Προπτυχιακή Εργασία. Αντωνίου Μαρία. Το Δημοψήφισμα στην Κύπρο ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Transcript

1 Προπτυχιακή Εργασία Αντωνίου Μαρία Το Δημοψήφισμα στην Κύπρο ΠΡΟΛΟΓΟΣ Δημοψήφισμα, είναι η κρατική απόφαση που λαμβάνεται από το εκλογικό σώμα, ως ανώτατο όργανο του κράτους, για βασικά θέματα και σύμφωνα με τις συνταγματικές αρχές, που διέπουν τη γραπτή ψήφο και ψηφοφορια. Ετυμολογικά η σύνθετη λέξη «δημοψηφισμα» προέρχεται από τις λέξεις «δήμος», που σημαίνει λαός, και «ψηφίζω», που σημαίνει αποφασίζω. Δημοψήφισμα, κατά την ουσιαστική έννοια του όρου, είναι η απόφαση του λαού. Συμπίπτει, δηλαδή με το ουσιαστικό περιεχόμενο της απόφασης που λαμβάνει ο λαός. Δημοψήφισμα, κατά την τυπική έννοια του όρου, είναι η διαδικασία με την οποία οδηγείται ο λαός να λάβει την απόφαση του. Στην Κύπρο το δημοψήφισμα ως θεσμός και ιδέα του Δημοκρατικού πολιτεύματος, δεν απαντάται στη Συνταγματική έννομη τάξη, δεν υπάρχει στο Σύνταγμα της διάταξη στην οποία να κατοχυρώνεται ο θεσμός του δημοψηφίσματος, όπως συμβαίνει στο Ελληνικό Σύνταγμα, στο άρθρο 44 παρ.2. Παρόλα αυτά ο θεσμός του δημοψηφίσματος υιοθετήθηκε στην κυπριακή πρακτική σε δύο κορυφαίες ιστορικές περιπτώσεις, το 1950 και το Βέβαια, περισσότερο βάρος δίνεται στο δημοψήφισμα που διενεργήθηκε το 2004, το οποίο συνάδει περισσότερο με τη σύγχρονη μορφή του θεσμού. Το δημοψήφισμα του 2004, ως συνταγματικό, αναφερόταν στη θέσπιση Συντάγματος στο σύνολο του καθώς και στην αλλαγή της πολιτειακής δομής της Κύπρου. Η απόφαση του λαού είχε έντονο δεσμευτικό χαρακτήρα (αποφασιστικό δημοψήφισμα) και εμφανίστηκε με την υποχρεωτική του μορφή. Στην εργασία που ακολουθεί, αναλύονται λεπτομερώς τα δύο δημοψηφίσματα και πολλές πτυχές του θέματος καθώς και το γενικό κλίμα που επικρατούσε πριν, κατα τη διάρκεια και μετά τα δημοψηφίσματα. Με αυτό τον τρόπο αποδίδονται πολλές παράμετροι του θέματος, όπως οι ιστορικές συγκυρίες που επικρατούσαν στην Κύπρο κατά τις περιόδους αυτές, το πολιτικό και κοινωνικοοικονομικό σκηνικό, ο τρόπος με τον οποίο διεξήχθησαν τα δημοψηφίσματα αλλά και τα αποτελέσματα και η απήχηση που είχαν. ΚΕΦ.1: ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ 15ΗΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ Α. ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ : Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος άλλαξε ριζικά το πολιτικό και γεωγραφικό σκηνικό σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι ευρωπαϊκές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις βγήκαν από τον πόλεμο σοβαρά εξασθενημένες, ενώ παράλληλα άρχισε να κάνει τη δυναμική εμφάνιση του ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός. Η ανάγκη όμως για ρύθμιση των εθνικών ζητημάτων προέβαλλε αδήριτη μετά το τέλος του πολέμου και υπό το νέο πνεύμα ελευθερίας της εποχής. Η Κύπρος τη μεταπολεμική περίοδο βρισκόταν σε κακή οικονομική κατάσταση με χιλιάδες άλυτα προβλήματα, αλλά και αποφασισμένη να ζητήσει την «εξαργύρωση» την δικών της θυσιών. Φυσικά ήταν τύχη για την Κύπρο το γεγονός, ότι εκτός από μεμονωμένους βομβαρδισμούς δεν γνώρισε τη φρίκη και την καταστροφή που υπέστησαν άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η Κύπρος πρόσεφερε όλα όσα μπορούσε στο πλευρό του αγγλικού στρατού, σ έναν πόλεμο που γινόταν στο όνομα της Ελευθέριας και της Ανεξαρτησίας των λαών και δεν ζητούσε τίποτα περισσότερο από την ελευθερία την οποία εδικαιούτο. Από πλευράς Ελληνικών κυβερνήσεων ούτε κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά ούτε και μετά το τέλος του, δεν είχε τεθεί θέμα εθνικής διεκδίκησης της Κύπρου, αφού βρισκόταν υπό Αγγλική κατοχή. Συγχρόνως έφθαναν πληροφορίες στο νήσι ότι στο Λονδίνο ήδη εκπονούνταν κάποια σχέδια που κάθε άλλο παρά ικανοποιούσαν τους πόθους και τις προσδοκίες του Κυπριακού Ελληνισμού. Αντιπροσωπεία των Κυπρίων έφθασε τότε στο Λονδίνο και υπέβαλε υπόμνημα στον υπουργό Αποικίων. Η απάντηση του ήταν πως δεν υπήρχαν σκέψεις για μεταβολή του καθεστώτος στο νησί. Συμβουλεψε μάλιστα τους Κυπρίους να ζητήσουν αυτοδιοίκηση αντί της ενώσεως με την Ελλάδα. Οι Κύπριοι όμως απαντούσαν κατηγορηματικά ότι μοναδική λύση ήταν η ένωση.

2 Στο εσωτερικό της Κύπρου η ηγεσία της Εκκλησίας ανασυγκροτήθηκε και αναδιοργανώθηκε με σκοπό να τεθεί επι κεφαλής του ενωτικού αγώνα, με Αρχιεπίσκοπο το Λεόντιο. Παράλληλα επικρατούσαν τα κομματικά πάθη και μίση, οι δε συκρούσεις μεταξύ δεξιών και αριστερών ήταν συχνές. Το εργατικό κίνημα αγωνιζόταν για ανθρώπινες συνθήκες ζωής κι ο αγώνας του πήρε μεταξύ άλλων και τη μορφή μεγάλων απεργιών. Μάλιστα οι μεγαλύτεροι απεργιακοί αγώνες κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας έγιναν επι κυβέρνητείας του λόρδου Γουίνστερ και ιδίως κατά το Η ΔΙΑΣΚΕΠΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ Οι Βρεττανοί, ενώ απέκλειαν ρητά την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, αποφάσισαν τη σύγκληση της λεγόμενης Διασκεπτικής Συνέλευσης για εισαγωγή στην Κύπρο ενός Συντάγματος. Ο λόρδος Γουίνστερ ανήγγειλε την έναρξη της Διασκεπτικής Συνέλευσης με διάγγελμά του προς τον Κυπριακό λαό, στις 9 Ιουλίου Η πρόσκληση απευθυνόταν προς τους διάφορους ηγετικούς παράγοντες του τόπου, συνδικαλιστικούς φορείς, προσωπικότητες και δημάρχους. Πρόεδρος είχε οριστεί ο αρχιδικαστής της Κύπρου σερ Έντουαρντ Τζάκσον. Η πρόταση απερρίφθη αμέσως από την Εκκλησία αλλά έγινε αποδεκτή απο την κυπριακή αριστερά, το ΑΚΕΛ. Επίσης αποδέκτηκαν την πρόσκληση και οι Τουρκοκύπριοι. Η Διασκεπτική Συνέλευση πραγματοποιήθηκε το Νοέβριο του 1947 και συνέχισε τις εργασίες της τον Μάιο του 1948, αφού στο μεσοδιάστημα έγιναν διαβουλεύσεις στην Κύπρο και στο Λονδίνο. Κατά τη διάρκεια των εργασίων της Συνέλευσης, υπεβλήθησαν συνταγματικές προτάσεις τόσο από την Βρεττανική κυβέρνηση όσο και από τους Ελληνοκύπριους αριστερούς εκπροσώπους, οι οποίοι μαζί με το νέο Σύνταγμα ζητούσαν αυτοκυβέρνηση του νησιού. Μετα τη διακοπή της Συνελεύσεως στις 20 Μαρτίου 1948 οι Βρεττάνοι υπέβαλαν σχέδιο Συντάγματος που προνοούσε μεταξύ άλλων τη δημιουργία Νομοθετικού Συμβουλίου (Βουλής) με εκπροσώπηση της Ελληνοκυπριακής πλειοψηφίας και της Τουρκοκυπριακής μειοψηφίας με βάση την πληθυσμιακή τους αναλογία, καθώς και Εκτελεστικό Συμβούλιο, με συμβουλευτικό μόνο χαρακτήρα. Η Κύπρος θα παρέμενε υπό Αγγλική κατοχή και οι σημαντικότερες εξουσίες θα περέμεναν στα χέρια του Άγγλου κυβερνήτη. Το σχέδιο αυτό απερρίφθη από τους Έλληνες εκπροσώπους πλήν τριών ανεξάρτητων κι έγινε αποδεκτό από τους Τούρκους. Στις 12 Αυγούστου 1948, η Διασκεπτική τερμάτισε τις εργασίες της και θεωρήθηκε αποτυχημένη. Οι Βρεττανοί δεν δοκίμασαν να προχωρήσουν στην εφαρμογή του Συντάγματος, αφού δεν έγινε αποδεκτό από την πλειοψηφία του λαού. Η Δεξιά δεν το ήθελε απο την αρχή και η Αριστερά το καταψήφισε. Το ΑΚΕΛ μετά από τη συνάντηση εκπροσώπων του με τον Γενικό Γραμματέα του ΚΚΕ, Νίκο Ζαχαριάδη, δέχτηκε τις πιέσεις του να υιοθετήσει μια νέα γραμμή που ταυτιζόταν με αυτήν της Δεξιάς και της Εθνάρχουσας Εκκλησίας με σύνθημα το «λεύτερη Κύπρος σε λεύτερη Ελλάδα». Ο Ζαχαριάδης είχε τη λανθασμένη βεβαιότητα ότι σύντομα θα κυριαρχούσε σε μια κομμουνιστική Ελλάδα, έτσι ήθελε και την Κύπρο. Το ΑΚΕΛ αμέσως εγκατέλειψε τη θέση της αυτοκυβέρνησης-ενώσεως και υιοθέτησε τη γραμμή της αμέσου ενώσεως και μόνον της ενώσεως. Όποια όμως και να ήταν πλέον η θέση του ΑΚΕΛ, η διάσπαση και η αντιπαράθεση μεταξύ Δεξιας και Αριστεράς ηταν δεδομένη και έντονη. Παρόλα αυτά και οι δύο παρατάξεις δραστηριοποιήθηκαν και αγωνίστηκαν για την προώθηση των εθνικών επιδιώξεων και τη λύση του Κυπριακού προβλήματος, η κάθε μια συμφωνία με το ιδιαίτερο περιεχόμενο που προσέδιδε σ αυτες. Η ηγεσία όμως του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του Κυπριακού Ελληνισμού περιήλθε στα χέρια της Εθναρχουσας Εκκλησίας, αποκλείοντας κάθε συνεργασία με την αριστέρα. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ Τον Αρχιεπίσκοπο Λεόντιο, ο οποίος πέθανε τον Ιούλιο του 1947, διαδέχτηκε ο Μακάριος ο Β. Ενώ ο Λεόντιος δήλωνε από το 1944 ότι θεωρούσε αναγκαία και απαραίτητη τη συνεργασία με την αριστερά και με το ΑΚΕΛ, για το οποίο ήταν πεπεισμένος ότι ήθελε την Ενωση, ο Μακάριος Β απέκλειε κάθε αριστερό από τη συγκρότηση του Εθναρχικού Συμβουλίου λίγα χρόνια αργότερα. Το Εθναρχικό Συμβούλιο θα επιτελούσε το καθοδηγητικό έργο του ενωτικού αγώνα. Ετσι συγκροτήθηκε μια τετραμελής εκτελεστική επιτροπή, που ονομάστηκε Γραφείο της Εθναρχίας, με πρόεδρο το νεοεκλεγέντα μητροπολίτη Κιτίου Μακάριο, ο οποίος από τη θέση του αυτή ανέλαβε όλο το βάρος του εθνικού αγώνα του Κυπριακού λαού. Το Γραφείο της Εθναρχίας κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες προς την εκσυγχρόνιση όλου του οργανωτικού μηχανισμού και παράλληλα συνέστησε οργανώσεις νεολαίας όπως ήταν η Ορθόδοξος Χριστιανική Ενωση Νέων (ΟΧΕΝ) και αργότερα η Παγκυπριακή Εθνική Οργάνωση Νέων (ΠΕΟΝ), εξέδωσε περιοδικά όπως το «Η Ελληνική Κύπρος» κ.α. Η πρώτη εντυπωσιακή εμφάνιση-επίθεση της Εθνάρχουσας Εκκλησίας της Κύπρου έγινε στις 3 Οκτωβρίου 1948 με μεγάλο παγκύπριο συλλαλητήριο που οργανώθηκε στη Λευκωσία, στο στάδιο ΓΣΠ. Ο Κιτίου Μακάριος, ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ ήταν ο κύριος ομιλητής. Με την πρώτη του πολιτική ομιλία κατέκλυσε τις καρδιές όλων με αισιοδοξία για την ανάσταση της Κύπρου και τους κάλεσε να συνδράμουν στον αγώνα για την πολυπόθητη ένωση με την Μητέρα Ελλάδα. «Ο εθνικός παλμός που δυνατά κτυπάει στα πατριωτικά μας στήθη έγινε σήμερα μεγαλόφωνον εγερτήριον σάλπισμα και πολύφωνον εμβατήριον, που μας

3 ξεσήκωσεν από κάθε γωνίαν της Ελληνικής Μεγαλονήσου μας και με τον ήχον της θείας μουσικής του μας έφερε εις το Στάδιον της Κυπριακής πρωτεύουσας. Και το ξεχείλισμα της Ελληνικής μας ψυχής από ένα ασυγκράτητον αίσθημα και ακράτητον και ασίγαστον πόθον μετέβαλε τον χώρο αυτόν εις απέραντον ανθρωποθάλασσα που υψώνει σαν γιγάντια βοερά κύματα την φωνή της, για να εκδηλώση και διακηρύξη εις τους καταδυναστεύοντας κυριάρχους και τον κόσμον ολόκληρον τον ασίγαστον αυτόν πόθον, που σαν ηφαίστειο άσβεστο κοχλάζει στα εσώτερά μας και που δεν είναι άλλος από τον αιωνόβιον πόθον μας της εθνικής απολυτρώσεως και της ενώσεως μας με την Μεγάλη Ελληνική Μητέρα. Το σημερινόν παλλαϊκόν συλλαλητήριον, ξέσπασμα ενός δούλου λαού με αδούλωτον ψυχήν, είναι κολυμβήθρα μιάς εθνικής αναβαπτίσεως και η απαρχή νέων αγώνων για την εθνικήν μας αποκατάστασην». Στην ίδια συγκέντρωση ο Μακάριος ο Β κατέλιπε την πολιτική του διαθήκη ολόλευκος και βιβλικός στην εμφάνιση, με τρεμάμενη φωνή από τα χρόνια αλλά και από τη συγκίνηση. Ο παλαιός αγωνιστής και γηραιός τώρα αρχιεπίσκοπος έκλεισε την ομιλία του με τα εξής: «Το επ εμοί, και εις τας δυσμάς του επιγείου βίου μου ευρισκόμενος, δεν παύω να ικετεύω τον πανάγαθον Θεόν όπως, πρίν κλείσω τους οφθαλμούς, μοι παράσχη την υπερτάτην ευτυχίαν να ίδω ελευθέραν την πατρίδα μου. Και πιστεύω, ότι θ αξιωθώ να ευλογήσω την Ενωσιν. Αλλ εάν αι ανεξερεύνηται βουλαί του Κυρίου με καλέσουν εις την ατελεύτητον ζωήν ενωρίτερον, μίαν προς πάντας υμάς και σύμπαντα τον ευσεβή και φιλόπατριν κυπριακόν λαόν αφήνω υποθήκην, την οποίαν και εξορκίζω πάντας να τηρήσετε: - Να παραμείνητε πιστοί εις τον Θεόν και την Ελλάδα και να συνεχίσητε αγωνιζόμενοι όλη ψυχή και δυνάμει δια την ελευθερίαν με μοναδικόν και αναλλοίωτον σύνθημα την Ενωσιν και μόνον την Ενωσιν». Αλλά αυτές τις ιστορικές ώρες ο Ελληνισμός ήταν διχασμένος για μια ακόμη φορά. Στην Ελλάδα εμαίνετο ο εμφύλιος πόλεμος που μοιραία επηρέαζε σοβαρά και τους Ελληνες της Κύπρου. Στην Κύπρο ήταν έντονη η αντιπαράθεση Δεξιάς και Αριστεράς, η δε Ιερά Σύνοδος υπο την προεδρία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Β, στις 13 Ιουνίου 1948 καταδίκασε τον κομμουνισμό και εξέδωσε σχετική εγκύκλιο. Επιπλέον η ηγεσία της Εθνάρχουσας Εκκλησίας της Κύπρου παρουσιάζετο ιδιαίτερα βασιλόφρων. Σε αντίθεση μάλιστα με τους δύο προκατόχους του, Λεόντιο και Κύριλλο Γ που εκπροσωπούσαν κι εξέφραζαν τη διαλλακτικότερη παράταξη των Ελληνοκυπρίων, ο Μακάριος Β επέβαλε την πολιτική γραμμή της μη συνδιαλλαγής με τους Αγγλους κυρίαρχους, της μη αποδοχής, ούτε καν συζητήσεως, οποιασδήποτε πρότασης τους για Σύνταγμα και παροχή κάποιων ελευθεριών και της ακλόνητης εμμονής στο αίτημα της αμέσου ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα. Επηρεαζόμενος και από τον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα, επετέθη και κατά των Κυπρίων κομμουνιστών με τους οποίους δεν δεχόταν καμία συνεργασία. Την πολιτική του Μακαρίου Β υποστήριζαν και ακολουθούσαν όλες οι δεξιές οργανώσεις και συντεχνίες, οι οποίες αναδιοργανώθηκαν και το 1948 ίδρυσαν τη Συντονιστική Επιτροπή Κυπριακού Αγώνα (ΣΕΚΑ) για την καλύτερη προώθηση του ενωτικού αγώνα. Εν τω μεταξύ το ΑΚΕΛ, μετά τις απορριπτικές απαντήσεις που δέκτηκε από την Εθναρχία για συνεργασία, αποφάσισε να κινηθεί προς τη διεθνοποίηση του Κυπριακού προβλήματος. Εστειλε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ένα υπόμνημα στο οποίο αναφερόταν η ομόφωνη επιθυμία του Ελληνισμού της Κύπρου για ένωση με την Ελλάδα προτείνοντας, σε περίπτωση αμφιβολίας, τη διενέργεια ενός δημοψηφίσματος υπο την επίβλεψη του ΟΗΕ. Παράλληλα το ΑΚΕΛ στέλνοντας μια επιστολή προς τον Ελληνα πρωθυπουργό, Αλέξανδρο Διομήδη, γνωστοποιούσε την αποστολή του υπομνήματος προς τον ΟΗΕ εκφράζοντας τους λόγους για τους οποίους προέβη σ αυτή την κίνηση, που ήταν η παραβίαση όλων των αρχών για την αυτοδιάθεση των λαών εκ μέρους της Μεγάλης Βρεττανίας καθώς και η αδυναμία της Ελληνικής κυβέρνησης όσο και όλων των προηγούμενων να θέσουν επίσημα το Κυπριακό ζήτημα. Τόνισε ακόμα την ανάγκη υποστήριξης της Κύπρου από την Ελλάδα για τον πανελλήνιο πόθο της ένωσης. Στη συνέχεια το ΑΚΕΛ αφού δημοσίευσε ολόκληρο το κείμενο του υπομνήματος, ανακοίνωσε τη διοργάνωση μέσα στο Δεκέμβριο, ενωτικών εκδηλώσεων σε ολόκληρο το νησί, που θα περιελάμβαναν συγκεντρώσεις, ομιλίες, διάδηλώσεις και μαζική προσυπογραφή ψηφισμάτων υπέρ της ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα. Γ. Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΑΓΓΕΛΙΑ ΤΟΥ ΕΝΩΤΙΚΟΥ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ Μετά την εξαγγελία του ΑΚΕΛ για προσυπογραφή ψηφισμάτων υπέρ της ενώσεως Κύπρου Ελλάδος, η κυπριακή δεξιά καταδίκασε την πρωτοβουλία. Σε συνεδρίαση του Γραφείου της Εθναρχίας, στις 18 Νοεμβρίου 1949, ο μητροπολίτης Κιτίου Μακάριος εισηγήθηκε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για ν αποφανθεί ο λαός πάνω στο εθνικό αίτημα. Η Εθναρχία θέλοντας ν αναλάβει η ίδια τη διεξαγωγή ενωτικού δημοψηφίσματος αποκλείοντας την αριστερά, απεδέχθη ομόφωνα την εισήγηση με απόφαση της την 1η Δεκεμβρίου 1949, γνωστοποιώντας την και στο λαό. Στις 8 Δεκεμβρίου κυκλοφόρησε μια Εθναρχική εγκύκλιος σχετικά με το δημοψήφισμα, που έφερε τις υπογραφές του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Β, των επισκόπων Πάφου Κλεόπα, Κιτίου Μακαρίου και Κερύνειας Κυπριανού, καθώς και του χωρεπισκόπου Σαλαμίνας Γενναδίου. Μετά την εξαγγελία της διενέργειας ενωτικού δημοψηφίσματος από την Εθναρχία το ΑΚΕΛ, αν και δεν είχε ζητηθεί η συνεργασία του, ανακάλεσε τις δικές του ενωτικές εκδηλώσεις και υποστήριξε το δημοψήφισμα.

4 Στις 12 Δεκεμβρίου 1949 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Β έστειλε επιστολή στον Άγγλο κυβερνήτη της Κύπρου σερ Αντριου Ράϊτ, ζητώντας να αναλάβει τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος η Αποικιακή κυβέρνηση. Ο σερ Ράϊτ στην απάντηση του απέρριψε την πρόταση, χωρίς όμως να απαγορεύσει και τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Κατέστησε σαφές πως το δημοψήφισμα αυτό δεν αποτελούσε τίποτα άλλο εκτός από μια συλλογική διακήρυξη των πόθων του λαού στις οποίες προέβησαν και στο παρελθόν χωρίς όμως να προκαλέσουν το ενδιαφέρον της Κυβέρνησης. Τον προειδοποίησε επίσης, πως τέτοιου είδους εκδηλώσεις μπορούν ν απειλήσουν τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, κάτι που θα ανάγκαζε την Κυβέρνηση να σταματήσει. Εξάλλου η θέση της Κυβέρνησης της Μεγάλης Βρεττανίας αλλά και της Κυπριακής ήταν γνωστή και δεν συμμεριζόταν σίγουρα την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Την ίδια περίοδο η Ελληνική Κυβέρνηση δήλωνε τη μετριοπαθή στάση της και την πίστη της στη διατήρηση της ειλικρινούς συνεργασίας με τους Μεγάλους Συμμάχους, στο πλαίσιο της οποίας θα βρισκόταν η λύση όλων των εθνικών προβλημάτων. Επιπλέον θεωρούσε ότι το δημοψήφισμα αυτό θα γινόταν αφορμή να διεγείρει το αίσθημα της κοινής γνώμης για το Κυπριακό πρόβλημα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσει η διεθνής θέση της Ελλάδας. Οι δηλώσεις του Ελληνα πρωθυπουργού παρόλο που ικανοποίησαν το Λονδίνο, δεν κατάφεραν να σταματήσουν τη δρομολόγηση του δημοψηφίσματος. Η Εθναρχία προχώρησε η ίδια στη διενέργεια του δημοψηφίσματος, που είχε οριστεί για την εβδομάδα από την 15η μέχρι την 22α Ιανουαρίου Προς υποστήριξη του δημοψηφίσματος έγιναν σημαιοστολισμοί, οργανώθηκαν συγκεντρώσεις και ανεπτύχθη η σημασία του από πολλούς ομιλητές. Οργανώσεις, βουλευτές και σύνδεσμοι καθώς και προσωπικότητες από την Ελλάδα τηλεγραφούσαν τη συμπαράσταση τους. Δ. Η ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ Η εγκύκλιος της Ιεράς Συνόδου της Κύπρου που αφορούσε την προκήρυξη του δημοψηφίσματος κατέληγε με τα ακόλουθα: «Κυπριακέ λαέ, Καλείσαι όπως ηνωμένος και αδιάσπαστος υπέρ πάσαν άλλη περίπτωσιν, επιτελέσης και τώρα το προς την δούλην Πατρίδα καθήκον σου μετ ενθουσιασμού. Δι Ενωσιν και μόνον Ενωσιν ηγωνίσθης επί τόσα έτη. Ένωσιν και μόνον ένωσιν καλείσαι να επισφραγίσης δια της ψήφου σου. Σύνθημα μοναδικόν έστω δια πάντας: Ενωσιν και μόνον Ενωσιν. Και δι αυτήν να δοθή η ψήφος και του τελευταίου Κυπρίου. Το Δημοψήφισμα αποτελεί ειρηνικήν μάχην της οποίας η νικηφόρος έκβασις θα συμβάλει τα μέγιστα εις τον ενωτικόν αγώνα μας. Δια την μάχην ταύτην καλούμεν εις επιστράτευσιν πάντας ανεξαιρέτως του Κυπρίους. Εις τον αγώνα τον καλόν ουδείς να υπολειφθεί. Εμπρός Κύπριοι! Όλοι εις τας επάλξεις δια την μάχην του Δημοψηφίσματος, δια την εθνικήν αποκατάστασιν μας. Δια την Ενωσιν με την αθάνατον Μητέρα Ελλάδα. Ο δίκαιος Θεός, όστις εδημιούργησε τον άνθρωπο δια να ζει ελεύθερος, είναι βοηθός και παραστάτης του αγώνα μας. Ζήτω η Ενωσις». Γενικά η ατμόσφαιρα πριν από το δημοψήφισμα ήταν ενθουσιώδης όμως ταυτόχρονα έντονη τόσο στην Αθήνα όσο και στη Λευκωσία. Στις 12 Ιανουαρίου οργανώθηκε μεγάλη διαδήλωση στην Αθήνα για συμπαράσταση στον Κυπριακό Ελληνισμό. Οι διαδηλωτές προσπαθώντας να κατευθυνθούν προς την Αγγλική πρεσβεία βρέθηκαν αντιμέτωποι με την αστυνομία, έγιναν συγκρούσεις και το πρώτο αίμα στην Ελλάδα για την Κύπρο χύθηκε Η Ελληνική κυβέρνηση, πιστή στην ελληνοαγγλική φιλία, ανακάλεσε από την Κύπρο το γενικό πρόξενο Α. Λιάτη, ώστε να απουσιάζει από το νησί την ημέρα του δημοψηφίσματος και να σβήσει έτσι κάθε υποψία των Αγγλων για υποκίνηση του από την Αθήνα. Στο Λονδίνο οργανώθηκε καμπάνια με συνεντεύξεις επισήμων με σκοπό ν αναδείξουν το «εκπολιτιστικό» έργο που είχαν επιτελέσει στην Κύπρο. Δηλώσεις πολιτικών σε εφημερίδες υπογράμμιζαν την ανίερη συμμαχία Εκκλησίας και κομμουνιστών στην Κύπρο, ενώ προσπάθειες για προκαταβολική μείωση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος γίνονταν επανειλημμένα αμφισβητώντας τη νομιμότητα και τη συνταγματικότητα του δηλώνοντας συγχρόνως πως η βρεττανική πολιτική και στάση δε θα επηρεαστεί οποιοδήποτε και αν είναι το αποτέλεσμα. Στην Τουρκία, αν και ανεπίσημα, έγιναν δηλώσεις κατά της ένωσης Κύπρου Ελλάδας και καταδίκης του δημοψηφίσματος. Εξάλλου και οι αντιπολιτευόμενοι Τουρκοκύπριοι ηγέτες, κυρίως ο Φ. Κιουτσούκ και ο Ρ. Ντενκτάς τηλεγραφούσαν στους ηγέτες της Τουρκίας ότι οι Τουρκοκύπριοι απέρριπταν το αίτημα της Κύπρου για ένωση με την Ελλάδα αφού αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τον αφανισμό της τουρκικής μειονότητας. Οι Τουρκοκύπριοι αντιθέτως, σε μεγάλο ποσοστό υποστήριζαν την ένωση, εις ένδειξη εμπιστοσύνης και συναδελφικότητας μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

5 Προς αυτή την θετική κατεύθυνση συνέτεινε ιδιαίτερα το ΑΚΕΛ που με προκήρυξη του απευθυνόμενο στους αδελφούς Τούρκους της Κύπρου ζητούσε την ψήφο τους ενάντια στον αγγλικό ζυγό, διακηρύττοντας πως θα σεβαστεί ο Ελληνικός λαός τα εθνικά δικαιώματα και τα συμφέροντα των μειονοτήτων, ιδιαίτερα της τουρκικής μειονότητας. Ε. ΤΟ ΕΝΩΤΙΚΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ 15ΗΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1950 Το δημοψήφισμα διεξήχθη με φανερή γραπτή ψηφοφορία του λαού και έλαβε χώρα σε όλες τις εκκλησίες των πόλεων και χωριών της Κύπρου. Πήραν μέρος όλοι, άντρες και γυναίκες, εφόσον είχαν δικαίωμα ψήφου. Την Κυριακή, 15 Ιανουαρίου 1950, ημέρα έναρξης του δημοψηφίσματος, μετά τη λειτουργία ανεπέμφθη σε όλες τις εκκλησίες ειδική δέηση και αμέσως μετά άρχισε η ψηφοφορία. Ο κάθε ψηφοφόρος μπορούσε να θέσει το ονοματεπώνυμο του σ ένα από δύο έγγραφα που βρίσκονταν στη μέση της εκκλησίας. Το πρώτο έγραφε ως τίτλο: «ΑΞΙΟΥΜΕΝ ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ». Το δεύτερο έγραφε: «ΕΝΙΣΤΑΜΕΘΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ». Σε κάθε αίτηση σημειωνόταν πάνω από τις υπογραφές η πόλη ή το χωριό όπου διεξαγόταν το δημοψήφισμα καθώς και η ενορία. Κάτω από τα ονοματεπώνυμα των ψηφοφόρων υπέγραφαν τα τρία μέλη της εφορευτικής επιτροπής καθώς και ο ιερέας με την πιστοποίηση ότι «όλα τα ανωτέρω πρόσωπα υπέγραψαν ή εσημειογράφησαν ενώπιον ημών, ως εφορευτικής επιτροπής». Στη Λευκωσία πρώτος υπέγραψε υπέρ της ένωσης ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Β, στην Λάρνακα ο επίσκοπος Μακάριος, στην Κερύνεια ο επίσκοπος Κυπριανός και στην Πάφο ο επίσκοπος Κλεόπας. Ο λαός, άντρες και γυναίκες, ακόμα και υπερήλικοι προσέρχονταν και υπέγραφαν υπέρ της ένωσης. Υπολογίζεται ότι το 90% περίπου του λαού προσήλθε και υπέγραψε την πρώτη μέρα του δημοψηφίσματος. Το δημοψήφισμα διεκόπη στις 1μ.μ και επανελήφθη μετά τη διακοπή μιας ώρας. Ελληνοκύπριοι που βρίσκονταν στο εξωτερικό, έστειλαν τηλεγραφήματα ζητώντας να προστεθεί το όνομα τους στο υπέρ της ενώσεως έγγραφο. Η αποικιακή Κυβέρνηση προσπάθησε να αποθαρρύνει το λαό από του να προσέλθει να ψηφίσει και απαγόρευσε ρητά σ όλους τους δημοσίους υπαλλήλους να πάρουν μέρος. Οι προσπάθειες αυτές όμως δεν στάθηκαν ικανές να εμποδίσουν το λαό ο οποίος κατέκλυζε τις εκκλησίες της κάθε ενορίας για να ψηφίσει υπέρ της πολυπόθητης ένωσης. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος απέδειξε περίτρανα τον πόθο και τη θέληση του Κυπριακού Ελληνισμού για ένωση με την Μητέρα Ελλάδα και προέβαλε διεθνώς το ενωτικό αίτημα. ΣΤ. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΝΩΤΙΚΟΥ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ2 Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του κυπριακού λαού ανακοίνωσε η Εθναρχία με επίσημη εγκύκλιό της στις 27 Ιανουαρίου Σύμφωνα με την ανακοίνωση αυτή, από τους Έλληνες ψηφοφόρους άσκησαν το δικαίωμα ψήφου οι και ψήφισαν υπέρ της ένωσης, δηλαδή ποσοστό 95,7% του Ελληνικού πληθυσμού, ο οποίος αποτελεί το 80% του πληθυσμού του νησιού. Δηλαδή στα ονόματα αυτών που ψήφισαν περιλαμβάνονταν και πολλοί Τουρκοκύπριοι και Αρμένιοι. Το ποσοστό αποχής που ανερχόταν μόνο στο 4,3% δηλαδή ψηφοφόρους, το αποτελούσαν κυρίως κυβερνητικοί υπάλληλοι και δάσκαλοι, στους οποίους η Αγγλική Κυβέρνηση απαγόρευσε να συμμετάσχουν με την απειλή της απόλυσης τους. Το εντυπωσιακό αποτέλεσμα προκάλεσε συγκίνηση σ όλο τον Κυπριακό Ελληνισμό και σίγουρα δεν σταμάτησε στο νησί. Στην Ελλάδα η ίδια πανηγυρική ατμόσφαιρα αντανακλάται στις εφημερίδες της εποχής. «Ευτύχημα είναι ότι το Δημοψήφισμα του Κυπριακού λαού παρηκολούθησαν πολλοί ξένοι ανταποκριταί, μεταξύ των οποίων απεσταλμένοι των εγκυροτέρων Αγγλικών εφημερίδων και προκτορείων. Όλοι, χωρίς καμίαν εξαίρεσιν, διεπίστωσαν τον ασυγκράτητον ενθουσιασμόν με τον οποίον οι Έλληνες της νήσου έσπευσαν να εκτελέσουν το υψηλόν πατριωτικόν των καθήκον, την ατμόσφαιραν Εθνικής συγκινήσεως που επεκράτησε γενικώς, τη σοβαρότητα με την οποία διετρανώθη η πάνδημος λαϊκή θέλησις υπέρ της ενώσεως». Εφημερίδα «Καθημερινή», 17/1/1950 «Το θριαμβευτικόν Δημοψήφισμα της Κύπρου επεκύρωσε δι άλλη μίαν φοράν και κατά τον πανηγυρικότερον τρόπον μίαν πραγματικότητα:- Ότι η Μεγαλόνησος είναι Ελληνική και ότι ολόκληρος ο πληθυσμός της εκτός ασημάντου αλλοεθνούς μειοψηφίας, είναι ομοθύμως υπέρ της Ενώσεως». Εφημερίδα «Βραδινή», 18/1/1950 «Αναγκάζονται να ομολογήσουν έγκυροι αντιπρόσωποι της Αγγλικής κοινής γνώμης, επί τη ευκαιρία του Δημοψηφίσματος, ότι η θέλησις υπέρ της Ενώσεως είναι η επικρατούσα μεταξύ του Κυπριακού λαού και ότι καμία σχεδόν αντίδρασις δεν υφίσταται από μέρους του πληθυσμού εναντίον της». Εφημερίδα «Το Βήμα», 18/1/1950 Στις 4 Φεβρουαρίου 1950 ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Β ενημέρωσε επίσημα τον Κυβερνήτη για τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος. Με δήλωση του στο Κοινοβούλιο ο Αγγλος υπουργός των Αποικιών Τζον

6 Ντάγκντειλ επανέλαβε την αδιάλλακτη στάση της κυβέρνησης της Μεγάλης Βρεττανίας όσον αφορά στο θέμα της κυριαρχίας του νησιού, δηλαδή την μη αλλαγή επί αυτού του θέματος. Ζ. Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ Η Κυπριακή αριστερά μέσω του Παγκυπρίου Συμβουλίου Εθνικού Απελευθερωτικού Συνασπισμού (ΕΑΣ) εισηγήθηκε στη Εθναρχία να συγκροτήσουν μαζί πρεσβεία, η οποία θα γνωστοποιούσε διεθνώς τα αποτελέσματα του ενωτικού δημοψηφίσματος. Η Εθναρχία αφού απέρριψε την πρόταση προχώρησε στο σχηματισμό πρεσβείας με αποστολή να παραδώσουν στην Ελληνική Κυβέρνηση, στη Βρεττανική και στον ΟΗΕ τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος με όλες τις υπογραφές σε τρία αντίγραφα, τα οποία δέθηκαν σε τρεις σειρές από 18 τόμους η κάθε μία. Η πρεσβεία Εθναρχίας σχηματίστηκε από τους Επίσκοπο Κερύνειας Κυπριανό, Νικόλαο Λανίτη, Σάββα Λοϊζίδη και Ζήνωνα Ρωσσίδη. Παράλληλα σχηματίστηκε και δεύτερη αντιπροσωπία του ΕΑΣ με τους Α. Αδάμαντο, Ε. Παπαϊωάννου και Ε. Ιωαννίδη. Η αναχώρηση της πρεσβείας της Εθναρχίας προσέλαβε πανηγυρικό χαρακτήρα και έγινε με κωδωνοκρουσίες, σημαιοστολισμούς, δεήσεις και πατριωτικές ομιλίες. Η αποστολή της κράτησε μήνες, όμως και οι δύο αντιπροσωπείες επισκέπτηκαν πολλά κράτη. Πρώτος σταθμός της πρεσβείας της Εθναρχίας η Ελλάδα που κατέπλευσε με το πλοίο «Ιωνία». Ο Ελληνικός λαός σε Πειραιά και Αθήνα ετοίμασε ενθουσιώδη υποδοχή. Ωστόσο η κυβέρνηση Πλαστήρα αρνήθηκε να παραλάβει τους τόμους των αποτελεσμάτων, φοβούμενη αντιδράσεις από την Βρεττανία, στην οποία στηριζόταν σχεδόν ολοκληρωτικά. Η πρεσβεία παρόλες τις συναντήσεις με το στρατηγό Πλαστήρα δεν κατάφερε να εξασφαλίσει σαφείς εγγυήσεις από μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης για παρέμβαση υπέρ της Κύπρου ζητώντας από την Μεγάλη Βρεττανία την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Το μόνο που κατάφερε να εξασφαλίσει η κυπριακή επιτροπή ήταν η ελπίδα πως το ζήτημα θα επιλυθεί στα πλαίσια της Αγγλοελληνικής φιλίας. Ο αντιπρόεδρος μάλιστα της κυβέρνησης Γεώργιος Παπανδρέου έκανε σαφές πως η εξάρτηση της Ελλάδας από την Αγγλία αλλά και την Αμερική ήταν ζήτημα εθνικής κυριαρχίας δηλώνοντας πως «Η Ελλάς αναπνέει σήμερον με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν και δι αυτό δεν ημπορεί, λόγω του Κυπριακού, να διακινδυνεύσει να πάθει ασφυξίαν». Τελικά οι τόμοι του δημοψηφίσματος παραδόθηκαν στη Βουλή των Ελλήνων και τους αποδέκτηκε ανεπίσημα ο πρόεδρος της Βουλής Δημήτριος Γόντικας, ο οποίος τους κατέθεσε στη βιβλιοθήκη του Σώματος. Η ελληνική κοινή γνώμη δεν έμεινε αδιάφορη. Αντιθέτως οργανώθηκαν θερμές εκδηλώσεις υποδοχής από πνευματικά ιδρύματα όπως ο «Παρνασσός» και άλλες μαζικές διαδηλώσεις και πορείες. Η κυπριακή αντιπροσωπεία κατάφερε να συναντήσει και τον Βασιλιά Παύλο, ο οποίος τους δέχτηκε σε ακρόαση ανεπίσημα. Επίσης ιδρύθηκε η «Πανελλήνια Επιτροπή Αγώνος Ενώσεως Κύπρου» (ΠΕΑΚ) στην οποία συμμετείχε η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας με πρόεδρο τον Αρχιεπίσκοπο Αθήνας. Από την Αθήνα η πρεσβεία της Εθναρχίας πήγε στο Λονδίνο όπου δοκίμασε επανειλημμένα αλλά δεν κατόρθωσε να επιτύχει ούτε καν συνάντηση με οποιοδήποτε Βρεττανό κυβερνητικό επίσημο αφού η Βρεττανική κυβέρνηση αρνήθηκε οποιαδήποτε επαφή. Στη συνέχεια η κυπριακή αντιπροσωπία επισκέφτηκε τις Η.Π.A. Στη Νέα Υόρκη, έδρα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η πρεσβεία έφθασε στις 26 Σεπτεμβρίου και είχε επαφές με το Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, στον οποίο παρέδωσε το τρίτο αντίγραφο των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος. Παράλληλα συναντήθηκε και με επίσημους Αμερικανούς παράγοντες στους οποίους ανέπτυξε το Κυπριακό ζήτημα. Κατά τη διάρκεια της αποστολής τους η κυπριακή επιτροπή οργάνωσε συγκεντρώσεις Ελλήνων και ξένων όπου προέβαλε το δικαίωμα και την απαίτηση του Κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση και ένωση με την Ελλάδα. Εν συμπεράσματι οι δύο αντιπροσωπείες παρά τις δυσκολίες που συνάντησαν από κυβερνητικούς παράγοντες, κατάφεραν να κινητοποιήσουν την κοινή γνώμη και να χαράξουν τον δρόμο προς τη διεθνοποίηση του Κυπριακού ζητήματος. Η. ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ ΕΝΟΠΛΟ ΑΓΩΝΑ Ενόσω η πρεσβεία βρισκόταν στο εξωτερικό, στην Κύπρο συνέβαιναν άλλα. Στις 28 Ιουνίου 1950 πέθανε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Β. Ο επίσκοπος Πάφου Κλεόπας ανέλαβε ως τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου μέχρι τη εκλογή νέου Αρχιεπισκόπου. Νέος Αρχιεπίσκοπος εξελέγη με καθολική αποδοχή ο Μακάριος Γ, σε ηλικία 37 χρόνων. Από τον ενθρονισμό του, ο Μακάριος Γ ανέλαβε την ηγεσία του ενωτικού αγώνα. Ο νέος Αρχιεπίσκοπος άρχισε να εργάζεται σκληρά για την μεθόδευση της προσπάθειας απελευθέρωσης και για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ήδη τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος και οι κυπριακές αντιπροσωπείες κατάφεραν να τροχιοδρομήσουν τη διεθνοποίηση του Κυπριακού προβλήματος και να αφυπνίσουν τη διεθνή κοινή γνώμη κερδίζοντας την συμπαράσταση τους. Αυτή ήταν μία από τις κατευθύνσεις που ακολούθησε ο Μακάριος Γ. Παράλληλα προσπάθησε να προετοιμάσει και να κινητοποιήσει κυρίως ψυχολογικά το λαό στο εσωτερικό καθώς και να

7 συντονίσει την Εθναρχία για να προπαρασκευάσει μυστικά τον αγώνα κατά των Βρεττανών. Επιπλέον επισκεπτόταν συχνά την Ελλάδα ούτως ώστε να πετύχει τη συστράτευση της Ελληνικής κυβέρνηση αλλά και των ελληνικών μαζών. Είναι γεγονός ότι η Κύπρος πολλές φορές έθεσε το αίτημα της ένωσης του νησιού με την Ελλάδα. Το δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου 1950 αποτέλεσε το μέσο, το ισχυρότερο ειρηνικό και δημοκρατικό όπλο του Κυπριακού Ελληνισμού με το οποίο διατυπώθηκε γραπτώς η αξίωση του για ελευθερία και ένωση με την Ελλάδα. Η συμμετοχή του Ελληνικού λαού στο δημοψήφισμα ήταν μοναδική και το αποτέλεσμα καταδεικνύει την αποφασιστικότητα και την επιμονή των Ελληνοκυπρίων να προωθήσουν το Κυπριακό πρόβλημα προς την οριστική του λύση καθιστώντας το διεθνές ζήτημα. Έτσι ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ δραστηριοποιήθηκε υπέρ της ενώσεως με αίτημα να τεθεί το Κυπριακό ζήτημα στην αγγλική κυβέρνηση και αν αυτή το απορρίψει, στον ΟΗΕ. Ομως καμμια Ελληνική Κυβέρνηση δεν μπορούσε να αντιδικήσει με τη Βρεττανική Κυβέρνηση. Οι Ελληνοκύπριοι παρόλες τις δυσκολίες που είχαν να αντιμετωπίσουν επέμεναν πεισματικά στο δίπτυχο αυτοδιάθεση ένωση. Ο Εθνάρχης Μακάριος από την εκλογή του και για τα επόμενα χρόνια άρχισε εκστρατεία διαφώτισης και προώθησης του Κυπριακού ζητήματος. Παρόλες τις πιέσεις και τις συναντήσεις με τις Ελληνικές Κυβερνήσεις και τον ΟΗΕ δεν βρισκόταν λύση που να ικανοποιεί τον Κυπριακό λαό, αφού γι αυτόν ένας μόνο δρόμος υπήρχε:- η άμεση ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Η σύγκρουση με τους Βρεττανούς ήταν πλέον αναπόφευκτη. Έτσι η ΕΟΚΑ αναλαμβάνει δράση την 1η Απριλίου 1955 και αρχίζει ο εθνικο-απελευθερωτικός αγώνας. ΚΕΦ. 2: ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ 24ΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ Στις 31 Μαρτίου 2004 ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, ασκώντας το διαιτητικό του ρόλο κατέθεσε το τελικό σχέδιο Ανάν. Το πρώτο σχέδιο Ανάν κατατέθηκε το 2002 και το 2004 κατατέθηκε το 5ο σχέδιο λύσης. Ο Κόφι Ανάν έδωσε τη δυνατότητα συζητήσεων από το Νοέμβριο του 1999 με την υποβολή αρχικά άτυπων και στη συνέχεια την παρουσίαση τριών ολοκληρωμένων εγγράφων για τη λύση του Κυπριακού προβλήματος. Πρώτα με τη μέθοδο των εκ του σύνεγγυς συνομιλιών και μετά των απευθείας συζητήσεων μεταξύ των δύο πλευρών. Στην Ελληνική διαπραγματευτική ομάδα, το βάρος είχε ο πρώην Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γλαύκος Κληρίδης, ο οποίος συμμετείχε σε όλες τις συνομιλίες, εκ του σύνεγγύς και απευθείας, από το 1999 μέχρι και την 16η Φεβρουαρίου του 2003 που παρέδωσε τη σκυτάλη στον Πρόεδρο Τάσσο Παπαδόπουλλο. Επί προεδρίας Κληρίδη στην διαπραγματευτική ομάδα συμμετείχαν οι Αλέκος Μαρκίδης,

8 Μιχάλης Παπαπέτρου και Παντελής Κούρος. Με την εκλογή του νέου Προέδρου συμμετείχαν οι Κύπρος Χρυσοστομίδης, Τουμάζος Τσελεπής, Τάσος Τζωνής και Νίκος Αιμιλίου. Η κατάρρευση της διαδικασίας στη Χάγη, τον Μάρτιο 2003, «πάγωσε» τις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού από πλευράς Ηνωμένων Εθνών. Ωστόσο, οι εξελίξεις ανέτρεψαν το κακό κλήμα που δημιουργήθηκε και μας έφεραν ενώπιον του 5ου σχεδίου Ανάν. Όλα τα σχέδια προέβλεπαν ως λύση τη διζωνική ομοσπονδία, σύμφωνη με τη θέση και των δύο πλευρών, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Έτσι και στο τελικό σχέδιο Ανάν προβλεπεται ο διζωνικός συνεταιρισμός των δύο κοινοτήτων με την αλλαγή της πολιτειακής δομής της Κυπριακής Δημοκρατίας από ενιαίο κράτος σε ομοσπονδία. Παλαιότερη διεθνής πρακτική για τη μετατροπή σε ομοσπονδία ήταν η συνένωση δύο ή περίσσότερων κρατών με σύναψη διεθνούς συνθήκης μεταξύ τους, αφού πρώτα τα κράτη αυτά διαλύονταν, π.χ. Ελβετία, ΗΠΑ. Ο δεύτερος τρόπος, επί του οποιου βασίστηκε και το σχέδιο Ανάν, είναι η, μετά από απόφαση ενός ενιαίου κράτους, μετατροπή σε ομοσπονδία, έκδοση εσωτερικής συντακτικής πράξης, η οποία υιοθετείται είτε μέσω δημοψηφισματικής διαδικασίας, είτε μετά από απόφαση του Κοινοβουλίου για αλλαγή του Συντάγματος. Στην περίπτωση, όμως, της Κύπρου ο πρώτος τρόπος δεν ήταν εφικτό να υλοποιηθεί, λόγω της πολυπλοκότητας της κατάστασης και των διαφορετικών θέσεων των δύο πλευρών επί του θέματος. Η Ελληνοκυπριακή πλευρά υποστηρίζει ότι υφίσταται ένα ενιαίο κράτος, η Κυπριακή Δημοκρατία, και με την αλλάγή του Συντάγματός της και την υπογραφή Συμφωνίας μπορεί να μετατραπεί σε ομοσπονδία. Η Τουρκοκυπριακή πλευρά, απ την άλλη, έχοντας ως κύριο μέλημά της την αναγνώριση του ψευδοκράτους, υποστηρίζει ότι υφίστανται δύο χωριστά κράτοι, τα οποία με την υπογραφή της Συμφωνίας θα συνενωθούν σε ένα και θα εγκαθιδρύσουν ομοσπονδιακό κράτος. Ο ΟΗΕ, παρ όλη την αντιπαράθεση, δεν διασαφηνίζει το θέμα, δηλαδή εάν προκύπτει η ομοσπονδία ως συνέχεια της Κυπριακής Δημοκρατίας ή από την συνένωση δύο κρατών. Ούτε και στο σχέδιο Ανάν υπάρχει ρητή διάταξη, η οποία να καθορίζει με σαφήνεια και ακρίβεια τον τρόπο με τον οποίο δημιουργείται το ομοσπονδιακό κράτος. Έτσι οι παράγοντες του ΟΗΕ κατέληξαν να μιλούν για παρθενογένεση του νέου ομοσπονδιακού κράτους, της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας, αφήνοντας το όλο ζήτημα στο σκοτάδι. Εντούτοις αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά το σχέδιο Ανάν θα διαπιστώσει ότι ουσιαστικά πρόκειται για συνέχεια της Κυπριακής Δημοκρατίας, ότι το νέο ομοσπονδιακό κράτος διαδέχεται την Κυπριακή Δημοκρατία και κυρίως από δύο πρόνοιες του σχεδίου. Πρώτο, διασφαλίζεται ότι όλες οι διεθνείς συνθήκες που έχει υπογράψει η Κύπρος με τρίτα κράτη και διεθνείς οργανισμούς-περίπου 1200 διεθνείς συνθήκες-εξακολουθούν να ισχύουν και να εφαρμόζονται στη νέα τάξη πραγμάτων, με εξαίρεση τη Συνθήκη του Μοντρέ. Δεύτερο, στους διεθνείς οργανισμούς, στους οποίους είναι μέλος η Κύπρος, θα εξακολουθεί να συμμετέχει ως μέλος η Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία χωρίς να χρειαστεί να υποβάλει εκ νέου αίτηση ένταξης, ως είθισται σε περιπτώσεις διάλυσης κράτους, με μοναδική προϋπόθεση την πραγματοποίηση τελετών έπαρσης της σημαίας της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας. Βέβαια υπάρχουν και κάποια στοιχεία, τα οποία επιτρέπουν στην Τουρκοκυπριακή πλευρά να θεωρεί πως υιοθετείται η θέση της, όμως δεν είναι τόσο βαρύνουσας σημασίας ώστε να συμπεράνει κανείς πως αναγνωρίζεται η ύπαρξη δύο χωριστών κρατών. Το σχέδιο Ανάν στο πρώτο μέρος περιλαμβάνει τη Θεμελιώδη Συμφωνία, τα βασικά-κύρια άρθρα, τα οποία περιγράφονται σε λεπτομερή νομική γλώσσα στα Προσαρτήματα, τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της Συμφωνίας, με υπέρτατο νόμο το Σύνταγμα της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας. Η Θεμελιώδης Συμφωνία, όπως ορίζεται, τίθεται σε ισχύ εφόσον υιοθετηθεί από Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, ασκώντας την εγγενή συντακτική τους εξουσία με την ελεύθερη και δημοκρατική, χωριστά εκπεφρασμένη κοινή τους βούληση. Ακολούθως η Κύπρος θα υπογράψει με την Ελλάδα, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο τη Συνθήκη για θέματα που αφορούν τη νέα τάξη πραγμάτων στη Κύπρο. Επιπλέον προβλέπεται η υπογραφή των πρόσθετων πρωτοκόλλων στις Συνθήκες Εγκαθίδρυσης, Εγγυήσεως και Συμμαχίας, οι οποίες παραμένουν σε ισχύ και εφαρμόζονται mutatis mutandis στη νέα τάξη πραγμάτων. Σε ειδικό Προσάρτημα, με τίτλο «Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΤΑΞΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ», ορίζεται και πάλι ο τρόπος με τον οποίο θα εγκριθεί και θα τεθεί σε ισχύ η Θεμελιώδης Συμφωνία για τη συνολική διευθέτηση του προβλήματος. Η Θεμελιώδης Συμφωνία θα τεθεί σε ισχύ και θα δημιουργήσει μια νέα τάξη πραγμάτων, μετά την έγκριση της απο χωριστά ταυτόχρονα δημοψηφίσματα στις 24 Απριλίου 2004, στα οποία θα τίθεται το εξής ερώτημα: «Εγκρίνετε τη Θεμελιώδη Συμφωνία με όλα τα Προσαρτήματα της καθώς και το Σύνταγμα της Ελληνοκυπριακής/Τουρκοκυπριακής πολιτείας και τις διατάξεις σχετικά με τους νόμους του που θα ισχύουν, για να δημιουργήσουν μία νέα τάξη πραγμάτων στην οποία η Κύπρος θα προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενωμένη;».

9 Στο ερώτημα αυτό Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα απαντήσουν με ένα «ναι» ή ένα «όχι» ανάλογα με το αν εγκρίνουν ή απορρίπτουν το σχέδιο Ανάν. Αν ο λαός ενέκρινε τη Θεμελιώδη Συμφωνία και την υιοθετούσε, θα επρόκειτο για εσωτερικό διακανονισμό του προβλήματος μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Η Θεμελιώδης Συμφωνία δεν είναι διεθνής συνθήκη αλλά εσωτερική συμφωνία μεταξύ Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής κοινότητας, η οποία αποτελει τη νομική βάση ίδρυσης του νέου ομοσπονδιακού κράτους. Εξαιτίας του εξαιρετικά κρίσιμου και σοβαρού ζητήματος του Κυπριακού προβλήματος, δεν μπορούσε να επιληφθεί το Κοινοβούλιο και να αποφασίσει εάν εγκρίνει ή απορρίπτει τη Συμφωνία. Γι αυτό και ορίζεται ρητά στο σχέδιο, όπως συμφώνησαν και οι δύο πλευρές, ότι το όλο ζήτημα θα τεθεί στην κρίση του λαού με τη διεξαγωγή δύο χωριστών ταυτόχρονων δημοψηφισμάτων. Και τα προηγούμενα σχέδια λύσης προέβλεπαν τη διεξαγωγή χωριστων ταυτόχρονων δημοψηφισμάτων, ως προϋπόθεση της θέσεως σε ισχύ ή όχι της Συμφωνίας. Εξάλλου δεν είναι άγνωστο φαινόμενο αφού και στην Ελβετία διεξήχθησαν χωριστά δημοψηφίσματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το καθεστώς και η σχέση της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας, της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και των συνιστωσών πολιτειών, όπως προβλέπεται στο σχέδιο Ανάν, έχει ως πρότυπο το καθεστώς και τη σχέση της Ελβετίας, της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και των καντονίων συτής. Είναι γεγονός πως η πρόβλεψη διενέργειας χωριστών δημοψηφισμάτων στις δύο κοινότητες προκάλεσε πολλές αντιδράσεις στην Ελληνοκυπριακή κοινωνία, εκφράζοντας ανησυχίες και φόβους τυχόν αναγνώρισης του ψευδοκράτους. Πολλοί υποστήριζαν πως αν συμφωνήσουμε με τη διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος για την Ελληνοκυπριακή κοινότητα και άλλου για την Τουρκοκυπριακή κοινότητα υπάρχει περίπτωση να θεωρηθεί έμμεση αναγνώριση του ψευδοκράτους, γι αυτό και έπρεπε να διεξαχθεί ένα ενιαίο δημοψήφισμα. Όμως το αντικείμενο του δημοψηφίσματος ήταν ο καθορισμός και διακανονισμός των σχέσεων των δύο κοινοτήτων, οι οποίες εκαλούντο να αποφασίσουν για εσωτερικά ζητήματα και ρυθμίσεις που δεν αφορούσαν σε καμία περίπτωση την αναγνώριση δύο κρατών ή ενιαίου κράτους. Επιπλέον η πληθυσμιακή δυσαναλογία Ελληνοκυπρίων-Τουρκοκυπρίων, πλειονότητας-μεονότητας, δεν άφηνε περιθώρια διεξαγωγής ενός δημοψηφίσματος και για τις δύο πλευρές.έτσι, ακολουθήθηκε η προβλεπόμενη από το σχέδιο ρύθμιση, της διενέργειας δύο χωριστών ταυτόχρονων δημοψηφισμάτων στις 24 Απριλίου Όσον αφορά το διαδικαστικό μέρος των δημοψηφισμάτων, το σχέδιο Ανάν δεν προβλέπει κάτι. Η κάθε κοινότητα έπρεπε να καθορίσει τη διαδικασία που θα ακολουθούσε με βάση τους νόμους και τους κανόνες που ισχύουν στο εσωτερικό της κάθε μιας. Στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας ο θεσμός του δημοψηφίσματος δεν προβλέπεται σε κάποιο άρθρο. Μάλιστα, εξαιτίας του μικρού χρονικού διαστήματος μέχρι την ημέρα διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, η Κυβέρνηση και η Βουλή των Αντιπροσώπων προχώρησαν με σύντομες διαδικασίες στην προκήρυξη του δημοψηφίσματος. Αφού αποδέκτηκε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τον προβλεπόμενο όρο, έθεσε το θέμα στο Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο εν συνεχεία υπέβαλε πρόταση στη Βουλή. Η Βουλή εξέδωσε ψήφισμα, με το οποίο προκηρύχθηκε η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος για την 24ην Απριλίου 2004, δηλαδή αποφάσισε ad hoc αποκλειστικά για τη διεξαγωγή του συγκεκριμένου δημοψηφίσματος. Κατά τα λοιπά ακολουθήθηκε η εκλογική νομοθεσία που ισχύει στη Κύπρο. Έτσι στις 24 Απριλίου 2004, διενεργήθηκαν τα δύο δημοψηφίσματα, στις ελεύθερες περιοχές και στα κατεχόμενα, για να ψηφίσουν Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι με ένα «ναι» ή ένα «όχι», ανάλογα αν εγκρίνουν ή απορρίπτουν το σχέδιο του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν. Α. Η ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ 24ΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2004 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ α. ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΝ4 α.1. ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΝ Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Τάσσος Παπαδόπουλος την 7η Απριλίου 2004 εξήγγειλε διάγγελμα προς τον Κυπριακό λαό ενόψει του δημοψηφίσματος της 24ης Απριλίου με σκοπό να κοινοποιήσει την απόφαση του επί του τελικού σχεδίου Ανάν. Τονίζοντας ότι οι συνθήκες υπό τις οποίες βρισκόταν η Κύπρος ήταν ιστορικής σημασίας και εκφράζοντας τη σοβαρότητα και κρισιμότητα της απόφασης που εκλήθη ο Κυπριακός λαός να λάβει, ζήτησε από όλους ενότητα και αλληλοσεβασμό. Αναφερόμενος στις διαπραγματεύσεις που άρχισαν στις 10 Φεβρουαρίου 2004 στη Νέα Υόρκη τόνισε πως διεξήχθησαν χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα αφού απ τη μια η Τουρκική πλευρά τηρούσε αρνητική στάση και υπέβαλλε μαξιμαλιστικές θέσεις και απ την άλλη τα Ηνωμένα Εθνή ανέκτηκαν απαιτήσεις της, εκτός των παραμέτρων του σχεδίου Ανάν. Έτσι ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, ασκώντας την διαιτητική αρμοδιότητα του, κατήρτισε το 5ο σχέδιο Ανάν, χωρίς να προϋπάρξει συμφωνία των μερών σε οποιοδήποτε από τα θέματα που είχαν εγερθεί στις διαπραγματεύσεις στη Λευκωσία και στην Ελβετία. Παραδεχόμενος ότι στο τελικό σχέδιο Ανάν υπάρχουν βελτιώσεις σε σχέση με το 3ο και το 4ο σχέδιο Ανάν, εξέφρασε τη πεποίθηση του, ότι οι βελτιώσεις αυτές δεν ικανοποιούν ούτε τις ελάχιστες απαιτήσεις της Ελληνοκυπριακής πλευράς. Συμπλήρωσε ότι όλες οι απαιτήσεις μας ήταν εντός των παραμέτρων του σχεδίου Ανάν και δεν αφαιρούσαν δικαιώματα που το σχέδιο παραχωρούσε στους Τουρκοκυπρίους. Η Τουρκική πλευρά, αντίθετα, υπέβαλε έντεκα προτάσεις που επηρέαζαν αρνητικά τα διακαιώματα των Ελληνοκυπρίων, οι οποίες υιοθετήθηκαν στο σχέδιο Ανάν. Ο Πρόεδρος τόνισε ότι το τελικό σχέδιο Ανάν δεν ικανοποιεί ούτε τους ελάχιστους στόχους μας, ούτε όσον

10 αφορά τη λειτουργικότητα του, ούτε την ετοιμότητα εφαρμογής του, ούτε την ουσιαστική επανένωση της Κύπρου στον οικονομικό, δημοσιονομικό και νομισματικό τομέα. Στη συνέχεια προχώρησε στην επισήμανση των μειονεκτημάτων του σχεδίου: - Σχετικά με τη νομική θέση των δύο πλευρών αφού τεθεί σε ισχύ το σχέδιο Ανάν. Η Τουρκοκυπριακή κοινότητα, 24 ώρες μετά τη διεξαγωγή των δημοψηφισμάτων, αποκτά όλα τα βασικά αιτήματα που διεκδίκησε και αναγνωρίζεται ως «νόμιμο συνιστών κράτος» και συγχρόνως διαγράφεται η εισβολή και κατοχή. Όσοι έχουν την Τουρκοκυπριακή υπηκοότητα, γίνονται νόμιμοι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οι Τουρκοκύπριοι ως ισότιμοι «συμπρόεδροι» και με ισότιμη και ισάριθμη συμμετοχή των εκπροσώπων τους στο Συμβούλιο, στην Επιτροπή και σε όλες τις Ειδικές Επιτροπές και Οργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξασφαλίζουν ισότιμη συμμετοχή στη διοίκηση του νέου ομοσπονδιακού κράτους. Αντιθέτως, τα αιτήματα της Ελληνοκυπριακής πλευράς, παραπέμπονται χωρίς εγγυήσεις στο μέλλον υπό την προϋπόθεση να επιδείξει καλή πίστη η Τουρκία για τήρηση των υποχρεώσεων της και εφόσον λειτουργήσει ομαλά η εφαρμογή του σχεδίου. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο κ. Παπαδόπουλος «αγοράζουμε ελπίδα, με μόνο αντάλλαγμα και διασφάλιση την καλή θέληση της Τουρκικής πλευράς να τηρήσει τη συμφωνία». - Σχετικά με την επιστροφή των κατεχομένων εδαφών. Προβλέπεται ότι αυτό θα αρχίσει από την υπογραφή της λύσης και θα διαρκέσει από 3 ½ μήνες μέχρι 3 ½ χρόνια. Πουθενά όμως δεν υπάρχει κάποια εγγύηση εφαρμογής αυτής της πρόβλεψης. - Σχετικά με την απόκτηση περιουσιών ή αποζημιώσεων. Προβλέπεται ότι θα γίνει μέσα σε περίοδο τριών χρόνων από την υπογραφή του σχεδίου και πέντε χρόνων ή περισσότερων αν έτσι αποφασίσει το Συμβούλιο Περιουσιών. Η διαδικασία που προβλέπεται είναι αρκετά περίπλοκη, ασαφής και με δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις στους Ελληνοκύπριους, αφού μεταξύ άλλων θα καταβάλουν στο μεγαλύτερο ποσοστό το κόστος των αποζημιώσεων. Επίσης δεν ορίζεται αν θα έχουν το τεκμήριο έγκυρου εγγυητή το ομοσπονδιακό κράτος που θα εγγυηθεί το ένα τρίτο των αποζημιώσεων και ο Οργανισμός Δανειοδότησης με υποθήκη για απόκτηση των περιουσιών Ελλκηνοκυπρίων που δεν θα επιστραφούν από Τουρκοκύπριους. Παραχωρήθηκε επίσης η δυνατότητα απόκτησης δεύτερης κατοικίας από Ελληνοκύπριους στο Τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος. Το δικαίωμα αυτό δεν είναι αυτόματο και γενικό όπως προβλέπεται από τις πρόνοιες του Συνταγματικού Νόμου και της Πράξης Προσαρμογής που θα εγκρίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος, μπορεί με νόμο να ρυθμίζει και να περιορίζει το πιο πάνω δικαίωμα για μια δεκαπενταετία ή μέχρι το ακαθάριστο εθνικό προϊόν του Τουρκοκυπριακού συνιστώντος κράτους φτάσει στο 85% του κατά κεφαλήν εισοδήματος του Ελληνοκυπριακού συνιστώντος κράτους. Επίσης οι ομιλούντες την Ελληνική γλώσσα δε θα μπορούν να υπερβούν το 1/3 του συνολικού πληθυσμού του Τουρκοκυπριακού κρατιδίου. - Σχετικά με το θέμα της επιστροφής των προσφύγων υπό Τουρκοκυπριακή διοίκηση. Τα χρονοδιαγράμματα και οι ποσοστώσεις που προβλέπονται δεν εγγυώνται στους Ελληνοκύπριους ότι θα μπορέσουν να ασκήσουν με ασφάλεια και βεβαιότητα το δικαίωμα αυτό, το οπόιο δεν παρέχεται σε όλους ανεξαιρέτως τους πρόσφυγες. Αυτοί μάλιστα που θα ζουν υπό Τουρκοκυπριακή διοίκηση θα στερούνται τα πολιτικά τους δικαιώματα καθώς και το δικαίωμα ψήφου για τη Γερουσία. - Σχετικά με το θέμα των εποίκων και των Τουρκικών στρατευμάτων. Κανένας ουσιαστικά έποικος δεν αποχωρεί με πιθανότητα να καταργηθεί η παρέκκλιση του 5% Ελλήνων και Τούρκων υπηκόων που θα μπορούν να εγκατασταθούν στην Κύπρο, αφού μετά από 19 χρόνια θα πρέπει η παρέκκλιση αυτή να εγκριθεί με νόμο από το Προεδρικό Συμβούλιο, τη Βουλή και τη Γερουσία, όπου θα συμμετέχουν και Τουρκοκύπριοι εκπρόσωποι. Παρόλο που θα παραμείνουν στην Κύπρο ελάχιστα Τουρκικά στρατεύματα, η παραμονή αυτή θα είναι μόνιμη και θα έχει παρεμβατικά δικαιώματα στο Ελληνοκυπριακό κράτος. Η Ελληνοκυπριακή πλευρά αφού υπογράψει τη Συμφωνία, θα πρέπει να διαλύσει την Εθνική Φρουρά. - Σχετικά με τις οικονομικές πτυχές του σχεδίου Ανάν. Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις και σοβαρή οικονομική κρίση της Κύπρου αφού εφαρμοστούν οι σχετικές με την οικονομία πρόνοιες του σχεδίου. Θα υπάρχει χωριστή οικονομία, χωριστή νομισματική και δημοσιονομική πολιτική. Επιπλέον απαγορεύονται οι επενδύσεις Ελληνοκυπριακών επιχειρήσεων στο Τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος. - Σχετικά με την Ευρωπαϊκη Ένωση. Πριν την ολοκλήρωση της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκη Ένωση εφόσον υπογραφεί η λύση, είναι ορατός ο κίνδυνος να αδρανοποιηθεί η όλη διαδικασία μέχρι να υιοθετηθούν όλα τα απαραίτητα ομοσπονδιακά και περιφερειακά νομοτυπικά μέτρα ή να χαθούν ωφελήματα από την ένταξη ή να εμφανιστούν εμπόδια στη συμμετοχή της Κύπρου στην ΟΝΕ και στα άλλα Ευρωπαϊκά Οργανα. Προβλέπεται ότι ο Ελληνοκύπριος ηγέτης θα στείλει επιστολή, μετά την υπογραφή της λύσης, προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, με αίτημα να καταστεί η Ιδρυτική Συμφωνία πρωτογενές δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι ο Κύπριος πολίτης δεν θα μπορεί να διεκδικήσει τα δικαιώματα του ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Συγχρόνως με άλλη επιστολή προς το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων θα ζητηθεί να αποσυρθούν οι προσφυγές που άσκησαν Κύπριοι πολίτες και εκκρεμόυν ενώπιον του. Αφού ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος παρέθεσε τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς του για τη μη λειτουργικότητα και μη βιωσιμότητα του σχεδίου, ανέλυσε και τις επιπτώσεις που πιθανώς θα επέφερνε η απόρριψη του σχεδίου Ανάν. Με δεδομένο την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

11 έκανε σαφές ότι δεν πρέπει να υποστηρίζει κάνεις ότι δεν θα υπάρξει στο μέλλον νέα πρωτοβουλία για λύση του Κυπριακού προβλήματος. Συμπλήρωσε πως το γεγονός ότι η Τουρκία προσδοκεί έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων σημαίνει τη συνεχή αξιολόγηση για υιοθέτηση και εφαρμογή του Ευρωπαϊκού κεκτημένου και των αρχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης από μέρους της. Οι διεθνείς παράγοντες επίσης θα συνεχίσουν να προωθούν την εξομάλυνση και ειρήνευση της περιοχής. «Δεν υπάρχουν προϋποθέσεις για αναγνώριση του ψευδοκράτους από χώρες που έχουν σημασία. Όπως είναι οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γιατί αυτές, έχουν ήδη υπογράψει με την Κυπριακή Δημοκρατία τη Συνθήκη Ένταξής που απαγορεύει τέτοια αναγνώριση. Όσα δε λέγονται για διεθνή απομόνωση, αποτελούν εκβιασμό άνευ περιεχομένου. Η Κύπρος θα ναι η μόνη χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου με αναβαθμισμένο ρόλο αλλά και ευθύνες. Δεν θα επαναπαυθούμε, όμως, με την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν θα πάψουμε να αγωνιζόμαστε για επίλυση του Κυπριακού. Η ιστορία δεν τελειώνει την 1η Μαϊου. Θα συνεχίσουμε να αναλαμβάνουμε μέτρα στήριξης των συμπατριώτων μας Τουρκοκυπρίων». Στη συνέχεια ο Πρόεδρος απήυθυνε τον λόγο του προς τους Τουρκοκυπρίους θέλοντας να κάνει σαφές ότι «ο σεβασμός της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων τους, η παραχώρηση σ αυτούς ακόμη περισσοτέρων δικαιωμάτων για να νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια, η αναγνώριση και η ισοτιμία τους, η ισομερής πρόοδος και ευημερία τους, αποτελούν θεμελιακές προϋποθέσεις για την ειρήνη και την ομαλότητα στην Κύπρο». Σε πολλά σημεία του διαγγέλματος του ο Πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος επανέλαβε πως στόχος και γνώμονας των πράξεων του είναι τα δικαιώματα και τα συμφέροντα του Ελληνικού Κυπριακού λαού. Η ετυμηγορία, παρ όλα αυτά, θα εκφραστεί αποκλειστικά και μόνο από τον Κυπριακό λαό, ο οποίος έχει κληθεί με την άμεση και προσωπική του ψήφο να αποφασίσει στο δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου Ο ίδιος συνέχισε στην απόφαση του: «...λυπούμαι ειλικρινά, γιατί δεν μπορώ να αποδεχθώ και να υπογράψω το σχέδιο Ανάν, όπως τελικά διαμορφώθηκε. Παρέλαβα κράτος διεθνώς αναγνωρισμένο. Δεν θα παραδώσω «κοινότητα» χωρίς δικαιώμα λόγου διεθνώς και σε αναζήτηση κηδεμόνα». Στο τέλος του διαγγέλματος του ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Τάσσος Παπαδόπουλος, εμφανώς συγκινημένος και φορτισμένος κάλεσε όλους τους Ελληνοκύπριους να απορρίψουν το σχέδιο Ανάν και να πουν ένα δυνατό όχι στις 24 Απριλίου. Κλείνοντας είπε «Με αίσθημα ευθύνης απέναντι στην ιστορία, στο παρόν και στο μέλλον της Κύπρου και του λαού μας, σε καλώ να μην υποθηκέυσεις το μέλλον στην πολιτική βούληση της Τουρκίας. Να προασπιστείς την Κυπριακή Δημοκρατία, λέγοντας ΟΧΙ στην κατάλυση της. Να συστρατευτείς για μια νέα, πιο ελπιδοφόρα πορεία επανένωσης της πατρίδας μας μέσα από την Ευρωπαϊκή Ένωση». Αρνητικά σημεία όσον αφορά την ασφάλεια, τους έποικους, την οικονομία, το περιουσιακό και τη λειτουργικότητα. - Δεν προνοείται κανένας ρόλος για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με την ασφάλεια της Κύπρου. Αντίθετα προνοείται μόνιμη παρουσία Τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο και μετά την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Τουρκία έχει μονομερές δικαίωμα επέμβασης σε ολόκληρη την Κύπρο, με αποτέλεσμα να έχει και στρατηγικό έλεγχο. Ακόμα η Κύπρος εξαιρείται από τον Ευρωστρατό. - Με τη νομιμοποίηση και πλέον εποίκων και με τη δυνατότητα περαιτέρω εποικισμού της Κύπρου είναι σαφές ότι οι Τουρκοκύπριοι θα είναι μειοψηφία στο Τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος και θα επηρεάζεται η πολιτική του σε καθοριστικό βαθμό από τους εποίκους. Ακόμα δεν προβλέπεται οποιοσδήποτε μηχανισμός αποχώρησης όσων εποίκων δεν νομιμοποιούνται να παραμείνουν στην Κύπρο. - Με τις σχετικές με την οικονομία πρόνοιες δημιουργούνται προβλήματα βιωσιμότητας της. Προνοείται ιδιαίτερα υψηλό κόστος εφαρμογής της λύσης και αυξημένες πάγιες δαπάνες. Οι Ελληνοκύπριοι θα πρέπει να συνεισφέρουν τουλάχιστον το 90% των εσόδων του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού και θα παραχωρηθούν τα συναλλαγματικά αποθέματα της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα. Ακόμα λόγω απουσίας ενιαίου οικονομικού χώρου ο υγιής ανταγωνισμός θα τείνει να εκλείψει. Η καθυστέρηση υιοθέτησης του Ευρώ και ένταξής της Κύπρου στην ΟΝΕ για τουλάχιστον δέκα χρόνια, είναι ακόμα μια αρνητική πρόνοια. - Σχετικά με το θέμα των περιουσιών προβλέπεται ένας αρκετά περίπλοκος και προβληματικός μηχανισμός, ο οποίος καθιστά αμφίβολη τη βιωσιμότητα του Συμβουλίου Περιουσιών και με αποτέλεσμα να μην ικανοποιηθούν οι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες από τον διακανονισμό. Επίσης όλες οι εκκρεμούσες προσφυγές ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εναντίον της Τουρκίας αποσύρονται. - Είναι γεγονός ότι η λειτουργία του κράτους εμφανίζεται αρκετά προβληματική. Στο Προεδρικό Συμβούλιο οι αποφάσεις θα λαμβάνονται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη του ενός εκ των δύο εκπροσώπων του Τουρκοκυπριακού κράτους. Ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος θα εναλλάσσονται κάθε είκοσι μήνες χωρίς να μπορούν από μόνοι τους να πάρουν οποιαδήποτε απόφαση. Στη Γερουσία, που θα αποτελεί το κύριο νομοθετικό όργανο, θα συμμετέχουν 24 Ελληνοκύπριοι και 24 Τουρκοκύπριοι. Κανένας νόμος δεν θα ψηφίζεται χωρίς ειδική πλειοψηφία που θα περιλαμβάνει το 1/4 ή τα 2/5 των Γερουσιαστών κάθε συνιστώντος κράτους. Όλα αυτά γεννούν σημαντικά προβλήματα στη λήψη αποφάσεων. Σε περίπτωση διαφωνίας μάλιστα, για ζητήματα όπως ψήφιση του προϋπολογισμού, εξωτερική πολιτική και εκλογή των μελών του Προεδρικού Συμβουλίου θα αποφασίζει Ανώτατο Δικαστήριο, που θα αποτελείται από τρεις Ελληνοκύπριους, τρεις Τουρκοκύπριους και τρεις αλλοδαπούς Δικαστές.

12 α.2. ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ 5Ο ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΝ - Οι Διεθνείς Συνθήκες θα υπερισχύουν του Συντάγματος της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας και των ομοσπονδιακών νόμων. - Συμφωνίες μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης με κράτη-μέλη θα επικυρώνονται αυτόματα από την Κύπρο, χωρίς να χρειάζεται η ομοφωνία του Προεδρικού Συμβουλίου, με την υπογραφή είτε του Προέδρου είτε του Αντιπροέδρου. - Το Ανώτατο Δικαστήριο μπορεί να παρακάθεται ως Συνταγματικό ή και Πρωτοβάθμιο Ομόσπονδο Δικαστήριο. - Προβλέπεται η δημιουργία Επιτροπής Νομισματικής Πολιτικής και Ελληνοκύπριος Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας στα πρώτα οκτώ χρόνια μετά τη λύση. - Το κόστος της δύναμης του ΟΗΕ θα το καταβάλλει κατά 1/2 η Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία για τα πρώτα τρία χρόνια και κατα 2/3 μετέπειτα, με επανεξέταση το Διεγράφη ο περιορισμός διαμονής κατά μέσο όρο τρεις ημέρες ανά βδομάδα, με αποτέλεσμα να υπάρχει δικαίωμα ελεύθερης διακίνησης και διαμονής σε ολόκληρη τη Κύπρο, αρκεί η διαμονή να μην αποτελεί μόνιμη εγκατάσταση. β. ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΚΗΝΙΚΟ ΣΕ ΚΥΠΡΟ, ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ5 Τα πολιτικά κόμματα της Κύπρου ενόψει του κρίσιμου δημοψηφίσματος της 24ης Απριλίου 2004, διατύπωναν με δηλώσεις στα ΜΜΕ αλλά και με επίσημες ανακοινώσεις των οργάνων τους τις αποφάσεις τους σχετικά με την αντιμετώπιση του σχεδίου λύσης του Κυπριακού προβλήματος αλλά και παίρνοντας θέση υπέρ ή κατά του σχεδίου Ανάν. Μετά από εμπεριστατωμένη μελέτη των πτυχών του τελικού σχεδίου Ανάν, ζυγίζοντας απόψεις, γνώμες και αναλύσεις διεθνολόγων και συνταγματολόγων, αξιολογώντας τις κρίσεις όλων των πολιτικών κομμάτων, κυπριακών και ελλαδικών αλλά και των διεθνών παραγόντων, τα πολιτικά κόμματα, το ένα μετά το άλλο, κοινοποιούσε τη θέση του επί του σχεδίου Ανάν. Σημαντικότατο ρόλο έπαιξε και ως μοχλός επηρεασμόυ των πολιτικών κομμάτων ο Κυπριακός λαός, ο οποίος θα λάμβανε την τελική απόφαση, εγκρίνοντας ή απορρίπτοντας το σχέδιο λύσης του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, με τη ψήφο του στο δημοψηφισμα της 24ης Απριλίου. Ήδη από τις αρχές Απριλίου είχαν αρχίσει να διαφαίνονται τα δύο στρατόπεδα, του «ναι» και του «όχι». Από τα πολιτικά κόμματα ΔΗΚΟ, Κ.Σ.ΕΔΕΚ, Κινημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών και Νεοι Ορίζοντες έκλιναν κατά του σχεδίου Ανάν ενώ ΑΚΕΛ, ΔΗΣΥ και Κίνηση Πολιτικού Εκσυγχρονισμού υπέρ. Συγχρόνως και εντός των κομμάτων υπήρχαν έντονες διαφωνίες μεταξύ εκείνων που εκτιμούσαν ότι το σχέδιο Ανάν προσφέρει μια λειτουργική και βιώσιμη λύση και εκείνων που ήταν αντίθετοι με την άποψη αυτή. Μάλιστα ορισμένα στελέχη των κομμάτων ήταν δυσαρεστημένα με τη θέση που πήρε ή επρόκειτο να πάρει το κόμμα τους και προσχωρούσαν στο «αντίπαλο στρατόπεδο» ή εργάζονταν υπέρ της αντίθετης άποψης. Σε επίπεδο οργανωμένων φορέων ή οργανώσεων εκδηλωνόταν παρόμοια διάσπαση με κυριότερη εκείνη στους προσφυγικούς συλλόγους μεταξύ εκείνων που επιστρέφουν υπό Ελληνοκυπριακή διοίκηση, οι οποίοι έκλιναν προς υιοθέτηση του σχεδίου και εκείνων που η επιστροφή τους ή όχι θα εξαρτώταν από τους προβλεπόμενους περιορισμούς, οι οποίοι καταδίκαζαν το σχέδιο. Ακόμα και η Εκκλησία δεν φαινόταν μονιασμένη, αφού στους κόλπους της ακούγονταν φωνές υπέρ του σχεδίου Ανάν. β.1. ΤΑ ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ Στις 10 Απριλίου 2004 η Κεντρική Επιτροπή του Κ.Σ.ΕΔΕΚ με 87% ψήφους τάχθηκε υπέρ του «όχι» στο τελικό σχέδιο του Κόφι Ανάν. Αντίθετη άποψη είχε το 13% - 16 μέλη. Με τις ομιλίες τους, ο Πρόεδρος του Κινήματος Γιαννάκης Ομήρου και ο Επίτιμος Πρόεδρος Βάσος Λυσσαρίδης, έκαναν σαφές ότι η προτεινόμενη λύση είναι άδικη και σε αυτή τη λύση λένε όχι, αφού εξακολουθούν να προσβλέπουν σε μία δημοκρατική, λειτουργική και βιώσιμη λύση με πρόνοιες που δεν θα προκαλούν το αίσθημα της αδικίας. Ενώ οι πληροφορίες και οι προσδοκίες των προηγούμενων ημερών έτειναν προς την υποστήριξη του σχεδίου από το Κ.Σ.ΕΔΕΚ, ο Πρόεδρος του Κινήματος κ. Ομήρου κινήθηκε στο πνεύμα του Διαγγελματος του Προέδρου της Δημοκρατίας. Στην ομιλία του έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στα αρνητικά στοιχεία και στις αδυναμίες του σχεδίου ενώ ανέφερε επιγραμματικά τα θετικά στοιχεία και τις βελτιώσεις. Συμπλήρωσε ότι στο σχέδιο Ανάν υιοθετήθηκαν όλες οι τουρκικές απαιτήσεις και κατήγγειλε την αδιαλλαξία της Τουρκικής πλευράς που οδήγησαν τις διαπραγματεύσεις σε ανούσια αποτελέσματα. Ο Πρόεδρος του Κ.Σ.ΕΔΕΚ τόνισε πως το «όχι» στο σχέδιο Ανάν είναι «ναι» στη λύση του Κυπριακού προβλήματος και κάλεσε το λαό και τα στελέχη του κόμματος του να ψηφίσουν κατά του σχεδίου στο δημοψήφισμα. Προσπαθώντας να καθησυχάσει τα πνεύματα, είπε με σιγουριά ότι θα υπάρξει επόμενη μέρα για την Κύπρο, εφόσον ο λαός παραμείνει ενωμένος. Διαβεβαίωσε, μάλιστα, τα στελέχη του ότι διαφορετική στάση που θα τηρούσε η ΕΔΕΚ με το ΠΑΣΟΚ δεν σήμαινε σε καμία περίπτωση διασάλευση των μεταξύ τους σχέσεων.

13 Λίγες μέρες αργότερα, σε προγραμματισμένη συνάντηση του λεγόμενου πρωθυπουργού του ψευδοκράτους, Μεχμετ Αλί Ταλάτ, με τον Γενικό Γραμματέα του ΑΚΕΛ, Δημήτρη Χριστόφια, και τον Πρόεδρο του ΔΗΣΥ, Νίκο Αναστασιάδη, τέθηκε από τους τελευταίους το θέμα αναβολής των δημοψηφισμάτων. Οι δύο πολιτικοί προσπαθησαν να πείσουν τον Μεχμέτ Αλί Ταλάτ να συμφωνήσει, αφού τα Ηνωμένα Έθνη είχαν αφήσει ανοικτό το ενδεχόμενο να επανεξετάσουν τη θέση τους υπό την προϋπόθεση να συμφωνήσουν και οι δύο πλευρές. Ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος έκανε σαφές ότι θα επανατοποθετείτο εφόσον γίνουν διαπραγματεύσεις για βελτίωση των πτυχών του σχεδίου Ανάν, στις οποίες είχε ενστάσεις. Η Τουρκοκυπριακή πλευρά ήταν έτοιμη να αποδεχθεί την αναβολή των δημοψηφισμάτων υπό τον όρο ότι θα πάγωνε η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έναν όρο που δεν θα έκανε ποτέ δεκτό η Ελληνοκυπριακή πλευρά. Σε δηλώσεις του ο Μεχμετ Αλί Ταλάτ επανέλαβε τη δέσμευση της Τουρκίας για υλοποίηση της λύσης που προνοεί το σχέδιο και τόνισε πως η πλειοψηφία του Τουρκοκυπριακού λαού το εγκρίνει, σε αντίθεση με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς. Έτσι στην Παγκύπρια Συνδιάσκεψη του ΑΚΕΛ στις 14 Απριλίου, λήφθηκε η απόφαση του κόμματος για την πορεία λύσης του Κυπριακού προβλήματος και το τελικό σχέδιο λύσης του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Η Παγκύπρια Συνδιάσκεψη του ΑΚΕΛ υιοθέτησε με 64,8% υπέρ και 34,3% κατά την πρόταση της Κεντρικής Επιτροπής. Στην πρόταση, που τελικά υιοθετήθηκε, γίνεται αναφορά στη σοβαρότητα και υπευθυνότητα με την οποία το ΑΚΕΛ προσέγγισε το θέμα της λύσης του Κυπριακού. Στη συνέχεια υπογραμμίζεται ότι το σχέδιο Ανάν παρουσιάστηκε στο λαό τονίζοντας τα αρνητικά στοιχεία και υποβαθμίζοντας τα θετικά στοιχεία, γεγονός με το οποίο διαφωνεί. Σημειώνεται ακόμα, ότι το ΑΚΕΛ δεν συμμερίζεται τις εκτιμήσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας σχετικά με τις πρόνοιες του σχεδίου Ανάν και ιδιαίτερα με την εκτίμηση ότι αυτό «δεν καταλύει την de facto διχοτόμηση, αλλά αντίθετα τη νομιμοποιεί και την εμβαθύνει». Στο τέλος της πρότασης αναφέρεται ότι «Συνυπολογίζοντας όλα τα αντικειμενικά δεδομένα που είναι σήμερα μπροστά μας, το ΑΚΕΛ καλεί τα Ηνωμένα Έθνη και το διεθνή παράγοντα να προχωρήσουν στην αναβολή των δημοψηφισμάτων για μερικούς μήνες ώστε να προηγηθεί η δυνατότητα αντικειμενικής παρουσίασης του σχεδίου στο λαό, να δοθεί η δυνατότητα διαπραγμάτευσης και κάλυψης των κενών που υπάρχουν, έτσι που να καταστεί δυνατή η έγκριση του από τη μεγάλη πλειοψηφία του λαού, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Στην αντίθετη περίπτωση το ΑΚΕΛ δεν θα υποστήριζε την έγκριση του σχεδίου Ανάν στο δημοψήφισμα, όπως και έγινε. Την επόμενη μέρα την οριστική απόφαση του πήρε και ο ΔΗΣΥ στο Έκτακτο Παγκύπριο Συνέδριο του. Ο ΔΗΣΥ με ποσοστό 77,6% αποφάσισε το «ναι» για το σχέδιο Ανάν στο δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου. Οι σύνεδροι που ψήφισαν «όχι» ανήρχοντο στο 21,3% ενώ το 1,1% τήρησε αποχή. Έτσι σχηματίστηκε ένα ισχυρό μπλοκ ηγετικών στελεχών του κόμματος υπέρ του «ναι» ως αντίβαρο σε ομάδα βουλευτών που με δημόσιες δηλώσεις τους τάχθηκαν υπέρ του «όχι». Επίσημα το κόμμα άρχισε την εκστρατεία υπέρ της έγκρισης του σχεδίου Ανάν. Ο πρόεδρος του ΔΗΣΥ, Νίκος Αναστασιάδης, κάλεσε το λαό να ψηφίσει «ναι» στο δημοψήφισμα, γεγονός που θα έκανε δυνατή την επανένωση της Κύπρου και θα απέτρεπε οριστικά τη διχοτόμηση και την ολική τουρκοποίηση του νησιού. Διακήρυξε πως λέγοντας «ναι» στο σχέδιο Ανάν θα κατοχυρωνόταν ένα μέλλον ασφάλειας, ευημερίας και προκοπής για το σύνολο του Κυπριακού λαού. Πέραν της ήδη οξυμένης και τεταμένης κατάστασης μεταξύ υποστηρικτών του «ναι» και υποστηρικτών του «όχι», λίγες μέρες αργότερα, ο Πρόεδρος του ΔΗΣΥ Νίκος Αναστασιάδης, εξαπέλυσε πυρά κατά της κυβέρνησης για αντιδημοκρατικές μεθοδεύσεις από μέρους της. Κατήγγειλε ότι κυβερνητικά στελέχη προέβησαν σε απαράδεκτες παρεμβάσεις με σκοπό να φιμώσουν την άλλη άποψη και να κατευθύνουν το λαό σε μια από καιρού προειλημμένη απόφαση εναντίον της λύσης. Υποστήριξε ότι στο χώρο των ΜΜΕ παρουσιάστηκαν φαινόμενα μονοπώλησης και ανισότιμης υπερπροβολής των απόψεων που τάσσονταν κατά της λύσης. Ακόμα ότι κυβερνητικά μέλη προέβησαν σε δηλώσεις προς δημοσίους υπαλλήλους και προς μέλη της Αστυνομικής δύναμης υποστηρίζοντας ότι το σχέδιο Ανάν δεν διασφαλίζει τα συνταξιοδοτικά και ασφαλιστικά τους διακιώματα. Το ίδιο έπραξαν, όπως είπε ο κ. Αναστασιάδης και προς τα μόνιμα στελέχη της Εθνικής Φρουράς αλλά και τους υπαλλήλους της Κεντρικής Τράπεζας διακηρύττοντας πως το σχέδιο προσφέρει επαγγελματική αβεβαιότητα για τις κατηγορίες αυτές. Με επιστολές του προς τον Ιρλανδό Πρωθυπουργό ως προεδρεύοντα του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προς τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Πρόντι, τον Πρόεδρο του Ευρωκοινοβουλίου κ. Πατ Κοξ, τον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης κ. Σβίμερ και στην Ευρωπαϊκή Ρυθμιστική Αρχή Ραδιοτηλεόρασης, ο κ. Αναστασιάδης κατήγγειλε τις πιο πάνω πράξεις. Ακόμα δήλωσε πως θα κινηθεί και δικαστικώς. β.2. Η ΕΠΙΣΗΜΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΑΡΧΗΓΩΝ Στην Αθήνα συγκλήθηκε σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών για το Κυπριακό, υπό τον Πρόεδρο Κωνσταντινο Στεφανόπουλο. Εκεί ακούστηκαν τρια «ναι» με διαφορετική ένταση και περιεχόμενο και ένα «όχι». Ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, με δηλώσεις τους αναφέρθηκε στα θετικά του σχεδίου και στην ευρωπαϊκη προοπτίκη της Κύπρου και τόνισε πως στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα θετικά στοιχεία του

14 σχεδίου μπορούν να αποδειχθούν υπέρτερα των αρνητικών. Διαβεβαίωσε τον Κυπριακό λαό ότι η επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος θα βρει την Ελλάδα στο πλευρό της Κύπρου όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα. «Η Κύπρος αποφασίζει, η Ελλάδα συμπαραστέκεται». Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Γιώργος Παπανδρέου, τάχθηκε και στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών υπερ του σχεδίου λύσης, όπως είχε υποστηρίξει νωρίτερα, κατηγορώντας την κυβέρνηση για παθητική στάση και μη έγκαιρες κινήσεις και πρωτοβουλίες από μέρους της. Η Αλέκα Παπαρήγα του ΚΚΕ, τάχθηκε κατά του σχεδίου, ενώ ο Νίκος Κωνσταντόπουλος, Πρόεδρος του Συνασπισμού, υποστήριξε τη θέση του ΑΚΕΛ για αναβολή των δημοψηφισμάτων. β.3. Η ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΛΕΥΡΑ Στο βόρειο τμήμα του νησιού η κατάσταση ήταν το ίδιο έντονη, με εμφανέστερο το αίσθημα του λαού που υποστήριζε το σχέδιο Ανάν. Ενώ ο Ραούφ Ντενκτάς τασσόταν κατά του σχεδίου λύσης, ο Μεχμέτ Αλί Ταλάτ και η πλειοψηφία των Τουρκοκυπρίων υποστήριζε το αντίθετο. Με μαζικές εκδηλώσεις και συλλαλητήρια που διοργανώθηκαν από τις τουρκοκυπριακές νεολαίες, κόμματα και οργανώσεις στην κατεχόμενη Κύπρο, οι Τουρκοκύπριοι κάλεσαν τους Ελληνοκύπριους να πουν «ναι» στο σχέδιο Ανάν. Στις διάφορες συγκεντρώσεις που πραγματοποιήθηκαν, όλες μεγάλες σε όγκο και συμμετοχή, ακούγονταν συνθήματα και υψώνονταν πανό υπέρ του «ναι» καθώς και υβριστικά συνθήματα κατά του Ντενκτάς αλλά και επικριτικά πανό κατά του ΑΚΕΛ και του Τάσσου Παπαδόπουλου. Την ίδια στιγμή οι Γκρίζοι Λύκοι εξαπέλυσαν τρομοκρατική εκστρατεία ενάντια στους οπαδούς του «ναι» στα κατεχόμενα. β.4. ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΛΑΟΥ Στην ελεύθερη Κύπρο το κλίμα ήταν τεταμένο και οι αντιπαραθέσεις των υποστηρικτών του «ναι» και των υποστηρικτών του «όχι» πολύ συχνές. Είναι γεγονός πως η πληροφόρηση του λαού όσον αφορά το σχέδιο Ανάν, ήταν ελλίπης αφού ο χρόνος ήταν πολύ λίγος από την κατάθεση του σχεδίου μέχρι το δημοψήφισμα. Παρόλα αυτά η προσοχή και η σημασία που δόθηκε από τον Ελληνοκυπριακό λαό ήταν βαρύνουσα, γνωρίζοντας την κρισιμότητα και τη σοβαρότητα της ψήφου τους. Μέσω της ραδιοτηλεόρασης, του τύπου, των συγκεντρώσεων και συλλαλητηρίων που διοργάνωσαν πολιτικά κόμματα, νεολαίες των κομμάτων και οργανώσεις έγινε μια προσπάθεια να ενημερωθεί ο λαός. Οι Ελληνοκύπριοι συμμετείχαν στην πλειοψηφία τους σε πολλές εκδηλώσεις για να σχηματίσουν μια όσο το δυνατό πιο ολοκληρωμένη άποψη. Οι συγκεντρώσεις που διοργανώθηκαν, τόσο αυτές που υποστήριζαν την εγκριση του σχεδίου όσο και αυτές που υποστήριζαν την απόρριψη του, είχαν πλήθος κόσμου, με φανερή όμως την υπεροχή σε όγκο των εκδηλώσεων υπέρ του «όχι». Άρχισε από νωρίς να διαφαίνεται ότι ο Ελληνοκυπριακός λαός θα τασσόταν υπέρ του «όχι» και κατά μιας άδικης λύσης. Όπως επίσης έδειχναν και οι δημοσκοπήσεις, το ποσοστό που θα ψήφιζε «όχι» στο δημοψήφισμα ήταν σε υψηλά επίπεδα, γεγονός που στο τέλος δεν διαψεύστηκε. β.5. Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ Σε διεθνές επίπεδο, λίγα εικοσιτετράωρα πριν τη διεξαγωγή των δημοψηφισμάτων, παρουσιαζόταν έντονη κινητικότητα λόγω του αρνητικού σκηνικού στην Κύπρο και της αντίδρασης κατά του σχεδίου Ανάν από τον Ελληνοκυπριακό λαο. Αμερικανοί και Βρεττανοί εργάστηκαν παρασκηνιακά και συντονισμένα με τα Ηνωμένα Έθνη, στην προσπάθεια τους να ανατρέψουν το αρνητικό κλίμα που επικρατούσε στην Ελληνοκυπριακή πλεύρα. Μπους, Πάουελ, Μπλερ και Στρο εμπλέκοντας και τις Βρυξέλλες δια του Επιτρόπου Γκύντερ Φερχόιγκεν, επιστράτευσαν όλα τα μέσα και τις δυνάμεις τους για να πείσουν τους Ελληνοκύπριους να αλλάξουν στάση, με απείλες και κινδυνολογία. Ο Πάουελ στόχευε προς το ΑΚΕΛ, με τις περισσότερες πιθανότητες αλλαγής θέσης, δίνοντας διαβεβαιώσεις ότι το σχέδιο θα εφαρμοστεί. Δεν κατάφερε όμως να ανατρέψει την κατάσταση. Ο Κόφι Ανάν, Αμερικανοί και Βρεττανοί μετέθεσαν το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας με πρόταση τους για έκδοση ψηφίσματος, με το οποίο θα παρέχοντο εγγυήσεις για την εφαρμογή της προτεινόμενης λύσης. Στην πρόταση αυτή, βρέθηκαν ισχυρό εμπόδιο η Ρωσία, Γαλλία και Κίνα καθώς και κάποια μη μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, που επέμεναν ότι δεν έπρεπε με κανένα τρόπο να παρέμβει το Συμβούλιο Ασφαλείας πριν τη διεξαγωγή των δημοψηφισμάτων. Στις 22 Απριλίου 2004, σε μια ύστατη προσπάθεια στη Νέα Υόρκη, έδρα των Ηνωμένων Εθνών, απορρίπτεται και οδηγεί τελικά σε αδιέξοδο η πρόταση για ψήφισμα από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Στο Στρασβούργο, έδρα του Ευρωκοινοβουλίου, εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία, ψήφισμα υιοθέτησης του σχεδίου Ανάν ως λύση του Κυπριακού προβλήματος, ενώ χρησιμοποιήθηκε σκληρή γλώσσα για να επικριθεί η στάση της Ελληνοκυπριακής ηγεσίας. Παρά το αδιέξοδο και το σταθερό αρνητικό κλίμα, οι Αμερικανοί, έστω και την υστάτη, έστειλαν μηνύματα στήριξης προς την Κύπρο σε όλα τα επίπεδα για την ομαλή εφαρμογή του σχεδίου. γ. ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ ΤΗΣ 24ΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2004 Την παραμονή του δημοψηφίσματος, Αθήνα και Λευκωσία διαμόρφωναν σχεδιασμούς και στρατηγικές για την αντιμετώπιση όλων των πιθανών αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος. Την ίδια στιγμή η Κυπριακή Κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα, σε μια προσπάθεια να κατευνάσουν τα πνεύματα, απήυθυναν εκκλήσεις προς τους Κύπριους πολίτες για ηρεμία, ψυχραιμία και νηφαλιότητα ώστε απερίσπαστα να αποφασίσουν για το

15 «ναι» ή το «όχι». Η προσοχή όλων ανεξαιρέτως ήταν στραμμένη στην επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος, αφού οποιοδήποτε κι αν ήταν το αποτέλεσμα, χρειάζονταν προσεκτικές κινήσεις και σωστοί χειρισμοί και αποφάσεις ώστε να μην καταλήξει η δημοκρατική αυτή διαδικασία σε καρκίνωμα για την Κύπρο. Σχετικά με τη διαδικασία του δημοψηφίσματος η προετοιμασία κύλησε ομαλά και ολοκληρώθηκε έγκαιρα, βάσει της εκλογικής νομοθεσίας. Το πρωί παραδόθηκαν, παρουσία του Γενικού Εφόρου Δημοψηφίσματος Κυριάκου Τριανταφυλλίδη, στο Συνεδριακό Κεντρο όλες οι κάλπες μαζί με τα ψηφοδέλτια και το υπόλοιπο υλικό προς τους προεδρεύοντες των εκλογικών κέντρων. Ανακοινώθηκαν επίσης τα εκλογικά κέντρα και όλες οι οδηγίες προς τους ψηφοφόρους, πώς ψηφίζουν και πότε τα ψηφοδέλτια θεωρούνταν άκυρα. Πληροφορίες προς τους ενδιαφερομένους παρήχοντο από την Ειδική Υπηρεσία Πληροφοριών καθώς και από τα Γραφεία των Εφόρων Δημοψηφίσματος σε Λευκωσία, Λεμεσό, Αμμόχωστο, Λάρνακα και Πάφο. Όλα, λοιπόν, ήταν έτοιμα για την κρίσιμη μέρα του δημοψηφίσματος και τη διεξαγωγή του. Β.ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ 24ΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2004 Ο Κυπριακός λαός στο δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004,κλήθηκε να γράψει την ιστορία του μέλλοντος και των επερχόμενων γενεών,του μέλλοντος της Κύπρου. Το Σάββατο, 24 Απριλίου, ήταν η μέρα που αποφάσισε ο καθε πολίτης ξεχωριστά, σε πνεύμα όμως συλλογικότητας, με λογική και υπευθυνότητα αν θα εγκρίνει ή θα απορρίψει το σχέδιο του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Κόφι Ανάν.Ήταν η ώρα που ο καθένας έπρεπε να ζυγίσει στο μυαλό και στην καρδιά του τα δεδομένα και να προχωρήσει στην επιλογή του «ναι» ή του «όχι» με ωριμότητα και σύνεση.παρόλη τη σύγχυση και την αντιπαράθεση των προηγούμενων ημερών,απ τη μια των υποστηρικτών του «ναι» και απ την άλλη των υποστηρικτών του «όχι» για τη συνολική διευθέτηση του Κυπριακού προβλήματος με βάση το σχέδιο Ανάν,οι Κύπριοι πολίτες προσήλθαν στις κάλπες με πολιτισμένο τρόπο, με απόλυτη τάξη και ηρεμία. Χωρίς να επηρεαστούν από τους εκφοβισμούς και την κινδυνολογία των ισχυρών της γης, άσκησαν το εκλογικό τους δικαίωμα μέσα από τη δημοκρατική διαδικασία του δημοψηφίσματος. Στις 24 Απριλίου διεξήχθησαν δύο χωριστά δημοψηφίσματα, ένα στην ελεύθερη Κύπρο για τους Ελληνοκύπριους και ένα στην κατεχόμενη Κύπρο για τους Τουρκοκύπριους. Όσον αφορά το δημοψήφισμα των Ελληνοκύπριων ακολουθήθηκε η εκλογική νομοθεσία που ισχύει στην Κύπρο. Η ψήφος ήταν υποχρεωτική. Δικαίωμα ψήφου είχαν οι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους πολίτες, που ήταν Για να ασκήσουν το δικαίωμα τους θα έπρεπε να παρουσιάσουν το εκλογικό τους βιβλιάριο.οι κάλπες άνοιξαν στις 7π.μ.και έκλεισαν στις 6μ.μ., με διακοπή μιας ώρας από 12μ.μ.μέχρι 1μ.μ. Οι ψηφοφόροι ψήφιζαν τοποθετώντας στο τετράγωνο που βρισκόταν κάτω από το «ναι» ή το «όχι» το σημείο» ή «ν» ή «χ». Λειτούργησαν εκλογικά κέντρα με υπαλλήλους. Οι+του «392 εγκλωβισμένοι ψήφισαν σε δύο εκλογικά κέντρα στο Ενιαίο Λύκειο Κύκκου Α, ενώ μπορούσαν να ψηφίσουν όλοι οι ξένοι που ζουν στην Κύπρο, εφόσον ήταν εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους. Στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα η ψηφοφορία άρχισε στις 8π.μ. και ολοκληρώθηκε στις 6μ.μ. Αναμενόταν να ψηφίσουν συνολικά άτομα. Η προσέλευση στις κάλπες άρχισε από τα πρώτα λεπτά του ανοίγματος τους, στην αρχή κάπως μειωμένα αλλά στη συνέχεια και κυρίως πριν τη μεσημβρινή παύση με εντονότερους ρυθμούς. Σχεδόν το 50% των ψηφοφόρων είχε ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα μέχρι τις 12:00 το μεσημέρι. Οι κομματικοί μηχανισμοί, βέβαια, ή οι συνασπισμοί υποστήριξης του «ναι» και του «οχι» λειτούργησαν και αυτή τη φορά, διακριτικά ή και φανερά σε κάποιες περιπτώσεις, όχι όμως με τον ζήλο που επιδεικνύεται σε περιπτώσεις παραταξιακών αναμετρήσεων. Την κάθε πλευρά χαρακτήριζε μια στοιχειώδης αυτοσυγκράτηση τόσο σε σχέση με την επιλογή της, οσο και στη συμπεριφορά της προς τους ψηφοφόρους. Ιδιαίτερα εμφανής ήταν και η παρουσία ντόπιων και εκατοντάδων ξένων δημοσιογράφων από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, που βρίσκονταν στην Κύπρο για να καλύψουν το κλίμα που επικρατούσε καθώς και τη διαδικασία και τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος. Όλοι, περισσότερο ή λιγότερο εκδηλωτικοί, ψήφιζαν με την ευχή και την ελπίδα ότι όποια κι αν είναι η ετυμηγορία θα μας βρει ενωμένους και έτοιμους να αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε συνέπεια. Αρκετοί δεν δίστασαν να εκφράσουν την απογοήτευση τους για συμπεριφορές και ατοπήματα εκ μέρους των πολιτικών μας και γενικότερα για τον τρόπο με τον οποίο το τελευταίο διάστημα χειρίστηκαν το λαό. Διάχυτη ήταν, βέβαια, η ανησυχία για την επόμενη μέρα σε περίπτωση ενός «όχι» ή ακόμα και ενός «ναι». Γ.ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ Οι Ελληνοκύπριοι με ποσοστό 75,83% απέρριψαν το σχέδιο Ανάν ως λύση του Κυπριακού προβλήματος. Το 24,17% ψήφισε υπέρ του σχεδίου Ανάν. Από τους 428,587 Ελληνοκύπριους που ψήφισαν και με ποσοστό αποχής 10,82%, οι 313,704 ψήφισαν «όχι» και 99,976 ψήφισαν «ναι». Το 96,52% των ψηφοδελτίων ήταν έγκυρα και το 3,48% άκυρα-λευκά. Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος της Τουρκοκυπριακής κοινότητας ήταν πολύ διαφορετικά. Με ποσοστό 64,91% οι Τουρκοκύπριοι ψήφισαν υπέρ του σχεδίου λύσης του Κόφι Ανάν και το 35,09% ψήφισε κατά.

16 Με απόλυτη διαφάνεια και χωρίς καμμιά αμφιβολία οι Ελληνοκύπριοι είπαν το ισχυρό «όχι» στο δημοψήφισμα. Χωρίς να υποτιμήσουν τη σοβαρότητα των οποιωνδήποτε συνεπειών, θεώρησαν ότι οι συνέπειες του «ναι» θα ήταν βαρύτερες και κυρίως μη αναστρέψιμες. Μπροστά στο δίλημμα αυτό, ο Ελληνοκυπριακός λαός έδωσε τη λύση και βροντοφώναξε το «όχι» στο σχέδιο Ανάν. Με αυτοσυγκράτηση και χωρίς ακρότητες οι Ελληνοκύπριοι δέκτηκαν το αποτέλεσμα και το πανηγύρισαν με ευπρέπεια και με πολιτισμένο τρόπο. Όταν μετά τις 7.30μ.μ. τα αποτελέσματα γίνονταν γνωστά, πολλοί υποστηρικτές του «όχι» βγήκαν στους δρόμους με πανό και σημαίες της Κύπρου, της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάνοντας σαφές πως δεν είπαμε όχι στη λύση αλλά στο σχέδιο Ανάν. Είπαμε όχι στη συγκεκριμένη λύση που προτείνεται με το σχέδιο, καθόσον δεν προσφέρει εγγυήσεις και ασφάλεια στην εφαρμογή του, γεγονός που δεν ικανοποιεί την Ελληνοκυπριακή πλευρά. Δ. ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Η επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος της 24ης Απριλίου, βρίσκει τον Κυπριακό λαό με την ετυμηγορία της μη αποδοχής του σχεδίου Ανάν ως λύση του Κυπριακού προβλήματος αλλα και με γνώμονα την ανάγκη της ενότητας, της ψυχραιμίας και της σωστής διαχείρισης του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος. Το ότι το σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε δεν σήμαινε, σε καμία περίπτωση, τη νίκη αυτών που υποστήριζαν το «όχι» και την ήττα αυτών που υποστήριζαν το «ναι». Οι πολίτες έκριναν το σχέδιο Ανάν και αποφάσισαν να το απορρίψουν. Η απόφαση αυτή έπρεπε να γίνει σεβαστή από όλους, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Γι αυτό επιβαλλόταν η ενότητα πολιτικών και λαού, ώστε να περάσουν συναινετικά μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις, διακηρύττοντας πως εξακολουθούμε να είμαστε προσηλωμένοι στη λύση. Ήταν σίγουρο πως η επόμενη μέρα δεν θα ηταν καθόλου εύκολη. Η κινητοποίηση του Προέδρου Τάσσου Παπαδόπουλου ήταν άμεση. Επίχειρησε σε συνεργασία με την Ελληνική κυβέρνηση, η οποία τον διαβεβαίωσε ότι θα βρισκόταν στο πλευρό του, να ανατρέψει το κακό κλίμα που είχε δημιουργηθεί στο διεθνή χώρο εξαιτίας του συντριπτικού ποσοστού που εξασφάλισε το «όχι». Βασικός άξονας των πρωτοβουλιών της Ελληνικής πλευράς ήταν η ανάγκη να υπάρξουν και νέες κινήσεις για επίλυση του Κυπριακού, που εκ των πραγμάτων, αν εκδηλωνόνταν θα τοποθετούνταν χρονικά μετά την 1η Μαϊου, ημερομηνία πλήρους ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας στο διάγγελμα του για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος καθόρισε την τακτική που θα ακολουθούσε, αξιοποιώντας πλήρως την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση για προώθηση της λύσης μέσα στις παραμέτρους της Ευρώπης. Επιπλέον έκανε άνοιγμα προς τους Τουρκοκύπριους με μέτρα και οικονομική ενίσχυση, θέλοντας να κάνει σαφές πως δεν γυρίζουμε την πλάτη στους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας. Συγχρόνως η Κυπριακή κυβέρνηση είχε αναθέσει σε ξένο οίκο των Ηνωμένων Πολιτειών την ενημέρωση των διαφόρων κέντρων λήψεως αποφάσεων για τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος. Η εταιρεία Covington Burling, που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, ενημέρωνε παράλληλα πως η Κυπριακή Δημοκρατία επιθυμούσε λύση και πως θα εργαζόταν προς αυτή την κατεύθυνση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξέφρασαν προς την Ελληνοκυπριακή πλευρά την απογοήτευση και την πικρία τους για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, χωρίς ευτυχώς να συνδυάζονται με τις απειλές και τους εκβιασμούς των προηγούμενων ημερών. Παρόλα αυτά η στάση τους ηταν επικριτική και προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και προς το λαό. Συνεχάρηκαν, μάλιστα, όσους ψήφισαν «ναι». Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσίαστηκε απογοητευμένη με το ποσοστό του «όχι» στην Ελληνοκυπριακή πλευρά. Προειδοποίησε πως δεν θα το πληρώσουν οι Τουρκοκύπριοι και είχε σκοπό να τους ενισχύσει οικονομικά. Άφησε όμως ανοικτό το ενδεχόμενο για επανάληψη των προσπαθειών για λύση. Η Βρεττανία κινήθηκε στα ίδια πλαίσια και διαβεβαίωσε τους Τουρκοκύπριους πως θα τους βοηθούσε να βγουν απο την απομόνωση, επιχειρώντας να τους αναβαθμίσουν. Επικριτικό και αυστηρό ήταν και το σχόλιο των ξένων ΜΜΕ για το αποτελεσμα του δημοψηφίσματος. Υπήρξαν, βέβαια, και δημοσιεύματα που δικαιολογούσαν ή έβρισκαν ελαφρυντικά στους Ελληνοκυπρίους για την συγκεκριμένη επιλογή. Ο Κύπριος Πρόεδρος, στις 28 Απριλίου 2004, συναντήθηκε με τον Έλληνα Πρωθυπουργό, Κώστα Καραμανλή και συζήτησαν ενδελεχώς την τακτική που θα ακολουθούσαν μετά το δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου, ενώ τη

17 συμπαράσταση προς τον Ελληνοκυπριακό λαό εξέφραζε όλη η Ελληνική πολιτική ηγεσία. Όλα αυτά διαδραματίζονταν αμέσως μετά τα δημοψηφίσματα και ενόψει της πληρούς ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την 1η Μαϊου Ήταν δεδομένο πως με την ένταξη θα ανοίγονταν νέοι ορίζοντες και νέες προοπτικές για το νησί. Μια νέα εποχή για την Κύπρο επρόκειτο να ανατείλει και να επισφραγίσει μια πορεία που άρχισε το 1972 με τη σύναψη της Τελωνειακής Συμφωνίας με την τότε ΕΟΚ. Όταν τον Ιούλιο του 1990, η Κύπρος υπέβαλλε την αίτηση ένταξης της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στόχος της ήταν να καταστήσει την ενταξιακή πορεία καταλύτη στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού. Η αποσύνδεση της επίλυσης του Κυπριακού από την ένταξη τον Δεκέμβριο του 1999 στο Ελσίνκι, μετά από έντονο παρασκήνιο μεταξύ της Ελλάδας και των εταίρων της, αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στη διαδικασία προς την ενσωμάτωση της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στις 16 Απριλίου 2004 η Κύπρος και τα υπόλοιπα εννέα μέλη της Ευρωπαϊκης Ένωσης υπέγραψαν στην Αθήνα τη Συνθήκη Προσχώρησης. Η Κύπρος την 1η Μαϊου έγινε πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 25. Η ένταξη δημιουργεί μια νέα δυναμική για τη συνέχιση των προσπαθειών για την επίτευξη μιας βιώσιμης και λειτουργικής λύσης του Κυπριακού προβλήματος σύμφωνης με το κοινοτικό κεκτημένο και τις θεμελιώδεις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το σχέδιο Ανάν δεν ήταν η τελευταία ευκαιρία για την Κύπρο - οι διχοτομικές και άδικες πρόνοιες του δεν ήταν ποτέ ευκαιρία για την Κύπρο. Η συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, διασφαλίζει ότι μια μελλοντική πρόταση λύσης υποχρεωτικά θα συνάδει με το Ευρωπαϊκό κεκτημένο, με ισότητα, δημοκρατία, σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε ένα κράτος δικαίου για Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους. ΚΕΦ.3: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ Α.α. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΟΥ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ6 Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1980 αρχές της δεκαετίας 1990 προέκυψαν λόγοι και έγιναν συζητήσεις για το θέμα της εισαγωγής του θεσμού του δημοψηφίσματος στην Κύπρο και κατά πόσο είναι επιτρεπτή αυτή η εισαγωγή σύμφωνα με το συνταγματικό και νομικό πλαίσιο της χώρας μας. Το ζήτημα παρόλο το μεγάλο ενδιαφέρον που παρουσίαζε δεν είχε αποτελέσει μέχρι τότε αντικείμενο νομικής μελέτης και ανάλυσης όμως οι πολιτικές και διεθνείς συγκυρίες της εποχής προέβαλαν την ανάγκη αυτού του προβληματισμού. Το αντικείμενο του δημοψηφίσματος θα αφορούσε σοβαρά θέματα και κυρίως αυτά που αποτελούσαν καθοριστικό και δεσμευτικό παράγοντα για το μέλλον της Κύπρου καθώς και το εθνικό πρόβλημα, ο χειρισμός και η αντιμετώπιση του, η τελωνειακή ένωση Κύπρου-ΕΟΚ και γενικώς οι σχέσεις της Κύπρου με την ΕΟΚ, και άλλα. Ο προβληματισμός αφορούσε το κατά πόσο μπορεί να υλοποιηθεί ο θεσμός του δημοψηφίσματος μέσα στα πλαίσια του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας και αν αυτό ήταν επιτρεπτό, υπό ποια μορφή θα εμφανιζόταν, υποχρεωτική δεσμευτική ή συμβουλευτική. Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας θεωρείται ένα από τα πιο αυστηρά και άκαμπτα Συντάγματα στον κόσμο, λόγω της πληθώρας άρθρων που περιλαμβάνει, τα οποία δεν επιτρέπεται να τροποποιηθούν ή να καταργηθούν, καθώς και της πρόνοιας για τροποποίηση των μη θεμελιωδών άρθρων με αυξημένες χωριστές πλειοψηφίες των βουλευτών των δύο Κοινοτήτων. Η πρώτη περίπτωση της πρότασης για προσφυγή στη μέθοδο του δημοψηφίσματος αφορούσε τα σοβαρά θέματα και ιδίως αυτά που δεσμεύουν το μέλλον της χώρας7. Το Κυπριακό Σύνταγμα ακολουθεί αυστηρά την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική. Στη σφαίρα αποκλειστικής αρμοδιότητας της νομοθετικής εξουσίας ανήκουν η θέσπιση κανόνων δικαίου και ο καθορισμός των πλαισίων διακυβέρνησης της χώρας. Στο άρθρο 61 του Συντάγματος ορίζεται ότι «η νομοθετική εξουσία της Δημοκρατίας ασκείται υπό της Βουλής

18 των Αντιπροσώπων επί παντί θέματι, εξαιρέσει των θεμάτων εκείνων, άτινα ρητός υπάγονται κατά το Σύνταγμα εις τας Κοινοτικάς Συνελεύσεις». Το άρθρο αυτό περιλαμβάνεται στα θεμελιώδη άρθρα του Συντάγματος και σύμφωνα με το άρθρο 182 δεν μπορεί με οποιοδήποτε τρόπο να τροποποιηθεί με μεταβολή, προσθήκη ή κατάργηση. Επομένως αναθεώρηση του άρθρου 61 με αποτέλεσμα την προσθήκη του θεσμού του δημοψηφίσματος είναι αντισυνταγματική. Υποστηρίχθηκε ότι η εισαγωγή του θεσμού του δημοψηφίσματος θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς παραβίαση του άρθρου 61 του Συντάγματος με βάση την αρχή εκχώρησης εξουσιών. Η Βουλή με τη μέθοδο αυτή θα εκχωρούσε νομοθετικές εξουσίες στο εκλογικό σώμα. Σύμφωνα με την απόφαση της Ολομέλειας του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην υπόθεση Αστυνομία κατά Θεοδούλου Χονδρού και Άλλου 3 R.S.C.C.82, σελ.85, «δεν υπάρχει τίποτε στο Σύνταγμα μας που να εμποδίζει τη Βουλή των Αντιπροσώπων να εκχωρεί νομοθετική εξουσία σ άλλα όργανα της Δημοκρατίας με βάση τις αποδεκτές αρχές του Συνταγματικού Δικαίου και το δόγμα της κατά παραχώρηση νομοθετικής εξουσίας». Τη θέση αυτή επανέλαβε και η Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην υπόθεση Σοφοκλής Δημητριάδης και Υιός και Άλλος κατά της Δημοκρατίας (1969) 3 CLR 557, σελ Είναι δυνατή και σύμφωνη προς το Σύνταγμα η εκχώρηση εξουσιών από το νομοθετικό σώμα προς άλλα όργανα του κράτους, κυρίως εκτελεστικά. Το Σύνταγμα ρητά αναφέρει τα όργανα του Κράτους σε διάφορα άρθρα του (6, 146, 139). Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας και η Βουλή είναι άμεσα όργανα του κράτους τα οποία εκλέγονται από το λαό, το εκλογικό σώμα, που αποτελεί επίσης άμεσο όργανο του κράτους. Το κάθε ένα όργανο λειτουργεί στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που του αναθέτουν το Σύνταγμα και οι νόμοι και ασκεί τα καθήκοντα του βάσει και σύμφωνα προς αυτά. Στο εκλογικό σώμα ανήκει, σύμφωνα με το Σύνταγμα, η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας και των μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων. Για οποιαδήποτε άλλη εξουσία που θα παρασχεθεί στο εκλογικό σώμα χρειάζεται τροποποίηση του Συντάγματος. Το δημοψήφισμα διενεργείται μετά από ψήφισμα σχετικού νόμου από τη Βουλή που θα αποτελέσει το αντικείμενο του. Οποιοσδήποτε νόμος ή απόφαση της Βουλής πρέπει υποχρεωτικά να δημοσιευτεί από τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της Δημοκρατίας στην επίσημη εφημερίδα της Δημοκρατίας μέσα σε προθεσμία δεκαπέντε ημερών. Στο άρθρο 52 του Συντάγματος προβλέπεται ότι «Ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας υποχρεούνται να εκδώσουν δια δημοσιεύσεως εν τη επισήμω εφημερίδα της Δημοκρατίας, εντός δεκαπέντε ημερών από της κοινοποιήσεως εις το αντίστοιχο γραφείο αυτών οιονδήποτε νόμο ή απόφαση της Βουλής των Αντιπροσώπων εκτός εάν εντός της προθεσμίας ταύτης, ασκήσωσιν, ιδία εκάτερος ή από κοινού αναλόγως της περιπτώσεως το δικαίωμα της αρνησικυρίας, ως εν άρθρο 50 ορίζεται ή το δικαίωμα αναπομπής, ως εν άρθρο 51 ορίζεται ή το δικαίωμα αναφοράς εις το Ανώτατον Συνταγματικόν Δικαστήριον, ως εν άρθροις 140 και 141 ορίζεται ή προκειμένου περί του προϋπολογισμού το δικαίωμα προσφυγής εις το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, ως εν άρθρο 138 ορίζεται». Σε περίπτωση που ένας νόμος αντί να δημοσιευτεί, διεξαχθεί επ αυτού δημοψήφισμα, παραβιάζεται το άρθρο 52 του Συντάγματος. Το εν λόγω άρθρο ανήκει στα θεμελιώδη άρθρα του Συντάγματος που δεν υπόκεινται σε αναθεώρηση, τροποποίηση ή μεταβολή. Σύμφωνα με το άρθρο 82 «οι νόμοι και οι αποφάσεις της Βουλής των Αντιπροσώπων τίθενται εν ισχύ από της δημοσιεύσεως αυτών εις την επισήμο εφημερίδα της Δημοκρατίας, εκτός εάν ορίζηται διάφορος ημερομηνία εν τω δημοσιευμένω νόμω ή αποφάσει». Κατά συνέπεια είναι αντισυνταγματική τυχόν ρύθμιση που ορίζει ότι το δημοψήφισμα θα διενεργηθεί αφού ο νόμος-αντικείμενο του δημοσιευτεί. Παρόλο που η Βουλή ψηφίζοντας τον νόμο έχει την εξουσία να μεταθέτει την ημερομηνία έναρξης της ισχύος του, είτε αναδρομικά είτε για το μέλλον, ανεξάρτητα από την ημερομηνία δημοσιεύσεως του, δεν μπορεί να θέτει άλλους όρους, περιορισμούς ή βάρη σ αυτόν όπως να ορίσει την ημερομηνία έναρξης ισχύος του νόμου μετά την έγκριση του από το εκλογικό σώμα με τη διαδικασία του δημοψηφίσματος. Το άρθρο 82 μπορεί βέβαια να αναθεωρηθεί σύμφωνα με την αυστηρή διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 182 του Συντάγματος: 1. Τα άρθρα ή τα μέρη των άρθρων του Συντάγματος τα περιλαμβανόμενα εν τω συνημμένω τω παρόντι παράρτημα III, ενσωματωθέντα εις το Σύνταγμα εκ της συμφωνίας Ζυρίχης της 11ης Φεβρουαρίου 1959, αποτελούσι θεμελιώδη άρθρα του Συντάγματος και δεν δύνανται, καθ οιονδήποτε τρόπον, να τροποποιηθώσι δια μεταβολής, προσθήκης ή καταργήσεως. 2. Τηρουμένων των διατάξεων της πρώτης παραγράφου του παρόντος άρθρου πάσα διάταξις του Συντάγματος δύναται να τροποποιηθεί δια μεταβολής, προσθήκης ή καταργήσεως, ως εν τη τρίτη παραγράφω του παρόντος άρθρου ορίζεται. 3. Δια την ψήφισιν οιουδήποτε νόμου περί τροποποιήσεως απαιτείται πλειοψηφία περιλαμβάνουσα τουλάχιστον τα δύο τρίτα του όλου αριθμού των εις την ελληνικήν κοινότητα ανηκόντων βουλευτών και τουλάχιστον τα δύο τρίτα του όλου αριθμού των εις την τουρκικήν κοινότητα ανηκόντων βουλευτών. Υποστηρίχθηκε ακόμα, ότι το δημοψήφισμα θα μπορούσε να διεξαχθεί πριν το σχετικό νομοσχέδιο αντικείμενο του ψηφισθεί με νόμο από τη Βουλή. Από την κατάθεση του νομοσχεδίου από την κυβέρνηση σύμφωνα με το άρθρο 54 μέχρι την ψήφιση του από τη Βουλή, σύμφωνα με το άρθρο 73, προβλέπεται ειδική διαδικασία. Για να προστεθεί η διαδικασία δημοψηφίσματος χρειάζεται τροποποίηση του Συντάγματος, όπου αν πρόκειται για θεμελιώδη διάταξη η τροποποίηση αποκλείεται.

19 Το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο με αποφάσεις του δέχθηκε ότι η τροποποίηση των μη θεμελιωδών διατάξεων του Συντάγματος είναι δυνατή χωρίς τη συμμετοχή των Τ/Κ βουλευτών, με μοναδικό νομικό έρεισμα το «δίκαιο της ανάγκης». Υπάρχει, δηλαδή, εξαίρεση στον κανόνα του άρθρου Σ εφόσον απειλείται η συνταγματική τάξη και ασφάλεια καθώς και οι βασικές λειτουργίες του κράτους, περιπτώσεις που δεν περιλαμβάνουν το θεσμό του δημοψηφίσματος. (Αναφορά αρ.1/86 Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά Βουλής των Αντιπροσώπων (1986) 3 CLR 1439 και Ανδρέας Αλούπας και Άλλος κατά Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (1983) 1 CLR 55). Είναι ανεπίτρεπτη η οποιαδήποτε θέσπιση συνταγματικών κανόνων ή αναθεώρηση τους, που δε βασίζεται στις αρχές του κράτους δικαίου και δεν εντάσσεται στο συνταγματικό πλαίσιο όπως ορίζεται από τις προβλεπόμενες διαδικασίες της κυπριακής έννομης τάξης. Με αυτά τα συνταγματικά δεδομένα η υιοθέτηση του θεσμού του δημοψηφίσματος με την αποφασιστική και δεσμευτική του μορφή είτε προϋποθέτει αναθεώρηση του Συντάγματος (αν πρόκειται για μη θεμελιώδεις διατάξεις) είτε βρίσκεται αντιμέτωπη με αδιάβατο συνταγματικό φραγμό ( αν πρόκειται για θεμελιώδεις διατάξεις) είναι αδύνατη. Το προαιρετικό και συμβουλευτικό δημοψήφισμα μπορεί να εφαρμοσθεί στην κυπριακή συνταγματική τάξη όμως απαιτείται νομοθετική κάλυψη και νομοθετική πρόβλεψη δαπάνης διενέργειας του. Η δεύτερη περίπτωση που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο δημοψηφίσματος είναι το σχέδιο λύσης του Κυπριακού προβλήματος8. Αρκετοί επιστήμονες και θεωρητικοί υποστήριζαν ότι στα πλαίσια του Συνταγματικού Δικαίου της Κύπρου είναι αδύνατη η διενέργεια δημοψηφίσματος βασιζόμενοι σε δύο υποθέσεις της Ολομέλειας του Ανώτατου Δικαστηρίου που αποφάνθηκε ότι (α) η επίδικη απόφαση της Βουλής των Αντιπροσώπων σχετιζόταν με το χειρισμό του Κυπριακού προβλήματος (β) στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν υπάρχει, ούτε είναι δυνατό να υπάρχει, διάταξη σχετικά με το χειρισμό του Κυπριακού προβλήματος, (γ) το Κυπριακό πρόβλημα, λόγω της φύσης του, βρίσκεται έξω από τα πλαίσια του Συντάγματος. (αποφάσεις στην Αναφορά 1/85 του Πρ.τ.Δ. κατά Β. Αντιπροσώπων (1985) 3 CLR 1429 και στην Προσφυγή 431/85 του Πρ.τ.Δ κατά Β. Αντ. (1985) 3 CLR 1501). Το δικαστήριο έκρινε επίσης πως δεν υπήρχε θέμα έρευνας και γνωμάτευσης κατά πόσο η επίδικη απόφαση της Βουλής ήταν αντίθετη ή όχι με το Σύνταγμα. Σύμφωνα όμως με την άποψη της μειοψηφίας η επίδικη απόφαση της Βουλής βρισκόταν σε αντίθεση με τρία άρθρα του Συντάγματος (43.1, 44.1 και 179 1,2). Οτιδήποτε, υποστήριζαν, σχετικά με τη λύση του Κυπριακού και με τη δέσμευση της Κυβέρνησης και της Ελληνοκυπριακής πλευράς να δεχθούν ομοσπονδιακή λύση του προβλήματος, θα βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με το ισχύον Σύνταγμα που βασίζεται σε ενιαίο και όχι ομοσπονδιακό κράτος. Οποιαδήποτε σκέψη διενέργειας δημοψηφίσματος πάνω σε σχέδιο λύσης του Κυπριακού κατόπιν απόφασης ή νόμου της Βουλής ή διοικητικού οργάνου ή αρχής, θα έπρεπε να εγκαταλειφθεί, κατά τη γνώμη τους, γιατί θα ήταν αντισυνταγματική και παράνομη, εξαιτίας του άρθρου 179 του Συντάγματος. Σύμφωνα με το άρθρο 179: 1. Το Σύνταγμα είναι ο υπέρτατος νόμος της Δημοκρατίας. 2. Ουδείς νόμος ή απόφασις της Βουλής των Αντιπροσώπων ή εκατέρας Κοινοτικής Συνελεύσεως ως και ουδεμία πράξις ή απόφασις οιουδήποτε οργάνου, αρχής ή προσώπου εν τη Δημοκρατία ασκούντος εκτελεστικήν εξουσία ή οιονδήποτε διοικητικό λειτούργημα δύναται να είναι καθ οιονδήποτε τρο πον αντίθετος ή ασύμφωνος προς οιανδήποτε των διατάξεων του Συντάγματος». Η τρίτη περίπτωση για την οποία θα μπορούσε να διεξαχθεί δημοψήφισμα είναι το θέμα της τελωνειακής ένωσης Κύπρου-ΕΟΚ. Η συμφωνία για τελωνειακή ένωση Κύπρου-ΕΟΚ υπογράφηκε στο Λουξεμβούργο στις 19/10/1987 και κυρώθηκε με το νόμο 321/87. Σύμφωνα με το άρθρο 169 του Συντάγματος ο νόμος 321/87 απέκτησε από τη δημοσίευση του στην επίσημη εφημερίδα της Δημοκρατίας, αυξημένη ισχύ έναντι όλων των άλλων ημεδαπών νόμων.(άρθρο 169παρ.3 Σ.). Εφόσον λοιπόν, η τελωνειακή ένωση Κύπρου-ΕΟΚ κυρώθηκε με νόμο δεν μπορεί να διεξαχθεί δημοψήφισμα για ακύρωση ή τροποποίηση της. Για το θέμα αυτό το λόγο έχει η Βουλή όμως η αυξημένη ισχύς του ν.321/87 δεν επιτρέπει στη Βουλή να ακυρώσει ή να τροποποιήσει τη συμφωνία. Μόνο με νέα διεθνή συνθήκη ή συμφωνία Κύπρου-ΕΟΚ ή μονομερή ενέργεια, εφόσον προνοείται από την ίδια την συμφωνία, είναι δυνατό αυτό. β. Ο ΝΟΜΟΣ 111/85 Ο νόμος περί δήμων (ν.111/85) για πρώτη φορά εισάγει το θεσμό του δημοψηφίσματος στην Κύπρο, με την αποφασιστική και υποχρεωτική του μορφή, όσον αφορά την ανακήρυξη πόλεως, περιοχής βελτιώσεως ή χωριού ή συμπλέγματος αυτών σε δήμους καθώς και τα σχετικά με τη συγχώνευση δήμων αλλά και