ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Transcript

1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ABSTRACT... 4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ:ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Πολιτισµός-Κουλτούρα Πολιτιστικά αγαθά- Βασικές έννοιες ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ:ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Γενικά για την ανάπτυξη Ενδογενής τοπική ανάπτυξη Περιφερειακή πολιτιστική ανάπτυξη Περιφερειακή πολιτιστική πολιτική και Τοπική Αυτοδιοίκηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ:Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο Η Τοπική Αυτοδιοίκηση ως φορέας άσκησης πολιτιστικής πολιτικής Η πολιτιστική πολιτική ως µοχλός ανάπτυξης της πόλης Θεσµικές µορφές άσκησης πολιτιστικών δραστηριοτήτων από την Τ.Α Λειτουργία του θεσµού των ΕΠΑ και των Πνευµατικών Πολιτιστικών Κέντρων Τοπικοί πολιτιστικοί θεσµοί Στρατηγικές Τοπικής Πολιτιστικής Πολιτικής: ιλήµµατα και προκλήσεις

2 ΜΕΡΟΣ Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ:ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΗΜΩΝ ΚΗΦΙΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ Αποτύπωση των πολιτιστικών θεσµών των ήµων Κηφισιάς και Αµαρουσίου Κηφισιά: Ιστορία και Πολιτισµός Πολιτιστική πολιτική του ήµου Κηφισιάς Πολιτιστικοί θεσµοί και δράσεις του ήµου Κηφισιάς ήµος Αµαρουσίου: ιστορία και πολιτιστική άποψη Πολιτιστική πολιτική και φορείς του ήµου Αµαρουσίου Πολιτιστικές δραστηριότητες και θεσµοί του ήµου Αµαρουσίου Άλλες πολιτιστικές υποδοµές Σύνοψη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ:ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αξιολογικές κρίσεις και διαπιστώσεις Συγκριτική αξιολόγηση των δύο ήµων Προτάσεις, δυνατότητες και προοπτικές Αντί επιλόγου ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση του ρόλου του πολιτισµού στην περιφέρεια και δη στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Πιο συγκεκριµένα, στα πλαίσια της συσχέτισης της έννοιας του πολιτισµού µε την περιφερειακή ανάπτυξη, προσεγγίζεται µια επιµέρους συνιστώσα της περιφερειακής ανάπτυξης, η πολιτιστική ανάπτυξη, η οποία προωθείται µε την άσκηση της πολιτιστικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο. Η διακρίβωση της σχέσης που διέπει την άσκηση της πολιτιστικής πολιτικής από τους Ο.Τ.Α. Α βαθµού, µε την επίτευξη της τοπικής ανάπτυξης (κοινωνικής, οικονοµικής), αποτελεί το κύριο ζητούµενο αυτής της εργασίας, που στοχεύει να αναδείξει τη δυναµική της πολιτιστικής διαχείρισης στην τόνωση και ανύψωση των τοπικών δυνατοτήτων και προοπτικών. Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου, επιλέχτηκαν δύο περιπτώσεις Ο.Τ.Α. Α βαθµού, ο ήµος Κηφισιάς και ο ήµος Αµαρουσίου και µέσα από την αποτύπωση των τοπικών πολιτιστικών θεσµών και δραστηριοτήτων τους, συνάχθηκαν κάποια συµπεράσµατα για τον τρόπο άσκησης της πολιτιστικής πολιτικής τους. Τέλος, διατυπώθηκαν προτάσεις για τη βελτίωση της πολιτιστικής δράσης τους και για την προώθηση µιας ολοκληρωµένης στρατηγικής για την τοπική πολιτιστική ανάπτυξη. Η διερεύνηση του υπό εξέταση θέµατος διαρθρώνεται στην παρούσα εργασία σε δύο µέρη. Στον πρώτο µέρος, πραγµατοποιείται η θεωρητική προσέγγιση των εννοιών του πολιτισµού, της περιφερειακής και πολιτιστικής ανάπτυξης καθώς και της πολιτιστικής πολιτικής των Ο.Τ.Α. Στο δεύτερο µέρος, αναλύεται η πρακτική προσέγγιση του θέµατος, µε την αποτύπωση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων των δύο ήµων, την εξαγωγή συµπερασµάτων και τη διατύπωση ειδικών και γενικών προτάσεων. 3

4 ABSTRACT The present dissertation aims to investigate the role of culture at the regional level and, especially, at the level of the Local Government. More specifically, in order to correlate the term culture with that of regional development, a specific feature of regional development, cultural development, which is promoted by the exercise of cultural policy at local level, is approached. The main demand of this dissertation, which intends to mark out the dynamic role of cultural management in order to reinforce and upgrade the local potentials, is the investigation of the relation that characterizes the exercise of cultural policy by the primary Local Government Organizations with the attainment of local development (social, economic). Two typical cases of LGOs were chosen, the Municipality of Kifissia and the Municipality of Marousi, in order to achieve the aforementioned goal and some conclusions were extracted about the way they exercise their cultural policy, by registering their local cultural festivals and their activities. Finally, proposals were formulated for the improvement of their cultural action and for the promotion of a complete strategy for local cultural development. The investigation of the subject, which is under review, is structured, within the framework of the present dissertation, in two parts. In the first part, the theoretical approach of the terms of culture, regional and cultural development and cultural policy of the LGOs, is realized. In the second part, by imprinting the cultural activities of the two Municipalities, extracting conclusions and formulating concrete and general proposals, the practical approach of the subject is analyzed. 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το θέµα του πολιτισµού αποτελεί ένα πεδίο αρκετά ευρύ που επιδέχεται πολλές συζητήσεις και µε το οποίο έχουν ασχοληθεί πολλοί ερευνητές, µε στόχο να προσεγγίσουν τις επιµέρους πτυχές και συνιστώσες του. Ο πολιτισµός όµως, αν και είναι ευρεία έννοια και το περιεχόµενό της δύσκολα προσδιορίζεται και οριοθετείται, εντοπίζεται σε κάθε πτυχή της καθηµερινής µας ζωής. Περιλαµβάνεται στον τρόπο έκφρασης και επικοινωνίας, στον τρόπο αντιµετώπισης των κάθε λογής ζητηµάτων και προβληµάτων που απασχολούν το µέσο πολίτη, στη κοινωνική συµπεριφορά αλλά και στον τρόπο πρόσληψης της πολιτικής, οικονοµικής και κοινωνικής πραγµατικότητας. Αποτελεί δηλαδή τρόπο ζωής. Έτσι, η διερεύνηση της συσχέτισης της έννοιας του πολιτισµού µε την έννοια του τοπικότητας και, κυρίως, η διακρίβωση του τρόπου και του µεγέθους διαµόρφωσής της, αποτελούσε ανέκαθεν ένα ζήτηµα που επιδίωκα να καταστεί αντικείµενο µελέτης και επεξεργασίας εκ µέρους µου, µε στόχο την εξαγωγή διακριτών συµπερασµάτων. Σε αυτή την κατεύθυνση συνέτεινε και η φοίτησή µου στην Εθνική Σχολή Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στα πλαίσια της οποίας πραγµατοποιείται αυτή η εργασία, που συνέβαλε ώστε να προσεγγίσω πιο ενδελεχώς την έννοια και το θεσµικό περιεχόµενο της αυτοδιοίκησης. Οι παράγοντες που συνέβαλαν ουσιαστικά και τυπικά για την πραγµατοποίηση αυτής της έρευνας ήταν πολλοί και ποικίλοι και, λόγω του περιορισµένου χώρου, δεν δύναµαι να αναφερθώ σε όλους. Όµως, οφείλω να ευχαριστήσω τους αρµόδιους φορείς των Πολιτιστικών Κέντρων των ήµων Κηφισιάς και Αµαρουσίου για την αγαστή συνεργασία τους, οι οποίοι µου παρείχαν το απαραίτητο ενηµερωτικό υλικό και µε κατατόπισαν σχετικά µε τους πολιτιστικούς θεσµούς και τα πολιτιστικά γεγονότα που αναπτύσσουν στην περιοχή τους, µέσα στα πλαίσια της πολιτιστικής πολιτικής τους. Κυρίως όµως οφείλω να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή µου, κ. Γιάννη Ιωαννίδη, χωρίς την πολύτιµη βοήθεια και καθοδήγηση του οποίου, δεν θα είχε πραγµατοποιηθεί η παρούσα εργασία. Οι συµβουλές του και οι εύστοχες παρατηρήσεις του συνέβαλαν πραγµατικά στο να εστιάσω την προσοχή µου στα καίρια σηµεία της εργασίας και να προσεγγίσω συνολικά και κριτικά τον κύριο όγκο του υλικού, που είχα στη διάθεσή µου. 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Πολιτισµός, µε την ευρεία έννοια του όρου, αφενός µεν αποτελεί το θεµέλιο πάνω στο οποίο άτοµα και κοινωνίες οικοδοµούν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους, αφετέρου δε συνιστά ένα αυτοτελές αγαθό που συµβάλλει στην προώθηση της οικονοµικής ευηµερίας και της ανάπτυξης. Η έννοια αυτή που αποτελείται από διαφορετικές συνιστώσες και παραµέτρους, είναι συνυφασµένη µε το κοινωνικοοικονοµικό πλαίσιο στο οποίο αυτή εντάσσεται κάθε φορά και το οποίο της προσδίδει τη σηµασία που ανταποκρίνεται στα αιτήµατα και τις επιδιώξεις της εκάστοτε εποχής. Λόγω αυτής της πολυπλοκότητας που τη διακρίνει και της δυσκολίας απόδοσης του εννοιολογικού της πλαισίου, έχει αποτελέσει αντικείµενο συζητήσεων και προβληµατισµών, τόσο ως προς τη θεωρητική της µορφή όσο και ως προς τις εφαρµογές της. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η απόπειρα προσέγγισης του πολιτισµού κυρίως µέσα από το πρίσµα των πρακτικών εκφάνσεων και εφαρµογών του, εστιάζοντας στο µέγεθος της δυναµικής του και της ουσιαστικής σηµασίας του, στα πλαίσια του σύγχρονου ελληνικού συστήµατος. Χωρίς να παραγνωρίζεται η διακρίβωση της προέλευσης της έννοιας του πολιτισµού, σε αυτή τη µελέτη θα επιχειρηθεί να συσχετιστεί ο όρος αυτός µε την επίτευξη της περιφερειακής ανάπτυξης, µέσω του σχεδιασµού και της εφαρµογής συνολικών στρατηγικών και, κατ επέκταση πολιτικών και µέτρων, που στοχεύουν στην αναβάθµιση της ποιότητας ζωής στην περιφέρεια. Εκφάνσεις της περιφερειακής ανάπτυξης αποτελούν η οικονοµική, η κοινωνική και η πολιτιστική ανάπτυξη. Ειδικότερα, στόχο της έρευνας αυτής αποτελεί η µελέτη µιας επιµέρους συνιστώσας της περιφερειακής ανάπτυξης, της πολιτιστικής ανάπτυξης, η οποία προωθείται µε την χάραξη και την άσκηση της πολιτιστικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο. Σε αυτό το ζήτηµα, πρωταρχικό ρόλο διαδραµατίζει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ο θεµελιώδης αυτός θεσµός για την ποιότητα της ηµοκρατίας µας, µέριµνα του οποίου αποτελεί η διευθέτηση των τοπικών υποθέσεων, σύµφωνα µε την συνταγµατική επιταγή του Άρθρου 102 και τις διατάξεις του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονοµίας. Ένας από τους τοµείς αρµοδιοτήτων της Τ.Α., σύµφωνα µε τον ηµοτικό και Κοινοτικό Κώδικα ( ΚΚ), είναι ο τοµέας του πολιτισµού, στο ίδιο πλαίσιο µε την παιδεία και τον αθλητισµό. Έτσι, βασική επιδίωξη αυτής της µελέτης είναι η διερεύνηση της σχέσης που διέπει την άσκηση της πολιτιστικής πολιτικής από τους Ο.Τ.Α., κυρίως Α Βαθµού, µε την επίτευξη και προώθηση της τοπικής ανάπτυξης. Ή 6

7 διαφορετικά, γίνεται προσπάθεια να διακριβωθεί αν η πολιτιστική πολιτική ενός ήµου αποτελεί εργαλείο τοπικής ανάπτυξης (οικονοµικής, κοινωνικής, πολιτιστικής). Τα µέσα που χρησιµοποιήθηκαν, µε στόχο την προσέγγιση της παραπάνω σχέσης, περιλαµβάνουν την προσέγγιση µια ποικιλίας βιβλιογραφικών αναφορών και τοποθετήσεων, που είχαν ως αποτέλεσµα την κάλυψη της θεωρητικής πτυχής του θέµατος, και την αξιοποίηση µιας σειράς επισκέψεων στους ήµους, οι οποίοι επιλέχτηκαν να αποτελέσουν το δείγµα της εν λόγω έρευνας. Για την αρτιότερη προσέγγιση του υπό διερεύνηση θέµατος, χρησιµοποιήθηκαν κάποια µεθοδολογικά εργαλεία. Ειδικότερα, επιλέχτηκαν, όπως αναφέρθηκε, δύο Ο.Τ.Α. Α Βαθµού, των οποίων η πολιτιστική πολιτική τέθηκε υπό εξέταση αλλά και συγκριτική αξιολόγηση, µε στόχο να διαφανεί πρακτικά η σχέση πολιτισµού και τοπικής ανάπτυξης. Τα κριτήρια επιλογής των περιπτώσεων των ήµων Κηφισιάς και Αµαρουσίου ήταν τα εξής: α) Ανήκουν στην κατηγορία των πληθυσµιακά µεγάλων δήµων του νοµού Αττικής. β) Αποτελούν δύο όµορους δήµους. γ) Χαρακτηρίζονται ως δήµοι που διακρίνονται για την οικονοµική ευρωστία τους και την κοινωνική συνεκτικότητά τους. δ) Ανήκουν στους ήµους που έχουν καταγράψει µια ενεργή συµµετοχή στον πολιτιστικό τοµέα, αναπτύσσοντας και λειτουργώντας πολυετείς πολιτιστικούς θεσµούς και διοργανώνοντας πολιτιστικές δραστηριότητες ποικίλου ύφους και περιεχοµένου. Βασικό κίνητρο λοιπόν για την εξέταση των πολιτιστικών πεπραγµένων αυτών των Ο.Τ.Α. υπήρξε η προσπάθεια εντοπισµού οµοιοτήτων και διαφορών ανάµεσα σε δύο αυτοδιοικητικούς µηχανισµούς, που δίνουν το δικό τους στίγµα στον πολιτισµό και συνορεύουν, στα πλαίσια µιας περιοχής, η οποία ευλόγως θεωρείται πρόσφορη για οποιοδήποτε είδος πρωτοβουλίας, λόγω της χωροταξικής της θέσης (βόρεια πλευρά της Αττικής). Η προσέγγιση των ήµων πραγµατοποιήθηκε µε τη συνδροµή µεθοδολογικών εργαλείων, όπως η προσωπική συνέντευξη µε τους υπεύθυνους του Πολιτιστικού Κέντρου του ήµου Κηφισιάς και µε τους αρµόδιους υπαλλήλους, καθώς και µε τον επικεφαλής της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Πνευµατικού Κέντρου του ήµου Αµαρουσίου. Οι προσωπικές αυτές προσωπικές συνεντεύξεις, που στόχο είχαν την ενηµέρωση και καταγραφή των βασικότερων πολιτιστικών θεσµών, βασίστηκαν στα στάδια µιας ερευνητικής διαδικασίας, που περιλάµβανε: τη διερεύνηση και αξιοποίηση των πηγών µε στόχο την καταγραφή των πληροφοριών, τις συζητήσεις βάθους, µε στόχο τη συµπλήρωση του ανοικτού ερωτηµατολογίου για τη διαµόρφωση του δοκιµαστικού, τη δοκιµαστική φάση µε 7

8 συνεντεύξεις, µε στόχο τη συµπλήρωση του δοκιµαστικού ερωτηµατολογίου και τέλος τις τυποποιηµένες συνεντεύξεις και την επιτόπια παρατήρηση, µε στόχο τη διαµόρφωση του τελικού ερωτηµατολογίου της παρούσας µελέτης. Τα παραπάνω στάδια της ερευνητικής διαδικασίας αποτυπώνονται αναλυτικά στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 1): Πίνακας 1, Τα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας α/α Ερευνητική φάση µε χρονολογική σειρά Μέθοδοι ανάλυσης Περιγραφή ερευνητικών στόχων 1 ιερεύνηση και αξιοποίηση πηγών 2 Συζητήσεις και συνεντεύξεις βάθους 3 οκιµαστική φάση µε συνεντεύξεις 4 Τυποποιηµένες συνεντεύξεις και επιτόπια παρατήρηση 5 Μελέτη Ποιοτική Ποιοτική (Κυρίως) Ποσοτική Ποσοτική (κυρίως) και ποιοτική Ποσοτική και ποιοτική Καταγραφή Συµπλήρωση ανοικτού ερωτηµατολογίου για τη διαµόρφωση του δοκιµαστικού Συµπλήρωση δοκιµαστικού ερωτηµατολογίου Συµπλήρωση τυποποιηµένου (τελικού) ερωτηµατολογίου Εξαγωγή συµπερασµάτων Το τελικό ερωτηµατολόγιο συνέντευξης είχε ως στόχο την καταγραφή εκείνων των χαρακτηριστικών των πολιτιστικών θεσµών των δύο ήµων, που αποτελούν τεκµήρια του τρόπου οργάνωσης και διαχείρισης του πολιτιστικού κεφαλαίου της κάθε περιοχής από τους αρµόδιους φορείς. Τέτοια χαρακτηριστικά είναι η πρωτοτυπία και η επινοητικότητα, οι διεθνείς συνεργασίες, η χρονική διάχυση των εκδηλώσεων, η συνδροµή περισσότερων φορέων διοργάνωσης, η αξιοποίηση των τοπικών δυνάµεων, η σύνδεση µε δοµές καλλιτεχνικής οργάνωσης, ο τρόπος επιλογής των καλλιτεχνικών σχηµάτων, η επιδίωξη προσέλκυσης υπερτοπικού κοινού, καθώς και η ύπαρξη σταθερής καλλιτεχνικής διεύθυνσης. Η δεσπόζουσα υπόθεση εργασίας που διατυπώθηκε είχε ως στόχο την εξαγωγή κάποιων συµπερασµάτων για το ρόλο της πολιτιστικής πολιτικής στην προώθηση της τοπικής ανάπτυξης. Επιλέγοντας τους ήµους της Κηφισιάς και του Αµαρουσίου, τα βασικά ερωτήµατα που τέθηκαν αρχικά αφορούσαν τη δυνατότητα εντοπισµού οµοιοτήτων και διαφορών στον τρόπο άσκησης της πολιτιστικής πολιτικής µεταξύ δύο όµορων δήµων, που 8

9 σχεδιάζουν την πολιτική τους έχοντας περίπου τις ίδιες προσλαµβάνουσες από το τοπικό δυναµικό και που αφουγκράζονται παρόµοια προβλήµατα, ενταγµένες στο ίδιο χωροταξικό πλαίσιο. Οι απαντήσεις που θα εξάγονταν, θα έδιναν ένα σαφές στίγµα για την ύπαρξη άλλων παραγόντων που διαδραµατίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαµόρφωση της πολιτιστικής θέσης ενός δήµου, όπως η δυναµική των πολιτιστικών εµψωχωτών, η διασύνδεση µε διεθνείς ενώσεις και δίκτυα, η καταγραφή συνεργασιών ευρέως φάσµατος, κ.λπ. Περαιτέρω ερωτήµατα που αναπτύχθηκαν στην πορεία, προσανατολίζονταν στην διερεύνηση των αναγκαίων προϋποθέσεων για την άσκηση µιας ολοκληρωµένης πολιτιστικής πολιτικής, µε στόχο την στοιχειοθέτηση µιας στρατηγικής για την τοπική ανάπτυξη. Έτσι, µε βάση τα παραπάνω ερωτήµατα, διατυπώθηκε το ζωτικό ερώτηµα, που µελετά την πιθανότητα συσχέτισης της οικονοµικής ευρωστίας ενός δήµου µε το σχεδιασµό και την εφαρµογή ενός άρτιου πολιτιστικού µοντέλου, µε στόχο την τοπική, οικονοµική και κοινωνική ευηµερία. Με την ανίχνευση δηλαδή µιας εύρωστης οικονοµικής κατάστασης, ενός συνεκτικού κοινωνικού ιστού, ενός χωροταξικού περιβάλλοντος αρκετά ελκυστικού, αναµένεται ότι και η πολιτιστική εικόνα των ήµων θα συνάδει µε το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο αυτοί εντάσσονται και από το οποίο τροφοδοτούνται. Επίσης, η παρούσα µελέτη διαρθρώνεται σε δύο µέρη (Μέρος Α και Β), που αποτελούνται από πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο µέρος πραγµατοποιείται µια θεωρητική προσέγγιση του θέµατος, εξετάζοντας τις βιβλιογραφικές αναφορές. Στο πρώτο κεφάλαιο, γίνεται προσπάθεια απόδοσης του εννοιολογικού πλαισίου του πολιτισµού και διάκρισης των όρων «πολιτισµού» και «κουλτούρας». Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναλύεται ο συσχετισµός της πολιτιστικής πολιτικής και της περιφερειακής ανάπτυξης, δίνοντας έµφαση στην έννοια της τοπικής ανάπτυξης. Στο τρίτο κεφάλαιο, καθορίζεται ο ρόλος της Τ.Α. ως φορέας άσκησης πολιτιστικής πολιτικής και αναλύονται οι θεσµικές µορφές άσκησης πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Στο δεύτερο µέρος, το θέµα προσεγγίζεται µε βάση τη µελέτη περίπτωσης των ήµων Κηφισιάς και Αµαρουσίου (case study). Στο τέταρτο κεφάλαιο, γίνεται αποτύπωση των πολιτιστικών θεσµών και δραστηριοτήτων των δύο ήµων, παρουσιάζοντας και το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται. Τέλος, στο πέµπτο κεφάλαιο, που περιλαµβάνει τα συµπεράσµατα, εκφράζονται αξιολογικές κρίσεις για τους πολιτιστικούς θεσµούς των δύο δήµων, επιχειρείται µια συγκριτική αποτίµηση της πολιτιστικής δράσης τους και εκφέρονται προτάσεις για τη βελτίωση της άσκησης της πολιτιστικής πολιτικής τους. 9

10 ΜΕΡΟΣ Α Κεφάλαιο Πρώτο Πολιτισµός. Εννοιολογικό πλαίσιο «Ο πολιτισµός ενός λαού δεν είναι τίποτα άλλο παρά το σύνολο των κοινωνικών φαινοµένων του. και το να µιλάµε για ακαλλιέργητους, χωρίς πολιτισµό λαούς, για φυσικούς λαούς, είναι σαν να µιλάµε για πράγµατα που δεν υπάρχουν» (Cuche 2001σελ 46). 1.1.Πολιτισµός-Κουλτούρα Η λέξη «Πολιτισµός», αν και χρησιµοποιείται ευρύτατα, δεν έχει σαφές και ξεκάθαρο περιεχόµενο. Γενικότερα, χρησιµοποιώντας τον όρο «πολιτισµός» εννοούµε το σύνολο των υλικών και πνευµατικών αξιών που δηµιουργήθηκαν από την ανθρώπινη δράση στη διαχρονία. Οι αξίες αυτές δεν έχουν βέβαια ένα σταθερό και απόλυτο µέτρο σύγκρισης, ούτε προσδιορίζονται µε κριτήρια απόλυτα σταθερά. Οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς σχετικά µε τις παραπάνω αξίες, επικαλούνται κριτήρια ιδεολογικά, ταξικά, πολιτικά κ.α. (Μπιτσάνη 2004 σελ.29). Ο πολιτισµός ως λέξη και ως έννοια έχει παρερµηνευθεί σε πολλές περιπτώσεις. Αυτό συνεπάγεται τη διατύπωση πλήθους αντιφατικών απόψεων, οι οποίες µεταδίδονται εύκολα συνθέτοντας, αναπαράγοντας και δηµιουργώντας ταυτόχρονα ένα πεδίο παρερµηνειών. Ο όρος «πολιτισµός» είναι σχετικά νέος. Προέρχεται από τη µετάφραση του αγγλικού όρου civilization, του γαλλικού civilisation και του γερµανικού zivilisation. Ακόµη, µε τη λέξη «πολιτισµός» αποδόθηκε και ο όρος culture στα γαλλικά, culture στα αγγλικά, kultur στα γερµανικά. Σχετικά µε τις ελληνικές µεταφράσεις, µπορούµε να πούµε ότι ο όρος culture αποδίδεται µε τη λέξη «κουλτούρα».φαίνεται δηλαδή ότι δεν έχει µεταφραστεί, αφού δεν αποδίδεται µε την ελληνική λέξη «καλλιέργεια». Όµως δεν είναι σπάνιες και οι περιπτώσεις στις οποίες γίνεται χρήση του όρου «κουλτούρα» και ως εναλλακτικής λέξης του όρου «πολιτισµός», χωρίς η κύρια έννοια να είναι αποσαφηνισµένη. Με αυτόν τον τρόπο δηλαδή, αναπαράγονται και συγχύσεις εννοιολογικού τύπου και προβλήµατα σαφών διατυπώσεων. Ενδεικτική αυτής της εννοιολογικής σύγχυσης που επικρατεί και στην ελληνική βιβλιογραφία σχετικά µε το διαχωρισµό πολιτισµού-κουλτούρας, είναι και η φράση του κ.. Αθανασόπουλου, που περιγράφει µε γλαφυρό τρόπο το πρόβληµα απόδοσης των δύο όρων. 10

11 Συγκεκριµένα αναφέρει: «Για ποιους λόγους απορρίπτω τη λέξη πολιτισµός για να αποδώσω την cultura, culture, kultur κτλ. και γιατί θεωρώ ότι πρέπει να υιοθετήσουµε την κακόζηλη, φευ, λέξη κουλτούρα, το έχω εξηγήσει...όποιος ενοχληθεί και προτού µε καταδικάσει, πρέπει να προστρέξει εκεί» (Αθανασόπουλος 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.20). 1 Στη διεθνή βιβλιογραφία εντοπίζεται η διάκριση ανάµεσα στους δύο όρους: «civilization= οικονοµοτεχνικός πολιτισµός» και «culture=ηθικοπνευµατικός πολιτισµός». Έτσι, όσον αφορά τους διαχωρισµούς που παρατηρούµε σχετικά µε την έννοια «πολιτισµός», σε ένα επίπεδο αρχικής οριζόντιας διάκρισης, µπορούµε να εντοπίσουµε δύο µεγάλα υποσύνολα: α) εκείνον του «υλικού πολιτισµού» (civilization), που περιλαµβάνει τα υποσύνολα επιστήµη, τεχνολογία κτλ. (Deetz 1977) 2 και β)του «πνευµατικού πολιτισµού» (culture), που περιλαµβάνει τα υποσύνολα τέχνη, θρησκεία, παιδεία, φιλοσοφία κτλ. Όµως αξίζει να σηµειωθεί ότι και εδώ τα όρια διάκρισης ανάµεσα στα δύο υποσύνολα δεν µπορούν να οριστούν µε απόλυτη ακρίβεια και σαφήνεια. Η ίδια παρατήρηση µπορεί να σηµειωθεί και στα µικρότερα εννοιολογικά υποσύνολα, που στις λειτουργίες και εφαρµογές τους συχνά επικαλύπτονται και συγχέονται (Ρόζενταλ 1976 σελ ). Το βασικό πολιτιστικό σύνολο συχνά διακρίνεται και µε έναν άλλο τρόπο, λαµβάνοντας και ως εννοιολογική βάση τις γεωγραφικές, φυλετικές ή εθνικές ενότητες, έννοιες που σχετίζονται άµεσα µε τον εθνοκεντρικό χαρακτήρα του πολιτισµού. Πάνω σε αυτή τη βάση, είναι εφικτό να διακρίνουµε τα µεγάλα σύνολα του ασιατικού, του ευρωπαϊκού και του αµερικανικού πολιτισµού, χωρισµένων και αυτών σε υποσύνολα, όπως ελληνικός, κέλτικος, γαλλικός πολιτισµός κτλ. Ο διαχωρισµός αυτός, θεωρείται από αρκετούς, ότι έχει συµβατικό χαρακτήρα και ότι ανταποκρίνεται σε ιδεολογικές ή πολιτικές επιλογές ( Μπιτσάνη 2004 σελ.30). Ένας άλλος διαχωρισµός, κάθετος, που βασίζεται στα στάδια εξέλιξης του πολιτισµού, είναι αυτός που µας δίνει σύνολα, όπως παλαιολιθικός πολιτισµός, νεολιθικός πολιτισµός, µεσολιθικός πολιτισµός, αρχαίος πολιτισµός, µεσαιωνικός πολιτισµός και άλλοι. Η διάκριση αυτή χρησιµοποιεί ως βάση συλλογικά κοινά χαρακτηριστικά, όπως τον τεχνικό εξοπλισµό (εργαλεία), την φιλοσοφική και επιστηµονική αντίληψη και συνείδηση και άλλοτε τα µορφολογικά χαρακτηριστικά ενός λαού ή µιας οµάδας. Εδώ διαφαίνεται καθαρά ότι 1 Τους λόγους για τους οποίους επιλέγει την λέξη «κουλτούρα» αντί της αντίστοιχης «πολιτισµός», ο κ. Αθανασόπουλος τους εξηγεί αναλυτικά, θέλοντας να καταδείξει τη δυσκολία εννοιοδότησής τους στο: Αθανασόπουλος 1990 σελ Σύµφωνα µε τον J. Deetz, «Ο υλικός πολιτισµός είναι το τµήµα εκείνο του ανθρώπινου φυσικού περιβάλλοντος που σκόπιµα διαµορφώνεται από τον ίδιο, σύµφωνα µε ένα πολιτισµικά υπαγορευµένο σχέδιο». 11

12 ανάλογα µε το κριτήριο που θέτουµε κάθε φορά, λαµβάνουµε και τις αντίστοιχες κατηγοριοποιήσεις του πολιτισµού. Στο σηµείο αυτό είναι απαραίτητο να επισηµάνουµε ότι στην ορολογία που συνήθως χρησιµοποιούσαν οι Κ. Μαρξ και Φ. Έγκελς, αυτό που θεωρούµε στις µέρες µας ως «πολιτισµό», το απέδιδαν µε τον αντίστοιχο ελληνικό όρο «εποικοδόµηµα» ή «υπερδοµή». Ο Φ. Έγκελς συγκεκριµένα µε τον όρο «πολιτισµός» χαρακτηρίζει κυρίως «τη χρονική περίοδο όπου ο άνθρωπος γίνεται κύριος της γνώσης, της απώτερης (δευτερογενούς) επεξεργασίας των φυσικών προϊόντων, της βιοτεχνίας και της τέχνης». Οι όροι που χρησιµοποιεί ο ίδιος για να περιγράψει και να χαρακτηρίσει τα προηγούµενα στάδια της πολιτισµένης κατάστασης του ανθρώπου, είναι «άγρια κατάσταση», δηλαδή τροφοσυλλογή µε µοναδική παραγωγή τα λίθινα εργαλεία και «βαρβαρισµός» ( ωρής 1981 σελ.33-34). Στον Φ. Εγκελς, ο όρος «πολιτισµός» χρησιµοποιείται για να χαρακτηρίσει µια συγκεκριµένη ιστορική περίοδο, γεγονός που προκαλεί συχνά εστίες σοβαρών παρερµηνειών και παρεξηγήσεων, επειδή ο όρος αυτός, όπως και πολλοί άλλοι στο λεξιλόγιο και στην ορολογία του Έγκελς, έχουν µια διαφορετική έννοια από την τρέχουσα σηµερινή. Η έννοια «πολιτισµός» έχει ταυτιστεί και µε άλλες έννοιες, όπως την έννοια «τέχνη», η οποία όµως δεν χαρακτηριζόταν από το περιεχόµενο που της αποδίδουµε σήµερα, δηλαδή των καλλιτεχνικών κατηγοριών. «Τέχνη ήταν το µέσο για την επίτευξη κάποιου δηµιουργικού στόχου. Περιλάµβανε το σύνολο των επιστηµών και των τεχνών που ασκούνταν στην αρχαιότητα και συγκροτούσαν τις κατηγορίες του πολιτισµού (γραπτός λόγος, ρητορική, διαλεκτική, µουσική, ζωγραφική, γλυπτική, φιλοσοφία, ιατρική, κ.λπ.)» (Μπιτσάνη 2004 σελ.31). Το βασικό χαρακτηριστικό αυτών των «τεχνών» ήταν ότι αποτελούσαν µορφές πνευµατικής εργασίας, η οποία εξέφραζε τους «ελεύθερους», σε αντίθεση µε την χειρωνακτική εργασία, που χαρακτήριζε τους «δούλους» και τους «βάρβαρους». Σε αυτήν την βάση, που εξελίχθηκε µε την ελληνική φιλοσοφική σκέψη έως τους νεότερους χρόνους, διαµορφώθηκε µια αντίληψη για τον πολιτισµό, κυρίως µέσα στα πλαίσια ανάπτυξης της αστικής ιδεολογίας: η αντίληψη ότι υπάρχει µεγάλη αντίθεση ανάµεσα στην αναπτυγµένη, την «ανώτερη» ποιοτικά ζωή των κατοίκων των πόλεων και σε εκείνη, την «καθυστερηµένη», «κατώτερη» ποιοτικά κοινωνική ζωή των χωριών και γενικά της υπαίθρου. Έτσι, το γενικό σύνολο των υλικών και πνευµατικών αξιών, που χαρακτήριζαν τον τρόπο ζωής στις πόλεις, ήταν εκείνο που χαρακτηρίστηκε µε τον όρο «civilisation». Έπειτα, το τµήµα εκείνο του πολιτισµού που αναφερόταν στις πνευµατικού περιεχοµένου λειτουργίες, 12

13 οι οποίες προαπαιτούσαν εκπαίδευση και πνευµατική καλλιέργεια, χαρακτηρίστηκε µε τον όρο «culture» ( ωρής 1981 σελ.35-36). Ο Denys Cuche εξηγεί πολύ συνοπτικά αλλά και εµπεριστατωµένα τις συνθήκες, οι οποίες ιστορικά διαµόρφωσαν τη διάκριση ανάµεσα στις έννοιες «πολιτισµός» και «κουλτούρα», τοποθετώντας το συλλογισµό του στη Γαλλία και τη Γερµανία από τον 18 ο έως τον 20 ο αιώνα. Πιο συγκεκριµένα, τον 19 ο αιώνα, η γερµανική ιδέα της κουλτούρας εξελίσσεται υπό την επίδραση του εθνικισµού και συνδέεται όλο και περισσότερο µε την ιδέα του έθνους. Η κουλτούρα σχετίζεται µε την ψυχή, µε την ιδιοφυία ενός λαού. Το πολιτισµικό έθνος προηγείται και καλεί το πολιτικό έθνος. Έτσι, η κουλτούρα εµφανίζεται ως ένα σύνολο καλλιτεχνικών, διανοητικών και ηθικών κατακτήσεων, που συνιστούν την κληρονοµιά του έθνους, η οποία θεωρείται για πάντα κατοχυρωµένη. Με αυτόν τον τρόπο θεωρείται ότι οι κατακτήσεις θεµελιώνουν την ενότητα του έθνους (Cuche 2001 σελ.26-27). Όµως οι παραπάνω κατακτήσεις δεν πρέπει να συγχέονται µε τα τεχνικά επιτεύγµατα, που συνδέονται µε τη βιοµηχανική πρόοδο και απορρέουν από έναν ψυχρό ορθολογισµό. Έτσι, κατά τη διάρκεια του ίδιου αιώνα, οι Γερµανοί διανοούµενοι αντιπαραβάλουν την κουλτούρα, έκφραση της βαθιάς ψυχής ενός λαού, στον πολιτισµό, που καθορίζεται εφεξής από την υλική πρόοδο, η οποία συνδέεται µε την οικονοµική και τεχνική ανάπτυξη. Αυτή η ουσιοκρατική και επιµεριστική ιδέα της κουλτούρας αντιστοιχεί πλήρως µε την εθνικοφυλετική σύλληψη του έθνους ως κοινότητα ατόµων µε κοινή καταγωγή, που αναπτύσσεται τότε στη Γερµανία και θα αποτελέσει τη θεµέλιο λίθο στη συγκρότηση του γερµανικού κράτους-έθνους. Αντίθετα, στη Γαλλία του 19 ου αιώνα, η εξέλιξη της εννοιολόγησης της έννοιας κουλτούρα διαφέρει. Η λέξη «κουλτούρα» εµπλουτίζεται µε µια συλλογική διάσταση και δεν υποδηλώνει πλέον τη διανοητική ανάπτυξη του ατόµου. Από εκείνη τη χρονική στιγµή αναφέρεται στο σύνολο των γνωρισµάτων που χαρακτηρίζουν µία κοινότητα, αλλά συχνά µε ένα ευρύ νόηµα και όχι απολύτως σαφές. Η λέξη «κουλτούρα» είναι πλέον παραπλήσια της λέξης «πολιτισµός». Μεταξύ του γαλλικού 18 ου και 19 ου αιώνα κυριαρχεί η συνέχεια της οικουµενιστικής σκέψης και για αυτό οι Γάλλοι διανοούµενοι δεν αποδέχονται τη σύλληψη µιας κουλτούρας, η οποία είναι εθνική, όπως και αρνούνται την αντίθεση που κάνουν οι Γερµανοί µεταξύ «κουλτούρας» και «πολιτισµού». Στον 20 ο αιώνα, η ανάδειξη της αντιπαλότητας µεταξύ του γαλλικού και του γερµανικού εθνικισµού, καθώς και οι πολεµικές συγκρούσεις στον πόλεµο του , θα ενισχύσουν ακόµα περισσότερο την ιδεολογική διαµάχη σχετικά µε την εννοιολόγηση των 13

14 δύο όρων. Οι µεν Γερµανοί υπερασπίζονται την ανώτερη κουλτούρα τους και οι Γάλλοι αναγορεύονται σε υπέρµαχους του πολιτισµού. Συµπερασµατικά, από τον 18 ο έως τον 20 ο αιώνα, η γαλλογερµανική διαµάχη έχει αρχετυπικό χαρακτήρα σχετικά µε τις δύο αντιλήψεις περί κουλτούρας: η µία είναι επιµεριστική, ενώ η άλλη είναι οικουµενιστική. Και οι δύο αντιλήψεις αποτελούν το θεµέλιο των δύο τρόπων ορισµού της έννοιας της κουλτούρας στις σύγχρονες κοινωνικές επιστήµες (Cuche 2001 σελ.27-29). Στη συνέχεια, θα επιχειρήσουµε να περιγράψουµε πώς ερµηνεύεται και χρησιµοποιείται ο όρος «πολιτισµός» στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ειδικά στα τµήµατά της που αντικείµενό τους έχουν την πολιτιστική ανάπτυξη. Και εδώ η έννοια χαρακτηρίζεται από µια ευρύτητα αποδόσεων και ερµηνειών. Πιο ειδικά, ως «πολιτισµός» αναφέρεται το σύνολο των εκδηλώσεων ή των δραστηριοτήτων των ατόµων σε µια ή περισσότερες κοινωνίες, που στιγµάτισε και προσδιόρισε την εξέλιξη τους σε διάφορους τοµείς (τεχνολογική παραγωγή, πνευµατική δράση). Ο πολιτισµός εδώ νοείται ως µια δυναµική λειτουργία, που συνθέτει και διαµορφώνει µια δηµιουργική ατµόσφαιρα και ένα πνευµατικό κλίµα. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες δηλαδή αν και αποτελούν µια σηµαντική πτυχή του κυρίαρχου πολιτισµού, καθίστανται αντιληπτές ως ένα µόνο τµήµα του (Μπιτσάνη 2004). Σύµφωνα µε την µελέτη της ΚΕ ΚΕ ΕΕΤΑΑ (1993), ως «πολιτισµός» ορίζεται «η µεγάλη ροή ανθρώπων, πραγµάτων και λέξεων διαχρονικά, µέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας Τα συµπλέγµατα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, των προϊόντων τους, των ανθρώπινων σκέψεων, των ανθρώπινων κατακτήσεων, σε µια πολύ µεγάλη χρονική διάρκεια, σ ένα πολύ µεγάλο χωρικό επίπεδο». Η λέξη «κουλτούρα» από την άλλη µεριά, αποκτά διττή σηµασία. Πρώτον, νοείται ως ιδεώδης διαµόρφωση της προσωπικότητας των ανθρώπων, δηλαδή αυτό που ονόµαζαν οι αρχαίοι Έλληνες παιδεία. εύτερον, εκλαµβάνεται ως το καθετί που ο άνθρωπος, ατοµικά ή συλλογικά, θέτει σε ενέργεια, µε στόχο να κυριαρχήσει πάνω στη φύση. Συνεπώς, η έννοια έχει συνδεθεί µε τις ιδέες της παιδείας και της µόρφωσης και άρα αποτελεί πιο στενή έννοια από εκείνη του πολιτισµού, που διακρίνεται από ένα πιο ευρύ περιεχόµενο. Για αυτούς τους λόγους και εξαιτίας της µακρόχρονης διάρκειας και χρονικής προτεραιότητας της Τ.Α. στην Ελλάδα, δεν απαιτείται καµία προϋπόθεση ή επιφύλαξη για να νοµιµοποιηθεί η σχέση της κουλτούρας µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση, αφού οι συσσωµατώσεις σε πυρήνες κοινοτικούς και οι αστικές συγκεντρώσεις είναι στην ίδια τους τη βάση φαινόµενα παιδευτικά (Αθανασόπουλος 1990 σελ ). 14

15 Όπως γίνεται φανερό από τα παραπάνω, ο όρος «πολιτισµός» έχει ένα πολύ ευρύ περιεχόµενο που η εννοιολόγηση και οριοθέτησή του εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τα πολιτικά, κοινωνικά, οικονοµικά πλαίσια στα οποία τοποθετείται κάθε χρονική στιγµή. Για το λόγο αυτό, χρησιµοποιείται ευρύτατα ο όρος «πολιτιστικό»για να προσδώσει µια πιο συγχρονιστική προσέγγιση στη δήλωση µιας υπάρχουσας κατάστασης. Σε αυτή την άποψη, συνηγορεί και η κοινή παραδοχή ότι επιµέρους ζητήµατα του πολιτισµού εµφανίζουν ιδιαιτερότητες από τόπο σε τόπο και από χρόνο σε χρόνο. Με αυτή την έννοια, ο τοµέας του πολιτισµού και οι υπάρχουσες δοµές και φορείς του δεν δύνανται να εξαντλήσουν το περιεχόµενο της έννοιας και δυναµικής του. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες αποτυπώνουν εν µέρει αυτή την προσπάθεια προσέγγισης της έννοιας του πολιτισµού, σε πλαίσια πιο στενά και κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις. Όσο όµως και να διαπιστώνεται ένας σαφής περιορισµός στο περιεχόµενο και στη σηµασιοδότησή τους, η αποστολή τους είναι διακριτή και σαφής: η παραγωγή πρωτογενών πολιτιστικών αγαθών και η διαµόρφωση ευνοϊκών συνθηκών και προϋποθέσεων για την ευδοκίµηση και καθιέρωσή τους σε µόνιµη και σταθερή βάση. 1.2.Πολιτιστικά αγαθά- Βασικές έννοιες Στο προηγούµενο κεφάλαιο, από τις αναφορές που παρατέθηκαν, έγινε αντιληπτό ότι για την έννοια του πολιτισµού διατυπώθηκαν ποικίλοι ορισµοί, µε πολυσύνθετο περιεχόµενο. Το γεγονός αυτό παρουσιάζεται λογικό, αν αναλογιστεί κανείς την πολλαπλότητα της πολιτιστικής σύνθεσης των κρατών, δηλαδή την παρουσία πλήθους πολιτιστικών ενοτήτων, οµάδων και µειονοτήτων που περιλαµβάνονται στα πλαίσια των σύγχρονων κρατών. Πάνω σε αυτή τη βάση, και ο ορισµός των πολιτιστικών αγαθών δεν απαντάται ενιαίος ούτε στις συστάσεις ή στις συµβάσεις που έχουν συναφθεί ανάµεσα στα κράτη, αλλά ούτε και στις εσωτερικές νοµοθεσίες των διαφόρων κρατών (Μπιτσάνη 2002). Πιο ειδικά, η νοµολογία που έχει ως κεντρικό άξονα την προστασία των πολιτιστικών αγαθών αναφέρει τα εξής: Σύµφωνα µε το Ν.1114/81, ως πολιτιστικά αγαθά θεωρούνται: «α)τα αγαθά, κινητά ή ακίνητα, τα οποία παρουσιάζουν µεγάλο ενδιαφέρον δια την πολιτιστική κληρονοµίαν των λαών, όπως τα µνηµεία αρχιτεκτονικής, της τέχνης ή της ιστορίας, εκκλησιαστικά ή κοσµικά, οι αρχαιολογικές τοποθεσίες, τα οικοδοµικά σύνολα, τα οποία έτσι όπως είναι παρουσιάζουν ενδιαφέρον ιστορικό ή καλλιτεχνικό, τα έργα τέχνης, τα χειρόγραφα, βιβλία και άλλα αντικείµενα καλλιτεχνικού, ιστορικού ή αρχαιολογικού 15

16 ενδιαφέροντος, όπως η επιστηµονική συλλογή βιβλίων, αρχείων ή πιστών αντιγράφων αγαθών, τα οποία περιγράφονται κατωτέρω. β) Τα οικοδοµήµατα των οποίων κύριος και πραγµατικός σκοπός είναι η διαφύλαξις ή η έκθεσις των κινητών πολιτιστικών αγαθών ως ορίζονται εις το εδάφιον (α), όπως τα µουσεία, αι µεγάλαι βιβλιοθήκαι, οι χώροι φυλάξεως αρχείων, όπως επίσης και τα καταφύγια τα προοριζόµενα να προστατεύουν εις περίπτωσιν ενόπλου συρράξεως τα κινητά πολιτιστικά αγαθά, τα οριζόµενα εις το εδάφιον (α). γ) Τα κέντρα τα οποία περιέχουν σηµαντικότατον αριθµόν πολιτιστικών αγαθών εκ των οριζοµένων εις τα εδάφια (α) και (β) και ονοµάζονται κέντρα περιέχοντα µνηµεία» (Τροβά 1992 σελ.108). Στη Σύµβαση του Παρισιού (Ν.1103/80) αναφέρεται άλλος ορισµός σχετικά µε την παρεµπόδιση της παράνοµης εισαγωγής, εξαγωγής και µεταβίβασης της κυριότητας των πολιτιστικών αγαθών. Σύµφωνα µε την σύµβαση, ως πολιτιστικά αγαθά θεωρούνται «.εκείνα τα οποία, θρησκευτικά ή κοσµικά, καθορίζονται αφενός εκάστου των κρατών ως έχοντα σπουδαιότητα δια την αρχαιολογίαν, την προϊστορίαν, την ιστορίαν, τη φιλολογίαν, την τέχνην ή την επιστήµην και τα οποία ανήκουν εις τας ακολούθας κατηγορίας (ακολουθεί αναλυτική περιγραφή των αγαθών)» (Τροβά 1992 σελ.102). Ερχόµενοι στο ελληνικό δίκαιο, παρατηρούµε ότι και στο ισχύον ελληνικό Σύνταγµα εντοπίζουµε τις ίδιες αρχές, αξίες και τους ίδιους προσανατολισµούς που εκφράζουν οι διεθνείς συµβάσεις και η συνταγµατική διατύπωση «φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον»του Άρθρου 24 έρχεται σε συµφωνία µε το ευρύ ιδεολογικό πλαίσιο, που επικρατεί στο διεθνές δίκαιο, σχετικά µε αυτό το θέµα. Αντίθετα, η ελληνική εσωτερική ειδική νοµοθεσία εξειδικεύει και κατηγοριοποιεί τα πολιτιστικά αγαθά, µε συνέπεια το διαφορετικό τρόπο προστασίας τους καθώς και προβλέπει το χαρακτηρισµό των προστατευτέων αγαθών, ρύθµιση που αποτελεί προϋπόθεση για την εφαρµογή των προστατευτικών διατάξεων του νόµου και όχι ενδεικτικό µέτρο προστασίας (Τροβά 1992). Γενικά, άλλος ορισµός που προτείνεται είναι ότι πολιτιστικά αγαθά µπορούν να θεωρηθούν όλα τα αγαθά που παράγει η ανθρώπινη δραστηριότητα. Σύµφωνα µε τον ορισµό που διατυπώνει η Ντ. Κόνσολα, πολιτιστικά αγαθά είναι τα «κινητά και ακίνητα αγαθά που έχουν µεγάλη σηµασία για την πολιτιστική ζωή, π.χ. τα µνηµεία της ιστορίας, τα χειρόγραφα, τα βιβλία αλλά και η γλώσσα, οι παραδόσεις, τα συστήµατα αξιών, τα ήθη και έθιµα, η µουσική, ο χορός κ.λπ.» (Κόνσολα 1982). Από τους παραπάνω ορισµούς, γίνεται άµεσα αντιληπτό ότι πολιτιστικά αγαθά είναι εκείνα που αναφέρονται στον πνευµατικό πολιτισµό και ειδικότερα στους τοµείς των 16

17 γραµµάτων, των τεχνών, των εκδηλώσεων, των επιστηµών και του λαϊκού πολιτισµού. Η πολιτιστική δηµιουργία προϋποθέτει την ύπαρξη ενός δηµιουργού (δηλαδή του παραγωγού των πολιτιστικών αγαθών) αλλά και άλλων παραγόντων, όπως: την ύπαρξη κατάλληλης υποδοµής και θεσµικού πλαισίου, την ελευθερία άσκησης της πολιτιστικής δηµιουργίας, την ύπαρξη συνθηκών και προϋποθέσεων για τη διαµόρφωση του κατάλληλου περιβάλλοντος αλλά κυρίως το πλαίσιο που διαθέτει το υπάρχον πολιτικοοικονοµικό σύστηµα ώστε να ενισχύει την παραγωγή τέτοιων πολιτιστικών αγαθών. Με αυτόν τον τρόπο, η πολιτιστική δηµιουργία συµβάλλει στην µεγιστοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου µιας χώρας και ενδυναµώνει την πολιτιστική ταυτότητα µιας κοινωνίας, στοιχεία που συνάδουν µε τις επιδιώξεις των σύγχρονων κρατών (Μπιτσάνη 2002). Αν και η προσπάθεια κατανόησης και ορισµού των παραπάνω εννοιών µπορεί να µοιάζει αρχικά προσιτή, οι σύγχρονες συνθήκες και ανάγκες συµβάλλουν στην πολυπλοκότητά τους και στην αδυναµία γενίκευσης του περιεχοµένου τους. Το φαινόµενο της σύγκρισης των πολιτιστικών αξιών, που εµφανίζεται ιδιαίτερα έντονο στις σύγχρονες κοινωνίες, προκαλεί σύγχυση ως προς τα ηθικά και πολιτισµικά κριτήρια αξιολόγησης που ορίζουν και ενισχύουν τις τοπικές αλλά και τις παγκόσµιες αξίες. Αιτίες του φαινοµένου αυτού θεωρούνται η αλµατώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας, που έχει διαµορφώσει νέα δεδοµένα στην παγκόσµια κοινότητα, καθώς επίσης και η παραγωγή µαζικής κουλτούρας, ως σύµπτωµα µιας προσπάθειας απλοποίησης και γενίκευσης πολιτιστικών προτύπων. Έτσι, µε αυτόν τον τρόπο, αξίες οι οποίες θεωρούνταν δεδοµένες και ισχυροποιούσαν τη συνοχή µιας κοινωνίας αλλά και στήριζαν τις πολιτιστικές δοµές της, µπορεί να αµφισβητηθούν στο πλαίσιο της παγκόσµιας επικοινωνίας και σύγκρουσης των αξιών. Η συνεπαγόµενη ρήξη των αποδεκτών δεδοµένων, διαµορφώνει και δηµιουργεί όρους επαναπροσδιορισµού των πολιτιστικών κριτηρίων και κρίση της πολιτισµικής ταυτότητας µιας κοινωνίας. Με αυτά τα δεδοµένα, η πολιτιστική δραστηριότητα, αποτελεί συστατική αξία της προόδου και της πολιτιστικής ανάπτυξης. Ως πολιτιστική δραστηριότητα ορίζουµε την οργανωµένη επικοινωνία των καταναλωτών- χρηστών µε τα πολιτιστικά προϊόντα αγαθά, τη χρησιµοποίησή τους και εποµένως την αξιοποίησή τους. Η επικοινωνία αυτή σχηµατοποιείται ως κοινωνικό γεγονός, δηλαδή θα µπορούσε να ενταχθεί στα κοινωνικά φαινόµενα, ενώ η ύπαρξή της θεωρείται απαραίτητη τόσο για τον πολιτιστικό δηµιουργό όσο και για το κοινωνικό σύνολο (Μπιτσάνη 2004 σελ.40-41). Η οργάνωση τέτοιων πολιτιστικών δραστηριοτήτων διαδραµατίζει κυρίαρχο ρόλο στην καλλιέργεια και πνευµατική ανάπτυξη των µελών του. Η σπουδαιότητα αυτών των κοινωνικών δραστηριοτήτων είχε γίνει αντιληπτή ήδη από την Αρχαία Ελλάδα (και µε τον 17

18 πιο άρτιο τρόπο θα λέγαµε) και γι αυτό δηµιουργήθηκε ο ειδικός θεσµός υποστήριξής τους από την πολιτεία: η χορηγία. Ο θεσµός της χορηγίας, που είναι η οικονοµική και κάθε άλλη υποστήριξη από το χορηγό µιας πολιτιστικής δραστηριότητας ή δηµιουργίας, αποτελεί σήµερα µία από τις σηµαντικότερες ενισχύσεις των πολιτιστικών (κοινωνικών) δραστηριοτήτων σε όλο τον κόσµο και σε αρκετά µεγάλο πια βαθµό και στην Ελλάδα. Συναφείς και σύµφυτες έννοιες µε την πολιτιστική δραστηριότητα είναι αυτές της πολιτιστικής δηµοκρατίας, της πολιτιστικής δηµιουργικότητας και της πολιτιστικής ταυτότητας. α) Πολιτιστική δηµοκρατία Η γενική τάση για αυξηµένη εξουσία των περιφερειακών διοικητικών µονάδων και για ισόρροπη κατανοµή των πόρων ανάµεσα στις περιφέρειες, συµβαδίζει µε το σύστηµα της πολιτιστικής δηµοκρατίας, στο οποίο οι πολιτιστικές πρωτοβουλίες δεν εκπορεύονται από τις κεντρικές εξουσιαστικές αρχές αλλά αποτελούν αποκεντρωµένες δραστηριότητες. ιαµορφώνονται δηλαδή οι πρωτοβουλίες αυτές «ανάµεσα στον πληθυσµό τοπικών κοινοτήτων που ζητά βοήθεια από τις Αρχές, στα διάφορα επίπεδα του πολιτικού συστήµατος, για να εφαρµόσει τα πολιτιστικά του σχέδια (projects)» (Bassand 1986 σελ.1). Η ενεργοποίηση και η άµεση συµµετοχή όσο το δυνατόν µεγαλύτερου µέρους του τοπικού πληθυσµού στον προγραµµατισµό της πολιτιστικής δράσης, είναι το βασικό µέσο µε το οποίο επιδιώκεται να πραγµατοποιηθούν οι κύριοι σκοποί της περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής, δηλαδή η διευκόλυνση της ενδογενούς ανάπτυξης και η ενίσχυση της πολιτιστικής φυσιογνωµίας της περιφέρειας (Κόνσολα 1990 σελ.28-29). Σύµφωνα µε την Ντ. Κόνσολα (1990) η ιδέα της πολιτιστικής δηµοκρατίας (cultural democracy) εµφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, µετά τη διαπίστωση της αποτυχίας του λεγόµενου πολιτιστικού εκδηµοκρατισµού (democratization of culture), που κυριαρχούσε ως τότε στην πολιτιστική πολιτική όλων σχεδόν των κρατών. ιατυπώθηκε για πρώτη φορά στη ιακυβερνητική ιάσκεψη για τις πολιτιστικές πολιτικές στην Ευρώπη (Ελσίνκι 1972), διαδόθηκε όµως σχετικά γρήγορα και η διερεύνησή της, όπως και η εφαρµογή της, έχουν προχωρήσει αρκετά. β) Πολιτιστική δηµιουργικότητα Η δηµιουργικότητα, και στα δύο επίπεδα που πραγµατώνεται, το βελτιωτικό και το καινοτοµικό, αναπτύσσεται σε ορισµένες περιφέρειες και σε ορισµένη χρονική περίοδο, όταν υφίστανται συνθήκες δυναµικής συνέργειας συγκεκριµένων παραγόντων, όπως π.χ. η αναγκαία οικονοµική βάση, η εξειδικευµένη γνώση, η ελεύθερη επικοινωνία, το υψηλό πολιτιστικό επίπεδο κ.λπ. Τέτοια παραδείγµατα εντοπίζονται στις πόλεις και στις περιφέρειες, όπου ιδρύονται «τεχνοπόλεις» στην Ευρώπη, την Αµερική και την Ιαπωνία, µε στόχο το 18

19 συνδυασµό της δηµιουργικότητας και της έρευνας µε την παραγωγή, στο Παρίσι και το Μιλάνο για τη µόδα, στο Λονδίνο για το θέατρο, κ.λπ. Η παγκόσµια ιστορία προσφέρει παραδείγµατα «δηµιουργικών περιφερειών», που η διερεύνησή τους προβάλλει µεγάλης αξίας καθοδηγητικά πρότυπα. Ενδεικτικά παραδείγµατα είναι η Αθήνα του 5 ου αιώνα π.χ., η Φλωρεντία της Αναγέννησης, η Βιέννη των πρώτων δεκαετιών του 20 ου αιώνα κ.α. (Μπιτσάνη 2004 σελ.41-42). γ) Πολιτιστική ταυτότητα Με τον όρο «πολιτιστική ταυτότητα» εννοούµε τη συλλογική ταυτότητα, δηλαδή τη συνείδηση που έχουν τα µέλη του κοινωνικού συνόλου ή της οµάδας ότι αποτελούν ένα ιδιαίτερο σύνολο, ξεχωριστό και διαφορετικό από όλα τα άλλα. Η ιδιαιτερότητά τους αυτή αναγνωρίζεται από τις άλλες οµάδες ως διακριτικό χαρακτηριστικό, που καθιστά την οντότητά τους αυτή διακριτή και αντιληπτή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. «Η πολιτιστική πολιτική κάθε κράτους πρέπει να ενισχύει µε κατάλληλα µέτρα την πολιτιστική ταυτότητα των µεµονωµένων οµάδων και να φροντίζει να δηµιουργεί ικανοποιητικές συνθήκες αξιοποίησης των θετικών της στοιχείων και άµβλυνσης των αρνητικών της» (Κόνσολα 1990 σελ.31). Έτσι, η ταυτότητα ενός λαού είναι εξέχουσας σηµασίας, διότι είναι το στοιχείο µε βάση το οποίο προσδιορίζεται και η διαλεκτική του ανάµεσα στην κοινότητα (ΚΕ ΚΕ ΕΕΤΑΑ 1993 σελ.27). 19

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2.1.Γενικά για την ανάπτυξη Η έννοια της ανάπτυξης και ειδικότερα της οικονοµικής ανάπτυξης αποτελεί µια ευρεία έννοια, που εντοπίζεται στο λεξιλόγιο καθενός από εµάς σε συχνή βάση. Παρά το γεγονός ότι η σηµασία της λέξης είναι γνωστή σε όλους, η προσπάθεια ορισµού της καθίσταται συνήθως δύσκολη και µερικές φορές αδύνατη. Παρ όλα αυτά, στα πλαίσια του παρόντος κεφαλαίου, θα επιχειρηθεί να αποδοθεί η έννοια της οικονοµικής ανάπτυξης, η οποία συνοπτικά είναι η µεγέθυνση του παραγόµενου προϊόντος µιας δεδοµένης κοινωνίας και η µέσω αυτού αύξηση του πλούτου και του υλικού επιπέδου ζωής. Με την έννοια περιφερειακή ανάπτυξη εννοούµε ένα σύνολο διαδικασιών για την οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη όλων των περιφερειών µιας χώρας. Η ανάπτυξη αυτή επιδιώκεται και επιτυγχάνεται µε την αύξηση, και σε κάποιες περιπτώσεις µε τη διαφοροποίηση, της παραγωγικής «ικανότητας» των περιφερειών και µε ορισµένες αναδιορθώσεις. Η αύξηση της παραγωγικής «ικανότητας» και οι αναδιορθώσεις αυτές, πρέπει να είναι τέτοιες, ώστε να εξασφαλίζουν «µια συνεχή και αυτοσυντηρούµενη αύξηση του πραγµατικού κατά κεφαλήν εισοδήµατος και βελτίωση διαβίωσης του πληθυσµού τους» (Μπιτσάνη 2004 σελ.117). Ακόµη, πρέπει να τονίσουµε ότι η οικονοµική περιφέρεια διαφοροποιείται από τη διοικητική, αλλά στις περιπτώσεις εφαρµογής προγραµµάτων οικονοµικής ανάπτυξης ταυτίζεται µε διοικητική ή διοικητικές περιφέρειες. Σε αυτό το σηµείο, είναι εφικτό να προσθέσουµε και τον ορισµό της έννοιας της «περιφέρειας», µε στόχο την συµπλήρωση της σηµασιοδότησης του εννοιολογικού πλαισίου της περιφερειακής ανάπτυξης. Περιφέρεια είναι η µονάδα χώρου άσκησης της περιφερειακής πολιτικής και θεωρείται σήµερα διεθνώς ότι αποτελεί το καταλληλότερο χωρικό µέγεθος για την εφαρµογή και της πολιτιστικής πολιτικής. Η περιφέρεια ακόµη, µε το χωρικό µέγεθος που την χαρακτηρίζει και µε την αναγκαία αυτονοµία που διαθέτει, διευκολύνει τις διοικητικές ρυθµίσεις και τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων στην περιφερειακή πολιτική 3 και, κατά συνέπεια, στην πολιτιστική πολιτική (Bassand 1986 σελ.37). Όπως αναφέρει και ο Β. Παπαβασιλείου (1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.16), η περιφέρεια είναι «ο 3 Για το πλαίσιο άσκησης της περιφερειακής πολιτικής, βλ. και: Πετράκος Ψυχάρης 2004 σελ

21 κρίσιµος πυρήνας οργάνωσης του αποκεντρωτικού γίγνεσθαι, ο δοµικός λίθος µιας αυθεντικής αποκεντρωτικής διαδικασίας» Ενδογενής τοπική ανάπτυξη Για τον ορισµό της έννοιας της τοπικής ανάπτυξης (Μπιτσάνη 2002), θεωρείται σκόπιµη η διερεύνηση των όρων από τους οποίους συντίθεται. Πιο συγκεκριµένα, ο όρος «τοπική» αναφέρεται σε κάθε γεγονός, δραστηριότητα ή διαδικασία που γίνεται µε πρωτοβουλία ή στηρίζεται από τον πληθυσµό της συγκεκριµένης κάθε φορά χωρικής µονάδας. Με τον όρο «ανάπτυξη» νοείται µια ευρεία συµµετοχική διαδικασία κοινωνικής αλλαγής, σε µια κοινωνία δεδοµένης περιοχής, µε αποτέλεσµα την κοινωνική και υλική πρόοδο για την πλειονότητα των κατοίκων (Μπιτσάνη 2004 σελ ). Έτσι, λαµβάνοντας υπόψη την ανάπτυξη που επιδιώκει σήµερα κάθε οργανωµένο κράτος στις παρούσες οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες, οι τοπικές κοινωνίες διεκδικούν και κατορθώνουν να έχουν την πρωτοβουλία στον καθορισµό στόχων, στις προτεραιότητες των έργων, στον σχεδιασµό αλλά και στον προγραµµατισµό υλοποίησής τους, µεγιστοποιώντας και επιτυγχάνοντας µε αυτό τον τρόπο την ανάπτυξη της περιοχής τους. Ο όρος ανάπτυξη, τον οποίο ορίσαµε παραπάνω, θα λέγαµε ότι αναλύεται σε πολλά συστατικά στοιχεία. Σε αυτόν περιλαµβάνονται η βελτίωση της υλικής ευηµερίας, κυρίως των ατόµων µε χαµηλά εισοδήµατα, καθώς και η εξάλειψη της φτώχιας, του αναλφαβητισµού και των ασθενειών. Όµως, όταν γίνεται λόγος για ανάπτυξη σε όλα τα επίπεδα, οι σηµαντικότερες ενέργειες που πρέπει να πραγµατοποιηθούν µε αποτελεσµατικό τρόπο, είναι η µεταβολή της διάρθρωσης της παραγωγής και των κοινωνικών δοµών, µε στόχο την εξασφάλιση της πλήρους παραγωγικής απασχόλησης του πληθυσµού και την συµµετοχή των κοινωνικών οµάδων στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Η UNESCO θεωρεί την ανάπτυξη: α) Μια ολοκληρωµένη οργανική διαδικασία οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων, διαρκώς αλληλοεπηρεαζόµενων. β) Ως µια ενδογενή αναπτυξιακή διαδικασία κάθε χώρας, περιφέρειας ή περιοχής, που αναλαµβάνει τη διαδικασία της ανάπτυξης, σύµφωνα µε τις δικές της επιλογές και σε αρµονία µε τους στόχους και τις επιδιώξεις του πληθυσµού της, και γ) Ως µια παγκόσµια διαδικασία, µε την έννοια ότι οι στόχοι κάθε χώρας και τα προβλήµατά της καθορίζονται σε συνάρτηση µε τα παγκόσµια προβλήµατα (Προβατάς 1997 σελ.60). 21

22 Σύµφυτη µε την έννοια της τοπικής ανάπτυξης, είναι η ενδογενής ανάπτυξη. Σύµφωνα µε κάποιες εκτιµήσεις µελετητών, συνήθως οι οικονοµικές κρίσεις αναδεικνύουν µέτρα πολιτικής του προτύπου της «εκ των κάτω» ανάπτυξης. Έτσι, η λεγόµενη ενδογενής ανάπτυξη εµφανίστηκε και στη χώρα µας τη δεκαετία του Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται µέχρι σήµερα και έχει πολλούς υποστηρικτές, στην επιστηµονική κοινότητα αλλά και στην πολιτική πρακτική. Κύριο µέσο της πολιτικής αυτής είναι η τοπική ανάπτυξη ( Αρταβάνη 2005 στο: Λαµπρινίδης και συν σελ ). Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της διαδικασίας της τοπικής ανάπτυξης είναι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ικανοποίηση ειδικών αναγκών του τοπικού πληθυσµού και η ευαισθησία για τοπικά προβλήµατα κοινωνικού χαρακτήρα. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι αλληλένδετο µε την ίδια την φύση του προτύπου της τοπικής ανάπτυξης, του οποίου η υιοθέτηση συνεπάγεται µια σηµαντική αλλαγή: τη στροφή από την αρχή της µεγιστοποιηµένης απόδοσης για επιλεγµένους παράγοντες («εκ των άνω» ανάπτυξη) προς την αρχή της µεγιστοποίησης της πλήρους κινητικότητας των πόρων («εκ των κάτω» ανάπτυξη), δηλαδή στροφή προς το πρότυπο της τοπικής ανάπτυξης, που ενσωµατώνει και υιοθετεί ιδέες, κριτήρια και σκοπούς ευρύτερου κοινωνικού περιεχοµένου, προώθηση συνεργασίας και ενδογενή κίνητρα. Τα τέσσερα στάδια της διαδικασίας της τοπικής ανάπτυξης (Αρταβάνη 2005 στο: Λαµπρινίδης και συν σελ.272), έχουν ως στόχο την επίτευξη της απαραίτητης για την αναπτυξιακή διαδικασία διασύνδεσης της κινητικότητας των πόρων µε την ικανοποίηση βασικών αναγκών του τοπικού πληθυσµού, αναγκών που βρίσκονται εκτός των πλαισίων της κρατικής δραστηριότητας και θα παρέµεναν ανικανοποίητες εάν εξαρτώντο από την ιδιωτική επιχειρηµατική πρωτοβουλία. Τέλος, είναι απαραίτητο να αναφερθεί ότι απαραίτητη προϋπόθεση της ανάπτυξης είναι η πολιτιστική διάσταση σε τοπικό επίπεδο, αφού τα αντικείµενα που αγγίζει και τα µέσα που χρησιµοποιεί συντελούν (Ψυλλά 1992 σελ.60): α) Στην προώθηση της πολιτικής κουλτούρας του λαού µέσα από διαδικασίες συµµετοχής, ενηµέρωσης και πληροφόρησης. β) Στην καλύτερη ενσωµάτωση στο κοινωνικό σύνολο µέσα από διαδικασίες ευαισθητοποίησης, προώθησης της επικοινωνίας, επιµόρφωσης και επαγγελµατικής απασχόλησης στον πολιτιστικό τοµέα.( επαγγέλµατα του πολιτισµού). γ) Στην αναβάθµιση του πνευµατικού επιπέδου του λαού µέσα από την οργάνωση καλλιτεχνικών και επιµορφωτικών εκδηλώσεων, τη δηµιουργία χώρων (σύγχρονων 22

23 βιβλιοθηκών, µουσείων, ειδικών πάρκων και άλλων χώρων) καλλιτεχνικής και πνευµατικής έκφρασης. δ) Στην ψυχαγωγία του κοινού µέσα από την προώθηση συµµετοχής σε οµάδες εργασίας, µε στόχο την καλύτερη εκµετάλλευση του ελεύθερου χρόνου, τη δηµιουργία χώρων αναψυχής και κυρίως την ενίσχυση της ερασιτεχνικής δουλειάς. 2.2.Περιφερειακή πολιτιστική ανάπτυξη Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί µια έντονη προβληµατική γύρω από ζητήµατα που αφορούν τους τρόπους διαχείρισης και προσέγγισης της προσπάθειας και επιδίωξης για πολιτιστική αποκέντρωση και περιφερειακή πολιτιστική ανάπτυξη. Σε µια προσπάθεια οροθέτησης της πολιτιστικής ανάπτυξης, θα µπορούσαµε να πούµε ότι αυτή αποτελεί τη διαδικασία ποιοτικής αναβάθµισης της ζωής των κατοίκων µιας συγκεκριµένης περιοχής, µέσω και της ουσιαστικής κάλυψης των βασικών αναγκών τους, η οποία βασίζεται τόσο στη συµµετοχή των πολιτών-κατοίκων, όσο και στο υπάρχον πολιτιστικό φαινόµενο της περιοχής (Μπιτσάνη 2002). Ακολούθως, αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η ολοκληρωµένη και επιδιωκόµενη περιφερειακή ανάπτυξη µπορεί να επιτευχθεί µόνο µε γνήσια περιφερειακή πολιτιστική ζωή και δραστηριότητα. Έτσι, µέσο κάθε αποκεντρωτικής πολιτικής είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι πρωτοβουλίες και κινήσεις µεµονωµένων µελών της τοπικής κοινωνίας. Σε αυτό το σηµείο θεωρείται αναγκαία µια εννοιολογική προσέγγιση των όρων «αποκέντρωση» και «πολιτιστική αποκέντρωση» για την καλύτερη κατανόηση της έννοιας της περιφερειακής πολιτιστικής ανάπτυξης. «Η αποκέντρωση, πριν από οτιδήποτε άλλο, είναι πολιτική πράξη. Σηµαίνει ή θα έπρεπε να σηµαίνει: συνειδητή επιλογή τρόπου ανάπτυξης της κοινωνίας µας. 4 Μια τέτοια επιλογή θα όφειλε να διέπεται από σαφή κριτήρια- και εν προκειµένω από την ανάγκη να αποδυναµωθεί ο υδροκεφαλισµός της Αθήνας προς όφελος της άλλης Ελλάδας. Η αποκέντρωση στον τόπο µας θα έπρεπε να εκκινεί από την καθολική διαπίστωση ότι η χώρα µας πληρώνει πανάκριβα και σε όλα τα επίπεδα- την πρωτεύουσά της, όσο ακριβά πληρώνει η ίδια η πρωτεύουσα τον εαυτό της. Η αποκεντρωτική διαδικασία συνιστά στην ουσία 4 Για τις τάσεις περιφερειοποίησης στην Ευρώπη, καθώς και για το ρόλο της αποκέντρωσης ως βασικού συντελεστή οικονοµικής ανάπτυξης και κινητοποίησης του ενδογενούς παραγωγικού δυναµικού, βλ. τη συνέντευξη των R. anetti και R.Leonardi στον Π. Παπαγιάννη, στο περ. Τοπική Αυτοδιοίκηση-Αποκέντρωση, τ. 3-4/1992, σελ

24 αναδασµό της δύναµης, ανακατανοµή της ισχύος» (Παπαβασιλείου 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.16). Ως πολιτιστική αποκέντρωση ορίζεται «η εκτατική και εντατική καλλιέργεια του πολιτισµού. Το γεωγραφικό και πληθυσµιακό άπλωµα της πνευµατικής ζωής, η ισόρροπη και ολόπλευρη ανάπτυξη του λαού και του τόπου, η ισοκατανοµή των πολιτιστικών αγαθών, ο καταµερισµός και όχι κατακερµατισµός της πνευµατικής δηµιουργίας» (Μπιτσάνη 2004 σελ.120). Όπως προαναφέρθηκε παραπάνω, οι δύο ζωτικοί παράγοντες που µπορούν να συµβάλλουν αποφασιστικά στην προώθηση της πολιτιστικής ανάπτυξης, είναι ο θεσµός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ο ρόλος της λαϊκής συµµετοχής στην παραπάνω διαδικασία. Μέσα στα πλαίσια της ενδυνάµωσης και ισχυροποίησης του ρόλου και της θέσης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στα όρια του ελληνικού κράτους, υλοποιήθηκαν αρκετά νέα µέτρα από τη δεκαετία του 1980 και µετά, προκαλώντας εύλογα ποικίλες αντιδράσεις. Στην προσπάθεια ενίσχυσης της τοπικής ανάπτυξης, εντάσσεται και η σύσταση της Ελληνικής Εταιρίας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ) το Μάιο του 1985, σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 16 του Ν.1518/1985. Η σύσταση της εταιρίας ενίσχυσε τις ελπίδες για µια σηµαντική τεχνική υποστήριξη, σχετικά µε την αξιοποίηση των νέων δυνατοτήτων που είχαν πλέον οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τέτοιου τύπου κινήσεις δροµολόγησαν διαδικασίες για την πραγµατοποίηση δράσεων που είχαν ως κύριο στόχο το σχεδιασµό, σε εθνικό επίπεδο, προγραµµάτων πολιτιστικής αποκέντρωσης. Οι πιο χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του Εθνικού Πολιτιστικού ικτύου Πόλεων (ΕΠ Π) και της «Επικράτειας Πολιτισµού». Το Εθνικό Πολιτιστικό ίκτυο Πόλεων αποτελεί ένα πρόγραµµα που ανήγγειλε το Υπουργείο Πολιτισµού και το οποίο ξεκίνησε το Νοέµβριο του 1993, µε αρχικό χρονικό ορίζοντα τα 5 χρόνια. Κύριος στόχος του προγράµµατος αυτού ήταν η τόνωση και ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής των ελληνικών πόλεων, µε τη δηµιουργία σε αυτές βιώσιµων πολιτιστικών θεσµών κύρους. Ο προσανατολισµός του προγράµµατος στην ενίσχυση της πολιτιστικής δραστηριότητας της περιφέρειας, αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι παρεµβάσεις που έγιναν, δεν αφορούσαν στις δύο µεγαλουπόλεις (Αθήνα και Θεσσαλονίκη), για τις οποίες υπάρχουν ειδικά προγράµµατα εθνικού επιπέδου. Το πρόγραµµα αυτό είχε εξασφαλίσει τη χρηµατοδότησή του από το Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης µε 30 δισεκατοµµύρια δραχµές και το συντονισµό του από το ΥΠ.ΠΟ. (Συναδινός 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994). 24

25 Φυσική συνέχεια του ΕΠ Π αποτελεί το, από το 1997, πρόγραµµα περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής του ΥΠ.ΠΟ. «Επικράτεια Πολιτισµού». 5 Αυτός ο θεσµός συγκεντρώνει «κάτω από µία στέγη» το σύνολο σχεδόν του πολιτιστικού γίγνεσθαι της χώρας. Σε αυτόν µετέχουν όλες οι υπηρεσίες και όλοι οι φορείς του Υπουργείου, όλοι οι εποπτευόµενοι, επιχορηγούµενοι ή προγραµµατικώς συµβεβληµένοι µε το ΥΠ.ΠΟ. οργανισµοί, η Τ.Α. Α και Β βαθµού µε τους δικούς της πολιτιστικούς φορείς, οι Έλληνες δηµιουργοί, οι ιδιωτικοί πολιτιστικοί φορείς, τα πολιτιστικά ιδρύµατα και όλοι οι φορείς του πολιτιστικού εθελοντισµού, της ερασιτεχνικής δηµιουργίας και του λαϊκού πολιτισµού. Έχοντας καταδείξει ενδεικτικές µορφές πολιτιστικής δράσης, στις οποίες εµπλέκονται τόσο ο κρατικός παράγοντας, όσο και οι φορείς της Τ.Α., οφείλουµε να τονίσουµε ότι η λαϊκή συµµετοχή αποτελεί έναν εξίσου σηµαντικό παράγοντα προώθησης της πολιτιστικής ανάπτυξης. Είναι γενικά αποδεκτό ότι η συµµετοχή των πολιτών στις αποφάσεις που τους αφορούν αποτελεί θεµελιώδη παράγοντα του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Τη σπουδαιότητα του παράγοντα αυτού, µπορούµε να την εντοπίσουµε στην παρακάτω φράση, που επιχειρεί να αποδώσει την έννοια της κοινοτικής ή τοπικής ανάπτυξης: «Πρόκειται για τη σχεδιασµένη αλλαγή σε τοπικό επίπεδο, που αποβλέπει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του τοπικού πληθυσµού και µπορεί να υποβοηθείται από έναν φορέα αλλαγής, µε τρόπο ώστε να επιτευχθεί η µέγιστη δυνατή συµµετοχή των κατοίκων τόσο στον προσδιορισµό του περιεχοµένου του τοπικού προγράµµατος αλλαγής, όσο και στη διαδικασία υλοποίησής του» (Μπιτσάνη 2004 σελ.127). 2.3.Περιφερειακή πολιτιστική πολιτική και Τοπική Αυτοδιοίκηση Όπως έχει προαναφερθεί, ο πολιτισµός και η ανάπτυξή του αποτελούν την εικόνα και ταυτόχρονα την απόδειξη για την πρόοδο και την πολιτική σταθερότητα µιας κοινωνίας. Στις µέρες µας, η προστασία των πολιτιστικών αγαθών αποτελεί τοµέα που αφορά τις κρατικές δραστηριότητες, αφού είναι συνυφασµένη µε την επίτευξη των βασικών σκοπών του κράτους. Η κρατική δράση, στο πλαίσιο της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών, εκφράζεται µε την πολιτιστική πολιτική και τις επιλογές που αυτή προτείνει. 5 Οι πληροφορίες που θα αναφερθούν παρακάτω, σχετικά µε το πρόγραµµα «Επικράτεια Πολιτισµού», προέρχονται από την επίσηµη προσωπική ιστοσελίδα του κ. Ευ. Βενιζέλου ( ο οποίος διατελούσε Υπουργός Πολιτισµού εκείνη την χρονική περίοδο. 25

26 Ως πολιτιστική πολιτική θα ορίζουµε «ένα σύστηµα σκοπών, µέσων και φορέων που συνδυάζονται σε ένα πρόγραµµα για να επιτύχουν τη γνώση, ενίσχυση και διάδοση του πολιτιστικού φαινόµενου µιας κοινότητας για µια δεδοµένη χρονική περίοδο» (Μπιτσάνη 2004 σελ.130). Οι κύριοι σκοποί της πολιτιστικής πολιτικής για τη συντήρηση, προώθηση και διάδοση των πολιτιστικών αγαθών, είναι οι εξής: α) Η προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς και της πολιτιστικής ταυτότητας, β) Η ενίσχυση της καλλιτεχνικής και πνευµατικής δηµιουργίας, γ) Η ανάπτυξη όρων λαϊκής συµµετοχής µε στόχο την ψυχαγωγία αλλά και τη δηµιουργία των πολιτιστικών αγαθών, δ) Η προώθηση και ενίσχυση της πολιτιστικής επικοινωνίας µε χώρες του εξωτερικού, καθώς και η βελτίωση της «πολιτιστικής εικόνας» της χώρας στο εξωτερικό (Κόνσολα 1990). Ακολούθως, ως µέσα της πολιτιστικής πολιτικής, (οι πολιτιστικοί πόροι µιας περιοχής), θεωρούνται τα εξής (Κόνσολα 1990 σελ.31-34): 1. Η αξιοποίηση των πολιτιστικών προτύπων Η σηµασία του πολιτιστικού προτύπου, δηλαδή του συνόλου των θέσεων και απόψεων του πληθυσµού της περιφέρειας, στην αξιολόγηση των πολιτιστικών αξιών και στην προώθηση της αναπτυξιακής ιδέας, είναι αναµφίβολα µεγάλη. Η αλληλεξάρτηση των οικονοµικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, σε ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα ανάπτυξης, επιβάλλει την ισόρροπη συµµετοχή των δύο αυτών πόλων (του οικονοµικού και του πολιτιστικού), προκειµένου να επιτευχθεί ο σχεδιασµός ολοκληρωµένης περιφερειακής πολιτικής. 2. Η αξιοποίηση του πολιτιστικού χρόνου Η πολιτική για τον πολιτιστικό χρόνο έχει ως στόχο «την επέκταση των δικαιωµάτων εκπαιδευτικής και πολιτιστικής άδειας, προωθώντας τη µέγιστη ελαστικότητα ωρών εργασίας και ηµερήσιου εργάσιµου χρόνου», µε την οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων στον ελεύθερο χρόνο των εργαζοµένων. 3. Η πολιτιστική υποδοµή Ένα από τα κύρια µέσα της περιφερειακής πολιτικής είναι η οικονοµική και κοινωνική υποδοµή. Στην τελευταία περιλαµβάνεται και η πολιτιστική υποδοµή (Κόνσολας 1983 σελ.339). Έτσι, χωρίς την ύπαρξη βιβλιοθηκών, µουσείων, πινακοθηκών, πνευµατικών και πολιτιστικών κέντρων, θεάτρων και καλλιτεχνικών σχολών δεν είναι δυνατή η ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής. 26

27 4. Η αξιοποίηση των µέσων επικοινωνίας Η πολιτιστική δυναµική ενισχύεται από τα µέσα επικοινωνίας, που λόγω των αλµάτων στην τεχνολογία, συνεχώς βελτιώνονται και επεκτείνονται σε νέες χρήσεις. Η περιφερειακή πολιτιστική πολιτική αξιοποιεί τα νέα µέσα επικοινωνίας για τη διάδοση των πολιτιστικών αγαθών, την προώθηση της δηµιουργικότητας και την ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας. Με τη χρήση των νέων µέσων, επίσης, δύναται ευκολότερα να επιτύχει τους σκοπούς της µέσω της άµεσης πρόσβασης στο σύνολο σχεδόν του πληθυσµού της περιφέρειας. 5. Η αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς και του φυσικού περιβάλλοντος Σε κάθε σύγχρονο πρόγραµµα περιφερειακής ανάπτυξης, η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και η προβολή της πολιτιστικής κληρονοµιάς, αποτελεί έναν από τους κύριους σκοπούς του. Η καταγραφή, η συντήρηση, η επιστηµονική έρευνα και η έκθεση στο κοινό των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονοµιάς µιας περιφέρειας, αποτελεί πάντα κύριο µέληµα της πολιτιστικής της πολιτικής. Ο συνδυασµός, εποµένως, περιφερειακής και πολιτιστικής πολιτικής επιβάλλεται, όπως και στην περίπτωση της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, που και αυτός αποτελεί στόχο αναµφίβολα κοινό. Από την παραπάνω σκιαγράφηση των βασικών παραµέτρων της περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής, συνάγεται η στενή σχέση ανάµεσα στην περιφερειακή και την πολιτιστική πολιτική, καθώς και η αναγκαιότητα συντονισµού και αλληλοσυµπλήρωσης των σκοπών και των µέσων των δύο αυτών πολιτικών (ΚΕ ΚΕ-ΕΕΤΑΑ 1993). ηλαδή, ο συντονισµός των σκοπών και των µέσων των δύο πολιτικών είναι αναγκαίος, διότι µεγιστοποιεί την αποδοτικότητα και των δύο, ελαχιστοποιεί τις δαπάνες και αριστοποιεί τις σχέσεις του οικονοµικού και του πολιτιστικού πόλου, στην περιφερειακή δράση των φορέων σχεδιασµού και εφαρµογής (Κόνσολα 1990 σελ.34). Βασικό στοιχείο για την επίτευξη µιας άρτιας πολιτιστικής πολιτικής και ανάπτυξης είναι η συµµετοχή της τοπικής κοινωνίας, που µπορεί να λάβει τρεις µορφές: Στην πρώτη, ο ρόλος των πολιτών περιορίζεται στην κατανάλωση των πολιτιστικών αγαθών µόνο. Στην δεύτερη, απαιτείται η συµµετοχή των πολιτών στη διοίκηση και τις αποφάσεις για να εφαρµοστεί µια συγκεκριµένη πολιτική. Η τρίτη µορφή σχετίζεται µε την ενθάρρυνση των πολιτών να µετέχουν προσωπικά στις διεργασίες της καλλιτεχνικής δηµιουργίας, που επιθυµούν να καταναλώσουν (Μπιτσάνη 2002). Όπως συνάγεται από τα παραπάνω, πρωταρχικός παράγοντας για το σχεδιασµό και την εφαρµογή µιας πολιτιστικής πολιτικής είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Οι ΟΤΑ διαθέτουν δύο στοιχεία, που είναι συνυφασµένα µε την ουσία και την ταυτότητά τους, που τους παρέχουν ξεχωριστές δυνατότητες για την άσκηση της πολιτικής τους: η καλή και 27

28 εξειδικευµένη γνώση των αναγκών του χώρου τους και η άµεση επαφή µε τον πολίτη. Η επιτυχής παρέµβαση των οργάνων του θεσµού κινείται σε δύο επίπεδα: πρώτον, στην πολιτιστική παρέµβαση στα όρια της επικράτειας της Τ.Α. και δεύτερον, στη συνεργασία µεταξύ των δήµων, γεγονός που συµβάλλει στη διαµόρφωση ενιαίας έκφρασής της σε ολόκληρη την χώρα. Η διαδικασία σχεδιασµού της πολιτιστικής πολιτικής προϋποθέτει και απαιτεί προγραµµατισµό, σαφήνεια στόχων, διάρκεια και συνέπεια. Απαιτείται διαρκής προσέγγιση µε τον κύριο σκοπό και η ενεργός συµµετοχή των πολιτών στις δραστηριότητες και τη δηµιουργία. Είναι αναγκαία η ύπαρξη ενός ευρύτατου φάσµατος επιλογών και µέτρων, ο συνδυασµός και ο συντονισµός τους, για την κάλυψη των πολιτιστικών αναγκών των πολιτών-κατοίκων της περιφέρειας. Με αυτόν τον τρόπο, µπορούν να διαµορφωθούν όροι και προϋποθέσεις πολιτιστικής αποκέντρωσης, µε την έννοια της γεωγραφικής και πληθυσµιακής επέκτασης της πνευµατικής ζωής, της ισόρροπης και ολόπλευρης ανάπτυξης του λαού και του τόπου σε πολιτιστικό επίπεδο, της ισοκατανοµής των πολιτιστικών αγαθών, του καταµερισµού της πνευµατικής δηµιουργίας. Την σπουδαιότητα της πολιτιστικής αποκέντρωσης περιγράφει µε εξαιρετικό τρόπο ο. Αθανασόπουλος (1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.25) λέγοντας: «Οι πρωτοβουλίες για το ξεκίνηµα και η ευθύνη για τη λειτουργία πρωτοβουλιών, που θα προσφέρουν στους τοπικούς πληθυσµούς ευκαιρίες και θα δηµιουργήσουν καλές συνήθειες παιδευτικής πρακτικής, πρέπει να προέρχονται από την ίδια την πόλη και να έχουν πάντως την υποστήριξη των τοπικών αρχόντων, όχι να επιβάλλονται από το Κράτος ώστε οι δηµότες και η γύρω περιοχή να αποκτήσουν νέα αντανακλαστικά και συνήθειες παιδευτικής πρακτικής σε επίπεδο ποιότητας». Συνεπώς, είναι απαραίτητο η διαδικασία αυτή να είναι «ανοικτή» και να ευνοεί την έκφραση σκέψεων και προτάσεων πολιτών, φορέων, εκπαιδευτικών και κάθε ενδιαφεροµένου, αξιοποιώντας µε τον καλύτερο τρόπο το ανθρώπινο δυναµικό της κάθε περιοχής. Κριτήριο θα είναι σε αυτή την περίπτωση η ποιότητα και κύρια επιδίωξη η βελτίωση των όρων ζωής και λειτουργίας της τοπικής κοινωνίας. Πολιτιστική πολιτική στην Τ.Α. νοείται όταν παρέχεται ευρύτατη πολιτιστική παιδεία, όταν υπάρχει επαφή µε το ευρύ φάσµα του πολιτισµού, µε όλες του τις εκφάνσεις και όταν όλα αυτά παρουσιάζουν ενιαία µορφή. ηλαδή, «πολιτιστική πολιτική σε ένα δήµο είναι το άθροισµα των επιµέρους διαφορετικών ενδιαφερόντων χιλιάδων ατόµων. Και οι δήµοι έχουν 28

29 υποχρέωση να σχεδιάσουν πολιτιστική πολιτική για κάθε µία από αυτές τις οµάδες» (Λιοναράκης 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.31). Ολοκληρώνοντας την σκιαγράφηση µιας σφαιρικής πρώτης προσέγγισης του ευρύτατου ζητήµατος της περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής και ακολούθως της πολιτιστικής αποκέντρωσης, θα λέγαµε ότι αποτελεί ένα µείζον θέµα, που αφορά τους σχεδιαστές των εθνικών πολιτικών. Εξετάζοντας κανείς τις εθνικές πολιτιστικές πολιτικές των σύγχρονων ευρωπαϊκών κρατών, διαπιστώνει ότι µεταξύ των βασικότερων σκοπών τους, σηµαντική θέση καταλαµβάνει η πολιτιστική αποκέντρωση σε επίπεδο περιφερειακό ή τοπικό. Όσον αφορά στην Ελλάδα, η πολιτιστική αποκέντρωση ορίζεται για πρώτη φορά ως βασικός σκοπός στο πενταετές πρόγραµµα οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης των ετών και προτείνονται µέτρα για την αντιµετώπιση του προβλήµατος της πολιτιστικής ανάπτυξης στην περιφέρεια (Μπιτσάνη 2004). 29

30 Κεφάλαιο Τρίτο Η Πολιτιστική Πολιτική σε Τοπικό Επίπεδο 3.1.Η Τοπική Αυτοδιοίκηση ως φορέας άσκησης πολιτιστικής πολιτικής Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι η βάση και ο θεσµικός υποδοχέας των πολιτιστικών δραστηριοτήτων µιας σύγχρονης κοινωνίας, που επιδιώκει να µην περιοριστεί στα στενά εδαφικά όρια µιας περιοχής, αλλά να επεκτείνει την πολιτιστική επιρροή της και προς τα έξω. Η Τ.Α. βρίσκεται πλησιέστερα στη λαϊκή βάση, είναι το µέσο σύνδεσης της κεντρικής εξουσίας µε την τοπική κοινωνία, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι χαρακτηρίζεται από ένα ρόλο διαµεσολαβητικό, αλλά ότι η ταυτότητα και η αυτονοµία που διαθέτει την καθιστούν ταυτόχρονα κοινωνό των τοπικών προβληµάτων αλλά και φορέα άσκησης κοινωνικής πολιτικής. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, η αυτοδιοίκηση αποτελεί την κατάλληλη θεσµική και νοµική µορφή για την άσκηση πολιτιστικής πολιτικής. Οι δήµοι και οι κοινότητες, ως πρωτοβάθµιες µορφές ηµοκρατίας και γνήσιοι εκφραστές της λαϊκής παράδοσης, αλλά και οι Νοµαρχίες, ως Β βαθµός της Τ.Α., µπορούν να διαδραµατίσουν πρωταρχικό ρόλο στη σύνθεση των πολιτισµών, στην προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, στη διατήρηση και προβολή των τοπικών ιδιαιτεροτήτων, αλλά και στη σύνδεση της πόλης µε άλλους πολιτισµούς, µέσω των δικτύων πόλεων και των αδελφοποιήσεων. Επίσης, δύνανται να χρησιµοποιήσουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα κάθε περιοχής σαν συνδετικό κρίκο επικοινωνίας µε άλλους πολιτισµούς και άλλους τρόπους πρόσληψης της κουλτούρας. Η κατοχύρωση της αρµοδιότητας των Ο.Τ.Α. να ασκήσουν πολιτιστική πολιτική, αποτυπώνεται άλλωστε και στον νέο ΚΚ (Ν.3463/2006). Συγκεκριµένα, στο άρθρο 75 του Κώδικα, παράγραφο 1, αναφέρεται ότι «Οι δηµοτικές και κοινοτικές αρχές διευθύνουν και ρυθµίζουν όλες τις τοπικές υποθέσεις, σύµφωνα µε τις αρχές της επικουρικότητας και της εγγύτητας, µε στόχο την προστασία, την ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση των συµφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας».οι αρµοδιότητες των ήµων και Κοινοτήτων αφορούν και στον τοµέα της παιδείας, του πολιτισµού και του αθλητισµού, στον οποίο περιλαµβάνονται (σχετικά µε τον πολιτισµό): «1. Η εφαρµογή πολιτικών για την ανάδειξη και προστασία του τοπικού πολιτισµού, η προβολή των πολιτιστικών αγαθών και των σύγχρονων πολιτιστικών έργων που παράγονται 30

31 σε τοπικό επίπεδο, µε τη δηµιουργία πολιτιστικών και πνευµατικών κέντρων, µουσείων, πινακοθηκών, κινηµατογράφων και θεάτρων, φιλαρµονικών και σχολών διδασκαλίας µουσικής, σχολών χορού, ζωγραφικής, γλυπτικής, κ.λπ., καθώς και η µελέτη και εφαρµογή πολιτιστικών προγραµµάτων. 2.Η προστασία µουσείων, µνηµείων, σπηλαίων, καθώς και αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων της περιοχής και των εγκαταστάσεων αυτών. 3.Η διοργάνωση συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων ή η συµµετοχή τους σε αυτά. 4.Η προώθηση πολιτιστικών ανταλλαγών, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία. 5.Η προώθηση του πολιτιστικού τουρισµού.». Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η διαχείριση των τοπικών πολιτιστικών ζητηµάτων είναι υπόθεση όλων των δήµων και των κοινοτήτων και όχι αυτών που πληρούν τις απαραίτητες «τεχνικές» προϋποθέσεις. ηλαδή ο πολιτισµός δεν πρέπει να αναζητείται σε µερικές πόλεις που διαθέτουν υποδοµή και στελέχη να υλοποιήσουν φιλόδοξα πολιτιστικά προγράµµατα. Στην υπόθεση του πολιτισµού, στην οποία το τοπικό µέρος γίνεται µέρος της διαµόρφωσης της εθνικής µας συνείδησης, υπάρχει χώρος για δράση και για τις µικρές κοινωνίες, αρκεί να υπάρξει σοβαρότερη πληροφόρηση, για την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών (Γεωργίου 1999 σελ.50). Σύµφωνα µε αυτή την πρόταση, ο ακόλουθος ισχυρισµός αποκτάει όλο και µεγαλύτερη σηµασία: «Θα είναι σε κάθε πόλη το σταθερό και στέρεο θεσµικό πλαίσιο, όπου οι αλληλένδετες και αλληλοσυµπληρούµενες πρωτοβουλίες θα εκδηλωθούν και θα αναπτυχθούν, όπου τα στελέχη που θα τις στηρίξουν αυτοδύναµα σε δεύτερη φάση θα διαπαιδαγωγηθούν, θα προβληθούν και θα επιβεβαιωθούν, µε την ανάληψη όλο και περισσοτέρων ευθυνών, µέσα σε µια πόλη και σε µια περιοχή, που θα γίνει ο φυσικός τους χώρος.» (Αθανασόπουλος 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.26). Έτσι, για να δηµιουργηθούν οι δυνατότητες σε όλους τους Ο.Τ.Α να διαµορφώσουν ένα πλαίσιο πολιτιστικής δράσης, βασικός ρόλος της Τ.Α. είναι η δηµιουργία υποδοµής για την παραγωγή του πολιτιστικού προϊόντος και η ισόρροπη χωροταξική κατανοµή της στο πλαίσιο της πόλης. Οι δυνατότητες προώθησης της πολιτιστικής ανάπτυξης, µε αυτόν τον τρόπο, θα συνδεθεί άµεσα µε τη γενικότερη ανάπτυξη του θεσµού και θα επιφέρει συρροή οικονοµικού κεφαλαίου. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση σήµερα προσπαθεί µε ένα κριτικό και δηµιουργικό συνδυασµό να ενσωµατώσει και να κάνει τον πολιτισµό αναπόσπαστο στοιχείο στον 31

32 αναπτυξιακό ρόλο που έχει, ώστε να συµβάλει δηµιουργικά σε ένα άλλο µοντέλο ανάπτυξης, που θα τοποθετεί στο κέντρο τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, στον οικονοµικό, τον κοινωνικό, τον πολιτιστικό, τον µορφωτικό και τον ψυχαγωγικό τοµέα. Σήµερα, η Αυτοδιοίκηση εντάσσει στους βραχυχρόνιους και µακροπρόθεσµους σχεδιασµούς της, στα προγράµµατα και στους προϋπολογισµούς της, τον πολιτισµό, αλλά και τους δηµιουργούς του. Έχει δηµιουργηθεί και δηµιουργείται µια αξιόλογη υποδοµή, που αντικατοπτρίζεται στη σηµαντική συµµετοχή κυρίως νέων στην πολιτιστική δραστηριότητα και δράση, που δεν περιορίζεται µόνο σε φεστιβαλικές ή επετειακές εκδηλώσεις, αλλά αποκτά µονιµότερο χαρακτήρα και αρχίζει από την παιδική ηλικία σε όλες τις µορφές της δηµιουργίας (θέατρο, χορός, εικαστικά, κ.λπ.). Έτσι, «η Τ.Α. έχει τη δυνατότητα να παίρνει και να ενθαρρύνει πρωτοβουλίες, να συντονίζει και να παρακινεί καθετί που θα µπορεί να ανθεί στην πολιτιστική δηµιουργία και τη συµµετοχή του πολίτη. Και την ίδια ώρα να διεκδικήσει την εξασφάλιση, σε µόνιµη βάση, των αναγκαίων πόρων για να προχωρήσει απρόσκοπτα και να αποδώσει βραχυχρόνια και µακροχρόνια καρπούς. Να ξεκινήσει µια καινούρια πορεία για την πολιτιστική άνθηση του τόπου, τη ζωντανή σύνδεση µε τη λαϊκή δηµιουργία και την έκφρασή της µέσα από τις νέες συνθήκες, τα µέσα και τις δυνατότητες. Την ανάδειξη µιας άλλης σχέσης µε τους δηµιουργούς και τους καλλιτέχνες, τους ανθρώπους των γραµµάτων και της επιστήµης, που δεν θα είναι µόνο οικονοµική, αλλά και έµπρακτη δικαίωση της πολιτισµικής και κοινωνικής τους προσφοράς και των δηµιουργικών τους ικανοτήτων.» (Κλάδος 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.53-54). Τέλος, σε αυτό το σηµείο µπορούµε να επισηµάνουµε ότι η πολιτιστική δραστηριότητα των τοπικών κοινωνιών, αλλά και ολόκληρου του Κράτους, επηρεάζεται και πολύ περισσότερο γίνεται αποδέκτης των οιοδήποτε αλλαγών και αναδιαρθρώσεων στον οικονοµικό τοµέα. Η εµφάνιση µιας δυσχερούς γενικής οικονοµικής εικόνας δυσχεραίνει και τις δυνατότητες ανάπτυξης της πολιτιστικής δραστηριότητας. Σε αυτό το σηµείο είναι σηµαντική και καθοριστική η δράση της Τ.Α., ώστε να προβεί στην ανίχνευση των προβληµάτων και στον επανακαθορισµό άλλων πολιτιστικών προτύπων. Μέσα και εργαλεία για αυτή τη δράση είναι (ΤΕ ΚΝΑ 1994 σελ.159): η καταγραφή των πολιτιστικών αναγκών και ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής, ο σχεδιασµός της πολιτιστικής δράσης, η εξειδίκευση του προσωπικού και η πραγµατοποίηση πιο φιλόδοξων, από άποψη ποιότητας, προγραµµάτων, µε διαδηµοτική και διαπεριφερειακή συνεργασία. 32

33 3.1.1.Η πολιτιστική πολιτική ως µοχλός ανάπτυξης της πόλης Όπως είδαµε και σε προηγούµενο κεφάλαιο, εξετάζοντας την περιφερειακή πολιτιστική ανάπτυξη, η πολιτιστική πολιτική αν, µέχρι τη δεκαετία του 1970, ήταν µια αποκλειστικά εθνική πολιτική, τα αµέσως επόµενα χρόνια τα κέντρα άσκησης και εφαρµογής πολιτιστικής πολιτικής επεκτείνονται, µε αποτέλεσµα η πολιτιστική πολιτική να µην ασκείται πια µόνο σε εθνικό αλλά και σε περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Η παρουσίαση νέων αντιλήψεων και απόψεων σχετικά µε την τοπική πολιτιστική ανάπτυξη, είχε ως αποτέλεσµα την αλλαγή στην αντίληψη σχετικά µε το ρόλο των φορέων τοπικής-περιφερειακής διακυβέρνησης. Μέσω του αναπροσδιορισµού της έννοιας του χώρου και της περιφέρειας, εγκαταλείπονται τα παραδοσιακά «εκ των άνω» (top-down) µοντέλα περιφερειακής πολιτιστικής ανάπτυξης και υιοθετούνται οι «εκ των κάτω» (bottom-up) προσεγγίσεις (Παρασκευόπουλος 1997). Έτσι, γίνεται αποδεκτό ότι φορείς άσκησης πολιτιστικής πολιτικής και οι δυνάµεις που συµβάλλουν στην τοπική πολιτιστική ανάπτυξη, δεν είναι µόνο οι κρατικές αρχές ή οι διακρατικοί οργανισµοί, αλλά και η Τοπική Αυτοδιοίκηση, οι φορείς και τα κινήµατα που δραστηριοποιούνται σε έναν τόπο, οι επιχειρήσεις και οι δυνάµεις της αγοράς, οι πολιτιστικές οργανώσεις και οι οργανώσεις εθελοντικής πρωτοβουλίας και δράσης, δηλαδή «ένα σύνολο αποθεµατικών δυνάµεων του τοπικού επιπέδου» (Σακελαρίου 1992 σελ.23-25). Όπως αναφέρει και ο Γ. Ιωανννίδης (2002 σελ.81), «σε ένα τέτοιο µοντέλο πολιτιστικής ανάπτυξης, οι φορείς της τοπικής διοίκησης θεωρείται ότι διαδραµατίζουν ρυθµιστικό ρόλο στη στρατηγική πολιτιστικής ανάπτυξης, µε την επιλογή εκείνων των τοµέων και κλάδων, όπου η συγκεκριµένη χωρική µονάδα παρουσιάζει συγκριτικά πλεονεκτήµατα. Η στρατηγική για τοπική πολιτιστική ανάπτυξη αποτελεί απαραίτητη συνιστώσα της συνολικής αναπτυξιακής στρατηγικής ενός τόπου και γίνεται αποτελεσµατική µόνο όταν εντάσσεται σε ολοκληρωµένες αναπτυξιακές στρατηγικές, που αναγάγουν τον πολιτισµό σε βασικό άξονα της ποιότητας ζωής στην πόλη». Έτσι, η πολιτιστική διάσταση σε επίπεδο τοπικό αποτελεί βασικό προαπαιτούµενο της ανάπτυξης, καθώς της προσδίδει την πολιτιστική της διάσταση. Η αναγκαιότητα του πολιτιστικού τοµέα δράσης σε τοπικό επίπεδο και το πολυδιάστατο του χαρακτήρα του, καθιστά εµφανή την αναγκαιότητα σύνδεσης της πολιτιστικής πράξης µε τις προσπάθειες αποκέντρωσης και τοπικής ανάπτυξης, συµβάλλοντας ουσιαστικά στην ενεργοποίηση του ρόλου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ψυλλά 1992 σελ.60-62). Για την επίτευξη µιας αποτελεσµατικής τοπικής αναπτυξιακής στρατηγικής, µε γνώµονα τον πολιτισµό, οι τοπικοί φορείς εξουσίας και οι αρµόδιοι για τη χάραξη της 33

34 τοπικής πολιτιστικής πολιτικής, χρειάζονται επαρκή µέσα, όπως κατάλληλα καταρτισµένο ανθρώπινο δυναµικό και την υποστήριξη ενός ευέλικτου θεσµικού πλαισίου, µε στόχο την εξεύρεση οικονοµικών πόρων από πολλές πηγές σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο (περιφέρειες, υπουργεία, επιχειρήσεις). Η πολιτιστική πολιτική σε επίπεδο τοπικό µπορεί να εκφραστεί και µε τη µορφή των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, που µπορούν να αποδειχθούν ισχυρό µέσο για την ανάπτυξη της πόλης. Η οργάνωση πολιτιστικών δράσεων, εκδηλώσεων, φεστιβάλ και άλλων πολιτιστικών εκφράσεων, ενεργοποιεί τη συµµετοχή όλου του ενεργού και διαθέσιµου δυναµικού της περιοχής, δηµιουργώντας νέες θέσεις εργασίας, µε αποτέλεσµα την απασχόληση µεγάλου τµήµατος του τοπικού ανθρώπινου δυναµικού. Η απασχόληση του ντόπιου στοιχείου έχει και µια άλλη διάσταση, ευεργετική θα λέγαµε, για την ανάπτυξη της τοπικής πολιτιστικής ανάπτυξης: Η ενεργοποίηση των κατοίκων µιας περιοχής έχει ως αποτέλεσµα την εξοικείωση τους µε το χαρακτήρα της πόλης, το πνεύµα και τις ιδιαιτερότητες της, µε αποτέλεσµα να προάγεται η γνώση και η παιδευτική ζύµωση των ανθρώπων µε τον τόπο τους. Ακολούθως, η προσπάθεια για τη διεξαγωγή πολιτιστικών εκδηλώσεων και δρωµένων, θα είναι πιο προσεγµένη και θα χαρακτηρίζεται «από ενδιαφέρον και γνήσια διάθεση συµµετοχής». Επίσης, η επιλογή των πολιτιστικών δραστηριοτήτων συµβάλλει στην άµβλυνση των αντιθέσεων µεταξύ των µειονοτικών οµάδων και της πλειονότητας (π.χ. ήµος Κοµοτηνής/ Ποµάκοι, µουσουλµανική κοινότητα και Ρωσοπόντιοι κ.α.), δηµιουργεί ένα πολιτιστικά ελκυστικό περιβάλλον, αξιοποιήσιµο στο πλαίσιο του πολιτιστικού τουρισµού (π.χ. Πήλιο, Χίος, Μάνη, Ζαγοροχώρια) και, τέλος, προωθεί την αποτελεσµατικότερη προσέγγιση πληθυσµού-στόχων κοινωνικής πολιτικής (κέντρα δηµιουργικής απασχόλησης για παιδιά, παιδικά µουσεία, παιδικά εργαστήρια, ΚΑΠΗ, κ.α.) (ΚΕ ΚΕ-ΕΕΤΑΑ 1993). Η αποτελεσµατικότητα µιας πολιτιστικής πολιτικής είναι συνυφασµένη µε πολλούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι η σύνδεσή της µε την τοπική παραγωγή, τις τοπικές πολιτιστικές βιοµηχανίες, µε την παράλληλη εξασφάλιση της ένθερµης συµµετοχής των πολιτών. Αυτή η συµµετοχή παραπέµπει άµεσα στις αρχές της πολιτιστικής δηµοκρατίας (cultural democracy) και του πολιτιστικού πλουραλισµού. Αυτή η έννοια της πολιτιστικής δηµοκρατίας είναι που δύναται να αποτρέψει ακρότητες εθνοκεντρισµού, την παθητική κατανάλωση πολιτιστικών µηνυµάτων και προτύπων, την ελιτίστικη ανάπτυξη του τοπικού πολιτισµού, φαινόµενα αποµονωτισµού σε ατοµικό και κοινωνικό επίπεδο, µε την ισχυροποίηση των ανθρώπινων σχέσεων και της δηµιουργικότητας των ατόµων και των οµάδων. 34

35 3.2.Θεσµικές µορφές άσκησης πολιτιστικών δραστηριοτήτων από την Τ.Α. Από τις ισχύουσες µορφές άσκησης πολιτιστικών δραστηριοτήτων, η Τ.Α. έχει δραστηριοποιηθεί πρακτικά στη σύσταση Νοµικών Προσώπων ηµοσίου ικαίου, δηµοτικών επιχειρήσεων και στην εφαρµογή προγραµµατικών συµβάσεων για χρηµατοδότηση από το ΥΠ.ΠΟ. και άλλους φορείς. Πραγµατοποιώντας µια σύντοµη συγκριτική αξιολόγηση αυτών των µορφών, εντοπίζουµε κάποια χαρακτηριστικά των παραπάνω µορφών, που δυσχεραίνουν την οµαλή λειτουργία και αποτελεσµατικότητα αυτών των θεσµικών πολιτιστικών µορφών. Πιο συγκεκριµένα: α) Τα Ν.Π... χαρακτηρίζονται από λειτουργικά προβλήµατα, λόγω της έλλειψης ευελιξίας στις αναθέσεις, προµήθειες και προσλήψεις του απαραίτητου διοικητικού προσωπικού, παρά την δυνατότητα επιχορήγησης από το νοµικό πρόσωπο που τα έχει συστήσει, µε νοµοθετικά κατοχυρωµένες διαδικασίες. β) Η δεύτερη νοµική µορφή είναι οι επιχειρήσεις, στις οποίες οι δήµοι και οι κοινότητες έχουν εκχωρήσει πολιτιστικές δραστηριότητες. Οι επιχειρήσεις διακρίνονται για τη λειτουργική ευελιξία τους, αλλά εντοπίζονται άλλα προβλήµατα σε οικονοµικό και κοινωνικό επίπεδο. ηλαδή εδώ δεν προσφέρεται η δυνατότητα επιχορήγησης από το νοµικό πρόσωπο που έχει συστήσει την επιχείρηση αλλά υπάρχει και δυσκολία προσδιορισµού της τιµής στην οποία θα πρέπει να διατεθούν τα παραγόµενα προϊόντα-υπηρεσίες για την κάλυψη του κόστους της παραγωγής τους. γ) Οι προγραµµατικές συµβάσεις (άρθρο 225 του ΚΚ), όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούµενο κεφάλαιο, εφαρµόστηκαν ως χρηµατική διευκόλυνση για την παροχή πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Η προβληµατική που αναπτύσσεται εδώ, αφορά στη συνέπεια των κρατικών φορέων στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους, τη µη αναπροσαρµογή των κρατικών επιχορηγήσεων, καθώς και τις αδυναµίες των ίδιων των Ο.Τ.Α. (µη επαρκής στελέχωση, δυσχέρειες καταβολής της ίδιας συµµετοχής) για την έγκαιρη αξιοποίηση των προγραµµατικών συµβάσεων (Μπιτσάνη 2002). Σχετικά µε την προβληµατική των παραπάνω φορέων, υπερισχύει η άποψη ότι η λειτουργία των δηµοτικών επιχειρήσεων δύναται να ενισχύσει την οικονοµική κατάσταση των δήµων, µε τη συνδροµή και των ίδιων βέβαια, ώστε να πετύχουν τον µείζονα στόχο, δηλαδή «τον αέναο πολλαπλασιασµό των πολύµορφων ατοµικών ενεργοποιήσεων σε κοινούς στόχους» (Λιοναράκης 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.33). 35

36 Έτσι, κύριο εργαλείο προώθησης της ολοκληρωµένης ενδογενούς ανάπτυξης και σηµαντικό «όπλο» για τους Ο.Τ.Α., στο πλαίσιο των τοπικών αναπτυξιακών προγραµµάτων, είναι οι δηµοτικές επιχειρήσεις( Βαλασσόπουλος 1989 στο: Τάτσος 1989) 6. Οι δηµοτικές επιχειρήσεις µπορούν να καλύψουν υπάρχουσες κοινωνικές ανάγκες και να παρέµβουν µε αποτελεσµατικότητα στην οικονοµική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών (Παπαγιάννης 1987 σελ.29-31). Η δηµιουργία δηµοτικών επιχειρήσεων διαδραµατίζει πρωταρχικό ρόλο στην τοπική αναπτυξιακή διαδικασία, γιατί δίδεται µε αυτό το µέσο η ευκαιρία στους Ο.Τ.Α. να προωθήσουν τις όρους και τις προϋποθέσεις για την ενίσχυση της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης των περιοχών τους και να βελτιώσουν την συνολική τους κατάσταση. Η επιχειρηµατική δραστηριότητα των Ο.Τ.Α. συνδέεται συνήθως µε την υποδοµή και την έννοια της κοινής ωφέλειας (Τριανταφυλλοπούλου 2004). Από τη µελέτη του θεσµικού πλαισίου των δηµοτικών και κοινοτικών επιχειρήσεων συνάγεται ο κοινωνικός ρόλος του είδους αυτού των επιχειρήσεων, όπου το κέρδος δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά η επιχείρηση θεωρείται ως παραγωγική µονάδα κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών Λειτουργία του θεσµού των ΕΠΑ και των Πνευµατικών Πολιτιστικών Κέντρων Ο θεσµός των ΕΠΑ ( ηµοτικές Επιχειρήσεις Πολιτιστικής Ανάπτυξης) εµφανίστηκε τη δεκαετία του Η νοµική τους µορφή είναι Ν.Π.Ι.., το οποίο διέπεται από τις διατάξεις των Άρθρων του ΚΚ και που στοχεύει στη λειτουργική ευελιξία τους. Για τη σύσταση των επιχειρήσεων αυτών (κοινωφελών) απαιτούνται απόφαση του ηµοτικού ή Κοινοτικού Συµβουλίου και πράξη του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας, που δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. Η πράξη του Γενικού Γραµµατέα αποτελεί και το καταστατικό της επιχείρησης (άρθρο 254). Η περίπτωση της Καλαµάτας είναι ενδεικτική περίπτωση. Η πρώτη επιχείρηση πολιτιστικής ανάπτυξης ήταν αυτή της Καλαµάτας ( ΕΠΑΚ) και η πρώτη που σύναψε προγραµµατική σύµβαση το 1985 µε το ήµο Καλαµάτας και το ΥΠ.ΠΟ. Ο σκοπός της σύστασης της ΕΠΑΚ ήταν ο εξής: «να µετατρέψει τους πολίτες σε παραγωγούς πολιτισµού και όχι µονάχα σε χρήστες και σε αποδέκτες.η ΕΠΑΚ θα έπρεπε να συµβάλει 6 Για περισσότερες πληροφορίες για τις δηµοτικές επιχειρήσεις, παραπέµπουµε στο: Βαλασσόπουλος 1989 στο: Τάτσος 1989 σελ

37 στο να δηµιουργηθεί ένα κλίµα συνολικής αισθητικής αναβάθµισης γιατί είναι πραγµατικά µαγικό να παρακολουθείς σιγά σιγά µια ολόκληρη πόλη να σέρνει το χορό της έκφρασής της και να µετατρέπεται λίγο-λίγο από απλός θεατής, χρήστης, σε παραγωγό πολιτιστικών γεγονότων..» (Μπένος 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ 55-56). Τα Πνευµατικά Πολιτιστικά Κέντρα ανήκουν στην κατηγορία, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, των Ν.Π... των Ο.Τ.Α. Χαρακτηρίζονται λοιπόν από ένα αυστηρό νοµικό καθεστώς, καθώς και από έλλειψη ευελιξίας στις αποφάσεις και δραστηριότητές τους, γεγονός που ίσως προκαλεί δυσχέρειες οργανωτικής και χρηµατοδοτικής φύσεως. Τα ΠΠΚ είναι γενικά εγκαταστάσεις πολλαπλής λειτουργίας, προορίζονται δηλαδή να προσφέρουν µεγάλη ποικιλία πνευµατικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων σε όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό. Στοχεύουν στην εκτεταµένη και κυρίως ενεργητική λαϊκή συµµετοχή, µε τη δραστηριοποίηση του κοινού και την αξιοποίηση του «λανθάνοντος» καλλιτεχνικού δυναµικού (Κόνσολα 1990 σελ.68). Ο θεσµός των Πολιτιστικών Κέντρων παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Γαλλία, στη δεκαετία του 60. Σηµείωσε όµως µεγάλη εξέλιξη και ανάπτυξη και σε άλλες χώρες (Fabrizio 1981), γιατί θεωρήθηκε ως πρωταρχικός συντελεστής πολιτιστικής και κοινωνικής ανάπτυξης και ιδιαίτερα ως µέσο πολιτιστικής αποκέντρωσης. Εδώ µπορούµε να αναφέρουµε την περίπτωση του Αετοπούλειου Πολιτιστικού Κέντρου του ήµου Χαλανδρίου, ως ΠΠΚ που συµµετέχει µε ενεργή δράση και άποψη στα πολιτιστικά πράγµατα της περιοχής (Κασιµάτη 1994 στο Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ ) Τοπικοί πολιτιστικοί θεσµοί Τα προγράµµατα αστικής αναζωογόνησης (urban regeneration) που έχουν εφαρµόσει την τελευταία εικοσαετία οι ευρωπαϊκές πόλεις, κυρίως οι µεσαίου µεγέθους πόλεις της περιφέρειας, επιδιώκουν, εκτός από τον περιορισµό των επιπτώσεων από τις αλλαγές που συντελούνται στον οικονοµικό και κοινωνικό τοµέα, την αντιµετώπιση του εντεινόµενου ανταγωνισµού των πόλεων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Με στόχο την ανέλιξη και 7 Για τη µελέτη µιας άλλης περίπτωσης Πνευµατικού Πολιτιστικού Κέντρου, παραπέµπουµε τον αναγνώστη στο: Βαφόπουλος 1994 στο Ραζή, Μπαχάρας 1994, σελ

38 ανάπτυξή τους, οι ευρωπαϊκές πόλεις στοχεύουν στην προσέλκυση του διεθνούς κεφαλαίου αλλά και στην αύξηση του τουριστικού ρεύµατος. Για την επίτευξη των στόχων αυτών και για το σχεδιασµό µιας µακρόπνοης αναπτυξιακής στρατηγικής για την πόλη τους, οι αρµόδιοι φορείς προσανατολίζονται στην αξιοποίηση του «πολιτιστικού κεφαλαίου» της, που αποτελεί ταυτόχρονα και στοιχείο του «συγκριτικού της πλεονεκτήµατος». Καθίσταται δηλαδή φανερό ότι η δηµιουργία και η ύπαρξη σύγχρονων πολιτιστικών υποδοµών και η ανάπτυξη καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, συµβάλλουν στην ανάδειξη και προώθηση µιας ελκυστικής «εικόνας» της πόλης, µε διεθνή κοσµοπολιτικό χαρακτήρα, καινοτοµικό δηµιουργικό περιβάλλον και ιδιαίτερη πολιτιστική ταυτότητα (Κόνσολα-Ιωαννίδης 2005 στο: Λαµπρινίδης και συν.2005). Ένα από τα µέσα που οι πόλεις χρησιµοποιούν για την προβολή και ανάδειξή τους, µέσα στα πλαίσια της πολιτιστικής πολιτικής που εφαρµόζουν, είναι και η διοργάνωση ειδικών «γεγονότων-εκδηλώσεων» µεγάλης κλίµακας (mega-events), όπως επετειακοί εορτασµοί, διεθνείς αθλητικοί αγώνες, εκθέσεις, φεστιβάλ κ.λπ. Τα περισσότερα από αυτά τα ειδικά γεγονότα περιλαµβάνουν θεαµατικές παραγωγές υψηλών απαιτήσεων και προδιαγραφών, σε όλους τους τοµείς της πολιτιστικής δηµιουργίας. Ενδεικτικές περιπτώσεις πόλεων που επέλεξαν να ισχυροποιήσουν το κύρος τους και διοργάνωσαν εκδηλώσεις µε καινοτοµικό χαρακτήρα, είναι εκείνες της Γλασκώβης στη Σκωτία, του Μοµπελιέ (Μπιανκίνι 1994 στο: Μπιανκίνι και Πάρκινσον 1994) 8 και της Γκρενόµπλ στη Γαλλία και του Μπέρµινγχαµ στην Αγγλία. Στην Ελλάδα, ο θεσµός των δηµοτικών φεστιβάλ αναπτύσσεται µε ταχείς ρυθµούς στη δεκαετία του 1980, κυρίως στα µέσα, στο πλαίσιο της «πολιτικής επιδοτήσεων» για την προώθηση της πολιτιστικής αποκέντρωσης, όπως επισηµάνθηκε και σε προηγούµενο κεφάλαιο. Τότε ενισχύθηκαν οι φορείς της Τ.Α. για την οργάνωση φεστιβάλ, που όµως χαρακτηρίζονταν από επαναλαµβανόµενα µοτίβα και έλλειψη πρωτότυπων ιδεών, όσον αφορά τη µορφή και το περιεχόµενο των πολιτιστικών εκδηλώσεών τους (Konsola 1999 σελ.32-33). Κατά την επόµενη δεκαετία, οι πρωτοβουλίες των ήµων για τη διοργάνωση πολιτιστικών θεσµών αυξάνονται και στο γεγονός αυτό συµβάλλει ενεργά και η ένταξη πολλών πόλεων στο πρόγραµµα του Υπουργείου Πολιτισµού, το Εθνικό Πολιτιστικό ίκτυο Πόλεων (ΕΠ Π) (Συναδινός 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994), µε αποτέλεσµα τη 8 Σηµείωση: Για την διεξοδική παρουσίαση και µελέτη των περιπτώσεων των πόλεων της Γλασκώβης και του Μοµπελιέ, που διοργάνωσαν καινοτοµκά πολιτιστικά φεστιβάλ µέσα στα πλαίσια ανάδειξης και αναζωογόνησης της πόλης τους, αλλά και για την ανάλυση της σχετικής αποτυχίας άσκησης νεωτερικής πολιτιστικής πολιτικής από ορισµένες πόλεις της Ευρώπης, όπως το Λίβερπουλ, βλ. Μπιανκίνι 1994 στο: Μπιανκίνι Φρ. και Πάρκινσον Μ. (επιµ.)

39 δηµιουργία πολιτιστικών θεσµών µε καινοτοµικό και υπερτοπικό χαρακτήρα, που στοχεύουν στην καλλιτεχνική ολοκλήρωση. Τα «νεωτερικά» αυτά φεστιβάλ των πόλεων της περιφέρειας, που επιδίωκαν την υιοθέτηση ενός διαφορετικού ύφους της µορφής και του περιεχοµένου του θεσµού, συνετέλεσαν στη δηµιουργία και ανάδειξη µιας ξεχωριστής τοπικής πολιτιστικής ταυτότητας. Οι τοπικοί πολιτιστικοί θεσµοί που αναπτύσσονται στις ελληνικές πόλεις, έχουν συνήθως τη µορφή των φεστιβάλ, τα οποία χαρακτηρίζονται από τη διεξαγωγή τους σε τακτικά χρονικά διαστήµατα και από θεµατολογική ποικιλία. Ειδικότερα, εστιάζοντας στην Αττική, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις των περισσότερων ήµων λαµβάνουν χώρα στις αρχές κάθε καλοκαιριού και το Σεπτέµβριο. Η χρηµατοδότησή τους προέρχεται από τον ίδιο το ήµο και η διοργάνωσή τους πραγµατοποιείται από τα Πνευµατικά τους Κέντρα και τις ηµοτικές Επιχειρήσεις Πολιτιστικής Ανάπτυξης. Ένα βασικό στοιχείο που διακρίνει σχεδόν όλα τα φεστιβάλ της πρωτεύουσας, είναι η οργάνωση µουσικών συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων, στα οποία συµµετέχουν γνωστά καλλιτεχνικά σχήµατα που στη διάρκεια του καλοκαιριού περιοδεύουν σε χώρους του κέντρου και της περιφέρειας. Επίσης, οι περισσότεροι ήµοι, συνήθως, διοργανώνουν φεστιβαλικές εκδηλώσεις σε υπαίθριους χώρους (πλατείες, πάρκα, γήπεδα, σχολεία, άλση, κ.λπ.), χωρίς εισιτήριο και απευθύνονται στο κοινό της πόλης τους. Άλλοι ήµοι πάλι κάνουν χρήση κλασικών συναυλιακών ή θεατρικών υπαίθριων χώρων, που τοποθετούνται µέσα στα όρια της πόλης τους. Αυτή η κατηγορία φεστιβάλ απευθύνεται και στοχεύει περισσότερο σε κοινό υπερτοπικής κλίµακας, που µε προσιτή τιµή εισιτηρίου δύναται να παρακολουθήσει ένα πρόγραµµα, στο οποίο συµµετέχουν συγκροτήµατα που βρίσκονται στο καλλιτεχνικό προσκήνιο την συγκεκριµένη εποχή. Γενικά, το µεγαλύτερο ποσοστό των εκδηλώσεων των φεστιβάλ στην Αττική δεν εµφανίζουν κάποια συνεκτικότητα, δηλαδή δεν συναρθρώνονται σε συγκεκριµένους θεµατικούς άξονες καλλιτεχνικής δράσης µε ιδιαίτερο στίγµα, χωρίς να λείπουν όµως και οι «φωτεινές» εξαιρέσεις (βλ. φεστιβάλ στο Θέατρο Πέτρας, στο Θέατρο της Ρεµατιάς, όπως επίσης και τα φεστιβάλ του ήµου Υµηττού και του ήµου Βύρωνα στα Θέατρα των Βράχων «Μελίνα Μερκούρη» και «Άννα Συνοδινού» αντίστοιχα). Παράλληλα, εντοπίζουµε τέτοιου είδους πολιτιστικούς θεσµούς και στην περιφέρεια. 9 Εδώ παρατηρούµε τα εξής: Κάποια φεστιβάλ διοργανώνονται από τους ήµους σε ετήσια βάση, µε αφορµή διάφορες θρησκευτικές γιορτές και εθνικές επετείους. 9 Σηµείωση: Για διάκριση κατηγοριών πετυχηµένων πολιτιστικών δράσεων και θεσµών της Τ.Α. στην περιφέρεια, βλ. Λιοναράκης 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994, σελ

40 Καθίσταται ορατό πάντως το γεγονός ότι και οι περιφερειακοί ήµοι προσανατολίζονται στον προγραµµατισµό των φεστιβάλ κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ιδιαίτερα τον Αύγουστο, όταν ο βαθµός επισκεψιµότητας της περιφέρειας είναι αρκετά υψηλός. Σύµφωνα µε τις απόψεις των µελετητών, κυριαρχούν δύο βασικές τάσεις στα περισσότερα φεστιβάλ της περιφέρειας, που προσδιορίζουν τα καλλιτεχνικά δρώµενα των πόλεων. ηλαδή, παρατηρείται ότι οι µικρού µεγέθους πόλεις διοργανώνουν µικρής κλίµακας γεγονότα, αξιοποιώντας το τοπικό καλλιτεχνικό δυναµικό (κυρίως µουσικά και χορευτικά συγκροτήµατα), που δραστηριοποιείται στην περιοχή. Από την άλλη µεριά, παρατηρείται µια διαφορετική εικόνα στις πόλεις µεγαλύτερου µεγέθους, χωρίς όµως η διαφοροποίηση αυτή να στηρίζεται σε ποιοτικά κριτήρια και καινοτοµικά χαρακτηριστικά. ηλαδή, αυτές οι πόλεις επιδιώκουν την εισαγωγή πολιτιστικών εκδηλώσεων από το κέντρο και την µετάκληση επώνυµων καλλιτεχνικών σχηµάτων της πρωτεύουσας, τάσεις που ταυτίζονται µε εκείνες κάποιων ήµων της Αττικής, ιδωµένες όµως από άλλο χωροταξικό πλαίσιο. Αυτή η τάση όµως εισαγωγής ξένων επώνυµων σχηµάτων του κέντρου, χωρίς τον καθορισµό ουσιαστικών κριτηρίων, παρά µόνο εκείνον της επωνυµίας και του «εύκολου θεάµατος», χαρακτηρίζονται από τα στοιχεία της τυποποίησης, της επανάληψης και φυσικά από την απουσία οιουδήποτε ίχνους ταύτισης µε την τοπικότητα του χώρου και του ιδιαίτερου χαρακτήρα του, «που είναι συνεπακόλουθα του συγκεντρωτισµού, ριζικά αντίθετα στην έννοια της τοπικής ανάπτυξης» (Αθανασόπουλος 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.24). Η κατηγορία αυτών των φεστιβάλ εµφανίζει έλλειψη πρωτότυπων µορφών καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, που θα προέκυπταν µε παραγγελίες και αναθέσεις για παραγωγή νέων έργων, η απουσία τοπικής καλλιτεχνικής παραγωγής, καθώς και η απροθυµία (ή αδυναµία) σύναψης πολιτιστικών συνεργασιών µε στόχο την ανατροφοδότηση της περιοχής µε ανθρώπινο δυναµικό και οικονοµικούς πόρους. Τα φεστιβάλ δηλαδή αυτά προσδιορίζονται «ως ένα άθροισµα περιστασιακών και, πολλές φορές, ασύνδετων µεταξύ τους εκδηλώσεων χωρίς συγκεκριµένο άξονα» (Κόνσολα Ιωαννίδης 2005 στο: Λαµπρινίδης και συν.2005 σελ ). 3.4.Στρατηγικές Τοπικής Πολιτιστικής Πολιτικής: ιλήµµατα και προκλήσεις Όπως έγινε αντιληπτό από τις παραπάνω επισηµάνσεις, στο πεδίο του πολιτισµού εντοπίζονται διαφορετικές τοπικές πολιτικές, που αποτελούν την έκφραση ενός διαφορετικού 40

41 µοντέλου πολιτιστικής παραγωγής και κατανάλωσης, πλαισιώνοντας διαφορετικές στρατηγικές Τοπικής Πολιτιστικής Ανάπτυξης. Οι αντιτιθέµενες αυτές στρατηγικής συνδέονται µε διαφορετικά πρότυπα πολιτιστικής ανάπτυξης (ενδογενές-εξωγενές) (Κόνσολα Ιωαννίδης 2005 στο: Λαµπρινίδης και συν.2005 σελ.242), προκαλούν διλήµµατα και προβληµατισµούς, που έχουν σχέση περισσότερο µε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του ελληνικού χώρου και λιγότερο µε τα χωροταξικά διλήµµατα και τις µεγάλες οικονοµικές ανισότητες, που εντοπίζονται στις ευρωπαϊκές πόλεις (Μπιανκίνι 1994 στο: Μπιανκίνι και Πάρκινσον 1994 σελ ). Τα διλήµµατα στα οποία καλούνται να απαντήσουν οι φορείς άσκησης Τοπικής Πολιτιστικής Πολιτικής στις ελληνικές πόλεις, αποτυπώνονται εν είδει ερωτηµάτων (Matarasso and Landry 1999): Α) «Αµιγείς διοργανώσεις από έναν µόνο φορέα ή διεύρυνση του πεδίου συνεργασίας και µε άλλες δυνάµεις;»ως προς την ποικιλία των φορέων διοργάνωσης των φεστιβάλ, Β) «Καθιερωµένες ή καινοτοµικές δράσεις;»ως προς το περιεχόµενο των πολιτιστικών θεσµών που αναπτύσσουν, Γ) «Σποραδικό κοινό υπερτοπικής κλίµακας ή τακτικό κοινό που συνδέεται µε την πόλη;» ως προς τη συστηµατικότητα συµµετοχής και ως τον τόπο αναφοράς του κοινού, ) «Φήµη και γόητρο ή ικανοποίηση των τοπικών πολιτιστικών αναγκών;»ως προς τις προτεραιότητες της πολιτιστικής πολιτικής. Τα παραπάνω ερωτήµατα δεν πρέπει να λαµβάνουν απόλυτες απαντήσεις και να διαµορφώνουν ένα κλίµα πίεσης για τους φορείς άσκησης της πολιτιστικής πολιτικής, αφού οι ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν έναν τόπο, υπαγορεύουν «την αδυναµία επιβολής κάποιου δογµατικού σχήµατος εκ των προτέρων και την πρότασή του ως υπόδειγµα» (Αθανασόπουλος 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.24). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο προβληµατικής που αναπτύσσεται, εντοπίζεται ένα πλέγµα προκλήσεων, που στοιχειοθετούν τη συνολική προβληµατική για τον τρόπο άσκησης µιας αποτελεσµατικής Τοπικής Πολιτιστικής Πολιτικής, ανάλογα µε το χωρικό και κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αυτή εντάσσεται. Τα προβλήµατα και οι δυσχέρειες που εντοπίζονται µε αρκετά µεγάλη συχνότητα είναι ποικίλα και καταλαµβάνουν όλο το φάσµα της πολιτιστικής δραστηριότητας, συµπεριλαµβανοµένων και των φορέων σχεδιασµού και εφαρµογής των πολιτιστικών πρωτοβουλιών και προγραµµάτων. Ενδεικτικά, οι µελετητές της πολιτιστικής ανάπτυξης υπογραµµίζουν την ανάγκη επίλυσης δυσλειτουργιών, µε στόχο την αναβάθµιση της συνολικής πολιτιστικής παρέµβασης της Τ.Α., οι φορείς της οποίας καλούνται να αντιµετωπίσουν την έλλειψη 41

42 επαρκών πόρων, υποδοµής και εξοπλισµού, τις αδυναµίες οργάνωσης και κατάλληλης στελέχωσης, την έλλειψη πληροφόρησης, καθώς και την έλλειψη συντονισµού και σταθερής συνεργασίας µε τους καθ ύλην αρµόδιους δηµόσιους φορείς (Μπιτσάνη 2002). Άλλα τεκµήρια των αυξηµένων ελλειµµάτων που εντοπίζονται στο χώρο του πολιτισµού, µπορεί να είναι και η αύξηση των πολιτιστικών αγαθών µε καταναλωτικόεµπορευµατικό χαρακτήρα, που καθιστούν δύσκολη τη διάκριση και προώθηση «γνήσιων»και ποιοτικών πρωτοβουλιών και προϊόντων. Η αύξηση αυτή πηγάζει από την κυριαρχία των νόµων της ελεύθερης αγοράς στην καλλιτεχνική ζωή του τόπου, που επιτρέπει στις «τέχνες και τα γράµµατα» να λειτουργούν µέσα από τις δοµές εκείνες που µετατρέπουν το πολιτιστικό αγαθό σε αγαθό καταναλωτικό ή πολυτελείας και όχι σε είδος βασικής ανάγκης (Φεσσά- Εµµανουήλ 1978). Σε αυτή την άποψη, συνηγορεί και το γεγονός ότι στο διεθνές πολιτιστικό ψηφιδωτό, το σχήµα της σύµµετρης συµµετοχής κέντρων και περιφερειών στους πολιτιστικούς σχηµατισµούς δείχνει να πάσχει, διότι η περιφέρεια, µε τους οικονοµοτεχνικούς της περιορισµούς, συχνά αναγκάζεται να απέχει, παραχωρώντας πρωτοβουλίες κυριαρχικές στα κεντρικά υπερτροφικά µεγέθη (Ευθυµιάδη 2007) 10. Επίσης, η αδυναµία των δηµιουργών και καλλιτεχνών να επικοινωνήσουν µε τις µη προνοµιούχες κοινωνικές οµάδες ή έστω να ενδυναµώσουν σηµαντικά το ενδιαφέρον των πολιτών για τους τοµείς της καλλιτεχνικής έκφρασης, αποτελεί ένα σηµαντικό πρόβληµα που καθιστά δύσκολη την προσέγγιση των καλλιτεχνών µε το ευρύτερο κοινό (Φεσσά- Εµµανουήλ 1978). Ένα βασικό έλλειµµα που απαντάται έντονα στο χώρο της πολιτιστικής αυτοδιοίκησης είναι και η αδυναµία αποτελεσµατικής συνεργασίας και διαµόρφωσης όρων κοινής αντίληψης για τον πολιτισµό από τις τρεις εµπλεκόµενες οµάδες: τα πολιτιστικά στελέχη των ήµων, τους αιρετούς και τους καλλιτέχνες (Βαγιονά 1992) 1. Τα προβλήµατα που δηµιουργούνται από τις τρεις αυτές οµάδες είναι ποικίλα και στοιχειοθετούνται από το διαφορετικό ρόλο (θεσµικό ή µη) και το χώρο προέλευσης των προσώπων που εµπλέκονται στη διαχείριση των πολιτιστικών υποθέσεων, σε ένα µόρφωµα, όπως η αυτοδιοίκηση, που επιδιώκει την ύπαρξη του πολιτιστικού πλουραλισµού στους κόλπους της (Ιωαννίδης 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.38-40). Τέλος, προβάλλονται κατά καιρούς ορισµένες ενστάσεις και από τα στελέχη της Τ.Α. ως προς την ποιότητα και την αποτελεσµατικότητά της στο πεδίο των πολιτιστικών παρεµβάσεών της. ηλαδή η κριτική που ασκείται συνοψίζεται στο ότι «η Τ.Α. 10 Για την κυριαρχία του πολιτιστικού ολοκληρωτισµού στο υτικό κόσµο και το ρόλο της περιφέρειας, βλ. Ευθυµιάδη 2007 σελ

43 πολυπραγµονεί µε ενέργειες άµεσης απόδοσης, συνήθως χωρίς συνέχεια και συνέπεια, που δηµιουργούν την αίσθηση ότι η δραστηριότητά της συνδέεται µε τον αυτοσχεδιασµό και συχνά µε την προχειρότητα, ενώ παράλληλα δεν ανταποκρίνεται στην ανάγκη δηµιουργίας υποδοµής, που να διαµορφώνει τους όρους για µια µακροπρόθεσµη πολιτιστική ανάπτυξη» (Βαγιονά 1992 σελ.55) 2. Η κριτική που ασκείται εδώ αφορά σε όλους τους τοµείς της τοπικής πολιτιστικής διαχείρισης, στους οποίους παρουσιάζονται ελλείψεις και αδυναµίες. Τα κυρίαρχα ζητήµατα που χρήζουν προσοχής είναι το ζήτηµα της ανταποδοτικότητας των πολιτιστικών αγαθών, ο θεσµός της χορηγίας, ο συντονισµός των παρεµβάσεων στα πλαίσια διαδηµοτικών συνεργασιών, η επικοινωνία µεταξύ των δήµων, το ζήτηµα των πολιτιστικών στελεχών (animateurs) και η ανάγκη επιµόρφωσής τους, η επαγγελµατική επάρκεια του καλλιτεχνικού δυναµικού και η δηµιουργία χώρων λειτουργίας κατάλληλα εξοπλισµένων. Ακόµα, καίρια ζητήµατα αποτελούν η προώθηση συνεργασίας των ήµων µε άλλους πολιτιστικούς φορείς της περιοχής, η δηµιουργία προϋποθέσεων για την συνεργασία της Τ.Α. µε το Υπουργείο Πολιτισµού, η ανάγκη ύπαρξης προγραµµάτων πολιτιστικής ανάπτυξης ολοκληρωµένου και µακροπρόθεσµου χαρακτήρα, που θα στηρίζονται στον σωστό σχεδιασµό, στον προγραµµατισµό και την ορθολογική οργάνωση της υλοποίησής τους, καθώς και η επαρκής ενηµέρωση για την µέγιστη αξιοποίηση των πολιτιστικών προγραµµάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Βαγιονά 1992 σελ.55-59) 2. 43

44 ΜΕΡΟΣ Β Κεφάλαιο Τέταρτο Πολιτιστικές δραστηριότητες των δήµων Κηφισιάς και Αµαρουσίου 4.1. Αποτύπωση των πολιτιστικών θεσµών των ήµων Κηφισιάς και Αµαρουσίου Σε αυτό το σηµείο κρίνεται επιτακτικό να γίνει αναφορά σε πραγµατικά δεδοµένα και στοιχεία, για να είναι δυνατή η εξέταση της παρούσας κατάστασης σχετικά µε την πολιτιστική ζωή στους ελληνικούς ΟΤΑ. Οι δύο δήµοι που επιλέχτηκαν ώστε να µας παρέχουν πληροφορίες και στοιχεία για τη δική τους πολιτιστική δραστηριότητα, είναι οι δήµοι Κηφισιάς και Αµαρουσίου, που ανήκουν στο νοµό Αττικής. Παρακάτω, γίνεται µια προσπάθεια αποτύπωσης των βασικότερων πολιτιστικών θεσµών και εκδηλώσεων των δήµων Κηφισιάς και Αµαρουσίου. 4.2.Κηφισιά: Ιστορία και Πολιτισµός Ιστορία: Η Κηφισιά αποτελεί µια περιοχή που βίωσε την ιστορία από τους πρώτους µεταχριστιανικούς αιώνες (3 ος αιώνας µ.χ.) έως τα νεότερα χρόνια, µε έντονο τρόπο και κατέχοντας κάποιες φορές και πρωταγωνιστικό ρόλο. Ενδεικτικό αυτής της άποψης, αποτελεί το γεγονός ότι στην Κηφισιά έζησαν ή πέρασαν µεγάλο µέρος της ζωής τους πολλοί γνωστοί πολιτικοί της νεότερης Ελλάδας. Μερικοί από αυτούς είναι ο Θεόδωρος ηληγιάννης, ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο Άθως Ρωµάνος, ο Παύλος Μελάς, ο πρόξενος της Ελλάδας Ίων ραγούµης, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος ιοµήδης, ο λόγιος πολιτικός Ευάγγελος Αβέρωφ και βεβαίως στα τελευταία χρόνια της ζωής του- ο Πρόεδρος Κωνσταντίνος Καραµανλής (Πιέρρης 2004, ). Ανάλογη και η παρουσία σε αυτό το κοµµάτι της Αττικής των ανθρώπων του χώρου των Γραµµάτων και των Τεχνών, όπως ο ποιητής Γεώργιος ροσίνης, η συγγραφέας Πηνελόπη έλτα, ο Άγγελος Σικελιανός, ο φιλόσοφος και πολιτικός Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο µεγάλος εκπρόσωπος του νεοελληνικού πνεύµατος Παναγιώτης Κανελλόπουλος, η Κυβέλη, 44

45 ο ζωγράφος Γιάννης Μόραλης, ο Σωτήρης Σπαθάρης και άλλες αξιόλογες προσωπικότητες (Βαλάτα-Τσιάµα 2001). 11 Η Κηφισιά έγινε ήµος το Από το 1925, µε το ιάταγµα της 16 ης Φεβρουαρίου, η Κηφισιά ήταν κοινότητα, αφού προηγουµένως αποσπάσθηκε από το ήµο Αθηναίων στον οποίο ανήκε µέχρι τότε. Τωρινός δήµαρχος της Κηφισιάς διατελεί ο κύριος Νίκος Χιωτάκης και το ηµαρχείο στεγάζεται σε ένα σύγχρονο κτίριο, δηµιούργηµα του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Τοµπάζη (Πιέρρης 2004, Εικόνα 1, ηµαρχείο της Κηφισιάς, Πηγή: Επίσης, στην Κηφισιά λειτουργούν περισσότεροι από 70 πολιτιστικοί και αθλητικοί σύλλογοι, «αριθµός ενδεικτικός του ενδιαφέροντος των κατοίκων της για τον πολιτισµό, τις κοινωνικές δραστηριότητες και τον αθλητισµό» (Πιέρρης 2004 σελ.3 Οι εν λόγω τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι και τα ιδρύµατα ασκούν µεγάλο µέρος της πολιτιστικής δραστηριότητας στην περιφέρεια και εν γένει στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Όπως υποστηρίζεται από αρκετούς αλλά που προσλαµβάνει και το χαρακτήρα γενικής παραδοχής, είναι η άποψη ότι η προσφορά των «καθαρά» πολιτιστικών συλλόγων είναι πολύ σηµαντική. «Καθαρά» πολιτιστικοί σύλλογοι µπορεί να θεωρηθούν όσοι, σύµφωνα µε το καταστατικό 11 Σηµείωση: Η κυρία Ευαγγελία Βαλάτα- Τσιάµα σήµερα είναι αντιπρόεδρος του Πολιτιστικού Κέντρου του ήµου Κηφισιάς και έχει επιδείξει αξιόλογο έργο στον τοµέα του πολιτισµού. Το σύγγραµµα της «75 Χρόνια ήµος Κηφισιάς», το οποίο εξέδωσε, τον Ιούνιο του 2001, η εφηµερίδα Τύπος Κηφισιάς στα Βόρεια Προάστια αποτελεί µια προσπάθεια ανάδειξης της ιστορίας και του ιδιαίτερου στίγµατος της πόλης, στην οποία η ίδια ζει και δραστηριοποιείται πολλά χρόνια. 45

46 τους, αποσκοπούν στην «προαγωγή των γραµµάτων ή και των τεχνών» ή στην «πνευµατική καλλιέργεια και επιµόρφωση» των µελών τους (Κόνσολα 1990 σελ.73). Μάλιστα, ορισµένοι τέτοιοι σύλλογοι γενικά αναπτύσσουν έντονη δραστηριότητα µε ευρεία απήχηση, αναλαµβάνουν καινοτοµικές πρωτοβουλίες, ασχολούνται µε την ιστορική έρευνα της περιοχής τους, τη συγκέντρωση και τη διάσωση παραδοσιακού υλικού και οργανώνουν αξιόλογες καλλιτεχνικές και πνευµατικές εκδηλώσεις, όπως σεµινάρια, συνέδρια, εκθέσεις, εκδόσεις µονογραφιών και περιοδικών, χωρίς να αρκούνται στην αναπαραγωγή καθιερωµένων πολιτιστικών προτύπων (Κόνσολα 1990 σελ.73-75) Πολιτιστική πολιτική του ήµου Κηφισιάς Στην Κηφισιά, η θεσµική µορφή της Τ.Α. που είναι αρµόδια για την άσκηση πολιτιστικών δραστηριοτήτων είναι το Πολιτιστικό Κέντρο ήµου Κηφισιάς. Σύµφωνα µε την εγκριτική απόφαση της 12 ης Ιουνίου 1984 (Φ.Ε.Κ.372 Τεύχ.Β ), συστήνεται ίδιο νοµικό πρόσωπο, δηλαδή Ν.Π..., µε το όνοµα «Πολιτιστικό Κέντρο ήµου Κηφισιάς» στο ήµο Κηφισιάς του Νοµού Αττικής. Πόροι του Ν.Π... αποτελούν, σύµφωνα µε την παρ.3 της απόφασης, η ετήσια επιχορήγηση του ήµου Κηφισιάς, οι κρατικές επιχορηγήσεις (από το Υπουργείο Πολιτισµού κυρίως) προς το νοµικό αυτό πρόσωπο ή προς το ήµο Κηφισιάς για το νοµικό πρόσωπο, οι εισφορές, δωρεές, κληρονοµιές, κληροδοσίες από οποιοδήποτε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο, οι εισπράξεις από κάθε είδους εκδηλώσεις, τα έσοδα από την περιουσία του Πολιτιστικού Κέντρου καθώς και κάθε άλλη νόµιµη πρόσοδος. Επίσης, ας σηµειωθεί ότι, σύµφωνα µε την παρ.4 της απόφασης, το Πολιτιστικό Κέντρο ως Ν.Π... διοικείται από εννεαµελές (9) ιοικητικό Συµβούλιο που αποτελείται από το ήµαρχο ή Αντιδήµαρχο, που ορίζει ο ήµαρχος, ως Πρόεδρο, τέσσερις (4) ηµοτικούς Συµβούλους και τέσσερις (4) ηµότες, που µαζί µε τους ηµοτικούς Συµβούλους, ορίζονται από το ηµοτικό Συµβούλιο του ήµου Κηφισιάς Πολιτιστικοί θεσµοί και δράσεις του ήµου Κηφισιάς Ο ήµος Κηφισιάς, όπως έχει γίνει σαφές από τα παραπάνω, εµπερικλείει στα διοικητικά του όρια συλλόγους, φορείς και ιδρύµατα, που κύριο µέληµά τους είναι η προαγωγή και ανάδειξη του ιστορικού παρελθόντος της περιοχής αλλά και η ενασχόληση µε 46

47 τις πνευµατικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, µέσα στα πλαίσια της προσπάθειας προώθησης του πολιτισµού γενικά αλλά και του τοπικού πολιτιστικού χαρακτήρα της Κηφισιάς. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο ήµος Κηφισιάς και συγκεκριµένα µέσω του Πολιτιστικού του Κέντρου, ως «εγκατάσταση πολλαπλής λειτουργίας» (Κόνσολα 1990 σελ.68), στοχεύει στην εκτεταµένη και κυρίως ενεργητική λαϊκή συµµετοχή µε τη δραστηριοποίηση του κοινού και την αξιοποίηση του τοπικού καλλιτεχνικού δυναµικού. Οι κυριότερες πολιτιστικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες του Πολιτιστικού Κέντρου του ήµου Κηφισιάς, που µερικές εξ αυτών προσλαµβάνουν το χαρακτήρα πολιτιστικού θεσµού, είναι οι εξής: Μενάνδρεια: Τα Μενάνδρεια αποτελούν µια θεσµοθετηµένη πλέον πολιτιστική εκδήλωση που από το 2002, έτος έναρξης του θεσµού, προσφέρει στους δηµότες της Κηφισιάς, µια σειρά ποικίλων θεαµάτων κατά το µήνα Σεπτέµβριο και περιλαµβάνει θεατρικές παραστάσεις για µεγάλους και µικρούς καθώς και µουσικά και χορευτικά δρώµενα από τον Ελληνικό και διεθνή χώρο. Τα Μενάνδρεια αποτελούν πολιτιστικά δρώµενα που θεσµοθετήθηκαν προς τιµή του Μενάνδρου του Κηφισέα, ο οποίος αποτελεί µια σπουδαία ποιητική και θεατρική προσωπικότητα της Νέας Αττικής Κωµωδίας και, ως εκ τούτου, η προτοµή του στο Άλσος Κηφισιάς «ηµήτρης Ζωµόπουλος» αποτελεί το επίσηµο έµβληµα του ήµου. Εικόνα 2,Προτοµή του Μενάνδρου, Πηγή: Μια αναδροµή στο πρόσφατο παρελθόν από τις εκδηλώσεις των Μενανδρείων και συγκεκριµένα από το Σεπτέµβριο του 2006, θα συµβάλει στο να εντοπίσουµε το χαρακτήρα του θεσµού. Οι εκδηλώσεις, που ξεκινούν από τα τέλη Αυγούστου και ολοκληρώνονται στα τέλη Σεπτεµβρίου, πραγµατοποιούνται κυρίως στο αίθριο του ήµου Κηφισιάς. Το περιεχόµενο των δρωµένων παρατηρείται ότι είναι ποικίλο και δεν αρθρώνεται σε συγκεκριµένους θεµατικούς άξονες. 47

48 Πιο συγκεκριµένα, στις µουσικές εκδηλώσεις εντοπίζουµε ένα ινδικό µουσικοχορευτικό συγκρότηµα, µια συναυλία αφιερωµένη στο Γιάννη Σπανό, µια συναυλία λαϊκής µουσικής, νησιωτικό λαϊκό πρόγραµµα, µια συναυλία κλασικής, Ελληνικής και σύγχρονης µουσικής µε ορχήστρα σαξοφώνων και κρουστών καθώς και µια συναυλία από την Φιλαρµονική του ήµου Κηφισιάς. Σχετικά µε τις χορευτικά δρώµενα, στο πρόγραµµα των Μενανδρείων του 2006, έκαναν την παρουσία τους ένα Γεωργιανό παραδοσιακό χορευτικό συγκρότηµα, κορυφαίοι Ισπανοί χορευτές του Φλαµένκο καθώς και το συγκρότηµα BelTango σε συνεργασία µε το ιεθνές Μουσικό Φεστιβάλ Σαντορίνης. Τέλος, τα έργα που εκπροσωπούσαν την τέχνη του θεάτρου στα Μενάνδρεια ήταν η κωµωδία «Ο Φιάκας» µε µουσική και τραγούδια από την Κωνσταντινούπολη στα τέλη του 19 ου αιώνα, η µουσική κωµωδία «Ο ψεύτης»του Carlo Goldoni, οι «Επιτρέποντες» του Μενάνδρου από την Θεατρική Οµάδα του Πολιτιστικού Κέντρου ήµου Κηφισιάς, καθώς και άλλα αξιόλογα έργα από το Η.ΠΕ.ΘΕ. Κοζάνης, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και από άλλους σηµαντικούς θιάσους. Σε αυτό το σηµείο µπορεί να αναφερθεί το γεγονός ότι σε αρκετές από τις εκδηλώσεις (µουσικές, χορευτικές, θεατρικές) έλαβαν µέρος σηµαντικά πρόσωπα του καλλιτεχνικού χώρου, που προσέδωσαν αίγλη και λαµπρότητα στα εν λόγω δρώµενα µε την παρουσία τους. Σεργιάνι στην Παράδοση- ιεθνές Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών: Το Σεργιάνι στην Παράδοση οργανώθηκε ως πολιτιστική εκδήλωση από το 1996 και θεµατικά εστιάζει στην παρουσίαση χορών από όλη την Ελλάδα, από τα τµήµατα Παραδοσιακών χορών του Πολιτιστικού Κέντρου του ήµου, σε µια προσπάθεια ένωσης του παρελθόντος µε το παρόν στον τοµέα της παραδοσιακής µουσικής. Η πολιτιστική αυτή πρωτοβουλία αποτέλεσε όµως και την αφορµή για την οργάνωση του ιεθνούς Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών το 1999, µε στόχο την παρουσίαση παραδοσιακών χορών από όλο τον κόσµο. Το Σεργιάνι στην Παράδοση πραγµατοποιείται τον Ιούνιο, την πρώτη ηµέρα του διηµέρου, που είναι αφιερωµένο στη λειτουργία των δύο πολιτιστικών θεσµών µε θεµατικό περιεχόµενο τους παραδοσιακούς χορούς. Στις εκδηλώσεις συµµετέχουν, όπως αποτυπώνεται στο πρόγραµµα του 2005 και του 2007, τα τµήµατα παραδοσιακού χορού του Πολιτιστικού Κέντρου και συγκεκριµένα το τµήµα νέων, τα τµήµατα ενηλίκων καθώς και το επίλεκτο χορευτικό συγκρότηµα του ήµου. Το ιεθνές Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών λαµβάνει χώρα τη δεύτερη ηµέρα του διηµέρου και παρουσιάζει χορευτικά συγκροτήµατα από την Ελλάδα και όλο τον κόσµο. Πιο 48

49 συγκεκριµένα, τον Ιούνιο του 2007 συµµετείχαν στο 8 ο Φεστιβάλ η Χορευτική οµάδα «Έρευνα» του Λαογραφικού Μουσείου ήµου Σαλαµίνας, το Χορευτικό Συγκρότηµα Λευκάδας «Ορφέας», ο Σύλλογος Ποντίων «Αργοναύται- Κοµνηνοί» καθώς και το Επίλεκτο Χορευτικό Συγκρότηµα του Πολιτιστικού Κέντρου ήµου Κηφισιάς. Πιο ενδεικτικές, θα λέγαµε, του ύφους και του περιεχοµένου του θεσµού υπήρξαν οι εκδηλώσεις του 6 ου Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών, το 2005, στις οποίες συµµετείχαν οι εξής χορευτικές οµάδες: το Χορευτικό Συγκρότηµα Πανεπιστηµίου Τιφλίδας της Γεωργίας, το Χορευτικό Συγκρότηµα Gayane Marashlian της Βουλγαρίας, η Χορευτική Οµάδα Συνδέσµου Κρητών Ηρακλείου Αττικής καθώς και το Επίλεκτο Χορευτικό Τµήµα Πολιτιστικού Κέντρου ήµου Κηφισιάς. Στις εκδηλώσεις αυτές διαγράφεται καθαρά η προσπάθεια προβολής της λαϊκής µας παράδοσης αλλά κυρίως η προώθηση της γνωριµίας µεταξύ των λαών, της γνώσης των διαφορετικών παραδόσεων και εθίµων αλλά κυρίως της επαφής στην οποία έρχονται άνθρωποι που ζουν σε διαφορετικές χώρες αλλά µοιράζονται κάτι κοινό:το χορό. Άλλωστε, «ο χορός είναι µια διεθνής καλλιτεχνική γλώσσα και η τέχνη που διεθνώς θεωρείται πρέσβης των τεχνών» (Μελετοπούλου 1994 στο: Ραζή, Μπαχάρας 1994 σελ.168). Σε αυτό το σηµείο, αξίζει να αναφέρουµε ότι το επίλεκτο χορευτικό συγκρότηµα του Πολιτιστικού Κέντρου του ήµου Κηφισιάς, ξεκίνησε τη δραστηριότητά του από το 1996, µε πρωτοβουλία του ιοικητικού Συµβουλίου του Πολιτιστικού Κέντρου και από ανάγκη για την προβολή και διάσωση της λαϊκής µας παράδοσης. Αποτελείται από χορευτές και χορεύτριες της περιοχής, που παρακολουθούν εδώ και 12 χρόνια παραδοσιακούς χορούς από όλα τα διαµερίσµατα της Ελλάδας και τη Μικρά Ασία. Το συγκρότηµα µετά από προσκλήσεις συµµετείχε και συµµετέχει σε πολλές εκδηλώσεις της Αττικής και της επαρχίας καθώς και του εξωτερικού. 12 Κηφισοπαιχνιδίσµατα: Τα Κηφισοπαιχνιδίσµατα αποτελούν άλλη µια εκδήλωση που πραγµατοποιείται από το Πολιτιστικό Κέντρο του ήµου Κηφισιάς το Μάιο. Στην ουσία, πρόκειται για µια µεγάλη γιορτή για τα παιδιά, που οργανώνεται από το 2003 στο Άλσος Κηφισιάς «ηµήτρης Ζωµόπουλος» και τείνει να πάρει το χαρακτήρα θεσµού. Η γιορτή αυτή περιλαµβάνει δηµιουργικές και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, για τις οποίες έχουν δείξει ενδιαφέρον πάρα πολλοί φορείς, οι οποίοι συµµετέχουν µε προσφορά ειδών και εκδηλώσεων, όπως το Ίδρυµα Μείζονος Ελληνισµού, το Σώµα Ελληνίδων Οδηγών, Εκδοτικοί Οίκοι, Μουσείο Αφής και πολλοί άλλοι. Την γιορτή επισκέπτονται κάθε χρόνο περίπου Σηµείωση: Οποιαδήποτε πληροφορία σχετική µε τµήµατα του Πολιτιστικού Κέντρου Κηφισιάς βρίσκεται στο ενηµερωτικό υλικό που µου παραχωρήθηκε, ύστερα από σχετικές επισκέψεις µου στον ήµο Κηφισιάς. 49

50 παιδιά από όλη την Αττική και θεωρείται από τους διοργανωτές ότι οι εκδηλώσεις αυτές αποτελούν ένα επιτυχηµένο τρόπο να αποκτήσουν τα παιδιά πολλαπλές εµπειρίες µέσα από το παιχνίδι. Ενδεικτικά µπορούµε να αναφέρουµε ότι τα παιχνίδια αυτά περιλαµβάνουν παραµύθια µε συγγραφείς, περιβαλλοντική εκπαίδευση σε παιδική κατασκήνωση, δηµιουργίες µε λουλούδια, θεατρικές παραστάσεις, αθλητικές επιδείξεις, µαθήµατα ζωγραφικής, εικαστικές κατασκευές και µουσικές δραστηριότητες. Εικόνα 3,Κηφισοπαιχνιδίσµατα, Πηγή: Εικόνα 4, Μουσικές δραστηριότητες, Πηγή: Χορωδιακά: Ένας από τους σηµαντικότερους θεσµούς του ήµου Κηφισιάς είναι και τα Χορωδιακά. Οργανώθηκαν το 1987 για πρώτη φορά σαν ιεθνής Συνάντηση Χορωδιών και έκτοτε, στα 20 πλέον έτη πορείας τους, αποτελούν µια από τις ύψιστες δραστηριότητες του Πολιτιστικού Κέντρου. Έχουν συµµετάσχει πάρα πολλές Ελληνικές και ξένες Χορωδίες από Ευρώπη, Ασία και Αµερική, συγκεντρώνοντας πάντα το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του κοινού. Οι µουσικές εκδηλώσεις πραγµατοποιούνται κάθε χρόνο τον Ιούνιο και συγκεκριµένα στο αίθριο του ηµαρχείου Κηφισιάς. Τα Χορωδιακά αποτυπώνουν µια συνολική απόπειρα ανάδειξης όχι µόνο του εγχώριου καλλιτεχνικού δυναµικού αλλά αποτελούν και ένα σηµείο συνάντησης ξένων καλλιτεχνικών σχηµάτων µεγάλου κύρους και διεθνούς εµβέλειας. 50

51 Αξίζει εδώ να παραθέσουµε ενδεικτικά κάποια σηµαντικά σχήµατα που συµµετείχαν στο θεσµό, εγχώριας και διεθνούς προέλευσης. Συγκεκριµένα, πριν λίγους µήνες, τον Ιούνιο του 2007, στα πλαίσια των 20 ων Χορωδιακών, πήραν µέρος στις µουσικές εκδηλώσεις η Μικτή Παιδική Χορωδία Πολιτιστικού Κέντρου ήµου Κηφισιάς, η Μικτή Χορωδία Ο.Τ.Ε. Αθηνών, η Μικτή Χορωδία Ωδείου «Σαπφώ», η «Χορωδία Κηφισιάς 1937» καθώς και η Μικτή Χορωδία Πολιτιστικού Κέντρου ήµου Κηφισιάς. Το ρεπερτόριο του προγράµµατος ήταν ποικίλο και περιελάµβανε µια ευρεία γκάµα από παραδοσιακά τραγούδια, άριες από γνωστές όπερες και οπερέτες καθώς και κοµµάτια από άλλα είδη της σύγχρονης µουσικής. Επίσης, σε προηγούµενες διεθνείς συναντήσεις των χορωδιών, όπως στα 17 α Χορωδιακά το 2004 στην Κηφισιά εντοπίζουµε τη συµµετοχή ξένων σχηµάτων, όπως είναι το Χορωδιακό σύνολο Vox Cordis από την Ιταλία, την Χορωδία Monte Vista High από τις Η.Π.Α. καθώς και το Φωνητικό σύνολο Te deum adoramus από την Βουλγαρία. Ανάλογα παραδείγµατα µπορούµε να διακρίνουµε και στις µουσικές εκδηλώσεις στα πλαίσια των 18 ων Χορωδιακών το 2005, όπου προσήλθαν για να τιµήσουν το θεσµό η νεανική χορωδία San Francisco Youth Chorus από την Καλιφόρνια των Η.Π.Α., η Ακαδηµαϊκή Χορωδία «Μουσικό Κολλέγιο», µία από τις διακεκριµένες χορωδίες στη Σερβία και Μαυροβούνιο, καθώς και οι Ελληνικές Χορωδίες, όπως της Πάτρας (Μικτή Πολυφωνική Χορωδία), του ήµου Κορυδαλλού (Μικτή Τετράφωνη Χορωδία), του ήµου Νέας Ερυθραίας (Χορωδία Πνευµατικού Κέντρου) και τέλος, του ήµου Αµαρουσίου (Τετράφωνη Χορωδία Γυναικών του Ωδείου Πνευµατικού Κέντρου). Εδώ αξίζει να παραθέσουµε ορισµένα στοιχεία για τα χορωδιακά σχήµατα του Πολιτιστικού Κέντρου του ήµου Κηφισιάς, οι οποίες διαδραµατίζουν ενεργό ρόλο στα πλαίσια του θεσµού των Χορωδιακών αλλά εν γένει η πορεία τους χαρακτηρίζεται ως ενεργή και φερέλπιδα στα καλλιτεχνικά δρώµενα. Πιο συγκεκριµένα: Η Μικτή Παιδική Χορωδία του Πολιτιστικού Κέντρου ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του Αποτελείται από 30 περίπου παιδιά, ηλικίας 5 έως 12 ετών. Πρόκειται για µια προσπάθεια του Πολιτιστικού Κέντρου να µεταδώσει στα παιδιά, τα οποία συλλογικά εκφράζονται, τη γνώση και την αγάπη για τη µουσική. Η Χορωδία έχει παρουσιαστεί στη Χριστουγεννιάτικη Συναυλία των Χορωδιών του Κέντρου καθώς και στην Ανθοκοµική Έκθεση του ήµου Κηφισιάς αλλά και έλαβε µέρος, στις 26 Ιουνίου 2006, σε ιεθνή Συνάντηση παιδικών χορωδιών στο Μέγαρο Μουσικής. Η «Χορωδία Κηφισιάς 1937», όπως και ο τίτλος της το δηλώνει, ιδρύθηκε το 1937 στην Κηφισιά από το µαέστρο Σπύρο Καραγιάννη. Από την ίδρυσή της µέχρι σήµερα, η χορωδία δεν έπαψε να δίνει το παρόν µε συνεχή χορωδιακή δράση. Οι συµµετοχές της σε 51

52 χορωδιακά φεστιβάλ, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, είναι πολλές, όπως της Ιταλίας, της Βουλγαρίας, της Ουγγαρίας και πρόσφατα της Αυστρίας. Η Χορωδία Κηφισιάς 1937 αποτελείται από τέσσερα χορωδιακά τµήµατα και το ρεπερτόριο της περιλαµβάνει µουσικά κοµµάτια από όλες τις περιόδους της ιστορίας της µουσικής. Η Μικτή Χορωδία Νέων του Πολιτιστικού Κέντρου Κηφισιάς συγκροτήθηκε τον Οκτώβριο Αποτελείται από 80 µέλη ηλικίας από 18 έως 30 ετών, σπουδαστές, φοιτητές καθώς και εργαζόµενους. Από την ίδρυσή της µέχρι σήµερα, η χορωδία έχει λάβει µέρος σε Χορωδιακά Φεστιβάλ (διαγωνιστικά και µη) και εορταστικές εκδηλώσεις, µετά από επίσηµες προσκλήσεις στο εσωτερικό και εξωτερικό (Φιλιππούπολη και Σόφια Βουλγαρίας), καθώς και σε τηλεοπτικές παραγωγές. Το ρεπερτόριο της περιλαµβάνει έργα κλασικής, σύγχρονης και µοντέρνας µουσικής. Την χορωδία διευθύνει ο µεγάλης φήµης µαέστρος Θανάσης Αρβανίτης. Εικόνα 5, Μικτή Χορωδία Νέων, Πηγή: Σε αυτό το σηµείο, τελειώνοντας την αποτύπωση των βασικών πολιτιστικών θεσµών και δραστηριοτήτων του ήµου Κηφισιάς, δεν θα ήταν άσκοπο να αναφέρουµε πολύ συνοπτικά τις δραστηριότητες και τις υπόλοιπες πολιτιστικές ενασχολήσεις των ηµοτών της Κηφισιάς. Έτσι, το Πολιτιστικό Κέντρο πραγµατοποιεί Μαθήµατα ηµιουργικής Απασχόλησης και Επαγγελµατικής Κατάρτισης που περιλαµβάνουν τµήµατα εφαρµοσµένων τεχνών, ζωγραφική ενηλίκων, κόσµηµα, ψηφιδωτό, αγιογραφία, φωτογραφία και βιτρώ. Ακόµη, το Κέντρο διατηρεί θεατρική οµάδα από το 1991, που αποτελείται από ερασιτέχνες ηθοποιούς, καθώς και οµάδα παραδοσιακών χορών, που λειτουργεί από το Σχετικά µε την φροντίδα για την προώθηση και δηµιουργία ενδιαφερόντων πολιτιστικών προγραµµάτων για τη νεολαία, λειτουργούν τµήµατα: παιδικής ζωγραφικής, µικτής παιδικής χορωδίας, νεανικής χορωδίας, πιάνου και νεανικής µαντολινάτας, µε στόχο τη µύηση των νεαρών ηλικιών στο χώρο της µουσικής και εν γένει της τέχνης. Ακόµη, αξίζει να αναφερθεί το Ελεύθερο Πανεπιστήµιο, που ιδρύθηκε το 2004 µε την οργάνωση και 52

53 εποπτεία του Καθηγητή Νοµικής Νικολάου Αντωνόπουλου και φιλοξενεί τµήµατα Κοινωνικών επιστηµών, ηµοσιογραφίας, Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας, Αρχαιολογίας και άλλων επιστηµονικών πεδίων. Επίσης, η ηµοτική δανειστική βιβλιοθήκη της Κηφισιάς ιδρύθηκε το 1986, το 1992 µεταφέρθηκε στο ισόγειο της Βίλας ροσίνη (παλαιά κατοικία του ποιητή Γεωργίου ροσίνη) και σήµερα περιλαµβάνει περίπου τους τόµους, µέρος των οποίων ανανεώνεται µε νέες εκδόσεις. Τέλος, στον άνω όροφο της Βίλας ροσίνη, λειτουργεί από το 1997 το Μουσείο ροσίνη, στο οποίο εκτίθενται προσωπικά αντικείµενα, εκδόσεις, φωτογραφίες και απεικονίσεις προσωπικοτήτων από τη συλλογή των έργων του ποιητή. Στο Μουσείο οργανώνονται διαλέξεις, παρουσιάσεις και πολλές άλλες εκδηλώσεις, που αφορούν το ροσίνη και το έργο του, καθώς και εκπαιδευτικά προγράµµατα για τους µαθητές των σχολείων που επισκέπτονται το Μουσείο ήµος Αµαρουσίου: ιστορία και πολιτιστική άποψη Ο ήµος Αµαρουσίου είναι ο δεύτερος δήµος που θα εξετάσουµε στα πλαίσια της παρούσας εργασίας. Με στόχο την καλύτερη κατανόηση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων του ήµου, θεωρείται απαραίτητη µια µικρή αναδροµή στην ιστορία της περιοχής, για να γίνει εύκολα αντιληπτή η συνολική εικόνα του Αµαρουσίου στον ευρύτερο χώρο. Εικόνα 6, Χάρτης Αµαρουσίου, Πηγή: Ιστορία: Το Μαρούσι (παλιότερα Αµαρούσσιον) είναι βόρειο προάστιο της Αθήνας και έδρα του οµώνυµου ήµου. Είναι από τους µεγαλύτερους σε έκταση δήµους των βορείων προαστίων και γενικότερα των Αθηνών και οι κάτοικοί του εκτιµάται πως ξεπερνούν τους Είναι ο κατεξοχήν Ολυµπιακός δήµος, καθώς φιλοξένησε το µεγαλύτερο µέρος των δραστηριοτήτων των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004, ενώ κατέχει το πλεονέκτηµα να βρίσκεται µέσα σε αυτό το ΟΑΚΑ, το µεγαλύτερο αθλητικό κέντρο σε ολόκληρη την 53

54 Ελλάδα. Η ύπαρξη του αθλητικού κέντρου ήταν αιτία της διεθνούς αναγνώρισης του ήµου στους Ολυµπιακούς Αγώνες του 2004( Το Μαρούσι, τα αρχαία χρόνια αποτελούσε το ήµο Αθµονέων και ήταν ένας από τους 12 δήµους που είχε ιδρύσει ο βασιλιάς Κέκροπας για να προστατέψει την Αθήνα από τις επιδροµές. Στην περιοχή που βρίσκεται σήµερα το Ολυµπιακό Στάδιο, πραγµατοποιούνταν ετήσιοι γυµναστικοί αγώνες κάθε άνοιξη, ένας από τους τέσσερις περιφερειακούς Ολυµπιακούς Αγώνες που γίνονταν στην Αρχαία Ελλάδα. Μετονοµάστηκε αργότερα σε Μαρούσι, λόγω εισαγωγής της λατρείας της Αµαρυνθίας ή Αµαρυσίας Αρτέµιδας τον 7 ο αιώνα π.χ. Αποτελούσε για αρκετούς αιώνες συµπαγή αυτόνοµο οικισµό, ο οποίος αποτέλεσε και την πατρίδα του γνωστού ολυµπιονίκη Σπύρου Λούη (1896). Το 1925 το επίσηµα πια «Αµαρούσιον» αποσπάσθηκε οριστικά από το ήµο Αθηναίων και έγινε ανεξάρτητη κοινότητα µε πρώτο πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Γαρδέλη. Ο δήµος βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο των κρατικών επιχορηγήσεων και ιδιαίτερα µετά το Είναι από τους πρώτους που εξυπηρετήθηκαν από τη διέλευση του ηλεκτρικού σιδηροδρόµου, γεγονός που έδωσε ώθηση στην τοπική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής και κατέστησε το δήµο πόλο έλξης για τους κατοίκους του λεκανοπεδίου. Αποτέλεσµα υπήρξε το Μαρούσι να αποτελεί σήµερα εστία εµπορικών και επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων καθώς και να περιλαµβάνει πολυάριθµα σηµεία εστίασης και ψυχαγωγίας ( Πολιτιστική πολιτική και φορείς του ήµου Αµαρουσίου Στο ήµο Αµαρουσίου, αρµόδιοι τοπικοί θεσµικοί φορείς για την οργάνωση πολιτιστικών προγραµµάτων και τη λειτουργία πολιτιστικών θεσµών είναι δύο: το Πνευµατικό Κέντρο του ήµου και η ηµοτική Επιχείρηση Πολιτισµού. Πιο συγκεκριµένα, το Πνευµατικό Κέντρο έχει συσταθεί ως ίδιο νοµικό πρόσωπο, δηλαδή ως Ν.Π... στο ήµο Αµαρουσίου του νοµού Αττικής και διοικείται από δεκαπενταµελές (15) ιοικητικό Συµβούλιο, µε Πρόεδρο τον Επαµεινώνδα Α. Γαρδέλη. Η δεύτερη θεσµική µορφή άσκησης πολιτιστικών δραστηριοτήτων από το ήµο Αµαρουσίου είναι η ηµοτική Επιχείρηση Πολιτισµού. Έχει συσταθεί ως Ν.Π.Ι.. και διοικείται από εννεαµελές (9) ιοικητικό Συµβούλιο, µε Πρόεδρο τον νυν ήµαρχο Αµαρουσίου κ. Γιώργο Πατούλη και Αντιπρόεδρο τον κ. Νίκο Πέππα. 54

55 Την καλλιτεχνική διεύθυνση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων, που πραγµατοποιεί ο ήµος Αµαρουσίου, έχει αναλάβει ο καλλιτεχνικός ιευθυντής κ. Κώστας Ι. Κλεφτόγιαννης, ο οποίος επιλαµβάνεται των καλλιτεχνικών θεµάτων του Αµαρουσίου, κατέχοντας την συγκεκριµένη ιδιότητα, πάρα πολλά χρόνια. Έτσι, η λήψη των αποφάσεων για την οργάνωση κάποιων πολιτιστικών δράσεων πραγµατοποιείται από το ιοικητικό Συµβούλιο του Πνευµατικού Κέντρου ή της ηµοτικής Επιχείρησης Πολιτισµού Αµαρουσίου, κατόπιν πρότασης του Καλλιτεχνικού ιευθυντή Πολιτιστικές δραστηριότητες και θεσµοί του ήµου Αµαρουσίου Ο ήµος Αµαρουσίου, όπως έχει γίνει σαφές και από την ιστορική ανασκόπηση, βρίσκεται χωροταξικά σε µια περιοχή που είναι επίκεντρο εµπορικών και επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Μέσα στα πλαίσια του ήµου Αµαρουσίου, εντοπίζονται υποδοµές και κτιριακές εγκαταστάσεις για την πραγµατοποίηση αθλητικών εκδηλώσεων (αθλητικό κέντρο ΟΑΚΑ) αλλά και λοιπών δραστηριοτήτων, για τις οποίες µεριµνά ο δήµος. Στα πλαίσια της µέριµνας αυτής, τοποθετείται και η πραγµατοποίηση πολιτιστικών εκδηλώσεων και προγραµµάτων, καλλιτεχνικών δρωµένων και γενικά πολιτιστικών πρωτοβουλιών, που µερικές από αυτές τείνουν να χαρακτηριστούν ως πολιτιστικοί θεσµοί. Οι κυριότερες εκδηλώσεις πολιτιστικού περιεχοµένου, που οργανώνονται είτε από το Πνευµατικό Κέντρο είτε από την ηµοτική Επιχείρηση Πολιτισµού είτε και από άλλους φορείς, είναι οι εξής: 13 Παιδικό Φεστιβάλ Βρεφονηπιακών Σταθµών: Από το 2007, θεσµοθετείται για πρώτη φορά το 1 ο Παιδικό Φεστιβάλ ηµοτικών Βρεφονηπιακών Σταθµών του ήµου Αµαρουσίου, µε φιλοδοξία των υπευθύνων να διοργανώνεται σε ετήσια βάση και να καταστεί πολιτιστικός θεσµός. Το 1 ο Παιδικό Φεστιβάλ διοργάνωσαν οι 13 Βρεφονηπιακοί Σταθµοί του ήµου το µήνα Μάιο και συγκεκριµένα από τις 14 έως τις 23 Μαΐου. Οι εκδηλώσεις περιλαµβάνουν µουσικές εκδηλώσεις, παιχνίδια, παρουσίαση εκθέσεων χειροτεχνίας και ζωγραφικής, θεατρικά δρώµενα, θέατρα σκιών και καλλιτεχνικές δηµιουργίες, που φιλοξένησαν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής χρονιάς. Ο τόπος διεξαγωγής των εκδηλώσεων αυτών ήταν οι ηµοτικοί Βρεφονηπιακοί Σταθµοί του ήµου Αµαρουσίου ( 13 Σηµείωση: Τα στοιχεία που θα αναφερθούν παρακάτω, προέρχονται είτε από ενηµερωτικό υλικό από το ήµο Αµαρουσίου, στα πλαίσια της παρούσας έρευνας, είτε από ενηµερωµένους ιαδικτυακούς τόπους. 55

56 Η Φιλαρµονική στις Γειτονιές της Πόλης: Το Πνευµατικό Κέντρο του ήµου Αµαρουσίου διοργανώνει συναυλίες στις γειτονιές της πόλης µε τη Φιλαρµονική Ορχήστρα του το 2007, πρώτη φορά, µε το πρόγραµµα «Η Φιλαρµονική στις Γειτονιές της Πόλης». Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής, που φιλοδοξεί να αποκτήσει το χαρακτήρα θεσµού, είναι, σύµφωνα µε τους πρωτεργάτες του προγράµµατος, πρώτον, η γνωριµία της Φιλαρµονικής στους πολίτες του Αµαρουσίου και δεύτερον, η αποκέντρωση των πάσης φύσεως εκδηλώσεων. Οι συναυλίες της Φιλαρµονικής λαµβάνουν χώρα σε πολλές περιοχές του ήµου Αµαρουσίου, όπως στο Πάρκο Ελευθερίας, στην Πλατεία Ζωοδόχου Πηγής, στις Εργατικές Κατοικίες και σε άλλες γειτονιές. Ακόµη, αναφέρεται ότι οι εκδηλώσεις αυτές πραγµατοποιούνται τους µήνες Σεπτέµβριο-Οκτώβριο( Τέλος, λόγω του προγράµµατος αυτού, είναι δυνατόν να αναφερθούν και κάποια στοιχεία για την Φιλαρµονική Ορχήστρα του Πνευµατικού Κέντρου του ήµου Αµαρουσίου. Πιο συγκεκριµένα, η Φιλαρµονική µπάντα δηµιουργήθηκε το 1977 επί δηµαρχίας Αλέξανδρου Γαρδέλη και στεγάστηκε για πρώτη φορά στο Παλαιό ηµαρχείο στην Πλατεία Ηρώων. Αποτελείται από 25 µουσικούς που οι περισσότεροι έχουν ανδρωθεί µουσικά µέσα στους κόλπους της και µε την προσχώρηση και άλλων ικανών επαγγελµατιών µουσικών, αποτελεί ένα σηµαντικό µουσικό σύνολο µε µεγάλη προσφορά στα πολιτιστικά δρώµενα της πόλης. Επίσης, µέσα στα πλαίσια της προσπάθειας της να προσφέρει πολιτιστικά στους δηµότες του Αµαρουσίου, δηµιουργήθηκε η BIG BAND (µεγάλη ορχήστρα), που µε την προσθήκη µουσικών οργάνων µοντέρνας ορχήστρας, παρουσιάζει ένα πρόγραµµα που καλύπτει µεγάλο εύρος µουσικών προτιµήσεων και δη σύγχρονων. Τέλος, η προσθήκη και φωνών (τραγούδι), προσέδωσε στις συναυλίες της ορχήστρας ένα διαφορετικό χαρακτήρα, δηλαδή πιο οικείο, ερχόµενη σε επαφή µε τους δηµότες-ακροατές και δηµιουργώντας µουσικές παραστάσεις µε στόχο την ψυχαγωγία των πολιτών ( Αποκριάτικο Ξεφάντωµα: Ο ήµος Αµαρουσίου διοργανώνει κάθε έτος το «Αποκριάτικο Ξεφάντωµα», µια διοργάνωση που αποτελεί θεσµό για την πόλη, µε αφορµή τον εορτασµό της Αποκριάς. Ο θεσµός αυτός αριθµεί πλέον (το 2007) 16 χρόνια συµµετοχής στα πολιτιστικά δρώµενα της πόλης. Η διοργάνωση αυτή περιλαµβάνει µια σειρά εκδηλώσεων µε µουσική, χορό, θέατρο δρόµου, παρέλαση αρµάτων και µεταµφιεσµένων, νεανικές µουσικές συναυλίες και παραδοσιακούς λαϊκούς χορούς. Ενδεικτικά, το πρόγραµµα εκδηλώσεων του 16 ου Αποκριάτικου Ξεφαντώµατος στο Μαρούσι το 2007, οι οποίες διήρκεσαν από τις 9 έως τις 19 Φεβρουαρίου, περιλάµβανε αποκριάτικες εκδηλώσεις µε µουσική, χορό και παιχνίδια για τα παιδιά, µουσικές συναυλίες µε νέους καλλιτέχνες για την κάλυψη των εφηβικών µουσικών προτιµήσεων, µουσικές 56

57 παραστάσεις δρόµου και σατυρικά δρώµενα στο Κέντρο του Αµαρουσίου, παραδοσιακούς χορούς από χορευτικά τµήµατα, την πατροπαράδοτη παρέλαση αρµάτων και µεταµφιεσµένων οµάδων καθώς και συναυλίες µε γνωστά ονόµατα του Ελληνικού καλλιτεχνικού χώρου. Τέλος, αναφέρεται ότι οι εκδηλώσεις του θεσµού έλαβαν χώρα σε κεντρικές πλατείες, πεζοδρόµους, στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του ηµαρχείου καθώς και στο Πολυψυχαγωγικό Κέντρο του ήµου Αµαρουσίου ( Εκδηλώσεις Ερασιτεχνικών Τµηµάτων Πνευµατικού Κέντρου: Το Πνευµατικό Κέντρο του ήµου Αµαρουσίου διοργανώνει εκθέσεις, συναυλίες, θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις, για να κλείσει τον κύκλο της καλλιτεχνικής έκφρασης και δηµιουργίας των σπουδαστών στα ερασιτεχνικά τµήµατά του. Οι εκδηλώσεις αυτές πραγµατοποιούνται κατά τους µήνες Μάιο-Ιούνιο και στόχο έχουν να αναδείξουν το έργο των πολιτών που δραστηριοποιήθηκαν το προηγούµενο έτος στα πλαίσια των µαθηµάτων καλλιτεχνικής έκφρασης του Πνευµατικού Κέντρου. Συγκεκριµένα, το 2007 οι πολιτιστικές αυτές εκδηλώσεις πραγµατοποιήθηκαν από τις 7 Μαΐου έως τις 27 Ιουνίου και συµµετείχαν όλα τα ερασιτεχνικά τµήµατα του Κέντρου. Η διοργάνωση αυτή περιλάµβανε έκθεση παιδικής ζωγραφικής, έκθεση ζωγραφικής ενηλίκων, έκθεση αγιογραφίας - παραδοσιακού κεντήµατος, έκθεση κεραµικής καθώς και έκθεση ψηφιδωτού. Επίσης, στις εκδηλώσεις αυτές παρουσιάστηκαν θεατρικές παραστάσεις, έκθεση εφαρµοσµένης τέχνης (µπατίκ, µαριονέτα, µικρογλυπτική, κόσµηµα), χορευτικές παραστάσεις των τµηµάτων παραδοσιακών χορών, των τµηµάτων της Σχολής Ρυθµικής και Μπαλέτου του ήµου Αµαρουσίου και των τµηµάτων κοινωνικών χορών. Επίσης, µέρος του προγράµµατος της διοργάνωσης αποτέλεσε και το µουσικό πρόγραµµα της Φιλαρµονικής Ορχήστρας του Πνευµατικού Κέντρου, η συναυλία της Μικτής Χορωδίας του παραρτήµατος του Πνευµατικού Κέντρου «Μουσικό Εργαστήρι» Νέας Φιλοθέης, το «αφιέρωµα για το παλιό Μαρούσι» που παρουσίασε η Μικτή Χορωδία του Πνευµατικού Κέντρου και τέλος, η συναυλία του ηµοτικού Ωδείου µε τη συµµετοχή σπουδαστών και καθηγητών όλων των µουσικών τµηµάτων ( festival_2007/gr_festival_maroysi.html). Ακόµη, πρέπει να αναφερθούν σε αυτό το σηµείο και οι χώροι διεξαγωγής των εκδηλώσεων αυτών, δηλαδή πλατείες, θέατρα ( Αναβρύτων, Νέας Φιλοθέης) και η Αίθουσα Τέχνης του ήµου Αµαρουσίου. Οι εκδηλώσεις αυτές, αποτελούν, θα λέγαµε, την αυλαία για τις εκδηλώσεις που πραγµατοποιεί ο ήµος τους επόµενους µήνες, στα πλαίσια του θεσµού «Καλοκαιρινές Βραδιές Πολιτισµού». Καλοκαιρινές Βραδιές Πολιτισµού: Ένας από τους σηµαντικότερους θεσµούς του ήµου Αµαρουσίου, ίσως και ο πιο γνωστός, είναι οι «Καλοκαιρινές Βραδιές Πολιτισµού». 57

58 Τη διοργάνωση των εκδηλώσεων του θεσµού έχει αναλάβει η ηµοτική Επιχείρηση Πολιτισµού του ήµου, µε στόχο την ψυχαγωγία αλλά και την αναβάθµιση των πολιτιστικών δρώµενων στην πόλη, σύµφωνα µε τους υπεύθυνους του προγράµµατος. Το πολιτιστικό πρόγραµµα περιλαµβάνει εκδηλώσεις που ξεκινούν αρχές Ιουλίου και ολοκληρώνονται το Σεπτέµβριο. Ουσιαστικά, οι δραστηριότητες αυτές πραγµατοποιούνται µέσα στα πλαίσια του προγράµµατος «Καλοκαιρινές Βραδιές Πολιτισµού Μαρούσι 2007» για πρώτη φορά το 2007 και για αυτό φιλοδοξία του ιοικητικού Συµβουλίου της ηµοτικής Επιχείρησης είναι να αναχθούν σε πολιτιστικό θεσµό µε χρονική διάρκεια και αντοχή. Ανάλογες πρωτοβουλίες και δραστηριότητες εντοπίζονται και τα προηγούµενα χρόνια, µε άλλο όµως τίτλο, όπως «Καλοκαίρι στο Μαρούσι» το 2006 ( Το πρόγραµµα πολιτιστικών εκδηλώσεων, που πραγµατοποιείται το καλοκαίρι του 2007, περιέχει µια ποικιλία από δρώµενα, που αγγίζουν πολλά είδη καλλιτεχνικών εκφράσεων. Πιο συγκεκριµένα, περιλαµβάνει θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες µε γνωστούς καλλιτέχνες της µουσικής σκηνής, χοροθέατρο, όπερα, θέατρο σκιών, τιµητικά αφιερώµατα σε σηµαντικές προσωπικότητες των τεχνών και άλλες εκδηλώσεις. Εικόνα 7, Αφιέρωµα στο Μάνο Λοίζο, Πηγή: Ειδικότερα, το πρόγραµµα των εκδηλώσεων του 2007 παρουσιάζει αφιέρωµα στο Μάνο Λοίζο, µουσικές συνθέσεις και χορογραφίες από τον πολιτισµό της Ανατολής µε τη χρήση και τεχνολογικών µέσων, µουσικό αφιέρωµα στον ποιητή και ζωγράφο Νίκο Εγγονόπουλο, όπερα, σύγχρονες θεατρικές παραστάσεις αλλά και εµπνευσµένες από το αρχαίο και το Σεξπιρικό θέατρο, καθώς και αφιέρωµα στο γνωστό συνθέτη Μίµη Πλέσσα. 58

59 Εικόνα 8, Αφιέρωµα στον Εγγονόπουλο, Πηγή: Επίσης, στα πλαίσια του θεσµού, πραγµατοποιούνται και τα Σπαθάρεια 2007, που διοργανώνονται από το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών ήµου Αµαρουσίου και που περιλαµβάνουν το 8 ο Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών, αφιερωµένο στις κλασικές παραστάσεις του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών. Οι πιο πολλές εκδηλώσεις, τέλος, λαµβάνουν χώρα σε πλατείες του δήµου, καθώς και στο Θέατρο Αναβρύτων (Κτήµα Συγγρού). Σε αυτό το σηµείο πρέπει να αναφερθεί και το γεγονός ότι οι εκδηλώσεις του προγράµµατος είναι ανοικτές στο κοινό, δηλαδή η είσοδος είναι ελεύθερη, στοιχείο που ισχύει για όλες τις παρουσιάσεις και εκδηλώσεις όλων των προαναφερόµενων θεσµών του ήµου Αµαρουσίου Άλλες πολιτιστικές υποδοµές Αναλύοντας τους πολιτιστικούς θεσµούς και τις δραστηριότητες του ήµου Αµαρουσίου, εντοπίσαµε κάποιες βασικές υποδοµές και εγκαταστάσεις, που αποτελούν σηµεία εστίασης αλλά και αναφοράς για την πόλη, καθώς και συγκεντρώνουν δράσεις στο πλαίσιο λειτουργίας τους. Συνοπτικά, οι κυριότερες υποδοµές που υπάρχουν στα πλαίσια του ήµου είναι οι εξής: 14 ιεθνές Ολυµπιακό Μουσείο Κεραµικής Γλυπτικής: Μία από τις σηµαντικότερες πολιτιστικές υποδοµές που διαθέτει η πόλη του Αµαρουσίου είναι το Ολυµπιακό Μουσείο Κεραµικής Γλυπτικής, αφού αποτελεί ένα παγκόσµιας εµβέλειας µνηµείο πολιτισµού, µε έργα κορυφαίων γλυπτών από τις πόλεις που έχουν ως τώρα φιλοξενήσει τους Ολυµπιακούς Αγώνες. Στόχος της εν λόγω πρωτοβουλίας αποτελεί η προσπάθεια να εµπλουτίζεται το 14 Σηµείωση: Οι πληροφορίες που θα αναφερθούν παρακάτω, αποτυπώνονται στο ενηµερωτικό υλικό που µου διατέθηκε από το ήµο Αµαρουσίου. 59

60 µουσείο στο µέλλον µε ένα γλυπτό από κάθε νέα διοργανώτρια πόλη, ώστε να αποτελέσει το αποκτηθέν υλικό ακλόνητη κληρονοµιά της πόλης για τις επερχόµενες γενιές. Οι συµµετοχές των πόλεων και των καλλιτεχνών που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσµα της πόλης του Αµαρουσίου, αριθµούν τις 21 και µερικά από τα γλυπτά που φιλοτεχνήθηκαν, ύστερα από παραγγελία και αγορά από τον ήµο Αµαρουσίου, εκτίθενται µόνιµα σε κεντρική πλατεία του δήµου ( Ηρώων), εµπνευσµένα πάντα από το Ολυµπιακό Ιδεώδες. ηµοτική Πινακοθήκη: Η ηµοτική Πινακοθήκη αποτελεί και αυτή τµήµα του πολιτιστικού πλούτου της πόλης. Τα πρώτα περιουσιακά στοιχεία της Πινακοθήκης αποτέλεσαν έργα της συλλογής εικαστικών 11 Ελλήνων ζωγράφων. Συγκεκριµένα, µε θέµα «Ολυµπιακοί Αγώνες Ολυµπιακό Ιδεώδες», έντεκα κορυφαίοι και διεθνώς αναγνωρισµένοι Έλληνες ζωγράφοι (Τσόκλης, Φασιανός, Μυταράς, Μπότσογλου κ.α.), µε αφορµή τη διεξαγωγή των Ολυµπιακών Αγώνων στην Ελλάδα, φιλοτέχνησαν 23 έργα όπου αποτυπώνονται προωθηµένες ιδέες και σύγχρονες ανησυχίες της ανθρωπότητας. Ο ήµος Αµαρουσίου αγόρασε αυτά τα έργα ύστερα από παραγγελία, ώστε να αποτελέσουν περιουσία της ηµοτικής Πινακοθήκης. ηµοτικό Ωδείο Πνευµατικού Κέντρου: Το ηµοτικό Ωδείο, το οποίο λειτουργεί σύµφωνα µε το επίσηµο πρόγραµµα σπουδών του Υπουργείου Πολιτισµού, προσφέρει στους σπουδαστές του ανώτερες σπουδές και επίσηµα διπλώµατα αναγνωρισµένα από το κράτος. Το ηµοτικό Ωδείο διευθύνει η διεθνούς φήµης µουσικός Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου και περιλαµβάνει τέσσερα τµήµατα µουσικής εκπαίδευσης µεγάλης εξειδίκευσης. Σχολή Ρυθµικής και Μπαλέτου: Στη Σχολή Χορού του Πνευµατικού Κέντρου, οι µαθητές από 4-18 ετών, διδάσκονται την τέχνη του κλασικού µπαλέτου και του µοντέρνου χορού, αποκτώντας µε τον τρόπο αυτό αρµονία και εκφραστικότητα στις κινήσεις τους. Υπεύθυνος της καλλιτεχνικής διεύθυνσης της Σχολής είναι ο διεθνούς φήµης χορογράφος Daniel Lommel, πρώτος χορευτής του µπαλέτου του 20 ου αιώνα Maurice Bejart και δηµιουργός της οµάδας «ΑΕΝΑΟΝ ΧΟΡΟΘΕΑΤΡΟ». Βορέειος ανειστική Βιβλιοθήκη: Η Βιβλιοθήκη αυτή που στεγάζεται στο Πνευµατικό Κέντρο του ήµου, έλαβε το όνοµά της από τον ακαδηµαϊκό Θεόφιλο Βορέα, που δώρισε στο ήµο Αµαρουσίου τη συλλογή των βιβλίων του. Οι ενδιαφερόµενοι έχουν τη δυνατότητα να δανειστούν βιβλία αλλά και να χρησιµοποιήσουν το αναγνωστήριό της. Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο: Το 1992 ξεκίνησε η λειτουργία του και µε 1500 περίπου εκθέµατα στην κατοχή του, το Μουσείο έχει εκπληρώσει τον κύριο στόχο του για τη συγκέντρωση, τη διάσωση και την προβολή της λαογραφικής παράδοσης της πόλης, που αποτελεί µέρος και της εθνικής κληρονοµιάς. Περιλαµβάνει εκθέµατα της περιόδου

61 1930 καθώς και τεκµήρια της Επανάστασης του 1821, τα περισσότερα προερχόµενα από δωρεές πολιτών. Το Λαογραφικό Μουσείο συµµετέχει επίσης στην πολιτιστική ζωή της πόλης µε ποικίλες δραστηριότητες, όπως εκδηλώσεις λαογραφικού και ιστορικού ενδιαφέροντος και εκδόσεις σχετικά µε την ιστορία και τη λαογραφία της περιοχής. Μουσείο Φυσικής Ιστορίας: Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας λειτουργεί στο ήµο Αµαρουσίου από το Παρουσιάζει µια µεγάλη συλλογή ταριχευµένης πανίδας, αντιπροσωπευτική της Ελλάδας, συµπεριλαµβάνοντας και ζώα από διάφορα µέρη του κόσµου. Σκοπός του είναι η µετάδοση γνώσης, η συµβολή στην προστασία της φυσικής µας κληρονοµιάς και η ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης. Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών: Ο ήµος Αµαρουσίου εγκαινίασε τον Ιούνιο του 1995 το Μουσείο, ώστε ο Καραγκιόζης, ο ήρωας που µεγάλωσε τις προηγούµενες γενιές των Ελλήνων και εκπροσωπεί ένα σηµαντικό τµήµα της ελληνικής ταυτότητας, να αποκτήσει µια µόνιµη κατοικία. Η παρουσίαση πλήθους πολύχρωµων φιγούρων και σκηνικών από τη συλλογή του Ευγένιου Σπαθάρη, καθώς και οι δραστηριότητες που προσφέρουν τα εκπαιδευτικά προγράµµατα του Μουσείου στους επισκέπτες του, αποτελούν το σκοπό ίδρυσής του από το ήµο Αµαρουσίου. ηλαδή, η διατήρηση και η προβολή αυτού του σηµαντικού είδους λαϊκού θεάτρου, που αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς. Εικόνα 9, Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, Πηγή: 4.4.Σύνοψη Σε αυτό το σηµείο, είναι θεµιτό να πραγµατοποιηθεί µια σύνοψη των πολιτιστικών θεσµών και φεστιβάλ των δυο ήµων, η οποία αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα: 61