτη Αµπελογιάννη [3], ο οποίος έδρασε το 18ο αιώνα στη υτική Στερεά Ελλάδα. Αλλά εάν συνέβαινε µόνον αυτό δεν θα ήταν και τόσο αξιοπρόσεκτος ο ήρωάς µας. Στη διάρκεια του βίου του, που θα σας διηγηθώ παρακάτω, του συνέβησαν όχι ένα, αλλά τέσσερα παραφυσικά φαινόµενα! Ο Αµπελογιάννης ήταν µονογενής υιός κτηνοκόµου (κτηνοτρόφου), που έγινε κλέφτης και κατατροµοκρατούσε τους Τούρκους. Τη δράση του ύµνησαν η δηµοτική µούσα και ο Αρ. Βαλαωρίτης ( ), στο ποίηµά του «Αθανάσιος ιάκος». Στη Γέφυρα της Τατάρνας συνήντησε πολλούς ποιµένες συνοµήλικούς του και τους στρατολόγησε. Οι ανδραγαθίες του πολλές. Η φήµη του µεγάλωσε γρηγορότατα. Το όνοµά του αντηχούσε απ άκρου εις άκρον στην Αιτωλοακαρνανία... Απελπισία και τρόµο έσπερνε στους Οθωµανούς! «Τα κατά Αµπελογιάννην» Ο Βαλαωρίτης λέει ότι έµαθε «τα κατά Αµπελογιάννην» το χειµώνα του 1865, εποχή κατά την οποία η ληστεία ελυ- µαίνετο τις επαρχίες Βάλτου και Ακαρνανίας. Τότε είχε πάει για κυνήγι µε τον Μανιάτη ταγµατάρχη, διοικητή τάγµατος στη Λευκάδα Ηλία ηµητρακαράκο [4] στα δάση και τη λίµνη του Χελογίβαρου [5], διανυκτερεύοντας στη συνοικία των βλάχων ποιµένων αδελφών Φερεντίνων [6]. Σε µια πενιχρή, αλλά καθαρότατη καλύβα, όπως λέει, κατεβρόχθισαν, κατά το πατρώο έθιµο, έναν αµνό, έκαναν προπόσεις και επολιτικολόγησαν «µέχρι κόρου»! Λίγο πριν τους πάρει ο ύπνος, ήλθε ο Αθανασούλας Φερεντίνος από τη Βόνιτσα κι άρχισε να λέει για την επιζωοτία [7], που µαστίζει τα ποίµνια, αλλά και για τη βουλή, για το σύνταγµα, έως και για παράτολµες δοξασίες από τους θρύλους των κλεφταρµατολών, που δεν τους ανέφεραν οι πρωτευουσιάνοι συγγραφείς της Ιστορίας. Ετσι τους πήρε ο ύπνος, µε τους λύκους να ωρύονται γύρω, ουρλιαχτό που θεωρούσαν... νανουριστικό. Μόνον το ανήσυχο πνεύµα του Βαλαωρίτη δεν κοιµόταν... Κι εζήτησε ν ακούσει περισσότερους θρύλους, απ αυτούς που έλεγαν οι ποιµένες στα βουνά και επιδεικτικά απέφευγαν να αναφέρουν οι ιστοριογράφοι. Τότε, λοιπόν, άκουσε τη φηµηγορία του Αµπελογιάννη... Ο Αµπελογιάννης νεαρός ήταν ποιµένας. Περιέθαλπε και επιτηρούσε ποίµνια. ιαιτώµενος µέσα στις ερηµιές και συνεχώς συναντώντας φιλοπόλεµους συνεταίρους, βαπτισµένος από τις καταιγίδες και αναθρεµµένος νηπιόθεν από τις απερίγραπτες καλλονές της αειπαρθένου φύσεως, αισθάνθηκε τον προορισµό του, που δεν ήταν ο ποιµενικός αλλά ο πολεµικός βίος! Το σηµαδιακό όνειρο Τα σηµαντικά και ιδιαίτερα στη ζωή του συµβαίνουν µετά το όραµα Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης κατέγραψε το θρύλο του Αµπελογιάννη. 27

3 eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 28 Το ποτάμι στην ονειροκριτική Το ποτάμι στη λαϊκή ονειρομαντεία έχει πολλές ερμηνείες: Καθαρό, ήσυχο, διαυγές, με ωραίο χρώμα σημαίνει επωφελές ταξίδι, νίκη σε δίκη, μεγάλη ερωτική επιτυχία. Θολό, ταραγμένο και ορμητικό σημαίνει απειλή από πρόσωπο που θεωρούσες αγαπημένο, δυσχέρειες, περιπλοκές, αποτυχία σε δίκη, επαγγελματικές περιπέτειες. Μέγα, πλατύ, με ορμητικά και ξάστερα νερά σημαίνει άφθονα κέρδη, που όμως θα σπαταλήσεις αδίκως και παραλόγως. Μικρό ποτάμι με καθαρά νερά και σιγανή ροή σημαίνει κέρδη, που θα αποκτηθούν με πολύ κόπο. Περπάτημα πάνω στα νερά ποταμού σημαίνει θρίαμβος. Εάν το ποτάμι σού αρπάξει ή παρασύρει κάποιο αντικείμενό σου, θα υποστείς μεγάλες βλάβες. Εάν αρπάξει κι εσένα και σε εκβάλει στη θάλασσα, κινδυνεύει η ζωή σου και ανάμενε βλάβες. Εάν στέκεις μέσα στο ποτάμι, περιβρέχεσαι και δεν δύνασαι να εξέλθεις, κακά και δυσάρεστα θα δοκιμάσεις. Εάν πνιγείς σε ποτάμι, σημαίνει μεγάλη χαρά. Εάν κολυμβάς σε ποτάμι, σημαίνει κίνδυνο και κέρδη πολλά. Εάν κολυμβάς και ταυτοχρόνα καταπίνεις ποταμίσιο νερό, σημαίνει ότι θα πάθεις στομαχικές ασθένειες [8]. Το όναρ του Αμπελογιάννη είχε τις 4 τελευταίες εικόνες. Αρα «ονειρομαντεύουμε» πως θα τον περίμεναν μεγάλες χαρές και κέρδη, αλλά και δυσάρεστα μαζί, ενώ θα νοσούσε από κάποια στομαχική ασθένεια... ενός ονείρου το όνειρο για τον Ελληνα είναι σημαδιακό: Ενα βράδυ είδε στον ύπνο του ότι ήταν εν μέσω της κοίτης του Αχελώου, με τα νώτα στραμμένα προς τις εκβολές του, και αντιπαρέτασσε το στήθος του προς την ορμή και τη ροή του μεγάλου ποταμού! Αλλά δεν πτοείτο καθόλου από τη μεγάλη ροή των υδάτων! Και ενώ το κύμα του ποταμού είχε περικυκλώσει τον τράχηλο και το πιγούνι του κοντεύοντας να τον πνίξει, αυτός άνοιξε το στόμα του και αισθάνθηκε ότι μέσα στο λάρυγγά του άνοιξε ένα αχανές βάραθρο, όπου βυθιζόταν η πλημμύρα των υδάτων του ποταμού! Η κατάποση των ποτάμιων υδάτων τον εδυνάμωσε! Ο κίνδυνος έτσι άρχισε σιγά σιγά να ελαττώνεται, τα πόδια του δυνάμωναν, οι δυνάμεις του αυξάνονταν! Αυτό το απροσδόκητο φαινόμενο κράτησε για πολλή ώρα! Ωσπου ο Αμπελογιάννης είχε απορροφήσει όλον τον ποταμό, ο οποίος αποξηράνθηκε παντελώς! Το όραμα αυτό του Αμπελογιάννη δεν αποκλείεται να είναι η βλάχικη παραλλαγή και επιβίωση του μύθου της πάλης του Ηρακλέους με τον Αχελώο! Ενας μύθος με σαφείς γεωλογικές πληροφορίες και ενδείξεις, άρα ένας γεώμυθος, κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των ανθρώπων της εποχής και της περιοχής. Ο Αμπελογιάννης, λοιπόν, είναι ο Ηρακλής των βλάχων στα χρόνια της Επαναστάσεως. Διότι ο Ελλην χωρίς τον Ηρακλή του δεν ζει... Στα παραμύθια των γιαγιάδων της περιοχής έμεινε να διηγούνται στα εγγονάκια τους πως κάποτε ένας γίγαντας από την περιοχή τους κατάπιε όλον τον Αχελώο! Οταν ξύπνησε ο Αμπελογιάννης, δεν ανέφερε σε κανέναν το περίεργο όνειρό

4 ελληνικα παραδοξα Η σύγχρονη γέφυρα της Τατάρνας πάνω από τον Αχελώο. του. Αυτό όµως επανήλθε συνολικά τρεις συνεχόµενες νύχτες! (Στην ονειροκριτική, η συγκεκριµένη αριθµητική εξακολούθηση επιβεβαιώνει ότι το όνειρο θα επαληθευθεί). Ο νεαρός διατήρησε την εχεµύθειά του και προσπαθούσε µόνος του να ασκήσει ονειροµαντεία... Η ωµοπλατοσκοπία Και ήλθε η ηµέρα κατά την οποία οι ποιµένες εορτάζουν τον Αϊ-Γιώργη. Κοµβική ηµεροµηνία. Ο Αµπελογιάννης έσφαξε αµνό και έκαµε ωµοπλατοσκοπία [9], όπως την είχε παραδοσιακά διδαχθεί. (Αρίστη απόδειξις πως οι βλάχοι εξακολουθούσαν να ζουν µε τους κανόνες της εποχής του Οµήρου!) Ο Αµπελογιάννης πήγε στο γεροπατέρα του και του είπε την αµετάτρεπτη απόφαση που πήρε να µπει στο πολεµικό στάδιο... Μάταια έκλαυσε γονυπετής ο γέρων και προσπάθησε να τον µεταπείσει... Ο Αµπελογιάννης ασπάσθηκε το χέρι του γεννήτορά του και απήλθε της οικίας... Κάτι συνέβη τότε και ξαφνικά άρχισε µια ισχυρή καταιγίδα! Ο αέρας πέταξε την κάπα του ψηλά σε ένα θάµνο, καταβρέχοντάς την. Ετσι ο Αµπελογιάννης έµεινε αναγκαστικά να ρεµβάζει, έως ότου εµφανισθεί ο ήλιος να τη στεγνώσει... Οταν βγήκε ο ήλιος, η τηλεκίνηση της κάπας δεν είχε τελειώσει: Εµφανίσθηκε πάλι ξαφνικά µια θύελλα, του πήρε τη µηλωτή (κάπα καµωµένη από µαλλί µήλου=προβάτου), την εσήκωσε και τη µετεώρισε στα σύννεφα, ρίχνοντάς τη µετά από λίγο πάνω στους ώµους του... Σαν να του την εφόρεσε ο ουρανός. Σαν να τον επέλεξε. Σαν να τον ενέδυσε ουράνιο µανδύα! Τότε, λέει ο Βαλαωρίτης, ο απλοϊκός βλάχος Φερεντίνος τού είπε, µετ αφελείας, πως έτσι βγήκε ο πολεµικός τίτλος των αρµατολών... «καπετάνιος» (κάπα εκ των άνω, που έπεσε δηλαδή και έχρισε κάποιο βασιλιά των ορέων, ακαταδάµαστο και άσπονδο εχθρό της οθωµανικής κατακτήσεως, αήττητο µαχητή, κλέφτη). Βλέπετε, έχουν και οι απλοϊκοί άνθρωποι της υπαίθρου, και δη οι βλάχοι, τη δική τους άποψη για την ετυµολογία, που µπορεί να µην προέρχεται από γραµµατικές αναλύσεις, είναι όµως πρακτική. Και τους βολεύει να παίρνουν κουράγιο, να συνεχίσουν να ζουν... Από την άλλη µεριά, τι δουλειά έχει ένας ναυτικός τίτλος στη στεριά και µάλιστα ανάµεσα στα όρη; Γιατί δεν λέµε και τους κατώτατους στρατιώτες των ορεινών ταξιαρχιών µούτσους και λοστρόµους; Αυτό το φαινόµενο, τις στιγµές των καταιγίδων, που έχουν ιδιαίτερο ηλεκτρισµό, είναι λογικό να επηρέαζε αντικείµενα που τον έλκουν, όπως για παράδειγµα µια µάλλινη κάπα [10]. Τέλος, πάντων, ο Αµπελογιάννης πήγε στο γεροπατέρα του και του είπε την 29

5 eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 30 Το όραμα του Αμπελογιάννη δεν αποκλείεται να είναι η βλάχικη παραλλαγή και επιβίωση του μύθου της πάλης του Ηρακλέους με τον Αχελώο! Ενας μύθος με σαφείς γεωλογικές πληροφορίες και ενδείξεις, άρα ένας γεώμυθος, κομμένος και ραμμένος στα μέτρα των ανθρώπων της εποχής και της περιοχής αμετάτρεπτη απόφαση που πήρε να μπει στο πολεμικό στάδιο... Μάταια έκλαυσε γονυπετής ο γέρων και προσπάθησε να τον μεταπείσει... Ο Αμπελογιάννης ασπάσθηκε το χέρι του γεννήτορά του και απήλθε της οικίας... Στην Γέφυρα της Τατάρνας [11] συνήντησε πολλούς ποιμένες συνομήλικούς του και τους στρατολόγησε. Οι ανδραγαθίες του πολλές. Η φήμη του μεγάλωσε γρηγορότατα. Το όνομά του αντηχούσε απ άκρου εις άκρον στην Αιτωλοακαρνανία... Απελπισία και τρόμο έσπερνε στους Οθωμανούς! Αυτοί συγκέντρωναν κάθε φορά μεγάλες δυνάμεις για να τον αντιμετωπίσουν. Και πάντα οι μάχες του ήταν φονικότατες και αιματηρότατες. Οι παράξενες ιστορίες του Αμπελογιάννη συνεχίζονται στο τεύχος της επόμενης εβδομάδας ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ Βαλαωρίτης Αρ. «Αθανάσης Διάκος Αστραπόγιαννος», εκδ. Παύλου Λάμπρου, Αθήναι, τύποις Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως (παρά τη πύλη της Αγοράς, αριθ. 4), ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ Αραβαντινός «Χρονογραφία της Ηπείρου», Λεκάκης Γ. «Ηπειρος, η γωνιά που πέτρωσε στο 5...», έκδ. «Πολυμέσα Εκπαιδευτική Μηχανική», Του ιδίου «Σύγχρονης Αιτωλοακαρνανίας περιήγησις» (υπό έκδοσιν). Του ιδίου «Αρχαία άγνωστη Αιτωλοακαρνανία» (υπό έκδοσιν). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ [1] Βλ. σχ. «Πολιτικός», 269D. [2] Βλ. σχ. άρθρο Γ. Λεκάκη «Η απίστευτη ιστορία του Μπέντζαμιν Μπάτον έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική μυθολογία», περ. «Αέροπος», τ. 84, Μάρτιος [3] Το επίθετο έχει παραμείνει έως σήμερα, «κομμένο» ως Μπελογιάννης. Σημαίνει κάποιον Γιάννη, που κάποτε είχε πολλά ή φημισμένα αμπέλια. Σχετικό το επίθετο Αμπελάς, Αμπελιώτης, Αμπελακιώτης, Αμπελούζος, Αμπέλιος-Ζαμπέλιος κ.λπ. [4] Μεγάλη μανιάτικη οικογένεια αγωνιστών, μέλη της οποίας βρίσκουμε να πο-

6 ελληνικα παραδοξα Ο χάρτης της περιοχής όπου συνέβησαν τα παραφυσικά φαινόµενα στον Αµπελογιάννη. λεµούν από τη Λευκάδα έως την Κρήτη. Πιο γνωστό µέλος της ο Γεώργιος, Φιλικός, από τον Καρβελά Λακωνίας. Μυήθηκε από τον Αναγνωσταρά και ρόλος του ήταν να κατηχήσει τους αµόρφωτους γεωργούς. [5] Κρίνοντας εκ των τόπων που αναφέρονται στην παρούσα αφήγηση, θα πρέπει να εννοεί µάλλον τη Λίµνη της Βουλκαριάς. Λιγότερες πιθανότητες συγκεντρώνουν οι τοποθεσίες του Βούρκου, πλάι στην Αλύζια, της Ποδοθίνισσας ή της Γαλίτσας. Ο λαός µας µε την λέξη ιβάρι / βιβάρι / διβάρι / γιβάρι / λιβάρι εννοεί ιχθυοτροφείο (λατ. vivarium). Προφανώς αυτή η λίµνη ήταν ένα ακόµη τέτοιο, συγκεκριµένα εκτροφείο χελιών, παραδοσιακή ασχολία των κατοίκων της Αιτωλοακαρνανίας. Ο Αµβρακικός είναι γεµάτος από τέτοια. Με το ίδιο όνοµα (γιβάρι) θα συναντήσουµε το ιχθυοτροφείο και στη Θεσπρωτία, στη Χίο, στην Εύβοια, στη Μήλο, στον Αραχθο, στον Καρκαβίτσα, στον Παλαµά, στον Μακρυγιάννη κ.α. [6] Μεγάλη βλάχικη οικογένεια, αγωνιστών και µεγαλοκτηνοτρόφων, της περιοχής της υτ. Στερεάς. Τη βρίσκουµε διασκορπισµένη από την Ιταλία έως τη Ρουµανία. Μάλιστα είχαν συµπτύξει και ένα ολόκληρο χωριό στη Σάµη Κεφαλλονιάς, τα Φερεντινάτα, όπου κατέφευγαν όταν κινδύνευαν για διαφυγή, στα µη οθωµανοκρατούµενα Επτάνησα. [7] Αυτό που για τους ανθρώπους λέµε «επιδηµία», για τα ζώα το λέµε «επιζωοτία» και εάν τα θύµατα ή τα είδη είναι πολλά λέµε «πανζωοτία». Ορος της Κτηνιατρικής. Σηµαίνει τη λοιµώδη ή παρασιτική ασθένεια που προσβάλλει τα ζώα. [8] Πηγές: Τ. Γέουντι «Μαντική Εγκυκλοπαίδεια και Μέγας Ονειροκρίτης» και Γ. Παζίνι «Μέγας προφητικός ονειροκρίτης», εκδ. Παπαδηµητρίου. [9] Πρόκειται για πανάρχαια µαντεία, από το «διάβασµα» της σπάλας (θυσιασµένου ή ψηµένου) αρνιού ή κατσικιού, το οποίο έχει εκθρέψει ο ζητών τη µαντεία. Η µαντεία γινόταν κυρίως κατά την ηµέρα της Λαµπρής ή κατά την ηµέρα του Αϊ-Γιώργη (ή/και άλλες ηµέρες). Οι προβλέψεις της, πίστευαν, ίσχυαν για ένα έτος! Αναφέρθηκε και χρησιµοποιήθηκε πολλάκις από τους αγωνιστές του Ακόµη και σήµερα είναι διαδεδοµένη µαντεία στην Κρήτη, ενώ έχει ατονήσει σε Ρούµελη, Ηπειρο, Θράκη και Αχαΐα. Βλ. σχ. πραγµατεία του πολυγραφότατου βυζαντινού πανεπιστήµονος Μιχαήλ Ψελλού (11ου αι.), αλλά και τη διδακτορική διατριβή του λαογράφου και ακαδηµαϊκού Γ. Μέγα, η οποία εβασίζετο σε χειρόγραφο του 13ου αι. («Λαογραφία» του Ν. Πολίτου, τ. 9-10, ). [10] Ανάλογα φαινόµενα µου έχουν διηγηθεί βοσκοί και στο Καπαρέλλι Βοιωτίας. (Λέτε γι αυτό να ονοµάσθηκε µε αυτό το περίεργο όνοµα;) Τα θυµήθηκα όταν διάβαζα την ιστορία του Βαλαωρίτη. [11] Περίφηµο ιστορικό πέτρινο γεφύρι της Ευρυτανίας, πάνω από τον Αχελώο, ένα από τα 55 που έχει αυτός ο αφέντηςποταµός µε 20 µέτρα ύψος καµάρας. Πιθανόν κτίσµα του 16ου-17ου αι. Συνέδεε τον Βάλτο Αιτωλοακαρνανίας µε την Ευρυτανία. Το σηµαντικό αυτό δρόµο εξυπηρετούσε από το 16ο έως το 19ο αι. και έγιναν άπειρες µάχες για τον έλεγχό του. Μόλις το 1911 κατασκευάστηκαν άλλα δύο γεφύρια (της Τέµπλας και του Αυλακιού). Στην Τατάρνα (νυν Τριπόταµο) ευρίσκεται η µεγαλύτερη πηγή του Αχελώου, η Μαρδάχα, που τον τροφοδοτεί µε το 1/3 των υδάτων του. Σήµερα, δυστυχώς, το ιστορικό γεφύρι-κόσµηµα το σκέπασαν τα νερά του πολιτισµού, της τεχνητής λίµνης των Κρεµαστών... H «αντιστροφή του χρόνου», το γεγονός της µεταµορφώσεως του γέρου σε νέου έπειτα από µια γενετική ανω- µαλία ή διά κάποιας (δια)τροφής ή διά θεϊκής παρεµβάσεως ή, τέλος, σε ιερό τόπο, όπου επενεργούν διάφορες δυνάµεις, απαντάται και στα πιο πρόσφατα χρόνια της Ιστορίας µας Who is who: Ο Γιώργος Λεκάκης είναι συγγραφέας (περισσότερων από 40 βιβλίων) και δηµοσιογράφος. Είναι µέλος του.σ. της Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας (ΕΜΑΕΜ) και του.σ. της Επιτροπής Ενηµερώσεως επί των Εθνικών Θεµάτων. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες για τη δράση και το έργο του µέσα από την προσωπική του ιστοσελίδα 31

7 ελληνικα παραδοξα 24 Η αιώρηση και η αντιστροφή του χρόνου Στο δεύτερο και τελευταίο µέρος του άρθρου του για το µύθο του Αµπελογιάννη, ο ερευνητής και συνεργάτης του περιοδικού µας, Γιώργος Λεκάκης, αναφέρεται στα παραφυσικά φαινόµενα της αιώρησης και της αντιστροφής του χρόνου που σηµάδεψαν το βίο του ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης, ενώ στον επίλογο διευκρινίζει τους λόγους για τους οποίους ο Αµπελογιάννης παραµένει µέχρι και σήµερα µια άγνωστη προσωπικότητα στην ιστοριογραφία της χώρας µας. Του Γιώργου Λεκάκη, Κ άποια στιγµή ο Αµπελογιάννης αποφάσισε ανάπαυλα για ξεκούραση. ιέλυσε το στράτευµά του για να µην είναι στόχος πια. Εστειλε τους ανδρειότερους και πλέον έµπιστούς του, τον µεν Μούρτο [1] στην Ακαρνανία, τον δε Βλαχογηωργάκη (ή Βλαχογεωργάκη) [2] στη Λευκάδα. Ο ίδιος πορεύθηκε στα Μετέωρα, σκεπτόµενος να ξεκουραστεί σε µια µονή. Αλλά εκεί οι µοναχοί τού έδωσαν άσυλο, µόνον αφού τους αφιέρωσε τα πλούτη που είχε αποκοµίσει από τους αγώνες του! Μόνον τότε εδέχθησαν τον ήρωα και του εφόρεσαν το σχήµα του µοναχού... Εκεί ο Αµπελογιάννης σύντοµα ασθέ- νησε από µια βαριά αρρώστια. Αρχισε να καταρρέει από την ηλικία και τα δεινά των αγώνων. «Επεσαν» και η κόµη, και το γένειο, και το µουστάκι του! Τα συµπτώµατα εθεωρήθησαν θανάσιµα! Ηλθε ο ηγούµενος, τότε, να λάβει την τελευταία εξοµολόγηση... Ο µύθος του Αµπελογιάννη Β Μέρος Ο Σταµούλης αιτήθηκε και έλαβε άδεια να διαπράξει µε τα χέρια του τον απαγχονισµό του οµοπίστου και οµοφύλου του! Οι Οθωµανοί δήµιοι του παρέδωσαν τον περίεργο καταδικασθέντα και ο αλητήριος Σταµούλης εξετέλεσε την καταδίκη... Την ώρα δε που κατέβαζαν το νεκρό από την αγχόνη, έφθανε από την Πόλη και η χάρις του... µια από τις αντιστροφές της φύσεως και του χρόνου, που µπορούν να συµβούν σε ιερούς χώρους, υπό τη συναισθηµατική φόρτιση, µε δίαιτα ή πόση συγκεκριµένων τροφών και ποτών, τις ιερές µουσικές (ψαλµωδίες), τον ιερό µύρο... Οµως ο ηγούµενος αντί να το ιδεί ως θαύµα του Θεού, το είδε ως έργο του Σατανά και κακό οιωνό! ιέφυγε τότε λάθρα προς τη Λαµία και κατήγγειλε τον πρόσφυγα ήρωα-σατανά στη µονή του! Ετσι τον παρέδωσε δέσµιο στους δηµίους... και ο Αµπελογιάννης, µετά την προδοσία του καλόγερου, καταδικάσθηκε σε θάνατο δι αγχόνης... Αλλά δεν τελείωσαν εδώ τα παραφυσικά µε τον Αµπελογιάννη! Οι Οθωµανοί δήµιοι τον πήγαν στον τόπο της εκτελέσεως. Τον ανήρτησαν δις στην αγχόνη, αλλά είδαν, µετά τρόµου, το σχοινί να διαρρηγνύεται και τον Αµπελογιάννη να στέκει µετέωρος, για κάποια ώρα, σαν να πατά επί κάποιου αόρατου βράχου! Εδώ δηλ., εκτός των άλλων, έχουµε να εξετάσουµε Η αντιστροφή του χρόνου και η προδοσία Αλλά, σαν από θαύµα, ενώ ο Αµπε- λογιάννης παρασκευαζόταν για να µεταλάβει των αχράντων µυστηρίων, ξαφνικά αναβλάστησε µαύρη και ανθηρά η κόµη της κεφαλής του! Ξαναβγήκαν οι µύστακες και το γένειό του. Το χρώµα του άλλαξε προς το ζωηρότερο. Ο πρώην επιθάνατος µετεβλήθη σε ακµαίο και θάλλοντα νεανία. Και όλα αυτά κάτω από τα µάτια του πνευµατικού του! Επρόκειτο για 25

8 26 ελληνικα παραδοξα Ο πρώην επιθάνατος µετεβλήθη σε ακµαίο και θάλλοντα νεανία. Και όλα αυτά κάτω από τα µάτια του πνευµατικού του! Επρόκειτο για µια από τις αντιστροφές της φύσεως και του χρόνου, που µπορούν να συµβούν σε ιερούς χώρους, υπό τη συναισθηµατική φόρτιση, µε δίαιτα ή πόση συγκεκριµένων τροφών και ποτών, τις ιερές µουσικές (ψαλµωδιες), τον ιερό µύρο... και το φαινόµενο του αιωρισµού [3]. Ως γνωστόν, οι ιερείς των αρχαίων ναών στην Ελλάδα µπορούσαν να αιωρούνται! Υπάρχουν µέχρι και τις µέρες µας σχετικές παραστάσεις από σφραγιδόλιθους. Η οθωµανική αρχή, ενώπιον αυτού του µοναδικού φαινοµένου, ανέστειλε την εκτέλεση και έπεµψε έκτακτο ταχυδρο- µείο στην Κωνσταντινούπολη, εκθέτοντας το συµβάν και ζητώντας οδηγίες! Ο οµόφυλος εχθρός Το συµβάν διαδόθηκε σε όλη τη Στερεά Ελλάδα και τη Θεσσαλία. Και τότε, ήλθε εκ της Ακαρνανίας κάποιος ονό- µατι Σταµούλης, µέγας και πολύς, τότε, αδιάλλακτος εχθρός του Αµπελογιάννη. Πήγε στη Λαµία και χλεύασε τους Οθω- µανούς για τη µικροψυχία τους. Αιτήθηκε και έλαβε άδεια να διαπράξει µε τα χέρια του τον απαγχονισµό του οµοπίστου και οµοφύλου του! Οι Οθωµανοί δήµιοι του παρέδωσαν τον περίεργο καταδικασθέντα και ο αλητήριος Σταµούλης εξετέλεσε την καταδίκη... Την ώρα δε που κατέβαζαν το νεκρό από την αγχόνη, έφθανε από την Πόλη και η χάρις του... Ο Σταµούλης έφυγε από τη Λαµία και πήγε στη Λευκάδα, όπου ανήγγειλε το στυγερό εµφύλιο κατόρθωµά του στον Βλαχογεωργάκη, απειλώντας τον πως τα ίδια θα κάµει και σε αυτόν, εάν επανέλθει ξανά στο παλαιό στάδιο του κλέφτη... Ο Βλαχογεωργάκης προσποιήθηκε µεταµέλεια, αλλά έµαθε τις κινήσεις του Στα- µούλη και κατέλαβε τη δίοδο της πηγής της Πλαγιάς, από την οποία θα περνούσε εκείνος και οι Οθωµανοί σύνοδοί του. Εφόνευσε τους Οθωµανούς και συνέλαβε ζωντανό το βδελυρό φονέα του φίλου του. Τον οδήγησε στην κορυφή, όπου τον έκοψε στα τέσσερα, και εκρέµασε σταυροειδώς τα τεµάχιά του σε τέσσερα δένδρα... Εκτοτε η τοποθεσία εκείνη της Λευκάδος ονοµάσθηκε Σταυροί... Ο προπάππους του Αθ. Φερεντίνου, αφηγητής της ιστορίας αυτής στον Βαλαωρίτη, αφού τα είχε δει όλα αυτά, παρήγγειλε στα τέκνα του να µην επιδοθούν ποτέ στον κλέφτικο βίο, απειλώντας τα µε φοβερές κατάρες... Κι αυτά έµειναν βοσκοί... Οταν η διήγηση τελείωσε, ο σαλπιγκτής του ηµητρακαράκου σάλπισε το εγερτήριο... Και ένας πεζός ταχυδρόµος κατέφθασε εκ Βονίτσης και ανήγγειλε ότι µεταβατικό απόσπασµα συγκρούσθηκε µε τη ληστρική συµµορία του Μαριώλη και του Κρικά, στο απέναντι χωριό, τη Σκλάβαινα[4]... Γιατί παραµένει άγνωστος; Ο Αµπελογιάννης πέρασε στις απόκρυφες αρµατολικές παραδόσεις, που το χριστιανικό κατεστηµένο δεν άφησε να γνωστοποιηθούν περισσότερο, πρώτον, γιατί απεδείκνυε µια ανόσια προδοσία των ιερέων (εν προκειµένω των Μετεώρων) και, δεύτερον, γιατί µιλούσε για άλλες δυνάµεις, που υπάρχουν και επενεργούν, πέραν αυτών που δογµατίζει η πίστη τους... Κι όµως, ο Αµπελογιάννης είναι ο µόνος ήρωας της Εθνεγερσίας στον οποίο συνέβησαν τέσσερα παραφυσικά φαινό- µενα! Τα υπενθυµίζουµε επιλογικά κατά σειρά: 1. Το ασυνήθιστο όνειρο (της πόσης του Αχελώου), 2. η πρόκληση καταιγίδος και η αιώρηση αντικειµένου του (της κάπας του, έπειτα από ιερή τελετή, ωµοπλατοσκοπία), 3. η αντιστροφή του χρόνου και 4. ο αιωρισµός... ίχως αµφιβολία, ένας διόλου πληκτικός βίος Οι ειδικοί επιστήµονες, ιστορικοί, παραψυχολόγοι και εθνολόγοι θα έπρεπε να είχαν σκύψει πάνω από την περίπτωσή του µε περισσότερη προσοχή. ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ: Βαλαωρίτης Αρ. «Αθανάσης ιάκος Αστραπόγιαννος», εκδ. Παύλου Λάµπρου, Αθήναι, τύποις Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως (παρά τη πύλη της Αγοράς, αριθ. 4), ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ: Αραβαντινός «Χρονογραφία της Ηπείρου», Λεκάκης Γ. «Ηπειρος, η γωνιά που πέτρωσε στο 5...», εκδ. «Πολυµέσα Εκπαιδευτική Μηχανική», Του ιδίου «Σύγχρονης Αιτωλοακαρνανίας περιήγησις» (υπό έκδοσιν). Του ιδίου «Αρχαία άγνωστη Αιτωλοακαρνανία» (υπό έκδοσιν). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: [1] Το όνοµα αυτό αναφέρεται συχνότερα ως µικρό όνοµα Οθωµανών Τουρκαλβανών. Σπανιότατα αφορά σε χριστιανούς. Μάλιστα, υπάρχουν χωριό και νησί στην Ηπειρο µε αυτό το όνοµα, ίσως ανήκοντα κάποτε σε γαιοκτήµονα µε αυτό το όνοµα. Εδώ όµως πρόκειται για τον Μούρτο Φερεντίνο, αυτάδελφο (αδελφό και από τους δύο γονείς) του προπάππου του αφηγητού της ιστορίας στον Βαλαωρίτη. Αυτός ήταν Ακαρνάν, περίφηµος κλεφταρµατολός των επαρχιών Βονίτσης και Ξηρόµερου. Εκτός από τον Αµπελογιάννη, συνέπραξε και µε τον Γρίβα και όλοι µαζί ξεσήκωναν τους υτικο-στερεοελλαδίτες σε επανάσταση. Η τύχη του όµως δεν ήταν καλή. Εκδιώχθη ακαταπαύστως. Και µια φορά που θέλησε να περάσει στον Βάλτο, εχθρική συµµορία του επετέθη. Ο Μούρτος µονοµάχησε γενναία, αλλά τραυµατίσθηκε θανάσιµα. [2] Οικογένεια αγωνιστών στη υτ. Στερεά Ελλάδα, που υπέστη τροµερή δίωξη του Αλή πασά. Το 1799 κατέφυγε στην Επτάνησο και η Ιώνιος Πολιτεία τον πολιτογράφησε, ίνα µην τον αποδώσει στον τύραννο. [3] Η ιστορία του Αµπελογιάννη παρουσιάζει πολλά κοινά µε την ιστορία της αιωρούµενης Mary Poppins (1935-ταινία του Disney, 1964): α. Ο άνεµος που στον Αµπελογιάννη εµφανίζεται ξαφνικά µε την ωµοπλατοσκοπία... (Η Poppins έρχεται όταν ο άνεµος αλλάζει και µένει µέχρι ο άνεµος ξαναλλάξει και πάλι!), β. τα ταξίδια στο χρόνο (η ιπτάµενη νταντά έχει τον έλεγχο του χρόνου. Τον κάνει να τρέχει γρηγορότερα ή αργότερα), γ. ο ποταµός (Αχελώος), που παριστανόταν ως φίδι (η M. Poppins και ο Βασιλιάς-Φίδι προέρχονται από την ίδια οικογένεια)... Την ιστορία της Poppins συνέλαβε και έγραψε η Αυστραλή Pamela L. Travers, µαθήτρια του διδάσκαλου του Σουφισµού και φιλοσόφου, George I. Gurdijeff... [4] Χωριό ΒΑ της Παλαίρου Αιτωλοακαρνανίας, όπου µαρτύρησε ο άγιος ιεροµάρτυς Βλάσιος ο Ακαρνάν, το Who is who: Ο Γιώργος Λεκάκης είναι συγγραφέας (περισσότερων από 40 βιβλίων) και δηµοσιογράφος. Είναι µέλος του.σ. της Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας (ΕΜΑΕΜ) και του.σ. της Επιτροπής Ενηµερώσεως επί των Εθνικών Θεµάτων. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες για τη δράση και το έργο του µέσα από την προσωπική του ιστοσελίδα 27