ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ: ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ: ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ «Πρόγραμμα σταθερότητας στην Ελλάδα και στην Ιρλανδία» ΟΝΟΜΑ: ΒΕΝΕΤΙΑ ΕΠΙΘΕΤΟ: ΣΧΙΖΑ ΑΜ: ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. Π.Ε Πετράκης ΕΤΟΣ:

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή. 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 1. Αναφορά σε προηγούμενες εργασίες 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΛΛΑΔΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ 2.1 Κρίση στην Ιρλανδία Κρίση στην Ελλάδα Προγράμματα σταθερότητας,σύγκριση Ελλάδας Ιρλανδίας Τραπεζικό σύστημα Ελλάδα Ιρλανδία Εξαγωγές και ανταγωνιστικότητα Δημοσιονομική πολιτική ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 3. Συμπεράσματα.19 2

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ 4.1 Έντυπη Βιβλιογραφία Διαδικτυακή Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία Στατιστικά δεδομένα. 21 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει τα οικονομικά δρώμενα που έχουν εξελιχθεί στην ιρλανδική και την ελληνική οικονομία κυρίως μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Τα ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν είναι: Πώς εξελίχθηκε η κρίση στην Ελλάδα και πώς στην Ιρλανδια; Ποιά ήταν η κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι εν λόγω οικονομίες με το ξέσπασμα της κρίσης; Ποιοι είναι οι κυρίοι παράγοντες διαφοροποίησης των δύο οικονομιών; Ποια η προοπτική εξόδου τους από τη κρίση; Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά σε κάποιες προηγούμενες εργασίες με προσανατολισμό την εκδήλωση της κρίσης στην Ελλάδα και την Ιρλανδία και στα συμπεράσματα στα οποια κατέληξαν. Στη συνέχεια, αναλύεται η κρίση στις δύο χώρες και γίνεται σύγκριση αυτών γύρω από τρείς θεμελίωδεις άξονες που αποτελούν αρωγούς μείζονος σημασίας στην επεξήγηση της διαφορετικότητας των δύο οικονομιών. Αυτοί είναι: το τραπεζικό σύστημα των δύο χωρών, που δεν φέρει το ίδιο μερίδιο ευθυνών στην τρέχουσα κρίση για την κάθε χώρα. οι εξαγωγές και η ανταγωνιστικότητα που δρούν ως «φάρμακο» που συντελεί στην άμυνα των οικονομιών απέναντι σε μια κρίση και στα περιθώρια λιτότητας που αυτή έχει. η δημοσιονομική πολιτική που αντικατοπτρίζει πόσο βαθιά θα «ριζωθεί» η ύφεση στην κάθε οικονομία. Τέλος, κατόπιν σύνθεσης των παραπάνω στοιχείων διαμορφώνεται μία εικόνα για την έξοδο των οικονομιών από την κρίση και την ανανεομένη πρόσβασή τους στις αγορές και παραθέτονται τα συμπεράσματα και τα τελικά σχόλια της εργασίας. 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Αναφορά σε προηγούμενες εργασίες Έρευνα μεταξύ άλλων έχει πραγματοποιήσει ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, Πάνος Καρβούνης, [3] ο οποίος αναφέρει ότι η ιρλανδική κρίση ήταν προϊόν της φούσκας των ακινήτων. Το ιρλανδικό δημόσιο για να αποφύγει τις αλλεπάλληλες πτωχεύσεις των τραπεζικών ιδρυμάτων και την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, προέβη στη διάσωσή τους με αποτέλεσμα να διογκωθεί το δημοσιονομικό της έλλειμμα σε αντίθεση με την ελληνική περίπτωση του δημοσιονομικού εκτροχιασμού. Επίσης, τονίζει το γεγονός ότι η Ιρλανδία ακολούθησε με αφοσίωση τους όρους του μνημονίου, πραγματοποίησε διαρθρωτικές αλλαγές και έδειξε στη κοινωνία τη σπουδαιότητα εφαρμογής του μνημονίου σε αντίθεση με την Ελλάδα όπου το μνημόνιο δαιμονοποιήθηκε και τα δύο πρώτα χρόνια χαρακτηρίστηκαν από έλλειψη πολιτικής συναίνεσης. Συμπέρασμά του είναι ότι αν και αρχικά η Ελλάδα εφάρμοζε μόνο μερικώς το μνημόνιο, τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει και μπορεί να διδαχθεί από το παράδειγμα της Ιρλανδίας, και να ακολουθήσει τη σωστή πορεία, ώστε να βγεί από την κρίση ακόμα και στις αρχές του Άλλη έρευνα συναντάμε από το Διεθνές χρηματοπιστωτικό ινστιτούτο (IIF) και τον J.Anderson το 2013[14] (ανώτατος διευθυντής στις ευρωπαϊκές υποθέσεις), ο οποίος επίσης συμπεραίνει ότι η Ιρλανδία μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για την Ελλάδα. Η πορεία που θα έχει η Ελλάδα το 2014 αναφέρει ότι θα εξαρτηθεί από την πορεία των κρατικών εσόδων και συνεπώς από το βαθμό επιτυχίας του στόχου για το έλλειμμα που θα διαμορφώσει και τις απαιτήσεις της τρόικας. Η «ενεργοποίηση» της μεγέθυνσης είναι απαραίτητη σε όλη αυτή τη προσπάθεια άμβλυνσης του χρέους. Σε έρευνά του το Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων στα τέλη του 2011 αναφορικά με την κρίση στην Ελλάδα [4], συμπέρανε ότι ο δημόσιος τομέας είναι χρηματοοικονομικά εύθραυστος και το δημοσιονομικό σύστημα έχει μακροχρόνιες αδυναμίες που θα συνεχιστούν ακόμα και με την ακριβή υλοποίηση των απαιτήσεων της τρόικας. Επίσης, αμφισβητεί την αποτελεσματικότητα των πολιτικών του μνημονίου και επισημαίνει ότι είναι αναγκαίο να αλλάξει το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας και να γίνουν δομικές αλλαγές για την επιτυχή 5

6 υλοποίηση των οποίων, απαιτείται χαλάρωση των μέτρων, αύξηση των δημοσίων δαπανών και χρηματοδότηση νέων επενδύσεων. Μία ακόμη έρευνα από τον Γ. Καισάριο στα τέλη του 2011, η οποία είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αν και η Ιρλανδία έχει αρκετά προβλήματα χρειάζεται να κάνει πολύ λιγότερα από ότι η Ελλάδα για να επανέλθει στις αγορές. Θα ανακάμψει αξιοπρόσεκτα ταχύτερα η οικονομία της από ότι της ελληνικής και αυτό γιατί δεν είχε την διογκωμένη δημοσιονομική πολιτική που διατηρούσε για χρόνια η Ελλάδα ακόμα και στην περίοδο της άνθισης, καθώς επίσης επειδή προηγείται σε όρους ανταγωνιστικότητας. [5] 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Κρίση στην Ιρλανδία Η εντυπωσιακή πορεία που εμφάνισε η Ιρλανδία από το 1987 μέχρι τις αρχές της νέας χιλιετίας, η οποία μάλιστα της έδωσε τον τίτλο της κέλτικης τίγρεως, φαίνεται ότι «πέρασε από πολλά κύματα» κυρίως με την είσοδο της ιρλανδικής οικονομίας στη βαθειά ύφεση το 2008.Η κρίση είναι υπεύθυνη για την κατάσταση στην οποία έχει βυθιστεί η χώρα, για πρώτη φορά μετά το τέλος της δεκαετίας του 1980 όταν κλήθηκε να αντιμετωπίσει τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις και τον στασιμοπληθωρισμό. Παρακάτω, βλέπουμε το ρυθμό μεγέθυνσης της ιρλανδικής οικονομίας από το 2000,ο οποίος αν και πέρασε από δύσκολες δοκιμασίες κατά τη διάρκεια ,φαίνεται να έχει αρχίσει να παίρνει έναν καλό δρόμο τα τελευταία δύο χρόνια. [18] Πηγή: Trading economics, Central Statistics Office Ireland, Ireland GDP Annual growth rate Μέσα στη ξέφρενη περίοδο άνθισης που έζησε η Ιρλανδία,δημιουργήθηκε ένα ευνοϊκό κλίμα αποκοίμισης της κοινωνίας με αποτέλεσμα να μην δει το πρόβλημα που ερχόταν με ταχύτητα. Αφετηρία της αντίστροφης μέτρησης αποτέλεσε η κρίση του κλάδου της πληροφορικής και η εμφάνιση νέων διεκδικητών των άμεσων επενδύσεων (κυρίως στο κλάδο της αναπτυσσόμενης τότε πληροφορικής), οι οποίες αποτελούσαν ίσως τον σημαντικότερο παράγοντα μεγέθυνσης της οικονομίας μεταξύ άλλων όπως η δημιουργία ενιαίας αγοράς το 1992 με αποτέλεσμα την απελευθέρωση των κρατικών προμηθειών, οι αυξημένες ροές ευρωπαϊκών πόρων των διαρθρωτικών ταμείων που συντέλεσαν στη κατασκευή νέων υποδομών και στη βελτίωση της εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού και οι συμφωνίες για αυξήσεις των μισθών. 7

8 Η ικανότητα προσέλκυσης μεγάλων πολυεθνικών εταιριών υψηλής τεχνολογίας οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στο κατάλληλο προστατευτικό θεσμικό δίκτυο της χώρας και στη χαμηλή φορολογία που φάνταζε να είναι «φορολογικός παράδεισος» για τις εταιρίες, συγκριτικά με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Το γεγονός που τελικά πυροδότησε την κρίση ήταν η φούσκα ακινήτων που τροφοδοτήθηκε με τη σειρά της από τη συνεχή άνοδο των τιμών των ακινήτων και ο υπέρογκος δανεισμός από την πλευρά των τραπεζών αλλά και των Ιρλανδών. Για τους ιρλανδούς καταναλωτές, η λήψη δανείων της τάξεως ευρώ ήταν σύνηθες φαινόμενο μέχρι την εμφάνιση της κρίσης, ο μισθός των οποίων είχε φθάσει τα 4000 ευρώ μηνιαίως (Γ. Σταθάκης 2010) [7]. Η αλήθεια είναι, ότι δεν εκπλήσσει το γεγονός περί αυξημένης ζήτησης δανειακών κεφαλαίων ως απόρροια μεγάλης αισιοδοξίας σχετικά με την δυνατότητα αποπληρωμής και γενικότερα για το μέλλον, αν σκεφτεί κανείς τη μεγέθυνση που γνώρισε η ιρλανδική οικονομία τα προηγούμενα χρόνια, η οποία συχνά αναφέρεται ως «ιρλανδικό θαύμα». Κατά κύριο λόγο όμως, πηγή της κρίσης, αποτέλεσε το τραπεζικό σύστημα της χώρα, στο οποίο γίνεται αναφορά στη συνέχεια. 2.2 Κρίση στην Ελλάδα Η ελληνική οικονομία από τις αρχές τις προηγούμενης δεκαετίας παρουσίαζε σημαντικό ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης που έφτανε κατά μέσο όρο ετησίως το 3.8%..(Π.Ε Πετράκης 2011) [2] Παρακάτω βλέπουμε το ρυθμό μεγέθυνσης της χώρας από το Η «αντίστροφη μέτρηση» εμφανίζεται αναμενόμενα το [19] Πηγή: Trading economics, Hellenic statistical authority Η κρίση σε αυτό το χρονικό σημείο, έκανε εμφανείς ίσως περισσότερο από ποτέ τις αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας. Αδυναμίες χρόνιες και διαρθρωτικές, που 8

9 αποτυπώθηκαν στο υψηλό χρέος της χώρας και στην εμφάνιση των μεγάλων «δίδυμων» ελλειμμάτων 1 που αποτελούν άσχημο οιωνό αναφορικά με το ρυθμό μεγέθυνσης και κατ επέκταση στην ταχύτητα εξόδου της χώρας από τη κρίση. (Γ.Α Προβόπουλος 2009) [8] Μείζονος σημασίας ρόλο στην εμφάνιση της κρίσης στην Ελλάδα, έπαιξε η ενημέρωση αναφορικά με τα οικονομικά δρώμενα στις ΗΠΑ και στη συνέχεια στην Ευρώπη. Μπορούμε να καταλάβουμε τη σπουδαιότητα αυτής της διάχυσης της πληροφόρησης από τις κινήσεις των ξένων επενδυτών, στο Χρηματιστήριο Αθηνών, οι οποίοι μέσα στο κλίμα αυξημένου κινδύνου που άρχισε να εξαπλώνεται, δηλαδή στις φήμες για την κρίση που θα έπληττε την ελληνική κοινωνία, έσπευσαν να ρευστοποιήσουν τις θέσεις τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ταχύτατη πτώση των τιμών του χρηματιστηρίου. Οι παγκόσμιες εξελίξεις στην αγορά κατοικίας δεν άφησαν ανεπηρέαστη την Ελλάδα, η οποία το 2006 εμφάνισε εντυπωσιακά υψηλά ποσά ιδιωτικών επενδύσεων στον εν λόγω τομέα. Κύριοι λόγοι για την αυξημένη αυτή ζήτηση ήταν : Τα χαμηλά επιτόκια των τραπεζών μέχρι και το 2007 που λειτουργούσαν ενθαρρυντικά στην ανάληψη δανείων. Φορολογικοί. Η επερχόμενη είσοδος του ΦΠΑ σύμφωνα με τον Ν.3427/2005 στις συναλλαγές της αγοράς κατοικιών, είχε ως αποτέλεσμα την «επίσπευση» των συναλλαγών αυτών και μια έντονη αυξητική τάση της οικοδομικής δραστηριότητας, στα έτη πριν την ξέσπασμα της κρίσης. Όπως βλέπουμε το 2006(Ιανουάριος Ιανουάριος 2007) ήταν το έτος με το μεγαλύτερο ποσό αδειών στο σύνολο της χώρας που έφθανε τις άδειες.όμως αυτή η ανοδική πορεία δεν συνεχίστηκε πέραν αυτού του έτους, αναμενόμενο δεδομένης της υπερπροσφοράς, και των επιπτώσεων της κρίσης. 1 Δημοσιονομικό έλλειμμα και έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. 9

10 [20] Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) Ο ρυθμός αύξησης των εσόδων του δημοσίου άρχισε σταδιακά να μειώνονται ως αποτέλεσμα: του Ν.3296/2004 που μείωσε τη φορολογία. Για παράδειγμα, τα προσωπικά κέρδη των επιχειρήσεων που φορολογούνταν με 25% το 2004 έφτασαν να φορολογούνται με 20% το της μείωσης των φοροεισπρακτικών ελέγχων από το Σώμα Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος και την Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων του υπουργείου οικονομικών ως απόρροια της πολιτικής των «περαιώσεων» κατά τη διάρκεια των ετών Έτσι, άρχισε να διογκώνεται το ταμειακό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης, οπότε και οι δανειακές ανάγκες της χώρας. Μάλιστα το 2007, φαίνεται το έλλειμμα να ήταν μεγαλύτερο και από αυτό του έτους των Ολυμπιακών Αγώνων. (Π.Ε Πετράκης 2011) [2] του υψηλού κόστους δανεισμού της χώρας με την εμφάνιση της κρίσης. Έτσι λοιπόν, το δημόσιο χρέος άρχισε να αυξάνεται όλο και περισσότερο, ενώ τα έσοδα από τον τουρισμό, οι δημόσιες επενδύσεις και η ζήτηση των εξαγωγών άρχισαν να μειώνονται 2.3 Προγράμματα σταθερότητας,σύγκριση Ελλάδας Ιρλανδίας Τα προγράμματα σταθερότητας επιτηρούν και συντονίζουν τις δημοσιονομικές πολιτικές των χωρών της ευρωζώνης ώστε να διασφαλίζεται η αυστηρότερη δημοσιονομική πειθαρχία. Η κατάρτισή τους πραγματοποιείται κάθε χρόνο στο 10

11 πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης και υποβάλλονται κάθε Απρίλιο πριν την έγκριση των εθνικών προϋπολογισμών του επόμενου έτους από τις κυβερνήσεις. Αποτελούν θεμέλιο λίθο ωφέλιμων συζητήσεων για τη δημοσιονομική πολιτική (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2012). [13] Η ένταξη της ελληνικής οικονομίας στο πρόγραμμα σταθερότητας πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2010, ενώ της Ιρλανδίας τον Νοέμβριο του [9] Και οι δύο ευρωπαϊκές χώρες ήρθαν αντιμέτωπες με υψηλά ελλείμματα και με αντιλήψεις περί υψηλού κινδύνου ο οποίος αναμενόμενα αυξάνει τα επιτόκια (S.Karlsson 2010). [15] [21] Πηγή: IMF, Financial sector Assessment Program European Union, March 2013 Επίσης, όπως βλέπουμε στο παραπάνω διάγραμμα, η Ελλάδα και η Ιρλανδία έχουν τους υψηλότερους δείκτες μη εξυπηρετούμενων δανείων, το 2012, γεγονός που περιμέναμε λαμβάνοντας υπόψη, πόσο έχουν πληγεί από την τρέχοντα οικονομικά γεγονότα. Όμως, πέρα από αυτές τις ομοιότητες που παρουσιάζουν οι δύο χώρες, από οικονομική σκοπιά είναι τελείως διαφορετικές, γεγονός που έγινε αναμφίβολα αντιληπτό με το ξέσπασμα της κρίσης και συγκεκριμένα με την «άφιξη» των προγραμμάτων προσαρμογής μέσα στο πλαίσιο αντιμετώπισης της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους. Ο ρυθμός δημοσιονομικής προσαρμογής στην Ελλάδα είναι οπωσδήποτε πιο έντονος από αυτόν της Ιρλανδίας. (J.Anderson 2013). [14] 11

12 2.3.1 Τραπεζικό Σύστημα Ιρλανδία- Ελλάδα Η άνοδος των τιμών των ακινήτων στην Ιρλανδία περνούσε θετικά μηνύματα στους καταναλωτές και στις τράπεζες με αποτέλεσμα τον συνεχή δανεισμό των ιρλανδών από τις τράπεζες και τον δανεισμό αυτών από τη διεθνή αγορά με ευνοϊκά επιτόκια. «Ήταν τα χρόνια των φθηνών δανεικών. Τα επιτόκια έπεσαν. Οι τράπεζες έχασαν τα λογικά τους. Η χώρα έχασε τα λογικά της» αναφέρει ο ιρλανδός Ντέιβιντ Μακ Ουίλιαμς. Ο φθηνός δανεισμός τοποθετούνταν σε υψηλό ποσοστό στην κτηματαγορά. Η αυξανόμενη ζήτηση ακινήτων που στηρίζονταν κατά κόρον σε δανειακά κεφάλαια «φούσκωνε» τις τιμές τους, οι οποίες υποχώρησαν δραματικά μόλις κόπηκαν τα δανεικά με το ξέσπασμα της κρίσης (Π. Μανδραβέλης 2011) [6] Στην παγίδα των στεγαστικών δανείων είχαν πέσει και οι ΗΠΑ με τη διαφορά ότι τιτλοποιούσαν δάνεια τα οποία πουλούσαν σε άλλες χώρες και μόλυναν με τοξικούς τίτλους την παγκόσμια οικονομία. Οι ιρλανδικές τράπεζες αν και δεν ακολούθησαν αυτή την πρακτική,βρέθηκαν το 2008 με τοξικούς τίτλους, οι οποίοι δεν μπορούσαν να επιστρέψουν την υποσχόμενη αξία, με αποτέλεσμα την αδυναμία αποπληρωμής των ληφθέντων δανείων. Το κράτος στη προσπάθειά του να αποφύγει τον τραπεζικό πανικό και την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος εγγυήθηκε για τις καταθέσεις και κρατικοποίησε τις τράπεζες. Άρχισε να αποπληρώνει τα δάνεια που δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν μέχρι πρότινος οι τράπεζες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, τα μεγέθη των οποίων ήταν εντυπωσιακά υψηλά. Με αυτό τον τρόπο «καθάριζε» τα μολυσμένα χαρτοφυλάκια από τα προβληματικά δάνεια (Γ. Σταθάκης 2010). [7] Στην Ελλάδα από την άλλη πλευρά, το τραπεζικό σύστημα δεν ακολούθησε την τάση των στεγαστικών δανείων που είχε αφετηρία της τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έτσι, κατάφερε να μην εκτεθεί σχεδόν καθόλου στα «τοξικά» προϊόντα, όπως πολλά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παγκοσμίως. Η μορφή των απαιτήσεων του ενεργητικού των τραπεζών της Ελλάδας ήταν διαφορετική από εκείνη των ιρλανδικών τραπεζών. Οι υψηλές αποδόσεις που υπόσχονταν τα προϊόντα της αμερικανικής στεγαστικής αγοράς δεν προσέλκυσαν τις ελληνικές τράπεζες, οι οποίες ήταν αποδέκτες υψηλών αποδόσεων από την επεκτατική δραστηριότητά τους στα Βαλκάνια και γενικότερα 12

13 στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Αυτή η πολιτική απέδωσε καρπούς σε σημείο που έγιναν συγκρίσιμες με μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες, όπως Αυστριακές και Ιταλικές. Παράλληλα, πολλοί ξένοι επενδυτές είδαν την αναπτυξιακές προοπτικές των ελληνικών τραπεζών και έγιναν μέτοχοι σε αυτές. Εκ πρώτης όψεως φαινόταν ότι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα δεν θα αντιμετώπιζε κάποιο σοβαρό πρόβλημα στην κρίση, όμως κάτι τέτοιο δε συνέβη διότι η παγκόσμια σκηνή είχε άλλη άποψη διατηρώντας επιφυλακτικότητα ως απόρροια της ασύμμετρης πληροφόρησης. Η γενική αβεβαιότητα που επικρατούσε αποτυπώθηκε : στην άνοδο του κόστους δανεισμού στη διατραπεζική αγορά. στο κλίμα «φόβου» στα χρηματιστήρια, που έιχε ως επακόλουθο τη μείωση της αξίας του μετοχικού κεφαλαίου των τραπεζών. στο κλίμα «φόβου» στην κοινωνία που οδήγησε πολλούς καταθέτες στην μεταφορά των κεφαλαίων τους σε άλλες χώρες εκτός Ελλάδας ή σε τράπεζες του δημοσίου που θεωρούνταν ασφαλέστερη επιλογή σε σύγκριση με τις ιδιωτικές. Η ελληνική κυβέρνηση στο πλαίσιο αποκατάστασης της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα: αύξησε το όριο εγγύησης των καταθέσεων ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα σενάρια «τραπεζικού πανικού». έγινε εγγυητής των ελληνικών τραπεζών ώστε να δανείζονται στην διατραπεζική αγορά με επιτόκιο όμοιο του ελληνικού κράτους. έγινε προνομιούχος μέτοχος, βελτιώνοντας έτσι τους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζικών ιδρυμάτων, αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο και τη πιθανότητα επιβίωσής τους (Π.Ε Πετράκης 2010). [1] 13

14 2.3.2 Εξαγωγές και ανταγωνιστικότητα Υψίστης σημασίας ζήτημα για την κατανόηση της πορείας των δύο οικονομιών στη κρίση είναι οι εξαγωγικές τους επιδόσεις. Η ελληνική οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εγχώρια ζήτηση. (Π.Ε Πετράκης 2011) [2]. Ο βαθμός εξωστρέφειάς της είναι περιορισμένος, αφού η εγχώρια προστιθέμενη αξία των εξαγωγών της για τη περίοδο αποτελεί κατά μέσο όρο μόνο το 15% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της. Ποσοστό αρκετά μικρότερο από αυτό της Ιρλανδίας που φτάνει περίπου το 55% (J.Anderson 2013) [14]. Επακόλουθα αυτού του χαρακτηριστικού της ελληνικής οικονομίας ήταν: Ένας μηχανισμός «αντίστασης» στις εξωτερικές εξελίξεις, δηλαδή η χαμηλή επίδρασή τους στην ελληνική οικονομία. Συνεπώς, η αργή εκδήλωση της κρίσης που έγινε τους τρείς τελευταίους μήνες του 2008, που όμως έγινε περισσότερο αντιληπτή στην κοινωνία το Προβλήματα στην εγχώρια ζήτηση, με την αύξηση της φορολογίας και τη μείωση των δημοσίων δαπανών, πρακτική που υλοποιήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση δεδομένης της κατάστασης στα δημόσια οικονομικά, καθώς επίσης οι περικοπές στους μισθούς, οι οποίες ήταν ίσες αν όχι υψηλότερες στο δημόσιο τομέα από ότι στον ιδιωτικό σε αντίθεση δε, με την Ιρλανδία, εξαιτίας των συμφωνιών του δημοσίου με τα συνδικάτα πριν την εφαρμογή του προγράμματος σταθερότητας(π.ε Πετράκης 2011 [2], J.Anderson 2013) [14]. Κατά την τριετία , έγιναν αξιοσημείωτες προσπάθειες με προσανατολισμό την αναζωογόνηση της ανταγωνιστικότητας στην Ελλάδα. Εντούτοις, τα αποτελέσματα δεν είναι ενθαρρυντικά, αφού η αύξηση των εξαγωγών ήταν μόλις 1%. Ποιές είναι λοιπόν οι αντίρροπες δυνάμεις που περιορίζουν τις εξαγωγές; Η μείωση των εισπράξεων από τον τουρισμό. 14

15 Η παγκόσμια αποστροφή στον ελληνικό κίνδυνο, η οποία αποτυπώνεται στη δυσκολία χορήγησης πίστωσης, την επιμονή δηλαδή των εμπορικών εταίρων για πληρωμές σε μετρητά. Το γεγονός που έχει πλήξει σημαντικά το εμπόριο, που αποτελεί δομικό τομέα της ελληνικής οικονομίας. (Π.Ε Πετράκης 2011[2], J.Anderson 2013) [14]. Στην αντίπερα όχθη συναντάμε την Ιρλανδία, στην οποία από τις αρχές του 2000, οι μισθοί, οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων και οι τιμές καταναλωτή αυξήθηκαν σε υψηλότερα επίπεδα από αυτά ομοίων οικονομιών της ευρωζώνης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια σταθερή διάβρωση της ανταγωνιστικής της θέσης, η οποία όμως έπαψε να υφίσταται από τα μέσα του Η Ιρλανδία από εκείνο το χρονικό σημείο άρχισε σταδιακά να βελτιώνεται. (Ireland Stability Programme Update April 2011). [16] Μάλιστα την τριετία , κατάφερε να αυξήσει τις εξαγωγές της κατά 5%. Αρωγοί σε αυτή τη προσπάθεια ήταν: Οι σημαντικές εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων (J.Anderson 2013) [14]. Όπως δήλωσε ο υπουργός Απασχόλησης της Ιρλανδίας Richard Bruton οι επενδυτές παγκοσμίως άρχισαν να εμπιστεύονται και πάλι την χώρα η οποία, εξακολουθεί να αποτελεί πόλο έλξης πληθώρας τεχνολογικών επενδύσεων. Ωστόσο, συνέχισε λέγοντας ότι οι θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν από την κυβερνητική υπηρεσία που ασχολείται με την προσέλκυση ξένων επενδύσεων στη χώρα γνωστή ως «Αρχή Βιομηχανικής Ανάπτυξης», μειώθηκαν από τις θέσεις στις το ( capital.gr) [10] Επίσης, ο οικονομολόγος της Capital Merrion στο Δουβλίνο,Alan McQuaid αναφέρει «Η διαφορά ανάμεσα στην Ιρλανδία και άλλες χώρες είναι ότι έχουμε ένα ζωντανό τομέα εξαγωγών». (D.Doyle 2012).[17] Η εξάρτησή της από την αγορά των ΗΠΑ, που είναι ένας από τους μεγαλύτερους εμπορικούς της εταίρους που παρουσιάζει ισχυρή ανάκαμψη, ο οποίος επωφελήθηκε από τη πτώση της συναλλαγματικής ισοτιμίας (9% ευρώ με δολάριο το 2011), προτιμώντας να εισάγει ιρλανδικά προϊόντα που ήταν πλέον πιο φθηνά (J.Anderson 2013 [14], D.Doyle 2012).[17] 15

16 Παρακάτω βλέπουμε τις εξαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών των δύο χωρών σε σταθερές τιμές του 2005, συμπεριλαμβανομένων των προβλέψεων για το από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. [22] Πηγή: AMECO Exports of goods and services.at constant prices (OXGS).National currency ECU/EUR Δημοσιονομική πολιτική Η ελληνική οικονομία ήταν ήδη «εξαντλημένη» από την επεκτατική δημοσιονομική πολιτική που ακολουθούσε πριν το (Π.Ε Πετράκης 2011) [2] Η μεγέθυνση που εμφάνισε χρηματοδοτήθηκε κυρίως μέσω δανεισμού, ενώ παράλληλα το χρέος της ήταν σε υψηλά επίπεδα. Όπως βλέπουμε στο γράφημα που ακολουθεί, το ελληνικό δημόσιο χρέος αυξανόταν όλο και περισσότερο με τη πάροδο του χρόνου και ήταν μακράν μεγαλύτερο από αυτό της Ιρλανδίας, το οποίο ήταν σε χαμηλά επίπεδα μέχρι το 2008, όπου και άρχισε να αυξάνεται. Αυτό σημαίνει ότι η Ιρλανδία είχε περιθώριο να απορροφήσει τους κραδασμούς τους ύφεσης χωρίς το χρέος της να πάρει δραματικές διαστάσεις εν αντιθέσει με την Ελλάδα. 16

17 [23] Πηγή: AMECO Gross Public Debt Based on ESA95. Gross public debt (UDGG) Στο επόμενο γράφημα βλέπουμε τον δανεισμό των δύο χωρών. Η Ελλάδα από το 2000 δανείζονταν μονίμως υψηλά ποσά με αποκορύφωμα το έτος 2009, ενώ η Ιρλανδία δε δανείζονταν μέχρι την κρίση. [24] Πηγή: IMF Data and Statistics. World economic outlook April 2013, Greece Ireland General Government net lending/ borrowing. National currency Η κακή δημοσιονομική πολιτική της Ελλάδας έχει σημαντικό μερίδιο ευθύνης για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα. Αντίστοιχα, για την Ιρλανδία ευθύνεται το τραπεζικό σύστημα. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας Γ. Καισάριος «Το πρόβλημα στην Ιρλανδία δεν ήταν το μεγάλο σπάταλο και αναποτελεσματικό κράτος όπως στην Ελλάδα. Το πρόβλημα στην Ιρλανδία ήταν καθαρά τραπεζικό» ( Γ. Καισάριος 2011) [5]. 17

18 Τα ελλείμματα της Ελλάδας είναι διαρθρωτικά και έχουν προκύψει από μακροχρόνια πολιτική δανεισμού, ενώ της Ιρλανδίας προέκυψαν «πρόσφατα», στο πλαίσιο διάσωσης των τραπεζών. (J.Anderson 2013) [14] Αυτό σημαίνει ότι οι συνθήκες εξόδου από την κρίση είναι ευνοϊκότερες στην Ιρλανδία από ότι στην Ελλάδα. Ήδη έχει διαδοθεί η πεποίθηση ότι η Ιρλανδία θα βγεί από το πρόγραμμα αρωγής το 2013, σε αντίθεση με την Ελλάδα που έχει ακόμα πολύ δρόμο μπροστά της. Συγκεκριμένα, το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Δημόσιων Οικονομικών της Ιρλανδίας τον Απρίλιο του 2013 πρόβλεψε ότι αυτό είναι το τελευταίο έτος που θα μείνει η χώρα στο πρόγραμμα διάσωσης,ενώ παράλληλα θα αποκτήσει ανανεωμένη πρόσβαση στις αγορές στο τέλος του έτους. Την ίδια αισιόδοξη κατεύθυνση ακολούθησαν και οι δηλώσεις του υπουργού οικονομικών Michael Noonan.(capital.gr) [12], [11], [9] 18

19 3. Συμπεράσματα ΚEΦΑΛΑΙΟ 3 Σε αυτό το σημείο είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε δυσμενέστερη θέση από αυτήν της Ιρλανδίας. Αν και τραπεζικό σύστημα της Ελλάδας δεν «έπεσε στην παγίδα της στεγαστικής πίστης» ή τουλάχιστον όχι στον εκτεταμένο βαθμό των υπολοίπων χωρών, εντούτοις επηρεάστηκε από αυτό, διαπιστώνοντας έτσι για μια ακόμα φορά, ότι η κρίση είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που δεν μπορεί να «απομονωθεί» μέσα σε στενά όρια. Ο βαθμός εξωστρέφειας των δύο χωρών καθόρισε εν μέρει την αναπτυξιακή τους πορεία και τον βαθμό οχύρωσης τους απέναντι στην κρίση και κατ επέκταση καθόρισε την ταχύτητα με την οποία θα φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα που είναι σε αυτή τη φάση η δυνατότητα αυτόνομης χρηματοδότησης των αναγκών τους. Η υπερβολική επεκτατική δημοσιονομική πολιτική της Ελλάδας «την γύρισε πολλά βήματα πίσω» στην τρέχουσα κρίση από αυτά που θα μπορούσε να είχε επιτύχει με μια ορθότερη πολιτική, με αποτέλεσμα την συνεχή λήψη οδυνηρών μέτρων για την ελληνική κοινωνία, σε αντίθεση με την ιρλανδική στην οποία θα αμβλυνθούν, μετά την απεξάρτησή της από τα προγράμματα αρωγής με το πέρας του Ο υψηλός δανεισμός ναι μεν έκανε πλουσιότερους τους Έλληνες, αλλά δεν συμβάδιζε με ικανούς ρυθμούς μεγέθυνσης που θα απορροφούσαν τα κόστη δανεισμού. Ως εκ τούτου, η ελληνική οικονομία έχει ακόμα αρκετό δρόμο μπροστά της μέχρι να ορθοποδήσει μόνη της, σε αντίθεση δε, με την Ιρλανδία που υπήρξε πιο «δυνατή» όλη αυτή την δεκαετία, γεγονός που κατέστη σαφέστερο από ποτέ με το ξέσπασμα της κρίσης. 19

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4.Πηγές 4.1 Έντυπη Βιβλιογραφία [1] Π.Ε Πετράκης (2010), Τραπεζική και η κρίση του 2008, Quaestor [2] Π.Ε Πετράκης (2011) Η Ελληνική Οικονομία και η Κρίση: Προκλήσεις και Προοπτικές, Quaestor 4.2 Διαδικτυακή Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία [3] [4] [5] [6] [7] [8] D=244&List_ID=b2e9402e-db f09-e1b26a1c6f1b [9] [10] [11] [12] [13] Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία [14] C0QFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.iif.com%2Fdownload.php%3Fid%3D1xbqgy h4spw%3d&ei=jtkkuzbxo8oao5o9gpgp&usg=afqjcne6znfzo- 2AURHiFtLxyarAAzjaFg&bvm=bv ,d.ZWU 20

21 [15] Greece-very-different-financial-meltdowns [16] [17] Στατιστικά δεδομένα [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] &ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=44&pr1.y=9&c=174 %2C178&s=GGXCNL%2CGGXCNL_NGDP&grp=0&a=#cs1 21