ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΙΜΙΩΝ ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ 1996

Transcript

1 ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΙΜΙΩΝ ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ 1996 του Χαράλαμπου Παπαδόπουλου Αθήνα Ιούλιος 2009

2

3 Πίνακας Περιεχομένων ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ ΕΥΘΥΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. iii v vi ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Γεωγραφική θέση των νησίδων Ίμια Συμφωνίες και Συνθήκες περί των Δωδεκανήσων Κυριαρχία στα Δωδεκάνησα μέχρι τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Συμφωνία Βενιζέλου Τιτόνι Συνθήκη Σεβρών Συνθήκη Λωζάνης Ιταλοτουρκική Συνθήκη Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος - Ενωποίηση 6 ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Αρχική φάση Κλιμάκωση Κορύφωση της Κρίσης 16 ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΥΨΗΛΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ Τουρκία Ελλάδα 23 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Στρατηγική - τακτική Πολιτικοί αντικειμενικοί σκοποί Σφάλματα στην διαχείριση της κρίσης Εποικισμός βραχονησίδων 27 iii

4 4.3.2 Δεν συγκλήθηκε ΚΥΣΕΑ Μη χρήση του ΕΘΚΕΠΙΧ Η στρατιωτική ηγεσία εκτός διαπραγματεύσεων Εμπλοκή του στρατού Φύλαξη μόνο της ανατολικής Ίμιας Πολιτικός αιφνιδιασμός Αποδέσμευση από συμφωνία με ΗΠΑ Άρνηση εμπλοκής της ΑΣΔΕΝ στην κρίση Απουσία της φρεγάτας Ύδρας σε άσκηση του ΝΑΤΟ. 35 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συμμαχίες Διλλήματα Αποτρεπτική φήμη Λάθος εκτιμήσεις - Δυσμενή αποτελέσματα 38 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΟΥ ΠΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ «Α» ΙΤΑΛΟΤΟΥΡΚΙΚΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΕΝΑΠΟΜΕΙΝΑΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΜΗ ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΙΤΑΛΟΤΟΥΡΚΙΚΩΝ' ΣΥΝΟΡΩΝ 45 ΕΙΚΟΝΕΣ 49 Ο χάρτης της περιοχής και τα σημεία της Ιταλοτουρκικής συμφωνίας του Τούρκοι δημοσιογράφοι κατεβάζουν την Ελληνική και αναρτούν την Τούρκικη σημαία στα Ίμια. Η κρίση κλιμακώνεται 50 Οι βραχονησίδες Ίμια 50 Οι Έλληνες καταδρομείς εγκαταλείπουν τα Αν. Ίμια. 51 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 52 iv

5 Πρόλογος Πέρασαν 13 χρόνια από την βραδιά εκείνη που όχι μόνο στιγμάτισε την Ελληνική Εθνική και Εξωτερική πολιτική, αλλά αποδείχτηκε ότι η τουρκική παρουσία επί διεκδικούμενου εδάφους εξανέμισε το κυρίαρχο ελληνικό δικαίωμα και οδήγησε στην επίλυση της κρίσης με αποχώρηση και των δύο πλευρών. Δημιούργησε τετελεσμένο. Η απόσυρση της σημαίας αποτέλεσε επίδειξη κυριαρχίας και μετέτρεψε την περιοχή σε γκρίζα ζώνη. Έτσι το συγκεκριμένο περιστατικό όχι μόνο δεν ξεθώριασε, αλλά παραμένει ζωντανό και έχει πλέον καταστεί σημείο καμπής για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. v

6 10Η ΣΔΙΕΠ Περίληψη Η παρούσα πραγματεία, προσπαθεί να αναλύσει τα γεγονότα της κρίσης των Ιμίων που συνέβη τον Ιανουάριο του Σημαντικό στοιχείο για την ανάλυση αλλά και γα την εμβάθυνση του μελετητή είναι το Πρώτο Κεφάλαιο στο οποίο αναπτύσσεται η Νομική και Πολιτική κατάσταση των Δωδεκανήσων, τμήμα των οποίων αποτελούν οι βραχονησίδες Ίμια. Εκεί παρουσιάζονται, με χρονολογική σειρά, όλα τα κράτη, που επέβαλλαν την κυριαρχία τους στα Δωδεκάνησα, όπως και όλες οι Συνθήκες και Συμφωνίες που υπογράφτηκαν από τα συμβαλλόμενα μέρη, και φανερώνουν την επικυριαρχία επί των νησιών όπως και την σειρά διαδοχής τους, μέχρι την ενσωμάτωση με την Ελλάδα. Αποτελεί δε αποδειχτικό στοιχείο των παράνομων διεκδικήσεων της τουρκικής πλευράς. Στο Δεύτερο Κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά τα γεγονότα της κρίσης, από την αρχική φάση, όπου τίποτα δεν φανέρωνε τις μετέπειτα εξελίξεις, μέχρι την κλιμάκωση, όπου είχαμε την ανάρτηση της Τούρκικης σημαίας στα Ίμια και την κορύφωση, της 31 Ιανουαρίου. Η αναφορά στις στρατηγικές επιδιώξεις της κάθε πλευράς τα τελευταία χρόνια αλλά και κατά την κρίση, όπως και στην υψηλή στρατηγική τους, γίνεται στο Τρίτο Κεφάλαιο, και βοηθά ώστε να υπάρχει ένα εργαλείο οδηγός για το επόμενο, Τέταρτο, Κεφάλαιο, όπου συναντάμε την ανάλυση πτυχών της διαχείρισης της κρίσης, όπως και των σφαλμάτων που έγιναν και έκριναν τις εξελίξεις. Κατόπιν στο Πέμπτο Κεφάλαιο, εξάγονται γενικότερα συμπεράσματα. Αντί επιλόγου στέκομαι για λίγο, στην μοιραία πτώση του ελικοπτέρου του Πολεμικού Ναυτικού ΠΝ 21, ξεδιπλώνοντας πτυχές που πιθανότατα συνετέλεσαν εκείνο το βράδυ στην πτώση του. Η έλλειψη επίσημου πορίσματος, με αναγκάζει να μην μπορώ να εξάγω ασφαλή συμπεράσματα. Δεν αναλύθηκαν όλες οι πτυχές της στρατιωτικής θεώρησης της κρίσης όπως σφάλματα και προβλήματα που δημιουργήθηκαν, διότι η αποκλιμάκωση βρήκε όλα τα όπλα των αντιμαχομένων στις θέσεις τους, και ως εκ τούτου, εκτός από αποτρεπτική απειλή για τον αντίπαλο, δεν επηρέασαν καθοριστικά την εξέλιξη της κρίσης, η vi

7 οποία, για τον λόγο αυτόν, (είναι πεποίθηση του συγγραφέα) κρίθηκε σε πολιτικό καθαρά επίπεδο. Τέλος στο παράρτημα «Α» παραθέτω το επίμαχο Ιταλοτουρκικό πρωτόκολλο για τον καθορισμό του εναπομείναντος τμήματος των μη αμφισβητούμενων θαλασσίων Ιταλοτουρκικών συνόρων, της 28 Δεκεμβρίου 1932, το οποίο αποτέλεσε παρακολούθημα της Συμφωνίας του Ιανουαρίου και για το λόγο τούτο και δεν κατατέθηκε στη Γραμματεία της ΚτΕ. vii

8 Κεφάλαιο 1 ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 1.1 Γεωγραφική θέση των νησίδων Ίμια. Αρχιπέλαγος. Κοιτίδα αρχαίων πολιτισμών και σταυροδρόμι των λαών. Νησιά, βραχονησίδες, διάσπαρτα, ριγμένα μεσ` τη γαλάζια θάλασσα. Γρηγόρης Τσούνης Το Αιγαίο πέλαγος (Αρχιπέλαγος), από τα πλέον σημαντικά κέντρα του ελληνικού πολιτισμού και από τους ζωτικότερους στρατηγικούς χώρους της Μεσογείου, αποτελούσε πάντα, ενιαίο γεωγραφικό πολιτικό και πολιτιστικό χώρο και διατήρησε επί αιώνες τη συνοχή του και την συνέχεια του, παρά τον κατακερματισμό του, σε πολυάριθμες νήσους, νησίδες, βραχονησίδες και βράχους, οι οποίες υπολογίζεται ότι στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο υπερβαίνουν τις 9500 και καλύπτουν συνολική έκταση περίπου τετραγωνικών χλμ. Κατά τα επίσημα στοιχεία τις η Υδρογραφικής Υπηρεσίας του πολεμικού Ναυτικού, η «ελληνική πολυνησία» αποτελείται από 9835 με θαλάσσια νησιώτικα εδάφη. Ο όρος Δωδεκάνησα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά το μεσαίωνα. Αυτά είναι κατεσπαρμένα στο νοτιοανατολικό Αιγαίο και αποτελούνται από 393 νήσους και νησίδες. Οι βραχονησίδες Λίμνια ή Ίμια (ανατολική και δυτική, Μεγάλη εκτάσεων 25 περίπου στρεμμάτων και Μικρή 15), βρίσκονται σε απόσταση 6 ναυτικών μιλίων από την Κάλυμνο, 1 ναυτικό μίλι δυτικά της οροθετικής γραμμής των χωρικών υδάτων Ελλάδας - Τουρκίας και 3,8 ναυτικά μίλα δυτικά των ακτών της Τουρκίας. Στους τουρκικούς χάρτες εμφανίζονται με διάφορα ονόματα Kardak αλλά και ως Ikince. Διοικητικά υπάγονται στον Δήμο Καλύμνου και από το 1951 αυτές εκμισθώνονται με διαγωνισμό σε Καλύμνιους κτηνοτρόφους. 1

9 1.2 Συμφωνίες και Συνθήκες περί των Δωδεκανήσων Κυριαρχία στα Δωδεκάνησα μέχρι τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Στις 29 Σεπτεμβρίου 1911 η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο κατά της καταρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Τρίπολη και στην Κυρηναϊκή και επεξέτειναν τις επιχειρήσεις τους σε όλο το Αιγαίο. Τον Απρίλιο του 1912 βομβάρδισαν τα Δαρδανέλια και ο στόλος τους κατευθύνθηκε προς τα Δωδεκάνησα. Στις 05 Μαΐου τα ιταλικά στρατεύματα, υπό το στρατηγό Αμέλιο, αποβιβάσθηκαν στη Ρόδο, με πολιτικό σκοπό την αμφισβήτηση και τον επανακαθορισμό του συστήματος ισορροπίας των δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Από την μεριά τους οι δωδεκανήσιοι οργάνωσαν Πανδωδεκανησιακό Συνέδριο στην Πάτμο όπου αποφασίστηκε η αυτονόμηση των νήσων και η δημιουργία του «κράτους του Αιγαίου». Ταυτόχρονα υποβλήθηκαν υπομνήματα προς τις Μεγάλες Δυνάμεις και την Ελλάδα σε μια προσπάθεια να προβάλλουν τις αποφάσεις του Συνεδρίου. Οι Ιταλοί δε, διέλυσαν δια της βίας το Συνέδριο και επέβαλε ποινικές κυρώσεις σε πολλά από τα μέλη του. Παράλληλα, πρόταση της Ελλάδας, προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, για τη δημιουργία αυτόνομης επαρχίας των τουρκοκρατούμενων, και ιταλοκρατούμενων πλέον, νήσων του Αιγαίου έπεσε στο κενό, λόγω διάστασης συμφερόντων. Ο πόλεμος της Ιταλίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία τελείωσε με υπογραφή συνθήκης, στις 12 Οκτωβρίου Εκεί αναγνωρίσθηκε η ιταλική κυριαρχία στη Λιβύη και αποδόθηκαν τα Δωδεκάνησα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπό τον όρο της αποχωρήσεως των οθωμανικών στρατευμάτων από τη Λιβύη. Πριν όμως τεθεί σε εφαρμογή ξέσπασε νέος πόλεμος. Ο τερματισμός του Α' Βαλκανικού Πολέμου έγινε με την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης του Λονδίνου στις 30 Μαΐου Οι Σύμμαχοι και η Τουρκία ανέθεταν στις έξι Μεγάλες Δυνάμεις (υπό την Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη που συνέχιζε τις συνομιλίες), να αποφανθούν για την τύχη των νησιών του Αιγαίου (άρθρο 5), εκτός της Κρήτης (άρθρο 4) για την οποία η Πύλη παραιτείτο "υπέρ των συμμάχων Ηγεμόνων πάντων των επί της Νήσου κυριαρχικών δικαιωμάτων της". 2

10 Η Ιταλία ζήτησε την παραχώρηση των νήσων με αντάλλαγμα την αποχώρηση της από την Τριπλή Συμμαχία και την προσχώρηση της στη συμμαχία Βρετανίας- Γαλλίας-Ρωσίας. Έτσι στις 21 Απριλίου 1915 η Ιταλία υπογράφει στο Λονδίνο μυστική συνθήκη με τις δυνάμεις της Αντάντ, με στόχο να θεμελιώσει δικαιώματα για προσάρτηση της Δωδεκανήσου, ως "αντάλλαγμα" της συμμετοχής της στο πλευρό της συμμαχίας. Με την συνθήκη αυτή αναγνωριζόταν η ιταλική κυριαρχία στην Αλβανία, προκαθοριζόταν ζώνη πολιτικής επιρροής στη Μ. Ασία, και στρατιωτική βάση στην Αττάλεια, επίσης τα Δωδεκάνησα παραχωρούνταν στην Ιταλία κατά «πλήρη κυριότητα», (άρθρο 8). Προς διευθέτηση των διαφορών οι οποίες ανέκυψαν από τη διανομή εδαφών με τη μυστική συνθήκη του 1915 υπογράφτηκε στις 20 Απριλίου 1917 η συνθήκη του Αγίου Ιωάννη. Εκτός από την επικύρωση της κατοχής των Δωδεκανήσων, προέβλεπε την κατάκτηση της Σμύρνης από τους Ιταλούς και ολόκληρου της παραλίας προς την Αττάλεια, απέναντι από τη Ρόδο. Το τέλος του 1ου Παγκοσμίου πολέμου φέρνει την υπογραφή της Συνθήκης του Μούδρου μεταξύ των δυνάμεων της Αντάντ και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Τα Δωδεκάνησα παρέμειναν στην Ιταλία, ως εγγύηση για την εξασφάλιση της εκ μέρους της Τουρκίας τηρήσεως των όρων της ανακωχής. Τον Ιανουάριο του 1919 άρχισαν οι εργασίες της Συνδιασκέψεως των Παρισίων για τη ρύθμιση των διαφορών μεταξύ των αντιμαχόμενων δυνάμεων και τον προσδιορισμό του καθεστώτος ειρήνης. Οι αλληλοσυγκρουόμενες ανταγωνιστικές τάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων ανέπτυσσαν τη δική τους δυναμική στον ευρωπαϊκό χώρο Συμφωνία Βενιζέλου Τιτόνι Ο Βενιζέλος, με το υπόμνημα του της 30ης Δεκεμβρίου 1918, προς τη Συνδιάσκεψη, είχε ήδη θέσει τις ελληνικές διεκδικήσεις, οι οποίες, δεν βασίζονταν μόνο στην επίκληση των ιστορικών δικαίων, αλλά και στην ανάλυση της τότε εθνολογικής πραγματικότητας στη Νότια Βαλκανική, το Αιγαίο και τη Δυτική Μικρά Ασία. Παρά ταύτα, τα Δωδεκάνησα δεν αποτελούσαν εύκολο στόχο για την ελληνική αντιπροσωπεία. Η ευκαιρία δόθηκε όταν, παρά την ιταλική εμμονή στη μεθοριακή γραμμή του 1913, η 3

11 πλειοψηφία των μελών της Ειδικής Επιτροπής υιοθέτησε την αποδοχή των περισσότερων ελληνικών θέσεων. Η ευνοϊκή αυτή τοποθέτηση επιβεβαιώθηκε με τη «Συμφωνία Βενιζέλου- Τιττόνι, περί συνολικής ρυθμίσεως των ελληνοϊταλικών διαφορών» που συνομολογήθηκε στις 29 Ιουλίου του 1919 στις Σέβρες της Γαλλίας, στα πλαίσια της Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων (1919). Η Ελλάδα εδέχετο να παραιτηθεί υπέρ της Ιταλίας από τις περιοχές Μεντεσέ και Αϊδινίου και αναλαμβάνει την υποχρέωση της υποστήριξης των ιταλικών αξιώσεων περί της οριστικής προσάρτησης του Αυλώνα (Αλβανίας) και την αποκατάσταση του ιταλικού προτεκτοράτου επί του συνόλου του αλβανικού εδάφους, υπό τύπο διεθνούς εντολής, καθώς και τη παραχώρηση ελεύθερης ζώνης στον λιμένα της Σμύρνης. Έναντι αυτών, η Ιταλία θα αναγνώριζε την επέκταση της ελληνικής ζώνης κατοχής στην ενδοχώρα της Σμύρνης, θα υποστήριζε τις ελληνικές διεκδικήσεις στη Βόρεια Ήπειρο, την Ανατολική και Δυτική Θράκη και θα παραιτείτο υπέρ της Ελλάδος από τα δικαιώματα τα οποία θα αποκτούσε με τη Συνθήκη Ειρήνης στα Δωδεκάνησα, πλην της Ρόδου, στην οποία, όμως, εντός δύο μηνών από της υπογραφής, θα παραχωρούσε αυτονομία. Μετά δε την παρέλευση πέντε χρόνων θα διεξήγαγε δημοψήφισμα για την τύχη της νήσου, το οποίο θα διεξήγετο ταυτόχρονα με την εκ μέρους της Βρετανίας παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα. Υπήρχε δε ειδική πρόβλεψη, (άρθρο 7), πως εάν η Ιταλία δεν επετύγχανε την ικανοποίηση των διεκδικήσεων της στη Μ. Ασία, θα μπορούσε να μην τηρήσει τα συμφωνηθέντα, (το άρθρο 8 προέβλεπε αντίστοιχο δικαίωμα για την Ελλάδα). Όμως άλλη τροπή παίρνουν τα πράγματα στην Ιταλία, όπου στις 22 Ιουλίου 1920 ο νέος υπουργός εξωτερικών μη δεχόμενος το σύμφωνο Βενιζέλου-Τιττόνι και εκτιμώντας νέες συνθήκες, το καταγγέλλει, στηριζόμενος στο άρθρο 7 της Συμφωνίας, παρά τις διαμαρτυρίες του Βενιζέλου και τις προειδοποιήσεις της Βρετανίας, η οποία αντιδρούσε στην ιταλική επέκταση στη Μεσόγειο Συνθήκη Σεβρών Στις 10 Αυγούστου 1920 στα πλαίσια της Συνθήκης Ειρήνης των Σεβρών που ποτέ η Τουρκία δεν επικύρωσε, η ρύθμιση των ελληνικών θεμάτων αντιμετωπίσθηκε με την ταυτόχρονη υπογραφή τριών ειδικότερων διεθνών πράξεων. Εξ αυτών ήταν και η Ελληνοϊταλική Συνθήκη περί της Δωδεκανήσου. Αυτή είχε περιεχόμενο παρό- 4

12 μοιο με την συμφωνία Βενιζέλου Τιτόνι και συγκεκριμένα προέβλεπε παραίτηση της Ιταλίας υπέρ της Ελλάδας από όλα τα δικαιώματα της επί των κατεχομένων από αυτή νήσων του Αιγαίου, (άρθρο 1), πλην της Ρόδου, η οποία θα παρέμενε υπό την κυριαρχία της Ιταλίας. Εντός διμήνου θα παραχωρούσε στη νήσο ευρεία αυτονομία. Θα γινόταν δε δημοψήφισμα, μετά την παρέλευση δέκα πέντε ετών, (αντί πέντε, όπως προβλεπόταν από την προηγούμενη Συμφωνία), και με την προϋπόθεση, πάντα, της εκ μέρους της Βρετανίας ταυτόχρονης παραχωρήσεως της Κύπρου στην Ελλάδα, (άρθρο 2). Μετά την Μικρασιατική καταστροφή, η ιταλική κυβέρνηση, εκμεταλλευόμενη την απρόβλεπτη και ριζική μεταβολή των περιστάσεων «ρήτρα rebus sic stantibus ούτος εχόντων των πραγμάτων», κατήγγειλε τη συνθήκη. Η Ελληνοϊταλική Συνθήκη για τα Δωδεκάνησα είναι όμως σημαντική διότι αναγνωρίστηκαν, έτσι, για πρώτη φορά, στην Ιταλία, κυριαρχικά δικαιώματα επί των Δωδεκανήσων, αποξενώνοντας και τυπικά την Οθωμανική Αυτοκρατορία από αυτά Συνθήκη Λωζάνης Υπογράφτηκε δε, στις 24 Ιουλίου 1923, μετά από οκτάμηνες διαπραγματεύσεις η Συνθήκη της Λωζάνης. Σε συνδυασμό με τις παρακόλουθες ειδικές συμφωνίες, καθόριζε τη νέα εδαφική φυσιογνωμία της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής η οποία είχε για αιώνες υπαχθεί υπό την τουρκική κυριαρχία, και προέβλεπε τη διαδικασία επιλύσεως των προβλημάτων, τα οποία είχαν απορρεύσει από την κατάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Τουρκία παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της επί των Δωδεκανήσων, (άρθρο 15). «... το μέλλον αυτών των περιοχών καθορίζεται ή θα καθοριστεί μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών...», (άρθρο 16). Παρά την σαφή αυτή διατύπωση της διατάξεως και τις συνακόλουθες συμβατικές υποχρεώσεις της, η Ιταλία αρνήθηκε να συζητήσει τα Δωδεκανησιακό και να αποδόσει τις νήσους στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα να παραμείνουν τα Δωδεκάνησα υπό την κατοχή της, ως «Ιταλικές νήσοι του Αιγαίου», και να καταστούν επίσημα ιταλική «κτήση», (με ασαφές νομικό καθεστώς) 1 Η Ελλάδα αναγνώρισε σιωπηρά το νέο καθεστώς των Δωδεκανήσων, κάνοντας σαφής όμως, τους τίτλους της ελληνικότητας τους, κατά τρόπο ώστε να διευκο- 1 Δωδεκάνησος. Η μακρά πορεία προς την ενσωμάτωση» ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Σελ 17 5

13 λύνει τις μελλοντικές διεκδικητικές κινήσεις της. Με την υπογραφή της Συνθήκης προέκυψε ζήτημα σχετικά με τα χωρικά ύδατα του Καστελόριζου και της έναντι (αυτού) τουρκικής ακτής. Το Σεπτέμβριο του 1927 Ιταλία και Τουρκία συμφώνησαν να υποβάλουν τη διαφορά τους στο Διαρκές Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης Ιταλοτουρκική Συνθήκη Πριν εκδικαστεί όμως, επήλθε Συμφωνία Ιταλίας Τουρκίας στην οποία οριοθετήθηκαν τα εν λόγω χωρικά ύδατα και υπογράφτηκε στις 4 Ιανουαρίου 1932 και με πρωτοβουλία της Ιταλίας πρωτοκολλήθηκε στη Γραμματεία της Κοινωνίας των Ε- θνών στις 24 Μαΐου Επί πλέον συμφωνήθηκε η διαγράμμιση και της υπολοίπου συνοριακής γραμμής μεταξύ των Δωδεκανήσων και των Μικρασιατικών Παραλίων, και το σχετικό Πρωτόκολλο, το οποίο υπογράφηκε σε τις 28 Δεκεμβρίου αποτέλεσε παρακολούθημα της Συμφωνίας του Ιανουαρίου και για το λόγο τούτο και δεν κατατέθηκε στη Γραμματεία της ΚτΕ. Στις 19 Οκτωβρίου 1939 υπογράφτηκε η Συνθήκη αμοιβαίας βοήθειας μεταξύ Γαλλίας-Αγγλίας-Τουρκίας που προέβλεπε την αμοιβαία παροχή στρατιωτικής βοήθειας σε περίπτωση επιθετικής ενέργειας η οποία θα προκαλούσε πόλεμο στη Μεσόγειο. Προσαρτήθηκε δε «στρατιωτική σύμβαση», της οποίας το άρθρο 3 προέβλεπε ότι σε περίπτωση επιχειρήσεως καταλήψεως των Δωδεκανήσων, θα χρησιμοποιούνταν τουρκικές κυρίως δυνάμεις εν συνεργασία με τις διαθέσιμες βρετανικές Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος - Ενωποίηση Στις συνομιλίες Στάλιν-Ήντεν, τον Δεκέμβριο του 1941 με αντικείμενο την προσέλκυση της Τουρκίας στο συμμαχικό στρατόπεδο. προτάθηκε η προσφορά στην Τουρκία των Δωδεκανήσων, (και τμήματος της Ν. Βουλγαρίας). Η πρόταση απορρίφτηκε λόγω του ελληνικού ενδιαφέροντος και των προβλημάτων τα οποία πιθανόν να δημιουργούσε μεταξύ των συμμάχων. Τον Απρίλιο του 1943 Πρόταση Τσώρτσιλ, να επιδιωχθεί η πλήρης στρατιωτική σύμπραξη της Τουρκίας, (ή αεροπορικές διευκολύνσεις), με αντάλλαγμα τη Ρόδο. Απώτερος σκοπός ήταν οι ρουμανικές πετρελαιοπηγές. 6

14 Η συνθηκολόγηση της Ιταλίας, υπό την πίεση των συμμάχων που είχαν αποβιβαστεί στο νότιο τμήμα της, προκάλεσε στις 8 Σεπτεμβρίου 1943 έναν αγώνα δρόμου μεταξύ των Γερμανών και των Βρετανών για την κατάληψη των μεγάλης στρατηγικής σημασίας, μέχρι τότε υπό Ιταλική κατοχή, νησιών της Δωδεκανήσου. Τον Οκτώβριο 1943 η Γερμανία είχε καταλάβει τα Δωδεκάνησα, τα οποία διατήρησε υπό την κατοχή της μέχρι το Μάιο του 1945, οπότε και εγκαταστάθηκε προσωρινή βρετανική διοίκηση, η οποία διήρκησε δύο έτη. Εγκατάσταση προσωρινής βρετανικής διοικήσεως, (διήρκεσε δύο έτη). Στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης, στο Παρίσι, η Πολιτική Επιτροπή επί των εδαφικών διευθετήσεων ενέκρινε ομόφωνα την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Στις 12 Φεβρουαρίου 1947 υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης. Κατόπιν μιας προπαρασκευαστικής περιόδου, όπου τα Δωδεκάνησα τελούσαν υπό ελληνική στρατιωτική διοίκηση, η επίσημη προσάρτηση, πραγματοποιήθηκε με την επικύρωση της Συνθήκης Ειρήνης, που έγινε τον Οκτώβριο του 1947 και ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 1948 με τον Ν.518/09,01,

15 Κεφάλαιο 2 Τα Γεγονότα της Κρίσης 2.1 Αρχική φάση Το βράδυ της Δευτέρας στις 25 προς 26 Δεκεμβρίου 1995 το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ» προσάραξε στα αβαθή ύδατα, των βραχονησίδων Ίμια και μέσα στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Όταν το Λιμεναρχείο Καλύμνου ειδοποίησε τον πλοίαρχο ότι θα αποσταλούν ρυμουλκά για να τον βοηθήσουν, αυτός αρνήθηκε και απάντησε ότι βρίσκεται εντός των τουρκικών χωρικών υδάτων. Με την υπόθεση α- σχολούνται τα υπουργεία Εξωτερικών και Εμπορικής Ναυτιλίας. Την Πέμπτη 27 Δεκεμβρίου 1996 το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών συναινεί στην παροχή ελληνικής βοήθειας. Την Πέμπτη, 28 Δεκεμβρίου 1995 το ελληνικό ρυμουλκό «Μάτσας Σταρ», που απέπλευσε από τον Πειραιά, αποκολλά το «Φιγκέν Ακάτ» και το οδηγεί στο απέναντι τουρκικό λιμάνι Κιουλούκ. 2 Την Παρασκευή, 29 Δεκεμβρίου 1995 ρηματική διακοίνωση του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών προς την ελληνική πρεσβεία στην Άγκυρα, διατύπωσε επισήμως την άποψη, ότι τα Ίμια (Kardak) αποτελούσαν εσωτερικό τμήμα της τουρκικής επικράτειας. Ισχυρίζονται δε ότι οι βραχονησίδες Ίμια είναι εγγεγραμμένες στο τουρκικό κτηματολόγιο της περιφέρειας Μουγκλά της νομαρχίας Αλικαρνασσού (Bodrum) και στο χωριό Καρακαγιά. 3 Ακολουθεί μια σύντομη περίοδος, σχεδόν δέκα ημερών, χωρίς ιδιαίτερη δραστηριότητα, μέχρι την Τρίτη, 9 Ιανουαρίου 1996 όταν το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών αποστέλλει, μέσω της ελληνικής πρεσβείας, απάντηση με ρηματική διακοίνωση προς την Άγκυρα, αναπτύσσοντας την επιχειρηματολογία της ελληνικής πλευράς. Απέκρουσε τους τούρκικους ισχυρισμούς κάνοντας αναφορά στα πρωτόκολλα και τις συμφωνίες που ορίζουν την σειρά διαδοχής της επικυριαρχίας των κρατών στην πε- 2 Ίμια Η αλήθεια Ζαχαριάς Μίχας Εκδόσεις Defencenet σελ 12 3 ;Ίμια μια νομικοπολιτική προσέγγιση Παπαδόπουλος UNIVERSAL STUDIOS σελ 66 8

16 ριοχή των Δωδεκανήσων συμπεριλαμβανομένου και των βραχονησίδων Ίμια. Συγκεκριμένα αναφέρθηκε στην Ιταλοτουρκική Συνθήκη και στο συμπεριλαμβανόμενο σε αυτήν, πρωτόκολλο του 1932, όπως και στην Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων. Του 1947.Επισημάνθηκε επίσης ότι η Τουρκία προβαίνει για πρώτη φορά σε διεκδίκηση ελληνικού εδάφους και η συνέχιση αυτής της τακτικής, θα επηρεάσει δυσμενώς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Την Δευτέρα, 15 Ιανουαρίου 1996 παραιτείται ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ανδρέας Παπανδρέου, λόγω σοβαρής ασθένειας, ενώ την Τρίτη, 16 Ιανουαρίου 1996 το υπουργείο Εξωτερικών ζητεί από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας να λάβει μέτρα αυξημένης στρατιωτικής επαγρύπνησης και επιτήρησης, σε όλη την περιοχή των Ι- μίων. Το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας (ΓΕΕΘΑ) ανταποκρίνεται άμεσα. Την Δευτέρα, 22 Ιανουαρίου 1996 και κατόπιν ολοκλήρωσης των διαδικασιών, ορκίζεται η νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη. Τουρκικές εφημερίδες κατηγορούν την Ελλάδα για εποικισμό των ερημονήσων του Αιγαίου. Την επόμενη μέρα 23 Ιανουαρίου 1996 συνεκλήθη έκτακτη σύσκεψη στο πολιτικό γραφείο του πρωθυπουργού με συμμετοχή του Υπουργού Εξωτερικών και Δημόσιας Τάξης με θέμα που δεν δημοσιοποιήθηκε. Την Τετάρτη 24 Ιανουαρίου 1996 μεταδόθηκε από τηλεοπτικό κανάλι η απόρρητη ρηματική διακοίνωση της Τουρκίας της 29 Δεκεμβρίου Την Πέμπτη 25 Ιανουαρίου 1996 ο δήμαρχος της Καλύμνου, ο διοικητής του αστυνομικού τμήματος του νησιού και δύο κάτοικοι, ανήρτησαν με δική τους πρωτοβουλία την ελληνική σημαία στην ανατολική βραχονησίδα. 2.2 Κλιμάκωση Το Σάββατο, 27 Ιανουαρίου 1996 η κρίση κλιμακώνεται. Τούρκοι δημοσιογράφοι της τουρκικής εφημερίδας «Χουριέτ», δύο εκ των μελών της αποστολής θεωρείται ότι έχουν σχέση με την ΜΙΤ και τους έχει αφαιρεθεί η άδεια εισόδου στη Ελλάδα, μεταβαίνουν με ιδιωτικό ελικόπτερο και τηλεοπτική κάλυψη, στην Ανατολική Ίμια, όπου και προσγειώνονται στις Εκεί, αφαιρούν την ελληνική σημαία και ανυψώνουν στη θέση της την τουρκική. Η ενέργειά τους παρουσιάζεται σε τηλεοπτική εκπομπή τουρκικού τηλεοπτικού δικτύου. Η πράξη τους εμφανίζεται ως «ιδιωτική πρωτοβουλία» και, αρχικώς τουλάχιστον, αποδοκιμάζεται από το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών. Αργότερα η πρωθυπουργός της Τουρκίας δήλωσε «Δεν μπορούμε να επιτρέ- 9

17 ψουμε ξένη σημαία σε τουρκικό έδαφος. Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών δηλώνει ότι τα Ίμια είναι ελληνικά. 4 Την Κυριακή, 28 Ιανουαρίου 1996 το ελληνικό περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού «ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΙΙ» P70 κατά τη διάρκεια περιπολίας του στην περιοχή των Ιμίων στις 08.10, νωρίς το πρωί, εντοπίζει την τουρκική σημαία και την αφαιρεί. Ενημερώνεται το υπουργείο Εθνικής Άμυνας και δίνει εντολή για την άμεση αντικατάσταση της από ελληνική. Περί τις το περιπολικό «ΑΝΤΩΝΙΟΥ» P286 υψώνει την ελληνική σημαία. Τα δύο ελληνικά περιπολικά παρέμειναν στην περιοχή. Από τουρκικής πλευράς υπήρχαν δύο ακτοφυλακίδες. Το αντιτορπιλικό ΘΕΜΙΣΤΙΚΛΗΣ εγκαθιστά περιπολία στο ύψος της Τήλου. Παράλληλα έγινε ενημέρωση των πρεσβευτών της Ε.Ε, ΗΠΑ και Ρωσίας, όπως επίσης και άτυπο ΣΑΓΕ. (Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων) Στο συμβούλιο κρίθηκε απαραίτητη η φύλαξη της σημαίας, και γενικότερα η εγρήγορση και η επιτήρηση των τουρκικών δυνάμεων από τον Έβρο ως τα Δωδεκάνησα και την Κύπρο. Ζητήθηκε από τον ΑΓΕΣ (Αρχηγό Γενικού Επιτελείου Στρατού) η διάθεση ομάδας Ειδικών Δυνάμεων για την φύλαξη της σημαίας στα Α. Ίμια, μιας και η φύλαξη εδάφους είναι αρμοδιότητα του Στρατού. Αυτός αρνήθηκε επικαλούμενος αδυναμίες και ελλείψεις 5. Οι Δκτες ΑΣΔΕΝ (Ανώτερη Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού και Νήσων), Υ/ΓΕΕΘΑ (Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ), Διευθυντής ειδικών δυνάμεων του ΓΕΣ είχαν αντίθετη άποψη με τον ΑΓΕΣ. Λόγω της αρνητικής στάσης του ΑΓΕΣ ζητήθηκε και έγινε δεκτή από τον ΑΓΕΝ η διάθεση δύο ομάδων βατραχανθρώπων για τον σκοπό αυτό. Εγκρίθηκε από το Σ.Α (Συμβούλιο Άμυνας) το μεσημέρι της ίδιας ημέρας. Αποστολή των δυνάμεων στην περιοχή των Ιμίων ήταν η αναχαίτιση κάθε προσπάθειας αποβίβασης ξένων. Παράλληλα αυξήθηκε η ετοιμότητα στο σύνολο των Ε.Δ (Ενόπλων δυνάμεων) Από το μεσημέρι ξεκινάει «μπαράζ» ναυτικών επεισοδίων στην περιοχή των Ιμίων με την επαναλαμβανόμενη παραβίαση των ελληνικών χωρικών υδάτων από δύο τουρκικές ακταιωρούς, οι κυβερνήτες των οποίων αρνούνται να υπακούσουν στις διαταγές των κυβερνητών ελληνικών πολεμικών πλοίων που είχαν πλησιάσει στην περιοχή. 4 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ Ίμια Αποκαλύψεις Βλάσης ΕΚΔ ΔΟΥΡΕΙΟς ΙΠΠΟΣ σελ 14 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ

18 Οι βατραχάνθρωποι έφτασαν στην Κάλυμνο με ελικόπτερο του Στρατού και από εκεί επιβιβάστηκαν στην κανονιοφόρο «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ» P61 που κατευθύνθηκε στην περιοχή των Ιμίων. Η ομάδα διαιρέθηκε σε δύο υποομάδες των 7 αντρών. Το πρώτο στοιχείο θα αποβιβαζόταν στην Ανατολική Ίμια, ενώ το δεύτερο θα παρέμενε σε ετοιμότητα επί της κανονιοφόρου. Η αποβίβαση στη βραχονησίδα επρόκειτο να γίνει με ελαστική λέμβο, η οποία θα προσέγγιζε με κωπηλασία και όχι με τη χρήση εξωλέμβιου κινητήρα, ώστε η όλη ενέργεια να γίνει όσο το δυνατόν πιο αθόρυβα. Τελικά περί τις η αποβίβαση πραγματοποιήθηκε χωρίς να γίνει αντιληπτή από τα τουρκικά πλοία 6. Την Δευτέρα 29 Ιανουαρίου 1996 με το πρώτο φως τίθονται σε ετοιμότητα τμήμα των ειδικών δυνάμεων στην Κω και ελικόπτερα για την μεταφορά τους, ενώ παράλληλα ξεκίνησε η εθνική διακλαδική άσκηση επί χάρτου «Αλέξανδρος» με σενάριο ελληνοτουρκική κρίση στο Αιγαίο. Με τον τρόπο αυτόν τα επιτελεία βρίσκονταν ήδη σε ετοιμότητα. Στις 05.30, οι βατραχάνθρωποι αφήνουν την Ανατολική Ίμια και επιστρέφουν στον Πυρπολητή. Η ενέργεια έγινε κατόπιν πολιτικής εντολής που έβρισκε αντίθετο τον ΑΓΕΕΘΑ. ΣΤΙΣ 09:00 συσκέπτεται πάλι το ΣΑΓΕ και οι αρχηγοί συμφωνούν με την ά- ποψη του ΑΓΕΕΘΑ, περί αποστολής και πάλι των βατραχανθρώπων στη βραχονησίδα και στις 10:00 οι βατραχάνθρωποι που είχαν παραμείνει στην κανονιοφόρο α- ποβιβάζοται στην Ανατολική Ίμια. Επίσης υπήρχαν σε δεκαπεντάλεπτη ετοιμότητα δύο ελικόπτερα του ΣΞ και ομάδα καταδρομών στην Κω και φυσικά πλοία του ΠΝ. Στις 10:25 εκδόθηκε σήμα από το ΓΕΕΘΑ προς τα επιτελεία στο οποίο αναφερόταν ότι οι ομάδα των ΟΥΚ στα Ίμια είχε αποστολή την παρεμπόδιση αποβίβασης ξένων σε νησίδα και ότι επιτρέπεται η χρήση βίας για αυτοάμυνα και, σε περίπτωση μη συμμόρφωσης των επιχειρούντων, αποβίβαση. Επίσης η ομάδα των ΟΥΚ είχε αποστολή να αποτρέψει προσέγγιση τουρκικού ελικοπτέρου στη νησίδα Ίμια. Εγκρίθηκε η χρήση προειδοποιητικών βολών. Δυνάμεις καταδρομών βρίσκονται πλέον σε ετοιμότητα για άμεση αερομεταφορά στα Ίμια. 7 Το βράδυ της Δευτέρας 29 Ιανουαρίου αποδεσμεύτηκαν οι Κανόνες Εμπλοκής για ρίψη προειδοποιητικών βολών και ίση ανταπόδοση σε προκλήσεις Τούρκων 6 Τα Νέα συνέντευξη Υπχου Μούση σελ Ίμια Η αλήθεια Ζαχαριάς Μίχας Εκδόσεις Defencenet σελ 19 7 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ

19 στροφής πυροβόλων και ραντάρ πυροβολικού προς τα πλοία μας και σε ηλεκτρονικές παρεμβολές, ύστερα από προφορική έγκριση του Υπουργού και διαταγή του ΑΓΕΕΘΑ. Το μεσημέρι καλείται στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών ο Έλληνας πρεσβευτής στην Άγκυρα, όπου του επιδίδεται νέα ρηματική διακοίνωση 8 στην οποία αμφισβητείται ευθέως η ελληνικότητα των βραχονησίδων Ίμια, ζητείται η άμεση απομάκρυνση του στρατιωτικού αγήματος και η υποστολή της σημαίας και προτείνονται διαπραγματεύσεις. Όχι μόνο για τα Ίμια αλλά γενικά για την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων. Η Αμερικανική Κυβέρνηση συνέστησε ψυχραιμία και εξέφρασε την επιθυμία για την αποτροπή τυχών συγκεντρώσεων μεγαλυτέρων ναυτικών δυνάμεων στην περιοχή. Η τακτική εικόνα το μεσημέρι της Δευτέρας 29 Ιανουαρίου ήταν η ακόλουθη 9 : Ελληνική σημαία στα Α. Ίμια με τους βατραχανθρώπους επάνω. Ναυτική παρουσία με δύο περιπολικά στα Ίμια και με άλλα τέσσερα πλοία στην εγγύς περιοχή. Τέσσερις τουρκικές ακτοφυλακίδες στα Ίμια και τέσσερα πλοία κρούσης στη βάση Ακσάζ. Ελικόπτερο του ΣΞ την ημέρα περιπολούσε στην περιοχή. Βρίσκονταν σε δεκαπεντάλεπτη ετοιμότητα καταδρομείς σε παρακείμενη νήσο, για αποβίβαση κατόπιν διαταγής. Δύο ελικόπτερα Apachi ήταν έτοιμα στον Βόλο για μεταστάθμευση. Είχε αποδεσμευτεί ο Κανόνας Εμπλοκής για χρήση βίας εναντίον των επιχειρούντων αποβίβαση από θαλάσσης και αέρος σε ελληνικό έδαφος. Την Τρίτη 30 Ιανουαρίου 1996 οι Τούρκοι άρχισαν φανερά να κινούν μονάδες κρούσεως επιφανείας (φρεγάτες-πυραυλακάτους) τόσο από τα Δαρδανέλια, όσο και από το Ακσάζ προς την περιοχή των Δωδεκανήσων. Συγκεκριμένα 3 περιπολικά 2 φρεγάτες και πυραυλάκατοι κατευθύνονται στην περιοχή. Η συνολική ναυτική ισχύς της στην περιοχή είναι, έστω οριακά, ισχυρότερη από την αντίστοιχη τουρκική, σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Εθνικής Άμυνας. Η κατάσταση κλιμακώνεται και στον αεροπορικό τομέα με τις συνεχείς παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου μεταξύ Σάμου και Κω. Γύρω στις 04:30 πρωινή ώρα της Τρίτης το ΓΕΝ διατάχτηκε να αραιώσει σε επίκαιρες θέσεις μονάδες κρούσεως του ΠΝ και το ΓΕΣ να εφαρμόσει συγκεκριμένα μέτρα ετοιμότητας στα νησιά του ΝΑ Αιγαίου. 8 Ίμια μια νομικοπολιτική προσέγγιση Παπαδόπουλος UNIVERSAL STUDIOS σελ 69 9 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ

20 Από τις 09:00 της 30ής Ιανουαρίου, κατόπιν συνόδου του ΣΑΓΕ και του ΣΑ, ο ΑΓΕΕΘΑ αναλαμβάνει την επιχειρησιακή διοίκηση των δυνάμεων των Ενόπλων Δυνάμεων που εμπλέκονται στην κρίση. Αυτό σημαίνει ότι ο ΑΓΕΕΘΑ αναθέτει αποστολή κατευθείαν στους ΑΓΕΝ, διοικητή Στρατιάς, διοικητή ΑΣΔΕΝ και ΑΤΑ, οι οποίοι διευθύνουν τις επιχειρήσεις προς εκτέλεση της αποστολής που τους ανατίθεται. Το πρωί της ίδιας μέρας, μεταξύ των μελών του ΣΑΓΕ έγινε συζήτηση για την τοποθέτηση στρατιωτικού αγήματος και στα Δ. Ίμια, μια και υπήρχε ήδη ετοιμότητα για κάτι τέτοιο, αλλά δεν αποφασίστηκε, διότι επικρατούσε το πνεύμα της αποκλιμάκωσης. Στις 10:00 λαμβάνει χώρα η πρώτη τηλεφωνική συνομιλία του πρωθυπουργού με τον Αμερικανό Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον 10, και του υπουργού Εθνικής Άμυνας Γεράσιμου Αρσένη με τον Αμερικανό ομόλογό του Ουίλιαμ Πέρι. Η Ελλάδα εμφανίζεται πρόθυμη να αποσύρει το άγημα της ΜΥΚ που φύλαγε τη βραχονησίδα Ανατολική Ί- μια, όχι όμως και τη σημαία. Ο Ουίλιαμ Πέρι αναφέρει στον Γεράσιμο Αρσένη ότι οι ΗΠΑ αποσύρονται διότι δεν μπορούν να βοηθήσουν, σε μια προσπάθεια να δημιουργήσουν στην Ελλάδα την πεποίθηση ότι δεν μπορούν να αποτρέψουν τους Τούρκους εάν επιλέξουν τη χρήση στρατιωτικής βίας. Στις 10:45 πραγματοποιείται σύσκεψη στο γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή. Ο πρωθυπουργός, επέλεξε την αποφυγή χρήσης βίας στην περίπτωση που τα τουρκικά πολεμικά πλοία παραβίαζαν τα χωρικά ύδατα. 11 Στις 12:30 δόθηκε συνέντευξη από τους υπουργούς Άμυνας και Εξωτερικών, με πρόταση προς την Άγκυρα να απομακρυνθούν οι δύο στόλοι από την περιοχή για αποκλιμάκωση της κρίσης. Είχε προηγηθεί δήλωση του πρωθυπουργού: «Αν η Τουρκία αποσύρει τα πλοία της, τότε και εμείς θα αποσύρουμε τα δικά μας». Στην Άγκυρα ο Έλληνας πρέσβης συναντήθηκε με τον Τούρκο Υφυπουργό Εξωτερικών και αξίωσε τη διακοπή των παραβιάσεων των ελληνικών χωρικών υδάτων και του εναερίου χώρου, επισημαίνοντας τον κίνδυνο θερμού επεισοδίου. Ο Οϋμέν αξίωσε την επιστροφή στο «status quo ante», θέτοντας για πρώτη φορά το τρίπτυχο «αποχώρηση πλοίων - προσωπικού - σημαιών». Αργότερα, επιδόθηκαν στα Υπουργεία Εξωτερικών Ελλάδος και Τουρκίας α- μερικανικά «non papers» με κεντρική ιδέα την αποτροπή συγκεντρώσεως στην περιοχή και άλλων ναυτικών δυνάμεων. 10 Ίμια Η αλήθεια Ζαχαριάς Μίχας Εκδόσεις Defencenet σελ Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ

21 Στο επιχειρησιακό τομέα το 1ο Τάγμα Επιθετικών Ελικοπτέρων (1 ΤΕΕΠ), που εδρεύει στο Στεφανοβίκειο Μαγνησίας και επιχειρεί με τα επιθετικά ελικόπτερα AH- 64A Apache καθιστάτε ετοιμοπόλεμο μετά την έγκριση και εκτέλεση εσπευσμένων βολών σε ελληνικό έδαφος Ενόψει της, εκ μέρους της Τουρκίας, κλιμακώσεως της εντάσεως, ο ελληνικός στόλος απέπλευσε από τον Ναύσταθμο περί τις 11:00. Προοδευτικά η δύναμη πυρός άρχισε να αυξάνει και η Τουρκία αντικατέστησε τα μικρά πλοία με φρεγάτες. Έτσι ε- ντάθηκε η ανάπτυξη των στόλων των δύο χωρών στην περιοχή των Δωδεκανήσων Στις το μεσημέρι, στη θαλάσσια περιοχή γύρω από τα Ίμια έχουν αναπτυχθεί σημαντικές ναυτικές δυνάμεις και των δύο χωρών 12. Από ελληνικής πλευράς στην ευρύτερη περιοχή βρισκόντουσαν: Bόρεια των Ιμίων, η φρεγάτα τύπου Standard «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461, που η κρίση τη βρήκε να εκτελεί καθήκοντα πλοίου «σκοπούντος» στο δυτικό Αιγαίο. Ο κυβερνήτης της ανέλαβε καθήκοντα τοπικού διοικητή, Nότια των Ιμίων, το αντιτορπιλικό τύπου Charles F. Adams «ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ» D221, που επίσης εκτελούσε καθήκοντα «σκοπούντος» στο Κρητικό πέλαγος, Τρεις πυραυλάκατοι, οι «ΜΥΚΟΝΙΟΣ» P22 (στην Ψέριμο), «ΞΕΝΟΣ» P27 (στην Καλόλιμνο) και «ΣΤΑΡΑΚΗΣ» P29 (στην Κάλυμνο), καθώς και Oι κανονιοφόροι «ΠΥΡΠΟΛΗΤΗΣ» P57 και «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P61. Λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών τα μικρότερου εκτοπίσματος περιπολικά αποσύρθηκαν καθώς δεν μπορούσαν να επιχειρούν πλέον. Από τουρκικής πλευράς είχαν αναπτυχθεί τρεις φρεγάτες, δύο πυραυλάκατοι, δύο κανονιοφόροι και τέσσερα περιπολικά. Οι ναυτικές αυτές μονάδες δεν έμελλε να διαφοροποιηθούν κατά τη διάρκεια των επόμενων κρίσιμων 18 ωρών. Στο κεντρικό Αιγαίο είχε εντοπιστεί και παρακολουθείτο τουρκική ναυτική δύναμη αποτελούμενη από δύο φρεγάτες, ένα αντιτορπιλικό συνοδείας και δύο πυραυλακάτους. Το Πολεμικό Ναυτικό είχε ήδη αναπτύξει τρεις φρεγάτες, ένα αντιτορπιλικό και τέσσερις πυραυλακάτους. Οι Τούρκοι προέβησαν επίσης σε κινητοποιήσεις χερσαίων δυνάμεων στην ανατολική Θράκη, στη δυτική, νότια και νοτιοανατολική Τουρκία. Επίσης μεταστάθμευσαν στα δυτικά τουρκικά αεροδρόμια περί τα 40 ως 50 μαχητικά αεροσκάφη. 12 Ίμια Η αλήθεια Ζαχαριάς Μίχας Εκδόσεις Defencenet σελ 23 14

22 Από ελληνικής πλευράς μέχρι το μεσημέρι το ΓΕΕΘΑ θα διατάξει 13 την αποβίβαση των ομάδων αμφίβιων καταδρομών της Κω στη νήσο Καλόλιμνο, και την τήρηση δεκαπεντάλεπτης ετοιμότητας, όπως και την αύξηση της ετοιμότητας των ομάδων του ΕΤΑ και της 2ης ΜΑΛ στην Αττική σε 30 λεπτά και θα θέσει το 575 Τάγμα Πεζοναυτών (575 ΤΠΝ) σε ετοιμότητα δύο ωρών. Επίσης διατάχθηκαν τακτικές αναγνωρίσεις από την Πολεμική Αεροπορία, και αραίωση των ελικοπτέρων του στρατού σε Σάμο και Ρόδο. Τη χρονική αυτή περίοδο σε συνεδρίαση του τουρκικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας αποφασίζεται η διεξαγωγή της επιχείρησης «Δελφίνι 1». Δύο ομάδες βατραχανθρώπων μεταφέρονται αεροπορικώς στην Αλικαρνασσό από τη βάση τους στο Βόσπορο. Ταυτόχρονα δύο ελικόπτερα Black Hawk μεταφέρουν τον οπλισμό τους και τις ελαστικές τους λέμβους. Στις τουρκική τορπιλάκατος πλησιάζει την Ίμια και παρεμποδίζεται από ελληνικό περιπολικό. Όμως το τουρκικό πλοίο, αντί να απομακρυνθεί, επιχειρεί με ελιγμούς να πλησιάσει τη βραχονησίδα κινούμενο πλαγιομετωπικά. Παράλληλα ε- ντοπίζεται ελαστική λέμβος με στρατιωτικό προσωπικό και την τουρκική σημαία, η οποία επιχειρεί επίσης να προσεγγίσει. Τα ελληνικά περιπολικά την απωθούν. Το απόγευμα της Τρίτης 30 Ιανουαρίου προτάθηκε από τον ΑΓΕΕΘΑ στον υφυπουργό Άμυνας Ν. Κουρή να σταλεί στο Φαρμακονήσι ομάδα καταδρομέων, αλλά δεν το ενέκρινε και δόθηκε εντολή να υπάρξει μόνο ναυτική περιπολία. Η εντολή του υφυπουργού βρισκόταν σε συνέπεια με την πολιτική της μη κλιμάκωσης. Σε επίπεδο ΣΑΓΕ αποφασίστηκε η ανάκληση των δυνάμεων μας, βρίσκονταν σε συμμαχικές αποστολές εκτός ελληνικής επικράτειας μία φρεγάτα, δύο αεροσκάφη C-130 και ένας ενισχυόμενος λόχος μεταφορών. Από τον υπουργό Άμυνας, εγκρίθηκε η επιστροφή της φρεγάτας ΥΔΡΑ και την παραμονή των δύο C-130 σε δίωρη ετοιμότητα επιστροφής. Ο υπουργός Άμυνας ήθελε να περάσει πολιτικό μήνυμα προς τη συμμαχία. Επίσης ο ΑΓΕΝ θέτει θέμα αντικατάστασης των βατραχανθρώπων που βρίσκονταν στα Δυτ. Ίμια με άντρες του στρατού. Ο ΑΓΕΣ εκφράζει εν νέου αδυναμία να ικανοποιήσει το αίτημα, με την δικαιολογία ότι υπάρχουν εγγενείς αδυναμίες. Η φρουρά της νησίδας μένει ως έχει Ίμια Η αλήθεια Ζαχαριάς Μίχας Εκδόσεις Defencenet σελ 24 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ 564, Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ

23 Οι πολιτικές δηλώσεις κορυφαίων Τούρκων αξιωματούχων, η αύξηση ετοιμότητας των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων και η ανάπτυξη μονάδων του τουρκικού Ναυτικού στο Αιγαίο δεν άφηναν περιθώρια για αισιοδοξία αποκλιμάκωσης. Υπήρξε η εκτίμηση στο ΓΕΕΘΑ ότι η σύγκρουση βρίσκεται εν όψει. Έτσι κηρύσσονται μέτρα συναγερμού και ειδικών καταστάσεων. Διατάσσεται ανάληψη ετοιμότητας για απόπλου των μονάδων ενίσχυσης των νησιών και μετακίνηση αριθμού ελικοπτέρων Apachi με το πρώτο φως. Διατάσσεται αύξηση της ετοιμότητας των επιχειρησιακά διαθέσιμων ελικοπτέρων Apachi και εκτέλεση αεροπορικών αναγνωρίσεων στην περιοχή ενδιαφέροντος. Εντέλλεται ο απόπλους του υπολοίπου του στόλου. Επίσης πριν από τα μεσάνυχτα Ιανουαρίου διατάχτηκε με πρωτοβουλία του ΑΓΕΕΘΑ, χωρίς απόφαση ΚΥΣΕΑ, επιστράτευση τοπικών εφεδρειών στον Έβρο και στα ανατολικά νησιά. Τυπικά σταμάτησε και η διεξαγωγή της άσκησης επί χάρτου ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ-96, η οποία είχε ατονήσει από την προηγουμένη. Στις 30 Ιανουαρίου και ώρα 23:00 η εικόνα επιφανείας στην περιοχή Ιμίων είχε διαμορφωθεί ως εξής: Η Ελλάδα είχε μία φρεγάτα, ένα αντιτορπιλικό, τρεις πυραυλάκατοι, δύο κανονιοφόροι, δύο περιπολικά. Η Τουρκία είχε τρεις φρεγάτες, δύο πυραυλάκατοι, δύο κανονιοφόροι, δύο ακτοφυλακίδες. Το βληματικό δυναμικό επιφανείας ήταν: Ελλάδα πενήντα έξι βλήματα, Τουρκία σαράντα. Ως αποστολή της ομάδας των πλοίων της περιοχής Ιμίων είχε καθοριστεί «να απαγορεύσει την προσέγγιση τουρκικών πλοίων στη νησίδα προς αποβίβαση τουρκικού αγήματος. Σε περίπτωση εχθρικής ενέργειας εναντίον ημετέρου πλοίου να α- νταποδώσει με αποφασιστικότητα και καθοριστικό τρόπο» 2.3 Κορύφωση της Κρίσης Η κατάσταση στο Αιγαίο και στα Ίμια τα μεσάνυχτα Ιανουαρίου ήταν η ακόλουθη 15 : Στα Ίμια βρίσκονταν τα ΝΑΒΑΡΙΝΟ, ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ, τρεις πυραυλάκατοι, δύο κανονιοφόροι, δύο παράκτια περιπολικά, ομάδα βατραχανθρώπων στα Ίμια και δεύτερη ομάδα σε κανονιοφόρο της περιοχής. Οι Τούρκοι είχαν τρεις φρεγάτες, δυο πυραυλάκατους και δυο περιπολικά. Στο Κεντρικό Αιγαίο είχαν αναπτυχθεί τρεις φρεγάτες, ένα αντιτορπιλικό ανατολικά της Τήνου υπό τον διοικητή Δεύτερης Μοίρας Αντιτορπιλικών και τέσσερις πυραυλάκατοι (Χίος) υπό τον διοικητή Τρίτης Μοίρας Πυραυλακάτων. 15 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ

24 Τουρκικές μονάδες στην ίδια περιοχή ήταν δύο φρεγάτες και δύο αντιτορπιλικά συνοδείας στο στενό Άνδρου-Ικαρίας και δύο πυραυλάκατοι ΝΑ της Λέσβου, κινούμενα όλα τα πλοία προς Νότο. Η ομάδα πλοίων Κεντρικού Αιγαίου διατηρούσε πλεονέκτημα τακτικό και πυρός έναντι της αντίστοιχης τουρκικής. Είχε υπεροχή σε κατευθυνόμενα βλήματα περίπου τρία προς ένα. Από τις πυραυλακάτους μας στη Χίο είχαν στοχοποιηθεί τα τουρκικά πλοία που κινούνταν στο Κεντρικό Αιγαίο. Η κρίση έχει κορυφωθεί. Στη μετά τα μεσάνυχτα στις 31 Ιανουαρίου, πραγματοποιείται στο γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή κυβερνητική σύσκεψη. Αίσθηση προκαλεί η καθυστέρηση με την οποία έφτασε ο Υπουργός Άμυνας λόγω συμμετοχής του σε τηλεοπτική εκπομπή, του MEGA. 16 Από την αρχή της σύσκεψης ζητήθηκε από τον ΑΓΕΕΘΑ να εγκριθούν Κανόνες Εμπλοκής, μεταξύ των άλλων και αυτόν τον Κ.Ε που θα καθόριζε τις ενέργειες αντίδρασης των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στο ενδεχόμενο αποβίβασης Τούρκων σε βραχονησίδα και εγκατάσταση σημαίας σε αυτήν. Η απάντηση από τον Υπ. Άμυνας ήταν «Αρχηγέ, άφησε τώρα τους Κανόνες Εμπλοκής, εδώ έχουμε διαπραγματεύσεις» 17 Έτσι, δεν εξουσιοδοτήθηκαν περαιτέρω Κανόνες Εμπλοκής ούτε επικυρώθηκαν εκείνοι που είχαν τεθεί σε ισχύ με διαταγή ΑΓΕΕΘΑ και την έγκριση του υπουργού Άμυνας. Κατά τις τηλεφωνικές επικοινωνίες τόσο του Πρωθυπουργού αλλά και του Υ- πουργού Άμυνας με τους αντίστοιχους Αμερικάνους εκτός από την δέσμευση μη κλιμάκωσης τις κρίσης, είχε ήδη προκύψει συμφωνία για αποχώρηση των πλοίων και του αγήματος, δεν είχε προκύψει όμως συμφωνία για την σημαία. Ο ΑΓΕΕΘΑ εξέφρασε αντιρρήσεις στην απόσυρση της Ελληνικής σημαίας από ελληνικό έδαφος. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση του ΑΓΕΕΘΑ στον Πρωθυπουργό όταν ο τελευταίος τον ρώτησε αν είναι σημαντικό πράγμα για τις Ένοπλες Δυνάμεις η απόσυρση της σημαίας. Ο ΑΓΕΕΘΑ είπε: «Οι αξιωματικοί ορκιζόμαστε στη σημαία.» Η απάντηση του τελευταίου στον ΑΓΕΕΘΑ: «Είστε συναισθηματικός και υπερβολικός». Στις τη νύχτα αποπλέει από το ναύσταθμο η φρεγάτα «ΕΛΛΗ» F450, επί της οποίας επιβαίνει ο αρχηγός Στόλου. 16 Ίμια Η αλήθεια Ζαχαριάς Μίχας Εκδόσεις Defencenet σελ Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ

25 Στις το ΓΕΝ ενημερώνεται από τη φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 ότι δύο τουρκικά ελικόπτερα τύπου Black Hawk βρίσκονται στην περιοχή. Το ένα αιωρείται πλησίον της τουρκικής φρεγάτας «YAVUZ» F240 τύπου MEKO-200 Track 1 σε απόσταση μέτρων από τα Ίμια, ενώ ένα ακόμη υπερίπταται της «YAVUZ». Στις πραγματοποιείται τηλεφωνική επικοινωνία του Έλληνα υπουργού Άμυνας με τον Αμερικανό ομόλογό του Ουίλιαμ Πέρι. Ο Έλληνας υπουργός ενημερώνεται ότι επίκειται τουρκική επίθεση χωρίς να προσδιορίζεται ο τόπος και ο χρόνος. Στις το ΓΕΝ ζητεί από τις φίλιες ναυτικές μονάδες τη στοχοποίηση κάθε τουρκικού πλοίου και διατάζει την πλήρη ετοιμότητα διά παν ενδεχόμενον. Στις δίδεται νέα εντολή από το ΓΕΝ προς τη φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461. Συγκεκριμένα διατάχθηκε η κατ αρχήν ρίψη φωτοβολίδας στην περίπτωση που τα τουρκικά ελικόπτερα επιχειρήσουν να αποβιβάσουν προσωπικό σε ελληνική βραχονησίδα. Αν δεν αναστελλόταν η επιχείρηση, διατάχθηκε η ρίψη -σε δεύτερο χρόνο- προειδοποιητικών βολών, και ως τρίτη ενέργεια η κατάρριψη των ελικοπτέρων. Στις η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι τα ελικόπτερα είναι κοντά στην τουρκική φρεγάτα, που πλέον βρίσκεται μόλις 500 μέτρα από τα Ίμια. Στις 02:00 τα τουρκικά ελικόπτερα απομακρύνονται από την περιοχή και το ΓΕΝ εφιστά την προσοχή της φρεγάτας «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 για το ενδεχόμενο η α- πομάκρυνση των ελικοπτέρων να είναι παραπλανητική ενέργεια προκειμένου στη συνέχεια να εκτελεστεί αποβίβαση στο Φαρμακονήσι. Στις 02:17 ο επικεφαλής των βατραχανθρώπων ζητάει ενίσχυση της δεύτερης ομάδας που βρισκόταν σε κανονιοφόρο. Το ΓΕΝ δεν εγκρίνει. ΣΤΙΣ φθάνουν οι πρώτες πληροφορίες στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων (ΕΘΚΕΠΙΧ) περί κατάληψης των Δυτικών Ιμίων από Τούρκους καταδρομείς. Στις το ΓΕΝ γνωστοποιεί στη «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 ότι ίσως κάτι γίνεται στα Δυτικά Ίμια. Ζητά εξακρίβωση της κατάστασης και αναφορά. Ο υφυπουργός Άμυνας Ν. Κουρής, παρακολουθώντας την τακτική κατάσταση από το Κέντρο Επιχειρήσεων, διέταξε το ΓΕΝ στις 03:16, αποβίβαση της δεύτερης ομάδας βατραχανθρώπων στα Δ. Ίμια. Το ΓΕΝ ζητά από τη «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 να 18

26 διατάξει την κανονιοφόρο «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P61 να αποβιβάσει άμεσα την δεύτερη ομάδα των βατραχανθρώπων στα Δυτικά Ίμια. 18 Στις το ΓΕΝ γνωστοποιεί στη «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 ότι υπάρχει πληροφορία περί ύπαρξης 30 περίπου ατόμων στα Δυτικά Ίμια. Διατάζει την προσέγγιση της νησίδας από την κανονιοφόρο «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P61 πρώτα για διενέργεια ελέγχου με τον προβολέα και στη συνέχεια για αποβίβαση των βατραχανθρώπων. Στις 03:35 η ΕΥΠ ενημέρωσε τον πρωθυπουργό για τη δήλωση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών περί αποβίβασης Τούρκων κομάντος στα Δ. Ίμια Στις η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει έναρξη επιβίβασης της ομάδας των βατραχανθρώπων στη βάρκα που κατέβασε η κανονιοφόρος «ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ» P61. Ανέφερε επίσης ότι η ενέργεια θα ολοκληρωνόταν σε 30 λεπτά. Στις το ΓΕΝ ζητά από τη «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 άμεση αναφορά περί ύ- παρξης τουρκικού πλοίου κρατημένου στα Δυτικά Ίμια. Ζητούνται άμεσα πληροφορίες περί ύπαρξης ή μη προσωπικού στο νησί. Στις το ΓΕΝ ζητά την απογείωση του ελικοπτέρου της «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» για να ελέγξει την τυχόν ύπαρξη προσωπικού στη νησίδα πριν επιχειρηθεί η αποβίβαση των αντρών της ΜΥΚ. Στις ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ επιβεβαιώνει την κατάληψη της βραχονησίδας, προκαλώντας σύγχυση στην ελληνική πλευρά. Παράλληλα διαβιβάζεται μέσω του ίδιου διαύλου τουρκικό τελεσίγραφο: Σε περίπτωση προσβολής των Τούρκων κομάντος, αυτό θα σήμαινε αυτομάτως ολοκληρωτικό πόλεμο. Στο μεταξύ δόθηκε εντολή από τον Πρωθυπουργό για διεύρυνση της σύσκεψης με σύγκληση ΚΥΣΕΑ. 19 Στις 04:13 απογειώνεται το ελικόπτερο AB-212ASW «ΠΝ21» από την φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461. Στις η «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι το ελικόπτερο της βρίσκεται πάνω από τη νησίδα και αναμένει την αναφορά των αποτελεσμάτων της αναγνώρισης από το πλήρωμά του. Στις η ίδια φρεγάτα αναφέρει ότι το ελικόπτερο δεν έχει εντοπίσει ακόμη τίποτα. 18 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ Ίμια Αποκαλύψεις Βλάσης ΕΚΔ ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ σελ 19 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ

27 Στις η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι βρέχει στην περιοχή, η ορατότητα είναι χαμηλή και το ελικόπτερο προσπαθεί να εντοπίσει οτιδήποτε. Στις το ΓΕΝ γνωστοποιεί στη φρεγάτα ότι ο ίδιος ο πρωθυπουργός αναμένει την άμεση ενημέρωσή του για τα αποτελέσματα της αναγνώρισης του ελικοπτέρου. Στις 04:40 ο ΥΕΘΑ Νίκος Κουρής από το ΕΘΚΕΠΙΧ διατάσει την προετοιμασία σχεδίασης ανακατάληψης βραχονησίδας. Η προετοιμασία βέβαια διακόπηκε αργότερα. Στις η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι το ελικόπτερο έχει μέχρι στιγμής εκτελέσει τρεις διελεύσεις πάνω από τη νησίδα σε ύψος μέτρων, με αρνητικά αποτελέσματα εντοπισμού ατόμων. Στις η φρεγάτα «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι το ελικόπτερο εντόπισε άτομα πάνω στη Δυτική Ίμια και ότι πρόκειται για 10 περίπου Τούρκους καταδρομείς με μια τουρκική σημαία. Στις 05:00 ενημερώνεται ο ΑΓΕΕΘΑ ο οποίος ενημερώνει τον Πρωθυπουργό. Τότε φτάνει και η πληροφορία από τον ΑΓΕΝ για πιθανή πτώση του ελικοπτέρου, πιθανόν λόγω απώλειας προσανατολισμού. Στις η «ΝΑΒΑΡΙΝΟ» F461 αναφέρει ότι έχει απώλεια επικοινωνίας με το ελικόπτερο. Γνωστοποιεί ότι στην τελευταία επικοινωνία το ελικόπτερο ανέφερε κατάσταση έκτακτης ανάγκης («emergency») και βρισκόταν 1,5 μίλι βόρεια του σημείου ενδιαφέροντος Μετά την επιβεβαίωση του ελικοπτέρου ΑΒ-212 για την παρουσία Τούρκων στα Δ. Ίμια, το ΓΕΝ διέταξε την ακύρωση της αποβίβασης της δεύτερης ομάδας βατραχανθρώπων. Στις 05:15 ξεκινά η σύσκεψη της ολομέλειας του ΚΥΣΕΑ, με την συμμετοχή των Υπ Δημόσιας τάξης, Οικονομικών, Αιγαίου, και Μακεδονίας Θράκης 20. Ο Πρωθυπουργός ρώτησε τον ΑΓΕΕΘΑ τι εισηγείται. Από τις εισηγήσεις του αποκλείστηκαν ο ναυτικός βομβαρδισμός και αεροπορικός βομβαρδισμός, με την λογική ότι θα οδηγούσαν σε σύγκρουση. Στην συνέχεια ζητήθηκε από τον ΑΓΕΕΘΑ να αποβιβάσει ε- ντός σαράντα πέντε λεπτών, δηλαδή πριν λήξει το χρονικό όριο για λήψη πολιτικής απόφασης το οποίο ήταν η 06:00, καταδρομείς μεγαλύτερου αριθμού των Τούρκων, με αποστολή την σύλληψη τους. Ο ΑΓΕΕΘΑ απάντησε αρνητικά και ανέφερε ότι 20 Ίμια Αποκαλύψεις Βλάσης ΕΚΔ ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ σελ19 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ577 20

28 χρειαζόταν περισσότερος χρόνος. Μακριά από το ΕΘΚΕΠΙΧ δεν θα μπορούσε να ξέρει ούτε την τακτική κατάσταση που είχε διαμορφωθεί, έως τότε. Στις επιτυγχάνεται συμφωνία απεμπλοκής με τη διαμεσολάβηση του αμερικανικού παράγοντα και κοινή απόφαση για επαναφορά στην προηγούμενη της κρίσης κατάσταση («status quo ante»). Συμφωνήθηκε η αποχώρηση του συνόλου των ναυτικών μονάδων και των δύο χωρών από την επίμαχη περιοχή. Στη συμφωνία περιλήφθηκε επίσης και η απομάκρυνση της ελληνικής σημαίας από τη Δυτική Ίμια. Απώλειες από την ελληνική πλευρά το ελικόπτερο «ΠΝ21» του Πολεμικού Ναυτικού, το οποίο κατέπεσε στην θάλασσα κατά τη διάρκεια διατεταγμένης αποστολής στα Ίμια. Αποτέλεσμα, ο θάνατος των τριών μελών του πληρώματος, του κυβερνήτη υποπλοίαρχου Χριστόδουλου Καραθανάση, του συγκυβερνήτη υποπλοίαρχου Παναγιώτη Βλαχάκου, και του χειριστή ραντάρ αρχικελευστή Έκτορα Γιαλοψού. 21

29 Κεφάλαιο 3 Πτυχές της υψηλής στρατηγικής των εμπλεκομένων χωρών. Θα ήταν σκόπιμο σε αυτό το σημείο να εξετάσουμε τις γενικότερες στρατηγικές τοποθετήσεις των εμπλεκομένων χωρών. 3.1 Τουρκία Η Άγκυρα από την επομένη της υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης (1923) κατάρτισε ένα σχέδιο εδαφικής επέκτασης εις βάρος των γειτονικών χωρών, με πρώτη την Ελλάδα 21. Οι κεμαλικοί, παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις του ιδρυτού της Τουρκικής Δημοκρατίας, θεώρησαν ότι η συνθήκη αυτή αδικεί το τουρκικό έθνος, γιατί εγκαθιστά έναν στρατηγικό κλοιό νότια και δυτικά της Ανατολίας, ο οποίος "περισφίγγει" στρατηγικά τη χώρα τους. Γνωρίζουμε ότι στόχος της Άγκυρας είναι η δημιουργία μιας "ζώνης ασφαλείας" δυτικά της Ανατολίας, η οποία να περιλαμβάνει και τα ελληνικά νησιά 22. Η υψηλή στρατηγική της Τουρκίας είναι να εκμεταλλευθεί τις διεθνείς ανακατατάξεις μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ώστε να διευρύνει την επιρροή της στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή και κυρίως στο Καύκασο και στην Κεντρική Ασία. Τα σχέδια της Τουρκίας συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό με τη στρατηγική της Δύσης (ειδικά για την περιοχή του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας), στο μέτρο που η γείτονα χώρα εμφανίζεται ως παράγοντας σταθερότητας και ο κύριος υποστηρικτής των συμφερόντων των ισχυρών. Στην κρίση των Ιμίων, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις η Τουρκία ακολούθησε την στρατηγική εκβιασμού που συνίσταται στο να προβάλλονται απαιτήσεις προς ι- 21 ΑΙΓΑΙΟ Η μακροχρόνια διαμάχη και ο ρόλος των αμερικάνων Νίκος Κουρής Εκδ. ΛΙΒΑΝΗ σελ Δήλωση ΥπΕξ Τουρκίας Φατίν Ρουστού Ζορλού στην συνδιάσκεψη του για το κυπριακό: «τα ανατολικά νησιά του Αιγαίου (Λέσβος Σάμος) περικλείουν τα παράλια της Ανατολίας στο Αιγαίο. Τα νησιά αυτά κατέχουν θέσεις στις προσβάσεις εισβολής στην Ανατολία και αποτελούν προφυλακή για την άμυνα της σε περίπτωση επίθεσης.» Από το ΑΙΓΑΙΟ Η μακροχρόνια διαμάχη και ο ρόλος των Αμερικάνων Νίκος Κουρής Εκδ. ΛΙΒΑΝΗ σελ

30 κανοποίηση από τον αντίπαλο, οι οποίες συνοδεύονται και με απειλές τιμωρίας στην περίπτωση μη ικανοποίησης τους. Τη στρατηγική αυτή επιλέγουν, συνήθως, χώρες που έχουν επεκτατικά σχέδια και που θέλουν να ανατρέψουν το status quo. Η πλευρά που εκβιάζει έχει το πλεονέκτημα να αποφασίζει το επόμενο βήμα της, ανάλογα με την αντίδραση του εκβιαζόμενου. Στην συγκεκριμένη κρίση η Τουρκία προσπαθεί να βάλει το θέμα των Ιμίων σε μεγαλύτερο πακέτο ελληνοτουρκικής διμερούς διαπραγμάτευσης. Και αυτό συμβαίνει διότι είναι νομικά ανίσχυρη στην επιχειρηματολογία της για τουρκική κυριαρχία επί των Ιμίων και βλέπει κέρδη από μεγαλύτερο παζάρι Ελλάδα Η υψηλή στρατηγική της Ελλάδος χαρακτηρίζεται από έλλειψη μακροχρόνιων στόχων και έλλειψη ιεράρχησης. Στην ουσία υπάρχει έλλειψη συντονισμού στις επιμέρους πτυχές της εξωτερικής αμυντικής, οικονομικής, πολιτιστικής, βιομηχανικής και τεχνολογικής στρατηγικής στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου σχεδίου. Επειδή δεν υ- πάρχει ένα «σφαιρικό στρατηγικό σχέδιο», πτυχές της οικονομικής πολιτικής (π.χ ε- νεργειακή και τουριστική συνεργασία με την Τουρκία), συγκρούονται με πτυχές της αμυντικής πολιτικής (π.χ στρατηγική ανάσχεση της Τουρκίας) ή οι μακροχρόνιοι στόχοι (π.χ καθιέρωση της Ελλάδας ως κέντρου των Βαλκανίων ) συγκρούονται με τους βραχυχρόνιους (π.χ ονομασία των Σκοπίων). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ελλάδα δεν έχει ξεκάθαρη υψηλή στρατηγική, με τον κατευνασμό και την εξισορρόπηση της ισχύος του αντιπάλου να αποτελούν βασικές της επιλογές. Με τον τρόπο αυτό η Ελλάδα προσπαθεί να αποτρέψει την Τουρκία και να διατηρηθεί το υπάρχον status quo, ενώ αντίθετα η Τουρκία με τον πειθαναγκασμό προσπαθεί να αναθεωρήσει την υπάρχουσα κατάσταση. Η αποτροπή και ο πειθαναγκασμός έχουν ένα κοινό γνώρισμα, την απειλή χρήσης βίας. Όσο αφορά την Ελλάδα η αξιοπιστία της αποτρεπτικής απειλής εξαρτάται από το κατά πόσο μπορεί να πείσει ότι διαθέτει στρατιωτική ικανότητα να προκαλέσει δυσανάλογα μεγάλο κόστος στην Τουρκία και τη θέληση να χρησιμοποιήσει την ικανότητα αυτή, όποτε χρειασθεί. Παρότι η Ελλάδα την περίοδο της κρίσης διέθετε στρατιωτική ικανότητα, έδειξε ανίκανη να αποτρέψει την αλλαγή του status quo. Και όταν αυτό παραβιάστηκε δεν χρησιμοποίησε βία έστω και περιορισμένα, τοπικά και παρα- 23 Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες Χ. Λυμπέρης ΕΚΔ ΠΟΙΟΤΗΤΑ σελ