ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΘΗΝΩΝ

Transcript

1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Ε.Μ.Π. ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΘΗΝΩΝ Διερεύνηση επέκτασης του Γενικού Σχεδιασμού των Στρατηγικών Προσέγγισης ΑΘΗΝΑ 21/2/2014

2 Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Επιστημονικός υπεύθυνος ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ, αρχιτέκτων μηχανικός, καθηγητής ΕΜΠ Κύριος ερευνητής ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΟΥΡΝΙΚΙΩΤΗΣ, αρχιτέκτων πολεοδόμος, καθηγητής ΕΜΠ ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΛΥΖΟΣ, αρχιτέκτων πολεοδόμος, καθηγητής ΕΜΠ ΑΡΙΑΔΝΗ ΒΟΖΑΝΗ, αρχιτέκτων μηχανικός, επίκουρη καθηγήτρια ΕΜΠ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ, αρχιτέκτων μηχανικός, καθηγητής ΕΜΠ ΝΕΛΛΗ ΜΑΡΔΑ, αρχιτέκτων μηχανικός, αναπληρώτρια καθηγήτρια ΕΜΠ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ, δικηγόρος, καθηγητής ΕΜΠ ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, αρχιτέκτων μηχανικός, επίκουρη καθηγήτρια ΕΜΠ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΜΑΡΗ, αρχιτέκτων μηχανικός, λέκτορας ΕΜΠ ΣΟΝΙΑ ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗ, αρχιτέκτων πολεοδόμος, εντεταλμένη λέκτορας ΕΜΠ ΕΙΡΗΝΗ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ, αρχιτέκτων μηχανικός, MArch Bartlett - UCL, Υ.Δ. ΕΜΠ ΕΛΕΝΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ.Δ. ΕΜΠ ΜΑΡΙΑ ΒΑΣΕΝΧΟΒΕΝ, αρχιτέκτονας μηχανικός ΑΠΘ, MA in Archaeology UCL, Δρ. ΕΜΠ ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ, αρχιτέκτονας μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ ΤΕΡΕΖΑ ΓΑΛΑΤΟΥΛΑ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ.Δ. ΕΜΠ ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ.Δ. ΕΜΠ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΖΑΜΠΑΖΑ, δικηγόρος LLM ΕΛΕΝΗ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, αρχιτέκτων πολεοδόμος ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΚΑΛΦΑ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ.Δ. ΕΜΠ ΗΩ ΚΑΡΥΔΗ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΑ ΑΑ, Υ.Δ. ΕΜΠ ΦΑΝΗΣ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ.Δ. ΕΜΠ ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΙΤΣΟΣ, αρχιτέκτονας μηχανικός ΕΜΠ, MSc Urban Studies Bauhaus Uni Weimar ΝΙΚΟΣ ΚΟΡΔΟΣ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ.Δ. ΕΜΠ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ ΑΝΝΑ ΛΑΣΚΑΡΗ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, MSc UCL, Υ.Δ. ΕΜΠ CHRISTINE LONGUEPEE, Αρχιτέκτων Εσ. Χώρων, Ειδικός Σχεδιαστής Επίπλου, ENSAD, Paris ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΟΥΖΑΚΙΤΗΣ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΟΥΣΤΑΚΑΣ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ.Δ. ΕΜΠ ΗΡΩ ΜΠΑΛΑ, αρχιτέκτων πολεοδόμος, ΜΔΕ ΕΜΠ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΛΑΜΠΑΝΙΔΗΣ, αρχιτέκτων μηχανικός ΑΠΘ, ΜΔΕ Πολεοδομίας ΕΜΠ, Υ.Δ. Χ Π ΕΛΕΝΑ ΠΑΤΑΤΟΥΚΑ, αρχιτέκτων μηχανικός ΑΠΘ, ΜΔΕ Πολεοδομίας ΕΜΠ, Υ.Δ.Paris-8 / ΕΜΠ ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ, αρχιτέκτων μηχανικός ΑΠΘ ΙΡΙΣ ΠΟΛΥΖΟΥ, αστική κοινωνιολόγος, Υ.Δ. Παν/μιο Poitiers / ΕΜΠ ΚΑΤΙΑ ΡΟΥ, αρχιτέκτων DPLG ΓΙΑΝΝΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Δρ. ΕΜΠ ΝΕΛΛΑ ΣΤΕΦΑΝΑΤΟΥ, αρχιτέκτων μηχανικός, ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ ΛΟΥΚΑΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ, αρχιτέκτων πολεοδόμος, MSc LSE, Υ.Δ. ΕΜΠ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΑΝΗ, πολιτικός μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ.Δ. ΕΜΠ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΟΥ, αρχιτέκτων μηχανικός ΑΠΘ, MSc ΑΑ, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ.Δ. ΕΜΠ ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ, προπτυχιακός σπουδαστής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ ΤΑΤΙΑΝΝΑ ΑΝΑΞΑΓΟΡΟΥ, προπτυχιακή σπουδάστρια Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ ΕΥΤΥΧΙΟΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ, προπτυχιακός σπουδαστής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Σύμβουλοι ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ, αρχιτέκτων μηχανικός, καθηγητής ΕΜΠ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, αρχιτέκτων μηχανικός ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ Ε.Μ.Π. ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΘΗΝΩΝ Διερεύνηση επέκτασης του Γενικού Σχεδιασμού των Στρατηγικών Προσέγγισης ΑΘΗΝΑ 21/2/2014 2

3 Τα περιεχόμενα και η διάρθρωση της Γ Φάσης του ερευνητικού προγράμματος ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Η ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ, ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ Α ΚΑΙ Β ΦΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ Α ΦΑΣΗ ΣΤΗΝ Β : ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΕΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ, ΣΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ ΓΙΑ ΔΙΚΤΥΑΚΕΣ/ΚΟΜΒΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΦΑΣΕΙΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ Η αξιολόγηση των προτεινόμενων αστικών παρεμβάσεων ως προς τη δικτυακή συγκροτήση κόμβων υπερτοπικής σημασίας στην περιοχή του Νοτιο-Δυτικού Μητροπολιτικού Κέντρου ` Αποτελέσματα εφαρμογής των αλγορίθμων μέτρησης των βαθμών κεντρικότητας και τμηματικότητας Οπτικοποίηση της αναδιάρθρωσης της δικτυακής συγκρότησης παρακολουθώντας τις φάσεις υλοποίησης και την προτεραιότητα που δίνεται στα προτεινόμενα έργα ΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ: ΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΩΣ ΚΕΚΤΗΜΕΝΗ ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ Παράρτημα 1 Η Αναγνώριση Χωρικών Ποιοτήτων σε Άτυπους Σχηματισμούς Παράρτημα 2 H Aναγνώριση Σημείων για την Εισαγωγή Ανταποδοτικών Χρήσεων Παράρτημα 3 Τα Συστήματα Ολοκληρωμένων Πράσινων Υποδομών Παράρτημα 4 Ο Βιώσιμος Σχεδιασμός και το Σχέδιο Χρήσης Ενέργειας στον αστικό χώρο ΣΥΝΟΨΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΕΡΕΤΑΙΡΩ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΜΕ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Οριοθέτηση των κομβικών σημείων του Δικτύου των Μητροπολιτικών Παρεμβάσεων : Αστικά Οικοσυστήματα Καινοτομίας Συνοπτικά Γενική περιγραφή πλαίσιο Σχήμα διαχείρισης και ανάπτυξης των Αστικών Οικοσυστημάτων Καινοτομίας Κέντρο Συντονισμού Καινοτομίας Κέντρο Γνώσης (Knowledge Center) Δίκτυο και ανάπτυξη επί μέρους εφαρμογών ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/2014 3

4 Εισαγωγή: Το Αντικείμενο του ερευνητικού προγράμματος κατά τη Γ φάση Το αντικείμενο του ερευνητικού έργου περιλαμβάνει τον προσδιορισμό, την αξιολόγηση και την προδιαγραφή ενός σύνθετου πλέγματος δράσεων που θα συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών κατοίκησης του αστικού χώρου σε στρατηγικά επιλεγμένες περιοχές του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Αθήνας και ειδικότερα στο Μητροπολιτικό του Κέντρο. Με στόχο τη συγκρότηση των πλαισίων εντός των οποίων η Περιφέρεια Αττικής αναπτύσσει λογικές για παρεμβάσεις, χειρίζεται τα μέσα υλοποίησής τους, και αξιολογεί την ευρύτερη εφαρμογή τους, το ερευνητικό πρόγραμμα περιλαμβάνει αντίστοιχα τρεις φάσεις εργασιών: Α φάση: «Γενικός Σχεδιασμός Στρατηγικών Προσέγγισης» Β φάση : «Σύνταξη προδιαγραφών για δικτυακές/κομβικές επεμβάσεις στο Μητροπολιτικό Κέντρο» Γ φάση: «Διερεύνηση επέκτασης του Γενικού Σχεδιασμού των Στρατηγικών Προσέγγισης». Μετά την ολοκλήρωση της Α φάσης στην περιοχή της πιλοτικής διερεύνησης στη Νοτιοδυτική Μητροπολιτική Κεντρικότητα, όπου παρουσιάζονται χαρακτηριστικά τόσο μιας συντελεσθείσας υποβάθμισης, όσο και μιας εν δυνάμει οξείας ανάπτυξης, και σύμφωνα με τις προτάσεις για ένα ιεραρχημένο δίκτυο παρεμβάσεων, στη Β φάση γίνεται η περιγραφή των αντικειμένων των παρεμβάσεων και αναπτύσσεται η μεθοδολογία τους, ώστε να είναι δυνατή η διαχείρισή τους σε ένα ενιαίο πλαίσιο Περιφερειακής πολιτικής. Συντάσσονται εξειδικευμένες κατά κόμβους και δίκτυα προδιαγραφές ως προς τον χαρακτήρα των παρεμβάσεων, ο οποίος συστήνεται ως προς τρεις κυρίαρχες στην εποχή μας στρατηγικές, που κατευθύνουν τις αστικές παρεμβάσεις σε επίπεδο Περιφέρειας: 1. οι στρατηγικές των αστικών λεωφόρων και των μητροπολιτικών δακτυλίων 2. οι στρατηγικές της αξιοποίησης των κενών 3. οι στρατηγικές των αστικών συστημάτων καινοτομίας Οπότε ως αντίστοιχα παραδείγματα των τριών κυρίαρχων στρατηγικών αναπτύσσονται οι τύποι των δικτυακών παρεμβάσεων: 1. Τα παραδείγματα της δικτύωσης της Λεωφόρου Συγγρού, της δικτύωσης τριών Δήμων στον κόμβο Χαμοστέρνας - Ταύρου (η Πλατεία των Τριών Δήμων), καθώς και της δικτύωσης στον Κόμβο Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) 2. Το παράδειγμα της δικτύωσης τόπων εκατέρωθεν της ζώνης των Σταθμών Λαρίσης - Πελοποννήσου (Πατήσια Κολωνός) 3. Το παράδειγμα της δικτύωσης της Ιεράς Οδού Με την ολοκλήρωση της Β φάσης, ολοκληρώθηκε ένας κύκλος εργασιών από τη γενική διατύπωση των στρατηγικών προσέγγισης ως τη σύνταξη εξειδικευμένων προδιαγραφών, και στη Γ φάση πλέον είναι δυνατή η αξιολόγηση της τηρηθείσας μεθοδολογίας, αλλά κυρίως είναι επιθυμητή η αναγνώριση νέων κατευθύνσεων που αναδύθηκαν κατά την εκπόνηση της έρευνας. Τα Παραδοτέα της Γ Φάσης είναι δύο Π3.1, Π3.2, σύμφωνα με τα οποία θα αξιολογηθούν οι κατευθύνσεις επέκτασης των αρχικά διατυπωμένων στρατηγικών ολοκληρωμένης παρέμβασης: Παραδοτέο Π3.1 (βλ. Μέρος 1) 1. Έκθεση με το σύνολο των αποτελεσμάτων της έρευνας τόσο ως προς την επίτευξη χάραξης στρατηγικών για την προώθηση, οργάνωση και δικτύωση των αστικών παρεμβάσεων στη Μητροπολιτική Αθήνα, όσο και ως προς την αξιολόγηση της καινοτόμου μεθοδολογίας που εφαρμόσθηκε. Παραδοτέο Π3.2 (βλ. Μέρος 2) 2. Έκθεση αιτιολόγησης προτάσεων επέκτασης ή/και εξειδίκευσης του αντικείμενου έρευνας σύμφωνα με την κεκτημένη εμπειρία του ερευνητικού έργου, προδιαγράφοντας μια συνέχεια στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η αιτιολόγηση των προτάσεων θα βασίζεται 2.1. σε αλλαγές που διαπιστώνονται σε κατευθύνσεις και προθέσεις των εμπλεκομένων φορέων, ή/και σε συμπερίληψη φορέων που δεν είχαν εξαρχής ενσωματωθεί στο πρόγραμμα, 2.2. σε μεταβολές σχέσεων υποδομών, ποιότητας ζωής κτλ, που προκύπτουν από τις υλοποιήσεις έργων της Περιφέρειας Αττικής ή τον προγραμματισμό νέων έργων, 2.3. σε διεύρυνση της έννοιας του Μητροπολιτικού Κέντρου, είτε αυτής καθαυτής είτε σε σχέση με άλλες κεντρικότητες, όπως στη σχέση των κέντρων Αθήνας/Πειραιά. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/2014 4

5 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/2014 5

6 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικο προγράμματος 1.1 Η διάρθρωση του προγράμματος, συνοπτικά κατά την Α και Β φάση. Α φάση: Γενικός Σχεδιασμός Στρατηγικών Προσέγγισης ΜΕΡΟΣ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΕΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ. ΑΣΤΙΚΕΣ ΛΕΩΦΟΡΟΙ / ΠΡΑΣΙΝΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΟΙ / ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΟΙ. ΈΝΤΑΞΗ ΣΤΟ ΑΤΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΗ Κεφάλαιο 1. Η πολεοδομική διάσταση στις πολιτικές συνοχής της ΕΕ Ολοκληρωμένη Αστική Ανασυγκρότηση Χρηματοδοτήσεις και ένταξη σε περιφερειακά προγράμματα Πρωτοβουλία Jessica Κεφάλαιο 2. Αντικείμενο και στόχοι των Σχεδίων Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ) Κατευθύνσεις και θεσμικό πλαίσιο Ο διακριτός ρόλος της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης στο σχεδιασμό, στην παρακολούθηση και στην εφαρμογή τους Κεφάλαιο 3. Η Νοτιοδυτική Μητροπολιτική Αθήνα ως προνομιακό πεδίο εφαρμογής Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων Πρόταση συγκρότησης πλέγματος πέντε Χωρικών Ενοτήτων Κεφάλαιο 4. Η «γραμμική παρόδια ανάπτυξη» ως αιτία υποβάθμισης Οι Αστικές Λεωφόροι / Πράσινοι Διάδρομοι / Πολιτιστικοί Διάδρομοι ως εργαλεία αστικής ανασυγκρότησης Κεφάλαιο 5. Χαρτογράφηση και φωτογραφική τεκμηρίωση των προτεινόμενων Αστικών Λεωφόρων / Πράσινων Διαδρόμων / Πολιτιστικών Διαδρόμων Ένταξή τους στο Αττικό Τοπίο και την πόλη ΜΕΡΟΣ 3. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ Κριτήριο 1. Κριτήριο 2. Η δυνατότητα χρηματοδότησης-υλοποίησης Η ιεραρχική σχέση των Σχεδίων Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ) στο σύστημα Χωροταξικού Πολεοδομικού Σχεδιασμού. Η δυνατότητα ανάπτυξης ανταποδοτικών χρήσεων Το αστικό κενό περίσσευμα από την ανοικοδόμηση. 2.2 Κατευθύνσεις πολιτικής εφαρμογών «έξυπνης πόλης». ( 2.3 Διερεύνηση συγχρηματοδοτούμενων παρεμβάσεων στα πλαίσια του προγράμματος JESSICA της Ευρωπαϊκής Ένωσης κριτηριο 3. η δυνατοτητα διεγερσης περισσοτερων κλιμακων παρεμβασης (σοαπ περιφερεια, διαδημοτικων ενδοδημοτικων) Κριτήριο 4 Ο βαθμός δικτύωσης και συνέργειας με άλλες προτεινόμενες παρεμβάσεις. 4.1 Η συνέργεια με το Ρυθμιστικό 2021, με υφιστάμενα ή προγραμματισμένα έργα της Περιφέρειας και ΟΤΑ 4.2 Προγράμματα χρηματοδότησης και εγκεκριμένα έργα από το Πράσινο Ταμείο κριτηριο 5. η δυνατοτητα υλοποιησης σε διακριτες φασεις που επιτρεπουν τη σταδιακη χρηματοδοτηση αλλα και την επανεκτιμηση της παρεμβασης ως προς τις επιπτωσεις της ΜΕΡΟΣ 2. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΚΤΥΑΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ: ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ - ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΠΛΕΓΜΑΤΟΣ ΠΕΝΤΕ ΧΩΡΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Κριτήριο 6 Ο βαθμός συμβολής στη βελτίωση του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της κατοίκησης Γενικό περίγραμμα δικτυακών παρεμβάσεων με στόχο την αναβάθμιση της πόλης και τη βιωσιμότητα του αστικού οικοσυστήματος. Εισαγωγή Χωρική Ενότητα 1 Χωρική Ενότητα 2 Χωρική Ενότητα 3 Χωρικές Ενότητες 4 και 5 Η τυπολογία των παρεμβάσεων ως προς την αποκατάσταση των διαδημοτικών σχέσεων κατά τις μεγάλες χειρονομίες Διάκριση κριτηρίων αξιολόγησης των παρεμβάσεων ως προς τις χρήσεις και ως προς την κλίμακα επιρροής τους Άνω/Κάτω Πατήσια, Στ. Αττικής, Στ. Λαρίσης, πλ. Βάθης / Πατησίων, 3ης Σεπτεμβρίου, Αχαρνών: Η περιοχή των Πατησιών ως δυνάμει πλέγμα διασύνδεσης τόπων Ακαδημία Πλάτωνος, Μεταξουργείο, Κεραμεικός / Λένορμαν, λεωφ. Αθηνών, Κωνσταντινουπόλεως, Πειραιώς, Ιερά Οδός Ελαιώνας, Βοτανικός / Λεωφ. Αθηνών, Ιερά Οδός, Πέτρου Ράλλη Από τη ζώνη της οδού Πειραιώς στη ζώνη της Λεωφόρου Συγγρού ΜΕΡΟΣ 4. Κριτήριο Η διάρθρωση στρατηγικών ολοκληρωμένης ανάπτυξης μέσα από τη σύσταση Τοπιακών Υποδομών. 6.3 Το Σχέδιο Χρήσης Ενέργειας ως εργαλείο πολεοδομικού σχεδιασμού 6.4 Αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης του κηρυγμένου κτιριακού αποθέματος της πόλης Η ανάδειξη του ρόλου της Περιφέρειας στη διαχείριση του δημόσιου χώρου ως ευρύτερου συντονιστή που ενεργοποιεί διαδικασίες παραγωγής δημόσιου χώρου (διεθνείς και ευρωπαϊκές) 7.1 Χαρτογράφηση / χωρική σήμανση του Μητροπολιτικού Κέντρου, με παραμετρική οντολογική οργάνωση των στοιχείων και σχέσεων της βάσης δεδομένων Η ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/2014 6

7 Β φάση : Σύνταξη προδιαγραφών για δικτυακές/κομβικές επεμβάσεις στο Μητροπολιτικό Κέντρο ΜΕΡΟΣ 1 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ 1. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ: ΑΣΤΙΚΕΣ ΛΕΩΦΟΡΟΙ ΚΑΙ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΔΑΚΤΥΛΙΟΙ. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ 1.1. Η πολεοδομική διάσταση στις πολιτικές συνοχής της ΕΕ - σημασία της ολοκληρωμένης αστικήης ανασυγκρότησης - Χρηματοδοτήσεις και ένταξη σε περιφερειακά προγράμματα - η πρωτοβουλία JESSICA 1.2. Αντικείμενο και στόχοι των σχεδίων ολοκληρωμένων αστικών παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ) - ο διακριτός ρόλος της περιφερειακής αυτοδιοίκησης 1.3. Μεγάλες κοινωνικοοικονομικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις στο λεκανοπέδιο Αθηνώνη «γραμμική παρόδια ανάπτυξη» ως αιτία αστικής υποβάθμισης - Τα ανοικτά ρέματα ως «διακινητές» αερίων μαζών 1.4. Οι αστικές λεωφόροι / πράσινοι διάδρομοι / πολιτιστικοό διάδρομοι ως εργαλεία αστικής ανασυγκρότησης - δημιουργία δικτύου επτά πρασίνων και τεσσάρων πολιτιστικών διαδρομών στη Μητροπολιτική Αθήνα - Επιθυμητές συνδέσεις με τον εξωαστικό χώρο 1.5. Η Νοτιοδυτική Μητροπολιτική Αθήνα ως προνομιακό πεδίο εφαρμογής ολοκληρωμένων αστικών παρεμβάσεων - πρόταση συγκρότησης πλέγματος πέντε χωρικών ενοτήτων 1.6. Οι πολεοδομικοί / κυκλοφοριακοί δακτύλιοι ως στρατηγικές επιλογές για τη βελτίωση της λειτουργικής σύνδεσης των κέντρων Αθήνας και Πειραιάμε Φαληρικό Όρμο και Δυτική Αθήνα 2. OΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΚΕΝΩΝ 2.1 Τι οφείλει να περιλαμβάνει ένα σχέδιο νόμου, σύμφωνα με τη νομοθεσία και τη νομολογία, για την αξιοποίηση κενών οικοπέδων; 2.2 Τα σημεία των κενών: Ο προσδιορισμός των ανταποδοτικών χρήσεων 2.3 Τα κενά οικόπεδα, οι ακάλυπτοι χώροι και οι δρόμοι : Κατευθύνσεις σχεδιασμού για έναν δημόσιο χώρο που θα απευθύνεται στην πολυπολιτισμικότητα της σύγχρονης κοινωνίας με διατυπώσεις προγραμμάτων που θα ευνοούν τον γενόσημο σχεδιασμό. 3. OΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Αστικά Οικοσυστήματα Καινοτομίας ΜΕΡΟΣ 2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ. ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΕ ΟΔΙΚΟΥΣ ΑΞΟΝΕΣ 1.1. Συγγρού: Από από από τον αυτοκινητόδρομο στην αστική λεωφόρο και η σύνδεση της Αθήνας με το παραλιακό μέτωπο και τον Πειριά - Από τον αυτοκινητόδρομο στην αστική λεωφόρο & η σύνδεση της Αθήνας με το παραλιακό μέτωπο και τον Πειραιά 1.2. Η σύνδεση της Αθήνας με το Παραλιακό Μέτωπο και τον Πειριαά: Στρατηγικές Δικτύωσης Αστικών Παρεμβάσεων με στόχο την ανάκτηση της σχέσης του μητροπολιτικού κέντρου της Αθήνας με το μητροπολιτικό κέντρο του Πειραιά και την ευρύτερη παραλιακή ζώνη Φαλήρου Γενική επισκόπηση της δικτύωσης Αθήνα - Φαληρικό μέτωπο διαμέσου του Ιλισού Πράσινος Διάδρομος «Πύλες του Πειραιά» 2. ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ 2.1 Το παράδειγμα της δικτύωσης τόπων εκατέρωθεν του Σταθμού Λαρίσης- Πελοποννήσου (Πατήσια Κολωνός) Η περιοχή ανατολικά του Σταθμού: Πατήσια Η περιοχή δυτικά των σταθμών Κολωνός Η ζώνη των σταθμών Λαρίσης Πελοποννήσου Εφαρμογή της δικτυακής συγκρότησης στην περιοχή του Αγ. Παύλου στα Πατήσια 3. ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΕ ΥΠΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ 3.1 Εξειδικεύσεις προδιαγραφών για τους τύπους των αστικών παρεμβάσεων στην περιοχή της Ιεράς Οδού Παρουσίαση. Ανάδειξη των ποιοτικών διαφοροποιήσεων κατά μήκος της Ιεράς Οδού Χωρικές ποιότητες Χρήσεις γης στην περιοχή της Ιεράς Οδού Υφιστάμενο Θεσμικό Πλαίσιο Προτάσεις Στρατηγικών Παρεμβάσεων 3.2 Προτάσεις και στρατηγικές βιώσιμου σχεδιασμού στον αστικό χώρο στα πλαίσια των προτεινομένων παρεμβάσεων του προγράμματος 3.3 Τοπιακές Διασυνδεδεμένες Υποδομές και διαμόρφωση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος ΜΕΡΟΣ 3. ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/2014 7

8 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος 1.2 Από την Α φάση στην Β : Από τον Γενικό Σχεδιασμό Στρατηγικών Προσέγγισης, στη Σύνταξη Προδιαγραφών για Δικτυακές/κομβικές Επεμβάσεις στο Μητροπολιτικό Κέντρο Απέναντι σε μια κατακερματισμένη σήμερα πόλη από τα 'αστικά τείχη' που αποτελούνται από τμήματα αυτοκινητοδρόμων σε πυκνό ιστό, σιδηροδρομικές γραμμές, κοίτες ποταμιών, μεγάλους ανισόπεδους κόμβους, που χωρίζουν την πόλη σε αστικές νησίδες, καθώς και από τα όρια των Δήμων που υποστηρίζουν την κατά τόπους ανάπτυξη με επίκεντρα, περίκεντρα και παράκεντρα, διατυπώνεται η κύρια πρόθεση των Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων: η δικτύωση δημόσιων χώρων καθώς και αστικών διαδρομών πεζού, ποδηλάτου, αυτοκινήτου, μέσων ΜΜ και σταθερής τροχιάς, σε άξονες πολιτισμού και επιχειρηματικότητας, και πορείες φυσικού και ιστορικού ενδιαφέροντος, που θα ανασυνθέσουν τις περιοχές πυκνής κατοικίας και εργασίας, στο μητροπολιτικό ενδιάμεσο της κεντρικότητας. Οι άξονες πολιτισμού και επιχειρηματικότητας καθώς και οι πορείες φυσικού και ιστορικού ενδιαφέροντος προσδιορίζονται ως οι μεγάλες χειρονομίες που επιτρέπουν να γίνει αντιληπτός ο συστημικός ορισμός της κεντρικότητας σε επίπεδο περιφέρειας. Σύμφωνα με τον εντοπισμό των μεγάλων αξόνων ανάπτυξης κεντρικοτήτων τις μεγάλες χειρονομίες με τις Αστικές Λεωφόρους, τους Μητροπολιτικούς πράσινους διαδρόμους και τους Μητροπολιτικούς Πολιτιστικούς διαδρόμους διακρίθηκαν στην πιλοτική περιοχή του Νοτιο-Δυτικού Μητροπολιτικού Κέντρου, οι παρακάτω χωρικές ενότητες Χωρική Ενότητα 1: Χωρική Ενότητα 2: Χωρική Ενότητα 3: Χωρική Ενότητα 4: Χωρική Ενότητα 5: Άνω/Κάτω Πατήσια, Στ. Αττικής, Στ. Λαρίσης, πλ. Βάθης / Πατησίων, 3ης Σεπτεμβρίου, Αχαρνών Ακαδημία Πλάτωνος, Μεταξουργείο, Κεραμεικός / Λένορμαν, λεωφ. Αθηνών, Κωνσταντινουπόλεως, Πειραιώς, Ιερά Οδός Ελαιώνας, Βοτανικός / Λεωφ. Αθηνών, Ιερά Οδός, Πέτρου Ράλλη Ζώνη οδού Πειραιώς Ζώνη Λεωφ. Συγγρού Οι μεγάλες χειρονομίες υπέρβασης του κατακερματισμού: Οι προτεινόμενοι άξονες πρασίνου και πολιτισμού και οι χωρικές ενότητες που ορίζονται στο Νοτιοδυτικό Κέντρο από τις μεγάλες χειρονομίες Καθώς οι μεγάλες χειρονομίες διαπερνούν τα όρια των Δήμων, συστήνονται διαδημοτικές σχέσεις κατά τη διέλευση και υλοποίησή τους. Αυτού του είδους οι διαδημοτικές σχέσεις παρουσιάζουν μια ποικιλία ως προς τη δικτύωση κυρίως δημοτικών περίκεντρων και παράκεντρων ανάλογα με τον τρόπο που οι Δήμοι διαπερνώνται από τις μεγάλες χειρονομίες. Η τυπολογία των διαδημοτικών σχέσεων που αναπτύσσονται κατά τη διέλευση των αστικών διαδρομών πολιτισμού και επιχειρηματικότητας καθώς και φυσικού και ιστορικού ενδιαφέροντος που αναφέρονται στην ενότητα της Περιφέρειας, προσδιορίζει το είδος των αστικών παρεμβάσεων στο διοικητικό επίπεδο της Περιφέρειας. Διαδημοτικές σχέσεις προκύπτουν καθώς οι μεγάλες χειρονομίες διαπερνούν τα όρια των Δήμων ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/2014 8

9 Με την ανάδυση των διαφορετικών τυπολογιών διαδημοτικών σχέσεων, ο σχεδιασμός στρατηγικών παρεμβάσεων δικτύωσης αφενός συνδυάζει διαφορετικούς τύπους δικτύωσης με διαφορετικές κλίμακες παρέμβασης, ανάλογα με την περίπτωση και τα προβλήματα των περιοχών, και αφετέρου αξιολογεί κριτήρια για προτάσεις χρήσεων και για διαδικασίες υλοποίησης. Διακρίθηκαν οι παρακάτω τύποι διαδημοτικών σχέσεων σύμφωνα με τους οποίους είναι δυνατή η περιγραφή των προτεινόμενων αστικών παρεμβάσεων ως προς τον ρόλο της Περιφέρειας για την αποκατάσταση της ενότητας του όλου: 1. Κομβικές δικτυώσεις δήμων. Σ1. Δικτυώσεις σε κόμβο με χρήση. Σ2. Δικτυώσεις σε κόμβο κενού χρήσης. 2. Αξονικές και γραμμικές δικτυώσεις δήμων. Α1. Δικτυώσεις εγκαρσίως διαπερατού άξονα στα όρια των δήμων. Α2. Δικτυώσεις εγκαρσίως διαπερατού άξονα στα επίκεντρα των δήμων Γ1. Δικτυώσεις κατά μήκος αδιαπέραστου άξονα στα όρια των δήμων. Γ2. Δικτυώσεις κατά μήκος αδιαπέραστου άξονα στα επίκεντρα των δήμων. 3. Διαδημοτικές δικτυώσεις σημείων και κόμβων. Δ1. Δικτυώσεις διεγειρόμενων σημείων κατά τη διέλευση αστικών διαδρομών Κατά την εξειδίκευση των τύπων των αστικών παρεμβάσεων στην πιλοτική περιοχή του Νοτιο-Δυτικού Μητροπολιτικού Κέντρου, η περιγραφή των προτεινόμενων παρεμβάσεων συντάχθηκε σύμφωνα με Τις εξαρτήσεις από τις μεγάλες χειρονομίες αναφορά στη τυπολογία διαδημοτικών σχέσεων δικτύωσης (χρήσεις - κλίμακα επιρροής) Τη διάκριση και δικτύωση γραμμικών και επιφανειακών αστικών πεδίων, ως προς τις διάφορες λογικές και σύμφωνα με το υφιστάμενο μόρφωμα Τις κλίμακες υλοποίησης Τις φάσεις υλοποίησης Επιγραμματικά οι προτεινόμενες παρεμβάσεις που προσδιορίσθηκαν στις χωρικές ενότητες ήταν: Δυτικό Μητροπολιτικό κέντρο - Χωρικές Ενότητες 1, 2, 3 Διαμόρφωση προϋποθέσεων για τη βελτίωση των συνθηκών κατοίκησης και ανάπτυξης του Δυτικού Μητροπολιτικού Κέντρου. Χωρική Ενότητα 1 Ζώνη σταθμού Λαρίσης/ Πελοποννήσου/ πλατεία Αττικής. Λόφοι. Ανάδειξη - διασύνδεση των εγκλωβισμένων στον ιστό λόφων (Ελικών, Σκουζέ, Ιππίου Κολωνού) σε σημεία ενδιαφέροντος ενός ευρύτερου διαδημοτικού δικτύου χώρων πρασίνου ή μιας διαδημοτικής αστικής διαδρομής φυσικού ενδιαφέροντος. Τρείς Γέφυρες.. Αναβάθμιση του ανισόπεδου κόμβου Τρεις γέφυρες και Κόμβος Σεπολίων. Επέμβαση στην περιοχή του συνεπίπεδου κόμβου οδού Σεπολίων των κεντρικών δυσλειτουργικών διασυνδέσεων (Φράγμα / Σταθμός Λαρίσης, Συνεπίπεδος κόμβος / σιδηροδρομικές γραμμές οδού Σεπολίων, Ανισόπεδος κόμβος / Τρεις γέφυρες) σε εν δυνάμει «κανάλια» σύνδεσης με τους δυτικούς δήμους Περιστερίου, Ιλίου, Αγίων Αναργύρων. Θύλακεςκαι αστικά κενά Πατησίων. Στην περιοχή Πατησίων, εκμετάλλευση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων του αστικού ιστού (άξονες, θύλακες, κενά) σε εν δυνάμει αστικές συρραφές, χώρους αστικής και κοινωνικής δικτύωσης με έμφαση σε χρήσεις υποστηρικτικές της κατοικίας και της τοπικής επιχειρηματικότητας. Δημιουργία πάρκων τσέπης και διαδικτύωση τους. Χωρική Ενότητα 2 Λένορμαν. Αναβάθμιση της οδού Λένορμαν σε «αστική λεωφόρο» πολιτισμικού και φυσικού ενδιαφέροντος, ος, όπου θα συνυπάρχουν σημαντικές χρήσεις γης, τοπικού ή υπερτοπικού χαρακτήρα, ΜΜΜ (μετρό, γραμμές κορμού λεωφορείων ή τρόλεϊ), ποδήλατο, πεζοί, αλλά και ΙΧ αυτοκίνητα. Κόμβος Λένορμαν- Κωνσταντινουπόλεως. Αναβάθμιση της περιοχής του ανισόπεδου κόμβου οδού ού Λένορμαν / οδού Κωνσταντινουπόλεως σε δημόσιο χώρο αστικής άρθρωσης. Κόμβος Λεωφόρου Αθηνών- Αχιλλέως. Αναβάθμιση του ανισόπεδου κόμβου Λεωφόρου Αθηνών - οδού Αχιλλέως με την οδό Κωνσταντινουπόλεως και παράλληλη διασύνδεση των οδών Πλαταιών/ Σαλαμίνος με τις οδούς Πλάτωνος/Μοναστηρίου στα πλαίσια της ανάδειξης του Δημόσιου Σήματος Κόμβος Εθνικής- Λένορμαν. Αναβάθμιση του ανισόπεδου κόμβου Εθνικής οδού/οδού Λένορμαν με την ταυτόχρονη εκμετάλλευση του κενού επίγειου τμήματος για τη χωροθέτηση χρήσεων και δραστηριοτήτων. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/2014 9

10 Χωρική ενότητα 3 Ιερά Οδός. Αναβάθμιση της Ιεράς οδού σε «αστική λεωφόρο» πολιτισμικού και φυσικού ενδιαφέροντος, όπου θα συνυπάρχουν σημαντικές χρήσεις γης, τοπικού ή υπερτοπικού χαρακτήρα, ΜΜΜ (μετρό, γραμμές κορμού λεωφορείων ή τρόλεϊ), ποδήλατο, πεζοί, αλλά και ΙΧ αυτοκίνητα. Ρέμα Προφήτη Δανιήλ. Αναβάθμιση του ρέματος του Προφήτη Δανιήλ σε πράσινη διαδρομή ήπιας παραγωγικής δραστηριότητας, περιπάτου και αναψυχής που προεκτείνεται έως την Ακαδημία Πλάτωνος. Αγίας Άννης. Αναβάθμιση της οδού Αγίας Άννης σε βιώσιμη αστική διαδρομή παραγωγικής δραστηριότητας, πολιτισμού και αναψυχής. Έμφαση στους κόμβους της Αγίας 'Αννης που βρίσκονται στην προέκταση των κόμβων επί της Εθνικής οδού, ώστε σε ζεύγη να αποτελέσουν εν δυνάμει πόλους διασύνδεσης των κεντρικών με τους δυτικούς δήμους. Κόμβοι Εθνικής. Παράλληλη αναβάθμιση των ανισόπεδων κόμβων επί της Εθνικής οδού με την ταυτόχρονη εκμετάλλευση των κενών επίγειων τμημάτων για τη χωροθέτηση χρήσεων και δραστηριοτήτων. Κόμβοι Εθνικής Οδού με Λεωφόρο Αθηνών, Ιερά Οδό, Πέτρου Ράλλη, Ορφέως, Γραμμών ΟΣΕ. Νότιο Μητροπολιτικό κέντρο - Χωρικές Ενότητες 4 και 5 Συγγρού: Αστική Λεωφόρος. Μετατροπή των κλειστών δρόμων ταχείας κυκλοφορίας (Συγγρού και Χαμοστέρνας) σε αστικές λεωφόρους. Δέλτα Φαλήρου. Ανάκτηση του κοινωνικού, λειτουργικού και αισθητικού πορώδους σε ανισόπεδους κόμβους ενδιάμεσης μητροπολιτικής κεντρικότητας με στόχο τη συνοχή του κατακερματισμένου αστικού συνόλου. Πλατεία Τριών Δήμων. Διαμόρφωση ενός αστικού συμπλέκτη κεντρικότητας στη συνάντηση αστικών διαδρομών που θα ενώνουν τους δύο άξονες κυκλοφορίας Αθήνας-Πειραιά, με τη γραμμή του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου στον Ταύρο, τους μητροπολιτικούς ποδηλατόδρομους, τη διαδρομή του πράσινου Ιλισού και την ιστορική πορεία των Μακρών τειχών από την Ακρόπολη στον Πειραιά. Κηφισός Μακρά Τείχη. Μετατροπή της ζώνης των Μακρών τειχών σε βιώσιμη αστική διαδρομή παραγωγικής δραστηριότητας, πολιτισμού και αναψυχής, που θα συνδέει την Ακρόπολη και τους αρχαιολογικούς πεζόδρομους με το λιμάνι του Πειραιά. Η «Πύλη» του Πειραιά. Ανάκτηση του ίχνους της αρχαίας συνθήκης, ως σημείου συνάντησης της ζώνης των Μακρών Τειχών με το Τείχος του αθηναϊκού επινείου, αποτελώντας ουσιαστικά την Πύλη του. Ιλισός: Πράσινο Ποτάμι. της τεχνητής κοίτης του Ιλισού από την Καλλιθέα ως το θαλάσσιο μέτωπο σε πράσινο ποτάμι. Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις κατηγοριοποιήθηκαν ως προς την τυπολογία των διαδημοτικών σχέσεων και ιεραρχήθηκαν σύμφωνα με τα κριτήρια αξιολόγησης: Η δικτύωση των χωρικών ενοτήτων 1, 2, 3 τη δυνατότητα χρηματοδότησης-υλοποίησης τη δυνατότητα ανάπτυξης ανταποδοτικών χρήσεων τη δυνατότητα διέγερσης περισσότερων κλιμάκων παρέμβασης (ΣΟΑΠ Περιφέρεια, διαδημοτικών ενδοδημοτικών) τον βαθμό δικτύωσης και συνέργειας με άλλες προτεινόμενες παρεμβάσεις (με το Ρυθμιστικό, με υφιστάμενα ή προγραμματισμένα έργα της Περιφέρειας) τη δυνατότητα υλοποίησης σε διακριτές φάσεις που επιτρέπουν τη σταδιακή χρηματοδότηση αλλά και την επανεκτίμηση της παρέμβασης ως προς τις επιπτώσεις της τον βαθμό συμβολής στη βελτίωση του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της κατοίκησης την ανάδειξη του ρόλου της Περιφέρειας στη διαχείριση του δημόσιου χώρου ως ευρύτερου συντονιστή που ενεργοποιεί διαδικασίες παραγωγής δημόσιου χώρου (διεθνείς και ευρωπαϊκές) Σύμφωνα με τα κριτήρια αυτά συντάχθηκε η ταυτότητα της κάθε προτεινόμενης παρέμβασης. Τελικά οι προτεινόμενες παρεμβάσεις ιεραρχήθηκαν σε κατηγορίες έργων πρώτης προτεραιότητας, που εφόσον αρχίσουν να αναπτύσσονται δύνανται να συνοδεύονται και από εξαρτημένα έργα δεύτερης και τρίτης προτεραιότητας. Το συνολικό δίκτυο των στρατηγικών παρεμβάσεων εισάγει μια νέα κλίμακα διαχείρισης και παραγωγής δημόσιου χώρου, που ανταποκρίνεται στη νέα θεσμική κλίμακα του οργάνου της Περιφέρεια Αττικής. Στο τέλος της Α' Φάσης προσδιορίσθηκαν, περιγράφηκαν και τεκμηριώθηκαν οι καταρχάς κόμβοι του δικτύου, νευραλγικές αλληλοεξαρτώμενες παρεμβάσεις σε διαφορετικές κλίμακες και με διαφορετικό χρονικό ορίζοντα υλοποίησης. Μελλοντικά, το δίκτυο δύναται να διεγείρει ένα πλήθος άλλων εξαρτώμενων παρεμβάσεων υπερτοπικών ή τοπικών, μικρής ή μεγάλης κλίμακας. Με τη σταδιακή πρόσθεση νέων κόμβων/παρεμβάσεων το δίκτυο θα εμπλουτίζεται πυκνούμενο και επεκτεινόμενο. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

11 Έργα Α' προτεραιότητας Εξαρτώμενα έργα Β' προτεραιότητας Συγγρού (κωδ. 1) Κόμβος Συγγρού - Καλλιρόης (κωδ. 15) Σταθμός Λαρίσης (κωδ. 9) Κόμβος Χαμοστέρνας - Ταύρου (Πλατεία Τριών Δήμων) (κωδ. 12) Κόμβος Ιεράς οδού / Αγίας Άννης (κωδ. 14) Κόμβος Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) (κωδ. 13) Κόμβος Δέλτα Φαλήρου (κωδ. 16) Κόμβος Σεπολίων / γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 10) Κόμβος Λένορμαν / Κωνσταντινουπόλεως (κωδ. 25) Κόμβος Τρεις Γέφυρες (κωδ. 19) Ιλισός (Πράσινο Ποτάμι) (κωδ. 7) Κόμβος Εθνικής οδού / Ιεράς οδού (κωδ. 20) Προφήτης Δανιήλ (κωδ. 11) Κόμβος Πειραιώς / Κηφισού (Κηφισός Μακρά Τείχη) (κωδ. 18) Κόμβος Κηφισού - Παραλιακό μέτωπο (Κόμβος Σ.Ε.Φ.) (κωδ. 17) Εξαρτώμενα έργα Γ' προτεραιότητας Χαμοστέρνας (κωδ. 2) Λόφοι (Ελικών, Σκουζέ, Ιππίου Κολωνού) (κωδ. 22) Αρχαιολογικοί Χώροι (Ακαδημία Πλάτωνος, Λόφος Ιππίου Κολωνού) (κωδ. 23) Αστικοί Θύλακες - Αστικά Κενά (κωδ. 24) Κόμβος Κωνσταντινουπόλεως / Λεωφόρος Αθηνών (κωδ. 26) Λένορμαν (κωδ. 6) Κόμβος Εθνικής οδού/ Λένορμαν (κωδ. 21) Κόμβος Εθνικής οδού/ Δυρραχίου (κωδ. 19) Μακρά Τείχη (κωδ. 3) Χαμοστέρνας (κωδ. 2) Ιερά οδός (κωδ. 4) Κόμβοι Εθνικής οδού με Λεωφόρο Αθηνών, Πέτρου Ράλλη, Ορφέως, γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 20) Αγίας Άννης (κωδ. 5) Κόμβος Ιεράς Οδού / Πειραιώς (Κεραμεικός) (κωδ. 27) Μακρά Τείχη (κωδ.3) Κηφισός (από τον κόμβο Πειραιώς ως τις εκβολές) (κωδ.8) Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις ιεραρχημένες σε κατηγορίες έργων πρώτης προτεραιότητας, που εφόσον αρχίσουν να αναπτύσσονται δύνανται να συνοδεύονται και από εξαρτημένα έργα δεύτερης και τρίτης προτεραιότητας. Χαρτογράφηση των προτεινόμενων παρεμβάσεων ως τύπων διαδημοτικών σχέσεων, και ιεραρχημένων ως προς τα κριτήρια αξιολόγησης. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

12 Η εκκίνηση της Β φάσης έγινε με τον αναστοχασμό επί του τρόπου αξιολόγησης των προτεινόμενων παρεμβάσεων. Σύμφωνα με τα κριτήρια που τέθηκαν έγινε δυνατή η σύγκριση των διαφόρων κόμβων μεταξύ τους ως προς ενιαίες παραμέτρους, και στη συνέχεια υποστηρίχθηκε ένα σύστημα ιεραρχίας που βασιζόταν στον βαθμό συνδεσιμότητας που παρουσίαζαν οι κόμβοι στα συστήματα αξιολόγησης Τα κριτήρια αξιολόγησης όπως προσδιορίσθηκαν στην Α Φάση η δυνατότητα χρηματοδότησης-υλοποίησης η δυνατότητα ανάπτυξης ανταποδοτικών χρήσεων η δυνατότητα διέγερσης περισσότερων κλιμάκων παρέμβασης (ΣΟΑΠ Περιφέρεια, διαδημοτικών ενδοδημοτικών) ο βαθμός δικτύωσης και συνέργειας με άλλες προτεινόμενες παρεμβάσεις (με το Ρυθμιστικό, με υφιστάμενα ή προγραμματισμένα έργα της Περιφέρειας) η δυνατότητα υλοποίησης σε διακριτές φάσεις που επιτρέπουν τη σταδιακή χρηματοδότηση αλλά και την επανεκτίμηση της παρέμβασης ως προς τις επιπτώσεις της ο βαθμός συμβολής στη βελτίωση του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της κατοίκησης η ανάδειξη του ρόλου της Περιφέρειας στη διαχείριση του δημόσιου χώρου ως ευρύτερου συντονιστή που ενεργοποιεί διαδικασίες παραγωγής δημόσιου χώρου (διεθνείς και ευρωπαϊκές) αναπαριστούν επάλληλα δίκτυα σχέσεων όπου οι διακριθείσες χωρικές ενότητες συμμετέχουν περισσότερο ή λιγότερο. Όσες περισσότερες συνάψεις παρουσιάζει μια χωρική ενότητα ως κόμβος στα παραπάνω δίκτυα σχέσεων, τόσο υψηλότερος είναι ο βαθμός συνδεσιμότητάς της, τόσο ισχυρότερη μπορεί να θεωρηθεί η κεντρικότητά της. Τα αποτελέσματα του συστήματος ιεραρχίας βάσει του βαθμού συνδεσιμότητας ελέγθηκαν στη συνέχεια ως προς τον βαθμό της διαφορετικότητας των καταρχάς επιλεγμένων κόμβων μεταξύ τους. Ο βαθμός διαφορετικότητας βασίστηκε στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε κόμβου που επιτρέπουν την παραδειγματική εφαρμογή συγκεκριμένων στρατηγικών παρεμβάσεων. Η χάραξη των μεγάλων χειρονομιών με τη διαχείριση των αστικών λεωφόρων ως προς τις αναπτυξιακές καθώς και τις πολιτισμικές διαδρομές, όπως επίσης και η έξαρση της σημασίας των διαδημοτικών σχέσεων συγκροτούν δίκτυα σχέσεων ως προς τις προθέσεις υλοποίησης των ολοκληρωμένων αστικών παρεμβάσεων σε επίπεδο Περιφέρειας. Για την υποστήριξη των εμπρόθετων ολοκληρωμένων αστικών παρεμβάσεων αναπτύσσονται συγκεκριμένες στρατηγικές και οι επιλεγμένοι κόμβοι προτεινόμενων αστικών παρεμβάσεων αποτελούν παραδείγματα εφαρμογής τους. Οπότε τα έργα Α προτεραιότητας αποκτούν ένα επιπλέον χαρακτηρισμό ως προς τις στρατηγικές των παρεμβάσεων: Οι στρατηγικές των αστικών λεωφόρων και των μητροπολιτικών δακτυλίων: (1), (12), (13) Προδιαγραφές παρεμβάσεων σε οδικούς άξονες: Τα παραδείγματα της δικτύωσης της Λεωφόρου Συγγρού, της δικτύωσης τριών Δήμων στον κόμβο Χαμοστέρνας - Ταύρου (η Πλατεία των Τριών Δήμων), της δικτύωσης στον Κόμβο Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) Οι στρατηγικές της αξιοποίησης των κενών: (9) Προδιαγραφές παρεμβάσεων σε αστικό ιστό: Το παράδειγμα της δικτύωσης τόπων εκατέρωθεν της ζώνης των Σταθμών Λαρίσης - Πελοποννήσου (Πατήσια Κολωνός) Οι στρατηγικές των αστικών συστημάτων καινοτομίας: (14) Προδιαγραφές παρεμβάσεων σε υπό ανάπτυξη αστική περιοχή: Το παράδειγμα της δικτύωσης της Ιεράς Οδού Χαρτογράφηση των προτεινόμενων παρεμβάσεων ιεραρχημένων ως προς τα κριτήρια αξιολόγησης και τα χωρικά παραδείγματα των στρατηγικών παρέμβασης. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

13 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος 1.3 Η περιγραφή των έργων των αστικών παρεμβάσεων και οι φάσεις υλοποίησής τους Μετά την περιγραφή των αντικειμένων των προτεινόμενων αστικών παρεμβάσεων τόσο με όρους που να επιτρέπουν τη συγκριτική τους διερεύνηση με αναφορά στις στρατηγικές δικτύωσης όσο και με εξειδίκευση των προδιαγραφών στις διαφορετικές αστικές δικτυώσεις), τα έργα των παρεμβάσεων 1. κωδικοποιούνται ως προς τις τρεις κυρίαρχες στρατηγικές δικτύωσης των αστικών παρεμβάσεων: Οι στρατηγικές των αστικών λεωφόρων και των μητροπολιτικών δακτυλίων: Προσδιορισμός δύο μεγάλων Μητροπολιτικών δακτυλίων, που εδράζονται στο υπάρχον δίκτυο Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, το ενισχύουν και το αναβαθμίζουν ριζικά, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζουν νησίδες και ροές πρασίνου, σε συνδυασμό με κινήσεις πεζών και ποδηλάτων: o Ο Νότιος Μητροπολιτικός Δακτύλιος ο οποίος θα βελτιώνει τη λειτουργική σύνδεση των Μητροπολιτικών Κέντρων Αθήνας και Πειραιά με το υπό ανάπλαση Φαληρικό Όρμο το οποίο αναμένεται να φιλοξενήσει σημαντικές δραστηριότητες πολιτισμού, αθλητισμού και αναψυχής. o Ο Δυτικός Μητροπολιτικός Δακτύλιος που θα ενισχύσει τη σύνδεση του Κέντρου Πόλης Αθήνας / Ομόνοιας με τους μεγάλους νοτιοδυτικούς δήμους Αιγάλεω και Περιστερίου, διατρέχοντας τον Ελαιώνα, καθώς και μια ομάδα δήμων που χωροθετούνται νοτιότερα και βορειότερα της Θηβών, όπως Αγ. Βαρβάρα, Χαϊδάρι, Πετρούπολη και Ίλιον. Προδιαγραφές μετατροπής οδικών αξόνων σε αστικές λεωφόρους με τον περιορισμό της χρήσης του Ι.Χ. αυτοκινήτου και συνδυάζοντας πολιτικές ενίσχυσης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, ιδιαίτερα των Μέσων Σταθερής Τροχιάς, συμβάλλουν στην περιβαλλοντική αναβάθμιση και την οικονομική αναζωογόνηση των αστικών περιοχών από τις οποίες διέρχονται, ενώ βελτιώνουν την προσβασιμότητα των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων: Τα παραδείγματα o της δικτύωσης της Λεωφόρου Συγγρού, o της δικτύωσης τριών Δήμων στον κόμβο Χαμοστέρνας - Ταύρου (η Πλατεία των Τριών Δήμων), o της δικτύωσης στον Κόμβο Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) Οι στρατηγικές της αξιοποίησης των κενών: Προδιαγραφές σύνταξης του θεσμικού πλαισίου για την οικειοθελή παραχώρηση ακινήτου για τη δημιουργία κοινόχρηστου χώρου και για επιχειρηματικούς επενδυτικούς σκοπούς. Λογικές προσδιορισμού των ανταποδοτικών χρήσεων ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά περιοχών ως προς την ταυτότητα, την τοπογραφία, τη στρωματογραφία και τις ανάγκες. Προδιαγραφές παρεμβάσεων σε αστικό ιστό: o Το παράδειγμα της δικτύωσης τόπων εκατέρωθεν της ζώνης των Σταθμών Λαρίσης - Πελοποννήσου (Πατήσια Κολωνός) Οι στρατηγικές των αστικών συστημάτων καινοτομίας: Προσδιορισμός των αστικών οικοσυστημάτων καινοτομίας για τη διαχείριση του κλίματος, της ενέργειας, της πληροφορίας με στόχο τη διαμόρφωση συγκριτικών πλεονεκτημάτων ανά περιοχή που θα ευνοούν την ανάπτυξη της παραγωγής και τη βελτίωση του επιπέδου ζωής. Προδιαγραφές παρεμβάσεων σε υπό ανάπτυξη αστική περιοχή: o Το παράδειγμα της δικτύωσης της Ιεράς Οδού 2. κατηγοριοποιούνται ως προς την προτεραιότητά τους και τις φάσεις υλοποίησης τους σε σχέση με τη σταδιακή υλοποίηση του ευρύτερου δικτύου των αστικών παρεμβάσεων:. Α φάση, όπου περιλαμβάνονται οι χωρικές παρεμβάσεις που θα μπορούσαν άμεσα να υλοποιηθούν από την Περιφέρεια και αποτελούν την απαραίτητη προετοιμασία του υποβάθρου για την υλοποίηση των έργων των επόμενων φάσεων, καθώς και οι θεσμικές παρεμβάσεις που θα πρέπει άμεσα να γίνει η εισήγησή τους για να είναι δυνατή η υλοποίηση των έργων των επόμενων φάσεων Β φάση, όπου περιλαμβάνονται οι εκπονήσεις μελετών, ειδικών μελετών καθώς και οι προκηρύξεις και εκπονήσεις αρχιτεκτονικών διαγωνισμών που απαιτούνται για την υλοποίηση των έργων στη Γ φάση Γ φάση, όπου περιλαμβάνονται οι υλοποιήσεις των έργων που μελετήθηκαν κατά τη Β φάση καθώς και η προσδοκώμενη χρήση και λειτουργία τ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

14 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

15 Οι στρατηγικές των αστικών λεωφόρων και των μητροπολιτικών δακτυλίων: Παρεμβάσεις σε οδικούς άξονες: H δικτύωση της Λεωφόρου Συγγρού, H δικτύωση τριών Δήμων στον κόμβο Χαμοστέρνας H δικτύωση στον Κόμβο Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) Α Φάση υλοποίησης Άμεσες Μελέτες και Έργα υποδομών Άμεση μετατροπή του κλειστού αυτοκινητόδρομου της λεωφόρου Συγγρού σε αστική λεωφόρο με την επιβράδυνση των υψηλών ταχυτήτων, τη δυνατότητα εγκάρσιων διελεύσεων, την απόδοση επαρκούς επιφάνειας σε πεζούς, ποδήλατα και ΜΜΜ για την αποκατάσταση της αστικής συνέχειας και της βιώσιμης κινητικότητας. Άμεση οργάνωση πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών για τον επαναπροσδιορισμό του αστικού πορώδους στον ανισόπεδο κόμβο του Δέλτα, με στόχο την αποκατάσταση της συνέχειας ανάμεσα στο πολιτιστικό κέντρο Νιάρχου, το Φαληρικό μέτωπο και το Φάληρο. Άμεση μετατροπή του κλειστού αυτοκινητόδρομου της λεωφόρου Χαμοστέρνας σε αστική λεωφόρο με την επιβράδυνση των υψηλών ταχυτήτων, τη δυνατότητα εγκάρσιων διελεύσεων, την απόδοση επαρκούς επιφάνειας σε πεζούς, ποδήλατα και ΜΜΜ. Β Φάση υλοποίησης: Μελέτες παρεμβάσεων και Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί σε κτίρια και υπαίθριους χώρους Πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον ανασχεδιασμό της αστικής λεωφόρου Συγγρού με στόχο τη λειτουργική, περιβαλλοντική και αισθητική αναβάθμιση του δημόσιου χώρου της σε ένα μητροπολιτικό άξονα πολιτισμού και επιχειρηματικότητας που να συνδέει τη μητροπολιτική παρέμβαση στο κέντρο της Αθήνας με τις μητροπολιτικές παρεμβάσεις στο Δέλτα και στο θαλάσσιο μέτωπο. Πλατεία Συγγρού-ΦΙΞ: Διοργάνωση πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών για τον επανασχεδιασμό του δημόσιου χώρου μεταξύ των λεωφόρων Συγγρού και Καλλιρρόης που γειτνιάζει με το κτίριο του ΦΙΞ για την ομαλή εκτόνωση του νέου Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης, για την αποκατάσταση των εγκάρσιων διασυνδέσεων της νησίδας με τις εκατέρωθεν γειτονιές και τους κυκλοφοριακά υπερκορεσμένους οδικούς άξονες και την οργάνωση της αφετηρίας των λεωφορείων του ΟΑΣΑ μετατρέποντας το σταθμό Μετρό του ΦΙΞ σε σταθμό μετεπιβίβασης. Ανάκτηση ανισόπεδου κόμβου Καλλιρόης: Διοργάνωση ενός διεθνούς εργαστηρίου (workshop) με την ευθύνη της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ και τη συνεργασία μεγάλων ευρωπαϊκών Σχολών (Παρίσι, Delft, κλπ), που θα επιτρέψει την επεξεργασία ιδεών και προτάσεων για τη μετατροπή του κόμβου Καλλιρόης, στη συνάντηση των μελλοντικών αστικών λεωφόρων Συγγρού και Καλλιρόης, σε πορώδη κόμβο συνάντησης των εκατέρωθεν συνοικιών και πολιτών με ταυτόχρονη υποτροπική διέλευση αυτοκινήτων. Με βάση τα αποτελέσματα του εργαστηρίου θα διαμορφωθεί το πλαίσιο της μελέτης του έργου, έτσι ώστε να μπορεί να γίνει από την Περιφέρεια. Οργάνωση πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για τον ανασχεδιασμό του κόμβου Δέλτα Φαλήρου στη βάση των στρατηγικών κατευθύνσεων που θα επιλεγούν από τα αποτελέσματα του διαγωνισμού ιδεών της Α φάσης. Πλατεία των «Τριών Δήμων»: Οργάνωση πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών για τον σχεδιασμό της πλατείας των «Τριών Δήμων», που προκύπτει από τη συμβολή της λεωφόρου Χαμοστέρνας, του Ιλισού και των γραμμών του ΗΣΑΠ. Η περιοχή αποτελεί διοικητικό σύνορο μεταξύ τριών Δήμων (Αθηναίων, Ταύρου, Καλλιθέας) και αναγνωρίζεται ως προνομιακό σημείο συνάντησης του κέντρου της Αθήνας με τη γραμμική ζώνη των Μακρών Τειχών, της λεωφόρου Χαμοστέρνας, του Ιλισού και των γραμμών του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου που θα συμβάλει στην κοινωνική και επιχειρηματική ανασυγκρότηση των αστικών περιοχών στα νοτιοδυτικά του ιστορικού κέντρου και στη διασύνδεσή τους με το φαληρικό μέτωπο και τον Πειραιά. Πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον ανασχεδιασμό της αστικής λεωφόρου Χαμοστέρνας με στόχο τη λειτουργική, περιβαλλοντική και αισθητική αναβάθμιση του δημόσιου χώρου της σε ένα τοπικό πεδίο επιχειρηματικότητας που να συνδέει τις ιστορικές γειτονιές του κέντρου με τις πυκνοκατοικημένες συνοικίες που αναπτύσσονται στα νότιά της, με επίκεντρο την «πλατεία των τριών Δήμων». Πύλη Πειραιά: Προτείνεται πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών για τη διαμόρφωση της Πύλης του Πειραιά στην περιοχή στην οποία η οδός Πειραιώς συναντά την οδό Ομηρίδου Σκυλίτση και τις γραμμές του ΗΣΑΠ. Στην περιοχή αυτή, στην οποία προβλέπονται υπογειοποίηση των γραμμών του ηλεκτρικού, νέος σταθμός του ηλεκτρικού και επίγεια γραμμή τραμ, ο σύγχρονος αστικός ιστός αντανακλά το ίχνος της αρχαίας πόλης, ως σημείου συνάντησης της ζώνης των Μακρών Τειχών με το Τείχος του αθηναϊκού επινείου, αποτελώντας την ουσιαστική του Πύλη, που έχει χαθεί μέσα στο απροσδιόριστο χάος του σύγχρονου οδικού δικτύου και των παρόδιων χρήσεων. Γ Φάση υλοποίησης Υλοποιήσεις παρεμβάσεων σε κτίρια και υπαίθριους χώρους Υλοποίηση της μετατροπής της λεωφόρου Συγγρού σε αστική λεωφόρο πολιτισμού και επιχειρηματικότητας με στοχευμένη ανάπτυξη χρήσεων και ανταποδοτικών επιχειρήσεων σε τέσσερις επιλεγμένους ισόπεδους κόμβους. Πράσινη διαδρομή Ιλισού: Αποκατάσταση ενός περιπάτου κατά μήκος της παλιάς τεχνητής κοίτης του Ιλισού που θα επιτύχει την εγκάρσια σύνδεση των πράσινων και πολιτιστικών «διαδρόμων» που προτείνονται στην ευρύτερη περιοχή και θα τη συνδυάσει με την εννοιολογική αποκατάσταση των οχθών του ποταμού και με περιβαλλοντική παρέμβαση αιχμής. Η εξουδετέρωση αυτού του ορίου θα παίξει σημαντικό ρόλο στο κάλεσμα της βιώσιμης κυκλοφορίας από το κέντρο της Αθήνας (μητροπολιτικός ποδηλατόδρομος) και τις παράπλευρες συνοικίες (Καλλιθέα-Ταύρος- Πετράλωνα) προς το Φαληρικό μέτωπο. Υλοποίηση της μετατροπής της λεωφόρου Χαμοστέρνας σε αστική λεωφόρο υπερτοπικής και τοπικής κυκλοφορίας με ταυτόχρονη ανάπτυξη επιχειρηματικότητας σε όλο το μέχρι σήμερα αδρανές μήκος της. Πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προσχεδίων με στόχο την υλοποίηση της Πύλης του Πειραιά. Δίκτυο πεζών συνδέσεων του ιστορικού κέντρου με τις νοτιοδυτικές συνοικίες: Μελέτη διασύνδεση του κέντρου της Αθήνας δια των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου, όπως αυτές διασχίζουν τον λόφο του Φιλοπάππου ακολουθώντας τον πεζόδρομο του Πικιώνη, με τις δυο γραμμικές πορείες που οδηγούν διαμέσου της κοίτης του Ιλισού και της ζώνης των Μακρών τειχών στο Φαληρικό όρμο και στο κέντρο του Πειραιά αντίστοιχα. Έργα Α' προτεραι ότητας Συγγρού (κωδ. 1) Κόμβος Χαμοστέ ρνας - Ταύρου (Πλατεία Τριών Δήμων) (κωδ. 12) Κόμβος Πειραιώς Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) (κωδ. 13) Έργα Β' προτεραι ότητας Κόμβος Συγγρού - Καλλιρόη ς (κωδ. 15) Κόμβος Δέλτα Φαλήρου (κωδ. 16) Ιλισός (Πράσινο Ποτάμι) (κωδ. 7) Έργα Γ' προτεραι ότητας Χαμοστέ ρνας (κωδ. 2) Μακρά Τείχη (κωδ.3) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

16 Α Φάση υλοποίησης Άμεσες Μελέτες και Έργα υποδομών Β Φάση υλοποίησης Μελέτες παρεμβάσεων και Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί σε κτίρια και υπαίθριους χώρους Γ Φάση υλοποίησης Υλοποιήσεις παρεμβάσεων σε κτίρια και υπαίθριους χώρους Έργα Α' προτεραιότητας Εξαρτώμενα έργα Β' προτεραιότητας Εξαρτώμενα έργα Γ' προτεραιότητας Οι στρατηγικές αξιοποίησης των κενών: Παρεμβάσεις σε αστικό ιστό. Η δικτύωση τόπων εκατέρωθεν των σταθμών Λαρίσης - Πελοποννήσου Επεμβάσεις σε συγκεκριμένους άξονες με διαπλάτυνση πεζοδρόμιων, φύτευση κτλ.. στις οδούς Συρρακου, Ευαλκίδου Οργάνωση θεσμικού πλαισίου αξιοποίησης ιδιοκτήτων κενών κελυφών και οικοπέδων Αξιοποίηση μέσω προγραμμάτων των ακινήτων που ανήκουν στο δημόσιο. Μετατροπή συγκεκριμένων αξόνων σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας με διαπλάτυνση πεζοδρόμιων, φύτευση κτλ.. στις οδούς που περιλαμβάνονται στην πρόταση και συγκεκριμένα στις οδούς Φυλής, Παιωνιου, Ευναρδου και Νεοφύτου Μεταξά. Έργα υποδομών για την χρήση των δρόμων αυτών από περιοδικό θεματικό εμπόριο Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών: Η ζώνη των σταθμών Λαρίσης Πελοποννήσου. Η Περιφέρεια θέτοντας ως στόχο τις δυνατότητες αξιοποίησης των διαφορετικών σταθμών για την διέλευση- μετάβαση πεζών από την περιοχή Πατησίων στον Κολωνό θα μπορούσε σε συνεργασία με τον ΟΣΕ να προχωρήσει στην προκήρυξη διεθνή αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών με σχετικό θέμα. Εκπόνηση μελετών για παρεμβάσεις στα επί μέρους επιλεγμένα κενά κελύφη σε συσχετισμό με ακάλυπτους χώρους και κενά οικόπεδα κατά μήκος των αξόνων, Συρρακου, Πρεβέζης, Ευαλκίδου, Τριπόλεως. Προκήρυξη Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού Ιδεών για την Ανάδειξη του λόφου Ιππιου Κολωνού (που περιλαμβάνει Υπαίθριο Θέατρο), του Λόφου Σκούζε του άξονα διασύνδεσης τους( οδό Πρεβέζης) καθώς και του άξονα που τα συνδέει με την Ακαδημία Πλάτωνος( οδό Τριπόλεως) Εκπόνηση μελετών για παρεμβάσεις στα επί μέρους επιλεγμένα κενά κελύφη σε συσχετισμό με ακάλυπτους χώρους και κενά οικόπεδα σε όλες τις προτεινόμενες περιοχές και κατά προτεραιότητα στους άξονες που έχει υλοποιηθεί η επέμβαση μετατροπής τους σε ήπιας κυκλοφορίας ( Α φάση). Υλοποίηση μελετών Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών για τη ζώνη των σταθμών Λαρίσης - Πελοποννήσου. Έναρξη Υλοποίησης επιλεγμένων επεμβάσεων σε όλες τις κλίμακες παράλληλα και με προτεραιότητα στις επεμβάσεις που αφορούν την ισόγεια στάθμη Υλοποίηση επεμβάσεων σε κενά κελύφη-ισόγεια Προσδοκώμενη κάλυψη χρήσεων στα υπόλοιπα κενά με ιδιωτική πρωτοβουλία Προσδοκώμενη αύξηση του ποσοστού κατοίκησης στους ορόφους των κενών κελυφών Υλοποίηση μελετών Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών για την ανάδειξη των Λόφων Έναρξη Υλοποίησης επιλεγμένων επεμβάσεων σε όλες τις κλίμακες παράλληλα και με προτεραιότητα στις επεμβάσεις που αφορούν την ισόγεια στάθμη Υλοποίηση επεμβάσεων σε κενά κελύφη-ισόγεια Προσδοκώμενη κάλυψη χρήσεων στα υπόλοιπα κενά με ιδιωτική πρωτοβουλία Προσδοκώμενη αύξηση του ποσοστού κατοίκησης στους ορόφους των κενών κελυφών Σταθμός Λαρίσης (κωδ. 9) Λόφοι ((Σκουζέ, Ιππίου Κολωνού) (κωδ. 22) Κόμβος Σεπολίων / γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 10) Αστικοί Θύλακες - Αστικά Κενά (κωδ. 24) Κόμβος Λένορμαν / Κωνσταντινουπόλεως (κωδ. 25) Κόμβος Τρεις Γέφυρες (κωδ. 19) Αρχαιολογικοί Χώροι (Ακαδημία Πλάτωνος, Λόφος Ιππίου Κολωνού) (κωδ. 23) Κόμβος Κωνσταντινουπόλεως / Λεωφόρος Αθηνών (κωδ. 26) Λένορμαν (κωδ. 6) Κόμβος Εθνικής οδού/ Λένορμαν (κωδ. 21) Κόμβος Εθνικής οδού/ Δυρραχίου (κωδ. 19) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

17 Α Φάση υλοποίησης Άμεσες Μελέτες και Έργα υποδομών Β Φάση υλοποίησης Μελέτες παρεμβάσεων και Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί σε κτίρια και υπαίθριους χώρους Γ Φάση υλοποίησης Υλοποιήσεις παρεμβάσεων σε κτίρια και υπαίθριους χώρους Έργα Α' προτεραιότητας Εξαρτώμενα έργα Β' προτεραιότητας Εξαρτώμενα έργα Γ' προτεραιότητας Οι στρατηγικές των αστικών συστημάτων καινοτομίας: Παρεμβάσεις σε υπό ανάπτυξη αστική περιοχή. Η δικτύωση της Ιεράς Οδού Στοχευμένη εφαρμογή του ΠΔ 1049/1995 Ελαιώνα με τους άξονες προτεραιότητας: Α. Επιλεκτική εφαρμογή του Άρθρου 5 για την δημιουργία ιδιωτικών προκηπίων επί της Ιεράς Οδού Β. Επιλεκτική εφαρμογή του άρθρου 1 και του Ρυμοτομικού Σχεδίου για τη δημιουργία χώρων Κοινόχρηστου Πράσινου (ΚΠ) επί της Ιεράς οδού. Επιλεκτική εφαρμογή του Ρυμοτομικού σχεδίου ως προς το οδικό δίκτυο και τις διανοίξεις κάθετων οδών στην Ιερά Οδό. Οργάνωση θεσμικού πλαισίου για την υποστήριξη και εξυγίανση υφιστάμενων παραγωγικών και επιχειρηματικών μονάδων σύμφωνα με το ΠΔ1995 Ελαιώνα Οργάνωση θεσμικού πλαισίου αξιοποίησης κενών κελυφών και οικοπέδων Μελέτες έργων υποδομών πχ δίκτυου αποχέτευσης στην Περιοχή του Ελαιώνα Μελέτη οριοθέτησης του ρέματος Προφήτη Δανιήλ όπως προβλέπει ο νόμος 3010/2002 (άρθρο 5). Σημειακή τροποποίηση του ΠΔ 1049/1995 Ελαιώνα στο Ρέμα Προφήτη Δανιήλ. Στοχευμένη εφαρμογή του ΠΔ 1049/1995 Ελαιώνα με τους άξονες προτεραιότητας: Α. Επιλεκτική εφαρμογή του Άρθρου 5 για την δημιουργία ιδιωτικών προκηπίων επί του ρέματος Προφήτη Δανιήλ Β. Επιλεκτική εφαρμογή του άρθρου 1 και του Ρυμοτομικού Σχεδίου για τη δημιουργία χώρων Κοινόχρηστου Πράσινου (ΚΠ) επί του ρέματος Προφήτη Δανιήλ. Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών με απαιτούμενη διεπιστημονική συνεργασία: Δημιουργία Σημείων Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης (Πράσινα Σημεία / Green Points) Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός: Αναβάθμιση του ανισόπεδου κόμβου Ιεράς Οδού Λεωφόρου Κηφισού. Πιλοτικός διαγωνισμός με δυνατότητα επέκτασης και σε άλλους κόμβους της Εθνικής οδού. Έργα αποκατάστασης της κοίτης και έργα υποδομών οδοποιίας και διαχείρισης ομβρίων στην περιοχή αμέσου επιρροής του Ρέματος προφήτη Δανιήλ Ειδικές μελέτες για τη δημιουργία Ενιαίου Συστήματος Υδάτινης Διαχείρισης με άξονα το Ρέμα Προφήτη Δανιήλ. Ενθάρρυνση καινοτόμων τεχνολογικών πρακτικών. Πολεοδομικός-Αρχιτεκτονκός διαγωνισμός για την περιοχή της δυτικής πύλης εισόδου στο μητροπολιτικό κέντρο. Επί μέρους διαγωνισμοί: Αναβάθμιση του κόμβου Ιεράς Οδού Πειραιώς / Κεραμεικός Αναβάθμιση των κόμβων Λεωφόρου Κωνσταντινουπόλεως Ιεράς Οδού Λεωφόρου Αθηνών Υλοποίηση επιλεγμένων μελετών από τους Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς Υποκινούμενα Έργα πράσινης ανάπτυξης σε απαλλοτριωμένες εκτάσεις Κοινόχρηστου Πρασίνου σύμφωνα με το ΠΔ 1049/1995_Έργα Διαχείρισης κοινόχρηστων χώρων πρασίνου ολοκληρωμένου χαρακτήρα Παραχωρούμενα / Καθοδηγούμενα Έργα έναντι τιμήματος για την προώθηση της πράσινης οικονομίας: Α. Εκμίσθωση Κοινόχρηστων Χώρων για προγράμματα αστικής καλλιέργειας, παραγωγής και διάθεσης προϊόντος Β. Εκμίσθωση Κοινόχρηστων Χώρων για προγράμματα πειραματικής καλλιέργειας, καλλιέργειας που ανταποκρίνεται σε R & D και παραγωγή βιο-λιπασμάτων Υλοποίηση επιλεγμένων μελετών από τους Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς Πιλοτική εφαρμογή χωροθέτησης ανταποδοτικών χρήσεων στον ανισόπεδο κόμβο Ιεράς οδού/λ.κηφισού. Κίνητρα προσέλκυσης ιδιωτών επενδυτών. Υλοποίηση μελετών και εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογικών πρακτικών με άξονα το Ρέμα Προφήτη Δανιήλ Υλοποίηση επιλεγμένων μελετών από τους Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς Κόμβος Ιεράς οδού / Αγίας Άννης (κωδ. 14) Κόμβος Κωνσταντινουπόλεως / Λεωφόρος Αθηνών (κωδ. 26) Κόμβος Ιεράς Οδού / Πειραιώς (Κεραμεικός) (κωδ. 27) Κόμβος Εθνικής οδού / Ιεράς οδού (κωδ. 20) Προφήτης Δανιήλ (κωδ. 11) Ιερά οδός (κωδ. 4) Αγίας Άννης (κωδ. 5) Κόμβοι Εθνικής οδού με Λεωφόρο Αθηνών, Πέτρου Ράλλη, Ορφέως, γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 20) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

18 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος Η αξιολόγηση των προτεινόμενων αστικών παρεμβάσεων ως προς τη δικτυακή συγκροτήση κόμβων υπερτοπικής σημασίας στην περιοχή του Νοτιο-Δυτικού Μητροπολιτικού Κέντρου Ειρήνη Ανδρουτσοπούλου, Αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ, MArch Bartlett - UCL, Υ.Δ. ΕΜΠ Η μεθοδολογία που παρουσιάζεται εδώ αφορά στην κατασκευή ενός δικτύου το οποίο αποτελείται από κόμβους υπερτοπικής σημασίας στην πιλοτική περιοχή του Νοτιο-Δυτικού Μητροπολιτικού Κέντρου, στην απόδοση ιδιοτήτων σε αυτούς και τελικά στον εμπλουτισμό των κριτηρίων παρέμβασης σε συγκεκριμένους κόμβους έναντι άλλων, παρακολουθώντας τις φάσεις υλοποίησης του προγράμματος. Προκειμένου να ενισχυθεί η λογική του σχεδιασμού στρατηγικών παρεμβάσεων με όρους δικτύου, ερευνώνται οι σχέσεις μεταξύ των στοιχείων και ειδικότερα εκείνες οι οποίες θεωρείται πως συμβάλλουν στην ανάκτηση της συνεκτικότητας του αστικού σώματος. Με αυτό τον τρόπο, παράγονται οι οπτικοποιήσεις του εν λόγω δικτύου, παρακολουθώντας τις χρονικές φάσεις αναδιάρθρωσης του αστικού σώματος. Θεωρείται πως ένα δίκτυο οδεύει από μία μη συνεκτική κατάσταση προς την κατάσταση της απόκτησης της συνεκτικής μορφής δικτύου καθώς τα επιμέρους δίκτυα-ομάδες συνδεδεμένων κόμβων συνενώνονται για να διαμορφώσουν ένα, συνδεδεμένο δίκτυο. Σε αυτή την τελική, επιθυμητή, για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας κατάσταση, φαίνεται να έχει συγκροτηθεί ένα συνεκτικό δίκτυο, σε αντιδιαστολή με την αρχική φάση του κατακερματισμένου αστικού σώματος. Η δικτυακή συγκρότηση που παρουσιάζεται εδώ απαρτίζεται απο τους κόμβους υπερτοπικής σημασίας της συγκεκριμένης πιλοτικής περιοχής καθώς και από τις συνδέσεις μεταξύ αυτών. Για λόγους απλοποίησης, στους κόμβους έχει αποδοθεί μία ονομασία-ετικέτα, ενώ οι ιδιότητες που έχουν εγγραφεί σε αυτούς περιορίζονται στην λεκτική περιγραφή τους (για παράδειγμα Κόμβος Συγγρού -Καλλιρόης, κωδ. 15), στην διάκρισή σε υπάρχοντες κόμβους και σε κόμβους στους οποίους εφαρμόζονται επεμβάσεις (υπάρχοντες-προτεινόμενοι), στην περιγραφή της φάσης υλοποίησης στην οποία εντάσσονται (A, Β, Γ) και στη διάκρισή τους σε έργα α', β' και γ' προτεραιότητας. Επιπλέον, οι συνδέσεις μεταξύ αυτών ορίζονται λεκτικά στις περιπτώσεις που υπάρχει μία, σχεδόν αυτονόητη διαδρομή σύνδεσης των κόμβων μεταξύ τους 1 (για παράδειγμα στη σύνδεση μεταξύ των κόμβων Συγγρού - Καλλιρόης και Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης αποδίδεται η ετικέτα/ονομασία Συγγρού) και προσδιορίζονται οι συνδέσεις στις οποίες έχουν προταθεί παρεμβάσεις στα πλαίσια του προγράμματος. Ας σημειωθεί πως μέσω της εφαρμογής των αλγορίθμων απόδοσης του δικτύου στη δισδιάστατη επιφάνεια, τα στοιχεία που συνθέτουν την εκάστοτε δικτυακή συγκρότηση "χάνουν" τις καρτεσιανές τους συντεταγμένες και επανατοποθετούνται βάσει ελκτικών και απωθητικών δυνάμεων που εφαρμόζονται σε αυτά, έτσι ώστε να υπάρχει μία αντιστοιχία δομής δικτύου και οπτικοποίησης αυτού. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για δισδιάστατες απεικονίσεις της σχετικής θέσης των κόμβων και των ακμών τους στο δίκτυο και για μία απόπειρα μετάφρασης της πληροφορίας της εγγύτητας της δομής σε μία οπτικοποιημένη έκφρασή της. Οι ομαδοποιήσεις των στοιχείων, οι μετρήσεις της κεντρικότητας των κόμβων, κ.ό.κ. προκύπτουν από την κατασκευή του δικτύου και δεν εξαρτώνται από τον γεωγραφικό εντοπισμό των στοιχείων βάσει καρτεσιανών συντεταγμένων. Τα γραφήματα που παρουσιάζονται εδώ είναι στιγμιότυπα αυτής της διαδικασίας και για αυτό τον λόγο οι θέσεις των κόμβων-ακμών ενδέχεται να διαφοροποιούνται από γράφημα σε γράφημα, παρ'όλο που ανά ενότητα αναπαριστούν την ίδια δομή δικτύου. 1 Δυνητικά θεωρείται πως θα μπορούσε κανείς να ακολουθήσει περισσότερες διαδρομές. Πίνακας 1: Οι Κόμβοι του Δικτύου Ονομασία Τύπος Φάση Υλοποίησης Προτεραιότητα Περιγραφή KP/S(13) Επέμβαση B,C A Κόμβος Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) (κωδ. 13) KDF(16) Επέμβαση A,B B Κόμβος Δέλτα Φαλήρου (κωδ. 16) KS/K(15) Επέμβαση B A Κόμβος Συγγρού -Καλλιρόης (κωδ. 15) KH-TD(12) Επέμβαση B A Κόμβος Χαμοστέρνας - Ταύρου (Πλατεία Τριών Δήμων) (κωδ. 12) KEO-GO(20) Επέμβαση B,C C Κόμβος Εθνικής οδού με γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 20) KEO-O(20) Επέμβαση B,C C Κόμβος Εθνικής οδού με Ορφέως (κωδ. 20) KEO-PR(20) Επέμβαση B,C C Κόμβος Εθνικής οδού με Πέτρου Ράλλη (κωδ. 20) KEO-IO(20) Επέμβαση B,C B Κόμβος Εθνικής οδού / Ιεράς οδού (κωδ. 20) KEO-LA(20) Επέμβαση B,C C Κόμβος Εθνικής οδού με Λεωφόρο Αθηνών (κωδ. 20) KEO-L(21) Επέμβαση C Κόμβος Εθνικής οδού/ Λένορμαν (κωδ. 21) KEO-D(19) Επέμβαση C Κόμβος Εθνικής οδού/ Δυρραχίου (κωδ. 19) KEO-TG(19) Επέμβαση B Κόμβος Τρεις Γέφυρες (κωδ. 19) KK-LA(26) Επέμβαση B Κόμβος Κωνσταντινουπόλεως / Λεωφόρος Αθηνών (κωδ. 26) KIO-AA(14) Επέμβαση A,B,C A Κόμβος Ιεράς οδού / Αγίας Άννης (κωδ. 14) KL-K(25) Επέμβαση B Κόμβος Λένορμαν / Κωνσταντινουπόλεως (κωδ. 25) KIO/P(27) Επέμβαση B,C A Κόμβος Ιεράς Οδού / Πειραιώς (Κεραμεικός) (κωδ. 27) SL(9) Επέμβαση B A Σταθμός Λαρίσης (κωδ. 9) KS(10) Επέμβαση B B Κόμβος Σεπολίων / γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 10) LS(22) Επέμβαση A,B,C S Λόφος Σκουζέ (κωδ. 22) LIK(22,23) Επέμβαση A,B,C A Λόφος Ιππίου Κολωνού (κωδ. 22,23) AP(23) Επέμβαση A,B,C C Αρχαιολογικός Χώρος Ακαδημίας Πλάτωνος (κωδ. 23) AT/AK(24) Επέμβαση A,B,C C Αστικοί Θύλακες - Αστικά Κενά (κωδ. 24) PHM Επέμβαση Πάρκο Ηλεκτρονικών ΜΜΕ MPA Επέμβαση Μουσικό Πάρκο-Ακαδημία MEA Υπάρχων Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων LP Υπάρχων Λιμάνι Πειραιά Pst Υπάρχων Σταθμός Ησαπ Πειραιά LZ Υπάρχων Λιμένας Ζέας DTP Υπάρχων Δημοτικό Θέατρο Πειραιά POS2 Υπάρχων Σταθμός Ησαπ Ν.Φαλήρου POS2a Υπάρχων Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας POS1 Υπάρχων Φαληρικός Όρμος KARst Υπάρχων Γήπεδο Καραισκάκη PIR1 Υπάρχων Ελληνική Στατιστική Αρχή PIR1a Υπάρχων Χρωματουργία Πειραιώς (ΧΡΩΠΕΙ) PIR2 Υπάρχων Εργοστασιο Ελαίς PIR3 Υπάρχων Carrefour PIR4 Υπάρχων Factory Outlet PIR5 Υπάρχων Πρώην Κεντρικός Ατμοηλεκτρικός Σταθμός Φαλήρου (Δ.Ε.Η.) PIR6 Υπάρχων Jumbo ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

19 PIR7 Υπάρχων Leroy Merlin PIR8 Υπάρχων Sato PIR9 Υπάρχων METRO cash n carry PIR10 Υπάρχων Λητώ PIR10a Υπάρχων Σταθμός Ησαπ Μοσχάτου PIR11 Υπάρχων Εργοστάσιο ΚΑΛΑΣ PIR12 Υπάρχων Athinarum Portus Business Park PIR13 Υπάρχων IST College PIR14 Υπάρχων Υπουργείο Πολιτισμού PIR15 Υπάρχων Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου PIR16 Υπάρχων Ανωτατη Σχολή Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ.) PIR17 Υπάρχων Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (Ι.Μ.Ε.) PIR18 Υπάρχων Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη PIR19 Υπάρχων Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης PIR20 Υπάρχων Β' Δημοτικό Γυμναστήριο Ταύρου PIR21 Υπάρχων Σ.Δ.Ο.Ε. PIR22 Υπάρχων Athens Heart PIR23 Υπάρχων Praktiker PIR24 Υπάρχων Αθλητικό Κέντρο Ρουφ Δήμου Αθηναίων PIR25 Υπάρχων Πλατεία Εργατικής Πρωτομαγιάς PIR26 Υπάρχων Μουσείο Μπενάκη PIR27 Υπάρχων Εργοστάσιο Παυλίδη PIR28 Υπάρχων Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.) PIR29 Υπάρχων Τεχνόπολη (Γκάζι) PIR29a Υπάρχων Πλατεία Κεραμεικού (M) Kalst Υπάρχων Σταθμός Ησαπ Καλλιθέας Tavst Υπάρχων Σταθμός Ησαπ Ταύρου PETst Υπάρχων Σταθμός Ησαπ Πετραλώνων Char Υπάρχων Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο SIG1 Υπάρχων Κέντρο Πολιτισμού (Ιδρ. Σταύρου Νιάρχου) SIG2 Υπάρχων Ίδρυμα Ευγενίδου SIG3 Υπάρχων Ωνάσσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο SIG4 Υπάρχων Γυάλινο Μουσικό Θέατρο SIG5 Υπάρχων Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδος SIG6 Υπάρχων Εκκλησία Αγ.Σώστη SIG7 Υπάρχων Ξενοδοχείο Lydra Marriot SIG8 Υπάρχων Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση SIG9 Υπάρχων Εθνική Ασφαλιστική SIG10 Υπάρχων Πάντειο Πανεπιστήμιο SIG10a Υπάρχων Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας SIG11 Υπάρχων Ξενοδοχείο InterContinental SIG12 Υπάρχων Τράπεζα Πειραιώς SIG13 Υπάρχων Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) SIG14 Υπάρχων Ναός Ολυμπίου Διός SIG15 Υπάρχων Ζάππειο Μέγαρο SIG16 Υπάρχων Εθνικός Κήπος SIG17 Υπάρχων Πλατεία Συντάγματος SIG17a Υπάρχων Βουλή των Ελλήνων ACR Υπάρχων Ακρόπολη Αθηνών ACRmus Υπάρχων Μουσείο Ακρόπολης Msq Υπάρχων Πλατεία Μοναστηρακίου (Ησαπ,M) Thst Υπάρχων Σταθμός Ησαπ Θησείου STA1 Υπάρχων Εθνικό Ιστορικό Μουσείο STA2 Υπάρχων Πλατεία Κλαυθμώνος PAN1 Υπάρχων Πανεπιστήμιο (M) PAN2 Υπάρχων Mουσείο (Eθν. Bιβλιοθήκη) - Πανεπιστήμιο - Aκαδημία Αθηνών Osq Υπάρχων Πλατεία Ομονοίας (Ησαπ, Μ) PIR31 Υπάρχων Δημοτική Πινακοθήκη PIR31a Υπάρχων Πλατεία Κουμουνδούρου PIR32 Υπάρχων Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου IER1 Υπάρχων Κόμβος Θηβών/Ιεράς Οδού IER2 Υπάρχων Αιγάλεω (Μ) IER3 Υπάρχων Ελαιώνας (Μ) IER3a Υπάρχων Πρώην Ναυτική Βάση AGA1 Υπάρχων ΚΤΕΛ Ελαιώνα AGA2 Υπάρχων Χώρος Διπλής Ανάπλασης IER4 Υπάρχων Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών IER5 Υπάρχων Κόμβος Ιεράς Οδού/Κωνσταντινουπόλεως THIV1 Υπάρχων Κόμβος Θηβών/Λεωφ.Αθηνών LEN1 Υπάρχων Ανθούπολη (Μ) LEN2 Υπάρχων Κόμβος Θηβών/Λένορμαν LEN3 Υπάρχων Περιστέρι (Μ) LEN4 Υπάρχων Αγ.Αντώνιος (Μ) Ksq Υπάρχων Πλατεία Καραισκάκη (Μ) APvsq Υπάρχων Αγ.Παύλος Psq Υπάρχων Πλατεία Πανταζοπούλου PAT1 Υπάρχων Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών (ΕΜΠ) PAT2 Υπάρχων Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο PAT3 Υπάρχων Πεδίον Άρεως Vsq Υπάρχων Πλατεία Βικτωρίας (Ησαπ) Apdsq Υπάρχων Αγ.Παντελεήμονας Asq Υπάρχων Πλατεία Αττικής (Ησαπ, Μ) KEA Υπάρχων Κόμβος Εθνικής Οδού/Αγίας Άννης ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

20 Εικόνα 1: Χάρτης των επιλεγέντων υπερτοπικών κόμβων της περιοχής του Νοτιο-Δυτικού Μητροπολιτικού Κέντρου. Εικόνα 2: Η δικτυακή συγκρότηση που αντιτοιχεί στους κόμβους και τις συνδέσεις της Εικόνας 1. Τα στοιχεία του δικτύου διακρίνονται σε υπάρχοντα και προτεινόμενα προς παρέμβαση και χρωματίζονται ανάλογα (υπάρχοντα:μπλε, προτεινόμενα:κόκκινα). Το μέγεθος των κόμβων προκύπτει ανάλογα με το βαθμό ενδιάμεσης κεντρικότητας (βλ.παρακάτω, κεφ ). ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

21 ` Αποτελέσματα εφαρμογής των αλγορίθμων μέτρησης των βαθμών κεντρικότητας και τμηματικότητας Προκειμένου να συνταχθεί μία μέθοδος αξιολόγησης των κόμβων με βάση τη σημαντικότητά τους ως προς την αποκατάσταση μίας συνεκτικής μορφής δικτύου, αρχικά συνεκτιμώνται οι βαθμοί ενδιάμεσης κεντρικότητας(betweenness centrality) και βαθμού συνδεσιμότητας (degree centrality) 2 των κόμβων. Θεωρείται πως η εφαρμογή αλγορίθμων μέτρησης συγκεκριμένων τοπολογικών ποιοτήτων που καθορίζονται από σχετική θέση των κόμβων στο εν λόγω δίκτυο μας τροφοδοτεί με αποτελέσματα που εμπλουτίζουν τα κριτήρια ένταξης των κόμβων στις διάφορες φάσεις υλοποίησης. Ο βαθμός συνδεσιμότητας είναι μία μέτρηση των συνδέσεων που έχει κάθε κόμβος με άλλους κόμβους του δικτύου (Πίνακας 2, Εικόνα 3). Ο βαθμός ενδιάμεσης κεντρικότητας βασίζεται στην εύρεση της συντομότερης διαδρομής που συνενώνει δύο κόμβους, περνώντας άλλους κόμβους του δικτύου. Στην ουσία δείχνει ποιοι κόμβοι αποτελούν ένα είδος "ομφάλιου λώρου" για το δίκτυο στο οποίο αναφερόμαστε, λόγω του ότι βρίσκονται πάνω σε διαδρομές που συνενώνουν άλλους κόμβους μεταξύ τους. Μία υψηλή τιμή του βαθμού ενδιάμεσης κεντρικότητας καταδεικνύει πως ο κόμβος συνενώνει διάφορα μέρη του δικτύου μεταξύ τους και η απομάκρυνση τέτοιων κόμβων σημαίνει πειραματικά την άμεση διάσπαση του δικτύου σε επιμέρους δίκτυα 3 (Πίνακας 3, Εικόνα 4). Πίνακας 2: Οι βαθμοί συνδεσιμότητας ανά κόμβο (απόσπασμα) Εικόνα 3: Ο αλγόριθμος που έχει εφαρμοστεί είναι εκείνος του βαθμού συνδεσιμότητας (degree centrality). Πίνακας 3: Οι βαθμοί ενδιάμεσης κεντρικότητας ανά κόμβο (απόσπασμα) Εικόνα 4: Ο αλγόριθμος που έχει εφαρμοστεί είναι εκείνος του βαθμού ενδιάμεσης κεντρικότητας (betweeness centrality). 2 Για τη μέτρηση των βαθμών ενδιάμεσης κεντρικότητας (betweeness centrality), συνδεσιμότητας (degree centrality) και εκκεντρικότητας (eccentricity) χρησιμοποιείται ο αλγόριθμος: A Faster Algorithm for Betweenness Centrality, Ulrik Brandes, Journal of Mathematical Sociology 25(2): , (2001). 3 Στην περίπτωση που δύο ή περισσότερες ομάδες στοιχείων (components) δεν συνδέονται μεταξύ τους, τότε αυτά συνιστούν επιμέρους μέρη του δικτύου και το εν λόγω δίκτυο θεωρείται μη συνδεδεμένο (disconnected network). Αντιστρόφως, όταν υπάρχει διαδρομή από κάθε κόμβο του δικτύου προς κάποιον-κάποιους άλλους κόμβους, τότε το δίκτυο θεωρείται συνδεδεμένο. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

22 Ονομασία Περιγραφή Φάση Υλοποίησης KP/S(13) Κόμβος Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) (κωδ. 13) KDF(16) Κόμβος Δέλτα Φαλήρου (κωδ. 16) Προτεραιότητα Βαθμός Συνδεσιμότητας Κλάση Τμηματικότητας Βαθμός Εγγύτητας (Closeness) Βαθμός Ενδιάμεσης Κεντρικότητας B,C A A,B B KEO- Κόμβος Τρεις B TG(19) Γέφυρες (κωδ. 19) KK-LA(26) Κόμβος B KIO- AA(14) Κωνσταντινουπόλεως / Λεωφόρος Αθηνών (κωδ. 26) Κόμβος Ιεράς οδού / Αγίας Άννης (κωδ. 14) KL-K(25) Κόμβος Λένορμαν / Κωνσταντινουπόλεως (κωδ. 25) A,B,C A B KS/K(15) Κόμβος Συγγρού - Καλλιρόης (κωδ. 15) KH-TD(12) Κόμβος Χαμοστέρνας - Ταύρου (Πλατεία Τριών Δήμων) (κωδ. 12) B A B A KIO/P(27) Κόμβος Ιεράς Οδού / Πειραιώς (Κεραμεικός) (κωδ. 27) SL(9) Σταθμός Λαρίσης (κωδ. 9) B,C A B A KEO- GO(20) Κόμβος Εθνικής οδού με γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 20) B,C C KS(10) Κόμβος Σεπολίων / γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 10) B B KEO- O(20) Κόμβος Εθνικής οδού με Ορφέως (κωδ. 20) B,C C LS(22) Λόφος Σκουζέ (κωδ. 22) A,B,C A KEO- PR(20) Κόμβος Εθνικής οδού με Πέτρου Ράλλη (κωδ. 20) B,C C LIK(22,23) Λόφος Ιππίου Κολωνού (κωδ. 22,23) A,B,C A KEO- IO(20) Κόμβος Εθνικής οδού / Ιεράς οδού (κωδ. 20) B,C B AP(23) Αρχαιολογικός Χώρος Ακαδημίας Πλάτωνος (κωδ. 23) A,B,C C KEO- LA(20) Κόμβος Εθνικής οδού με Λεωφόρο Αθηνών (κωδ. 20) B,C C AT/AK(24) Αστικοί Θύλακες - Αστικά Κενά (κωδ. 24) A,B,C C KEO-L(21) Κόμβος Εθνικής οδού/ Λένορμαν (κωδ. 21) C KEO-D(19) Κόμβος Εθνικής οδού/ Δυρραχίου (κωδ. 19) C Πίνακας 4: Τα αποτελέσματα εφαρμογής των αλγορίθμων για τους κόμβους που προτείνονται για επέμβαση στα πλαίσια του προγράμματος. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

23 Ο βαθμός εγγύτητας (closeness centrality) δείχνει πόσο "κοντά" είναι ο κάθε κόμβος σε άλλους κόμβους του δικτύου. Οι κόμβοι με υψηλό βαθμό εγγύτητας φαίνεται να έχουν μεγάλη μέση απόσταση με τους άλλους κόμβους του δικτύου. Η τμηματικότητα (modularity class) είναι μία μέτρηση της δομής των δικτύων, εστιάζοντας στην εύρεση "κοινοτήτων" στο εσωτερικό του δικτύου. Μας πληροφορεί σχετικά με την εσωτερική δομή του δικτύου, διακρίνοντας ομαδοποιήσεις των στοιχείων 4 (Πίνακας 5, Εικόνα 5). Πιο αναλυτικά, η ιεράρχιση των κόμβων με βάση το βαθμό συνδεσιμότητας είναι η εξής: Ονομασία Περιγραφή Φάση Υλοποίησης Προτεραιότητα Βαθμός Συνδεσι-μότητας KH-TD(12) Κόμβος Χαμοστέρνας - Ταύρου (Πλατεία Τριών Δήμων) (κωδ. 12) B A 8 SL(9) Σταθμός Λαρίσης (κωδ. 9) B A 7 KIO/P(27) Κόμβος Ιεράς Οδού / Πειραιώς (Κεραμεικός) (κωδ. 27) B,C A 6 KP/S(13) Κόμβος Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) (κωδ. 13) B,C A 5 KIO-AA(14) Κόμβος Ιεράς οδού / Αγίας Άννης (κωδ. 14) A,B,C A 5 KL-K(25) Κόμβος Λένορμαν / Κωνσταντινουπόλεως (κωδ. 25) KK-LA(26) Κόμβος Κωνσταντινουπόλεως / Λεωφόρος Αθηνών (κωδ. 26) B 4 B 4 KEO-IO(20) Κόμβος Εθνικής οδού / Ιεράς οδού (κωδ. 20) B,C B 4 KEO-L(21) Κόμβος Εθνικής οδού/ Λένορμαν (κωδ. 21) C 4 KS/K(15) Κόμβος Συγγρού -Καλλιρόης (κωδ. 15) B A 3 KEO-PR(20) Κόμβος Εθνικής οδού με Πέτρου Ράλλη (κωδ. 20) B,C C 3 Πίνακας 5: Πίνακας κλάσης τμηματικότητας εκείνος (modularity class) Εικόνα 5: Ο αλγόριθμος που έχει εφαρμοστεί είναι της εύρεσης τμηματικότητας (modularity class). KEO-GO(20) LIK(22,23) AP(23) Κόμβος Εθνικής οδού με γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 20) Λόφος Ιππίου Κολωνού (κωδ. 22,23) Αρχαιολογικός Χώρος Ακαδημίας Πλάτωνος (κωδ. 23) B,C C 3 A,B,C A 3 A,B,C C 3 AT/AK(24) Αστικοί Θύλακες - Αστικά Κενά (κωδ. 24) A,B,C C 3 4 Οι αλγόριθμοι εύρεσης ομάδων - κοινοτήτων (Partitioning, Clustering) στα δίκτυα ποικίλουν σημαντικά ως προς τη λογική εύρεσης ομοιοτήτων στα στοιχεία που συγκροτούν το δίκτυο. Για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας χρησιμοποιείται ο αλγόριθμος που περιγράφεται στο: Blondel,VD, Guillaume, JL, Lambiotte, R, Lefebvre, E, Fast unfolding of communities in large networks, Theory and Experiment 2008 (10) KEO-LA(20) Κόμβος Εθνικής οδού με Λεωφόρο Αθηνών (κωδ. 20) B,C C 3 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

24 KDF(16) Κόμβος Δέλτα Φαλήρου (κωδ. 16) A,B B 2 KEO-O(20) KEO-D(19) Κόμβος Εθνικής οδού με Ορφέως (κωδ. 20) Κόμβος Εθνικής οδού/ Δυρραχίου (κωδ. 19) B,C C 2 C 2 KEO-TG(19) Κόμβος Τρεις Γέφυρες (κωδ. 19) B 2 KS(10) Κόμβος Σεπολίων / γραμμές ΟΣΕ B B 2 (κωδ. 10) LS(22) Λόφος Σκουζέ (κωδ. 22) A,B,C A 2 Πίνακας 6: Ιεράρχιση των κόμβων με βάση το βαθμό συνδεσιμότητας. ενώ βάσει βαθμού ενδιάμεσης κεντρικότητας προκύπτει η εξής ιεράρχιση: Ονομασία Περιγραφή Φάση Υλοποίησης Προτεραιότητα KH-TD(12) KIO-AA(14) KEO-IO(20) Κόμβος Χαμοστέρνας - Ταύρου (Πλατεία Τριών Δήμων) (κωδ. 12) Κόμβος Ιεράς οδού / Αγίας Άννης (κωδ. 14) Κόμβος Εθνικής οδού / Ιεράς οδού (κωδ. 20) Βαθμός Ενδιάμεσης Κεντρικότητας B A A,B,C A B,C B KS/K(15) Κόμβος Συγγρού -Καλλιρόης (κωδ. 15) B A KP/S(13) KEO-LA(20) Κόμβος Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) (κωδ. 13) Κόμβος Εθνικής οδού με Λεωφόρο Αθηνών (κωδ. 20) B,C A B,C C KDF(16) Κόμβος Δέλτα Φαλήρου (κωδ. 16) A,B B KEO-L(21) Κόμβος Εθνικής οδού/ Λένορμαν (κωδ. 21) KIO/P(27) Κόμβος Ιεράς Οδού / Πειραιώς (Κεραμεικός) (κωδ. 27) KEO-GO(20) Κόμβος Εθνικής οδού με γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 20) KK-LA(26) Κόμβος Κωνσταντινουπόλεως / Λεωφόρος Αθηνών (κωδ. 26) C B,C A B,C C B AP(23) KEO-PR(20) Αρχαιολογικός Χώρος Ακαδημίας Πλάτωνος (κωδ. 23) Κόμβος Εθνικής οδού με Πέτρου Ράλλη (κωδ. 20) A,B,C C B,C C LIK(22,23) Λόφος Ιππίου Κολωνού (κωδ. 22,23) A,B,C A KL-K(25) Κόμβος Λένορμαν / Κωνσταντινουπόλεως (κωδ. 25) B SL(9) Σταθμός Λαρίσης (κωδ. 9) B A KS(10) Κόμβος Σεπολίων / γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 10) B B LS(22) Λόφος Σκουζέ (κωδ. 22) A,B,C A KEO-D(19) KEO-O(20) Κόμβος Εθνικής οδού/ Δυρραχίου (κωδ. 19) Κόμβος Εθνικής οδού με Ορφέως (κωδ. 20) C B,C C KEO-TG(19) Κόμβος Τρεις Γέφυρες (κωδ. 19) B AT/AK(24) Αστικοί Θύλακες - Αστικά Κενά (κωδ. 24) Πίνακας 7: Ιεράρχιση των κόμβων βάσει βαθμού ενδιάμεσης κεντρικότητας. A,B,C C Από την συνεκτίμηση των αποτελεσμάτων προκύπτει πως στο σύνολο του δικτύου οι κόμβοι KH- TD(12), KP/S(13), POS1, POS2, Thst, KIO-AA(14), KIO/P(27), PIR20, Osq, KEO-IO(20), KL-K(25), Asq, Ksq φαίνεται να είναι σημαντικοί για τη συνεκτικότητα της δικτυακής συγκρότησης, λόγω του ότι έχουν υψηλό βαθμό ενδιάμεσης κεντρικότητας, καθώς και υψηλό βαθμό συνδεσιμότητας (Πίνακες 6,7). Από τους κόμβους δε που έχουν προταθεί για επέμβαση στα πλαίσια του προγράμματος φαίνεται πως οι κόμβοι KH-TD(12) με περιγραφή Κόμβος Χαμοστέρνας - Ταύρου (Πλατεία Τριών Δήμων) (κωδ. 12), KP/S(13) με περιγραφή Κόμβος Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) (κωδ. 13), KS/K(15) με περιγραφή Κόμβος Συγγρού -Καλλιρόης (κωδ. 15), KIO/P(27) με περιγραφή Κόμβος Ιεράς Οδού / Πειραιώς (Κεραμεικός) (κωδ. 27), KIO-AA(14) με περιγραφή Κόμβος Ιεράς οδού / Αγίας Άννης (κωδ. 14), SL(9) με περιγραφή Σταθμός Λαρίσης (κωδ. 9), KEO-IO(20) με περιγραφή Κόμβος Εθνικής οδού / Ιεράς οδού (κωδ. 20), KEO-L(21), με περιγραφή Κόμβος Εθνικής οδού/ Λένορμαν (κωδ. 21), KL-K(25) με περιγραφή Κόμβος Λένορμαν / Κωνσταντινουπόλεως (κωδ. 25) φαίνεται να συμβάλλουν σημαντικά στη συνεκτικότητα της δικτυακής συγκρότησης. Από αυτούς παρατηρούμε πως οι κόμβοι KH-TD(12), KIO-AA(14), KIO/P(27), KEO-IO(20), KEO-L(21), βρίσκονται στη συμβολή διαφορετικών "κοινοτήτων" βάσει της εφαρμογής του αλγορίθμου εύρεσης κλάσης τμηματικότητας. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

25 Οπτικοποίηση της αναδιάρθρωσης της δικτυακής συγκρότησης παρακολουθώντας τις φάσεις υλοποίησης και την προτεραιότητα που δίνεται στα προτεινόμενα έργα Προκειμένου να οπτικοποιηθεί η αναδιάρθρωση της δικτυακής συγκρότησης σε αντιστοιχία με την προτεραιότητα που δίνεται στα προτεινόμενα έργα (έργα α', β' και γ' προτεραιότητας) γίνονται οι εξής παραδοχές. αρχικά το δίκτυο παρουσιάζεται σε μία μορφή όπου το σύνολο των κόμβων στους οποίους έχει προταθεί κάποιας μορφής επέμβαση στα πλαίσια του προγράμματος έχει αφαιρεθεί. στα επόμενα στάδια εισάγονται σταδιακά οι κόμβοι οι οποίου προηγούνται χρονικά ένταντι άλλων σε σχέση με την προτεραιότητα που δίνεται σε αυτά (Εικόνες 6,7,8,9). Πιο αναλυτικά, στο στιγμιότυπο 1 (Εικόνα 6) λείπουν οι κόμβοι οι οποίοι ανήκουν στην κατηγορία τύπου επέμβασης. Το δίκτυο συγκροτείται από τους υπερτοπικούς κόμβους του Πίνακα 1 οι οποίοι ανήκουν στην κατηγορία κόμβων για τους οποίους δεν έχει προταθεί κάποια επέμβαση στα πλάισια του προγράμματος (82.11%). Στο στιγμιότυπο 2 (Εικόνα 7) έχουν προστεθεί οι κόμβοι οι οποίοι ανήκουν στην κατηγορία έργων α' προτεραιότητας (6.5%), δηλαδή οι: KH-TD(12) Κόμβος Χαμοστέρνας - Ταύρου (Πλατεία Τριών Δήμων) (κωδ. 12) KIO-AA(14) Κόμβος Ιεράς οδού / Αγίας Άννης (κωδ. 14) KS/K(15) Κόμβος Συγγρού -Καλλιρόης (κωδ. 15) KP/S(13) Κόμβος Πειραιώς / Σκυλίτση (Η Πύλη του Πειραιά) (κωδ. 13) KIO/P(27) Κόμβος Ιεράς Οδού / Πειραιώς (Κεραμεικός) (κωδ. 27) LIK(22,23) Λόφος Ιππίου Κολωνού (κωδ. 22,23) SL(9) Σταθμός Λαρίσης (κωδ. 9) LS(22) Λόφος Σκουζέ (κωδ. 22) Στο στιγμιότυπο 3 (Εικόνα 8) εξακολουθούν να υφίστανται οι κόμβοι οι οποίοι ανήκουν στην κατηγορία έργων α' προτεραιότητας και προστίθενται οι κόμβοι που ανήκουν στην κατηγορία έργων β' προτεραιότητας (4.88%), δηλαδή οι: KEO-IO(20) Κόμβος Εθνικής οδού / Ιεράς οδού (κωδ. 20) KDF(16) Κόμβος Δέλτα Φαλήρου (κωδ. 16) KK-LA(26) Κόμβος Κωνσταντινουπόλεως / Λεωφόρος Αθηνών (κωδ. 26) KL-K(25) Κόμβος Λένορμαν / Κωνσταντινουπόλεως (κωδ. 25) KS(10) Κόμβος Σεπολίων / γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 10) Τέλος, στο στιγμιότυπο 4 (Εικόνα 9) εξακολουθούν να αποτελούν στοιχεία του δικτύου οι κόμβοι για τους οποίους δεν έχει προταθεί κάποια επέμβαση στα πλάισια του προγράμματος, καθώς και οι κόμβοι οι οποίοι ανήκουν στην κατηγορία έργων α' και β' προτεραιότητας και προστίθενται οι κόμβοι οι οποίοι ανήκουν στην κατηγορία έργων γ' προτεραιότητας (6.5%), δηλαδή οι: KEO-LA(20) Κόμβος Εθνικής οδού με Λεωφόρο Αθηνών (κωδ. 20) KEO-L(21) Κόμβος Εθνικής οδού/ Λένορμαν (κωδ. 21) KEO-GO(20) Κόμβος Εθνικής οδού με γραμμές ΟΣΕ (κωδ. 20) AP(23) Αρχαιολογικός Χώρος Ακαδημίας Πλάτωνος (κωδ. 23) KEO-PR(20) Κόμβος Εθνικής οδού με Πέτρου Ράλλη (κωδ. 20) KEO-D(19) Κόμβος Εθνικής οδού/ Δυρραχίου (κωδ. 19) KEO-O(20) Κόμβος Εθνικής οδού με Ορφέως (κωδ. 20) AT/AK(24) Αστικοί Θύλακες - Αστικά Κενά (κωδ. 24) Οι αναδιατάξεις που προκύπτουν βασίζονται στην παραδοχή πως οι κόμβοι στους οποίους προτείνεται κάποια επέμβαση στα πλαίσια του προγράμματος και ενώ προφανώς υφίστανται χωρικά, εντούτοις, εφ'όσον παρουσιάζουν κάποιες δυσλειτουργίες, επισημαίνονται ως "προβληματικοί" κόμβοι, στα πλαίσια της μη συμβολής τους στην διατήρηση-ανάκτηση της συνεκτικότητας του δικτύου. Στη δικτυακή προσέγγιση που περιγράφεται εδώ, όπου καταγράφονται οι σχέσεις μεταξύ των στοιχείων και τίθενται εξ αρχής οι παραδοχές με βάση τις οποίες δομείται η δικτυακή συγκρότηση, θεωρείται πως εάν ένας κόμβος δεν συντελεί στην συνεκτικότητα του δικτύου λόγω των ασυνεχειών που δημιουργεί και σε χωρικό επίπεδο ή/και με βάση τις ιδιότητες αυτού, αφαιρείται από τη δικτυακή συγκρότηση και εξετάζεται πλέον το δίκτυο που προκύπτει, το οποίο στην ουσία αποτελεί ένα υποσύνολο του αρχικού δικτύου. Όσον αφορά στις ιδιότητες των κόμβων, ας σημειωθεί πως στις ιδιότητες που περιγράφουν την ένταξη των κόμβων στα έργα α', β' και γ' προτεραιότητας, καθώς την ένταξή τους στην α', β' και γ' φάση υλοποίησης εμπεριέχονται εκείνες που αφορούν στη δυνατότητα χρηματοδότησης-υλοποίησης, στη δυνατότητα ανάπτυξης ανταποδοτικών χρήσεων, στη συνέργεια με άλλες προτεινόμενες παρεμβάσεις, στη δυνατότητα διέγερσης περισσότερων κλιμάκων παρέμβασης (ΣΟΑΠ Περιφέρεια, διαδημοτικών ενδοδημοτικών), στη δυνατότητα υλοποίησης σε διακριτές φάσεις που επιτρέπουν τη σταδιακή χρηματοδότηση και την επανεκτίμηση της παρέμβασης, στη συμβολή στη βελτίωση του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, της κατοίκησης και στη ανάδειξη του ρόλου της Περιφέρειας στη διαχείριση του δημόσιου χώρου ως ευρύτερου συντονιστή που ενεργοποιεί διαδικασίες παραγωγής δημόσιου χώρου, όπως περιγράφονται στην Α φάση του προγράμματος (Μέρος 4: Η Ιεράρχηση των προτεινόμενων παρεμβάσεων ). KEO-TG(19) Κόμβος Τρεις Γέφυρες (κωδ. 19) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

26 Εικόνες 6, 7: Τα στιγμιότυπα αναδιάρθρωσης της δικτυακής συγκρότησης παρακολουθώντας την προτεραιότητα που δίνεται στα προτεινόμενα έργα (Εικ.6:Λείπουν οι κόμβοι οι οποίοι ανήκουν στην κατηγορία τύπου επέμβασης, Εικ.7:Προστίθενται τα έργα α' προτεραιότητας). Οι κόμβοι χρωματίζονται σε αντιστοιχία με την προτεραιότητα που τους δίνεται, ενώ το μέγεθος του κόμβου αναλογεί στο βαθμό ενδιάμεσης κεντρικότητας. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

27 Εικόνες 8, 9: Τα στιγμιότυπα αναδιάρθρωσης της δικτυακής συγκρότησης παρακολουθώντας την προτεραιότητα που δίνεται στα προτεινόμενα έργα (Εικ.8: Προστίθενται τα έργα α' και β' προτεραιότητας, Εικ.9: Προστίθενται τα έργα α', β' και γ' προτεραιότητας). Οι κόμβοι χρωματίζονται σε αντιστοιχία με την προτεραιότητα που τους δίνεται, ενώ το μέγεθος του κόμβου αναλογεί στο βαθμό ενδιάμεσης κεντρικότητας. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

28 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος 1.4 Παραμετρική οντολογία: οι μέθοδοι προσδιορισμού των παραμέτρων ως κεκτημένη τεχνογνωσία Με την ολοκλήρωση των Α και Β φάσεων του ερευνητικού προγράμματος, τα πορίσματά του μπορούν να συνοψισθούν σε δύο κατηγορίες: Α. Σύμφωνα με τα ζητούμενα της σύμβασης: Προδιαγραφές αστικών παρεμβάσεων, μέσα σε ένα δομημένο πλαίσιο στρατηγικών επιλογών, με πρόθεση την υλοποίηση ενός ευρύτερου δικτύου διαδημοτικών παρεμβάσεων που αντιστοιχεί στο επίπεδο διοίκησης της Περιφέρειας Αττικής. Οι προδιαγραφές συγκροτήθηκαν τόσο σε ένα γενικό επίπεδο στρατηγικών που έθετε γενικές παραμέτρους στις επί τόπους προτεινόμενες παρεμβάσεις (Β Φάση, Μέρος 1: Στρατηγικές για τη Δικτύωση των Αστικών Παρεμβάσεων ), όσο και σε εξειδικευμένα επίπεδα στις ανά τόπους προτεινόμενες παρεμβάσεις (Β Φάση, Μέρος 2: Παραδείγματα Δικτύωσης Αστικών Παρεμβάσεων. Εξειδίκευση Προδιαγραφών ). Με αυτή την προσέγγιση τα προτεινόμενα αντικείμενα σχεδιασμού περιγράφονται ως επάλληλες διατυπώσεις παραμέτρων, ώστε οι ειδικές αστικές παρεμβάσεις να εξαρτώνται από την ευρύτερη πρόθεση δικτύωσης των λειτουργιών της Μητροπολιτικής Αθήνας. Β. Πλέον των συμβατικών ζητουμένων αναπτύχθηκαν μεθoδολογικά εργαλεία ειδικά για την προσέγγιση των ζητημάτων του ερευνητικού προγράμματος. Με πρόθεση την προσέγγιση του όλου εγχειρήματος μέσα από την παραμετρική οντολογία, δηλαδή την ανάπτυξη παραμετρικών ιδιοτήτων που θα χαρακτηρίζουν πολυεπίπεδα τις προτεινόμενες αστικές παρεμβάσεις, αναπτύχθηκαν αντίστοιχα μέθοδοι προσέγγισης που υποστήριζαν την κάθε παράμετρο. Οι διακριτές μέθοδοι που αναπτύχθηκαν είναι: Περιγραφή των αστικών παρεμβάσεων στον αστικό ιστό και στους οδικούς άξονες ως κόμβων και σχέσεων ενός ευρύτερου δικτύου που αναφέρεται στο διοικητικό επίπεδο της Περιφέρειας (Β Φάση, Μέρος 1, 1. Η Στρατηγική των Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων, Μέρος 2: Παραδείγματα Δικτύωσης Αστικών Παρεμβάσεων. Εξειδίκευση Προδιαγραφών ) Αναπαράσταση και έλεγχος της δικτύωσης των αστικών παρεμβάσεων ως προς τη συνδεσιμότητα του αστικού ιστού (Β Φάση, Μέρος 1, Εισαγωγή: Δικτυακές Συγκροτήσεις του Αστικού Σώματος. Γ Φάση, Μέρος 1, Κεφάλαιο 1.3.1: Η αξιολόγηση των προτεινόμενων αστικών παρεμβάσεων ως προς τη δικτυακή συγκροτήση κόμβων υπερτοπικής σημασίας στην περιοχή του Νοτιο-Δυτικού Μητροπολιτικού Κέντρου ) Αναγνώριση χωρικών ποιοτήτων σε άτυπους σχηματισμούς (Β Φάση, Μέρος 1, 2. Οι Στρατηγικές Αξιοποίησης των Κενών, Κεφάλαιο, Κεφάλαιο 2.3 Τα κενά οικόπεδα, οι ακάλυπτοι χώροι και οι δρόμοι : Κατευθύνσεις σχεδιασμού για έναν δημόσιο χώρο που θα απευθύνεται στην πολυπολιτισμικότητα της σύγχρονης κοινωνίας με διατυπώσεις προγραμμάτων που θα ευνοούν τον γενόσημο σχεδιασμό. Γ Φάση, Μέρος 1, Παράρτημα 1: Η Ανανγώριση Χωρικών Ποιοτήτων σε Άτυπους Σχηματισμούς ). Αναγνώριση σημείων για την εισαγωγή ανταποδοτικών χρήσεων (Β Φάση, Μέρος 1, 2. Οι Στρατηγικές Αξιοποίησης των Κενών, Κεφάλαιο 2.2 Τα σημεία των κενών: Ο προσδιορισμός των ανταποδοτικών χρήσεων, Γ Φάση, Μέρος 1, Παράρτημα 2: H Aναγνώριση Σημείων για την Εισαγωγή Ανταποδοτικών Χρήσεων ). Θεσμική διαχείριση των κενών μέσα στις σύγχρονες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. (Β Φάση, Μέρος 1, 2. Οι Στρατηγικές Αξιοποίησης των Κενών, Κεφάλαιο, 2.1 Τι οφείλει να περιλαμβάνει ένα σχέδιο νόμου, σύμφωνα με τη νομοθεσία και τη νομολογία, για την αξιοποίηση κενών οικοπέδων; ) Διαχείριση Συστημάτων Ολοκληρωμένων Πράσινων Υποδομών: Διατύπωση τυπολογίας προτύπων αστικών ενοτήτων με τις ελάχιστες απαιτήσεις κατασκευής- συνοδευτικής διαμόρφωσης αστικού εξοπλισμού, ένταξης ήπιων συστημάτων υδρολογικής διαχείρισης και φυτεύσεων / πρασίνου. (Β Φάση, Μέρος 1, 2. Οι Στρατηγικές των Αστικών Συστημάτων Καινοτομίας, Κεφάλαιο 3.3 Τοπιακές Διασυνδεδεμένες Υποδομές και διαμόρφωση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Γ Φάση, Μέρος 1, Παράρτημα 3: 'Τα Συστήματα Ολοκληρωμένων Πράσινων Υποδομών') Στρατηγικές βιώσιμου σχεδιασμού και Διαχείριση σχεδίων χρήσης ενέργειας. (Β Φάση, Μέρος 1, 2. Οι Στρατηγικές των Αστικών Συστημάτων Καινοτομίας, Κεφάλαιο 3.3 Τοπιακές Διασυνδεδεμένες Υποδομές και διαμόρφωση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Γ Φάση, Μέρος 1, Παράρτημα 4: Στρατηγικές βιώσιμου σχεδιασμού στον αστικό χώρο ) Ανάπτυξη ενός ερευνητικού πλαισίου των Αστικών Οικοσυστημάτων Καινοτομίας σε στρατηγικά επιλεγμένες περιοχές, με πρόθεση τη δυναμική εξέλιξή τους στη Μητροπολιτική περιοχή του Λεκανοπεδίου, παράγοντας νέες μορφές διαχείρισης του αστικού χώρου για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και την επιτάχυνση της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. (Β Φάση, Μέρος 1, 2. Οι Στρατηγικές των Αστικών Συστημάτων Καινοτομίας, Κεφάλαιο 3.1 Αστικά Οικοσυστήματα Καινοτομίας. Γ Φάση, Μέρος 2, Κεφάλαιο Αστικά Οικοσυστήματα Καινοτομίας ) Με την αναφορά στα μεθοδολογικά εργαλεία που αναπτύχθηκαν εξαίρεται το γεγονός ότι ταυτόχρονα με τις στρατηγικές και τις αστικές παρεμβάσεις που προτείνονται, έχει συγκροτηθεί και μια εξειδικευμένη τεχνογνωσία στα ζητήματα των στρατηγικών για τη δικτύωση των αστικών παρεμβάσεων. Με την τεχνογνωσία αυτή η Περιφέρεια μπορεί να προχωρήσει τόσο στην υλοποίηση των προτάσεων όσο και στη διεύρυνση ή εξειδίκευση του αντικειμένου του ερευνητικού προγράμματος. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

29 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος Παράρτημα 1 Η Αναγνώριση Χωρικών Ποιοτήτων σε Άτυπους Σχηματισμούς Άννα Λάσκαρη, Αρχιτέκτων Μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, MSc UCL, Υ.Δ. ΕΜΠ Στα πλαίσια της ανάπτυξης στρατηγικών χωρικών παρεμβάσεων στα αστικά κενά, επιχειρείται η συγκριτική ανάλυση και κατηγοριοποίηση αδόμητων χώρων χωρίς χρήση ή με άτυπες χρήσεις, βάσει μετρήσιμων χωρικών χαρακτηριστικών. Στόχος είναι να εντοπισθούν γενόσημοι τύποι χώρων στους οποίους στη συνέχεια θα αντιστοιχηθούν εναλλακτικοί γενόσημοι τύποι χρήσεων. Το οικοδομικό τετράγωνο αντιμετωπίζεται ως διάταξη δομημένων και αδόμητων χώρων. Ως μοναδιαίος κενός χώρος θεωρείται το μέγιστο σύνολο αδόμητων χώρων που δεν διαχωρίζονται πλήρως μεταξύ τους από την παρεμβολή κτιριακού όγκου. Πρόκειται δηλαδή για νησίδες ενοποιημένων αδιαφοροποίητων ανοιχτών χώρων ανεξαρτήτως ιδιοκτησίας, χρήσης, χαρακτήρα. Στην ομαδοποίηση δεν λαμβάνονται υπόψη διαχωρισμοί ιδιοκτησιακοί ή οριζόμενοι από μη κτιριακά εμπόδια όπως μάντρες, υπαίθριες διαμορφώσεις, υψομετρικές διαφορές Οι χώροι αυτοί προκύπτουν συνήθως ως συνενώσεις ακαλύπτων των πολυκατοικιών μεταξύ τους ή και με άλλα επιμέρους κενά, όπως φωταγωγούς, πρασιές, υπολειπόμενους χώρους από μετακινήσεις της οικοδομικής γραμμής στην πάροδο των χρόνων, αδόμητα οικόπεδα, υπολείμματα απαλλοτριώσεων, αυλές παλιών κτισμάτων ή άλλα απροσδιόριστα και αποσπασματικά αστικά υπολείμματα. Πρόκειται δηλαδή ως επί το πλείστον για ασχεδίαστες, σχεδόν τυχαίες συνενώσεις υπολειπόμενων και ετερογενών χώρων που δεν ορίζονται παρά ως το αρνητικό του δομημένου χώρου. Η αποσπασματικότητα και η απροσδιοριστία της ταυτότητάς τους τούς καθιστά χώρους ασαφείς, σχεδόν μη περιγράψιμους, αλλά εγγενώς ανοιχτούς σε πολλαπλές αναγνώσεις. Είναι κατεξοχήν γενόσημοι χώροι. Η αδυναμία περιγραφής των χώρων αυτών καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την κατηγοριοποίησή τους και την ταξινόμησή τους σε διακριτούς τύπους και απαιτεί την αναζήτηση μιας λογικής περιγραφής τους σε επίπεδο διαδικασίας. Προκειμένου οι χώροι αυτοί να γίνουν προσεγγίσιμοι αναλυτικά, αναζητείται ένας διαδικαστικός τρόπος αναπαράστασης πολλαπλών διαστάσεων που να λαμβάνει υπόψη και να επιτρέπει τη διαχείριση της δυναμικής αλληλεπίδρασης μεταξύ πολλαπλών στοιχείων διαφορετικής τάξης. Επιδιώκεται η οργάνωση ενός συστήματος αναπαράστασης που να ανταποκρίνεται στην πολλαπλότητα σε όλα τα επίπεδα αλληλοσυσχετισμών, να αποδέχεται και να ενσωματώνει την ασάφεια, τη δυναμική των συσχετισμών, τη μη ιεραρχική δομή. Μεθοδολογία Προκειμένου να συνταχθεί μια τυπολογία κενών χώρων με τα χαρακτηριστικά αυτά, επιχειρείται η περιγραφή και συγκριτική τους ανάλυση βάσει μετρήσιμων χωρικών χαρακτηριστικών. Η χωρική δομή περιγράφεται και αναπαρίσταται μέσω των πολλαπλών διαστάσεών της, μέσα από μια διαδικασία σταδιακού εντοπισμού, μέτρησης και αναπαράστασης των διαστάσεων αυτών. Κάθε χωρική μονάδα αναπαρίσταται ως πολυδιάστατο διάνυσμα, με κάθε μια από τις διαστάσεις του να αντιστοιχεί σε μια ιδιότητα του υπό ανάλυση χώρου. Με αυτό τον τρόπο αντιμετωπίζεται το ζήτημα της πολλαπλότητας, της ετερογένειας και της μη-περιγραψιμότητας και οι υπό μελέτη χώροι γίνονται συγκρίσιμοι στα πλαίσια ενός ανοιχτού συστήματος συσχετισμών. Η συγκριτική ανάλυση πραγματοποιείται στον πολυδιάστατο αναπαραστατικό χώρο και η τυπολογία εξάγεται μέσα από μια διαδικασία μείωσης των διαστάσεων με τη χρήση αλγοριθμικών μεθόδων χαρτογράφησης του πολυδιάστατου χώρου σε χώρο λιγότερων διαστάσεων (δύο ή τριών). Η χαρτογράφηση αυτή διατηρεί τις μετρικές και τοπολογικές σχέσεις μεταξύ των πολυδιάστατων διανυσμάτων, επιτρέποντας την ανάγνωση βαθμών ομοιότητας και διαφοράς μεταξύ χωρικών μονάδων και επομένως την ταυτοποίηση διακριτών τύπων. Η διαδικασία αυτή μπορεί να περιγραφεί σαν πέρασμα από κάθε στάδιο της ανάλυσης στο επόμενο μέσα από αλλεπάλληλες μεταβολές του πλήθους των καρτεσιανών διαστάσεων του χώρου αναπαράστασης των πολυδιάστατων διανυσμάτων. Συγκεκριμένα διακρίνουμε τα ακόλουθα στάδια: 1. μέτρηση ν διαστάσεων για την κατάρτιση της λίστας ιδιοτήτων πολυδιάστατου διανύσματος σε 1 καρτεσιανή διάσταση 2. συγκρότηση του συστήματος όλων των πολυδιάστατων διανυσμάτων σε ν καρτεσιανές διαστάσεις, όπου ν το πλήθος των ιδιοτήτων που μετρήθηκαν στο προηγούμενο στάδιο 3. ανάδυση σχηματισμών συσχετισμών τυπολογιών σε 2 ή 3 καρτεσιανές διαστάσεις 1. Μετρήσιμα χαρακτηριστικά: Η πρώτη φάση της ανάλυσης έγκειται στην επιλογή, καταγραφή και ποσοτικοποίηση χαρακτηριστικών διαφορετικών τάξεων που σχετίζονται με την αντιληπτική ταυτότητα των υπό ανάλυση αδόμητων χώρων. Α. Τάξη χαρακτηριστικών: μετρικά, γεωμετρικά, τοπολογικά μεγέθη Με τη συνδυαστική εφαρμογή διαφορετικών μεθόδων χωρικής ανάλυσης και ανάλυσης σχημάτων ποσοτικοποιούνται και μετρώνται σύνολα μετρικών, γεωμετρικών και τοπολογικών χαρακτηριστικών των υπό ανάλυση χώρων. Οι μετρήσεις αυτές εξάγονται κυρίως από κατόψεις μέσω μη-ερμηνευτικών, αυτοματοποιημένων αλγοριθμικών μεθόδων. Β. Κλίμακα χαρακτηριστικών: Τοπικά και καθολικά χαρακτηριστικά Εκτός από την τάξη στην οποία ανήκουν (μετρικά, γεωμετρικά, τοπολογικα), τα χαρακτηριστικά που μετρώνται μπορούν να διακριθούν σε μεγέθη που αναφέρονται σε κάθε μεμονωμένο κενό ή στον συσχετισμό του με το ευρύτερο δίκτυο χώρων της περιοχής μελέτης. Μπορούμε να διακρίνουμε χαρακτηριστικά που αναφέρονται στη μονάδα: χαρακτηριστικά του κάθε κενού ατομικά Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλες οι μετρήσεις που σχετίζονται με τις ιδιότητες του κάθε κενού ως αυτόνομης χωρικής δομής. στο σύστημα: συνδεσιμότητα συσχετισμός του κάθε κενού με το δίκτυο αδόμητων χώρων όλης της περιοχής ανάλυσης Η πολλαπλή περιγραφή των υπό ανάλυση χώρων δεν εξαντλείται στην κλίμακα του μεμονωμένου αστικού κενού ως μονάδας, αλλά αναφέρεται και στην πολλαπλότητα των διασυνδέσεων εντός του συστήματος του αστικού δικτύου στο οποίο ανήκει. Βασικό χαρακτηριστικό του δικτύου ως συστήματος είναι η συνδεσιμότητα του κάθε κενού. Προκειμένου να μετρηθεί ο βαθμός συνδεσιμότητας της κάθε μονάδας, ιεραρχούνται οι τάξεις των πιθανών διασυνδεόμενων χωρικών τύπων (1. δρόμος, 2. θύλακας, 3. κενό), προσδιορίζονται όλες οι συνδέσεις του συστήματος και υπολογίζεται ο συνολικός βαθμός διασύνδεσης του κάθε κενού στο σύνολο της επιλεγμένης περιοχής. Η απεικόνιση των βαθμών συνδεσιμότητας σε χάρτη με χρωματική κωδικοποίηση δίνει μια άμεση εποπτεία τόσο της προσβασιμότητας κάθε κενού χωριστά όσο και της κατανομής της συνδεσιμότητας στο σύνολο του δικτύου. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

30 2. Πολυδιάστατα διανύσματα Στη δεύτερη φάση, οι μετρήσεις χρησιμοποιούνται για την πολυδιάστατη περιγραφή της κάθε χωρικής μονάδας. Δομείται ο πολυδιάστατος χώρος αναπαράστασης ως ένα σύστημα αξόνων, όπου κάθε χαρακτηριστικό αντιστοιχεί σε έναν άξονα. Σε αυτό το χώρο κάθε χωρική ενότητα αναπαρίσταται ως μοναδικά ορισμένο πολυδιάστατο σημείο. Η συγκέντρωση ή διασπορά των σημείων αντιστοιχεί στο βαθμό συσχετισμού των αναπαριστάμενων χώρων μεταξύ τους ως προς όλα τα χαρακτηριστικά ταυτόχρονα. 3. Μείωση διαστάσεων και εξαγωγή τυπολογίας Ο πολυδιάστατος χώρος που παράγεται είναι μαθηματικά ορισμένος αλλά δεν μπορεί να οπτικοποιηθεί με τρόπο αναγνώσιμο και εύληπτο. Για το λόγο αυτό εφαρμόζονται διαφορετικές αλγοριθμικές μέθοδοι μείωσης διαστάσεων. Η χαρτογράφηση του πολυδιάστατου χώρου σε χώρο λιγότερων διαστάσεων επιτρέπει την ανάγνωση βαθμών ομοιότητας και διαφοράς και τον εντοπισμό τυπικών σχηματισμών (patterns) συσχετισμών μεταξύ των αναπαριστάμενων χώρων. Γενόσημοι Χωρικοί Τύποι Η περιγραφόμενη μέθοδος κατηγοριοποίησης των αστικών κενών βασίζεται στην υπόθεση ότι υπάρχουν ενδογενή χαρακτηριστικά της χωρικής δομής που μπορούν να μετρηθούν και από τον αλληλοσυσχετισμό των οποίων μπορούν να προκύψουν στοιχεία σχετικά με την ταυτότητα του χώρου. Σύμφωνα με αυτή την παραδοχή, ο συσχετισμός μεταξύ των χαρακτηριστικών ενός συνόλου χωρικών μονάδων μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση σχηματισμών που να αποκαλύπτουν συσχετισμούς μεταξύ των ίδιων των χώρων, με τη μορφή αφηρημένων βαθμών ομοιότητας και διαφοράς. Η σχετική θέση κάθε ενότητας-σημείου στα πλαίσια της δομής που προκύπτει κατά τη διαδικασία μείωσης των διαστάσεων του χώρου αναπαράστασης εξαρτάται από ένα σύνολο εγγενών συσχετισμών που δεν μπορούν να διαχωριστούν εκ των υστέρων και να μελετηθούν ως ξεχωριστές συνιστώσες. Οι εγγενείς αυτές σχέσεις δεν διατυπώνονται μέσω συγκεκριμένων περιγράψιμων χαρακτηριστικών αλλά εκφράζονται ως βαθμοί εγγύτητας μέσω της συνοχής ή διασποράς των σημείων. Το σύστημα αυτό των αφηρημένων συσχετισμών δεν αποκαλύπτει άμεσα στοιχεία σχετικά με τη φύση ή τα αίτια των διαφορετικών βαθμών σύγκλισης και απόκλισης μεταξύ των αρχικών δεδομένων. Παρατηρώντας την αποτύπωση των τύπων στο χάρτη της περιοχής, δημιουργείται η εντύπωση σύγκλισης της προκύπτουσας κατηγοριοποίησης με την αντιληπτική εικόνα των κενών ως προς το βαθμό ομοιότητας και διαφοράς τους. Ωστόσο, οι τύποι που προκύπτουν δεν ανάγονται ρητά σε συγκεκριμένα μορφολογικά, τυπολογικά και τεχνικά χωρικά χαρακτηριστικά, αλλά ούτε αντιστοιχούν ευθέως σε μεμονωμένα χαρακτηριστικά από αυτά που μετρήθηκαν. Αντίθετα, προκύπτουν ως αφηρημένες ομαδοποιήσεις βάσει ενδογενών και μη περιγράψιμων ομοιοτήτων και διαφορών όλων των υπό μελέτη χώρων ως προς όλα τα χαρακτηριστικά ταυτόχρονα. Έτσι δεν μπορούν να περιγραφούν ρητά με τους όρους βάσει των οποίων προκύπτουν. Η αδυναμία αυτή σαφούς λεκτικής περιγραφής αντιληπτικών ιδιοτήτων της χωρικής δομής αναφέρεται σε μη περιγράψιμα (non-discursive) χωρικά χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν με ενδογενείς γενόσημες ιδιότητες. Με αυτή την έννοια μπορούμε να μιλάμε για γενόσημους τύπους χώρων, με πολλαπλή ταυτότητα, ανοιχτούς σε πολλαπλές ερμηνείες, προγραμματικές διατυπώσεις και χρήσεις. Κάθε τύπος επιδέχεται πολλαπλές περιγραφές και μπορεί να αντιστοιχηθεί σε ένα φάσμα γενόσημων χρήσεων, βάσει πολλαπλών κριτηρίων. Περιοχή μελέτης. Με λευκό διαγράφεται το δίκτυο κενών χώρων αδόμητος χώρος δομημένος χώρος Αναπαράσταση του βαθμού συσχετισμού μεταξύ των αδόμητων χώρων με τη μορφή γράφου και χαρτογράφηση των γενόσημων χωρικών τύπων ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

31 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος ΣΥΝΟΛΟ: ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΣΥΓΓΡΟΥ Παράρτημα 2 H Aναγνώριση Σημείων για την Εισαγωγή Ανταποδοτικών Χρήσεων Ιφιγένεια Μάρη, αρχιτέκτων μηχανικός, λέκτορας ΕΜΠ Μεθοδολογική προσέγγιση: Θεώρηση των κόμβων Η ανάδειξη κόμβων κατά μήκος εκτεταμένου γραμμικού άξονα, ως στοιχείων ταυτότητας και ενδυνάμωσης της δυναμικής του χαρακτήρα του. ΤΑ ΣΥΝΟΛΑ ΣΗΜΕΙΩΝ Στα πλαίσια της έρευνας εξετάζονται 4 περιοχές μελέτης που η κάθε μια διαθέτει ειδικά χαρακτηριστικά ταυτότητας, τοπογραφίας, στρωματογραφίας και αναγκών. Για την επεξεργασία αυτών των χαρακτηριστικών και την διαμόρφωση προτάσεων-λύσεων, επιχειρείται η ανάλυση κάθε περιοχής με μια γεωμετρική θεώρηση της, ως συνόλου σημείων μεμονωμένων ή που ορίζουν άξονες ή κέντρα κύκλων και συνθέτουν διαφορετικούς σχηματισμούς (κόμβους, γραμμικούς άξονες, κύκλους, ακτίνες) ΣΥΝΟΛΟ: ΠΑΤΗΣΙΑ η περιοχή ανατολικά του σταθμού Η διεύρυνση του χαρακτήρα - Η συμπλήρωση του παλίμψηστου Μεθοδολογική προσέγγιση: Θεώρηση των τεμνόμενων κύκλων Η επιλογή και διασπορά στοχευμένων επεμβάσεων, δημιουργώντας ένα εκτεταμένο δίκτυο σημείων που λειτουργούν ως κέντρα πολλαπλών κύκλων κατά τόπους τεμνόμενων, ενεργοποιώντας και παρασύροντας το σύνολο της περιοχής σε μία εκ νέου θεώρηση. ΣΥΝΟΛΟ: ΚΥΡΙΟΙ ΚΟΜΒΟΙ ΙΕΡΑΣ ΟΔΟΥ Μεθοδολογική προσέγγιση: Θεώρηση των κόμβων Η θεώρηση των κόμβων κατά μήκος κατατετμημένου γραμμικού άξονα, ως διακριτών στοιχείων ενίσχυσης της προσβασιμότητας/προσπελασιμότητας του και προσέλκυσης κοινού. Η πρόκληση της αναγέννησης - Η δυναμική της αναστροφής Η απόδοση του προορισμού στάση Η θεώρηση των κόμβων ως προορισμός ΣΥΝΟΛΟ: ΚΟΛΩΝΟΣ Μεθοδολογική προσέγγιση: Θεώρηση ακτινικών αξόνων Η θεώρηση γραμμικών αξόνων που διατρέχουν τον αστικό ιστό και αναπτύσσονται ακτινικά με επίκεντρο το τοπόσημο, όπου τα σημεία αρχής/τέλους των αξόνων αναφέρονται σε κόμβους - ελεύθερους χώρους. Ο ΚΟΙΝΟΣ ΤΟΠΟΣ > ΚΟΙΝΟΣ ΤΟΠΟΣ: σύνολο σημείων του επιπέδου ή του χώρου με μια κοινή ιδιότητα. Η ιδέα που διατρέχει τις προτάσεις για τα 4 σύνολα αποτελεί τον κοινό τόπο. Αυτή συνίσταται όχι στην ανάπτυξη μέσω μιας αύξησης/υπερσυγκέντρωσης πραγμάτων αλλά μέσω εισαγωγής ιδιοτήτων. Μέσα από αυτά που εισάγουμε, ελέγχουμε ιδιότητες, σχέσεις ή οντότητες χώρου, ευνοούμε την ανάπτυξη των ιδιοτήτων ιοτήτων και όχι του πλήθους των πραγμάτων / ορίζουμε την κατεύθυνση. Η απόδοση του χαρακτήρα - Η δυναμική της ανάδειξης ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

32 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος Παράρτημα 3 Τα Συστήματα Ολοκληρωμένων Πράσινων Υποδομών Ηώ Καρύδη, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΑ ΑΑ, Υ.Δ. ΕΜΠ Η διατύπωση των παραμέτρων οι οποίες υλοποιούν σε επιλεγμένες περιοχές παρέμβασης συστήματα ολοκληρωμένων πράσινων υποδομών με έμφαση στη διατύπωση τυπολογίας προτύπων διαμόρφωσης γίνεται σε άμεση συσχέτιση με: Την ανάγκη ενίσχυσης της παρουσίας του ενιαίου υδάτινου φυσικού συστήματος και των στρατηγικών που αφορούν συνδυαστικές αρχές διαχείρισης δικτύων κοινόχρηστων χώρων και φυσικών συστημάτων ώστε να επιτραπούν ευρύτεροι δυναμικοί συσχετισμοί από τη μηχανική και παραγωγική τροποποίηση εδαφών και των εγκαταστάσεων παραγωγής, καλλιέργειας και ενεργειακής εκμετάλλευσης διαθέσιμων πόρων. Τη μεγιστοποίηση της οικολογικής συνδεσιμότητας Την ανάγκη συνεκτικότητας του πολιτιστικού, κοινωνικού, οικονομικού και τεχνικού προγραμματισμού με βάση τη μεθοδολογία συνάρθρωσης δια-λειτουργικών υποδομών σε υβριδικά πρότυπα και κατηγορίες υποσυστημάτων με προδιαγεγραμμένες σκοπιμότητες και θεμιτές επιτελεστικές λειτουργίες ύστερα από ιεράρχηση των τοπιακών χαρακτηριστικών και τη διαβάθμιση των διαφορών και των δυνατοτήτων που παρουσιάζει η περιοχή μελέτης τοπικά εξεταζόμενη ως προς συγκεκριμένα προβλήματα και την διαφορική αποδοτικότητα /συμπεριφορά κατά περίπτωση. Ειδικότερη περιοχή διερεύνησης» στο σύνολο των μεθοδολογικών πρακτικών εξειδίκευσης [και μεταξύ άλλων παραμέτρων που αφορούν σε καινοτομία] δίνεται σε: Συστήματα Υδάτινης Διαχείρισης για την ενθάρρυνση και εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογικών πρακτικών που αποσκοπούν σε μια ολοκληρωμένη υδάτινη διαχείριση επιφανειακών απορροών και αντιμετώπισης πλημμυρικών φαινομένων «στην πηγή» με έμφαση: - Σε ήπια συστήματα Υδρολογικής Διαχείρισης Επιφανειακών Απορροών που οργανώνουν ένα ευρύτερο δίκτυο διαχείρισης - Στην ενσωμάτωση πράσινων τεχνολογιών και εξελιγμένων συστημάτων της μηχανικής περιβάλλοντος για τη διασφάλιση ήπιων έργων αντιπλημμυρικής προστασίας και τη δυνατότητα εφαρμογών φυτό-επανόρθωσης και βίο-αποκατάστασης εδαφών - Σε συστήματα που χρησιμοποιούν εναλλακτικές τεχνολογίες και καινοτόμες παρεμβάσεις κατανεμημένης διαχείρισης για τη διάθεση αστικού νερού και νερού χρήσης μέσα από αποκεντρωμένες λύσεις, όπως ανακύκλωση γκρι νερού, και τοπική επεξεργασία λυμάτων. - Σε πρακτικές που ενισχύουν αυτό-οργανωμένα συστήματα πρασίνου με ελαχιστοποίηση του κόστους συντήρησης και άρδευσης. Η μεθοδολογική σκοπιμότητα πίσω από αυτή την παράμετρο διευκολύνει στο εξής: Τα ανταποδοτικά οφέλη από τις προγραμματισμένες δράσεις να προέρχονται από τις επιτελεστικές λειτουργίες εξοικονόμησης και παραγωγής πόρων που παρέχει η ίδια η φυσική δυναμική των επιλεγμένων σημείων παρέμβασης υποκινούμενη από κατάλληλες περιβαλλοντικές τεχνολογίες. Τα οφέλη αφορούν τόσο τον φορέα υλοποίησης του έργου όσο και τον παραλήπτη. Από την πλευρά του φορέα υλοποίησης τα συστήματα τοπιακών υποδομών που εκφράζουν το σύνολο των συνεργητικών πράξεων υλοποίησης ήπιων έργων υδρολογικής διαχείρισης και έργα διαμορφώσεων κοστολογούνται στο 1/3 του κόστους που έχουν αντίστοιχα σκληρά έργα υποδομών υπόγειων αγωγών επέκτασης του παρόντος υδροδοτικού συστήματος ή έργων αντιπλημμυρικού χαρακτήρα που έχουν συγκεντρωτικό αντί για σημειακό χαρακτήρα. Από την πλευρά του παραλήπτη δημιουργούνται θελκτικά κίνητρα για εγκατάσταση παραγωγικών επιχειρήσεων βιομηχανίας με έμφαση στην πράσινη καινοτομία και τις υπηρεσίες που επωφελούνται από την παροχή νερού χρήσης και τις εν δυνάμει δυνατότητες διαχείρισης περιοχών (όπου υπάρχει η δυνατότητα) ως ζωντανά εργαστήρια εφαρμογών έρευνας και τεχνολογίας βιο-καλλιεργειών. Η δυνατότητα να δούμε τους χώρους παρέμβασης μέσα από την υλική τους οντότητα ως «μεταβολιστές» και «παραγωγούς» φυσικών πόρων και ειδικότερα ως προς την αμεσότητα που προκύπτει από το ζήτημα διαχείρισης επιφανειακών υδάτινων απορροών-δημιουργεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα εγκατάστασης μειώνοντας το κόστος διαχείρισης και παροχής ενέργειας και νερού χρήσης ενώ εξασφαλίζει ζωντανούς διαύλους παραγωγής και ενίσχυσης της καινοτομίας από την αμεσότητα που προσφέρεται στη σύμπραξη ιδιωτικών επιχειρήσεων και επιστημονικής τεχνογνωσίας. Το δίκτυο αστικής υδρολογίας που συστήνεται στο πλαίσιο της διασύνδεσης οδικών υποδομών, προκηπίων και περιοχών πρασίνου εξασφαλίζει τη δημιουργία ενός κλειστού μεταβολικού κύκλου όπου η συνολική είσοδος διαθέσιμων επιφανειακών υδάτινων πόρων στο σύστημα διαχείρισης δημιουργεί δυνατότητες σύνθετης επαναχρησιμοποίησης του και διευρύνει χρήσεις γης που επωφελούνται από την εκμετάλλευση, την διάθεση και παροχή υδάτινων πόρων για νερό χρήσης σε κτήρια, βιομηχανία και άρδευση. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

33 1. Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος Παράρτημα 4 Ο Βιώσιμος Σχεδιασμός και το Σχέδιο Χρήσης Ενέργειας στον αστικό χώρο Ελένη Αλεξάνδρου, αρχιτέκτων μηχανικός, επίκουρη καθηγήτρια, ΕΜΠ Νίκος Κορδός, Αρχιτέκτων Μηχανικός Πολεοδόμος, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής, Υ. Δ. ΕΜΠ Οι δικτυακές παρεμβάσεις πρέπει να πραγματοποιηθούν με βιώσιμες χειρονομίες που θα εξασφαλίσουν την βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, τη μείωση των ρύπων (υγρών, στερεών και ατμοσφαιρικών) της ηχορύπανσης, του φαινομένου της αστικής νησίδας θερμότητας και του ενεργειακού φορτίου που απαιτείται για την λειτουργία της πόλης. Επίσης δεν πρέπει να παραβλέπεται η ανάγκη για προσαρμογή στην απειλή των κλιματολογικών αλλαγών και ο συμβιβασμός της ανάπτυξης με τη χαμηλή χρήση ορυκτών καυσίμων. Κάθε σχεδιασμός παρέμβασης στον αστικό ιστό πρέπει να περιέχει προγραμματισμό ανάπτυξης, καθώς και μέτρα καινοτόμου πρόληψης και μετριασμού των επιπτώσεων στο περιβάλλον. Μέσα στο πλαίσιο αυτό προτείνονται στρατηγικές που σχετίζονται με την υλικότητα, την διαχείριση των όμβριων υδάτων, το χειρισμό των ανοιχτών χώρων με την αύξηση πρασίνου και συστημάτων σκίασης. Συγκεκριμένα: ΦΥΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ ΧΩΡΟΙ Η χρήση πρασίνου σε ανοιχτούς χώρους, δρόμους, ιδιωτικούς ακάλυπτους, ταράτσες και κατακόρυφες επιφάνειες μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα του αστικού μικροκλίματος αρκεί να γίνεται με σωστό τρόπο. Δηλαδή να χρησιμοποιούνται τα κατάλληλα για τις κλιματικές συνθήκες φυτά που απαιτούν την μικρότερη συντήρηση (η οποία πρέπει να μπορεί να εξασφαλιστεί εκ των προτέρων). Η χρήση της κατάλληλης χλωρίδας μπορεί να επιδράσει στην βελτίωση της ποιότητας του αέρα και τη μείωση ρύπων όπως, Ο3 (Ozone) και PM (particulate matter). Η χαμηλή βλάστηση διατηρεί τις επιφανειακές θερμοκρασίες χαμηλές το καλοκαίρι, συμβάλλει στον δροσισμό με εξάτμιση και καθαρίζει τον αέρα. Η ψηλή βλάστηση σκιάζει τις γειτονικές οριζόντιες και κατακόρυφες επιφάνειες και μπορεί με τους κατάλληλους σχηματισμούς, είτε να δημιουργήσει προστατευτικό μέτωπο κατά των ισχυρών και ψυχρών ανέμων είτε να κατευθύνει τον άνεμο προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Ανάλογα με το επιθυμητό αποτέλεσμα μπορούν να επιλεγούν είτε φυλλοβόλα είτε αειθαλή φυτά. Φύτευση δρόμων αστικών λεωφόρων - Φύτευση υπαίθριων δημόσιων και ιδιωτικών χώρων - Φύτευση σε δώματα, εξώστες και κατακόρυφες επιφάνειες. ΣΚΙΑΣΗ Η σκίαση των επιφανειών στους υπαίθριους χώρους της πόλης και των κτιρίων, μπορεί να γίνει και με ελαφρές κατασκευές ή φωτοβολταικά στέγαστρα. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να επιτυγχάνεται η καλή κυκλοφορία του αέρα. ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΕΝΟΥ Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από δημόσιους φορείς αλλά και τους κατοίκους των πόλεων για την ποιότητα των ανοικτών υπαίθριων χώρων μιας και έχει γίνει πια κατανοητό ότι μπορούν να συμβάλλουν είτε στην βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πόλεις ή αντίθετα να εντείνουν φαινόμενα εγκατάλειψης, κοινωνικής απομόνωσης και παρακμής. Η επιτυχία στη διαχείρισή τους στηρίζεται σε δύο παράγοντες: το φυσικό και το κοινωνικό τους περιβάλλον. Η δημιουργία μιας κοινής πλατφόρμας για την δημιουργία και διαμόρφωση των ανοιχτών χώρων της πόλης, που θα συνθέτει το φυσικό περιβάλλον με τις δραστηριότητες των κατοίκων και την ευχαρίστηση, μπορεί να συμβάλλει στον προσδιορισμό ενός αστικού σχεδιασμού μέσω των υπαίθριων χώρων, εξασφαλίζοντας έτσι λειτουργίες που θα απαιτούν τη συμμετοχή των κατοίκων και την κοινωνική συναναστροφή. Τελικά αυτή η συστηματική γνώση μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων. Η οικολογική και περιβαλλοντική λειτουργία αυτών των χώρων προϋποθέτει την βελτίωση των κλιματικών συνθηκών, την μείωση της ηχορύπανσης, την διαχείριση του υδρολογικού κύκλου διαχείριση ομβρίων και τέλος τις κατάλληλες συνθήκες για την τοπική χλωρίδα και πανίδα. Σε αυτό το πλαίσιο πολλά προγράμματα στην Ευρώπη και την Αμερική στοχεύουν στη δημιουργία τέτοιων χώρων με στόχο την αναβάθμιση της πόλης. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΜΒΡΙΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Η διαχείριση του νερού, ένα σημείο στο οποίο η χώρα μας υστερεί, μπορεί να βοηθήσει στην εξοικονόμηση νερού για την άρδευση των κήπων και των υπαίθριων χώρων, καθώς και την καθαριότητα των ανοιχτών και κοινόχρηστων χώρων. Η επανάχρηση του νερού που προέρχεται από πηγές όπως είναι τα όμβρια ύδατα και τα επεξεργασμένα απόβλητα προσφέρει πολλά περιβαλλοντικά οφέλη. Καταρχήν μειώνονται τα όμβρια που καταλήγουν σε δρόμους και υπονόμους βελτιώνοντας το πρόβλημα των πλημμύρων ενώ παράλληλα μειώνεται η ζήτηση σε νερό -πόσιμο κατά κανόνα-, που χρησιμοποιείται σε δευτερεύουσες χρήσεις. Ειδικά το επεξεργασμένο ανακυκλωμένο υγρό απόβλητο αποτελεί μια αξιόπιστη πηγή νερού. Με την κατάλληλη επεξεργασία τα υγρά απόβλητα και κυρίως το νερό της βροχής μπορούν να καλύψουν πολλές ανάγκες και χρήσεις όπως άρδευση κήπων, πλύσιμο εξωτερικών χώρων κλπ. Τέλος το όφελος από αυτή τη διαδικασία προσφέρει και οικονομικά οφέλη γιατί αποφεύγεται η επεξεργασία του πόσιμου νερού. Επίσης μειώνεται και η ποσότητα των υγρών αποβλήτων που θα διατεθούν σε επεξεργασία και έτσι μειώνεται η απαίτηση σε κατασκευή συγκεντρωτικών υποδομών μεγάλης κλίμακας. Στα μεγάλα αστικά κέντρα η εφαρμογή επαναχρησιμοποίησης είναι αναγκαία γιατί έτσι επιτυγχάνεται έλεγχος της κατανάλωσης του νερού και μείωση του ρυπαντικού φορτίου του οποίου αποδέκτης είναι το περιβάλλον. Σε μεγάλο ποσοστό νερού που χρησιμοποιείται σε αστικές χρήσεις δεν απαιτείται ποιότητα του νερού αντίστοιχη με αυτή του πόσιμου νερού. ΥΛΙΚΑ Τα υλικά των κτιρίων καθώς και της κάλυψης των υπαίθριων χώρων αποτελούν την επιδερμίδα της πόλης. Η σωστή επιλογή τους μπορεί να βελτιώσει σημαντικά το φαινόμενο της αστικής νησίδας θερμότητας και την θερμική άνεση των κατοίκων της πόλης. Υλικά για το αστικό περιβάλλον - Ψυχρά (cool pavements)- Διαπερατά (permeable pavements). ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ Στα πλαίσια της στρατηγικής αξιοποίησης κενών ιδιόκτητων κελυφών, πρέπει να γίνει και μία προσπάθεια διάσωσης και ανακύκλωσης (με την μορφή της επανάχρησης) δομικών μελών που αν επισκευαστούν μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν. Σε πολλές περιοχές του κέντρου (Κεραμεικός Πατήσια κ.α.), υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός εγκαταλελειμμένων παλιών κτιρίων πολλά από τα οποία είναι διατηρητέα- τα οποία ερημώνουν και τα δομικά τους μέλη φθείρονται ανεπανόρθωτα. Αυτή η στρατηγική έχει περιβαλλοντικά οφέλη μιας και με τον τρόπο αυτόν μειώνονται τα δομικά απόβλητα, και η ζήτηση νέων, - η αντικατάσταση νέων υλικών με επαναχρησιμοποιούμενα, μειώνει δραστικά το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα. Παράλληλα μπορεί να επιφέρει και οικονομικά οφέλη, μιας και δημιουργεί μια νέα αγορά εργασίας που θα απασχολεί όχι μόνο εμπόρους αλλά και τεχνίτες, συντηρητές κλπ. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

34 ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΧΡΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (ΣΧΕ) ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΙΣ ΣΧΕΔΙΑΖΟΜΕΝΕΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΩΝ ΠΑΤΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Στα πλαίσια μιας ολιστικής αντιμετώπισης του επανα-σχεδιασμού χώρου και των παραμέτρων που επιδρούν στην διαμόρφωσή του, με κύριο σκοπό την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών επιβάλλεται να αναπτυχθούν νέες στρατηγικές με στόχο την ανάσχεση της μεταβολής του κλίματος και την προστασία του περιβάλλοντος, την εξοικονόμηση ενέργειας, την βελτίωση αποδοτικότητας των συστημάτων που αφορούν στην παροχή ανέσεων και την αύξηση χρήσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Η λογική της δικτύωσης των επεμβάσεων στο μητροπολιτικό κέντρο της Αθήνας συνάδει απόλυτα με τους στόχους του Σχεδίου Χρήσης Ενέργειας (ΣΧΕ). Βασική προϋπόθεση κατά την γνώμη μας, όπως συμβαίνει και στην διεθνή πραγματικότητα εφαρμογής των Σχεδίων Χρήσης Ενέργειας ΣΧΕ, είναι η πραγματοποίηση μιας μελέτης-έρευνας, σε όλο το εύρος του δικτύου των παρεμβάσεων που προτείνονται στο ερευνητικό, με αντικείμενο την έκδοση μιας πραγματογνωμοσύνης που θα αποτυπώνονται σε πολεοδομικούς χάρτες οι δυνατότητες εφαρμογής των μέτρων που έχουν μνημονευτεί πιο πάνω. Το αποτέλεσμα αυτής της εργασίας θα συνιστά τον «καταστατικό χάρτη» και θα λειτουργεί σαν γενικός «μπούσουλας» στο θέμα ενεργειακού σχεδιασμού ο οποίος θα συνοδεύει όλα τα επίπεδα σχεδιασμού-τοπικά πολεοδομικά γενικά πολεοδομικά κ.α. Τα δομικά συστατικά της ενεργειακής μελέτης μπορούν να συνοψιστούν στα εξής: Χωρικά διαφοροποιούμενα στοιχεία, ήτοι υπάρχουσα κατάσταση: Τυπολογικός χαρακτήρας οικισμού, υποδομές και δίκτυα, ενεργειακές απαιτήσεις, είδη καταναλωτών, κτηματολόγιο ρύπων κ.α. Διερεύνηση ενεργειακού αποθέματος από εξοικονόμηση λόγω ανακαινίσεων κτηρίων, λόγω ΑΠΕ και βιομάζας, λόγω θερμικών αποβλήτων, αστικό πράσινο κλπ. Χωρικά διαφοροποιούμενα στοιχεία: Πρόγνωση και ανάπτυξη σεναρίων (μεγ.15 έτη), όπως αύξηση ενεργειακών απαιτήσεων λόγω επέκτασης οικισμού η μείωση λόγω εξοικονόμησης Ανάπτυξη και μέτρων και στρατηγικών για εξοικονόμηση ενέργειας σε δημόσια κτήρια βιοτεχνικά βιομηχανικά κατοικίες Παθητικά κτήρια κλπ, βελτίωση δικτύων χρήση τηλεθέρμανση κλπ, Αξιολόγηση και επιλογή μεθόδου σύμφωνα με την οικονομική και κοινωνική αποδοχή και την διαβούλευση με τους φορείς. Εφαρμογή και παρακολούθηση στην πράξη, θεσπίζοντας θεσμικά εργαλεία και προδιαγραφές ενσωματωμένες στον ΝΟΚ και σε όλα τα επίπεδα σχεδιασμού. Συνοψίζοντας θα λέγαμε πως ο αειφορικός πολεοδομικός σχεδιασμός λαμβάνει την παράμετρο της ενέργειας πολύ σημαντικά υπ όψην του και με εργαλείο του το ΣΧΕ μπορεί να μειώσει τις απαιτήσεις ενέργειας έως 40%, και να εξασφαλίσει μέσω αυτής της εξοικονόμησης σημαντικούς πόρους για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Εκτιμήσεις που δεν προέρχονται από συστηματική μελέτη καταγραφής, ανάπτυξης ρεαλιστικών σεναρίων που απαντούν στις ανάγκες των πολιτών και της δυναμικής της πόλης σαν οργανισμού και θεσμοθέτηση μέτρων και σχεδίων εφαρμογής που να ελέγχονται στην πράξη, δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Μέχρι τώρα, λαμβάνονταν και εφαρμόζονταν μεμονωμένα μέτρα στο σχεδιασμό που δεν εντάσσονταν σε κάποιο γενικό δίκτυο προγραμματισμού και διαχείρισης του δομημένου χώρου. Αυτό οδήγησε στην κακή αξιοποίηση του ενεργειακού και χωρικού δυναμικού όσον αφορά στις επιπτώσεις του σχεδιασμού στο περιβάλλον. Για παράδειγμα, η ενεργειακή εξυπηρέτηση για την θέρμανση, γίνεται από κάθε κτίσμα χωριστά και όχι συνολικά των οικισμών η οικιστικών μονάδων με αποτέλεσμα η επένδυση να κρίνεται συχνά ασύμφορη τόσο οικονομικά όσο και από άποψη ποιότητας του χώρου αφού δεν εντάσσονταν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κανόνων σχεδιασμού το οποίο να εντάσσεται σε ένα δίκτυο με ιεραρχημένα βήματα που λαμβάνει υπ όψη όλες τις παραμέτρους δημιουργίας αστικού χώρου. Τα παραπάνω, στο θέμα ενέργεια, έχει την δυνατότητα να συνδυάσει το ΣΧΕ σαν σαν άτυπο-εργαλείο πολεοδομικού σχεδιασμού. Μην Ξεχνούμε πως στην αρχιτεκτονική και την πολεοδομία η τάση που αρχίζει να επικρατεί διεθνώς είναι : Form follows Energy και όλες οι μεγάλες παρεμβάσεις αστικού σχεδιασμού έχουν μέσα στις πρώτες παραμέτρους τους αειφορικού σχεδιασμού την ενέργεια. (Η πόλη των Βρυξελλών έχει αναθέσει στην Αρχιτεκτονική σχολή του Μονάχου την διερεύνηση της βιωσιμότητας του Μητροπολιτικού χαρακτήρα της πόλης σε βάθος 40 ετών). Σε πρακτικό επίπεδο αυτά που οφείλουν να πραγματοποιηθούν σε αυτό το στάδιο ώστε να αποτελέσουν πλαίσιο και είδος προδιαγραφών είναι τα επιμέρους Σχέδια Χρήσης Ενέργειας (ΣΧΕ) όσον αφορά στην συν-λειτουργία εξαρχής του αστικού και ενεργειακού σχεδιασμού για τους λόγους και τα πλεονεκτήματα που προσφέρει όπως έχουμε αναφέρει στην προηγούμενη φάση. Αυτά θα εξειδικεύουν -στο ζήτημα ενέργεια- στα υποκείμενα επίπεδα σχεδιασμού στις απαιτήσεις των τόπων ανάλογα με την εξέλιξη των προτεινόμενων επεμβάσεων και θα λειτουργεί υπό το ευρύτερο πλαίσιο της γενικής μελέτης-πραγματογνωμοσύνης-. Έτσι θα μπορεί να γνωρίζει η καλύτερα να προβλέπει ο μελετητής την βιωσιμότητα του εγχειρήματος. Αυτού του είδους τα σχέδια θα περιέχουν: Σχέδιο 1: Σχέδιο 2: Σχέδιο 3: Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης. Θα εξεταστούν κτίρια ανά τύπο ηλικία τρόπο κατασκευής κ.α. Θα παρουσιάζονται οι Απαιτήσεις Θέρμανσης-Ψύξης (περιέχει θέρμανση- Ψύξη και ζεστό νερό χρήσης-ζνχ σε MWh ανά έτος). Τα στοιχεία θα συλλεχθούν -εκτός της έρευνας πεδίου- από την αξιοποίηση διπλωματικών και μεταπτυχιακών εργασιών που πραγματοποιήθηκαν και πραγματοποιούνται στο ΕΜΠ και άλλων ιδρυμάτων για σχετικά θέματα. Ανάλυση Υπάρχουσας κατάστασης. Θα παρουσιάζονται οι θέσεις και δυνατότητες παραγωγής και παροχής ενέργειας του τόπου που εξετάζεται. Εκεί θα παρουσιάζεται η ισχύς παραγόμενης ενέργειας από φωτοβολταικά, γεωθερμία απορρίμματα βιομάζα κλπ. Σχέδιο εφαρμογής. Εκεί θα παρουσιάζονται οι κατευθύνσεις που προέκυψαν από την ανάλυση και την ανάπτυξη σεναρίων, για την καταλληλότερη μορφή μίγμα μορφών ενέργειας- σε κάθε τόπο και τύπο επεμβάσεων. Αν δηλαδή πρόκειται για νέες εγκαταστάσεις υπάρχουσες που αλλάζουν χρήση κλπ. Θα προτείνεται όπου είναι δυνατή η τηλεθέρμανση η οι ανάγκες επέμβασης στα κελύφη και θα ποσοτικοποιούνται τα όποια μέτρα έχουν προκριθεί. Τα παραπάνω φυσικά χρήζουν ειδικότερης μελέτης που θα αφορά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε τόπου και συνιστούν μια γενική κατεύθυνση όσον αφορά στην μορφή του περιεχομένου των χαρτών, οι οποίοι εννοείται μπορεί αλλάξουν σε αριθμό και περιεχόμενο, η να αποκτήσουν και πιο δυναμική μορφή (interactive). Η κατάρτιση του Σχεδίου Χρήσης Ενέργειας πηγάζει από την αναγκαιότητα παράλληλης εξέλιξης πολεοδομικού και ενεργειακού σχεδιασμού, δύο επιπέδων με δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Το ΣΧΕ φιλοδοξεί να αποτελέσει εργαλείο σύνδεσης των δύο επιπέδων σε πραγματικές συνθήκες. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

35 2. Σύνοψη των προτάσεων των αστικών παρεμβάσεων και πρόταση περεταίρω επέκτασης και εξειδίκευσης του αντικειμένου της έρευνας ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

36 2. Σύνοψη των προτάσεων των αστικών παρεμβάσεων και πρόταση περεταίρω επέκτασης και εξειδίκευσης του αντικειμένου της έρευνας 2.1 Προτάσεις αστικών παρεμβάσεων με επέκταση και εξειδίκευση του αντικειμένου της έρευνας Σύμφωνα με τις προτάσεις του τρέχοντος ερευνητικού προγράμματος και τα μεθοδολογικά εργαλεία που αναπτύχθηκαν σε αυτό, λαμβάνοντας δε υπόψη τόσο τις νέες κατευθύνσεις των νέων προγραμμάτων επενδύσεων της ΕΕ προς την ενίσχυση της καινοτομίας, όσο και τις προγραμματισμένες αστικές παρεμβάσεις σε επίπεδο Δήμων και Περιφέρειας, αφενός οι προτεινόμενες αστικές παρεμβάσεις συνοψίζονται σε πέντε πολεοδομικούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς (βλ. παρακάτω 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 1.5) και αφετέρου, οι θεματικές και μεθοδολογικές δυναμικές που αναπτύχθηκαν συνοψίζονται σε πρόταση συνέχισης της έρευνας στοχεύοντας και εξειδικεύοντας στη «Δικτύωση αστικών οικοσυστημάτων καινοτομίας στη Μητροπολιτική Αθήνα» (βλ. παρακάτω 2 και 3). Συνολικά οι προτάσεις για τον επόμενο προγραμματισμό των εργασιών προτείνονται να είναι: 1. Η υποστήριξη διενέργειας πολεοδομικών-αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ιδεών σε κομβικά σημεία του δικτύου των παρεμβάσεων, σύμφωνα με τις προτάσεις και τις δικτυακές περιγραφές του αντικειμένου τους που αναπτύχθηκαν στο τρέχον πρόγραμμα, όσον αφορά στη στρατηγική των Μητροπολιτικών δακτυλίων και αστικών λεωφόρων. Οι πολεοδομικοί-αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί: 1.1. Αστικές πύλες Πειραιά, συμβολή Πειραιώς Σκυλίτση, 1.2. Δυτική αστική πύλη Αθήνας, συμβολή Ιεράς Οδού Πειραιώς / Κεραμεικός, 1.3. Νότια αστική πύλη Αθήνας, συμβολή Συγγρού- Καλλιρόης 1.4. Η Πλατεία των Τριών Δήμων 1.5. Η ζώνη των σταθμών Λαρίσης Πελοποννήσου και η συρραφή των εκατέρωθεν περιοχών, από τα Πατήσια στον Λόφο του Ιππίου Κολωνού και στην Ακαδημία Πλάτωνος αναφέρονται σε συρραφές του αστικού αστού στους σημαντικότερους κόμβους των δύο μεγάλων Μητροπολιτικών δακτυλίων, που εδράζονται στο υπάρχον δίκτυο Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, το ενισχύουν και το αναβαθμίζουν ριζικά, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζουν νησίδες και ροές πρασίνου, σε συνδυασμό με κινήσεις πεζών και ποδηλάτων : στον Νότιο Μητροπολιτικό Δακτύλιο που θα βελτιώσει τη λειτουργική σύνδεση των Μητροπολιτικών Κέντρων Αθήνας και Πειραιά με τον υπό ανάπλαση Φαληρικό Όρμο, στον Δυτικό Μητροπολιτικό Δακτύλιο που θα ενισχύσει τη σύνδεση του Κέντρου Πόλης Αθήνας / Ομόνοιας με τους μεγάλους νοτιοδυτικούς δήμους Αιγάλεω και Περιστερίου, διατρέχοντας τον Ελαιώνα, καθώς και μια ομάδα δήμων που χωροθετούνται νοτιότερα και βορειότερα της Θηβών. 2. Η εξειδικευμένη μελέτη εφαρμογών των αστικών οικοσυστημάτων καινοτομίας ώστε να ευνοηθούν οι συρραφές του ιστού στις περιοχές εκατέρωθεν του σταθμού Λαρίσης, από τα Πατήσια στον Λόφο του Ιππίου Κολωνού και στην Ακαδημία Πλάτωνος, διευρύνοντας ήδη προγραμματισμένες αστικές παρεμβάσεις προς κόμβους ευρύτερου Μητροπολιτικού ενδιαφέροντος Συγκρότηση του υποβάθρου για την ανάπτυξη μελετών των αστικών οικοσυστημάτων καινοτομίας, όσον αφορά στη δημιουργία των προϋποθέσεων για την ανάπτυξη των συστημάτων καινοτομίας και σύμφωνα με τις στρατηγικές της αξιοποίησης των κενών: Συμβολή στη σύνταξη του θεσμικού πλαισίου για την αξιοποίηση των κενών για τη δημιουργία κοινόχρηστου χώρου και για επιχειρηματικούς επενδυτικούς σκοπούς. Εξειδίκευση του προσδιορισμού των ανταποδοτικών χρήσεων ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά περιοχών ως προς την ταυτότητα, την τοπογραφία, τη στρωματογραφία και τις ανάγκες και τις προθέσεις ανάπτυξης. Προσδιορισμός των αστικών οικοσυστημάτων για τη διαχείριση του κλίματος, της ενέργειας, της πληροφορίας με στόχο τη διαμόρφωση συγκριτικών πλεονεκτημάτων ανά περιοχή που θα ευνοούν την ανάπτυξη γενικότερα και τη βελτίωση του επιπέδου ζωής 2.2. Μελέτη εφαρμογών αστικών συστημάτων καινοτομίας: Επιλογή του συνόλου των εφαρμογών εξυπνότερης πόλης. Χωροθέτηση των εφαρμογών σε συγκεκριμένους τόπους στον αστικό ιστό. Ορισμός διασυνδέσεων εφαρμογών και σχηματισμού οικοσυστήματος καινοτομίας. Ορισμός χρονοδιαγράμματος ανάπτυξης αστικών συστημάτων καινοτομίας. 3. Η στρατηγική επέκταση των εφαρμογών των αστικών συστημάτων καινοτομίας σε περιοχές του αστικού ιστού που αποτελούν μέχρι σήμερα αρνητικό δίκτυο διαδημοτικής συρραφής της πόλης και μπορούν να επιτελεσθούν μεταξύ των Δήμων Νέας Ιωνίας, Φιλοθέης, Ψυχικού, Γαλατσίου και Αθηναίων κατά τη γεωφυσική οριοθέτηση της ανατολικής και δυτικής Αθήνας που υλοποιεί η γραμμική συνέχεια των Λόφων Λυκαβηττού και Τουρκοβουνίων μέχρι το Άλσος Βεϊκου και το Αδριάνειο υδραγωγείο Η στρατηγική διαχείρισης του κοινού χώρου στις παρυφές του αστικού ιστού και η συγκρότηση του υποβάθρου για την ανάπτυξη μελετών των αστικών οικοσυστημάτων καινοτομίας: Ένας γενικός σχεδιασμός στρατηγικών για τη δικτύωση των πολύπλοκων και αλληλοσχετιζόμενων ζητημάτων, που προκύπτουν από φυσικές οριοθετήσεις του αστικού ιστού που διαχωρίζουν περιοχές με μεγάλες διαφορές στις αξίες γης, και που αφορούν στην πολυδιάσπασή του αστικού ιστού σε επιμέρους κέντρα, τη σχέση των εμπλεκομένων φορέων, τη συντονισμένη διαχείριση του αποθέματος εγκαταλελειμμένων/απαξιωμένων κελυφών, την ανάδειξη του ρωμαϊκού υδραγωγείου, την ανάκτηση εγκαταλειμμένων λατομείων, και τη βελτίωση των συνθηκών του δημόσιου χώρου. Σύνταξη προδιαγραφών για δικτυακές/κομβικές επεμβάσεις στις περιοχές εκατέρωθεν της ζώνης των λόφων από τον Λυκαβηττό στα Τουρκοβούνια: Σύνταξη εξειδικευμένων προδιαγραφών και κατευθύνσεων για την υλοποίηση επιλεγμένων δικτυακών και κομβικών επεμβάσεων / πράσινων και αστικών διαδρομών. Οι προδιαγραφές και κατευθύνσεις θα είναι τόσο προς την επίλυση θεσμικών ζητημάτων (φορείς, ιδιοκτησίες κτλ), και την επίλυση πρακτικών ζητημάτων (κυκλοφορίας, μικροκλίματος, πολυπολιτισμικότητας κτλ), όσο και ως προς ζητήματα διαχείρισης του κοινού χώρου ως εργαλείου συρραφής του αστικού ιστού (χρήσεις πολιτισμού, αθλητισμού, αναψυχής κτλ) Μελέτη εφαρμογών αστικών συστημάτων καινοτομίας: Επιλογή του συνόλου των εφαρμογών εξυπνότερης πόλης. Χωροθέτηση των εφαρμογών σε συγκεκριμένους τόπους στον αστικό ιστό. Ορισμός διασυνδέσεων εφαρμογών και σχηματισμού οικοσυστήματος καινοτομίας. Ορισμός χρονοδιαγράμματος ανάπτυξης αστικών συστημάτων καινοτομίας, αντίστοιχο των εφαρμογών που θα επιλεγούν. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

37 2. Σύνοψη των προτάσεων των αστικών παρεμβάσεων και πρόταση περεταίρω επέκτασης και εξειδίκευσης του αντικειμένου της έρευνας Οριοθέτηση των κομβικών σημείων του Δικτύου των Μητροπολιτικών Παρεμβάσεων Γιάννης Πολύζος, αρχιτέκτων πολεοδόμος, καθηγητής ΕΜΠ Λουκάς Τριάντης, αρχιτέκτων πολεοδόμος, MSc LSE, Υ.Δ. ΕΜΠ Περιοχές Παρέμβασης: 1. Δυτική Αστική Πύλη Αθήνας: συμβολή Ιεράς Οδού, Πειραιώς, άξονας Πλαταιών/ Σαλαμίνας προς Ακαδημία Πλάτωνος, Μεγάλου Αρχαιολογικού Περίπατου. 2. Νότια Αστική Πύλη Αθήνας: συμβολή Συγγρού, Καλλιρρόης/ Ελ.Βενιζέλου και Χαμοστέρνας/ Λαγουμιτζή. 3. Αστικές Πύλες Πειραιά: συμβολή Πειραιώς, Ομ.Σκυλίτση, Αλιπέδου, Αγ.Διονυσίου, Ακτή Καλλιμασιώτη. 4. Πλατεία «Τριών Δήμων»: συμβολή Χαμοστέρνας, Θεσσαλονίκης, Π.Τσαλδάρη, Σταθμός Μετρό (Γραμμή 1) «Ταύρος». 5. Συρραφή του ιστού εκατέρωθεν του «Στ.Λαρίσης», από Πατήσια στο Λόφο Ιππίου Κολωνού και Ακαδημία Πλάτωνος. Παναγιώτης Τουρνικιώτης, αρχιτέκτων πολεοδόμος, καθηγητής ΕΜΠ Νέλλη Μάρδα, αρχιτέκτων μηχανικός, αναπληρώτρια καθηγήτρια ΕΜΠ Αριάδνη Βοζάνη, αρχιτέκτων μηχανικός, επίκουρη καθηγήτρια ΕΜΠ Ανάδειξη της Τοπιακής Συνέχειας στη Μητροπολιτική Αθήνα Δημιουργία μεγάλων διαδημοτικών «τοπιακών συρραφών»: Σύνδεση Λυκαβηττού με Αττικό Άλσος/ Τουρκοβούνια, μέσω Λόφου Στρέφη και Πεδίου Άρεως. Ευτύχιος Σαββίδης, προπτυχιακός σπουδαστής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ Τα Κομβικά Σημεία του Δικτύου των Μητροπολιτικών Παρεμβάσεων, συγκροτούνται από Ευρύτερες και Άμεσες Περιοχές Μελέτης. Συνδέονται με τη στρατηγική των Μητροπολιτικών Δακτυλίων και Αστικών Λεωφόρων (Νότιο και Δυτικό Δακτύλιο). Ειδικότερα: 1. Άμεση Περιοχή Μελέτης: αποτελεί τον κατεξοχήν γεωγραφικό χώρο του αρχιτεκτονικού πολεοδομικού διαγωνισμού ιδεών και προσχεδίων (μιας ή δύο φάσεων). Αφορά πρωτίστως δημόσιο κοινόχρηστο χώρο, με τον οποίο συνυπάρχουν και σημαντικά κτίρια- λειτουργίες πολιτιστικού και εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος (πανεπιστημιακοί χώροι, αρχαιολογικοί ιστορικοί χώροι, μουσεία κ.α.). Επίσης αφορά και τα αστικά μέτωπα με τις κυρίαρχες χρήσεις τους. Ζητούνται παρεμβάσεις «γεφύρωσης», «συρραφής», σύνδεσης, ανάδειξης, καθώς και ένταξης στον ευρύτερο αστικό ιστό. Εντός της Άμεσης Περιοχής Μελέτης μπορεί να προβλέπεται και η προκήρυξη περισσότερων του ενός αρχιτεκτονικών πολεοδομικών διαγωνισμών ή η εκπόνηση «ειδικών μελετών». 2. Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης: αποτελεί τον ευρύτερο αστικό ιστό, όπου εντάσσεται η Άμεση Περιοχή Μελέτης και η οποία αναμένεται να «επωφεληθεί» από την παρέμβαση. Ταυτίζεται με τα όρια των Σχεδίων Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ), όπως ορίζονται από το θεσμικό πλαίσιο. Στις Ευρύτερες Περιοχές Μελέτης αναμένονται επιπτώσεις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές από τις προβλεπόμενες παρεμβάσεις. Επιπλέον αναμένεται να εκδηλωθεί ενδιαφέρον και από φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα, αλλά και ιδιωτών. Ενσωματώνουν και περιοχές κοινωνικής ή υποβαθμισμένης κατοικίας προς αναβάθμιση (προσφυγικά Αγ.Σώστη επί της Συγγρού ή η περιοχή των 9 οικοδομικών τετραγώνων μεταξύ Ιεράς Οδού Τεχνόπολης Κων/πόλεως), αλλά και περιοχές με λανθάνον δυναμικό (κενά βιομηχανικά κελύφη εκατέρωθεν του άξονα της Ομ.Σκυλίτση στον Πειραιά). Η Ευρύτερη Περιοχή Μελέτης αποτελεί την χωρική αναφορά ενός Σχεδίου Δράσης, με πιλοτικά και καινοτόμα χαρακτηριστικά. Δυτική Αστική Πύλη Αθήνας: συμβολή Ιεράς Οδού, Πειραιώς, άξονας Πλαταιών/ Σαλαμίνας προς Ακαδημία Πλάτωνος, Μεγάλου Αρχαιολογικού Περίπατου ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

38 Νότια Αστική Πύλη Αθήνας: συμβολή Συγγρού, Καλλιρρόης/ Ελ.Βενιζέλου και Χαμοστέρνας/ Λαγουμιτζή. Πλατεία «Τριών Δήμων»: συμβολή Χαμοστέρνας, Θεσσαλονίκης, Π.Τσαλδάρη, Σταθμός Μετρό (Γραμμή 1) «Ταύρος». Αστικές Πύλες Πειραιά: συμβολή Πειραιώς, Ομ.Σκυλίτση, Αλιπέδου, Αγ.Διονυσίου, Ακτή Καλλιμασιώτη. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

39 Συρραφή του ιστού εκατέρωθεν του «Στ.Λαρίσης», από Πατήσια στο Λόφο Ιππίου Κολωνού και Ακαδημία Πλάτωνος. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

40 Ανάδειξη της Τοπιακής Συνέχειας στη Μητροπολιτική Αθήνα Δημιουργία μεγάλων διαδημοτικών «τοπιακών συρραφών»: Σύνδεση Λυκαβηττού με Αττικό Άλσος/ Τουρκοβούνια, μέσω Λόφου Στρέφη και Πεδίου Άρεως. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

41 2. Σύνοψη των προτάσεων των αστικών παρεμβάσεων και πρόταση περεταίρω επέκτασης και εξειδίκευσης του αντικειμένου της έρευνας 2.1.2: Αστικά Οικοσυστήματα Καινοτομίας URBAN INNOVATION ECOSYSTEMS Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, αρχιτέκτων μηχανικός, Καθηγητής ΕΜΠ Σόνια Μαυρομμάτη, αρχιτέκτων πολεοδόμος, εντεταλμένη Λέκτορας ΕΜΠ Αναστασία Χανή, πολιτικός μηχανικός πολεοδόμος, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ Έλενα Αντωνοπούλου, αρχιτέκτων μηχανικός, ΜΔΕ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ Βασίλης Παπαλεξόπουλος, αρχιτέκτων μηχανικός ΑΠΘ Γιώργος Αδαμόπουλος, σπουδ. Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ Το παρόν κείμενο αποτελεί συνοπτική περιγραφή των αποτελεσμάτων και των προτάσεων που προέκυψαν από τις γενικές θέσεις και τους στόχους που έχουν τεθεί από την ερευνητική ομάδα που ασχολείται με τα Αστικά Οικοσυστήματα Καινοτομίας, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος του ΕΜΠ «Διερεύνηση στρατηγικών για τη δικτύωση των αστικών παρεμβάσεων στο Μητροπολιτικό Κέντρο Αθηνών». Πιο συγκεκριμένα, παρακάτω περιγράφεται ένα σύστημα μεθοδολογίας και αξιολόγησης για την επιλογή και την εφαρμογή συστημάτων έξυπνης και εξυπνότερης πόλης στον αστικό χώρο βάση των γενικών θέσεων και εννοιών στις οποίες προσεγγίσθηκαν και αναλύθηκαν στις προηγούμενες Α και Β φάσεις της έρευνας. Η μεθοδολογία αυτή εφαρμόζεται και ελέγχεται σε συγκεκριμένες αστικές περιοχές της Αθήνας, για τις οποίες προτείνεται και το ανάλογο μοντέλο εφαρμογής. Τέλος, ιδιαίτερη σημασία κατέχει η ανάπτυξη ενός ερευνητικού πλαισίου με στόχο τη δημιουργία, ανάπτυξη και εξέλιξη των Αστικών Οικοσυστημάτων Καινοτομίας (ΑΟΚ), όπως προέκυψε βάση των στρατηγικών στόχων της έρευνας. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

42 Συνοπτικά Προτείνεται η μελέτη ανάπτυξης Αστικού Οικοσυστήματος Καινοτομίας (ΑΟΚ) στον αστικό ιστό του, που ήδη έχει αναλυθεί στη Β Φάση του ερευνητικού προγράμματος «Διερεύνηση στρατηγικών για την δικτύωση αστικών παρεμβάσεων στο μητροπολιτικό κέντρο Αθηνών». Η μελέτη αυτή απαιτείται προκειμένου τα ΑΟΚ να εξελιχθούν δυναμικά στη μητροπολιτική περιοχή του Λεκανοπεδίου, παράγοντας νέες μορφές διαχείρισης του αστικού χώρου, ενισχύοντας στις υπάρχουσες υποδομές και επιταχύνοντας την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Η μελέτη θα ορίσει συνδεδεμένες μεταξύ στις εφαρμογές εξυπνότερης πόλης στις περιοχές: 1. Πατήσια 2. Ιεράς Οδού Ελαιώνα 3. Πειραιώς 4. Λεωφόρου Συγγρού Οι εξειδικευμένες αυτές εφαρμογές θα καλύπτουν στις παρακάτω τομείς στις προσδιορίσθηκαν στη Β φάση, οι οποίοι κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικοί στο αστικό περιβάλλον: Περιβάλλον Αστικός Χώρος Κινητικότητα Κοινότητα Διαβίωση Οικονομία Διακυβέρνηση Προκειμένου να υλοποιηθεί ένα ΑΟΚ, προτείνονται τρεις φάσεις ανάπτυξης στις μελέτης και των πιλοτικών εφαρμογών: Α Φάση: Ορισμός στις πλατφόρμας ανάπτυξης ΑΟΚ: Ορισμός, σε συνεργασία με τον Αναθέτοντα του σχήματος διαχείρισης του ΑΟΚ. Πιο συγκεκριμένα προτείνεται στις Κόμβος Καινοτομίας / Innovation Hub (βλ. κεφάλαιο 3 παρακάτω) που θα περιλαμβάνει: o Κέντρο συντονισμού o Κέντρο Γνώσης / Knowledge Center o Αναφορά σε παρόμοια παραδείγματα διεθνούς εμπειρίας. Β Φάση Μελέτη εφαρμογών ΑΟΚ: Επιλογή του συνόλου των εφαρμογών εξυπνότερης πόλης. Χωροθέτηση των εφαρμογών σε συγκεκριμένες αστικές περιοχές. Ορισμός διασυνδέσεων εφαρμογών και σχηματισμού οικοσυστήματος καινοτομίας. Ορισμός χρονοδιαγράμματος ανάπτυξης ΑΟΚ, αντίστοιχο των εφαρμογών που θα επιλεγούν Γ Φάση Πιλοτικές Εφαρμογές ΑΟΚ: Υπογραμμίζεται ότι η καινοτομία στον αστικό χώρο πρέπει να είναι μικρή (και σε άμεσο χρόνο), κατανεμημένη και διασυνδεδεμένη ώστε να υλοποιείται με ταχύτητα, επιλύοντας προβλήματα σύγχρονης κατοίκησης και διαβίωσης. Επομένως απαιτείται μία καταρχήν ιεράρχηση των εφαρμογών καινοτομίας που θα συμπεριλαμβάνονται σε ένα ΑΟΚ. Έπειτα από τα ερευνητικά αποτελέσματα της Β Φάσης του Προγράμματος, έμφαση θα δοθεί στη ενεργειακή διαχείριση δημόσιων χώρων, στους θύλακες επιχειρηματικότητας ανοικτής παραγωγής (fablabs), στην αστική καλλιέργεια, στην διαχείριση απορριμμάτων, στην κινητικότητα, στην τουριστική ελκυστικότητα, στην διαχείριση και προβολή της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Άμεση ανάπτυξη συγκεκριμένων πιλοτικών εφαρμογών ΑΟΚ στις θεματικές περιοχές: o Δίκτυα περιβαλλοντικών δεδομένων. o Μεγάλα Πολεοδομικά Δεδομένα. o Αστική Καλλιέργεια Διαχείριση Δημόσιου Πράσινου. o Δίκτυα FabLabs δίκτυα Ανοικτής Παραγωγής. o Έξυπνη Κινητικότητα - Διαχείριση Στάθμευσης Μεταφορές. o Περίθαλψη κατ οίκον. o Ψηφιακά Μουσεία Πόλης. o Δυναμική Διαχείριση Δημόσιου Φωτισμού. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

43 Γενική περιγραφή πλαίσιο Ιδιαίτερη σημασία έχει να εξεταστεί το γενικό πλαίσιο και οι συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη ενός Αστικού Οικοσυστήματος Καινοτομίας (ΑΟΚ), σύμφωνα με τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα και παραδείγματα. Η ανάπτυξη των προτάσεων αυτών δεν μπορεί παρά να εντάσσεται στα πλαίσια ενός ευρύτερου προγραμματισμού έρευνας και ανάπτυξης, που συνήθως καλύπτει ένα βάθος δεκαετίας. Ωστόσο η εκκίνηση της δημιουργίας των ΑΟΚ μπορεί να είναι άμεση επιτρέποντας την επίτευξη άμεσων αποτελεσμάτων. Μεταξύ άλλων είναι αναγκαίο να υποστηρίζεται από την διασύνδεση των επί μέρους προτάσεων σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, με την προώθηση μεταφοράς καινοτομίας και την εξοικονόμηση πόρων μέσα από την από κοινού ανάπτυξη εφαρμογών. Προκειμένου, επομένως, η καινοτομία να αναπτυχθεί σε πολλαπλά επίπεδα ενισχύοντας τόσο την εθνική οικονομία, την επιχειρηματική δικτύωση αλλά και μεμονωμένα τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις απαιτείται ο έλεγχος των δυνατοτήτων των υφιστάμενων περιφερειακών συστημάτων καινοτομίας, η προθυμία για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων αυτών και την ανάπτυξη νέων και βέβαια, η πρόσβαση σε ανοιχτά δεδομένα και η ανάπτυξη και χρήση ανοιχτού λογισμικού. Στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «Διερεύνηση στρατηγικών για την δικτύωση αστικών παρεμβάσεων στο μητροπολιτικό κέντρο Αθηνών» και σε άμεση σχέση με τα συμπεράσματά του προτείνεται: Η ανάπτυξη συνδεδεμένων μεταξύ τους εφαρμογών «έξυπνης πόλης», σε τέσσερεις περιοχές (Ελαιώνας, Πατήσια, Πειραιώς και λεωφόρος Συγγρού), που θα σχηματίζουν τοπικό αλλά και υπερτοπικό οικοσύστημα εφαρμοσμένης στον αστικό ιστό καινοτομίας. Τέτοιου είδους καινοτομία απαιτείται να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: να είναι μικρή (και σε άμεσο χρόνο εφαρμογής), κατανεμημένη και διασυνδεδεμένη, καθώς διαπιστώνεται σήμερα μια επανάκαμψη του τοπικού σε επίπεδο παραγωγής, υποστηριζόμενη από ψηφιακές τεχνολογίες σχεδιασμού και παραγωγής. Αναφερόμαστε σε κατανεμημένες στον χώρο δραστηριότητες, συνδεδεμένες μέσω ψηφιακών δικτύων. Η κατανεμημένη παραγωγή (με χρήση ψηφιακής παραγωγής, CNC εργαλειομηχανών, τρισδιάστατης εκτύπωσης) υποστηριζόμενη από παγκόσμια δίκτυα ψηφιακού σχεδιασμού είναι ένα σχήμα που αναδύεται ως ηγεμονεύον με την έννοια ότι δεν είναι ο στατιστικά ισχυρότερος παράγοντας, αλλά αυτός που επηρεάζει αποφασιστικά την εξέλιξη όλων των άλλων. H κατακόρυφη τοπικοποίηση κάθε μικρής μονάδας παραγωγής, που εφαρμόζει την ανοιχτή παραγωγή (open manufacturing) είναι δυνατόν να υποστηριχτεί από την οριζόντια διασύνδεσή των μονάδων με πλατφόρμες ανοιχτού σχεδιασμού (open design). Η παραγωγική πόλη εντάσσει τα δίκτυα αλληλοσυνδεδεμένων μικρών παραγωγών, που είναι δυνατόν να αναφέρονται όχι μόνο στην μεταποίηση αλλά και σε άλλες σχετικά νέες αστικές παραγωγικές δραστηριότητες, όπως είναι η αστική καλλιέργεια. Τα ΑΟΚ που θα αναπτυχθούν αποτελούν τους πυρήνες της παραγωγικής πόλης και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά της καινοτομίας είναι προϋποθέσεις για την ταχύτητα ανάπτυξής τους αλλά και για το εύρος επίδρασής τους στο αστικό περιβάλλον, στην επιχειρηματικότητα και την παραγωγή. Τέλος, απαιτείται ένα σαφώς ορισμένο σχήμα διαχείρισης, όπως αυτό προτείνεται στην Παράγραφο 3, ώστε να επιτευχθεί η ταχύτητα στην υλοποίηση των ΑΟΚ καθώς και η προσεκτική επιλογή περιοχών και τομέων εφαρμογής. Για αυτό το λόγο αναπτύχθηκε μία μεθοδολογία κατηγοριοποίησης των τομέων εφαρμογής τους και αξιολόγησης των διαφορετικών παραμέτρων που απαιτούνται για τη διαχείριση τους. Η επιλογή γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών που αφορούν τον αστικό χώρο και τις ανάγκες των χρηστών ενώ παράλληλα δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για ανάπτυξη της καινοτομίας. Επομένως, οι εφαρμογές «εξυπνότερης πόλης», με την έννοια που έχουν αναπτυχθεί στο αντίστοιχο προηγούμενο κεφάλαιο της έρευνας, αναφέρονται στους τομείς: Περιβάλλον ΤΟΜΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΕΞΥΠΝΟΤΕΡΗΣ ΠΟΛΗΣ Αστικός Χώρος Κινητικότητα Κοινότητα Διαβίωση Οικονομία Διακυβέρνηση Περιβάλλον Κινητικότητα Αστικός Χώρος Κοινότητα Διαβίωση Οικονομία Διακυβέρνηση Για τους τομείς αυτούς έχει δημιουργηθεί μία δυναμική δεξαμενή εφαρμογών και εργαλείων (βλ. Παράρτημα Ι) των οποίων η σωστή επιλογή και εφαρμογή θα οδηγήσουν στην υλοποίηση των διευρυμένων στόχων και προκλήσεων που προκύπτουν από την πολεοδομική ανάλυση των περιοχών ανάπτυξης του ΑΟΚ, όπως προκύπτουν από την Β φάση της παρούσας έρευνας: Περιοχή ενός συνόλου οικοδομικών τετραγώνων στα Πατήσια. Η Ιερά οδός και η ανατολική περιοχή του Ελαιώνα προς την Σπύρου Πάτση Η οδός Πειραιώς. Η λεωφόρος Συγγρού. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

44 Αρχικά, η κάθε περιοχή προσεγγίστηκε βάσει των αρχών του αστικού σχεδιασμού ώστε να αναγνωσθούν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, τα προβλήματα και οι προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει στο μέλλον, μεμονωμένα αλλά και ως τμήμα της πόλης. Οι στόχοι και οι στρατηγικές ανάπτυξης που προκύπτουν από τη διαδικασία αυτή είναι ένα πρόσφορο πεδίο εφαρμογής και ανάπτυξης καινοτόμων συστημάτων. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

45 Κατόπιν πολυκριτηριακής αξιολόγησης των τομέων παρέμβασης και του αποθετηρίου εφαρμογών που δημιουργήθηκε, για κάθε περιοχή προτείνεται η εξειδίκευση έξυπνων εφαρμογών, που ανταποκρίνονται περισσότερο στα προβλήματά της, όπως αναπτύχθηκαν στα προηγούμενα στάδια της έρευνας και συγκεκριμένα: Ένα από τα χαρακτηριστικά της πρότασης είναι ότι πρωτεύουσες εφαρμογές μιας περιοχής, είναι δυνατόν να είναι δευτερεύουσες μιας άλλης, προσβλέποντας αφενός στην οικονομία πόρων έρευνας και αφετέρου στην ανάπτυξη οικολογιών καινοτομίας. Επομένως, αρχικά προτείνεται η ανάπτυξη διαφορετικών εφαρμογών ανά περιοχή που σε δεύτερη φάση διασυνδέονται και επεκτείνονται. Πίνακας 1: Plug-in στον αστικό σχεδιασμό: Εξειδίκευση και ιεράρχηση των εφαρμογών καινοτομίας ανά περιοχή μελέτης. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

46 Σχήμα διαχείρισης και ανάπτυξης των Αστικών Οικοσυστημάτων Καινοτομίας Το σχήμα διαχείρισης και ανάπτυξης των αστικών οικοσυστημάτων καινοτομίας αποτελεί ουσιαστικά έναν Κόμβο Καινοτομίας που περιλαμβάνει: Κέντρο συντονισμού, διαχείρισης και παρακολούθησης της εξέλιξης των επί μέρους ερευνητικών εφαρμογών. Κέντρο γνώσης (ανάπτυξη ψηφιακών εργαλείων και διάχυση της πληροφορίας και της γνώσης). Μεταβαλλόμενο Δίκτυο επί μέρους εφαρμογών, που συνιστά το πραγματικό πεδίο ανάπτυξης των εντοπισμένων εφαρμογών. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

47 Κέντρο Συντονισμού Καινοτομίας Το κέντρο συντονισμού έχει επιτελικό ρόλο και αναλαμβάνει τον γενικό σχεδιασμό των Αστικών Οικοσυστημάτων Καινοτομίας σε συγκεκριμένες περιοχές, εισηγείται στην Περιφέρεια, την οργάνωση και παρακολούθηση των προτάσεων, τον συντονισμό και τη διασύνδεση όλων των εμπλεκομένων φορέων. Ταυτόχρονα, το κέντρο συντονισμού, λαμβάνοντας υπόψη τον πολύπλοκο χαρακτήρα των εφαρμογών καινοτομίας, αναλαμβάνει να αναδείξει ευκαιρίες που προσφέρει αυτός ο τομέας σε επενδυτές και φορείς ανάπτυξης, καθώς και να παρέχει διοικητική αρωγή, όπου αυτή απαιτείται, προκειμένου ο χρόνος υλοποίησης να μειώνεται. Τέλος, αναλαμβάνει να υποδεχτεί την ανάδραση των υλοποιημένων εφαρμογών και να την προωθήσει στα κατάλληλα επίπεδα σχεδιασμού (top down, bottom up). Σχηματικά η λειτουργία του μπορεί να αναπαρασταθεί με τα διαγράμματα: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

48 Κέντρο Γνώσης (Knowledge Center) Το Κέντρο Γνώσης: Αναπτύσσει ψηφιακά εργαλεία σχεδιασμού, συνεργασίας και διαχείρισης της εξυπνότερης πόλης. Λειτουργεί σαν αποθετήριο ψηφιακών εφαρμογών και εργαλείων. Αναλαμβάνει την γενικότερη δικτύωση και την ενημέρωση και διάχυση της πληροφορίας (διοργάνωση διεθνών forum, συνεδρίων) Μεταφέρει τη διεθνή και ευρωπαϊκή εμπειρία, τη σύγκλιση με τα διεθνή πρότυπα και μεριμνά για τη σύναψη των αναγκαίων στρατηγικών συμμαχιών Ενισχύει και δημιουργεί επιχειρηματικές και δημιουργικές θερμοκοιτίδες, επιταχύνοντας την καινοτομία Παρέχει υποστηρικτική δράση, εκπαίδευση και κατάρτιση στους εμπλεκόμενους φορείς Επεξεργάζεται δεδομένα και επιλύει προβλήματα που προκύπτουν κατά την ανάδραση των εφαρμογών Εφαρμόζει το «Τρίγωνο της Γνώσης» (συνέργεια μεταξύ έρευνας, εκπαίδευσης και καινοτομίας) και την ανταλλαγή γνώσης Τα ψηφιακά εργαλεία συγκροτούν ένα ανοικτό σώμα Συλλογικής Νοημοσύνης, που είναι δυνατόν αν πάρει την μορφή βάσης δεδομένων κατά το πρότυπο του HIVE. Διακρίνονται τέσσερεις κατηγορίες ψηφιακών εργαλείων ανάπτυξης της εξυπνότερης πόλης, όπως ήδη έχουν αναπτυχθεί στο προηγούμενο κεφάλαιο και στην παράδοση της Β Φάσης του ερευνητικού προγράμματος: Εργαλεία απεικόνισης / μοντελοποίησης, που αναφέρονται σε: o Ανοικτά πολεοδομικά δεδομένα. o Ανοικτά πολιτιστικά δεδομένα. o Ανοικτά περιβαλλοντικά δεδομένα. Εργαλεία σχεδιασμού δραστηριοτήτων κατανεμημένων στον χώρο o Σχεδιασμός δικτύων FabLabs o Σχεδιασμός κατανεμημένης αστικής καλλιέργειας o Σχεδιασμός δικτύων κοινωνικών hubs o Σχεδιασμός δικτύων χώρων ιατρικής πρόνοιας και περίθαλψης Εργαλεία σχεδιασμού πλατφορμών συλλογικής νοημοσύνης και συν- σχεδιασμού o Εργαλεία συν- σχεδιασμού χωρικών δραστηριοτήτων o Εργαλεία συν-απόφασης για ζητήματα γειτονιάς Εργαλεία διαχείρισης του Δημόσιου Χώρου o Διαχείριση δημόσιου φωτισμού (DLD) o Διαχείριση αστικού πράσινου (e-plants) o Έξυπνη κινητικότητα ΜΜΜ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/

49 Στο προηγούμενο διάγραμμα προτείνονται και διασυνδέσεις μεταξύ των ψηφιακών εργαλείων, για παράδειγμα ο τρόπος απεικόνισης και μοντελοποίησης των περιβαλλοντικών δεδομένων συνδέεται με το εργαλείο σχεδιασμού χώρων αστικού πρασίνου. Εικ1. Παραδείγματα από την χρήση ψηφιακών εργαλείων χωροθέτησης δικτύων FabLabs (βλ. Β φάση) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ - ΑΘΗΝΑ 17/2/