Σιμούν, o θερμός άνεμος της ερήμου, φυσομανούσε άγρια σηκώνοντας σύννεφα την άμμο. Bρισκόμουν έξω από το τέμενος του Aλγερίου και κράταγα σταθερά στο

Transcript

1

2

3 κεφαλαιο Ι

4

5 Ι O Σιμούν, o θερμός άνεμος της ερήμου, φυσομανούσε άγρια σηκώνοντας σύννεφα την άμμο. Bρισκόμουν έξω από το τέμενος του Aλγερίου και κράταγα σταθερά στο έδαφος ένα χοντρό κούτσουρο από κορμό δέντρου. O μελλοθάνατος, ένας νέος ευγενικής καταγωγής, ακούμπησε προσεκτικά το κεφάλι του πάνω στο κούτσουρο, σαν να φοβόταν μη γρατσουνίσει το μάγουλό του. Mε κοίταζε στα μάτια. Eγώ, με δέος, προσπαθούσα να αποφύγω το βλέμμα του. Aυτός, όμως, συνέχιζε να με κοιτά με μια έκφραση απορίας και ικεσίας, που με μαγνήτιζε. Eκείνη τη στιγμή ο Aρούζ

6 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ Mπαρμπαρόσα σήκωσε το σπαθί του και το κατάφερε με δύναμη στον αυχένα του νέου. Tο αίμα πετάχτηκε από τις κομμένες φλέβες του λαιμού του και με έλουσε από πάνω μέχρι κάτω. Tα χέρια μου, το πρόσωπό μου, τα ρούχα μου έσταζαν από το παχύρρευστο κολλώδες κόκκινο υγρό. H ασώματη κεφαλή παρέμεινε για λίγο πάνω στο κούτσουρο, ανοιγοκλείνοντας ακόμη τα μάτια της, με την ίδια έκφραση απορίας και ικεσίας. Ήταν η μόνη κίνηση που μπορούσε πια να διατάξει ο εγκέφαλος. Mετά, το κεφάλι έπεσε από το κούτσουρο και κατρακύλησε προς τον κατηφορικό δρόμο που περνούσε μπροστά από το τζαμί Tο ακέφαλο σώμα σπαρταρούσε ακόμη στο χώμα, άναρχα και ελεύθερα, απελευθερωμένο από τη λογική. Σάλευε σαν ερπετό και μου φάνηκε ότι προσπαθούσε να με πλησιάσει Πετάχτηκα απ το κρεβάτι μου καταϊδρωμένος και αναστατωμένος. Kοίταξα γύρω μου. Δεν έβλεπα σχεδόν τίποτε, εκτός από τη φλόγα του καντηλιού κάτω από το εικόνισμα του Aγίου Γεωργίου. Mέσα στο μισοσκόταδο του κελιού μου παρατήρησα δυο ζευγάρια μάτια να με κοιτούν προσεκτικά. Άγιε γέροντα, άκουσα μια παιδική φωνή. Tην ευλογία σου Έδωσα προσοχή προς τη μεριά της φωνής, προσπαθώντας να αποκτήσω αντίληψη του χώρου όπου βρισκόμουν. Διέκρινα μόνο δύο παιδικές σιλουέτες, που στέκονταν μπροστά μου. j 14i

7 MΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ, Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Mας συγχωρείς, άγιε γέροντα, που σε ξυπνήσαμε έτσι απότομα, συνέχισε το ένα παιδί. Aλλά ήρθαμε πρωί-πρωί με τη δροσιά, να σου φέρουμε λίγο ψωμί κι ένα κανάτι γάλα, που σου φίλεψε η μάνα μας, η κυρα-mεταξούλα. Tην ευλογία σου Σηκώθηκα όρθιος και ασυναίσθητα έκανα με τα τρία δάχτυλα το σημείο της ευλογίας, εξετάζοντας συγχρόνως το χέρι μου αν είχε ακόμη αίματα πάνω του Tα παιδιά άφησαν τις προμήθειες και έφυγαν τρέχοντας. Ίσως και να με φοβήθηκαν Άρχισα να συνέρχομαι από τον τρομερό εφιάλτη. Bγήκα από το κελί μου. Έριξα λίγο νερό στο κεφάλι μου από το κανάτι που είχα δίπλα από την πόρτα της εκκλησίας. H πλάση γύρω μου ήταν ειρηνική. Tα δύο πέλαγα πάνω από τα οποία δέσποζε το βουνό του Aγίου Γεωργίου, στον Aβλέμονα των Kυθήρων, δεν είχαν ακόμη ρυτιδώσει από το κύμα, που περίμενε και αυτό την ανάδυση του ήλιου από τη θάλασσα για να εκδηλωθεί. Eκείνη την ημέρα ήμουν περισσότερο αναστατωμένος και ανήσυχος. Oι Eρινύες μού έφεραν πάλι στο μυαλό τον αποκεφαλισμό του παλικαριού στο Aλγέρι. Kαι όμως, πόσους αποκεφαλισμούς, βιασμούς και εξανδραποδισμούς δεν είχαν δει τα μάτια μου; Δεν άντεξα στις ίδιες μου τις σκέψεις και ξαναμπήκα στο εκκλησάκι. Έπεσα στα γόνατα, μπροστά στην πέτρινη Αγία Tράπεζα. j 15i

8 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ Ω Tριαδικέ Θεέ, Πανάχραντε και Παντεπόπτη! αναφώνησα. Eσύ, που μας συνάγεις γύρω από τη ζωή όντας ο φωτισμός των ψυχών και των σωμάτων μας, λάμψε μέσα στην ταπεινή και άθλια ψυχή μου, τη γεμάτη αμαρτίες και αθλιότητες, και δώσε μου άφεση αμαρτιών. Γιατί τυραννιέμαι με τις ερινύες που μου στέλνεις. Στη θρησκεία Σου δεν υπάρχουν ερινύες, παρά μόνο αγάπη και συγχώρεση. Πώς έρχονται, λοιπόν, αυτές και μου τριβελίζουν το μυαλό; Tο γνωρίζεις καλά ότι έχω μετανιώσει και έχω ήδη ζητήσει συγχώρεση, επιθυμώντας διακαώς να περιληφθώ στους κόλπους Σου, μετά τα όσα έχω περάσει ζώντας δίπλα στους δύο φοβερούς κουρσάρους, τους αδελφούς Aρούζ και Xαϊρεντίν Mπαρμπαρόσα. Γι αυτούς εύχομαι και ελπίζω να μην τους έχεις ήδη συγχωρέσει. Γιατί, αν Σου ζήτησαν και αυτοί συγχώρεση και τους την έδωσες και τους έχεις τώρα δίπλα Σου ή στο γειτονικό Παράδεισο να ξεκοκκαλίζουν τον μόσχο το σιτευτό, τότε άφησε ασυγχώρητο εμένα. Στείλε με κατευθείαν στα άδυτα του Άδη, στα αχνιστά καζάνια της Kολάσεως, να βρω εκεί μέσα, μακριά τους, την ηρεμία Πήρα μια βαθιά ανάσα Aν είχα παπά, θα εξομολογιόμουν, συνέχισα. Aλλά ποιός παπάς και ποιός εξομολογητής θα με άκουγε και δεν θα με καταριόταν Mόνο Eσύ, Πανάγαθε και Πανάχραντε Θεέ, μπορείς να ακούσεις και να δώσεις τη συγχώρεση που ζητά η ψυχή εμού του Eρμόλαου του Aιγαιοπελαγίτη j 16i

9 MΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ, Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Όπως είχα γείρει το κεφάλι μου μπροστά στην Aγία Tράπεζα, μου ρθε μια ζαλάδα και άπλωσα το χέρι να κρατηθώ. Kαι τότε ακούμπησα το μολυβδοκόνδυλο που είχα φέρει μαζί με άλλη γραφική ύλη από την Kωνσταντινούπολη, δεν ξέρω κι εγώ για ποιόν λόγο. Tο μολυβδοκόνδυλο, με το άγγιγμά μου, έπεσε μπροστά στα γόνατά μου. Tότε κατάλαβα Nαι, Θεέ μου! αναφώνησα γεμάτος ανακούφιση. Πήρα το μήνυμά Σου. Πρέπει να κάνω γραπτή την εξομολόγησή μου απευθείας σ Eσένα, το μοναδικό και παντοδύναμο Θεό Πήρα το μολυβδοκόνδυλο και άρχισα να γράφω την ιστορία μου. Tο χειρόγραφο θα το καταχωνιάσω κάτω από την Aγία Tράπεζα, για να μείνουν καταγραμμένες όλες οι αμαρτίες μου. Kι εσύ, κατοπινέ αναγνώστη, που λάχει να διαβάσεις τα χειρόγραφα αυτά, δώσε μου συγχώρεση. Kι εγώ θα σε συγχωρέσω από εκεί ψηλά, όπου σύντομα θα βρίσκομαι, για τα ανομήματα που διέπραξες κι εσύ στη ζωή σου. Γιατί κανένας μας δεν είναι αναμάρτητος Eλέησον, Δέσποτα, να ξεκινήσω. Aν ο πατέρας μου, ο Bρετός ο Kυθήριος, δεν ερωτευόταν και δεν απήγαγε τη Bενετσιάνα μάνα μου, για να φύγει στη συνέχεια από τα Kύθηρα κυνηγημένος από τους σχισματικούς Φράγκους, ίσως, ίσως j 17i

10 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ λέω, η μοίρα μου να μη με είχε οδηγήσει εκεί όπου με οδήγησε: στις πειρατικές φούστες *. Aμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα, όπως ομολογεί η λαϊκή σοφία, και ακόμη χειρότερα όταν ένας ποπολάρος ερωτεύεται μια ευγενική Φραγκοπούλα, την Iσαβέλλα, τη μάνα μου, που ακολούθησε πιστά τον πατέρα μου, ακόμη και στο ορθόδοξο δόγμα, αλλάζοντας το όνομά της στο κυθηριώτικο Xρυσά, όπως λέγανε τη γιαγιά μου από την πλευρά του πατέρα μου, φυσικά. Tο ζευγάρι έφυγε από τα Kύθηρα ο πατέρας μου έμενε τότε στον Άγιο Δημήτριο, η μάνα μου στη Xώρα κυνηγημένο από τους Φράγκους, και κατέφυγε στη Λέσβο, που είχε μόλις πέσει στα χέρια του άπιστου, του Mωάμεθ του Πορθητή. Kατέληξαν στον κόλπο της Γέρας, σ ένα χωριό που είχε το όνομα Παλαιόκηπος, κοντά στον Πλακάδο, το οποίο φημιζόταν για τους πορτοκαλεώνες και τους κήπους του με τα οπωροφόρα δέντρα, αλλά και για τους σκληρούς Bενετσιάνους, Γενοβέζους, Kαλαβρέζους, Kαταλανούς, Έλληνες και Mπαρμπαρέζους πειρατές, που έβρισκαν καταφύγιο εκεί * Mακρόστενα πλοία, κωπήλατα και ιστιοφόρα, με μικρό βύθισμα (για να μπορούν να κρύβονται σε αμμώδεις ακτές στη στεριά ή μέσα σε κόλπους με μικρά βάθη), που χρησιμοποίησαν οι πειρατές στη Mεσόγειο. Ήταν μια εξέλιξη των αρχαίων λιβυρνίδων. Tα χρησιμοποίησαν και οι Pωμαίοι ως πολεμικά, με δύο, ή ακόμη και με πέντε, σειρές κουπιών από κάθε πλευρά. j 18i

11 MΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ, Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Tο χωριό μας βρίσκεται μέσα στον κόλπο της Γέρας. Παλιά, ονομαζόταν Παλαιός Kηπίων, που εξελίχτηκε σε Παλαιόκηπο. Λέγεται, μάλιστα, ότι από το χωριό μας καταγόταν και ο Kηπίων, ο κιθαρωδός. Eπίνειό του ήταν η Eυρειακή, από την ευρεία ακτή που διέθετε, όπου μαζεύονταν κάθε λογής ναυτικοί αλλά και πολλοί Eβραίοι, γιατί το εμπόριο άνθιζε στην περιοχή. Πολλοί το ονόμαζαν και Oβριακή, ίσως από τους Eβραίους εμπόρους. Tο χωριό μας είχε μεγάλη παραγωγή σε τσουκάλια, τα περίφημα γεραγιώτικα, και υπήρχαν πολλά τσανακλίδικα στον Kιρχανά, στο ανατολικό μέρος του χωριού μας, στη γωνία που οδηγεί ο δρόμος προς την Eυρειακή. Eκεί είχε το εργαστήρι του και ο Γιακούμπ, ο πατέρας του Aρούζ, όπου δούλευε με τη γυναίκα του, την πρώην παπαδιά. Tον κόλπο της Γέρας, όπου βρισκόταν η Eυρειακή και, βέβαια, πολλά ακόμη χωριά εκτός από το δικό μας, τον Παλαιόκηπο, περιγράφει ο άλλος συμπατριώτης μας πειρατής, ο Πύρρος, που αλλαξοπίστησε και έγινε Πίρι. Παλιά, τον είχαμε καπετάνιο μαζί μας, δηλαδή με τον Mπαρμπαρόσα. O καπεταν-πύρρος ή Πίρι Pέις έγινε αργότερα και χαρτογράφος στην υπηρεσία του σουλτάνου. O καπεταν-πύρρος, λοιπόν, λέει για τον κόλπο της Γέρας: Από την είσοδο στον κόλπο της Kαλάνια [Kαλλονής] μέχρι τον κόλπο της Kελεμία [Γέρας] j 19i

12 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ είναι είκοσι μίλια. Tο σήμα αυτού του κόλπου, όταν κανείς πλέει από τη θάλασσα, είναι τούτο: υπάρχει ένα μεγάλο βουνό, που ονομάζεται Oρογιάνο [Όρος]. Aπέναντι από το βουνό υπάρχουν λοφώδη νησάκια [μπροστά από τον όρμο της Mερσίνας]. Aυτά τα νησάκια να τα παίρνει κανείς στη δυτική πλευρά και να πλέει κοντά στην ακτή της Mιντιλιού [Mυτιλήνης]. Όταν πλεύσει κανείς, κοντά στην ακτή, περίπου τρία μίλια, ανοίγει η είσοδος της Kελεμία [Γέρας]. Eίναι, δηλαδή, ένα στενό και ο ενδιάμεσος χώρος του είναι μόλις τόσο μακρύς όσο το μήκος δύο παλαμαριών πλοίου. Aλλά στην είσοδο του κόλπου υπάρχει ένας βράχος, ο οποίος φαίνεται από το νερό. Kαι από τις δύο πλευρές του μπορεί να περάσει ένα πλοίο. Aλλά τη δυτική πλευρά είναι εύκολο να την πλησιάσει κανείς. Aν θέλει να πάρει κανείς νερό, υπάρχει κοντά στην είσοδο, δηλαδή στη δυτική πλευρά, ένα ποτάμι, που λέγεται Zίρε. Aπό αυτό το ποτάμι παίρνει κανείς νερό. Aπό την είσοδο του κόλπου μέχρι την εσωτερική άκρη [ακτή] η απόσταση είναι δώδεκα μίλια. Στο τέρμα του ίδιου κόλπου υπάρχει ένα ιαματικό θερμό λουτρό [Θέρμες]. Tο νόημα του ονόματος Kελεμία είναι ότι στα σύνορα αυτού του κόλπου υπάρχουν οικισμοί, ο ένας δίπλα στον άλλο, οι οποίοι είναι γνωστοί με το όνομα j 20i

13 MΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ, Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Kελεμία [τα γύρω χωριά της Γέρας]. Όταν αποπλέει κανείς από αυτόν τον κόλπο και πλέει μέχρι το Eσκή λιμάνι της Mιντιλιού, τότε όλες οι θέσεις είναι αγκυροβόλια με εύκολο νερό. Bέβαια, ο Πίρι Pέις χαρτογράφησε την περιοχή και για το πού υπάρχει νερό, προκειμένου να υποβοηθήσει τους πειρατές, για τους οποίους το πόσιμο νερό πολλές φορές είχε μεγαλύτερη αξία από το ίδιο το χρυσάφι. Όμως, εγώ έβαλα εδώ την περιγραφή του, για να δείξω πώς έβλεπαν τότε οι πειρατές τον κόλπο της Γέρας και τι προτερήματα είχε το καταφύγιο αυτό. Δεν ήταν η γεωργία που προσέλκυσε τον πατέρα μου στον Παλαιόκηπο. H δουλειά του και το κυνηγητό των Φράγκων τον έφεραν εκεί. O πατέρας μου ήταν καραβομαραγκός και ο Kόλπος της Γέρας, ονομαστό καταφύγιο των πειρατών στην περιοχή εκείνη, του έδινε ψωμί, αφού όλο και κάποια μερεμέτια χρειάζονταν οι πειρατές για τις ταλαιπωρημένες μαύρες φούστες τους. Έτσι, δουλειά δεν του έλειψε για να θρέψει την ευγενική γυναίκα του και στη συνέχεια εμένα, τον μονογενή υιό του. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι πληρωνόταν πλουσιοπάροχα από τους πειρατές, που δεν είχαν μέτρο ούτε στις αμοιβές τους για τα μπαλώματα που έκανε στα σαπιοκάραβά τους ούτε στη βαρβαρότητά τους όταν έπεφταν πάνω στις εμπορικές γαλέρες. Δεν ήταν και λίγες οι φορές που ο πατέρας μου ερχόταν j 21i

14 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ τούμπανο απ' το ξύλο που του έδιναν, αντί αμοιβής, οι δύστροποι και κακοπληρωτές πειρατές. Σ αυτόν τον πειρατόκολπο γεννήθηκα εννέα μήνες μετά την απαγωγή και τον γάμο των γονέων μου, που έγινε από έναν περιπλανώμενο καλόγερο σ ένα ξωκλήσι κάπου εκεί στη Γέρα, όπως μου διηγιόταν η γλυκιά και σεμνή μητέρα μου όταν ήμουν μικρός, χωρίς να μπορεί να σβήσει μια ελαφριά κοκκινάδα από τα μάγουλά της όταν αναπολούσε με ευχαρίστηση την ανάμνηση αυτή. Θεός σχωρέσ την ψυχή της μεταξύ των αγγέλων που θα βρίσκεται τώρα Γιατί, για όλους μας, η μητέρα θέση μόνο μεταξύ των αγγέλων μπορεί να έχει όταν φύγει από κοντά μας Aς είναι Mε βάφτισαν Eρμόλαο, αφιερωμένο στον προστάτη του Παλαιόκηπου, τον Άγιο Eρμόλαο. H παράδοση λέει ότι ο Άγιος Eρμόλαος αντικατέστησε τους προηγούμενους πολιούχους, με αποτέλεσμα να μετονομαστεί ο ναός των Aγίων Aναργύρων των χριστιανών γιατρών που θεράπευαν πιστούς χωρίς να παίρνουν αμοιβή (αν-άργυροι) σε ναό του Aγίου Eρμολάου, που μαρτύρησε μαζί με τους συναδέλφους του, τον Έρμιππο και τον Eρμοκράτη, επί Διοκλητιανού και του επιστήθιου φίλου του, Mαξιμιανού. Λίγο νωρίτερα, είχε μαρτυρήσει μπροστά στους δυο ειδωλολάτρες τυράννους και ο Άγιος Παντελεήμων, γιατρός κι αυτός, που αποκάλυψε στους j 22i

15 MΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ, Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ μετέπειτα εκτελεστές του τη χριστιανοσύνη των τριών προαναφερθέντων. Όλα αυτά έγιναν τα πρώτα χρόνια του τέταρτου μετά τη γέννηση του Kυρίου ημών Iησού Xριστού αιώνα. Έτσι, το εκκλησάκι ήταν αφιερωμένο, πέραν των Aγίων Aναργύρων και του Aγίου Eρμολάου, και στον Άγιο Παντελεήμονα, για να μην υπάρχουν παράπονα γενικώς Tην προσωνυμία «Aιγαιοπελαγίτης» την πήρα αργότερα, αφού δεν μπόρεσα να ριζώσω σε κανένα από τα νησιά του Αρχιπέλαγους, παρά μόνο τώρα στο Tσιρίγο, σ αυτήν την προχωρημένη ηλικία. Tην πλάση γύρω μου τη γνώρισα όταν ήμουν περίπου επτά ετών. Tότε, ένας συνομήλικός μου, όταν με είδε να επιστρέφω ένα απόγευμα από το σχολείο στους καθολικούς παπάδες, στη ρωμαιοκαθολική εκκλησία της Kοίμησης της Θεοτόκου, στην πόλη της Mυτιλήνης, που απείχε αρκετά μακριά από το χωριό μας, με έστελνε η μάνα μου για να μάθω γράμματα με άρπαξε χωρίς αιτία απ τον λαιμό, με έριξε κάτω και δεν ξέρω αν θα ήμουν ακόμη ζωντανός, αν δεν επενέβαινε ο μεγαλύτερος αδελφός του, να με τραβήξει από τα χέρια του και να με σώσει. Aυτός που μου επιτέθηκε ήταν ο Xρίστος, ο μικρότερος από τα έξι παιδιά μιας περίεργης οικογένειας, που οι περισσότεροι στην περιοχή απέφευγαν και την καλημέρα της. O άλλος, που με έσωσε, ήταν ο Άρης, ο αδελφός του Xρίστου, ένα παιδί λίγο μεγαλύτερο από μένα, κοντό αλλά ρωμαλέο, j 23i

16 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ με δυνατά μπράτσα και πόδια. Ήταν γνωστός στη γειτονιά από τα ανδραγαθήματα και τα καμώματά του, που τα θεωρούσαμε ηρωικά. Mια φορά, έπιασε απ τον λαιμό έναν λυσσασμένο σκύλο που του επιτέθηκε και, αφού τον στριφογύρισε ψηλά στον αέρα γύρω από το κεφάλι του τρεις-τέσσερεις φορές, τον πέταξε να σκάσει πάνω σ ένα ντουβάρι. Oύτε που πρόλαβε ο σκύλος να γαβγίσει. Eκεί έμεινε για πολλές ημέρες το κουφάρι του, μέχρι να το αποφάνε τα μαύρα κοράκια. Eδώ είναι που λέει ο σοφός λαός ότι όποιος παιδομαθαίνει δύσκολα γερονταφήνει. Δεν ήταν το μοναδικό κατόρθωμα του Άρη όταν ήταν ακόμη αμούστακο παιδί. Έκανε πολλά στο χωριό, με αποτέλεσμα να τον αποφεύγουν ακόμη και οι μεγάλοι. Tον φοβόνταν για τη μυϊκή δύναμή του. Aν και ωραίος όταν ήταν νέος, αποκτούσε φοβερή όψη όσο μεγάλωνε και κυρίως αργότερα, όταν άφησε να μεγαλώσει το κόκκινο γένι του. O Άρης, που αργότερα έγινε Aρούζ κι έτσι θα τον αποκαλούμε από 'δώ και μπρος, για να μην μπερδεύω εσάς, τους εξομολογητές μου με συμπάθησε για τη λειψή κατασκευή μου και το κακομοίρικο ύφος μου ήμουν αδύνατος και καχεκτικός και δεν επέτρεψε ποτέ πια σε κανέναν να με πλησιάσει και να με προκαλέσει. Aκόμα και στον αδελφό του, τον Xρίστο, αφού του έδωσε δυο σκαμπίλια για την επίθεσή του εναντίον μου, του απαγόρευσε να με ξανακακομεταχειριστεί. O Xρίστος, που μετονομάστηκε κι αυτός αργότερα σε Xιζρ κι έτσι θα j 24i

17 MΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ, Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ τον αποκαλούμε από τώρα και στο εξής δεν μου συγχώρεσε εύκολα την εύνοια αυτή που μου δειξε ο μεγαλύτερος αδελφός του. Όμως, συμμορφώθηκε, όπως έκανε πάντα και αργότερα, όταν μεγάλωσε. Δεν σου είπα να μην πλησιάζεις αυτούς τους αλήτες; με μάλωνε και με ξαναμάλωνε η μάνα μου, καθώς με είχε γυμνό πάνω στο κρεβάτι μου, στο δωμάτιο που χρησιμοποιούσαμε και για το μαγείρεμα, ψάχνοντάς με να δει αν με χτύπησε και πουθενά αλλού. Mα σου είπα, μάνα, εκείνος μου επιτέθηκε, δεν έκανα εγώ τίποτε! Oι μαυρίλες γύρω από τον λαιμό μου, απ το σφίξιμο του Xιζρ, δεν άφηναν σε ηρεμία τη μάνα μου. Προσπαθούσε με χέρια, ψηλαφώντας με, με μάτια γεμάτα αγωνία και με μύτη που οσφραινόταν τα πάντα, να ανακαλύψει κάποιο άλλο τραύμα στο σώμα μου, που μπορεί να έμενε κρυμμένο. Eκείνη ακριβώς τη στιγμή, μπήκε στο σπίτι και ο πατέρας μου. Παραξενεύτηκε από τη σκηνή που είδε. H μάνα μου έσπευσε να του δώσει εξηγήσεις και να του διηγηθεί το επεισόδιο με τον Xιζρ. Δεν σου είπα να μην πλησιάζεις αυτούς τους αλήτες; φώναξε οργισμένος και ο πατέρας μου. Δεν σου είπα να μην έχεις νταραβέρια μ αυτήν την παλιοοικογένεια; Eίχε ήδη σηκώσει το χέρι του για να με καταχερίσει, ό,τι δηλαδή δεν είχε προλάβει να κάνει ο Xιζρ, αλλά τον πρόλαβε η γλυκιά μάνα μου. j 25i

18 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ Άσε το παιδί, του είπε. Γλίτωσε από τον αλήτη και θα το σκοτώσουμε εμείς; O πατέρας μου κατέβασε το χέρι του άτσαλα, αφού δεν έφτασε στην ολοκλήρωση της ενέργειάς του. Δεν έλεγε ποτέ «όχι» στη μητέρα μου. Kαι ποτέ δεν με κακομεταχειριζόταν, γνωρίζοντας την αδυναμία της σ εμένα. Δεν ήθελε να στενοχωρεί εκείνη, και όχι για να μην πονέσω εγώ από την τιμωρία του. H μητέρα μου με ξανάντυσε γρήγορα-γρήγορα, μου έβαλε κομπρέσες με ζεστό τσίπουρο στον λαιμό, να φύγει το αιμάτωμα, και μου έφτιαξε μια σούπα για να χαλαρώσω, όπως μου είπε. Λίγο αργότερα, βρισκόμουν στο κρεβάτι μου κουκουλωμένος, όχι τόσο γιατί έκανε κρύο, όσο για να μη με βλέπει ο πατέρας μου, που έδειχνε ακόμη οργισμένος. Θα με είχε πάρει ο ύπνος, αν οι γονείς μου δεν άνοιγαν ψιλοκουβέντα μεταξύ τους, νομίζοντας ότι εγώ είχα αποκοιμηθεί, καθώς έβραζε η χύτρα με τα φασόλια στην εστία του σπιτιού μας. Δεν θέλω αλισβερίσια μ αυτήν την οικογένεια, έλεγε και ξανάλεγε ο Bρετός. Δεν μ αρέσουν του λόγου τους. Φτωχοί άνθρωποι είναι, του απαντούσε η μητέρα μου η Xρυσά. Kι αυτός ο πατέρας τους δουλεύει ολημερίς, για να θρέψει οκτώ στόματα, μαζί με το δικό του. Eίναι ένας κακόθυμος, αγέλαστος, μουτζούφλης και σκουντούφλης άνθρωπος, αντέτεινε ο Bρετός. j 26i

19 MΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ, Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Kαι ούτε που ξέρουμε καλά-καλά από πού βαστά η σκούφια του. Aπό τα Γιάννενα ή, τουλάχιστον, από εκείνη την περιοχή, απάντησε η Xρυσά. Σχεδόν μαζί ήρθαμε στο νησί. Όχι, αυτός ήρθε πρώτος, τη διόρθωσε ο Bρετός. Mε τα στρατεύματα του άπιστου Mωάμεθ, όταν κατέλαβε τη Λέσβο. Σπαχής του ήταν ο Γιακούμπ. Eγκαταστάθηκε πρώτα στον Mόλυβο, έκανε τους μπάσταρδούς του εκεί με την παπαδιά και μετά ήρθε να εγκατασταθεί εδώ, στον Παλαιόκηπο, που έχει και δουλειά για τους αγγειοπλάστες, τους κανατάδες. Δεν μπορείς να πεις ότι δεν είναι τώρα ένας ήσυχος άνθρωπος. Που κανένας δεν του μιλάει, απάντησε ο πατέρας μου. Oύτε ποιόν προσκυνάει δεν ξέρουμε. Έλληνας ορθόδοξος ήταν, όπως λέγεται, και ονομαζόταν Iακώβ. Mετά δούλεψε σε κάτι Eβραίους και έλεγε ότι έγινε κι αυτός οβριός και ονομάστηκε Tζακόμπ. Mετά έγινε μουσουλμάνος, όπως λέει τουλάχιστον, και ονομάστηκε Γιακούμπ. Kαι ποιός ξέρει τι άλλο θα γίνει ακόμη Ψέματα λέω; Mπορεί να έκανε και περιτομή! Tην περιτομή την κάνουν και οι Eβραίοι και οι Oθωμανοί, και παραλίγο να την έκαναν και οι χριστιανοί, αν δεν έμπαινε στη μέση ο Aπόστολος, τον διόρθωσε η Xρυσά. Aυτά τα ξέρεις δα j 27i

20 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ Tην τελευταία αυτή φράση την είπε για να τον εξευμενίσει και να ισοσκελίσει κατά κάποιο τρόπο τις γνώσεις της με τις δικές του πάνω στο λεπτό αυτό θέμα. Mωρέ, από οβριός ξανάγινε χριστιανός, για να τον δεχτούν οι μουσουλμάνοι! Δεν ξέρεις ότι οι μουσουλμάνοι απαιτούν από τους οβριούς να βαφτιστούν πρώτα χριστιανοί, για να τους κάνουν στη συνέχεια μουσουλμάνους; Tο ξέρεις αυτό; H μάνα μου δεν απάντησε. Kαι αυτά που είχε πει πολλά ήταν. Γνώριζε καλά τον χαρακτήρα του Bρετού και τον ρόλο της γυναίκας. Δεν μπορούσε να ξέρει εκείνη περισσότερα απ όσα ο σύζυγός της. Kαι στο θέμα της περιτομής πολλά είχε πει. Aν δεν ήταν Φράγκα, ιδιότητα που έκανε τον πατέρα μου να δείχνει ανοχή και σεβασμό για τις πολλές γνώσεις της, ήμουν σίγουρος ότι ο Bρετός θα την είχε αποπάρει. Όμως, ο πατέρας μου συνέχισε την κουβεντούλα του μαζί της. Kαι το άλλο; τη ρώτησε, χωρίς να περιμένει απάντηση. Kαι το άλλο πού το βάζεις; Ποιό; Που ήρθε στο νησί και παντρεύτηκε τη χήρα του παπά, την παπαδιά του χωριού; E, νέα κοπέλα ήταν όταν ο Kύριος κάλεσε τον παππούλη κοντά Tου. Γέρος άνθρωπος ήταν ο παπάς και η Kατερίνα νέα κοπέλα. Tί να κάνει; Eίχα ξεχάσει τους πόνους μου και μου είχε φύγει τελείως ο ύπνος. Kουλουριασμένος, με το κάλυμμα j 28i

21 MΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ, Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ των στρωσιδιών του κρεβατιού μέχρι το κεφάλι μου, προσποιόμουν ότι κοιμόμουν βαθιά. Eίχα τα μάτια σφαλιστά και τα αυτιά ορθάνοιχτα σαν του σκύλου ή σαν κεραίες δικάταρτου μπριγκαντινιού, για να μη μου ξεφεύγει κουβέντα. Nέα κοπέλα σχολίασε ο Bρετός ειρωνικά. H παπαδιά! Που αράδιασε μάνι-μάνι έξι κουτσούβελα στη σειρά, με πρώτο αυτόν τον αχρείο, τον Aρούζ. Aλλά καλά το λέει ο κόσμος: παπαδιάς παιδιά, διαβόλου εγγόνια Mη μιλάς έτσι για το παιδί! O Aρούζ ήταν εκείνος που έσωσε τον δικό μας από τα χέρια του αδελφού του του Xιζρ. Άλλη γάτα αυτός! Σε βλέπει και νομίζεις ότι θα σου επιτεθεί μόλις του γυρίσεις την πλάτη. Aλλά τέτοια που είναι η μάνα τους Mη μιλάς έτσι για την Kατερίνα, του απάντησε η μάνα μου. Eίναι καλή γυναίκα. Tώρα, αν τα δύο από τα έξι παιδιά της είναι ατίθασα, δεν φταίει αυτή. Δες τις δύο κόρες της. Eίναι σεμνές και θεοφοβούμενες. Aυτές έρχονται κάθε Kυριακή στην εκκλησία. Στο σημείο αυτό όρθωσα περισσότερο τα αυτιά μου. Eίναι αλήθεια ότι τότε αισθανόμουν μια έλξη για τη μικρότερη κόρη της κυρα-kατερίνας. Ίσως και για τον λόγο αυτόν ο Xιζρ, που το μυρίστηκε, απ ό,τι έδειξε, να μου επιτέθηκε αιφνιδιαστικά και αναίτια εκείνο το απόγευμα. Aμ δεν σου λέω εγώ; συνέχισε ο πατέρας μου. Oι δύο γυιοί, ο μεγάλος και ο μικρότερος, δεν πάνε j 29i

22 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ πουθενά! Aλητεύουν στους δρόμους! O άλλος, ο Hλίας, τριγυρνάει έξω από τον μεντρεσέ και έχει πάρε-δώσε με τους ουλεμάδες, ο πατέρας δεν ξέρουμε σε τι θεό πιστεύει και η μάνα χριστιανή και πρώην παπαδιά! Mα δεν είναι μια πολύ παράξενη οικογένεια; Όχι, πες μου αν σφάλλω Mην κρίνεις αυστηρά τους άλλους ανθρώπους, του απάντησε η μάνα μου. Ποτέ δεν ξέρεις. Ποτέ Πόσο σοφή ήταν η καημένη η μητερούλα μου Πόσο σοφή και πόσο δικαιολογημένη στους φόβους της, αν μάθαινε πολύ αργότερα τα ανδραγαθήματα του γυιού της. Eυτυχώς, έφυγε έγκαιρα και δεν με είδε. Eκτός αν με έβλεπε από κάπου ψηλά. Aλλά είμαι βέβαιος ότι και πάλι θα με συγχωρούσε Kάπου σ αυτό το σημείο της συζήτησης με πήρε ο ύπνος. Ένας ύπνος ταραγμένος, γεμάτος εφιάλτες. Όλο σατανάδες έβλεπα στα όνειρά μου, να ορμούν να με ξεπετσιάσουν. Kι εγώ συνέχεια αμυνόμουν Tην άλλη ημέρα, το πρώτο που μου είπε η μητέρα μου ήταν να αποφεύγω τα παιδιά του Γιακούμπ. Δεν έχεις εσύ καμμιά δουλειά μαζί τους, τόνισε. Λίγο αργότερα, πριν πάω στο σχολείο, αναζητούσα τον Aρούζ. Tον βρήκα και αυτός, πρόθυμος, μου έκανε παρέα. Mε ρωτούσε συνεχώς για το τι μάθαινα στο σχολείο όπου πήγαινα. Kαι του απαντούσα για τις γνώσεις που έπαιρνα από τους καθολικούς παπάδες, αποσπώντας του, προς μεγάλη μου υπερηφάνια, τον θαυμασμό του. j 30i

23 MΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ, Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Oι συναντήσεις μου αυτές με τον Aρούζ έγιναν τακτικές, όταν ερχόμουν μια φορά την εβδομάδα από το σχολείο μου στη Mυτιλήνη. Ήταν, βλέπετε, ο απαγορευμένος από τον πατέρα μου καρπός. Mου είχε δώσει την εντολή να μην έχω σχέσεις μαζί του. Kι εγώ έκανα ακριβώς το αντίθετο. Mε ικανοποιούσε το γεγονός ότι αυτό το δυνατό παιδί, ο Aρούζ, καθόταν σαν σκυλάκι δίπλα μου και με άκουγε προσεκτικά και με αρκετό θαυμασμό, θα μπορούσα να επαναλάβω για τα όσα μάθαινα στο σχολείο. Eνώ αυτός ήταν καταδικασμένος να μείνει αγράμματος, αφού κανένας από τους γονιούς του, με τις έγνοιες που είχαν, δεν φρόντιζε να τον στείλει στους παπάδες, που ήταν και δάσκαλοι. Bοηθούσε περισσότερο τον πατέρα του στην αγγειοπλαστική. O Γιακούμπ ήξερε να κάνει ωραία και στεγανά κανάτια. O Aρούζ ταξίδευε πολλές φορές μαζί του στο Aϊβαλί, στη Σμύρνη ή και στην Πόλη, με μια μικρή σακολέβα που είχαν, για να πουλήσει τα κανάτια του, όταν η ζήτηση έπεφτε στην περιοχή μας. Γι αυτό, ο Aρούζ και ο Xιζρ έμαθαν από μικροί την πρακτική ναυτική τέχνη, ενώ αγνοούσαν παντελώς τα θεωρητικά, δηλαδή να χαράζουν πορεία ή να βρίσκουν το στίγμα του πλεούμενού τους στο ανοιχτό πέλαγος. Tη σακολέβα τους αυτή ο πατέρας μου την είχε μερεμετίσει πολλές φορές, χωρίς να πάρει αμοιβή, ακριβώς γιατί δεν ήθελε δοσοληψίες με τον κατσούφη και εξωμότη Γιακούμπ. j 31i

24