BEST. Palazz Santa Marija, Pjazza tal-knisja, Mqabba, Malta Tel:

Transcript

1

2 Messa tal-president Sena ta Óidma...5 Messa mis-sindku Id f Id g al Imqabba A jar...7 Minn Fomm il-kappillan Il-Festa u d-dokumenti tas-sinodu...9 Jikteb is-segretarju Il-Festa Mag na...11 Appell mill-kaxxier Niççelebraw Flimkien...13 Messa mis-surmast Ng ollu Isem il-banda...15 Jikteb id-direttur Spiritwali Valuri Nsara...17 Rapport mill-g aqda Armar Frott id-dedikazzjoni...19 Apprezzament...21 Antifona f Ìie Marija Mtellg a s-sema...25 Il-Kappella ta Santa Katarina ta Lixandra fl-imqabba...29 Xi Tifkiriet minn ta Çensu Psaila...37 Santa Marija l-ifjen Ìawhra...41 Il-Knisja Parrokkjali ta Santa Marija ta l-imqabba mωejna bl-isba armar fl-okkaωjoni tal-festa ewlenija tar-ra al...42 Ma Tintesa Qatt dis-sena G aqda tan-nar Santa Marija...47 Programm Festi Esterni f Ìie Santa Marija Funzjonijiet fil-knisja...53 Óidmet il-banda Re Ìor V...55 Santa Marija l-meravilja ta l-im abba ta Alla...59 Il-Pedestall ta l-inkurunazzjoni...63 Messa mill-ferg a Nisa...67 Santa Marija Patruna u l-eqdes Omm...69 Messa mid-direttur tal-kaωin Il-KaΩin Hu Darna...71 Il-Warda tal-madonna...73 Sezzjoni Ûg aωag : Il-Fjur tas-soçjetà...75 Innijiet Popolari u Solenni lil Marija Assunta fl-imqabba...81 Il-Festa ta l-assunta...85 L-Isem ta Marija...85 L-Arlu ar Mikielan Sapiano ( )...87 Programm Strumentali mill-banda Re Ìor V...91 Fr. Joseph Ghigo S.J. ( )...93 Tifkiriet ta Leli Borg...95 Attivitajiet Soçjali u Kulturali...99 Ìita mas-soçjetà Tag na: Is-Se er tal-foresta s-sewda Il-Plançier Artistiku Messa mill-kamra tan-nar Programm tan-nar Tag lim fuq il-kobor tal-madonna F G aqda ma Santa Marija Kwadru ta l-inkurunazzjoni ta l-assunta fil-kappella ta San Anton Abbati fil-mosta Santa Marija tal-ólas Dawk l-imberkin ta Laqmijiet fl-imqabba Ite Ad Joseph Qala G awdex Minn Fejn Se Jg addi l-març Tumas Mangion ( ) Rendikont Drittijiet Riservati Soçjetà Santa Marija, Mqabba Palazz Santa Marija, Pjazza tal-knisja, Mqabba, Malta Tel: info@santamarija.com Bord Editorjali Carmel Briffa Carmel Ellul Alfred Galea Antoine Sciberras Elvin Sciberras Chris Spiteri Artikolisti Carmel Zahra Emanuel Galea Fr. Joe Bartolo Carmel Ellul Carmel Briffa Mro. David Agius Patri Joe Zahra OP Stefano Farrugia Joseph Farrugia Giovanni Farrugia Patrick Mallia Mario Camilleri Joe Chetcuti Fr. Nazzareno Tonna ÌuΩè Cardona Fran iska Ghigo Benjamin Camilleri Chev. Dr. Carmel Bianchi Nicholas Baldacchino Francis Galea Dr. Charles Sciberras Joseph Camilleri Joseph Mizzi Carmen Lia Mario Fenech Proof Reading Elvin Sciberras Ritratti tal-qoxra Quddiem L-Istatwa Titulari ta Santa Marija Wara Il-Gran Final ewwa l-port il-kbir fit-tieni edizzjoni tal-festival tan-nar ta Malta 2004 Xog ol l-g aqda tan-nar Santa Marija, Mqabba Design, Separations & Printing BEST Ûurrieq Road, Qrendi Tel: Fax:

3 Presidenti Onorarji Onor. Dr Louis Galea B.A., LL.D., M.P., Sur Joseph Farrugia President Viçi-President Carmel Zahra Antoine Sciberras Dip. M. ACIM, Cert. CIB, CeFA Segretarju Viçi-Segretarju Carmel Ellul Michael Ghigo Kaxxier Assistent Kaxxier Carmel Briffa Carlo Sciberras Delegat Band/PRO Delegati g all-armar Chris Spiteri Grezzju Farrugia, Mario Camilleri Direttur tal-kaωin Delegat tal-plançier Anthony Ellul Benny Camilleri Konsulent Legali Direttur Spiritwali Dr Marse Ann Farrugia Patri Joe Zahra OP Dip. CAN.L.,LL.D. Surmast Direttur tal-banda Assistent Surmast Mro. David Agius Mro. Michael Pulis A.Mus. V.C.M.(Hons.), L.C.M. Kummissjoni g all-banda Chris Spiteri, Nicholas Baldacchino, Alfred Galea, Adrian Zahra RappreΩentant fl-g aqda Delegat tan-nar ReviΩuri KaΩini tal-baned Maltin Carmel Ellul Vince Attard Carmel Briffa Elvin Sciberras

4 Messa G eωieω Partitarji u Soçi, Sena tg addi malajr u xi kultant lanqas nindunaw li Ω-Ωmien ikun arab bina. Madankollu ma nistg ux ng idu li g adda Ω-Ωmien u m g amilna xejn. G as-soçjetà tag na kienet sena impenjattiva afna. Wara s-suççess kbir li kellna fil-festa ta Santa Marija s-sena l- o ra, kellna l-elezzjoni g al atra ta Kumitat did. Nie u l-okkaωjoni biex nirringrazzja lil dawk il-persuni li g al darb o ra urew fiduçja fija u ele ewni fil-kumitat il- did. Grazzi wkoll lil s abi tal-kumitat li atruni g al darb o ra president tas-soçjetà. G alkemm g andna membri odda li adu post o rajn fi dan il-kumitat, dan bl-ebda mod ma jfisser li dawk il-persuni li ma jiffurmawx aktar parti mill-kumitat tag na m g amlux l- isforzi tag hom g all- id tas-soçjetà. Kul add kien ji bed abel wie ed, g alkemm nifhem li mhux dejjem tista tog ob lil kul add bl-istess mod. Minn hawn nixtieq nawgura lil dawn il-persuni aktar idma b riωq is- tal-president Soçjetà, filwaqt li nifra lill-membri l- odda fil-kariga tag hom. Din is-sena er ajna tajna spinta fuq il-plançier, ta t id-direzzjoni ta Benny Camilleri. Bi sforzi kbar u b tant sagrifiççji, Benny iddedika inijiet twal ta xog ol fuq dan ilpro ett li Ωgur se jkun ta attrazzjoni fil-festa ta din is-sena, anke jekk mhux se jkun lest minn kollox. G al din is-sena se jkollna diversi sorpriωi; kemm fl-armar, banda u anke log ob tan-nar. F dak li g andu x jaqsam ma l-armar, din l-g aqda lestiet minn kollox sett ta trofini odda li wkoll se jkunu ta attrazzjoni fil-pjazza tal-knisja. Il- idma fuq dan is-sett saret ta t id-direzzjoni ta Mario Camilleri u Michael Ghigo. Messa li nixtieq inwassal minn din il-pa na hu sabiex ma nag tux kaω x jag mel addie or fil-festa tieg u. M g andna qatt nirrepetu l- iωbalji ta addiehor fil-festa tag na. Irridu niftakru li l-festa tag na hija reli juωa u g aldaqstant g andna nirrispettaw ir-rakkomandazzjonijiet Is-Sur Jim Bates (veteran tal-gwerra li kien involut fil-konvoj ta Santa Marija) jidher jirçievi rikonoxximent mis-sur Carmel Zahra. Fir-ritratt jidher ukoll is-sur Gardner Bell f isem missieru (ukoll veteran tal-gwerra). is-sur Carmel Zahra Sena ta Óidma li jag tuna l-awtoritajiet tal-knisja. B dan il-mod inkunu qed nag tu eωempju u n ossuna aktar sodisfatti ta g emilna. Ma rridux ukoll ninsew nattendu g all-funzjonijiet li jsiru ewwa l-knisja fil- ranet tal-festa, b mod speçjali l-quddiesa konçelebrata u solenni ta nhar ilfesta. Hawnhekk, ta min jg id li g all-ewwel darba fil-festa tag na se jkollna s-sehem tad-direttur spiritwali l- did, Patri Joseph Zahra O.P. Minn hawn nifra lu g all-kariga dida fi dan is-soçjetà tag na. Qabel nag laq il-messa tieg i, irrid insellem lill-kappillan Dun Joe Bartolo u f isem is-soçjetà nirringrazzjah g ax-xog ol li wettaq fil-parroçça tag na, b mod speçjali fix-xog ol ta restawr fil-knisja tag na. Nawguralu kull suççess fil- idma dida tieg u fil-parroçça ta Stella Maris. Fl-istess in nag ti mer ba lill-kappillan il- did, Dun Nazzareno Caruana u nawguralu kull suççess fil-parroçça tag na. Ma rridx ninsa wkoll milli nsellem lil Albert Mangion, li g al diversi snin serva b ala Superjur fil-qasam tal- MUSEUM tas-subien fir-ra al tag na, u li issa qieg ed jokkupa din il-kariga fil-qasam ta Óal Tarxien. Nirringrazzjah u nawguralu suççess fil- idma tieg u f dan il-qasam. B alma nawgura kull suççess lil Joseph Vidal, li n atar Superjur did fil-qasam tal-museum tas-subien minflok Albert Mangion. Nag laq billi nsellmilkom u f isem s abi tal-kumitat, nixtieq ilfesta t-tajba lill-imqabbin kollha, b mod speçjali lill-partitarji, soçi, u benefatturi kollha. Viva Ommna Marija Mtellg a s-sema. Festa

5 Messa mis-sindku G eωieω, Illum fl-imqabba g andna madwar 3,100 abitant, li l-parti l-kbira minnhom huma familji li baqg u jabitaw hawnhekk minn enerazzjoni g al o ra. Biss, ir-ra al tag na qed jattira familji odda b mod speçjali familji Ωg aωag li jiddeçiedu li jitilqu mill-belt jew ra al li jkunu twieldu u trabbew fih u ji u jibnu familja hawnhekk. Dan huwa fatt poωittiv g ax minbarra li l-komunità tag na tkompli tikber, jg in ukoll biex naqsmu kulturi differenti bejnietna. G alina li tradizzjonalment ng ixu l- kultura ta ra al g andna naraw li dawn il-familji odda j ossuhom komdi mag na. PerswaΩ li l- kwalitajiet tajba li a na Is-Sur Noel Galea jidher jirçievi kwadru ta Santa Marija. ng oωωu, b as-solidarjetà u l-g ajnuna lill-proxxmu, jg inu biex Fattur ie or huwa l-festi li dawn il-familji jintegraw mill-ewwel niççelebraw fl-imqabba. Festi fil-komunità tag na. b differenza, fejn il-modern u t- Festa is-sur Noel Galea Id f Id g al Mqabba A jar Apprezzament Is-Sur Emanuel Buttigieg serva g al 10 snin s a b ala l-ewwel sindku tar-ra al. Minn hawn nirringrazzjawh tal- idma kollha tieg u. Is-Sur Emanuel Buttigieg (lemin) jidher jirçievi kwadru ta Santa Marija b ala rikonoxximent g as-snin ta idma b ala Sindku ta l-imqabba. tradizzjoni jikkumplimentaw lil xulxin. Iççelebrazzjonijiet li jsiru, minbarra li jkabbru l-festa, ikunu qed jibag tu messa i lil dawk li jkunu qed josservaw. G alhekk huwa ferm importanti li l-messa i li nkunu qed inwasslu, kemm b mod vokali u wkoll b g emilna, naraw li jkunu messa i poωittivi biss. A na b ala Mqabbin g andna dmir li isem l- Imqabba jissemma g allmaturità, kapaçità, innovazzjoni, solidarjetà u dak kollu li jag mlilna ie. G alhekk bdejt l-artiklu Id f Id g al Imqabba A jar. A na kollha fid-dmir li l- komunità tag na tikber mhux biss fin-numru iωda tkompli ΩΩid dawk il-valuri tajbin li lilna jag mluna kbar flispirtu. Nag laq billi ng id grazzi lill-president u l-kumitat talli g o obhom jag tuni spazju biex inwassal il-messa tieg i f dan ilktejjeb tal-festa f ie Santa Marija. Nawgura kull suççess lill-kumitat EΩekuttiv, lill-kumitat taω- Ûg aωag, lill-ferg a tan-nisa, u lill-partitarji u benefatturi li ming ajr l-impenn tag hom il-festa ma ssirx. Nawgura lil s abi kollha li ja dmu n-nar sabiex is-sagrifiççji li jag mlu sabiex jippreparaw il-programm tag hom, jissarraf f dak kollu li jixtiequ. Insellmilkom u nixtieq festa sabi a u qaddisa lil kul add.

6 Minn fomm Kull min g andu g al qalbu l-festi reli juωi Maltin, ma jistax ma jfittixx bir-reqqa fid-dokumenti tas-sinodu Djoçesan li qeg din f idejna din is-sena, b mod speçjali d-dokument Kultura- Soçjetà-Knisja u d-dokument ViΩjoni ta Knisja Komunjoni. Dawn id-dokumenti u riferenzi o ra simili f dokumenti o ra huma l-a ar kelma tal-knisja permezz ta l-isqfijiet, saçerdoti u lajçi o ra involuti fis-sinodu, li enwinament jixtiequ jaraw riformi me tie a jse u g all- id talkomunitajiet Maltin u g all- id ta l- istess reli jon tag na. Fid-dokument Kultura- Soçjetà-Knisja nsibu dawn il-preçiωi kelmiet f paragrafu 63: G andna niççelebraw il-festi parrokkjali b ala mument ta fidi, kif ukoll ta espressjoni ta kultura reli juωa popolari li g andha karatteristiçi li huma uniçi u tag na b ala Maltin. Dan qed jurina biç-çar li l-knisja tag raf li l-festi reli juωi tag na g andhom l-aspett popolari u jiffurmaw sa ansitra parti mill-kultura Maltija. IΩda, sforz dan, ma rridu qatt, kif diωgrazzjatament spiss qed ji ri, li ninsew g al kollox il-karatteristiçi reli juωi li g andu jibqa jkollhom ilfesti tag na f kull aspett taççelebrazzjoni tag hom anke dak estern. Dan ifisser li dawk li huma involuti florganizzazzjoni taç-çelebrazzjonijiet esterni jridu jie du sieb li f dak li jsir, ma jkun hemm xejn li jista jkemmex jew ikerra il-wiçç reli juω tal-festa. Id-dokument ViΩjoni ta Knisja Komunjoni f paragrafu 49 jg idilna dawn il-preçiωi kelmiet: B kura u b konvinzjoni, Knisja profetika tkompli tg allem bil-fatti li l-festi g andhom il-kappillan ikunu çelebrazzjonijiet li jg aqqdu u mhux jifirdu. G alhekk jitkomplew irriforma u t-ti did tal-festi tal-parroççi u l-komunitajiet tag na, kemm flelementi interni kif ukoll esterni, billi jissa u l-element reli juω u l-aspetti ta qima, fer nisrani, g aqda u g ajnuna lil min hu fil-bωonn, u jitwarrbu elementi li j ibu firda jew offiωa lil Alla jew lill-proxxmu (inkluωi eωa erazzjonijiet fl-infieq jew tbatija lill-morda min abba l- oss eççessiv ta çertu tip ta nar ta l-ajru, eçç). Knisja profetika tiddiωassoçja ru ha minn kull element pagan li jsir f çerti marçi. G andna nkunu çari ma kul add li dawn l-elementi ma rriduhomx içappsu l-festi reli juωi tag na. Il-Knisja, waqt li tistma l-valuri poωittivi tar-reli joωità popolari, timpenja ru ha fl-edukazzjoni tal-komunità nisranija biex din irreli joωità ssir dejjem iωjed espressjoni ta fidi vera. Ma na sibx li hemm dubju li l- Knisja qieg da tag mel minn kollox biex intejbu s-sitwazzjoni tal-festi tag na. G al dawn l-a ar numru ta snin, forsi g ax il-bwiet tal-maltin huma aktar komdi, infaqna fuq li nfaqna biex kabbarna u nfa na l-lat estern tal-festi tag na. X kien irriωultat ta dan? G ax kabbarna l-festa esterna, in-nies resqu iωjed lejn il- Knisja u l-funzjonijiet? Jew minflok, g ax sabu aljenazzjoni dida, naqqsu mill-attendenza tag hom g allfunzjonijiet? Min-na a tal-knisja wkoll hemm mistoqsijiet li trid tag mel lilha nnifisha. Kemm mill-funzjonijiet kollha li qed isiru g adhom rilevanti g aω-ωmien tal-lum? Kien propju g alhekk li fid-dokument li kkwotajna l- a ar, insibu l-kliem eωatt b kura u b konvinzjoni. G ax trid veru kura u konvinzjoni biex tibdel xi a a li tkun ilha ssir is-snin, imma li fl-a ar milla ar illum ma jibqg alhiex sens. U g al dak li huma festi esterni, trid l-istess kura u konvinzjoni biex tne i dak li tkun imdorri bih u li llum qed nindunaw li jmur kontra l-ispirtu ta g aqda li g andu jkollna f okkaωjonijiet tal-festi jew li nindunaw li hu eωa erat. Fl-istess Festa Fr. Joe Bartolo Il-Festa u d-dokumenti tas-sinodu Il-Kappillan jidher jiffirma l-ktieb tal-viωitaturi waqt attività ewwa l-kaωin. kwotazzjoni nsibu riferenzi çari g al dawn l-eωa erazzjonijiet jew dawk l-elementi li qed i ibu l-firda. G alhekk, min hu enwin u ta l- affari tieg u, irid jammetti li issa g andu gwida çara fuqhiex jista jimxi g arriformi li huma me tie a, u forsi anki b mod ur enti, fil-festi tag na. Jiena çert li nies ta rieda tajba hemm, b al ma naf ukoll li hemm nies li jaqg u u jqumu minn dan kollu, basta jitpaxxew huma. Imma lanqas dan m hu spirtu nisrani u g alhekk kull min g andu kariga ta responsabbiltà jrid jag mel id-deçiωjoni tieg u favur is-sewwa. U dan is-sewwa nsibuh fid-dokumenti tas-sinodu Djoçesan Malti li sar dan l-a ar. Minn qalbi nixtieq il-festa t-tajba lil kul add.

7 Jikteb G eωieω Soçi u Partitarji, Re a wasal ix-xahar ta Awissu; ixxahar li fih a na b ala Soçjetà niççelebraw il-festa tal-patruna Santa Marija. Nista ng id li minn wara l-festa tassena li g addiet, il-kumitat flimkien mal-kummissjonijiet fi dan is-soçjetà tag na, fassal programm ta idma b riωq il-kaωin u l-festa. U afna minn din il- idma til aq il-qofol tag ha propju fil-gimg a tal-festa ta Santa Marija. Il-problemi matul is-sena ma naqsux iωda bil-g ajnuna ta kul add, dawn afna minnhom ew meg luba biex din is-sena se jer a jkollna festa kbira kif jixraq lil Ommna Marija. Qabel xejn nibda biex nirringrazzja lill-membri li kienu jiffurmaw parti mill-kumitat u issa m g adhomx tal- idma li wettqu u li jiena perswaω li se jibqg u jwettqu. Fl-istess in nawgura lillmembri l- odda fi dan il-kumitat sentejn ta idma b riωq is-soçjetà u l- festa li tant hi g aωiωa g alina. Nixtieq li f isem is-soçjetà nsellem lil Ωew persuni li tant admu g as- Soçjetà matul is-snin. Insellem lil Patri Joseph M. Ghigo; Imqabbi b alna li alliena qrib il-festa tas-sena l-o ra u li Ωgur se jibqa mfakkar g all-kliem ta l-innu l-kbir iddedikat lil Santa Marija flimkien mal-muωika ta l-ex-surmast George Martin. Hawnhekk nixtieq insellem lil Patri Joe Zahra li n atar iddirettur spiritwali l- did tas-soçjetà minflok Patri Ghigo. Insellem ukoll lillewwel surmast li kellha l-banda taghna, Mro J.M. Barbara, u li alliena dan l- a ar. Dawn iω-ωew persuni se jibqg u fil-memorji tag na g al dejjem. Din is-sena l-kumitat kompla bil- idma tieg u sabiex ikunu jistg u jin ar u l-permessi neçessarji ming and il-mepa u b hekk inkunu nistg u nibdew ix-xog ol fuq il-pro ett tat- is-segretarju tkabbir tal-kaωin biex ikun jista jla aq mal- ti ijiet tal-lum. Fil-qasam ta l-armar komplejna nistinkaw flimkien mal-g aqda ta l- Armar, fuq it-trofini fejn sarilhom xog ol ta r amar u skultura. Hawnhekk nirringrazzja minn qalbi lil Mario Camilleri u Michael Ghigo u dawk involuti f dan ix-xog ol. Is-Sur Carmel Ellul (lemin) waqt preωentazzjoni tal-ktieb Ìrajjiet is-soçjetà lid-direttur Spiritwali. Komplejna bil- idma tag na wkoll, din id-darba flimkien mal-kummissjoni Plançier, sabiex niωguraw li l-plançier ikun jista jintrama g all-ewwel darba fil-festa ta din is-sena. Din huwa pro ett ambizzjuω afna u li meta jitlesta minn kollox se jkun il-qofol ta l-armar fil-pjazza. F isem s abi, nixtieq nirringrazzja b mod speçjali lil Benny Camilleri li flimkien mad-disinjatur admu fuq dan il-pro ett. Nirringrazzja lil dawk li bdew dan il-pro ett, u lil dawk is-soçi u partitarji li reçentement komplew jg inu fih. Nirringrazzja wkoll lil kull min g en finanzjarjament sabiex lill-kaωin ma da alniehx fi spejjeω kbar. U b hekk g all-festa ta din is-sena, il-banda tag na se ΩΩanΩan plançier did. Il-Kummissjoni Banda flimkien mas-surmast u l-bandisti se jtellg u programm speçjali fuq il-plançier nhar l-10 ta Awissu, li se jkun iddedikat propju g all-banda tag na. Hawn nixtieq nirringrazzja lis-surmast u lill- is-sur Carmel Ellul Il-Festa Mag na bandisti g as-sagrifiççji li jag mlu matul is-sena, u g all-impenn tag hom fis-servizzi li l-banda tag na jkollha barra ra alna. Sezzjoni o ra fis-soçjetà tag na li kienet impenjata matul is-sena hi s- Sezzjoni Ûg aωag, fejn ew organizzati diversi attivitajiet b riωq is-soçi Ωg aωag u saru preparamenti sabiex fil- ranet tal-festa jferr u lil dawk kollha preωenti fil-marçi. Insemmi wkoll lill- Kummissjoni Nisa g aliex permezz ta l-attivitajiet li jorganizzaw, qeg din ikomplu jg inu lis-soçjetà tag na timxi l quddiem finanzjarjament. Ta dan nirringrazzja-hom. G aqda o ra li tag mel ie lis-soçjetà tag na hi l-g aqda tan- Nar, li g al dawn l-a ar snin offriet spettakli kbar. G al din issena wkoll, din l-g aqda ppreparat programm ie or ta nar li se jissarraf fi spettaklu ie or matul il- ranet tal-festa. Ta min jg id li l-g aqda tan- Nar tag na re g et adet sehem filfestival tan-nar li sar bejn it-8 u d-9 ta Mejju fil-port il-kbir. Nirringrazzja lillmembri ta din l-g aqda g as-sagrifiççji u l- idma tag hom matul is-sena sabiex b as-snin li g addew jer a jkollna spettaklu ie or kbir ta nar. Ringrazzjamenti o ra jmorru lejn dawk l-individwi li jarmaw u jωarmaw il-knisja, lil dawk is-soçi u partitarji li jg inuna narmaw u nωarmaw l-armar ta barra, u wkoll lill-benefatturi talg ajnuna u l-koperazzjoni li dejjem sibna ming andhom matul is-sena. Nixtieq intemm dan il-messa billi n e e lil-partitarji jattendu g allfunzjonijiet li jsiru ewwa l-knisja, u wkoll g all-attivitajiet esterni b al marçi, il-festival ta kant u ljieli Maltin, li se ji u organizzati. Grazzi lil kul add u l-festa t-tajba lill-imqabbin kollha. Viva l-patruna tag na Santa Marija. Festa

8 Appell IΩ-Ωmien jg addi u ma jistenna lil add. U hekk g addiet sena o ra mimlija xog ol u attivitajiet g all- id tas-soçjetà tag na, kif ukoll idma sfiqa u impenjattiva b riωq ilfesta ta Santa Marija. Kienet sena fejn fiha sibna xi problemi, madankollu b rieda tajba u blg ajnuna tal-madonna rnexxielna nsibu soluzzjoni g all- id tas- Soçjetà. Wara l-festa kbira tas-sena l-o ra, fejn fiha fakkarna afna avvenimenti, speçjalment il- ames sena mir-reb ta l-unur internazzjonali Les Etoiles d Or du Jumelage, li s-soçjetà tag na permezz tal-banda Re Ìor V irnexxielha takkwista. Dan l-unur huwa l-ewwel u l-uniku unur li qatt intreba f Malta. Din is-sena n asset il- tie a li nag tu spinta lill-armar tal-pjazza. mill-kaxxier is-sur Carmel Briffa Niççelebraw Flimkien Tkompla x-xog ol fuq it-trofini fejn dawn ew ir amati u ddekorati bliskultura. Mario Camilleri u Michael Ghigo, mill-g aqda ta l- Armar admu bla heda sabiex ixxog ol jitlesta fil- in. Ma nistax ma nsemmix lil Benny Camilleri g assagrifiççju kbir li g amel sabiex jag ti spinta lix-xog ol fuq ilplançier artistiku. G alkemm mhux lest minn kollox, jekk Alla jrid din is-sena se naraw dan il-pro ett g allewwel darba fil-pjazza. Óejjejna img a ta attivitajiet fejn minbarra l-baned mistiedna tassoltu, ser ikollna banda mill-gωira ta G awdex li ser takkumpanja l- Istatwa Titulari ta l-assunta waqt il-proçessjoni f jum il-festa. La qieg ed insemmi l-banda, ma nistax ma nsemmix lis-surmast, lill- Assistent Surmast kif ukoll lillbandisti tal-lokal li matul is-sena Is-Sur Carmel Briffa (xellug) jidher flimkien mal-president tas-soçjetà u l- Kappillan waqt attività ewwa l-kaωin. jωommu l-kaωin aj permezz talkunçerti u programmi li jag mlu. Din is-sena sar recording ta sett marçi odda. Il-Ferg a tan-nisa komplew blattivitajiet tag hom ta matul is-sena fejn in abru fondi b riωq il-kaωin u l-festa ta Santa Marija. Il-Kumitat tas-sezzjoni Ûg aωag kompla ja dem sabiex inkabbru l-briju ta matul il- ranet tal-festa filwaqt li l- G aqda tan-nar tinsab lesta sabiex tipperωenta dak l-ispettaklu uniku li a na mag rufin g alih, u li d- dilettanti kollha ta Malta u G awdex ikunu qed jistennew. Hawn nixtieq nirringrazzjahom tassagrifiççju kbir li jag mlu. Tifhmu g alhekk li hemm bωonn li kul add jag ti s-sehem tieg u kemm finanzjarjament kif ukoll blg ajnuna manwali. Ninsab çert li l- kontribut tag kom mhux ser jonqos. Il-festa li niççelebraw hi wa da kbira u tinvolvi afna spejjeω, iωda jekk kul add jag ti dik ix-xi a a Ωg ira tkunu qed tag mlulna kura g allfutur sabiex inkomplu niççelebraw bil-kbir il-festa tal-patruna tag na. Nag laq dan l-appell tieg i billi nitlob lill-partitarji kollha li g andhom g al qalbhom il-festa ta Santa Marija sabiex jipparteçipaw bis-s i fil- ranet tal-festa, speçjalment fil-funzjonijiet talknisja. Nie du pjaçir flimkien ming ajr ma noffendu, u nkunu ta eωempju g al addie or. Minn qalbi nawgura l-festa t-tajba lis-soçi, partitarji u benefatturi ta din is- Soçjetà kif ukoll lill-imqabbin kollha, speçjalment dawk li jinsabu morda. Viva Santa Marija. Festa

9 Messa IΩ-Ωmien ma jistenna lil add. G addiet sena o ra ta idma fejn fiha rajna l-banda tag na tkompli tiωviluppa l-arti muωikali. G al darb o ra kienet sena impenjattiva ferm; tista tg id sena bla waqfien. Ir-rehearsals baqg u jsiru darba fil- img a matul is-sena kollha, u kien hemm ukoll img at fejn qrobna g allprogrammi u r-recording tal-marçi odda, fejn kellna iktar minn rehearsal fil- img a biex intellg u il-livell. Wie ed seta jisma l-banda fid-diversi programmi u anke fir-recording u kliem l-udjenza kien ta tif ir f dik li hi eωekuzzjoni tal-muωika. Dan ix-xog ol isir b impenn kbir; l-aktar mill-bandisti tal-lokal li jag mluha possibli li niltaqg u matul is-sena kollha biex kull parti ti i ppruvata sewwa. Hawnhekk g andna nirringrazzjaw lil Alla li fis- Soçjetà tag na dan huwa possibli g ax hawn baned fi r ula kbar li dan ma jistg ux jag mluh g ax m g andhomx element biωωejjed. Il-programm li jsir g all- abta ta Marzu kull sena ad unur Les Etoiles d Or, qed nara li sar parti importanti filkalendarju tal-banda tag na, g ax fih wie ed jista jixtarr sewwa sa fejn wasal il-livell tal-banda. Wie ed irid iqis li tliet kwarti tal-banda tkun mag mula millbandisti tal-lokal. Il-livell wie ed jista jiωnu bit-tip ta muωika li saret ti i esegwita fih u wkoll bil-mod li bih tindaqq. Bilpaçenzja kollha matul ix-xitwa kollha qed naslu biex nisimg u oss sabi ibbilançjat bl-inqas numru ta muωiçisti possibli. Nie u spunt minn dawn il-kelmtejn biex nirringrazzja lill-bandisti tal-lokal g assagrifiççju li jag mlu matul is-sena kollha biex dan ise. Barra dan il-programm ma nistg ux ninsew il-programm annwali li jsir fl-10 ta Awissu fejn l-g aωla tal-muωika qed tkun mistennija mill-pubbliku preωenti numeruω li kull sena jimla l-pjazza. Ta kull sena qieg ed nara li l-bandisti li jattendu g ar-rehearsals ikun konsistenti mis-surmast David Agius A.Mus.LCM A.Mus VCM Ng ollu Isem il-banda u numeruω. L-impressjoni li jkolli minn dawn ilbandisti huwa li jie du pjaçir bis-serjetà li tintwera bil-mod kif ti i esegwita l- muωika mag Ωula. Jien dan jimlini b kura g all- ejjieni sabi ta din il- Banda, fejn fuq l-g atba g andna programmi kbar resqin fil-futur vera imminenti. Din is-sena l- programm ta l-10 ta Awissu ma jistax jonqos li jkun imωewwaq b muωika vivaçi; karatteristika li tolqot ferm il-gosti tieg i meta nkun qed nidderie i, kif ukoll tal-pubbliku preωenti. Fl-opinjoni tieg i f dawn it-tip ta programmi, wie ed g andu jirrispetta lilludjenza billi twasslilhom muωika impenjattiva esegwita bl-a jar mod possibbli. L-opinjoni tieg i fl-arti muωikali hija li m hemmx triq tan-nofs, jew biçça muωika ti i esegwita tajba jew inkella l-oppost ti i esegwita aωina. Fl-iskola tal-muωika n-numru ta l- alljievi baqa konsistenti. Hawnhekk nie u spunt minn dawn il-kelmtejn u n e e lill- enituri ta dawn l-alljievi li b alma jag mlu pressjoni fuq it-tfal biex jistudjaw l-istudji akkademiçi jag mlu wkoll pressjoni fuqhom min abba l-istudji muωikali. L-iskola mhix skuωa biex wie ed ma jistudjax, g ax la wie ed isib in biex jattendi g allezzjoni sinjal li kellu f mo u in biex jistudja ta kuljum il-lezzjoni li ting ata mis-surmast tal-banda. Sfortunatament xi kultant dawn il- enituri ma jifhmuhx, anzi je duha konta l-g alliem konçernat g ax idum biex jinkludi lit-tifel jew tifla b ala membru tal-banda. Ma rridux ninsew li l-arti muωikali hija arti diffiçli afna. Fl-iskultura wie ed li a Ωball jista jirran a jew jibda mill-bidu ming ajr in-nies ma tkun taf; fil-pittura jista jsir l-istess; imma fil-muωika li hija xi a a ajja wie ed ma jistax jer a lura Mro. David Agius waqt il- Programm Annwali fil-pjazza tal- Knisja. waqt l-esekuzzjoni. G alhekk l-impenn ta kull alljiev huwa importanti g ax il-banda trid tikber fil-kwalità u mhux fil-kwantità biss! EΩerçizzju li jsir fi dan ilkaωin huwa wkoll li kemm jista jkun dawn l- alljievi kif ukoll membri familjari tag hom ji u mistiedna g all-programi annwali li jsiru mill-banda Strumentali biex dawn ikollhom awareness tal-muωika bliktar mod dirett. Hawnhekk nitlob e a ikbar min kul add g ax fl-a ar a na rridu nxerrdu iktar il-kultura tant sabi a muωikali. Din hija l-missjoni ta afna mill-kaωini tal-baned f Malta. Nixtieq nag laq dawn il-kelmiet billi nirringrazzja lill-kumitat g allg ajnuna li nsib ming andhom, b mod speçjali ming and is-sur Chris Spiteri; id-delegat tal-banda, li nsibu ta g ajnuna kbira matul is-sena kollha. Nie u din l-okkaωjoni biex nirringrazzja lill-assistent Surmast Michael Pulis talli a sieb il-banda meta jien kont imsiefer u nawgura l-festa t-tajba lill- Imqabbin kollha. Nawgura suççess fil-briju liω- Ωg aωag li qed nara li qed ja dmu biss i biex il-festa u l-marçi jibqg u jωidu fil-popolarità man-nies kollha li j obbu l-festi f Malta. Ng id ukoll prosit u nawgura l-festa t-tajba lis-sezzjoni fis- Soçjetà li jie du sieb l-armar, li ta kull sena qed ikomplu jarmaw it-toroq firra al sabi ta l-imqabba. Fl-a ar u mhux l-inqas nawgura suççess lil dawk kollha li ja dmu fil-kamra tan-nar biex ikomplu jag tu lill-pubbliku spettaklu ta log ob tan-nar iktar mis-snin ta qabel, u nitolbu lil Santa Marija b al dejjem biex tkompli t arishom f xog lhom. Grazzi minn qalbi lil kul add. Festa

10 Jikteb id-direttur Spiritwali Er ajna qed niççelebraw festa, u b ala individwu li j obb il-festi, din issena ninsab kuntent li qed niççelebra din il-festa mag kom. Qed niççelebraw festa li tag tina nifs u ajja dida jekk nag rfu nibnu pont bejn dak li hu patrimonju antik u dak li qed ng ixu llum, g ax qabilna kien hemm min eωista u bil-mod kif g ex, ejja futur li hu l-preωent tieg i u tieg ek. PreΩent immarkat b fatti storiçi li jistg u j allu konsegwenzi poωittivi jew negattivi. U l-mod kif ng ixu llum, jimmarka l-futur ta uliedna u ulied uliedna. Illum, f dan iω-ωmien u fil-jum li fih niççelebraw ilfesta tat-tlug tal-madonna fis-sema, ninsabu msej a biex nag rfu x sens g andu jkollha din il-festa f ajjitna, nitg allmu ng ixuha kuljum, u n alluha b wirt g al futur garantit. Futur li jkun immarkat bil-preωenza tal-kelma t Alla u bil-preωenza ta Ommna Marija. Il-Konçilju Vatikan II fil- Kostituzzjoni Sacrosanctum Concilium, fin-nru 103, jg idilna li: Fiççelebrazzjoni taç-çiklu litur iku, ta kull sena, tal-misteri ta Kristu, il-knisja Mqaddsa tqim b im abba speçjali lil Marija Omm Alla li hi marbuta b mod li ma jin allx ma l-opra tas-salvazzjoni ta l-iben tag ha; fiha tilma u tg olli l- id mill-aqwa tal-fidwa u bil-fer tara fiha, b allikieku fi xbieha l-aktar safja, dak li hi tixtieq u tittama li tkun. Mela fil-persuna ta Marija stess nilm u di à dak li a na b ala nsara ejna msej a g alih meta rçivejna l-mag mudija. Kienet sej a mela li rçivejna ming and l-ispirtu s-santu nnifsu li tana t-twelid did billi asilna mit-tebg a tad-dnub. Marija bniedma normali b alna, laqg et is-sej a tal-missier (dak li nimmeditaw fl-ewwel misteru tal-fer ), u b hekk fiha seta jag mel wejje kbar, kif ittenni hi stess fit-tieni misteru tal-fer meta nimmeditaw iω-ωjara tag ha lil qaribitha EliΩabetta; Is-Setg ani g amel mieg i Ówejje kbar. U allura sibt li jkun tajjeb li nimmeditaw ftit flimkien dak li tipperωentalna l- Kelma t Alla fil-litur ija f dan iω-ωmien ta festa f ie l-assunta. Qabel xejn, Marija ti i mqabbla ma l-arka tal-patt. Fl-arka kienet tistrie il-preωenza t Alla. U l-preωenza t Alla tnissel fer, tant li g andna riferiment g all-g ana blistrumenti tad-daqq, blarpi, biç-çetri, biç-çnieçel. Fejn ikun hemm l-arka bilpreωenza t Alla, hemm kien jinsab l-g ana u d-daqq li jferra (cfr. 1 Kron 15, 15-16, 19). Fl-arka tal-patt naraw xbieha ta Marija; il-bniedma kollha fidi li fiha strie et il-preωenza t Alla u li permezz tag ha din il-preωenza iet mog tija g all-fidwa tal-umanità. F Salm 131 naraw ukoll xbieha tal- Madonna. Huwa salm li kien jitkanta waqt il-purçissjoni li kienet issir bl-arka tal-patt li kienet tfakkar iω-ωew weg di kbar li g amel Alla; il-weg da li jωomm s i a l-familja ta David, u l-weg da li jibqa jωomm lil Ìerursalemm b ala d- dar tieg u. Dan is-salm g andu mela ji i applikat g al Marija, g ax Marija hija l-g amara ta l-ispirtu s-santu, Marija hija d-dar li fiha da al Alla biex ikun jista jsir bniedem. B hekk naraw li l-weg da li jibqa jωomm s i a l- familja ta David Ωammha, g ax twieled minn Marija (il-mara ta ÌuΩeppi minnisel ta David). Din il-familja (il- Knisja Mqaddsa), Alla Ωammha s i a sal-lum. F Marija u fil-knisja, niltaqg u wkoll ma Ìerusalemm il- dida, li hi d- dar tal-mulej g al dejjem. F din il-litur ija, a na u niççelebraw il-festa ta l-assunta, niltaqg u wkoll ma San Pawl li jitkellem dwar inniggieωa tal-mewt li hi d-dnub: Fejn hi ja mewt, ir-reb a tieg ek? Fejn hi, ja mewt in-niggieωa tieg ek? (1 Kor 15, 55). Ladarba f Marija d-dnub ma saltan Patri Joseph Zahra OP Valuri Nsara qatt, Marija kienet me lusa wkoll mit-ta sir tal-qabar. Huwa g alhekk li nitkellmu dwar ir-raqda ta Marija u t-tlug glorjuω tag ha fis-sema bir-ru u l- isem. Marija, g ax kienet me lusa bid-dnub, iet ukoll me lusa mitta sir tal-qabar, u allura hija ppremjata g al dejjem fis-sema. Tajjeb li nimmeditaw ftit ukoll dwar dak li jg idilna Ìesù: Aktar ienja dawk li jisimg u l- kelma t Alla u j arsuha (Lq 11, 28). Hawn jinsab il-kobor ta Marija. Hija l-bniedma li l-ewwel semg et il-kelma t Alla u wie bet l- iva tag ha g aliha. Dan ifisser li arset il-kelma li semg et, tant li l-istess Kelma t Alla tla met f ufha u hekk Marija saret omm. Saret omm Alla, g ax il-kelma li semg et u li nkarnat f ufha hija l-kelma t Alla, a a wa da m Alla, hija t-tieni persuna tas-santissima Trinità. Din il-kelma hija Alla mag mul bniedem (cfr. Ìw 1, 1-18). A na wkoll illum ninsabu msej a mill-ispirtu s-santu, li fil-litur ija ta din il-festa hekk g aωiωa g alina, jistedinna biex nift u widnejna sewwa g al kelmet Alla u n arsu dak li nisimg u. Sidtna Marija mtellg a s-sema llum ukoll tinterçedi g alina quddiem binha Ìesù li flimkien mieg u tinsab igglorifikata bir-ru u l- isem fl-eternità. Marija qieg da tinterçedi g alina b alma g amlet fit-tie ta Kana. Kien f Kana li Ìesù tag na l-eωempju ta ubbidjenza lejn Alla l-missier permezz tal-madonna. Marija tinterçedi g allg arajjes fil-bωonn, u Kristu jobdi, u jipprovdi l-inbid li kien naqas billi jwettaq l-ewwel miraklu. Ipprovda l- inbid g alkemm is-sieg a tieg u kienet g adha ma waslitx (is-sieg a talkalvarju). Sieg a li kellha tipprovdi l- Festa

11 inbid it-tajjeb tal-fidwa, g as-saltna tassmewwiet, b demmu. Hawn, fit-tie ta Kana, ipprovda l-inbid mill-ilma, b ala sinjal minn qabel tal-patt li kellu ji i inawgurat fis-sieg a tal-eωaltazzjoni tieg u fuq is-salib, fejn hemmhekk b ala l-bniedem perfett, li kien ukoll Alla nnifsu inkarnat, seta joffri lilu nnifsu b ala l-vittma fuq il-g uda tas-salib, u hekk b dirg ajh miftu a bejn is-sema u l-art seta jikseb bit-tixrid ta demmu l- elsien lill-umanità, u jg olliha g addinjità li kellha fil-bidu tal- olqien, u b ala festa ejjielna l-festa tat-tie ta dejjem fis-saltna tieg u. Festa li rat ilbidu tag ha bil-qawmien tieg u millimwiet, festa li bdew jiççelebraw l-istess Appostli bl-inωul ta l-ispirtu s-santu fuqhom dakinhar ta Pentekoste, festa li bdiet tiççelebra Marija meta mtellg a s-sema bir-ru u l- isem (li ma kienx imtebba bid-dnub), iet inkurunata Re ina tas-sema u ta l-art. Hawn Marija tipparteçipa ma binha Ìesù filqawmien tieg u mill-imwiet u ta l- umanità mifdija li g ad tiltaqa kollha kemm hi f dan il- nien etern, pajjiωna tas-sema. Iva minn hemm bil- erqa kollha nistennewh ji i, is-salvatur tag na Sidna Ìesù Kristu, Hu g ad irid ibiddlilna l- isem imsejken tag na fissura tal- isem glorjuω tieg u (Fil 3, 20-21). Nota Editorjali Filwaqt li nirringrazzjaw lill-w.rev. Kappillan Dun Joe Bartolo g all- idma tieg u fil-parroçça tag na, nawgurawlu kull suççess fil- idma pastorali tieg u fil-parroçça ta Stella Maris. Fl-istess in nawguraw u nag tu mer ba lill-w.rev. Kappillan il- did fil-parroçça tag na Dun Nazzareno Caruana info@santamarija.com

12 Rapport mill-g aqda Armar Ir amar kollu xog ol l-g aqda ta l-armar Santa Marija. Permezz tad-diversi sezzjoniet li g andha s-soçjetà fi danha, fosthom is-sezzjoni ta l-armar, kull sena rnexxielna nil qu l-g an tag na li nkabbru il-festa. Din-sena mhux eççezzjoni. Min hu mid la ta din is-soçjetà jaf ukoll li hemm setturi f din is- Soçjetà li taw kontribut kbir biex ilfesta ta kull sena tkun ta livell g oli. Niftakar madwar tnax-il sena ilu meta konna grupp Ωg ir ta Ωg aωag li bdejna na dmu fuq xi pavaljuni fi Triq Santa Katarina u wara Triq id- Duluri; Ωew settijiet ta pavaljuni b disinn ori inali u mill-isba. Niftakar ukoll kemm kien hemm bωonn ta restawr u armar did biex il-pjazza tie u dehra a jar f dak li jirrigwarda l-armar. Óafna millpro etti li kelli f mo i llum il- urnata saru; çertament kien hemm idma u g ajnuna ta diversi nies u kien hemm appo kbir mill- Kumitat EΩekuttiv. L-armar kollu li n adem sar bi sieb u konsultazzjoni; afna middisinni li saru kienu f idejn issinjuri Renzo Gauci u l-pittur Andrew Bugeja. Prova ta dan hija s-simetrija ta l-armar li hemm fil-pjazza u li konna kapaçi no olqu. Meta kien hemm bωonn ta restawr jew armar did dejjem dimna bil-g aqal u g adna attenti rigward restawr li na dmu fuq id-disinn ori inali. G as-snin li ejjin huwa l- sieb tag na nlestu xi ftit armar ie or biex b hekk inlestu l-pjazza u nkunu nistg u na dmu fuq toroq o ra. Çertament irridu nie du f konsiderazzjoni nuqqas ta spazju li l-armar did jista jo loq u anke jitlesta l-pro ett tal-plançier. is-sur Mario Camilleri Frott id-dedikazzjoni Skultura li saret kollha din is-sena. Trofej Wara li sentejn ilu n admu sett ta tmien trofej g all-pjazza prinçipali; xog ol li sar mis-sinjuri Charles Falzon, Ivan Falzon u Joseph Tonna din is-sena kien imiss ix-xog ol ta skultura, induratura u r amar ta dawn it-trofej. Hekk kif g addiet il-festa, u l-armar kollu ntrefa ewwa l-im aωen tas-soçjetà, inbeda x-xog ol ta skultura. Minn Settembru l hawn ixxog ol qatt ma waqaf urnata biex stajna nla qu nlestu l fuq minn 400 biçça skultura. Ix-xog ol li kien jirrigwarda l-iskultura a siebu l- abrieki Michael Ghigo li g amel minn kollox biex b hekk stajna nla qu dan il-pro ett. Ix-xog ol ta induratura u r amar ta dawn it-trofej adt siebu jiena. Dan ix-xog ol kollu kien jinvolvi ranet s a ta xog ol; min ja dem f dan ix-xog ol jew huwa dilettant jaf kemm hu diffiçli li dan ix-xog ol isir minn Ωew persuni biss. Nixtieq nirringrazzja lis-sur Antoine Abdilla u s-sur Paul Spiteri li kienu ta Festa

13 g ajnuna waqt ix-xog ol ta Ωebg a f dawn l-a ar img at. Kien il- sieb tag na li no or u l- armi ta dawn it-trofej iωda x-xog ol ta skultura li sar mill-iskultur Renè Mizzi involva aktar ranet milli siebna; g alhekk is-sena d-die la l- mira tag na hija li nlestuhom miω- Ωebg a u nlestu xi bnadar odda min abba li dawk preωenti huma Ωg ar g al ma dawn it-trofej. Ixxog ol li sar mill-iskultur ie m allas mis-sezzjoni Ûg aωag li b al kull sena kienu ta g ajnuna finanzjara g all-g aqda ta l-armar. Il-plançier artistiku Din is-sena se jkollna l- opportunità li naraw ix-xog ol li twettaq fuq il-plançir u jing ata sodisfazzjon lill-partitarji li taw sehemhom finanzjarjament lil dan ilpro ett tant kbir. Hawnhekk ma nistax ma nirrigrazzjax lis-sur Benny Camilleri li tant adem matul dawn is-snin u d-disinjatur is-sur ÌuΩeppi Caruana. L-arma tat-trofej il- odda. Inizjattiva o ra li adna din is-sena hija li tinbidel il-liedna kollha ta Triq il-konvoj ta Santa Maria. Dan ix-xoghol sar kollu mis-sur Raymond Vella. Din is-sena adna sieb li niωbg u xi arbli li jintramaw fil-jiem talfesta b al Triq il-konvoj u Misra il-fidwa. Sar xi xog ol ta jata u alterazzjoni g all-pavaljuni ta Triq il-parroçça minn partitarji ta din is-soçjeà min abba problemi relatati ma traffiku li jg addi minn din it-triq u li kienu jikkaωaw xi sarat lil dawn il-pavaljuni. Wie ed jifhem illi biex isir, jintrama u jiωωarma dan ix-xog ol kollu ta l-armar, ikun hemm ilbωonn indispensabbli ta nies li ji u jag tu dik id-daqqa ta id. G aldaqstant nappella lil kul add, b mod partikulari liω-ωg aωag biex fil-jiem ta qabel u wara l-festa ji u jag tu s-sehem tag hom fl-armar u fiω-ωarmar. Nixtieq nag laq billi nirringrazzja lil dawk kollha li b xi mod jew ie or, g enu fiωikament u/ jew finanzjarjament lill-g aqda ta l-armar matul din is-sena. M g andniex dubju li tinsabu sodisfatti bix-xoghol li twettaq u nassigurakom li sena o ra nkomplu nibnu fuq dak li di à g amilna. Nawgura l-festa t-tajba lil kul add. Numbers (small & large) Printed & Embroider Logos T-Shirts Flags Pvc Cards Scarves Banners Clocks Caps Stickers Small items Triq in-nassab, Qormi Tel: Fax: Mob: uvprint@waldonet.net.mt Festa

14 Antifona f ie Marija Mtellg a s-sema kitba ta Joseph Farrugia Dan hu su ett li, g ax nafu ftit dwar l-iskop u l-uωu ta l-antifona, ma tantx nistg u nag tuh dik l-importanza li tixraqlu. A na nassoççjaw l-antifona l-iktar mal-funzjonijiet solenni fil- ranet tal-festa. Nisimg u l-antifona, tog obna l-muωika ferri ija, ngawduha, nafuha blamment. IΩda, billi dawn miktubin bil-latin, il-kotra ma tantx tista tgawdi l-vera sbu ija letterarja u reli juωa tag ha. L-antifoni huma versi qosra miktuba minn g orrief bi kliem ta tif ir. Óafna minnhom jing adu fil-litur ija li a na lanqas biss nindunaw bihom b al per eωempju l- introjtu tal-quddiesa In Assumptione Beatae Mariae Virginis jibda bl-antifona Deher sinjal kbir fis-sema: mara mdawra bix-xemx u l-qamar ta t ri lejha, u f rasha kuruna ta tnax il kewkba Ap: 12.1, u jing adu antifoni fl-g asar qabel u wara kull salm inkluω il-magnificat Il-Kantiku tal-madonna. Mhux fi siebi li f din il-kitba nelenka l-g add kbir ta antifoni li nkitbu f ie Marija Assunta. Ma ninsewx li t-twemmin tat-tlug fis-sema ta Sidtna Marija ej sa mill-qedem, fil-lvant u l-punent ilha ssir festa kbira litur ika. Strettament l-antifoni g andhom iω-ωmien litur iku tag hom. Rigward il-festi solenni f Malta f ie Marija Assunta ninsabu kkonçentrati fuq tliet antifoni: Beata Mater, Virgo Prudentissima u Hodie Maria. Issa ejjew naraw l- antifona f ie l-assunta flisfond storiku u riçenti tag ha fl-imqabba. Minn l-ibg ad tag rif li g andna nafu li s-surmast Carlo Diacono, Maestro di Mro. Carlo Diacono Cappella fil-parroçça tag na sa mill-1926, kien jesegwixxi l- kompoωizzjonijiet tieg u Virgo Prudentissima u Hodie Maria li ndaqqet l-ewwel darba nhar it-12 ta Awissu 1932 fit-tieni tridu tal-festa tag na. Ta min josserva b liema serjetà kien jimxi mallitur ija g aliex dawn iω-ωew antifoni huma unikament approprijati lill-festa ta l-assunta. Il- Beata Mater ta dan is-surmast ndaqqet ukoll l-ewwel darba fl-imqabba nhar id-19 ta Mejju 1935 fil-festa tal-madonna tal-ìilju meta Mro. Diacono kien à çeda l-festa tag na min abba impenji o ra li kellu fil-festi ewwa Óal G axaq u Ó Attard. B xorti tajba, jekk mhux providenzjali, is-surmast Vincenzo Bugeja spiçça l- istudji muωikali tieg u f Ruma f Lulju 1934 u missena ta wara n atar Maestro di Cappella talparroçça taghna. Interessanti l-fatt li l- kummissjoni Mqabbija fitta didiet li kellha ma Mro. Çensinu mill-ewwel esprimiet ix-xewqa li filprogrammi tal-festa jdoqq antifona sabi a. Minn dan nindunaw kemm ting ata importanza l-antifona tal-festa. Ûgur li s-surmast ma naqashomx: mill-volum kbir ta muωika sagra miktuba mill-antenati tieg u, u li allura issa waqg et f idejh, g aωel li jesegwixxi kompoωizzjoni kif xtaqu. Jista jkun li l- antifona kienet à mag rufa mill-imqabbin billi missieru, Mro. Rikard, filbidu tas-seklu l-ie or kien inkarigat mill-muωika tal-festa fir-ra al. Fil-konswetudni tal-festa tag na din l-antifona ti i esegwita b Ωew verωjonijiet Beata Mater fit-tridu u Hodie Maria fil- ranet tal-festa. Din l-antifona ntog bot mill-ewwel u da let f qalb l-imqabbin tant li llum, meta sena o ra l-cappella Bugeja tag laq 70 sena fl-imqabba, g adha ti i esegwita regolarment u tintlaqa b entuωjaωmu fil- ranet tal-festa ta Marija Assunta. Festa Mro. Çensinu Bugeja Mro. Rikard Bugeja

15 Antifoni bil-malti Antifona Beata Mater, C. Diacono. Il- sieb kien li nag laq dan it-tag rif b dawn it-tliet antifoni kif jixraq. Biss, dawn l-a ar ranet iet f idejja antifona li xtaqt naqsamha ma l-imqabbin devoti ta Marija: u mur mhux f ra al twelidi! Niddedikaha lil dawk kollha li jag tu kontribut b idma industrijali, kulturali, finanzjarja, spiritwali u min b kull aspett ie or ja dem g all-glorja t Alla u Ommna Marija Santissma. Beata Mater Omm qaddisa u Ver ni bla mittiefsa, Sultana glorjuωa tad-dinja, Id ol g alina quddiem il-mulej. Antifona Virgo Prudentissima fuq muωika gregorjana. Ritratt: is-sur Raymond Aquilina. Virgo Prudentissima Xebba ta l-akbar g aqal, minn fejn inti tiela, b aω-ωernieq mimlija dija? Bint Sion, inti kollok miel u lewwa; Sabi a b all-qamar, tiddi b ax-xemx. Antifona Omm qaddisa u Ver ni bla mittiefsa, Sultana glorjuωa tad-dinja, Ag ti l-g ajnuna tieg ek lil dawk kollha Li jiççelebraw din il-festa mbierka tieg ek. Óajr:- Rev. John Galea B.A. Lic.D. Rev. Christopher Galea Antifona Hodie Maria. Hodie Maria Illum Marija Ver ni telg et fis-sema, ifir u, g ax qieg da ssaltan ma Kristu g al dejjem. Referenzi:- 1. Missali Romano Melitae Munificentissimus Deus. Bolla Domma Marija Assunta. 3. Joseph Farrugia:- Il-MuΩika Sagra fl-imqabba Maestri di Cappella u Organisti Mqabbin Fuljett Kunsill Lokali Mqabba Diç Har a Malta 16 Luglio 1934; Cronaca del giorno, p2. 5. Le en is-sewwa 10 t Awissu 1935, p2. 6. Informazzjoni mag tija lili bil-fomm mis-sur Spiridione Schembri, Referenza: 3 8. Brevjar: L-ewwel G asar Festa Madonna tar-ruωarju. Festa

16 Il-kappella ta Santa Katarina ta Lixandra fl-imqabba kitba ta Jonathan Farrugia B.A. (Hons.), B.A. Theol. & Hum. Stud. G alkemm il-parroçça tag na hija ddedikata lill-madonna, u jidher çar li l-im abba li kellhom missirijietna lejn Omm Alla kienet hekk kbira tant li l-festi li jsiru b çerta pompa fil-knisja parrokkjali huma kollha ddedikati lilha, xorta wa da jidher li kien hemm devozzjoni partikolari lejn çerti qaddisin. Filwaqt li fl-ir ula antiki Ωg ar, b alma hu l-imqabba, is-soltu nsibu numru konsiderevoli ta kappelli ddedikati lill-qaddisin (li ma jkunux it-titular tal-knisja parrokkjali), firra al tag na nsibu qag da o ra. FiΩ- Il-kwadru titulari tal-kappella: IΩ-Ωwie mistiku ta Santa Katarina, xog ol anonimu ta l Ωmien meta l-imqabba kienet se ssir parroçça awtonoma, insibu li kien hawn tmien kappelli, li minnhom nofshom kienu ddedikati lill- Madonna. L-erbg a l-o ra kienu ddedikati lil San BaΩilju, San Mikiel, San Pietru u Santa Katarina. Minn dawn l-erbg a illum g ad baqa tlieta g ax iω-ωew kappelli ta San Pietru u Santa Katarina ew integrati f wa da. Mill-knejjes l-o ra ddedikati lill-madonna g adha teωisti biss wa da li kienet iddedikata lill-assunta u li llum saret tad- Duluri. 1 Mela nistg u ng idu li fiω-ωmien minn qabel ma l-imqabba saret parroçça sa Ωmien aktar qrib tag na, l- Imqabbin illimitaw iddevozzjonijiet popolari g al tliet qaddisin biss: San BaΩilju, San Mikiel u Santa Katarina. L-aktar kappella çentrali u mibnija b çertu sens ta estetika hija dik iddedikata lil Santa Katarina - l-unika kappella li nsibu fil-pjazza tar-ra al. Matul dawn l-a ar xhur, b inizjattiva tal- Kunsill Lokali tag na, sar xi xog ol ta tiswija u restawr minn barra fuq din il-kappella, g alhekk bixxieraq li kul add isir jaf xi a a aktar fuq din il- awhra çkejkna fil-qalba ta ra alna, kif ukoll fuq ilqaddisa li lilha hi ddedikata. Santa Katarina Ver ni u Martri: bejn kult antikissmu u a jografija medjevali Meta Massiminu Daia la aq sultan ( Caesar ) ta l-imperu tal- Lvant u mar joqg od ewwa Lixandra, l-ewwel a a li g amel kienet li ordna biex kul add imur joffri s-sagrifiççji lill-allat fit-tempji. Min ma marx kien akkuωat li hu nisrani u ie arrestat jew ing ata l- mewt. Mill-folla nqalg et tfajla nobbli jisimha Katarina li çanfret lissultan talli ieg el lil niesu jqimu allat foloz. Massiminu ordna li tittie ed il-palazz tieg u biex jipprova jikkonvinçieha bi kliemu. Meta ra li t-tfajla baqg et dejjem aktar soda fil-fehma tag ha ab xi g orrief biex jibdlulha fehmitha huma, iωda Katarina rnexxiela twaqqag lhom l-argumenti tag hom kollha. Is-sultan xeg el bil-qilla u ordna li l-g orrief jinqatlu u li t-tfajla ti i arrestata. Mart is-sultan u l- uffiçjal tal-palazz Ωaruha kemm-il darba fiç-çella u huma wkoll, flimkien ma xi suldati, saru nsara. Meta s-sultan sar jaf qatilhom ilkoll. Lil Katarina ried iqattag ha biççiet o rota tax-xfafar, imma r-rota tfarrket bla ma g amlitilha ebda sara. Wara dan kollu Massiminu ordna li tinqatag lha rasha. Dan se fis-sena 305 W.K. 2 Prattikament dan huwa kull ma nafu fuq din il-qaddisa mill-kitbiet antiki tas-seklu VI li g andna dwar ajjitha. Tajjeb li ng idu li l-eqdem kitba li nafu biha hija ta madwar Festa

17 L-artal tal- ebel ir amat tal-kappella. mitejn sena wara li mietet Santa Katarina. Probabbilment din kienet xi traduzzjoni bil-grieg ta test aktar antik. Óafna studjuωi ja sbu li diversi episodji mirakoluωi u ambigwi Ωdiedu f din it-traduzzjoni u f o rajn aktar tardivi mal-qalba storika ta ajjet dil-qaddisa. Mitt sena wara l-kitba ta dilverωjoni Griega, wie ed patri li kien jg ix fil-monasteru li hemm fuq ilmuntanja Sinaj kellu viωjoni li fiha ie indikat il-post fejn kien hemm tfajla martri midfuna. Dan il-lok kien jinsab aktar il fuq fl-istess muntanja, f parti li g adha ib l-isem ta Ìebel Katarin. Dan il-patri mar ma xi o rajn ifittex dan il-lok u sabu eωatt kif kien ra fil-viωjoni. Ìo qisu g ar sabu l-fdalijiet ta isem ta tfajla. Dawn ew imniωωla filmonasteru u ndifnu hemm filkappella prinçipali. Minn dak iω- Ωmien il-monasteru sar iç-çentru taddevozzjoni lejn Santa Katarina, u wara xi Ωmien bidel ismu g al Monasteru ta Santa Katarina kif g adu mag ruf sal-lum. B xorti tajba, meta l-insara tal-lvant qerdu l-ikoni tal-qaddisin li kien hemm filknejjes tag hom, l-ikona ta Santa Katarina li kienet f dan il-monastertu ma ntmessitx. Apparti minn dan, meta l-musulmani kissru l-knejjes kollha fl-afrika ta Fuq u fil-lvant Nofsani, dan il-monasteru baqa s i g ax fih Mawmettu kien waqaf biex jistrie. Mal-mi ja tal-kruçjati, il-kult ta Santa Katarina nfirex ukoll fil- Knisja tal-punent, u biω-ωmien saret wa da mill-aktar qaddisin popolari u invokati fl-ewropa. Kienet meqjusa b ala wa da mill-erbataxil qaddis/a li l-aktar jaqalg u grazzji. In-numru tal-knejjes iddedikati lilha kien enormi - f Malta biss sa l-1866 kien hawn aktar minn amsin knisja jew kappella ddedikati lilha, fosthom dik li hemm fil-pjazza tar-ra al tag na. L-artisti kollha minn kull epoka g amlu uωu mid-diversi rakkonti straordinarji b konnessjoni mal- Veduta tal-pjazza tal-knisja mill-bejt talkappella. ajja tag ha, tant li Santa Katarina saret (u g adha) l-aktar qaddisa li tag ha nsibu pitturi madwar id-dinja. F Malta stess diffiçli ssib knisja parrokkjali antika li ma jkunx fiha mqar xbieha wa da tag ha. Filparroçça tag na, apparti l-pittura li hemm fil-kappella tag ha, insibu Ωew xbiehat o ra ta Santa Katarina li fl-img oddi kienu t-tnejn fil-knisja parrokkjali. Fil-knisja g ad hemm pittura ta Santa Katarina fil-kwadru ta l-inkurunazzjoni tal-madonna. F dan il-kwadru ta nofs is-seklu XVII naraw it-trinità qeg dha tinkuruna lill-madonna, u ta thom hemm Ωew figuri: San ÌuΩepp u Santa Katarina. 3 Din ix-xbieha hija wa da mill-ftit li nsibu li fihom Santa Katarina tidher ming ajr kuruna, palma jew rota. Il-pittura l- o ra turi l-g erusija mistika ta Santa Katarina u llum tinsab fl-uffiççju parrokkjali. Din il-pittura hija imprezzabbli min abba li hija tasseklu XVI, impittra fuq l-injam minn xi alliev ta l-iskola ta Raffaelo Sanzio. Kienet ing atat lill-knisja minn Dun Gregorio Schembri meta l-knisja tlestiet mill-bini. 4 Fis-snin ta wara l-gwerra tne iet minn fejn kienet fil-kappellun tar-ruωarju g al ra unijiet ta sigurtà. Il-popolarità ta din il-qaddisa baqg et dejjem tikber sakemm fl il-festa tag ha tne iet millkalendarju litur iku universali. G ad-differenza ta dak li ja sbu u jg idu afna, it-tne ija tag ha millkalendarju ma kinitx tfisser li l- Knisja qed tg id li Santa Katarina qatt m eωistiet; kulma qalet il-knisja kien li ladarba afna mill-affarijiet li jing adu fuqha jista jkun li m humiex veri, m hemmx g alfejn li l-festa tag ha tibqa ti i ççelebrata fil-knisja kollha. Id-dokumet ta indikazzjonijiet çari li l-qima tag ha g andha tibqa ti i rispettata u m arsa fil-knejjes u l-parroççi ddedikati lilha. Meta l-papa Ìwanni Pawlu II kien qieg ed jag mel il-pellgrina fl-art Imqaddsa fl-2000, hu ma naqasx li jmur fil-monasteru tas- Sinaj u hemm jag ti qima lir-relikwi Festa

18 ta din il-qaddisa. Dan wassal biex fl-2002, fl-edizzjoni dida tal-missal Ruman, il-festa tag ha re g et idda let fil-kalendarju litur iku universali tal-knisja Kattolika, fil- urnata proprja tag ha, il-25 ta Novembru. B dan il-pass ilpolemika dwar l-awtentiçità ta din il-qaddisa g andha tinqata darba g al dejjem. L-ewwel kappella ta Santa Katarina fl-imqabba L-Imqabba saret parroçça ta t ilpatroçinju ta Marija Assunta f Settembru ta l-1598, madanakollu fir-ra al kienet teωisti kappella ddedikata lil Santa Katarina ferm qabel din id-data. Diffiçli ng idu fiç-çert minn fejn nibtet iddevozzjoni lejn Santa Katarina f ra alna. Kif à g edna, din ilqaddisa kienet wa da fost l-aktar li jgawdu devozzjoni u ma kinitx a a kbira li ssib kappella ddedikata lilha fl-ir ula. Forsi l-fatt li l-imqabba jinsab qrib afna taω-ûurrieq, ra al li sa minn dejjem kellu lil Santa Katarina b ala patruna u protettriçi ewlenija tieg u, kompla g en biex tixtered id-devozzjoni lejn din ilqaddisa. Fid-dokumenti taω-ωjara pastorali li l-viωitatur Appostoliku Mons. Pietru Dusina g amel lill-knejjes flin awi ta l-imqabba nhar it-8 ta Frar 1575, insibu l-ewwel referenza g all-kappella ta Santa Katarina. 5 Din kienet inbniet madwar is-sena 1550 fil-misra prinçipali tar-ra al, ma enb kappella o ra ddedikata lil San Pietru. 6 Nafu li kienet Ωg ira u li kienet nieqsa minn kollox. Irra uni g al dan mhix mag rufa, iωda ladarba kienet mibnija f nofs ir-ra al hemm probabbiltà g olja li xi ornamenti kellha; jista jkun li dawn insterqu fi Ωmien l-assedju ta l Kellha altar wie ed b ikona ta l-injam turi lill-madonna, lil Santa Katarina fuq il-lemin u lil San Pietru fuq ix-xellug. 7 Ma kellhiex rettur, iωda çertu Marjanu Hagius, li kellu g alqa f Tal-Óandaq, kien L-armi tal-madonna u ta Santa Katarina skulturati fil- ebel il fuq mit-titular. jixeg lilha lampier u jorganizza festa bl-g asar u quddiesa f ie ilqaddisa f narha. SaΩ-Ωmien li fih l-imqabba saret parroçça, dik l-g alqa f Tal-Óandaq kienet bdiet tissejja il-bur ta Santa Katarina, u l-proprjetarju kien sar Andrea Zammit. Mill-qlieg ta l- g alqa, tnax-il tari kellhom imorru g all-manutenzjoni tal-kappella, sabiex din titg ammar bl-affarijiet kollha me tie a, biex il-lampier jinxteg el nhar ta Sibt u biex il-festa tkun tista tkompli ti i ççelebrata bilquddiesa u bl-g asar kantat. Meta l-isqof Tumas Gargallo Ωar ir-ra al fl-1598 biex jelevah g allivell ta parroçça, sab il-kappella fi stat tajjeb afna. Kulma kien jonqosha kienu l-gandlieri, u dawn inxtraw malajr minn Andrea Zammit. 8 Fl-1634 il-kappella iet imbajda mill- did u milli naraw filviωta ta Pontremoli, kellha altar tal- ebel, gandlieri ta l-injam miωbug in, salib u ikona dida tirrappreωenta lill-madonna tal- Karmnu flimkien ma Santa Katarina u Sant Andrija. Pontremoli ordna li titwessa t-tar a ta l-altar, 9 mill-bqija ma kienet nieqsa minn xejn. Ta min isemmi wkoll illi fl din il-kappella tat 100 skud mir-renti tag ha biex isiru s-sedji filknisja parrokkjali. 10 Madanakollu fl-1759 il-knisja kienet qed thedded li taqa min abba Ω-Ωmien li kellha. G aldaqstant ing ataw istruzzjonijiet sabiex din titwaqqa flimkien mal-knisja ta ma enbha ddedikata lil San Pietru, u flokhom kellha tinbena kappella wa da ddedikata liω-ωew qaddisin. 11 Il-kappella li hemm illum L-ewwel ebla tal-kappella l- dida tqeg det u tbierket millkappillan Dun Mikiel Giocomo Tortella fl Ta tha tpo ew xi relikwi ta San Kandidu, Sant AnjeΩe u Santa Kolumba flimkien ma medaljun bix-xbiehat ta San Pietru u San Pawl. 12 Inbniet minn Ìanni Schembri u g axar snin wara, nhar l-g id il-kbir ta l-1774, l-istess kappillan Tortella berikha u kkonsagraha ad unur Santa Katarina u San Pietru. Wara ç-çelebrazzjoni tkanta t-te Deum b ringrazzjament. 13 Din il-kappella tat l-isem lit-triq prinçipali li kienet titlaq mill-pjazza tal-knisja u tag ti g all-qrendi u g aω-ûurrieq (inωommu f mo na li Triq Karmnu Ciantar u Triq il- Madonna tal-ìilju nfet u inqas minn g oxrin sena ilu). B ala binja hija differenti mill-knejjes l-o ra li jinsabu fl-imqabba. Minn barra tidher kwadra, iωda minn ewwa hija tonda. Is-saqaf huwa mag mul minn koppla baxxa ta stil barokk sempliçi, b lantenra grazzjuωa afna. Ma enb il-koppla hemm kampnar Ωg ir ta stil differenti li probabbilment Ωdied wara. 14 G andha bieb wie ed, b tieqa kbira fuqu u b Ωew twieqi o ra fil- itan It-tieqa tal-faççata mdawra bi skultura sempliçi imma sabi a. Festa

19 tal- nub. Minn ewwa fiha xi skultura - l-aktar li tispikka hi dik ta mal-gwarniçuni tat-twieqi. G andha altar wie ed tal- ebel miωbug b disinn ir amat. Fuqu hemm pittura ta l-1776 ta pittur mhux mag ruf, iωda li tpaxxi l-g ajnejn. Turi Ω-Ωwie mistiku ta Santa Katarina. Apparti l-madonna, il-bambin u l-qaddisa jidhru wkoll San Ìwann l- Evan elista fil-parti t isfel tal-kwadru u persuna (mhux mag rufa) titlob wara Santa Katarina. Fin-na a ta fuq tal-kwadru jidher l-ispirtu s-santu jitfa d-dawl fuq il-qaddisa. G alkemm il-knisja iet iddedikata lil San Pietru wkoll, dan ma jidhirx fil-kwadru titulari. Fir-rokna tax-xellug fil-parti inferjuri tal-kwadru naraw arma u d- data 1776, flimkien ma l-ittri V.F.G.A. (Votum Fecerunt Gratiam Acceperunt - G amilna weg da u l-grazzja lqajniha ). Minn dawn l- ittri hu mag ruf illi l-pittura saret b ala ex-voto minn xi add li qala xi grazzja ming and Santa Katarina. Ma nafux minn kienet din il-persuna, iωda jista jkun illi l-figura mhux mag rufa li hemm titlob wara l- qaddisa turi proprju liha. Jista jkun ukoll kien xi add jismu Ìwanni ladarba fil-pittura ie nkluω San Ìwann, imma jista jkun ukoll illi dan il-qaddis Ωdied biex jitfakkar ilbennej tal-knisja Ìanni Schembri. Il-kwadru titulari huwa mdawwar bi prospettiva kollha skulturata verament sabi a. Jispikkaw fiha l-arma ta Santa Katarina u tal-madonna. Sakemm faqqg et it-tieni gwerra dinjija din il-kappella kienet g adha tintuωa ta spiss. Nhar l-ewwel tassena kienet to ro purçissjoni penitenzjali mill-knisja parrokkjali u ΩΩur tliet knejjes, fosthom din ta Santa Katarina. Fiha kienet titkanta l-antifona tal-qaddisa. 15 F Korpus kienet ting ata l-barka sagramentali minn hemm. Meta fl-1912 ew ikkonsagrati xi altari fil-knisja parrokkjali, iç-çelebrazzjoni bdiet b purçissjoni li telqet mill-knisja ta Santa Katarina. Barra minn hekk ta kull sena kienu baqg u ji u Dehra tal-kappella minn barra wara r- restawr li sar fuqha. ççelebrati fiha l-festi ta Santa Katarina u ta San Pietru bilquddiesa u bl-g asar kantat. Kienet issir ukoll quddiesa fil-festa ta San Ìwann Evan elista. B xorti aωina minn dan kollu llum ma baqa jsir xejn. Fil-gwerra kien intrefa xi armar tal-festi fiha min abba li l-knisja parrokkjali arrfet, u minn dak iω-ωmien l hawn baqg et tintuωa g al hekk. Tinfeta biss biex jarawha xi dilettanti tal-kappelli jew studjuωi ta l-arkitettura; inkella biex jin ibdu xi xeni fiha. 16 Illum tintuωa l-aktar biex jintrefg u fiha Ω-Ωew bradelli talvari principali ta l-imqabba, kif ukoll iω-ωew an li li jintramaw massepulkru fil-ìimg a Mqaddsa. Fissagristija ta din il-kappella hemm merfug a wkoll il- ilandra l-antika li kienet tintuωa fil-kwaranturi filknisja parrokkjali. Din il- ilandra kienet in admet mill-iskultur Sciortino 17 u baqg et tintuωa sakemm saret il- ilandra li g adha tintuωa sallum, xog ol Abram Gatt ta l Madanakollu, peress li l-kappella g adha f kundizzjoni tajba afna, hemm il- sieb li xi darba tinbidel f muωew tal-parroçça, g aliex hija verament asra li awhra b al din qed tintuωa biss b ala ma Ωen. G eluq Fi Ωmien il-kappillan Dun Willie Vella kien sar xi xog ol ta tiswija minn ewwa f din il-kappella grazzi g at-t e i ta Patri Karm Zammit min abba li kien hemm il- sieb li tibda tintuωa g al xi laqg at jew adorazzjonijiet. Din is-sena l- Kunsill Lokali da al fi spiωa kbira biex jirrestawraha minn barra. Grazzi g al dan ix-xog ol li sar fuq medda ta snin g al darb o ra se nkunu nistg u ngawdu din il- awhra li spiss ma naprezzawhiex. Tajjeb li kieku tinsab xi soluzzjoni biex din il-kappella ter a g al darb o ra tibda tintuωa g all- ti ijiet spiritwali tag na l-imqabbin, biex b hekk inωommu aj l-g an li g alih kienu bnewha missirijietna. 1 Il-kappelli l-o ra kienu: tal-lunzjata u ta l-assunta (li flokhom inbniet il-knisja parrokkjali li g andna llum) u o ra tal- ViΩitazzjoni, li twaqqg et. Il-kappella tan- Nazzarenu li hemm maç-çimiterju nbniet afna snin wara, fil-bidu tas-seklu g oxrin. 2 DANTE BALBONI, Caterina di Alessandria minn Bibliotheca sanctorum III, Ruma 1998, KEITH SCIBERRAS, Kwadru qadim ta l- inkorunazzjoni tal-madonna fil- Programm Festa Santa Marija - Mqabba 1993, LAURENZ ZAMMIT, Descrizioni storica tal cnisia parrokkjali tal Imkabba, Malta 1927, Arkivju nazzjonali ta Malta, ir-rabat, Dusina, JOSEPH M. GHIGO, Monumenti xhieda talqima tal-poplu f L-Imqabba mal-medda taω-ωmien, Mqabba/Malta 1998, MARIO BUHAGIAR, The cult of St. Catherine in Malta f St. Caterine of Alexandria: her churches, paintings and statues in the Maltese islands, Malta 1979, A.A.V. Visitatio Gargallo , 181v-182r. 9 A.A.V. Visitatio Pontremoli 1634, 67r. 10 LAURENZ ZAMMIT Descrizioni storica tal cnisia tal Imkabba, Malta 1927, A.A.V. Visitatio Rull , 350v. 12 KILIN (pseud.) MIKIEL SPITERI, Wayside chapels, Malta 2000, LAURENZ ZAMMIT, op.cit., MARIO BUHAGIAR, LAURENZ ZAMMIT, Descrizioni storica, Malta 1927, Ûew kaωi kienu meta n ibdu xi xeni fl g at-teleserjal tal-pbs Wirt u g al dokumentarju qasir fuq l-imqabba li ntwera fil-programm Forçina waqt xandira diretta tal-festa titulari ta Santa Marija fil-15 ta Awissu 2001, b ripetizzjoni ta l-istess feature fix-xandir tal-festa tal-madonna tal-ìilju fl-14 ta Ìunju Tag rif mg oddi mis-sur Joe Gauci. Festa

20 Xi tifkiriet minn ta Çensu Psaila kitba ta Giovanni Farrugia Hi a a tajba, li niftakru fleg ΩieΩ tag na li darba kienu mag na u li tant batew g alina. Taw kontribut siewi mhux biss lill-partit ta Santa Marija, imma wkoll lis-soçjetà ta l- Imqabba. Wie ed minn dawn l- ir iel, ta prinçipju, hu bla dubju Çensu Psaila, bniedem ta karattru elu, jaf imur ma kul add, jg in lillproxxmu tieg u akkost ta kollox. Çensu kien dedikat u devot kbir ta Santa Marija, Re ina tas-sema u l- Art. Ma kienx devot ta nofs kedda imma bil-fatti, kif ser naraw minn çerti episodji ta ajtu. Nies b al dawn iqanqlu ammirazzjoni u mhux ta min jinsiehom! Jien dejjem ammirajt ilkalma u l-ir ulija li kien jimxi biha. Çensu twieled fil- 31 ta Ottubru 1914 meta f dan iω-ωmien kienet bdiet ilgwerra u kif kien qalli kien Ωmien il-faqar u kultant ta tbatija wkoll. Il- obωa ta kuljum kienet iebsa. Però Alla l-imbierek jg in l-g asafar ta l-ajru, a seb u ara lill-bnedmin. Missier Çensu, Pietru Psaila, kien joqg od fl-iskola l-qadima li kienet fi Triq Santa Katarina. Pietru kien bniedem d uli u kapaçi jsib il-verità tal-fatti. Kellu sebat itfal; ÌuΩeppi, Çensu, Ìeraldu, Philip, Manuel, Antonia u Nikolina, soçja tal-museum. Çensu ΩΩewwe lil Maria Antonia xebba Galea fis- 17 ta Frar 1935 u kellhom disat itfal; Karmenu, ÌuΩa, Maria, George, Ìemma, Kelina, Agnes, Leli u Peter. Familja li kien fiha ammirazzjoni. Çensu b al kull kap ta familja g adda minn çertu nkwiet li taf toffri l- ajja. G ax kif jg id il-qawl Kul add ta t sema wie ed. Tant li meta konna nitkellmu kien ta sikwit isemmili t-tra edja li arrab taω-ωg ir Peter, li kienet saret fil-barriera tieg u f Ta Kandja. Dak il- in Peter kien ma tifel ie or. Din it-tra edja rat nhar it-13 ta Jannar Çensu kien bniedem ta prinçipju li tista tafdah, infatti mhux l-ewwel darba li g amilha ta medjatur bejn koppji li jkunu f xi diffikultà. Kien hemm mumenti li jien segwejtu millqrib. Ng id biss li jien tg allimt afna mill-atte jament tieg u b mod speçjali kif kien ja dem b mod kalm u konvint milli jkun qieg ed jag mel. Kien jg in lil Is-Sur Çensu Psaila ( ) kul add ming ajr ma jqis il-kulur tieg u. L-g ajnuna kien jag tiha xorta wa da. Jien ukoll doqt xi ftit mill- niena tieg u. Çensu kien jaf li jien kont qed immur Óal Luqa g all-privat g and çertu wie ed g alliem is-sur Zarb. Mhux l-ewwel darba li kont insibu jistennieni fejn il- addied fit-tarf ta Óal Luqa. Kien ikun di à g amel ittielet vje ebel u kien ikun ej lura lejn l-imqabba g all- in ta nofs inhar. Kont narah qisu l-an lu kustodju tieg i g ax it-triq kienet skapruωa. Bilfors li nies b al dawn, nies nobbli u ta qalb kbira jibqg u f qalbek g al g omrok kollu. Kienet teωisti paçi u m abba sinçiera, u g alhekk kul add kellu çertu fer u kuntentizza ewwa qalbu. Jien minn dejjem kont in obb naqra u dejjem b xi gazzetta jew ktieb f idejja. Çensu mhux l-ewwel darba li kien ji i l-kaωin u kif jarani fuq il-bank ta dejn issalib, kien ji i dejja u jistaqsini x kien hemm ta interess fuq il-gazzetta Il-Berqa. Din kienet gazzetta li to ro kuljum mat- Times of Malta. Kemm-il darba kont noqg od naqralu xi a a li jkun hemm ta interess. Meta konna niltaqg u kien jinsa kollox tant li kemm-il darba qalli li l-ewwel jien imbag ad ng addu xi ftit in malkarti tal-log ob. Dan g aliex Çensu kien I obb jiltaqa ma xi Ωew t i bieb tieg u u joqog du jilag bu l-karti. Çensu kellu n-negozju tal- ebel u kellu barriera f Ta Kandja. Kellu ebla sabi a u g alhekk kellu domanda kbira g aliha. Mhux l-ewwel darba li tal-qtieg ma kinux ila qu mad-domanda. Jien ieli mort mieg u meta kont inkun bil-vakanzi b al per eωempju ieli morna Tas- Sliema, il-óamrun, g and is-sorijiet tal-klawsura li ma nafx kemm-il vje ebel kien tahom b xejn, g aliex mhux l-ewwel darba li qrajt l-ittri li kienet tibg atlu l- Madre tal-kunvent. Fatt ie or ta m abba lejn ilproxxmu, li Ωgur li ma nistax ma nsemmix, hu meta kien qed jinbena l-kaωin ta Santa Marija. Kien ab hafna ebel b xejn. Anke meta kienu qed jinbnew id-dwejriet, kien hu li beda jie u l- ebel biex ikun jista jinbeda x- xog ol. Kont nie u pjaçir meta kont immur mieg u, Festa

21 jag tuh il-qisien u jfa rulu l- ebla li kellu. Il-bennejja kollha kienu j obbuh u kienu jg idu lil xulxin li Çensu kien jaqdihom ta ra el. Niftakar li kien medjatur ukoll meta nxtrat l-art g addwejriet. Kien adem tajjeb afna mal-kumitat ta dak iω-ωmien u li tieg u kien ukoll membru g al xi Ωmien. Çensu kellu çertu ila b ala medjatur u dejjem kien ja dem b çertu g aqal. Tant li kwaωi dejjem kien jirnexxielu jqarrab liω-ωew trufijiet lejn xulxin. U g al dan kien igawdi stima minn kul add. Jien kont insegwih kif kont nista g ax konna naqblu afna fil-fehmiet u l- karattri tag na. Kien iωomm il-prinçipji li kien i addan b determinazzjoni kbira akkost ta kollox. Kien il-15 t Awissu Niftakar kienet saret festa kbira ad unur Santa Marija, Omm Alla u Ommna lkoll, Re ina tas-sema u ta l-art. Kienet di à bdiet tin ass li riesqa l-gwerra. Kienu anki irran aw xi fortizzi b as- Sejba u o ta l-isqof. Jiena u Çensu konna fiz-zuntier waqt li kienet die la l-istatwa ta Santa Marija. Jien, ta tifel li kont, kont mehdi fiç-çapçip u tif ir lill-madonna. Fl-istess in beda jin araq in-nar li kien tiela minn wara l-iskola. Murtali tal-kulur kienu qed jin arqu wie ed wara l-ie or. Is-sulfarelli minn o ta Spiru, li kien inkarigat minnhom ÌuΩeppi Schembri flimkien ma gassijiet bojod minn fuq il-bjut ta madwar il-knisja ma naqsux. X in kont mehdi nçapçap u ng ajjat Viva Santa Marija, Çensu dar fuqi, tefa idu fuq spalti u qalli, Giovanni min jaf jekk narawhiex lil din l-omm Óanina? Tant qalili mill-qalb li qabiωlu d-dmug, g ax dan Çensu kellu qalbu tenera li taf t oss. Kif rajtu hekk, kwaωi qalbu maqsuma, ma stajtx ma n ossx b alu. Flistess eçitament g annaqtu mieg i u we ibtu li Hi taf li a na wliedha. Dak il- in waqaft na seb u wara ftit komplejt ng idlu li l-omm tas-sema dejjem tie u sieb uliedha! Dak il- in waqafna n arsu lejn xulxin, fost ilbriju li jafu jag mlu l-partitarji ta Santa Marija. L-istatwa da let u d alna mag ha u l-festa g addiet ukoll. Però kliem Çensu baqa f mo i u f qalbi sal- urnata tal-lum. IΩ-Ωmien g allimni nirra una li kellhom ra un missirijietna li kellhom paçi kbira f qalbhom g ax barra li kellhom fidi ta l-azzar kienu jwettqu dak li jemmnu fih. Faqqg et il-gwerra bejn l-1940 u l Ìiet u g addiet, fost tbatija u taqtieg il-qalb. G all-grazzja t Alla u ta Ommna Santa Marija, jiena u Çensu bqajna ajjin u fl-1946 g amilnielha festa Ωg ira. Jien u Çensu ltqajna l-knisja u l-ewwel kelma li kien qalli Çensu kienet, Giovan, Santa Marija semg et talbna! Kelli episodju ie or mal- abib tieg i Çensu. Kien fl-ewwel ta Mejju 1948 meta saret seduta enerali u jien u Çensu tlajna fis-sala g ax kien qed isir il- in. Bdiet is-seduta enerali u l-ewwel punt fuq l-a enda kienet biex l-istatwa tintrefa mill-fratelli tas-sagrament. Inqraw il-minuti minn Leli Zammit u kif inqraw u kienet ser tibda l-a enda, il-president qal li a jar it-tfal joqog du barra. Issa dak il- in tfal kien hemm jiena biss u Danjel Zammit, abib tieg i, kien qieg ed fit-tara. G al dan il-kliem tal-president niftakar li kien qam Çensu u wie bu li a jar jibqg u hemm g ax it-tfal tal-lum huma l-ir iel ta g ada. Wara tkellem Feliç Zammit, ex-president. Ma jidhirlekx li dawn huma Ωg aωag u mhux tfal? Mhux a jar tfittex tibda g ax à g adda afna in u g adu ma ntqal xejn ta interess? Jien niftakar fejn Çensu kont u dejh bqajt. Is-seduta saret u damet xi sieg a u nofs. Wara jien u Çensu ri na flimkien u g idtlu li kont sejjer nikteb dak li niftakar. Ìieli konna niftehmu sabiex niltaqg u u noqog du niddiskutu xi su ett jew dak li nkunu smajna. Jien min-na a tieg i kont inkun di à ktibt xi a a. Ma Çensu kont inkun ferm g al qalbi g aliex konna kwaωi dejjem niftehmu fuq kull su ett. Çensu kien iωomm l-amment ta afna su etti li nkunu g addejna minnhom u dan kien ikun ta g ajnuna kbira fix-xog ol li kont di à bdejt nag mel. Na seb li kull min jaqra dawn il-versi, bilfors jo ro kliem ta tif ir g al Çensu. Hemm episodji o rajn li jag mlu l- ajja ta Çensu brillanti, u ji bdu l-attenzjoni biex wiehed jie u xi tag lima però l-ispazju huwa limitat. G alkemm Çensu kien partitarju dedikat però qatt ma traskura lill-familja tieg u minn xejn. Nista ng id li l- familja kienet il-mimmi t g ajnejh u kien iωommha blikbar g oωωa. Ma kien i allihom neqsin minn xejn. Kien kap ta familja eωemplari o familja ma buba u mag quda ta t il-mant tal-kbira Marija Assunta Re ina tas-sema u l-art. Il- abib tag na Çensu kien beda jmajna wara l-festa ta Santa Marija tal Hu baqa sejjer lura tant li alla din id-dinja fil-5 t April 1976 fil-g omor ta 61 sena. Kellu tistennieh Ωgur il-ver ni Marija Sultana tas- Sema, li tant kien jirsisti g all-festa tag ha, b entuωjaωmu sinçier u b konvinzjoni soda u antika fil-parroçça tag na sa minn Ωminijiet bikrin. Nixtieq nag laq dawn il-kelmiet ta tifkira lil wisq ma bub Çensu Psaila b daqsxejn ta poeωija Ωg ira:- Bla heda dejjem emmen, Li Int it-triq tas-sliem, Li tmexxi lil kull bniedem, Sa seb tal-jum bla tmiem. Fuq kelmtek stra et qalbu, G ax fiha sab is-sewwa, Li inti il-bxara t-tajba, ImΩewqa b risq u lewwa. G alkemm mhux iωjed mag na, Qatt a na mhu se ninsewk, Noffrulek kuljum talbna, G ax f qalbna bqajna n obbuk. Alla g o bu jsejja lek, Biex hemm toqg od tistrie, Mal-qaddisin u s abna l-erwie, Fejn Santa Marija kienet tistennieh. Festa

22 Santa Marija l-ifjen Ìawhra poeωija ta Chev. Dr. Carmel Bianchi Re a wasal dal-jum O Marija Li hawn ni i ma uti Mqabbin Biex minn qalbi nag tik ie fo rija B dawn il-versi ta m abba, mqanqlin. U kull meta nitkellem mal-pinna Biex lejk nikteb kliem sew ta tif ir Kemm nitpaxxa nkun qribek Madonna In oss qalbi bil-fer trid ittir. X ma ng oωωukx b ala awhra imprezzabbli U hekk nibqg u g al tul kollha s-snin L-aqwa wa da, ma luq idejali L-eqdes mara fost nisa mwildin. F nhar il-festa kif tkun waqt mixjietek Id ol fejjaq lill-morda Mqabbin Djarna bera, Madonna nift ulek Nistennewk, bil-fer fina kull in. Kemm imnikkta ew g andek Marija Kemm mu ug a u dieqa fil-qlub Resqu lejk bid-duluri mifnija G ax l-hemm tag hom, dlonk dejk, dan idub. Kemm bnedmin tilfu t-tama tal- ajja G ax insew li hemm Omm li taf t enn Dejjem lesta li t addan f dirg ajha U ta t arsitha iωωommhom g all-kenn. Int fin-nixfa dlonk tisqi l- ajjitna Int il-kenn waqt gelgul ta l-g arar Inti t-tama, f kull g aw dejjem ilstna Int il-fara, fin-niket, fl-imrar. Imxi mag na tul triqtna Madonna alli twitti fejn hemm it-taqlib int it-tama li Ωgur ittrebba na g ax tkun tg inna fil- arr tas-salib. Naqqaxnik mhux biss f qalbna Madonna Skolpejnik hemm ukoll ot-triqat Anke f niçeç imωejna ma djarna Tara tieg ek il- miel ta xbihat. Ûejjinnilek dat-tempju Marija Fih nin abru kull jum nag mlu t-talb G ax fik g andna lkoll fidi qawwija Inti l-omm li t obb veru mill-qalb. Ilqa Madonna, dil-bewsa minn qalbna G alik tbaqbaq u sew ta raq nar Din mhix l-ewwel u lanqas ta l-a ar In obbuk kemm il-kbar u iω-ωg ar. Int Patruna tar-ra al Imqabba Inti awhra fi qlub l-imqabbin A na wliedek mimlija bl-im abba Lejk Marija, ie nag tu kull in. Qormi 8 ta Mejju 2002 Starbrite Dry Cleaning Triq Tas-Sejba, Mqabba Tel/Fax: Festa

23 Ventartal tal-ma ur. Ventartal tal-viωitazzjoni. Ventartal ta l-inkurunazzjoni. Ventartal ta San Pawl

24 Kul add jaf li l-qofol tal-festa hija l-knisja! Sabi a kemm hi sabi a l-manifestazzjoni esterna, hija s- solennità fil-knisja li tiddetermina liema hija l-akbar festa fil-parroçça. Barra minn hekk huwa bix-xieraq ukoll li g all-akbar festa tag ha, il-knisja tkun armata kif jixraq - bl-isba ilbies! Minn din is-sena se nibdew sensiela li fiha se nag tu daqqa t g ajn aktar mill-qrib lejn xi tiωjin li narawh biss fil-festa titulari ta ra alna, dik ta l-assunzjoni tal-madonna. L- g an prinçipali huwa li a na lkoll insiru aktar konxji tat-teωori li tippossiedi l-knisja tag na u li, bix-xieraq, ikun jista jarahom kul add fl-okkaωjoni tal-festa prinçipali ta l-imqabba. L-ewwel arsa tag na hija lejn il-ventartali li jωejnu l-mensi tal-artali kollha tal-knisja fil- ranet tal-festa. Fir-ritratti ta dawn iω-ωew pa ni jidhru t- tmien ventartali li nistg u narawhom biss fit-tieni img a tal-kwindiçina ta Santa Marija. Dan is-sett sabi ta arti fl-iskultura u r-rakkmu bid-deheb fuq il-lama beda jin adem fil-bidu tasseklu g oxrin u ntemm lejn il-bidu tas-snin Sebg in. Is-sena eωatta ta meta bdew jin admu mhix mag rufa, imma f ritratt tal-knisja armata g all-festa ta Santa Marija ta l-1896 jidhru l-ventartali tassett l-antik li eventwalment bdew jintramaw fil-festi sekondarji u li spiççaw meqrudin fl Imma nafu li fil-gwerra w ud mill-ventartali tas-sett il- did kienu di à jintuωaw fil-festa titulari. L-ewwel ma n admu kienu l-ventartali ta l-artal ma ur u ta dak tal-kor. Dawn fil-fatt juru l-aktar xog ol ta rakkmu fin li nsibu fil-knisja tag na. Ittnejn juru n-nome di Maria b kuruna fuqu u mdawwar b afna ward u weraq tad-dielja. Ilventartal ta l-inkurunazzjoni g andu l-istess motif. Il-ventartali ta Pentekoste u tal-viωitazzjoni huma prattikament identiçi f kollox - l-unika differenza hi li dak ta Pentekoste fih awhra iωjed lejn in-nofs. Dak ta San Gejtanu juri kuruna u xettru fuq im adda, filwaqt li dak ta San Pawl juri n-nome di Maria bir-ra i tad-dawl er in minnu. Ilventartal ta l-agunija huwa l-aktar wie ed mill-artali laterali (apparti tar-ruωarju) li fih xog ol sabi ta rakkmu. Dawn ta l-a ar in admu fis-snin Sittin minn Helen Pizzuto ( ) ta Santa Venera li bosta xog lijiet tag ha, mag rufin g all-kwalità g olja tag hom li m g adekx issib b alha, g adhom iωejnu bosta knejjes Maltin u anke barranin. Ilbenefatturi g all-ventartali li n admu minn Pizzuto kienu l-a wa l-monsinjuri Ghigo. Ta min jinnota li x-xog ol fl-injam tal-ventartali ta San Pawl u ta l-inkurunazzjoni kif ukoll dak ta San Gejtanu u ta l-agunija jixxieb u afna. Min jaf dawn kellhomx ikunu pari ta xulxin (ta San Pawl g all-kunçizzjoni u ta San Gejtanu g al tar-ruωarju) u kienx hemm il- sieb li jin admu tnejn o ra jaqblu g aω-ωew artali ta dejn il-bieb il-kbir..? Ventartal ta l-agunija. Ventartal tat-titular ta l-assunta. Festa Ventartal ta San Gejtanu. Ventartal tal-pentekoste.

25 Mqabba Ma Tintesa Qatt dis-sena 1951 poeωija ta M. Camilleri Wara l-a ar gwerra li kellna Ósieb ghamilna l-imqabbin Biex il-kaωin a na nkabbru U fih ng addu ftit tal- in. U g alhekk sibna g al pjanta Ìiet murija fil-kaωin Iltqajna a na f seduta Jekk g andhiex dina issir. Lis-Sur ÌuΩè D Amato Lilu g edna biex jag mel pjanta U fis lilna, pin a wa da Illi kul add skanta lejha. Meta ejna g al votazzjoni Jiena kont li vvutajt kontra Fejn kont nobsor bis-sbu ija Illi kien sejjer ikollna? Inda lu kienu l-persuni Illi huma kontribixxew Óalli l-kaωin ji i mtella Fuq l-istil l-iktar modern. U g alhekk mhux ta min jinsa Il-persuni eneruωi Óalli l-kaωin ji i mtella B al tan-nies l-iktar famuωi. Mhux li tara l- a a lesta Dan ma jkunx il-benefiççju Imma li tkun fiha mda al Biex tkun taf is-sagrifiççju. Ìebla, ebla, beda tiela G ax l-inkwiet kien bil-wisq kbir Imma dana kollox g adda U ri na r-rebbi in. Meta tid ol g al dil- a a Ma tridx tkun li taqta qalbek G ax l-inkwiet illi inqala Jag mel kollox biex i abbtek. Ìie mumenti l-inkarigati Kienu abbandunati minn kul add Imma dawna baqg u sodi U ma qatg u qalbhom qatt. Meta ssib xi a a lesta Malajr tg id li din mhi xejn Meta ti i biex tag milha Malajr titlaq minn mnejn ejt. B alma jg idu li l-istilla Lil a a tkun twieldet ta tha Din tikkmanda il-futur kollu Illi jista ji i wara. Mhux bl-istorbju u fratterija L-opri ji u u jirnexxu Bil-paçenzja u bl-akbar g aqal Bil-kura u bl-ener ija. Ìà g andi b ala viωjoni Kif se tkun il-gallarija Mimlija bix-xebbiet tag na Fil-festa ta Santa Marija. Min jaf dawn ix-xebbiet tag na Kemm ilhom biex jaqtg u xewqithom U minn fuq il-gallarija Jg idu Evviva Santa Marija. Mur arahom ix-xebbiet tag na ImΩejna b dawk il-kuluri Içapçpu il-vara g addejja Minn quddiem dawk il-kolonni. Ma tintesa qatt dis-sena Tal-elf disa mija u wie ed u amsin Illi abtet festa kbira G alhekk a na mkabbrin. Kun imkabbar O Imqabbi G ax g amilt kaωin sabi Fejn soçjetajiet ta banda o ra Int imxejt fer il quddiem. U g alhekk mhux ta min jinsa Il-persuni li g enew G alkemm jg addi Ω-Ωmien Qatt ma huma g andhom jintesew. L-istatwa ta Santa Marija Lilha jonqos inqieg du fuq nett Óalli Ωgur illi dis-sena Ma ti i minsija qatt. Hawnhekk sejjer jien nag laq Nag ti prosit lil kul add Lil min g en u lil min ifixkel Paçi jkollna bejn kul add. Festa

26 G aqda tan-nar Santa Marija kitba ta Carmen Lia B.Ed. (Hons), B.A. Tag rif u Storja L-Imqabba minn dejjem kienet imfittxija g all-festi ta Santa Marija, speçjalment mid-dilettanti tal-log ob tan-nar li f ra alna biss kienu jaraw çertu xog ol jew a jar, jarawh g all-ewwel darba. Insibu lill-imqabbi ÌuΩeppi Ellul jew a jar kif kienu jsibuh, il-qonsru, li kien mag ruf afna fost id-dilettanti tan-nar ta Malta g all-kwalità u l- kwantità ta log ob tan-nar ta l-art li kien jag mel. Huwa kien ipaxxi mhux biss lill-imqabbin iωda lil afna mid-dilettanti Maltin g aliex kien jag mel ukoll afna nar sabi g al diversi festi. Is-seng a u l-arti tal-piroteknika kien tg allimha minn esperti Taljani li sikwit kienu ji u fil-gωejjer Maltin. Fl-okkaΩjoni tal-festi li saru fl-1937, fl- Inkoronazzjoni tar-re Ìro VI, afna nar li n araq f Malta kien aktarx ma dum minn ÌuΩeppi Ellul. Pietru Camilleri (il-gajs) kien ja dem tajjeb il-murtali tal-kulur u kien jg in afna lil ÌuΩeppi Ellul. Flimkien kienu jikkompetu tajjeb mat-taljani. Insibu diversi addiema tan-nar o rajn fosthom Pasquale Gauci (tal- Pasens), Giuseppe Facciol (tal- Pasens), Ìanni Zammit (ta Brajnek), Çensu Psaila (ta Dolor), Emanuel Ûammit (Men aq) u Emanuel Sciberras (ta Lippinu) li kienu lkoll ja dmu murtali tal-kulur ta miel kbir fuq riçetta tat-taljani g all-festa ta Santa Marija. Emanuel Zammit kemm-il darba kien jibg at lil Nicola Zammit (Seguna) i iblu r-riçetti tan-nar minn Óal Lija. G all-murtali tal-bomba u talmurtaletti kien jinqala ÌuΩeppi Camilleri (tal-galletta). Jissemmew ukoll nies b al Nikol Scicluna (ix-xikkel) li kien g amel Ωew murtali tal-murtaletti li kienu n arqu f nofs in-nhar ta lejlet u nhar festa ta Santa Marija. Dawn kien fihom dax-il murtalett il wie ed. Imbag ad l-ewwel murtal b erba bombi kien g amlu Çensu Óaddiema ta l-1930 bil-log ob tan-nar (Óajr: Pawla Mifsud) Mix-xellug g al-lemin: Joseph Ellul (il-qonsru), Grezzju Mangion (tal-ìendarm), Joseph Schembri (ta Spiru), Nicholas Sciberras (tal-labbru), Xandru Saliba (ta Bernard), Joseph Camilleri (ta Rokku taz-zozz), Felix Farrugia (ta Kazza), Innocent Galea (id- Derek), Carmel Caruana (Perellu), Joseph Galea (is-senek), Anthony Galea (Ta Karmnu ta Fattu), Pepu Saliba (ta Bernard), Felix Galea (ta Lippu), Peter Camilleri (tal-gajs), Louis Borg (ta Ìammika) bilqieg da. (Kif identifikati minn Innocenzo Camilleri, Gulia Galea u Giuseppe Mallia) Festa

27 Galea (id-derek) u arqu fl-1928 meta ΩΩanΩan il-qabar tal-fidda. Jidher, iωda li l-log ob tan-nar ta l-art u ta l-ajru kien isir b çerta esa eraωωjoni fl-imqabba. Is-Sibt 30 ta Mejju tal-1903 urnal ta l- a bar li fl-imqabba s-sibt ta qabel kienet rat diωgrazzja kerha lil çertu Toni Tonna ta madwar 30 sena meta waqt li kien qed jilg ab ma xi skrataç li kienu jsibu fin-na at ta G ajn Dwieli, f daqqa wa da, wie ed minnhom a n-nar u tajjarlu subg aj kollha ta idejh u ferielu Ωaqqu wkoll. Kien fi stat l-aktar ikrah u gravi meta ttie ed l-isptar çentrali akkumpanjat minn Tabib. L-istess urnal kompla jikkummenta dwar il- ruq tan-nar fl-imqabba:- Il Pulizia f dan ir-ra al tat uisk libertà g all dan il-log ob tan-nar, u ma tismax lief sparar ance f nofs ta ljieli uakt li cull att icun jistrie. Il Pulizia jec trid taf tag mel dmira u ma t allix iωied isiru daun l inconvenienti. Matul sebg a u tmenin sena ta storja, is-soçjetà Santa Marija, b al kull Soçjetà o ra, g addiet minn Ωminijiet koroh meta rat fuqha l- 48 Óaddiema tan-nar Imqabbin. (Óajr: Innocent Camilleri) mewt ta erba membri abrieka u ta tifel Ωg ir permezz ta tra edji tallog ob tan-nar. Fis-16 ta Lulju 1925, fil-festa tal-madonna tal-karmnu, l-imqabbi Ìanni Zammit (ta Brajnek) li kellu 43 sena, ratlu diωgrazzja kerha. Waqt li kien qieg ed id-dar tieg u j allat il-putassa g al-log ob tan-nar ta l-ajru, il-porvli sploda b forza qawwija kbira u fiera sewwa lil Zammit. Zammit kien ie me ud l- Óaddiema bil-log ob tan-nar ta l (Mix-xellug g al-lemin). Bilwieqfa: Joseph Camilleri, Anthony Busuttil, Grezzju Mangion, Joseph Ellul, Felix Galea, Peter Camilleri u George Farrugia, Bilqieg da: Nicholas Zammit u Emanuel Caruana. (Óajr: Carmelo Briffa) Isptar tal-furjana fejn miet is-sibt 18 ta Lulju 1925 fit-8.00 ta fil-g axija, aktarx min abba li kien bela afna gass. Fil-31 ta Mejju 1937, taret ilkamra tan-nar li kienet f Óal Farru, limiti ta l-imqabba. hemmhekk ÌuΩeppi Ellul (il-qonsru) ta 30 sena mill-imqabba, Pinu Abdilla (Ìaq aq) ta 39 sena li kien joqg od u miωωewwe ÓaΩ-Ûebbu u Manwel Caruana (Tillu) ta 25 sena mill-imqabba, kienu qed ilestu xi ta lita g al xi log ob tan-nar g allfesta ta San Filep ta ÓaΩ-Ûebbu u g al San Ìwann tax-xewkija, G awdex. It-ta lita qabditilhom u g amlet spluωjoni. Fil-15 ta Awissu 1939, rat diω razzja kerha, meta Carmelo Farrugia (id-daqni), li kellu l- bottegin tal-kaωin, alla lil wie ed mit-tfal tieg u, Joseph, fil-bar. Ittifel li kellu seba snin sab xi porvli li kienu jikkargaw il-maskli bih u li bi Ωball kien t alla fil-bottegin, u ta tifel li kien tah in-nar. Dak iω-ωmien dawn il-maskli kienu ji u kkargati fil-bit a tal-kaωin. Il-Bottegin a n- nar. It-tifel bela afna gass. Óuh Philip li safa ma ruq ma mietx iωda Joseph miet dak in-nhar stess filg axija. Ta min isemmi li ritratt ta Santa Marija li kien fil-bottegin ma ralu xejn. info@santamarija.com

28 Çensu Galea, id-derek. (Óajr: Carmelo Borg) Il- ig ifogu jin araq lejlet il-festa. (Óajr: Innocent Camilleri) Wara d-diω razzja tal-kamra tannar tal-1937, g al sitta u g oxrin sena s a, is-soçjetà ma kellhiex iωjed g ad-dispoωizzjoni tag ha post fejn il- afna dilettanti tan-nar ta dak iω-ωmien setg u bla biωa jkomplu ja dmu n-nar. L-art fejn qabel kien hemm il-kamra tan-nar ittie det mis- Servizzi In liωi g all-airstrip tar- Runway. F dan iω-ωmien kollu d- dilettanti tan-nar kienu jmorru ja dmu n-nar f postijiet tan-nar ta r ula o ra b al ta Óal-Qormi, Óal- Tarxien jew il-gudja. Fil-bidu tas-snin sittin tressqet mozzjoni biex tinxtara biçça g alqa g al dan l-iskop. L-art li nxtrat kienet tinsab fil-limiti tas-si iewi kontrada ta Kandja u msej a ta Sapjan u kienet tikkonsisti f erba biççiet raba, tal-kejl komplessiv ta elfejn tmien mija u g axar metri kwadri ossija tomnejn u tliet sig an. Il-kuntratt ta l-akkwist ta l-art sar fil-31 ta Jannar 1961 u kien ippubblikat min-nutar Nicola Said fid-dar ta Joseph Zammit, ilbejjieg ta l-art imsemmija. L-art inxrat 50. G as-soçjetà King George V, dehru l-president Charles Sciberras u s-segretarju Joseph Ghigo. Ix-xhieda kienu Çensu u ibnu Karmnu Psaila. Il-Kamra tan-nar il- dida tbierket il-óadd 30 ta April 1963 mill-kappillan Dun Carm Bianco D.D. L-ewwel nar li n adem fil-post kien g all-festa ta Santa Marija tal Minn dak iω-ωmien sa llum fil-post inbnew aktar im aωen u kmamar g al aktar kumdità taddilettanti tan-nar li jqattg u sig at twal b sa rifiççju u riskju. U sena wara l-o ra, il-poplu Mqabbi jitg axxaq b log ob tan-nar li jsebba il-pjazza u s-smewwiet b ta lita ta dawl ikkulurit f dawk l- iljieli sajfin u qatt minsija tal-festa. Illum il- urnata d-dilettanti jla qu l-20 membru, kollha ja dmu b mod volontarju matul issena kollha. Dan jikkonferma li l- g aqda g andha prospetti sbie g all-futur. Ta kull sena jsiru madwar 700 murtal, fosthom murtali tal-kulur, sfejjer, blalen, prexex, murtaletti, beraq pront u kaxxi infernali. Il-fabbrika tan-nar Santa Marija, taf il-bidu ta diversi log ob tan-nar, kemm ta l-ajru kif ukoll ta l-art. Insibu per eωempju l-universals, il-katina u anke kompjuter u arlo ja dmu bin-nar fejn jid ol il- ig ifogu. Fejn jid ol nar ta l-ajru nsibu l-beraq li ma jidhrux, sfejjer, blalen kbar u blalen jimxu, disinni forma ta trijangoli, uçu, qlub jew trijangoli o çrieki, u anke murtali li jift u forma ta bebbux. Il- img a tal-festa ad unur Santa Marija, speçjalment nhar l-14 ta Awissu, lejlet il-festa, Ω ur li jkunu mistennija minn bosta dilettanti Maltin u G awdxin, kif ukoll minn dilettanti barranin. F din il- urnata jsiru spettakli kbar ta log ob tannar ta l-ajru sinkronizzat malmuωika. Hija drawwa li waqt dan il- ruq isir ukoll kummentarju tannar li jkun qieg ed jin araq. Spettaklu ie or ikun dak tan-nar ta l-art kollu artistiku u mekkanizzat. Ta min isemmi li dan ix-xog ol kollu jsir minn dilettanti dedikati b mod volontarju li jiddedikaw il- in liberu tag hom g al dan id-delizzju tul is-sena kollha. Dan l-avveniment annwali issa sar parti integrali fil-kalendarju tas- Soçjetà Santa Marija u Banda Re Ìor V u Ωgur li l-ebda dilettant tannar m g andu jitilfu. Referenzi: Ìrajjiet is-soçjetà Santa Marija u l-banda Re Ìor V fl-istorja ta l-imqabba. LIA, Carmen (1960- ) -Mqabba: Soçjetà Santa Marija u Banda Re Ìor V, 1997 Festa

29 Il-Ìimg a, 30 ta Lulju: BIDU TAL-KWINDIÇINA 8.00pm Mixg ela tal-knisja u tal-kaωin tas-soçjetà Santa Marija u Banda Re Ìor V. Il-festa ta din is-sena tibda permezz ta Lejla Maltija fil-pjazza ta quddiem il-kaωin. Jie u sehem l-aqwa talent Malti. MATUL IL-ÌRANET TAL-KWINDIÇINA 8.00pm Mixg ela tal-faççata tal-knisja u l-kaωin tas-soçjetà. It-Tnejn, 9 ta Awissu: JUM IL-ÓRUÌ TA L-ISTATWA 7.30pm To ro l-istatwa artistika u devota ta Santa Marija fuq iz-zuntier, fejn ti i milqug a mill-banda Re Ìor V bid-daqq ta innijiet marjani. Wara, il-banda mmexxija minn Mro. David Agius tkompli tferra it-toroq tar-ra al b marçi brijuωi. It-Tlieta, 10 ta Awissu: JUM IL-BANDA 8.15pm Il-Banda Re Ìor V tag mel març qasir minn fejn il-bini muniçipali tal-kunsill g allpjazza tal-knisja, San BaΩilju u l-pjazza ta quddiem il-kaωin. 8.45pm Wara li nassistu g all-wasla tal-mistednin distinti, il-banda Re Ìor V ta t id-direzzjoni ta Mro. David Agius tag ti bidu g all-programm Strumentali Annwali. Wara jsir riçeviment li g alih mistiedna s-soçji, benefatturi u partitarji nisa u r iel kollha. L-Erbg a, 11 ta Awissu: L-EWWEL JUM TAT-TRIDU 8.30pm Il-Banda De Rohan ta ÓaΩ-Ûebbu, ta t id-direzzjoni ta Mro. Ronnie Debattista, tibda març brijuω minn quddiem il-kaωin g al madwar diversi toroq fir-ra al li jer a jispiçça quddiem il-kaωin. Il-Óamis, 12 ta Awissu: IT-TIENI JUM TAT-TRIDU 8.30pm Il-Banda Sant Elena ta Birkirkara, ta t id-direzzjoni ta Mro. Joseph Vella tibda març brijuω minn quddiem il-kaωin g al madwar it-toroq ewlenin tar-ra al li jer a jispiçça quddiem il-kaωin. Il-Ìimg a, 13 ta Awissu: IT-TIELET JUM TAT-TRIDU 9.00pm Il-Banda tas-soçjetà Santa Marija, il-banda Re Ìor V, ta t id-direzzjoni ta Mro. David Agius tibda l-març tradizzjonali ta l-a ar tridu organizzat u mmexxi miω- Ωg aωag. B as-soltu, jakkumpanja l-març il-briju tas-soçji u partitarji.

30 Is-Sibt, 14 ta Awissu: LEJLET IL-FESTA 8.00pm Il-Banda Filarmonika Konti Ru ieru tar-rabat, ta t id-direzzjoni ta Mro. Joseph Muscat tesegwixxi programm strumentali ewwa l-pjazza. Wara tag mel març. 8.00pm Il-Banda San Mikiel ta ÓaΩ-Ûabbar, ta t id-direzzjoni ta Mro. David Agius tibda març minn Triq il-pal g all-pjazza fejn tiltaqa maω-ωew baned l-o ra. IΩ-Ωew baned jing aqdu f mass band fil-pjazza u wara jkomplu març alternat sal-kaωin tas-soçjetà pm Programm Strumentali mill-banda San Mikiel, dejjem ta t id-direzzjoni tas-surmast tag ha Mro. David Agius. Il-Óadd, 15 ta Awissu: L-GÓID TA L-ASSUNTA 12.00pm Il-Banda Re Ìor V g al darb o ra mmexxija minn Mro.David Agius, tibda l-març popolari ta filg odu minn quddiem il-kaωin g al madwar it-toroq prinçipali tarra al, imbag ad jer a jispiçça quddiem il-kaωin. 6.00pm Il-Banda Queen Victoria taω-ûurrieq, ta t it-tmexxija ta Mro. Alfred Farrugia tibda març minn Triq il-valletta sal-pjazza. 6.00pm Il-Banda Ite ad Joseph tal-qala, G awdex, ta t id-direzzjoni ta Mro. Michael Refalo tibda març minn Triq Santa Katarina sal-pjazza, tid ol fiz-zuntier tal-knisja u tilqa l- ru ta l-istatwa artistika ta Santa Marija b innijiet Marjani. Wara, il-banda tkompli takkumpanja l-istatwa tul il-purçissjoni pm Hekk kif iω-ωew baned mistiedna jaslu fil-pjazza, ikomplu jdoqqu wara xulxin sa quddiem il-kaωin tas-soçjetà Santa Marija. 7.15pm Il-Banda Queen Victoria taω-ûurrieq ta t id-direzzjoni ta Mro. Alfred Farrugia ssellem l-istatwa Titulari minn fuq il-plançier bid-daqq ta l-ave Maria u innijiet o ra. Tie u sehem ukoll il-mezzo Sopran Marie Therese Vassallo. 8.45pm Malli l-istatwa tasal quddiem il-kaωin, il-banda Queen Victoria mmexxija minn Mro. Alfred Farrugia tesegwixxi l-innu l-kbir lil Marija Mtellg a s-sema, kompoωizzjoni ta Chev. Mro. George Martin, fuq kliem tal-w.r. Patri J.M. Ghigo. Jie du sehem il- Baritonu Piju Dalli, it-tenur Andrew Sapiano kif ukoll il-kor Parrokkjali San ÌuΩepp tal-kalkara ta t id-direzzjoni tas-sur Samuel Bezzina. Wara, l-istess Banda tkompli bil-programm Strumentali pm Wara ringrazzjament ewwa l-knisja mill-membri u ammiraturi tan-nar, il-bandisti tal-post tal-banda Re Ìor V jag lqu l-festa b març qasir. Il-Óadd, 22 ta Awissu: L-OTTAVA TAL-FESTA 7.30pm Mixg ela tal-faççata tal-knisja kif ukoll tal-kaωin tas-soçjetà Santa Marija u Banda Re Ìor V. Nag lqu l-festa ta din is-sena permezz ta serata ta kant Mqabba Song Festival fil-pjazza quddiem il-kaωin. G al darb o ra jie u sehem l-aqwa talent Malti.

31 Il-Ìimg a, 30 ta Lulju: Bidu tal-kwindiçina 6.30pm Quddiesa solenni, talba tal-kwindiçina, Innu u Barka Sagramentali. It-Tnejn, 2 ta Awissu 6.30pm Quddiesa g at-tfal tal-parroçça u bis-sehem taω-ûg aωag. Talba tal-kwindiçina, Innu u Barka Sagramentali. Il-Óamis, 5 ta Awissu 6.30pm Quddiesa g all-membri tal-g aqda tan-nar mill-w. Rev. P. Joe Zahra O.P. Talba tal- Kwindiçina, Innu u Barka Sagramentali. Is-Sibt, 7 ta Awissu: Jum it-tifkira tas-soçi u Benefatturi 6.30pm Quddiesa kantata mill-w.rev. Kapillan Dun Joe Bartolo, b suffra ju g all-erwie tas-soçi u benefatturi mejtin. Talba tal-kwindiçina, Innu u Barka Sagramentali. It-Tnejn, 9 ta Awissu: Óru ta l-istatwa 6.30pm 7.30pm Quddiesa kantata, Talba tal-kwindiçina u Barka Sagramentali. Isir il- ru solenni ta l-istatwa ta Santa Marija u wara jitkanta l-innu Ave Maris Stella u l-antifona. It-Tlieta, 10 ta Awissu: Jum il-familji 6.30pm Quddiesa bis-sehem tal-familji tal-parroçça. Talba tal-kwindiçina u Barka Sagramentali. L-Erbg a, 11 ta Awissu: L-Ewwel Jum tat-tridu 6.30pm Quddiesa solenni mill-w.rev. Kan. Dun Ìor Bezzina. Wara, Talba tal-kwindiçina, Innu, Salve Regina, Litanija, Antifona u Barka Sagramentali. Il-Óamis, 12 ta Awissu: It-Tieni Jum tat-tridu 8.00am 6.30pm Quddiesa kantata. Quddiesa solenni mill-w.rev. Kan. Dun Ìor Bezzina. Wara, kollox b all-jum ta qabel. Il-Ìimg a, 13 ta Awissu: It-Tielet Jum tat-tridu 8.00am 6.30pm Quddiesa kantata. Quddiesa solenni mill-w.rev. Kan. Dun Ìor Bezzina. B mod speçjali huma mistiedna l-morda u l-anzjani tal-parroçça g aliex waqt l-istess quddiesa ji i amministrat is-sagrament tal-morda. Wara, kollox b all-jum ta qabel. Is-Sibt, 14 ta Awissu: Lejlet il-festa 8.15am 6.30pm Quddiesa solenni mill-w. Rev. Kappillan Dun Joe Bartolo. Wara jitkanta t-te Deum u l-antifona Beata Mater. TranΩulazzjoni solenni tar-relikwa, immexxija mill-w.rev. Kan. Dun Karm Attard. Wara, quddiesa kantata mmexxija mill-istess Çelebrant. Salve, Litanija, u Çelebrazzjoni Ewkaristika. Il-Óadd, 15 ta Awissu: Jum il-festa 6.00am, 7.00am, 8.00am Quddies lett 9.15am Quddiesa konçelebrata solenni bilpani ierku mill-w.rev. Kan. Dun Karm Attard am (Knisja), 11.00am (San BaΩilju) u 5.00pm Quddiesa letta. 6.00pm G asar solenni mill-w.rev.kan.dun Anton Vella. Salve u Litanija. 7.15pm Purçissjoni bl-istatwa Artistika, Devota u Titulari tal-parroçça mmexxija mill-istess W.Rev.Çelebrant pm Antifona u Çelebrazzjoni Ewkaristika. Il-Óadd, 22 ta Awissu: L-Ottava tal-festa 6.30pm Quddiesa, ripoωizzjoni tar-relikwa, Te Deum u Barka. Il-muΩika tat-tridu, Lejlet u Nhar il-festa tkun ta t id-direzzjoni tas-surmast W.R.Patri Salv Galea O.P.

32 Óidmet il-banda Re Ìor V tikteb il-kummissjoni Banda G addiet sena o ra u Awissu re a mag na. B al kull sena permezz ta din il-pa na ddedikata lill-banda tag na ser nag tu rendikont dwar idmet il-banda Re Ìor V fi dan is-soçjetà Santa Marija. Però qabel xejn tajjeb li wie ed ifakkar dak li l-banda g amlet matul issena l-o ra. G al darb o ra il-banda kienet mistiedna f g add ta festi sabiex tag ti s-servizzi tag ha fosthom ewwa r- Rabat, ÓaΩ-Ûebbu, IΩ-Ûurrieq u ÓaΩ- Ûabbar. Dan minbarra Home Concerts li jsiru fix-xhur tax-xitwa ewwa l- kaωin. IΩda bla dubju, il-qofol ta idmet il-banda Re Ìor V kien fil-festa titulari ta l-imqabba. L-ewwel impenn ikun dak ta Óru l-istatwa Artistika fizzuntier. F din l-okkaωjoni, il-banda adet sieb sabiex tilqa lill-padruna ta l-imqabbin b innijiet marjani u wara tkompli març mat-toroq tar-ra al. Filjum ddedikat kompletament lill-banda, ji ifieri fl-10 ta Awissu, ittella programm vokali u strumentali li bla dubju niωel tajjeb mal-mistednin li mlew il-pjazza akustika tag na. Kienet serata mωewqa kemm b nar sinkronizzat malmuωika kif ukoll b tenuri li dewqulna l- melodija ta operetti popolari. Ta kull sena, il-kummissjoni ta seb sabiex to loq dik ix-xi a a innovattiva li l- mistednin ikunu jistennew. U din issena?? Fil- urnata ta l-a ar Tridu, il- Banda tkun akkumpanjata mill-briju li jafu joffru Ω-Ωg aωag tag na bil-qofol jintla aq permezz ta tislima bl-ave Marija lill-istatwa ta Santa Marija li tiddomina l-pjazza. Fl-G id ta l- Assunta, il-banda tkompli bl-impenji tag ha waqt il-març tradizzjonali ta nofs inhar. Fil-g axija hekk kif il-festa tkun waslet fit-tmiem tag ha, il-banda tag laq bil-març tan-nar fejn jifir u mag na kif inhu xieraq il-grupp abrieki tal-kamra tan-nar. Naturalment ix-xog ol tal- Kummissjoni Banda ma waqafx hemm. Fil-fatt appena g addiet il-festa, is- Surmast flimkien ma l-assistent tieg u u l-kummissjoni Banda fasslet l-impenji tag ha g al matul is-sena. Mro. Michael Pulis jidher jidderie i l-banda waqt Home Concert f Marzu. Is-Sur James Bernard Agius ammiratur tal-banda Re Ìor V jidher jirregala silta muωikali Fantasie Musical lis-sur Zahra f isem is-soçjetà. Is-Sur Omar Caruana, Bandist tas-sena 2003, jidher jirçievi l-unur ming and is-sur Rokku Camilleri, Direttur tal-kumpanija Di Rocco Ltd. Festa

33 L-ewwel impenn ta din is-sena kien f Marzu permezz ta Home Concert li issa da al sew fil-kalendarju muωikali tas- Soçjetà tag na. Programm strumentali li jfakkar l-unur presti juω Les Etoiles d Or du Jumellage. Naturalment wara kull servizz ikun hemm tista tg id xhur ta preparazzjonijiet u kunçerti, però dejjem sibna l-appo qabel xejn tal- Kumitat u tal-bandisti tal-post. Minbarra x-xog ol trid ukoll il-muωika li saret u ig ta ras kbira g alina l-kummissjoni sabiex naqilg u g add mielu ta siltiet kull sena. Hawnhekk nixtiequ nie du l- opportunità sabiex nirringrazzjaw lil kull min irregala xi muωika lis-soçjetà tag na. F April adna sieb sabiex isir irrecording tal-marçi brijuωi u f Ìunju iet inawgurata Compact Disc o ra dida. F Ìunju li g adda l- Kummissjoni Banda u delegazzjoni mill-kumitat tat l-a ar tislima lil Mro. Joseph Barbara, ex-surmast tal-banda Re Ìor V, ewwa Ω-Ûejtun. Minn sena g all-o ra il- Kummissjoni ta dem sabiex iωωomm jew tkabbar il-livell li jkun intla aq fissnin preçedenti. Hekk g amlet din issena u nittamaw li b dak li g andna ppreparat g all-okkaωjoni tal-festa jinωel tajjeb mag kom soçi u partitarji tas- Soçjetà Santa Marija. Permezz ta dan il-messa nixtiequ nag mlu appell b mod speçjali lill- Bandisti Ìodda sena wara, Ωew bandisti g adhom jag tu s-servizz tag hom mal-banda Re Ìor V. Albert Farrugia (it-tieni mix-xellug filliera tan-nofs) u Victor Galea (quddiem lemin). Grazzi u Prosit!!! enituri sabiex tibag tu lil uliedkom jitg allmu l-muωika ewwa l-kaωin tag na. Dan it-tag lim isir b xejn minn Mro. David Agius (Surmast) u Mro. Michael Pulis (Asst. Surmast) li kull nhar ta Sibt wara nofs inhar joffru l-esperjenza muωikali tag hom kif ukoll kull g ajnuna o ra speçjalment fejn jid lu strumenti. In e u wkoll lill-bandisti tal-post sabiex matul is-sena nag mlu ftit sagrifiççju u nkunu aktar regolari g allkunçerti sabiex il-livell tag na jibqa dejjem jiωdied. Nag lqu dan il-messa billi nistiednu lil kul add sabiex matul il- ranet tal-festa nakkumpanjaw il-baned kemm tag na kif ukoll dawk mistiedna. Nistidnukom b mod speçjali sabiex tattendu g all-programm muωikali u vokali ta l-10 t Awissu u tapprezzaw aktar idmet il-banda Re Ìor V. Viva l-banda Re Ìor V. CD b Marçi BrijuΩi g as-sena 2004 Óu sieb li takkwista l-compact disc dida ma ru a mill-banda Re Ìor V b ta lita ta marçi brijuωi. Festa

34 Santa Marija l-meravilja ta l-im abba t Alla kitba ta Dun Nazzarenu Tonna Qalbna tfur bil-fer, illum, 15 t Awissu, fl-góid tieg ek, Ver ni Marija, Omm Alla u Ommna, Sultana tas-sema u tal-óolqien kollu g all-kobor li Alla g amel mieg ek. Insellmulek flimkien mal-knisja; Sliem g alik mimlija bil-grazzja g ax Alla l-missier permezz tieg ek bierek lilna l-bnedmin billi elisna mill-jasar tal-mewt u mliena bit- TAMA biex b rieda tajba nsalvaw ru na. Sa mill-eternità, Alla mliek bilgrazzja tieg u, qaddsek, abbek bla tarf, u g amlek l-g amara tieg u. Marija, Alla l-missier sejja lek u g aωlek g aliex fl-umiltà profonda tieg ek ried li bl-iva li tajtu, jitwettaq permezz tieg ek il-pjan tassalvazzjoni, g alik l-ewwel u mbag ad g alina l-bnedmin. Bir-ra un insellmulek, Ver ni Marija g ax is-setg ani g amel mieg ek wejjeg kbar. Alla riedek, Ver ni mbierka, biex tg inna fittwemmin tag na f Ibnek Ìesù. Ried li l-óallieq li jista kollox jinqeda bik b ala g odda Safja u Qaddisa biex bl-opra ta l-ispirtu s-santu, Alla jitnissel minnek u jitwieled minnek (la am minn la mek u demm minn demmek), Riedek li inti, b ala Bintu pprivile jata, tiddependi g al kollox minnu. Riedek ukoll li fil-milja taω- Ωmien jiddependi minnek b ala Ommu Naturali, Marija, Ìesù Ibnek Alla u Bniedem, kellek tmantnieh, u tie u siebu; Ìesù ried li b ala tifel jibqa jikber u jitqawwa bilg erf, biex hekk il-grazzja t Alla tibqa fuqu. Marija, Ìesù tieg ek, Nifir u li Santa Marija tinqeda bina biex inkomplu nxandru l-qima tag ha. Santa Marija Omm Alla u Ommna berikna u ieqaf mag na. dejjem obdiek f dak li inti kkmandajtu, dejjem g enek, dejjem stmak u abbek b ala Ommu naturali u min-na a tieg ek dejjem g intu flimkien mal-g arus qaddis u ust San ÌuΩepp il-missier putattiv tieg u f dak kollu li kien je tie. Ìesù dejjem g ex mag kom f atmosfera umana u qaddisa. G alkemm Ìesù l-iben naturali ta Marija kien jidher b ala Bniedem, kien ukoll fuq kollox Alla minn dejjem, setg an u qawwi, il- Óallieq tal-óolqien li kollox ej minnu, kollox jeωisti fih u kollox jirritorna fih. Iva, Ìesù b ala l- Bniedem Alla, kien dak li qalilna San Ìwann fl-evan elju f kapitlu 1 versi mill-1 sa 18. Meta lissen li:- Fil-bidu Alla sar Bniedem minn Marija Ver ni. Ìesù b ala Bniedem kien g and Alla u Ìesù Iben Marija kien Alla nnifsu, li dan kien fil-bidu g and Alla li fih sar kollox u li ming ajru ma sar xejn; Li Ìesù Iben Marija kien il-óajja ta dak kollu li sar, Hu jkun id-dawl tag na l-bnedmin; Li Ìesù Iben Marija sar il- Bniedem li wriena, li Hu l-verità, il- Óajja u t-triq tas-salvazzjoni tag na; Li f Ìesù Iben Marija a na l- bnedmin rajna s-seb tieg u, is- Seb ta l-iben Wa dieni tal-missier mimli bil-grazzja u bil-verità. San Iljun Papa, li b al Papa preωenti Ìwanni Pawlu II ddedikaw lilhom infushom u t-tmexxija Pastorali tag hom fl-interçessjoni ta Marija, jg allmuna f isem il-knisja universali li:- Marija nisslet fl-ispirtu qabel ma nisslet fil- isem. G alhekk Alla g aωel lil Marija biex tnisslu f ru ha qabel ma tnisslu f ufha. Minn tant studju, riflessjoni u devozzjoni tal- Knisja Ommna u tag na li ninteressaw lilna nfusna f dan ittag lim profond naslu biex ming ajr dubju nemmnu f fidi kbira li, dan hu t-twelid li kien jixraq lil Kristu, li Hu l-qawwa u l-g erf ta Alla. Bl-IVA ta Marija li hi l-akbar qaddejja tal- Mulej, Kristu sar Bniedem minnha biex jixbah lilna filwaqt li baqa Alla, og la minna lkoll. G ax kieku ma kienx tassew Alla ma kienx isalvana, u kieku ma kienx tassew bniedem ma kienx jista jag tina eωempju. Meta qeg din nirriflettu fuq il- wejje kbar li Alla g amel ma Marija to ro wa eda l-mistoqsija:- Mela x inhu l-grad ta Marija nnifisha quddiem Alla? Marija Santissma hi aktar minn qaddejja fidila g aliex g exet biss b im abba u b fidi g al Alla li tant g arfet u li saret g al kollox tieg u. Marija, intg aωlet biex tkun g odda Festa

35 ajja u safja u qaddisa fil-pjan tieg u ta niena b mod li kemm il-glorja tieg u (ta Alla), kif ukoll il-grazzja mog tija lilna minn Ìesù jitkattru fina bissa a tal-preωenza ta Marija f dan il-pjan ta salvazzjoni. Kif meta jog ob lil Alla l Missier li jilqa permezz ta Marija, il-qima lilu mog tija, hekk ukoll g o bu ja tarha biex tkun it-triq ta l-g ajnuna li minnha jaslu lill-bnedmin ilgrazzji tat-tjieba kbira u s-setg a bla tarf tieg u, ibda mill-g ajn tag hom kollha. Ìesù, is- Salvatur u r-rag aj it-tajjeb, ittieni Persuna Divina, g o bu, permezz ta Marija jsir il- Bniedem imwieg ed mill- Patrijarku u l-profeti u mistenni mill-poplu tieg u li hu a na lkoll, uriena bi kliemu u wisq aktar b g emilu li hu l-vera ajja u l-fidwa wa danija tag na. Mela kif jikteb Sant Afons:- Jekk irrid nag mel lili nnifsi dipendenti mill-omm Qaddisa, dan nag mlu biex insir ilsir ta l-iben, Jekk nixtiequ verament in obbu u nqimu lil Ommna Marija, dan nixtiequh sabiex nag tu lil Alla l qima lejn Ommu u r-rieda tag na lilha. Alla li sejja u g aωel lil Marija g alih, g o bu jag mlilna l- Medjatriçi tal-grazzji kollha. Alla fil-g erf, fil-qdusija u fl-imhabba Infinita Tieg u, seta, hekk ried u hekk g amel fil-misteru kbir ta l- Immakulat konçepiment tag ha, li minnu er in it-tliet misteri ewlenin tal-fidi tag na, li huma:- 1 Il-Misteru ta l-inkarnazzjoni ta Ìesù Alla; 2 Il-Misteru tar-redenzjoni ta Ìesù Bniedem u Alla; 3 Il-Misteru tal-qawmien ta Kristu mill-imwiet. Dan, Alla ghamlu, biex aktar tintwera l-qawwa tieghu fid-don u fil-grad tal-maternità li g o bu jag tiha. G andha ra un il-knisja tg allem kif dejjem g amlet, billi lil Marija li hi mnissla bla dnub issellmilha ming ajr ebda dubju:- Ver ni qabel u wara t-twelid ta Ìesù, Binha naturali; Omm Alla l-feddej; Ommna li titlob g alina, tg inna u li ssalvana. Ikompli jurina (jg allimna u jikkonfermalna l-im abba assoluta li Alla g andu lejn Marija u Marija lejn Alla) d-dokumenti Lumen Genitum u Marialis Cult kif ukoll fil- Konçilju Vatikan meta jqieg ed lil Marija quddiemna fi sfond did u jg idilna li:- Marija hi l-persuna wara Kristu Ìesù, il-membru ewlieni u l-aktar nobbli tal-ìisem mistiku li hu l- Knisja. Dan ifisser li Marija g andha tkun meqjusa b ala l-parti tal-knisja li ma tistax tinfired minnha. G alhekk fil-qosor ta dan ittag lim u tag rif kollu, fuq il-kobor dinjituω ta Marija, u li hu kollu infallibli tal-knisja, ji bor fih li:- Sa mit-t abbira ta l-arkan lu Gabrijel, il-maternità ta Marija hija l-ewwel formazzjoni b mod misterjuω tal-knisja. Dan iddokument jurina aktar çar li:- F dak il-mument, f Ìesù u f Marija ma nsibux biss l-g aqda ta l-iben u Ommu, imma ta Alla u l-bniedem, tal-feddej Ìesù u l- ewwel persuna mifdija minnu li Hi Marija. Il-bnedmin kollha, permezz ta l-g ajnuna ta Marija huma msej in biex jid lu u jsiru xi a a wa da f dik il-kommunjoni familjari li hi l-knisja Universali li hi Wa da Qaddisa Kattolika u Appostolika. Fil-Persuni ta Ìesù u Marija, il-knisja takkwista mhux biss l- essenza tag ha, IΩda sa ansitra minn dan il-waqt, hija tie u l- karatteristiçi prinçipali tag ha li f daqqa jiffurmaw id-dawl Perfett fi triqitna lejn is-sema. Nikkonkludi billi bl-akbar qima sinçiera nsellmulek:- Marija, Omm Alla u Ommna, li tisboq bi mielek il- miel tal- onna, kemm fra na meta tg allimna fuqek, li Inti tant Óanina u Setg ana, nitolbuk Ommna Marija, biex tie u siebna, tfejjaqna minn kull xorta ta mard li jista jeqred lil sa itna, imma aktar lil ru na. Ûommna mieg ek Sultana tag na b ala devoti sinçiera u fidili tieg ek li nag mlu ilitna li blg ajnuna tieg ek naslu ng ixu r- rieda ta Ibnek Ìesù. Kemm nixtieq li g andi mo poetiku, proωa qawwija u kelma aktar im e a, imfissra u mwassla b aktar im abba enwina lil utna devotissimi lejk, Ommna Óanina. Santa Marija kun Int li tfarra na fil-problemi ta ajjitna, mexxina fid-dawl ta Ibnek Ìesù u Tieg ek, I borna fi danek u rossna ma qalbek Qaddisa biex naslu b alek g and Ibnek Ìesù. Il-Festa devota, sabi a u kbira li ssirlek f dan ir-ra al g aωiω, tfakkarna fil-bidu tal-festa l- kbira li flimkien, membri tal-familja nisranija, g ad nag mlulek fis-sema pajjiωna biex flimkien mieg ek, malkori ta l-an li u ma tant utna qaddisin infa ru lil Ibnek Ìesù li g amlek Ommu Naturali, lil Missier li dejjem Ωammek b ala Bintu pprivile jata u lill-ispirtu s-santu li g amlek l-g amara Unika ta M abbtu. Festa

36 Il-Pedestall ta l-inkurunazzjoni kitba ta Patrick Mallia Kull meta tasal il-festa ta Santa Marija, nag mel minn kollox biex ma nitlef xejn miç-çelebrazzjonijiet li ib mag ha din il-festa hekk g aωiωa u li ndum nistenniha minn sena g all-o ra b erqa kbira. B al kull ra al ie or o Malta, l- Imqabba mhix nieqsa mill-armar ta barra li meta tarah tid ol iωjed flispirtu tal-festa, g ax dan l-armar i abbatha ma l-aqwa armar talpajjiωi ta Malta, sew min abba l- miel kif ukoll l-arti tieg u. Nixtieq nag ti s-sehem tieg i biex inkabbar il-festa, iωda ma nkunx nista mmur ng in lil dawk in-nies li b e a kbira u b tant sagrifiççju u tbatija jωejnu lit-toroq tag na alli minn hemm tg addi s-sinjura tag na darba fis-sena. Fost l-armar tant artistiku u ta miel, l-iωjed wie ed li ji bed l-attenzjoni tieg i huwa dak ta l-istatwa ta l-inkurunazzjoni g al ra unijiet diversi; l- ewwelnett g aliex juri l- glorja fl-aqwa tag ha ta Sidtna Marija u wkoll g ax dawk l-idejn li tawh is-sura kienu mog nija mill-mulej bi grazzja speçjali, g aliex in oss li meta dawn l- istatwi u pedestall in admu, l-img allmin dak il- in kellhom dik ilgrazzja speçjali li juru lill-madonna u lil Binha Ìesù fil-glorja tag hom; u xejn anqas dak it-tiωjin fi klassi g alih wa du kif ukoll l- istatwi ta Ìuditta, Ìag el, Ester u Abigail li jkomplu jωidu fil- miel u l-valur artistiku ta kapolavur dik ilkwalità. Ma jistax jonqos g alhekk li meta din l-opra hekk kbira tintrama biex titgawda minn dawk kollha li jωommu lil Marija b ala Re ina, jiena ma nkunx l-ewwel wie ed li ng addi sieg at s a nammira u napprezza x kellha l- ila u l-im abba tag mel l-id ta l-img allem, biex a na nkunu nistg u aktar nimmeditaw u nfa ru l-glorja ta Marija. G alija din ilmeditazzjoni ddum sejra sakemm din il-kolonna tibqa fil-post prominenti tag ha filpajjiω fejn Marija hi meqjuma l-akbar g oωωa. U aktar ma na seb fit-tul u nimmedita aktar nara filfond il- miel ta din il-biçça xog ol hekk maestuωa li allewlna dawk ta qabilna, biex juru l-im abba li kellhom lejn is-sinjura tag na. Ma nist ix ng id li ma kienitx tkun l- ewwel darba jew tnejn li waqt li nkun na seb f dan kollu, g ajnejja tmur bija u nist ajjilni d alt f estasi ta m abba. Darba minnhom hekk rali u g addejt minn esperjenza ferm sabi a li ma tista qatt ta rab millmemorja tieg i. Waqt li kont qieg ed iççassat in ares lejn dak il- miel rajt lillerba statwi li jωejnu lill-bankun jiççaqalqu minn posthom u jersqu bil-mod il-mod lejja, b allikieku kont xi persuna importanti. L-ewwel ma iet tkellimni kienet Ìuditta li qaltli dawn il-preçiωi kelmiet, Inti taf min jien?. U Ωgur, we ibtha, waqt li bdejt nirtog od. U x taf tg id fuqi?, staqsietni bl-akbar Festa

37 lewwa. Biex ng id is-sewwa kull ma kont naf fuqha kien li kellha f idejha ras ta xi add u ma xtaqtx nuriha li barra minn hekk ma kont naf xejn iktar fuqha. U hawnhekk din l- imbierka Ìuditta resqet iωjed viçin lejja u bdiet tirrakkontali l-istorja ta ajjitha, kif elset il-poplu tag ha mill-g edewwa tieg u billi kellha l- ila li tid ol fil-kamp tal-g adu u qatlet lill-ìeneral tag hom Oloferne billi qatg etlu rasu. Bil-paçenzja kollha u daqs li kieku kienet l-aqwa g alliema qag det tfehmni kif hija iet mag Ωula minn Alla biex te les il-poplu tag ha, u li a na n arsu lejha b ala l-figura tal-madonna. Hija kompliet tg idli biex inwaqqaf widnejja alli nisma wkoll l-istejjer ta Ester, Ìag el u Abigail, biex b hekk insir naf iωjed fuq il-madonna u dawk l-erojini li huma l-figura tag ha. Billi hija kienet l-ewwel wa da li kellmitni qaltli biex jiena nwaqqaf widnejja wkoll g al dak kollu li kienu sejrin jg iduli kemm Ìag el kif ukoll Abigail u Ester, g ax dawn b alha wkoll, huma figuri ta Sidtna Marija, g ax kull wa da minnhom kellha l-privile li te les lill-poplu tag ha minn gwaj kbir. 64 Fil-pront iet SuΩanna li b al Ìuditta u l-o rajn kienet xempju tal- miel li l-mulej jaf iωejjen lillma bubin tieg u. Bi lewwa kbira hija bdiet biex tirrakkuntali li fissaltna tal-persja kienu baqg u jg ixu bosta Lhud. Fosthom kien hemm çertu Mordechai, iz-ziju tag ha, u missierha li kien jie u siebha. Ir- Re Asseru tant kien a grazzja mag ha, g ax g alkemm Lhudija kienet ta miel bla qies, u wara ΩΩewwi ha. Billi Ester kienet toqg od g al dak li kien jg idilha Mordechai, hija qatt ma kienet qalet lir-re Asweru li kienet Lhudija. Mordechai kien imur viçin tag ha biex jara kif kienu sejrin l-affarijiet. Darba minnhom sema lil Ωew qaddejja tas-sultan li dawn riedu joqtluh. Huwa fil-pront g arraf lil Ester li din marret bil- iri g and is- Sultan u qaltlu b kollox. Dawn iω- Ωew qaddejja Ωiena ew ikkastigati. Darba minnhom issultan g olla fil- ie lil çertu Aman fuq il-prinçipijiet kollha tas-saltna. Il-qaddejja kollha tal-palazz iet mog tija lilhom ordni biex jag mlu riverenza lil Aman b al ma ting ata lil xi add kbir. Mordechai biss ma obdiex din l-ordni g ax ma riedx jag ti l-unur lil Alla, lil bniedem taddinja. Aman inkorla afna u wa al f rasu li jeqred lil-lhud kollha ta pajjiωu. Huwa mar jg id lis-sultan illi l- Lhud kienu kontra l- li ijiet tal-pajjiω. Issultan wie eb lil Aman li jista jo ro digriet li bih il-lhud kollha tassaltna tieg u ji u meqruda f urnata wa da. Meta Mordechai sema b dan, huwa libes l-ilbies tal-penitenza u bag at jg arraf lil Ester biex hi tmur g and issultan biex tinda al hi g al-lhud. Issa ara li fil-persja kien hemm li i li kull min imur g and is-sultan bla ma jkun mitlub dan g andu jing ata l-mewt. Ester bag tet tg id lil Mordechai biex il-lhud kollha jag mlu sawma ta tlitt ijiem; a a li anke hi u l- qaddejja tag ha kienu sejrin jag mlu. Imbag ad kienet ser tissogra ajjitha u tmur g and issultan. Mat-tielet jum hija dehret quddiem is-sultan. Is-sultan wera biç-çar li ma ax gost bil-preωenza ta Ester, ming ajr ma bag at g aliha hu stess. Ester intelqet g al mejta. Meta ra hekk, is-sultan biddel fehmtu u qalilha bil- lewwa, li dik il-li i kienet mag mula g all-o rajn iωda mhux g aliha. Ester, fuq stedina tas-sultan talbitu biex g allikla jattendu huwa stess u Aman u hemmhekk hija tg idlu x kienet ixxewqa tag ha. Meta Mordechai ma qamx u sellem lil Aman kif ordna, dan xtaq li s-sultan jag ti l-ordni li Mordechai ji i mg allaq. Is-sultan inkwieta ferm u talab li tinqara l- istorja tal-pajjiω. Meta s-sultan ftakar li Morderchai darba kien salvalu ajtu, is-sultan xtaq ikun jaf x unur u x rigal kien ing ata lil Mordechai. Meta sar jaf li dan ma kien ing ata xejn, huwa staqsa lil Aman xi kwalità ta las g andu jing ata lil min huwa fidil lejn issultan. Dan, billi aseb li s-sultan kellu f mo u lilu, semmielu bosta rigali u unuri u dlonk is-sultan tah l- ordni biex jag mel hekk ma Mordechai il-lhudi. Aman, kontra qalbu kellu jag mel dak kollu li s- sultan kien ordna. Waqt l-ikla s- sultan staqsa lil Ester x kienet ixxewqa tag ha. Ester talbet lis-sultan biex je les lilha u lil-lhud kollha mill-mewt, g ax il-mewt kellha ting ata f jum wie ed. Meta s- sultan sar jaf li din l-ordni ari ha Aman, huwa ordna lil Aman ji i mne i fuq l-istess forka li Aman kien ejja g al Mordechai. Is-sultan ordna wkoll li l-lhud kollha kellhom jin elsu. B hekk kellha tkun ir- Re ina Ester li salvat lil-lhud kollha fil-persja minn mewt çerta. U hawnhekk ir-re ina Ester g amlet il-wisa lil Ìag el biex hi tg idli l- istorja tag ha. Is-sabi a Ìag el bdiet biex info@santamarija.com

38 tg arrafni li nista nsib l-istorja kollha tag ha fil-ktieb ta l- Im allfin. IΩda biex ma t allinix bilkurωità, g ax jien dejjem kont in abbel mo i kif mara ta dak il- miel kellha l-martell u l-musmar f idejha u sa fejn naf jien ma kienitx ta dem ta mastrudaxxa, hija bdiet biex tg idli bl-akbar sempliçità li biex inkun naf a jar dak kollu li g amlet hi, tkun a a flokha li nkun naf xi ftit iωjed is-sitwazzjoni li sabet fiha hi. Gabin, is-sultan ta Kang an kellu eωerçtu kbir li kellu b ala kmandant lil Sisera. Dan is-sultan dam jg akkes lil IΩrael g al g oxrin sena s a. Barak, li kien kontra Gabin, abar ukoll eωerçtu ta g axart elef ru u adhom fuq ilmuntanja tat-tabor. Meta kien ilwaqt, Barak niωel minn fuq it-tabor bin-nies tieg u warajh u l-mulej arbat lil Sisera bil-karrijiet tieg u. Sisera niωel mill-karru u arab b ri lejh u Barak g amel g al wara l-karrijiet ta Sisera u waqa l-eωerçtu kollu ta Sisera b xifer ix-xabla u anqas wie ed ma baqa minnhom. U Sisera arab lejn it-tinda ta Ìag el. U Ìag el ar et tilqa lil Sisera u qaltlu, Id ol hawn, ja sidi, id ol g andi, la tibωax. U da al g andha fil-g arix u g attietu b tapit. Talabha tisqih u flok ilma hija fet et Ωaqq alib u sqietu u g attietu. U hu qalilha, Oqg od fil-bieb talg arix u jekk ji i xi add jistaqsik u jg idlek jekk hawnx xi add, g idlu li m hawn add. Imbag ad Ìag ael adet kunjard tat-tined, qabdet martell f idha, resqet dejh inkiss inkiss u sammret il-kunjard o ng asu u nifditu sa l-art. U hu kien g ajjien u rieqed fil-fond, u baqa mejjet hemm. U kif Ìag el rat lil Barak ej ji ri wara Sisera, Ìag el ar et tilqg u u qaltlu, Ejja u ara r- ra el li inti qed tfittex. U da al g andha u hemm kien Sisera mejjet fl-art u l-kunjard f nag su. U hekk il-mulej dak inhar ab fix-xejn lil Gabin is-sultan ta Kang an quddiem ulied IΩrael. U fl-a ar iet tkellimni Abigail. Skond l-ewwel ktieb ta Samwel, Kap XXV, Abigail kienet mart Nabal, ra el g ani afna. Abigail kienet mara ta miel, u g aqal kbir, filwaqt li Nabal kien ra el goff u aωin f g emilu. Nabal kellu numru kbir ta nag a u darba wa da waqt li kien qieg ed i iωω xi nag a ew g axar Ωg aωag mibg uta minn David biex isellmulu u Nabal flok li laqag hom g amel g alihom. Dawn marru lura g and David u qalulu kif mexa mag hom Nabal. David ass ru u offiω minn dan l-g emil ta Nabal g ax fl-img oddi David dejjem mexa tajjeb mieg u u kien jg assislu wej u fid-deωert u lil Nabal qatt ma naqaslu xejn. G alhekk David a mieg u xi erba mitt ru biex je odha kontra Nabal u alla wkoll mitejn o ra mat-tag mir. Ìara li wie ed mill-qaddejja ta Abigail, mar i abbrilha dan kollu. Abigail, g alhekk rat kif tag mel biex tevita din il- lieda bejn in-nies ta David u ta Nabal. Hija fittxet li tie u mitejn obωa, Ωew zquq inbid, ames kejliet qam inkaljat, mitejn çappa tin imqadded u amest i rief imsajrin, g abbiet kollox fuq il- mir u bag tet lill-qaddejja tag ha qabilha, u ma qalet xejn b dan kollu lil Ωew ha Nabal. Meta Abigail iltaqg et ma David, hija qaltlu, Óa nie u l- tija fuqi wa di u la tag tix kaω ta sidi Nabal. Dan ir-ra el mill-ag ar, bla mo u bluha wa du, Jien ma rajthomx lil dawk iω-ωg aωag li inti bg att. Qassam lin-nies tieg ek il- id li jiena ibt mieg i u a fer id-dnub talqaddejja tieg ek. U David qal, Imbierek il-mulej Alla ta IΩrael li bag tek illum tiltaqa mieg i. Imbierek il-g aqal tieg ek u imbierka int li ma allejtnix illum inxerred id-demm u nit allas b idejja, u Ωgur li fil-ghaxija ma kienx jibqa ra el wie ed aj lil Nabal kieku int ma ejtx tg a el tiltaqa mieg i. U David a minn idejha kull ma kienet abitlu u qalilha, Ara jien smajt minn kliemek u tajtek li tlabtni. Abigail marret lura f darha fejn Nabal kellu ikla kbira u kien f sakra kbira. Hi ma g arrfitu b xejn b dan u l-g ada fil-g odu, x in Nabal g addielu l- inbid g arrfitu b kollox u sar qisu ebla. U ara li wara g axart ijiem il-mulej laqat lil Nabal u dan miet. David imbag ad bag at jg id lil Abigail biex je odha b martu u Abigail marret wara l-messa iera ta David u saret martu. Hekk kif is-sbej a Abigail spiççat dan ir-rakkont tag ha, flimkien ma Ìuditta, Ìag el u Ester bdew i e uni alli nωomm u nkabbar id-devozzjoni lejn Ommna tas-sema u qaluli wkoll biex kemm jista jkun inxerred din id-devozzjoni u n ajjar lil addie or iqim lil Marija Omm ilbnedmin kollha. Wara li tawni tislima bil-qalb, huma re g u marru lura f posthom biex ikomplu jitgawdew minn kul add fi Ωmien il-festa ta Marija Mtellg a s-sema. Festa

39 Kif itir iω-ωmien! Il-festa g aωiωa ta Santa Marija re g et mag na. Festa li mag ha ib fer kbir g al kull min huwa veru nisrani u j obb veru lil Marija Santissima. B alma dejjem g edna meta joqrob it-30 ta Lulju, a na l-imqabbin nid lu sew flispirtu tal-festa u bla ma trid qalbek t abbat iωjed mis-soltu g ax ikun wasal iω-ωmien li jibdew ji u ççelebrati l-festi ad unur Santa Marija. Din is-sena b al kull sena, a na n-nisa kellna sena ta idma bla waqfien fejn komplejna ni bru fondi biex dejjem ng inu biex jittaffew ftit mill-ispejjeω kbar li s-soçjetà Messa mill-ferg a Nisa Sena O ra ta Xog ol je ti ilha tag mel biex ti i organizzata l-festa ta Santa Marija Patruna ta l-imqabbin. Fil-fatt din is-sena l-kumitat nisa ser jippreωenta somma konsiderevoli b riωq ilplançier artistiku. Hawn nixtiequ nirringrazzjaw lissoçi u partitarji nisa ta l-attendenza fl-attivitajiet kollha li norganizzaw b al Coffee Mornings u lotteriji. Nirringrazzjaw ukoll lil s abna membri tas-sotto kumitat u diversi nisa o ra li matul is-sena jag mlu sagrifiççji kbar sabiex ji bru l-flus u jbieg u l-biljetti tal-lotteriji u attivitajiet o ra. Nixtiequ nag mlu appell biex jekk jog obkom tie du sehem f kull attività li se ssir sew fil-knisja kif ukoll barra, filwaqt li n ibu ru na sew kif dejjem g amilna. Nirringrazzjaw ukoll lil xi ftit nisa li b sagrifiççji kbar immens dejjem jid lu g all- jata ta xi affarijiet li dejjem ji u fl-a ar img at. Nixtiequ n e ukom biex f dawn il- ranet ta fer u ta g oωωa g alina nersqu iωjed lejn is-sagramenti tal-qrar u tqarbin biex nag mlu iωjed sens u b hekk inkunu nqimu lil Ìesù li Ommu Marija kienet tant tg oωω. L-a ar kliem tag na huwa: Viva Santa Marija Patruna ta l-imqabbin. Xewkija Industrial Estate, Dun Luret Callus Street, Xewkija VCT 110, Gozo, Malta Ûebbu ZBG 04, Malta. Tel: (356) Tel/Fax: (356) Fax: Woodworking machinery suppliers, extraction plants, woodworking tools, technical consultancy, repairs & maintenance, hand tools, blades and sharpening of cutters Festa

40 Santa Marija Patruna u l-eqdes Omm poeωija ta Chev. Dr. Carmel Bianchi Int Marija sultana ta qlubna Int sirt ommna dejn Ibnek mislub Int g oωωejtna u mieg ek addantna Minna trid tara l-ibnek ma bub. Fuq it-tron ta Saltnatek Marija Tron mill-ifjen g alik fis-smewwiet Ma dawk l-an li ilkoll jidhru ienja Bla waqfien ikantaw innijiet. TeΩor fin li g addewlna dawk ensna Li tawna, lil Santa Marija U hekk nibqg u, ng adduh ta warajna Bl-g ola ie, imωejjen b fo rija. U kull meta lejk nersqu nitolbu Qalbna n ossu trid to ro u ttir G ax qeg din dejn dik ommna li n obbu Lejha g andna, kliem biss ta tif ir. U hekk nibqg u sa l-a ar Marija Infa ruk kemm fl-g aw u t-ti rib G aliex bik Ωgur li rasna mistrie a Li se tg inna fil- arr tas-salib. G andek ji u l-morda bil- niena Fis jitolbu ming andek fejqan G ax g alihom int duwa wisq bnina U taf tibdel l-u ig fis-ser an. Int Marija int xbiha sabi a Nitpaxxew x in inkunu sew dejk Int dejjem b dawk drig ek miftu a Biex t addanna u ΩΩommna lkoll dejk. Waqt li nkunu hekk qribek Marija U arsitna ffissati f g ajnejk In ossuna bil-fer u kburija Se nixtiequ li nbusu addejk. Ûgur m hawnx isba minn wiççek Marija Ûgur m hawnx arsa b al dik ta g ajnejk Ûgur m hawnx xbiha b dik l-arti qawwija Ûgur m hawnx o ra g al miel toqg od dejk. Inti x-xemx, qatt ma tg ib, qatt ma tinωel Int il-qamar dawwalli sabi Int il-kewkba li tisboq kull dija Int Marija, int l-omm ta kull ie. L-istillarju, ma rasek Marija Bl-g add ta stilel ileqqu mdaqqsin Inti l-omm u l-patruna fl-imqabba TeΩor fin li ng oωωuh l-imqabbin. Festa kbira nag mlulek f ra alna Xhieda o ra ta kemm l-imqabbin Mimlijin kollna e a f isimna G alik Ommna, b Patruna, kburin. Qormi 8 ta Mejju 2004 Festa tal-madonna ta Pompei SHOE SHINE FOOTWEAR MR & MRS CARUANA FOOTWEAR & LEATHER GOODS SHOE SHINE, Carmelo Caruana Street, Ûurrieq ÛRQ 04 Phone: Fax: Mob: shoeshin@maltanet.net Festa

41 Messa mid-direttur tal-kaωin G all- ames sena konsekuttiva mess lili sabiex permezz ta dan l- artiklu nirrapporta x-xog ol li sar matul din is-sena fis-sede tag na. Però qabel xejn nixtieq l-ewwel nirringrazzja lil s abi tal-kumitat u soçi li g al darba o ra atruni f din il-kariga wara li aktar kmieni din issena ie ffurmat Kumitat did g assentejn li ejjin. Insellem ukoll lillmembri kollox fosthom dawk li ng aqdu mag na g all-ewwel darba. Flimkien mag hom lill-koppji u familji li g o obhom ji u joqog du ewwa l-imqabba. Stedina lil dawn kollha sabiex iωuru l-kaωin b mod speçjali fil-jiem tal-festa. Wara li s-sena l-o ra esebejna d- disinni u l-pjanti proposti g attkabbir tal-kaωin, xog ol tas-sur Omar Caruana, din is-sena komplejna b diversi laqg at malperit tal-kaωin Dr. Edwin Mintoff ukoll kuntatti mas-sur Vince Centorrino disinjatur tal-faççata. Nittamaw li fi Ωmien qasir jo or u l- Anthony Ellul Il-KaΩin Hu Darna permessi me tie a sabiex meta jkun il-waqt jinbeda x-xog ol minnufih. G al darba o ra kien hemm bωonn ta manutenzjoni ewwa l- kaωin u kif kien xieraq inωebag ilkaωin sabiex jing ata dehra aktar attraenti. Inbidlu xi dwar u twa lu up lighters fis-sala tal-billiard. Ìiet restawrata l-kamra tat-television wara li sfortunatament saritilha sara fil- itan, kif ukoll l-intrata fejn ukoll iet impo ija mill- did ie a (stained glass) bl-arma tas-soçjetà, xog ol ta Patrick Ghigo u Joyce Zammit. Hekk kif tg addi l-festa se jinbeda xog ol fis-saqaf fis-sala prinçipali. Xog ol li jirrikjedi aktar attenzjoni u delikatezza. Na seb ilkoll taqblu mieg i meta ng id li l-kaωin je tie attenzjoni tul is-sena kollha sabiex tippreserva tajjeb dak li allew l- antenati tag na u fl-istess in nibωg u g al dak li nkunu wettaqna a na stess. Bl-armar tal-festa dejjem jikber u l-ispazji fl-im aωen dejjem jonqos in asset il- tie a li jinxtraw containers sabiex jitbattlu ftit l- im aωen. G alhekk il-kumitat xtara tliet containers, wie ed kbir (40 pied) u tnejn Ωg ar sabiex ji u utilizzati mill-g aqdiet ta l-armar u tan-nar. Minn hawn nixtieq nirringrazzja lissidien ta l-art fejn tpo ew dawn ilcontainers ta l-g ajnuna u l-appo li dejjem sibna ming andhom. Qabel ma nag laq dan il-messa tieg i g al darba o ra nappella sabiex nibωg u g all-proprjetà tal-kaωin. G al afna minna l-kaωin huwa t- tieni dar tag na u b alma nibωg u g al darna hekk ukoll g andna nibωg u g as-sede tag na. Appell ie or lil dawk li matul is-sena ikunu jixtiequ jag tu daqqa ta id filmanutenzjoni sabiex javviçinaw lili jew lill-kumitat. Nawgura l-festa t-tajba lil kul add, flimkien mag na lill-ir ula u bliet li se jiççelebraw din l-aktar festa popolari fil-gωejjer Maltin u G awdxin, Santa Marija. MARTIN MONREAL IRONMONGERY Triq il-bronja, Ûurrieq. Tel: Mob: G aωla kbira ta dekorazzjonijiet g ad-dar b al ruωuni u burduri Kiri ta : Fekruna tat-trinek, Concrete Mixers, Crane Jiggers, Si ijiet, Imwejjed g all-parties u Dekorazzjonijiet g all-ìonna Monreal Paint Centre Over 10,000 colour... All kinds of paint. All Interior Decorations Bronja Str., Ûurrieq. Tel: Mob: Festa

42 Il-warda tal-madonna poeωija ta Patrick Mallia Ìejt nitolbok b qalb erqana, B qalb imfawra bid-dulur G ax kont naf li ser taqlg ali, Din il-grazzja inti Ωgur. F ri lejk ejt bid-dmug f g ajnejja, Óarist lejk ommi Marija Taf x nixtieq m hemmx bωonn li ng idlek Ru i tant b dieqa mimlija. X in waqaft jien mit-talb tieg i, Tfajt jien arsti ewwa g ajnejk U b al donni jekk rajt sewwa, Rajtek iççaqlaq xofftejk. Sewwa rajt u smajt b widnejja! Kliemek smajtu sewwa çar, Da al f qalbi kessa demmi B al sejf jaqta b Ωew t ixfar. Tridx dak li qed titlob inti, Nitolbulek illum jien Lest li ttini li nitolbok? A sibha, u ftit taω-ωmien. Nixtieq jien li ttini warda l-isba wa da fost l-ilwien, dik il-warda tant g al qalbek, illi g andek f nofs il- nien. Intant dik tixtieq minn bosta? l-isba wa da l g andi jien, kieku taf kemm nie u siebha, b ala qatt ma rajt imkien. Iva dik nixtieq minn g andek, a nkenninha jien mill-bard biex ma enbi tkun fil- enna, bog od minn kull xorta ta mard. Mela la a tkun fil- enna, a tkun hija f post a jar. Óudha inti O Madonna, Óudha dejk f t Ibnek id-dar. Óa ng id l Ibni sabiex jinωel, biex fid-dinja jer a jmur. Biex i ibli din il-warda, L-isba wa da fost il-fjur. U l-bibien tas-sema nfet u, NiΩel Kristu mis-smewwiet. U wrietu il-madonna L-isba warda tal-wardiet. U fuq xewqet il-madonna Kristu niωel g arkobbtejh U bil- lewwa kollha tieg u Qata w Ωammha dan o idejh. Hekk kif rajtu je odhieli, Waqqaftu biex bewsa ntiha. Biex nuriha li fid-dinja, Lilha qatt m hu ser ninsieha. U bqajt lejh jiena n ares, Sakemm biha tela l- enna. U po iha fi dan Ommu, Biex g al dejjem din tithenna. U kif waslet din il- enna X festa g amlu fis-smewwiet Il-Madonna u l-an li tag ha Daru mag ha bil-qtajjiet. Biss jien naf li g ad xi darba, Ser niltaqg u Ωgur xi mkien, Na seb jien dejn il-madonna. A na t-tlieta lkoll flimkien. Na seb jiena li ndunajtu, Xi rrid ng id jien b dan il-kliem. Din il-warda kienet ommi, Li abbitni tul iω-ωmien. U minn hawn sejjer nitolbok, G aωiωa Santa Marija, G annaq wa da mieg ek l ommi U busha bewsa g alija. Birkirkara 8 t Awissu 2003 Festa

43 Sezzjoni Ûg aωag : Il-Fjur tas-soçjetà Kitba ta Nicholas Baldacchino, Segretarju Dehra enerali tal-wirja Marjana mtellg a mis-sezzjoni Ûg aωag. Wara sena ta idma kontinwa issa wasalna g all-qofol ta dik li d alna biha b ala ambizzjoni ewlenija tag na b ala Kumitat did tas-sezzjoni Ûg aωag ; li nkabbru l- festa wisq g aωiωa g alina talpatruna tag na Santa Marija. Wara l-festa tas-sena li g addiet u l-iffurmar ta Kumitat did bdejna na dmu sabiex inkomplu nkabbru r- rwol tag na fl-ewwel u l-akbar Soçjetà MuΩikali Mqabbija u b hekk na dmu b riωq l- unika festa ta l- Imqabbin dik ta Marija Mtellg a s- Sema. Wara li sar afna xog ol minna a tag na sabiex norganizzaw, narmaw ir-ra al u nerfg u l-armar, Kumitat Sezzjoni Ûg aωag 2003/2004 Bil-qieg da: Nicholas Baldacchino (Segretarju), Noel Farrugia (President) u Carlo Sciberras (Kaxxier) Bil-wieqfa: Jonathan Mifsud (Del. Armar), Maria Spiteri (Ass. Kaxxier), Pauline Farrugia (V/President) u Renè Pace (C/Segretarju) wara l-festa mill-ewwel sibna sabiex flimkien ma l-g aqda abrieka ta l-armar inkomplu na dmu fuq it-trofej artistiçi il- miel tag hom sabiex ikunu fi stadju avvanzat sal-festa ta din is-sena mill-iskultura u l-ir amar. It-trofej ser ikunu jistg u ji u ammirati g all-festa ta din is-sena fejn is-sezzjoni Ûg aωag iffinanzjat parti sostanzjali minn dan il-pro ett bl-g ajnuna tas-soçi u benefatturi Il-qoxra tal-kalendarju li sar g as-sena 2004 mis-sezzjoni tag na. Is-Sur Carlo Sciberras jippreωenta l- Kwadru ta Santa Marija lil E.T. Prof. Guido de Marco waqt iω-ωjara li s-sezzjoni Ûg aωag g amlitu f Jannar Festa

44 Il-briju grandjuω li nafu no olqu a na Ω-Ωg aωag Knejjes fejn raddew ajr ix-xog ol tag na b ala Sezzjoni Ûg aωag u komplew jinkora una biex inkomplu n addnu l-kultura Maltija b mod s i. Fl-a ar jum ta din ilwirja saret preωentazzjoni lil dawk li esebixxew f din il-wirja. F Jannar saret Ωjara ta kortesija lill-president tar-repubblika l-e.t. Guido de Marco. G al din iω-ωjara s-sezzjoni Ûg aωag stiednet lis-sindku ta l- Imqabba s-sur Noel Galea u l- President tas-soçjetà s-sur Carmelo Zahra. Fi Frar is-sezzjoni Ûg aωag attendiet bi arha g al-laqg a Ìenerali Annwali, fejn il-kumitat EΩekuttiv flimkien mas-soçi tas- Soçjetà esprimew l-apprezzament tag hom g ax-xog ol siewi u konsistenti li s-sezzjoni Ûg aωag ilha tg amel tul dawn l-a ar snin speçjalment din is-sena. Hawnhekk inkomplu nikkonfermaw l- importanza u rwol taghna Ω- Ωg aωag fis-soçjetà tag na. Soçjetà li t ares il quddiem billi t e e iω- Ωg aωag u tag tihom le en mhux biss fir-ra al tag na iωda wkoll f pajjiωna. Minn hawnhekk nie u l- opportunità sabiex f isem is- Sezzjoni Ûg aωag nifra lill- Kaxxier tas-sezzjoni Ûg aωag is- Sur Carlo Sciberras li ie elett fil- Kumitat EΩekuttiv g as-sentejn li ejjin. Flimkien nawgurawlu aktar idma b riωq il-festa tag na. Fl-ewwel xhur tas-sena 2004 ew organizzati Tournament tad-darts u Pasta Night ewwa l-kaωin li kienet suççess kbir b ammont numeruω ta Ωg aωag u partitarji. Minn hawnhekk nie u l-opportunità sabiex f isem is-sezzjoni Ûg aωag tag na. Ta min jg id li din is-sena s-sezzjoni Ûg aωag iffinanzjat l- armi ta fuq ta dawn l- opri uniçi. Minn hawnhekk il-kumitat tas- Sezzjoni Ûg aωag jixtieq jirringrazzja lis-sinjuri Mario Camilleri u Michael Ghigo taxxog ol artistiku li g amlu fuq dawn l-opri. Fl-ewwel laqg at tag na b ala Kumitat loqna pjan strate iku g al sena ta tmexxija fejn ri na b ideat innovattivi li kienu jfissru xog ol serju sabiex inkunu nistg u norganizzaw attivitajiet ta kwalità fejn kull attività iet organizzata bliktar mod professjonali u r-rispons kien dejjem qawwi. Fl-ewwel xhur saru Ωew discos (Red Celebration) g aω-ωg aωag tag na u bdiet issir lotterija kull xahar sabiex ni bru fondi g allarmar fejn is-sinjura Doris Camilleri kienet strumentali sabiex dawn illotteriji setg u jkunu ta suççess. Minn hawnhekk nirringrazzjawha mill-qalb. F Settembru n abret ilmembership fejn l-ammont ta soçi f din is-sezzjoni kien wie ed tajjeb afna. Ta kull xahar qed tintbag at iç-çirkolari tas-sezzjoni Ûg aωag lis-soçi Ωg aωag sabiex ikun hemm djalogu regolari minn Ωg aωag g al Ωg aωag. Mill-5 ta Diçembru sat-8 ta Diçembru tellajna wirja straordinarja ta statwi artistiçi Marjani fejn barra li adu sehem afna parteçipanti mill-imqabba stess kellna rispons tajjeb ferm minn dilettanti u Soçjetajiet MuΩikali Marjani minn madwar Malta. F din il-wirja adet sehem wkoll l-g aqda Mudelli talnirringrazzja lis-sur Vince Attard ta l-g ajnuna siewja tieg u. Ta min jg id li grupp ta Ωg aωag Imqabbin u soçi fi dan is- Sezzjoni Ûg aωag ikklassifikaw fittielet post fis-sezzjoni C tal-karrijiet Trijonfali tal-karnival billi bnew karru karnivalesk mill-isba. Ta min ifa ar dan it-talent Imqabbi li jeωisti fis-soçjetà tag na. Fil-laqg at tax-xhur bikrin ta din is-sena bdejna na sbu wkoll dwar ilbriju g all-waqt il-marçi, briju organizzat li s-sezzjoni Ûg aωag tag na hija tant mag rufa g alih. Ta min jg id li s-sorpriωi ta briju matul il-jiem tal-festa m humiex ser jonqsu anzi ser ner g u nkunu l-pijunieri f dan ir- rigward. In admet ukoll ammont konsiderevoli ta liedna g all-by Pass bl-g ajnuna tas-sur Raymond Vella flimkien ma diversi Ωg aωag odda fi dan is-soçjetà. Ma nistax ma nsemmix il-mod professjonali ta kif jitmexxew dawn iç-çelebrazzjonijiet fejn din is- Sezzjoni dejjem addnet it-twemmin nisrani sabiex niωguraw li ti i ççelebrata bix-xieraq il-festa titulari tal-patruna ta l-imqabbin. Minn hawnhekk is-sezzjoni Ûg aωag tirringrazzja lill-kumitat taω- Ûg aωag preçedenti mmexxi missur Alex Falzon u liω-ωg aωag kollha li b xi mod jew ie or kienu involuti sabiex ta kull sena ji i mtella spettaklu uniku ta briju li definittivament huwa mera g all- irien tag na. Apprezzament ie or imur g as-sinjuri Bevill u Dunstan Ghigo g ax-xog ol li g amlu sabiex il-kaxxa infernali ta stuppini setg et tkun suççess fil-març ta l-a ar tridu tas-sena l-o ra. Festa

45 Fix-xahar ta Marzu saru l-ewwel ta didiet sabiex norganizzaw avveniment uniku li sejjer isir fl-ottava tal-festa; l-ewwel Festival tal-kant ewwa ra alna. Dan il-festival bl-isem Mqabba Song Festival ser isir ewwa l-pjazza tal- Knisja quddiem il-kaωin u ser ikun miftu g alkantanti f diversi kategoriji. Dan ser jittella b g an nobbli fejn sejra ting ata g ajnuna lil persuna anqas ixxurtjata mir-ra al tag na. Fix-xahar ta April sar l-akbar avveniment sportiv li huwa sinonimu maω-ωg aωag tag na; in- Nardu Farrugia Cup. Dan sar f urnata fil-grawnd ta Mqabba FC, fejn adu sehem bosta timijiet iffurmati minn partitarji tas-soçjetà tag na u ntreba mit-tim ta Mqabba Albions li g eleb lil JB Boys filfinal. F Ìunju saru bosta attivitajiet o ra fosthom ikla ewwa l-kaωin li g al darba o ra kienet suççess kbir fejn ipprepara l-ikel s-sur Vince Attard, Playstation Challenge ewwa l-kaωin u Get together g allmembri tag na. InΩebg u wkoll l- arbli ta Misra il-fidwa u Triq il- Konvoj ta Santa Marija bilg ajnuna tas-sur Felix Galea u Ωg aωag o ra. Fix-xahar ta Lulju ew organizzati diversi discos ewwa l-kaωin bi preparament g allfesta fejn adu sehem DJs rinomati. Tul din is-sena l-membri tal- Kumitat tas-sezzjoni Ûg aωag tag na attendew laqg at u seminars tal-kunsill Nazzjonali taω- Ûg aωag fejn stajna nsemmg u l-vuçi tag na f issues li jolqtu liω- Ωg aωag Maltin kollha. Dawn il-laqg at irrigwardaw kull aspett tal- ajja u kien dover tag na nattendu u nie du sehem bi s i. Din is-sena ri na flokk did li g andu jiωωanωan waqt il-marçi tal-festa wisq Is-Sur Bevill Ghigo, ma parti mill-kaxxa ta stuppini li n arqet waqt il-març ta l-a ar tridu tas-sena l-o ra. g aωiωa g alina ta Santa Marija. Iddisinn ta dan il-flokk huwa wie ed sabi ferm fejn juri l-istatwa Titulari ta Santa Marija, il-kaωin tas-soçjetà fil-maestoωità tieg u, iç-çertifikat ta l-unur ferm presti juω Les Etoiles d Or du Jumellage li huwa premju uniku kemm g al ra alna kif ukoll g al Malta, log ob tan-nar uniku u spettakolari u l-marçi brijuωi li nafu no olqu a na Ω-Ωg aωag. Minn hawn nistg u ntennu li g al darba o ra l-konkorrenza iet meg luba ming ajr ebda xkiel. Bdilna wkoll l-logo l-antik tas- Sezzjoni Ûg aωag, fejn fuq disinn taω-ωg aωag Neil Farrugia u Christopher Baldacchino rnexxielna ng amlu logo modern esklussivament g al din is-sezzjoni. Kif tistg u taraw is-sezzjoni Ûg aωag Santa Marija hija wa da attiva ferm li tul sena s i a admet b mod serju, effettiv u ming ajr daqq ta trombi Ωejda fejn dejjem arisna lejn kif nistg u ng atu aktar ie lill- Patruna Universali Santa Marija u ng aqqdu dejjem aktar flimkien ilmembri tas-soçjetà tag na u wisq aktar iω-ωg aωag li n addnu. Ir-rebbie a ta l-isnooker Competition u l-playstation Tournament. Li jkun hemm min jg id li qed nibbaωaw fuq artikli neqsin mill-verità, dan juri biç-çar id-dieqa kontinwa li titnissel meta ji i muri u analizzat ix-xog ol konsistenti u kontinwu ta din is-sezzjoni Ûg aωag flambitu tag ha b ala Fortizza ta Ûg aωag Imqabbin. Fir-rigward tad-daqq tattrombi wie ed malajr jasal g all-konkluωjoni li fta ir Ωejjed qatt ma g amel id. Il-Malti jg id: Min jifta ar Jaqa l- ba ar. Tajjeb ng idu li s-sezzjoni Ûg aωag tag na dejjem kienet prudenti u konkreta fil-pubblikazzjonijiet tag ha. Óa a ta l-iskantament hija kif jindaqqu t-trombi minn u ud g al kull a a ta xejn meta s- Soçjetà u l-banda tag na li dejjem addnet talent Ωag Ωug kienet l- ewwel u l-unika wa da li abet unur uniku u ferm presti juω li g amel ie lill-imqabba kif ukoll lil pajjiωna! Minn hawn nixtieq nirringrazzja f isem is-sezzjoni Ûg aωag lill- Kumitat EΩekuttiv li wrew fiduçja fina tul is-sena kollha, lill-g aqda tan-nar li dejjem admu id f id mag na u taw l-g ajnuna tag hom kull meta kien hemm bωonn, lill- Ferg a tan-nisa u lill-g aqda ta l- Armar li f din il-familja kbira dejjem inkabbru l-isem tag na mal- Maltin u l-g awdxin kollha. IΩda fl-a ar ma rridx ninsa lil dawk kollha li taw xi kontribuzzjoni lis-sezzjoni Ûg aωag sabiex stajna nag mlu dan ix-xog ol kollu kif jixraq u nirringrazzja liω- Ωg aωag kollha tag na li kull meta ni u bωonnhom dejjem insibu s-support tag hom u l-entuωjaωmu sabiex niççelebraw il-festa ta l-assunta fi stil grandjuω. Viva l-aqwa Sezzjoni Ûg aωag Mqabbija Viva Marija Mtellg a s- Sema Patruna ta l- Imqabbin. Festa

46 Innijiet Popolari u Solenni lil Marija Assunta fl-imqabba kitba ta Joseph Farrugia Id-dinja ma saritx f daqqa jg id il-malti; u veru! Meta ejt biex insawwar dan it-tag rif fuq l-g add notevoli ta innijiet f ie Marija Assunta fi dan is-soçjetà Santa Marija osservajt li dawn inbnew fuq medda ta aktar minn 50 sena. Fl-a ar snin bdiet die la l-uωanza li l-purçissjoni tal-festa tkun akkumpanjata minn banda. Din id-drawwa kienet teωisti f çerti parroççi fil-bidu tas-seklu l-ie or u nkitbet muωika adatta g all-okkaωjoni, imma mal-milja tas-snin ftit baqg u jωommuha. Dan l-a ar l-awtoritajiet fil-kurja arçiveskovili urew ix-xewqa tag hom li baned, meta jakkumpanjaw purçissjoni, g andhom idoqqu innijiet reli juωi. Dan jag mel afna sens:- g ax ma konniex tant ippreparati u l-baned kienu qed idoqqu marçi brijuωi li ma jo olqu ebda atmosfera ta devozzjoni. B respons g al dan l-appell is-sur Christopher Spiteri, membru fil-kumitat eωistenti u bandist attiv, is-sena l-o ra (2003) a l-inkarigu jag Ωel innijiet li g andha s-soçjetà li jikkonformaw ma l-appell tal-kurja. Innijiet Popolari Innu lil Santa Marija Innu lil Santa Marija inkiteb fl-1961 g all-orgni u kor tat-tfal. L-innu g o ob lill-kappillan Dun Gerald Mangion u ta permess li jibda jitkanta minn dik is-sena kull jum tal-kwindiçina wara l-benedizzjoni. Dan l-innu baqa jitkanta fil-funzjonijiet talfesta g al ftit snin biss. Fuq l-istess tema u lirika dida l-innu re a nkiteb g all-orgni u rran at g all-banda fl Dun Gerald Mangion Kappillan. Óajr: Is-sur Charles Farrugia B.A. (Hons.), M.A., M.A. (London), Innu lil Marija Assunta M.A. (New Castle). Innu lil Marija Assunta hu l-ewwel innu popolari li nkiteb g all-banda. B lirika ta awtur mhux mag ruf u Mro. Leonard Spiteri F.L.C.M., kompoωitur, indaqq l-ewwel darba mill-banda Re Ìor V nhar il-óadd, 9 ta Awissu 1964, fi ru l-istatwa tal-madonna fejn ting ata mer ba fuq iz-zuntier. Ìie esegwit g all-istess okkaωjoni darba jew tnejn o ra. Dan u l-ewwel innu msemmi fuq, instemg u b tifkira fl-10 ta Awissu 1995, fil-programm mag Ωul b tifkira tal-50 sena mit-twaqqif ta l-orkestra Santa Marija. Innu Març Marija Assunta Dan l-innu març li are mill-pinna ta l-assistent surmast is-sur Leonard Farrugia, instemg a l-ewwel darba fil-programmi tal-banda Re Ìor V fil-festa Santa Marija Dan l-innu hu mag ruf afna u jgawdi popolarità kbira fl-imqabba. Festa

47 Innu lil Santa Marija Dan hu t-tieni innu f din il- abra li jgawdi l-istess titlu. Inkiteb fl-ewwel sena tal-millennju meta s-soçjetà kienet qed tiççelebra tul sena festi tal-ìublew tad-deheb mill-proklamazzjoni tad-domma ta Marija Assunta. Inbena fuq versi tas-sur Antoine Farrugia u mmuωikat minn Mro. David Agius, A.Mus.V.C.M. (Hons), A.Mus.L.C.M., A.L.C.M. Indaqq l-ewwel darba mill-banda Re Ìor V nhar l-erbg a, 9 ta Awissu 2000, biex jag ti mer ba lill-vara ta Santa Marija fuq iz-zuntier. Lil Marija Santissma fil-jum ta l-assunzjoni Tag Ha Sewwa sew fis-sena 2002, is-soçjetà iet mog nija b innu did Lil Marija Santissma fil-jum ta l-assunzjoni Tag Ha, awtur il-kompajωan tag na, is-sur Francis Xavier Mangion u Fr Joseph Caruso, B.Mus. (Lor.), L.R.S.M., A.Mus. L.C.M., kompoωitur. Il-lirika ta dan l-innu hi ftit twila u tixbah lil dik tat-tieni innu msemmi. Il-muΩika iet mibnija fuq stil differenti mill-innijiet l-o ra hekk li g amel din il- abra ta innijiet iktar interessanti. Is-sur Christopher Spiteri abar dawn il- ames innijiet b kopertina attraenti fejn tidher bi prominenza l-assunta kopja ta pittura fil-kaωin bit-titlu Innijiet lil Marija Mtellg a s-sema u logo Ωg ir tas-soçjetà. Veru li dawn l-innijiet in abru flimkien b g an ewlieni li jindaqqu fil-purçissjoni imma hu relevanti u jag mel sabi li tid ol id-drawwa li kull programm jew març fil-festa g all-inqas jibda u jispiçça b innu; hekk il-poplu jitg allimhom u jgawdihom waqt li jie u sehem bil-kant ta tif ir lil Alla u ringrazzjament lil Ommna Marija Santissma tal-protezzjoni u patruna tag Ha fuq ir-ra al tag na. Ma ninsewx li fil-prinçipju nkunu qed nie du sehem f festa reli juωa b manifestazzjoni pubblika. Hawn parroççi li ilhom afna jg oωωu din il-kultura. Innijiet Solenni Wara l-festa Santa Marija 1948, issa li l-banda Re Ìor V kienet stabbilita sew, il-kumitat ikkummissjona lissurmast tal-banda, Mro. Joseph Barbara, A.Mus. L.C.M., biex jikkomponi innu solenni lil Marija Assunta fuq versi ta Fr. Joseph M Ghigo S.J. L-innu ie miktub g all-banda formali bis-sehem ta tenur, baritonu u kor. Indaqq l-ewwel darba mill-banda tag na diretta mill-kompoωitur fl-ewwel urnata tal-festi esterni nhar it-13 ta Awissu 1949 u nhar id-19 ta Awissu 1951 fil-festa tad-domma ta l-assunta dirett minn Mro. Leonard Spiteri F.L.C.M. Il-kompoΩitur ikkundizzjona l-esekuzzjoni ta l-innu g all-banda Re Ìor V biss. Mal-qawmien did tal-festa wara waqfa fis-snin bdiet tikber ix-xewqa li s-soçjetà jkollha innu solenni bis-setg a esklussiva tal-kumitat tad-delega ta l-esekuzzjoni. Avviçinat bil-proposta s-surmast tal-banda, Mro. George Martin, A.Mus. L.C.M., O.S.T.J., aççetta u wieg ed l-innu b rigal lis-soçjetà. Innu lil Marija Mtellg a s-sema, lirika ta Fr. Joseph M Ghigo S.J., feta il-festi esterni nhar it-13 ta Awissu 1963 bil-banda Re Ìor V diretta mill-kompoωitur bis-sehem ta tenur, baritonu u kor u mandat fuq ir-redifussion nhar il-festa f nofsinhar. Minn dak inhar l-innu ndaqq kull sena waqt il-purçissjoni. Fl-1994 inkiteb innu ie or Lil Marija Assunta fuq stil popolari. Il-kompoΩizzjoni, imfassla g all-banda, tenur u kor, hi ftit impenjattiva u tin tie direzzjoni. Dan l-innu ndaqq darba biss fil-programm kommemorattiv fil-festa Il-versi ta Fr. J M Ghigo S.J. huma fuq l-istil mag ruf ta tliet versi bir-ritornell, però f dan il-kaω l-awtur ass li jibda bir-ritornell. Tikkumplimenta din id-da la ripetizzjoni tar-ritornell fil-final b effetti muωikali ma suba biex ti i espressa l-qawwa ta din it-talba sabi a lil Ommna Marija Santissma. Ritornell:- Óallina ntennulek, Marija, Din l-g anja li ssawret mas-snin, Irridu ng allmuha l uliedna Biex biha jsellmulek kull in! Festa

48 Il-Festa ta l-assunta kitba ta Joe Chetcuti Il-Festa ta l-assunta, it-tlug tal-ver ni Marija fis-sema bir-ru u l-ìisem, tissemma ta t titlu differenti fil-kotba antiki tallitur ija: Passatio (Mog dija), Nativitas (Twelid g as-sema), Mors (Mewt), Depositio (Tqeg id fil-qabar), Dormitio S. Mariae (Raqda tal-ver ni Marija). Din il-festa g andha Ωew g anijiet differenti: It-Tluq ferrie i ta Marija minn din id-dinja; It-Tlug fis-sema tal-madonna bir-ru u l-ìisem. Xejn ma nafu b çertezza kbira dwar il-jum, ix-xahar u s-sena ta meta se et il-mewt tal-ver ni Marija. L-iktar kitba antika li ssemmi l-assunzjoni ta Marija nsibuha fil-letteratura qadima li ib l-isem ta De Obitu S. Dominae. L-akbar tag rif dwar l-assunzjoni, l-insara dejjem aduh mit- Tradizzjoni Appostolika. Dan ittag rif hu bbaωat fuq il-kitba apokrifa msemmija fuq: De Obitu S. Dominae, li ib l-isem ta l- awtur b ala San Ìwann. Imma din il-kitba jew trattat inkitbet fir-raba seklu. Kitba o ra dwar l-assunzjoni tal-ver ni Mbierka nsibuha fil-ktieb li j ib l-isem ta De Transitu Virginis. Dwar l-awtur ta dan ilktieb kien hemm bosta dibattiti; min jg id li kitbu San Melito ta Sardis u min jg id li kitbu San Dijonisju l- Areopa ita. L-Assunzjoni ta Marija kienet imsemmija wkoll fil-priedki ta Sant Indri ta Kreta, ta San Ìwann Damascenu, San Modest ta Ìerusalemm u o rajn, kollha Santi Padri tal-lvant. Fil-Punent, insibu lil San Girgor ta Tours li kien l- ewwel wie ed li kiteb dwar l- Assunta (De Gloria mat., I, IV). Kittieba o ra kienu San Ìlormu u Santu Wistin. Minn dawn il-kittieba kollha nirriproduçu biss kitba ta San Ìwann Damaxxenu: San Ìuveral, Isqof ta Ìerusalemm, fil-konçilju ta Kalçedon (451), g arraf lill- Imperatur Marçjanu (u lil martu Pulkeria), li riedu jakkwistaw il- isem ta Marija, Omm Alla, li Marija mietet fil-preωenza ta kollha kemm huma l-appostli. Madanakollu, meta l-qabar ta Marija nfeta (g ax hekk kien talab l-appostlu San Tumas), dan il-qabar instab vojt. Kien g alhekk li l- appostli kkonkludew li l- isem ta Marija ie me ud ukoll fis-sema flimkien mar-ru tag Ha. (P.Ì. I, 96) Illum wara d-definizzjoni taddomma ta l-assunta li iet ipproklamata fl-1 ta Novembru 1950, l-insara kattoliçi kollha g andhom jemmnu fit-tlug ta Marija fis-sema, mhux biss bir-ru imma wkoll bil-ìisem. Il-Papa Beneditt XIV, li kien jg ix mitejn sena qabel il-proklama tad-domma ta l-assunzjoni kien stqarr li min ma jemminx li l-madonna telg et fis- Sema bir-ru u l-ìisem ikun imqarraq. ( De Festis B.V.M., 1, VII.8) Dwar l-ori ini tal-festa ta l- Assunta lanqas a na çerti. Wisq probabbli li din il-festa bdiet b ala dedikazzjoni ta xi knisja aktar milli b ala l-anniversarju tal- rajja ta l- Assunzjoni. Hemm min isostni li l- ewwel festa saret minn San Damasus eωatt wara l-g eluq tal-konçilju ta Efesu. Skond il- ajja ta San Teodosju (li miet fis-sena 529), il-festa ta l- Assunta kienet ti i ççelebrata fil- Palestina qabel is-sena 500, dejjem fix-xahar ta Awissu. Fl-E ittu u fl- G arabja, il-festa kienet issir f Jannar. L-Imperatur Mawrizju (li miet fis-sena 602), imbag ad qatag ha li l-festa trid issir biss fil- 15 ta Awissu ( Liber Pontificalis II, 508). L-isem ta Marija Hawn kelma sabi a meqjuma Mill-foqra, mill-g onja, mill-kbar, Li few et lid-dinja bi mielha, Bi fwie a wisq ifjen miω-ωahar. Dan l-isem wisq aktar g alina G al Malta kien dejjem g aωiω. Kull ra al u belt urewh qima G ax ismek MARIJA, qaddis. G allimna dan Ismek in obbu B im abba qawwija, bla tmiem, Biex fl-a ar fis-sema jwassalna G and Ibnek, fi danek, fis-sliem. ÌuΩè Cardona Le en is-sewwa 13/08/1963 Óajr: Joseph Farrugia, Qormi Festa

49 L-Arlu ar Mikielan Sapiano ( ) kitba ta Francis Galea Mikielan, iben Baskal Sapiano u Teresa mwielda Agius, twieled filparroçça ta l-imqabba nhar id-19 ta Marzu 1826 u ng ata l-ismijiet ta Mikiel-An, ÌuΩepp, Stiefnu u Luqa. Sapiano ftit li xejn tg allem skola, u l- enju tieg u jo ro aktar g aliex ma kellux çans jitg allem, jislet jew jikkopja minn kotba. Filqasam tas-snajja tieg u kien enju kbir bil-provi li ta fil-kapulavuri li adem u oloq f bosta wejje mekkaniçi. Minkejja li beda l-karriera tieg u b ala mastrudaxxa, fl-istess Ωmien indiehes ma l-arlu ar Kalçidon Pisani u beda jitg allem is-snajja. Wara ssokta jit arre ma Ìananton Tanti mill-marsa fl-istudju tal-kejl tal- in u l-kostruzzjoni u l- mekkaniωmu ta l-arlo. Ìara li Mikielan beda ta spiss jitla lejn ir-ra al ta Óal Luqa biex jipprattika s-seng a tieg u jsewwi xi arlo i u feta anut. Aktar tard fl-1847 iωωewwe lil Mikelina Mifsud minn dan ir-ra al u baqa jg ix hemm. Mikielan ma tantx kellu xorti fiω- Ωwie g aliex ftit tas-snin wara romol biex fl-1857 iωωewwe g attieni darba. Il-kittieb u awtur tarrumanz Ulied in-nanna Venut fl- Amerika, Juan Mamo kiteb hekk dwar polemika fil- urnal Il-Berka fl dwar Mikielan : Dan ifisser li hu mill-imqabba; imma sar Óal Luqi g aliex minn tfulitu kien hemm u hemm iωωewwe, qatta g omru, alla ildu u nislu. Hi kif inhi, hu Mqabbi-Óal Luqi, u g alina jg odd biss li hu Malti. Juan Mamo li twieled Óal Luqa fl kiteb li fi tfulitu kien jog xa jixref lil Mikielan minn wara l- ie tat-tieqa ta fejn kien ja dem fi Triq Brittanica. Kien Ωmien diffiçli meta l- addiem fil-gωejjer Maltin ma kellux il-kumditajiet li mdorrija bihom illum. Ittbatija kienet kbira u l- g odod g ax-xog ol imqabbla ma dawk ta llum jitqiesu b ala primittivi. G alhekk insibu lil Mikielan Sapiano jfassal u ja dem g odod biex bihom ja dem, i affef ixxog ol u fuq kollox iwettqu b aktar preçiωjoni. IΩda r-rispett u l- ammirazzjoni ta Mamo lejn dan il-bniedem kienet immirata sabiex ilpoplu Malti jibda japprezza u jag ti ie lill-maltin li g amlu isem. Huwa jsemmi kif Mikielan Sapiano, xi erbg in sena qabel ma addie or olom bir-rota, ji ifieri l- bicycle jew il-velocipied kien di à adem wa da biex imur minn ra al g all-ie or biha minflok b xi bhima jew inkella bir-ri el. Ir-rota ta Mikielan kellha Ωew roti fuq wara u rota kbira quddiem, li ji bdu ma xulxin bil-lastiku hu u jaqdef. Mamo stess jg id li dan wassal lin-nies biex ilaqqmu lil dan il- enju blespressjoni: Ara ej tal-lastiku! G alkemm Mikielan kien ilu jçekçek f dan il-mistier li jsewwi l- arlo i f daqsxejn ta anut sa minn mindu kellu erbatax-il sena, a l- fama meta beda jsewwi xi arlo i tal-knejjes u l-aktar hekk kif irnexxilu jsewwi l-arlo tal-knisja ta l-imqabba. L-arlo li tqieg ed fil-kampnar tal-parroçça ta l- Imqabba fl-1758 ma dum minn Anton Tanti ta Óal Tarxien, wara Mikielan Sapiano 108 snin kellu bωonn dawra sew, u nistg u ng idu li Sapiano mhux biss sewwieh iωda biddillu afna partijiet tant li kwaωi g amlu did. Huwa adem diversi xog lijiet g all- Gvern kif ukoll arlo i li ja dmu eωatt u jωommu l- in bil-molla, iωda wkoll b Ωew maωωri jew tlieta, barra milli jdoqqu s-sig at u l- kwarti b imrietel ta kull daqs; kif ukoll juru x- xahar u l-jum tas-sena. Óidma tal-g a eb tieg u kienet l-arlo kwadrant, ji ifieri li juri erba faççati, u jaqbeω il-jum wa du meta x-xahar ma jkunx ta 31 urnata. Jing ad li Mikielan adem arlo i ta din ix-xorta fuq ordnijiet li waslulu minn barra minn Malta. Is-seng a tieg u spikkat ukoll fixxog ol, l-irqaqat dettaljati u invenzjonijiet ta arlo i Ωg ar, grandfather clocks, imwieωen, stasiji u arlo i ta l-idejn. Fl-1860, Sapiano adem l-arlo tal-knisja tal-gudja u sena wara dak tal-knisja ta San Leonardu ta Óal Kirkop. Fl-1894 reba il-midalja talfidda f wirja ta l-industrija Maltija, imtellg a mix-xirka ta l-arti, Manifattura, Industrija u Kummerç, waqt li fl-1908 irçieva çertifikat u midalja tad-deheb. Fl-1872 adem wie ed g all-knisja ta Santa Marija ta Ó Attard, sena wara la aq wie ed b erba kwadranti g all- Kalkara li sfortunatament tkisser fla ar gwerra, u ie or g all-knisja tal-marsa filwaqt li sal-1875 adem tlieta o ra li ew armati fi Stella Festa

50 Maris Tas-Sliema, g allknisja parrokkjali tal- Mellie a u ie or g allknisja tax-xewkija f G awdex. Ix-xog ol tant intg o ob li sentejn wara adem Ωew arlo i o ra; wie ed g an-nadur u ie or g al Sannat f G awdex. Óadem ukoll l-arlo g aççimiterju ta l-addolorata. Fis-snin ta wara adem bosta arlo i o rajn, fosthom fl-1878 g allknisja ta San Ìor f Óal Qormi u San Pawl f Birkirkara; dawk ta Óal Luqa u ÓaΩ-Ûebbu fl- 1881; fl-1885 arlo uniku g all-knisja tax-xag ra G awdex; tar-rotunda tal- Mosta fl-1889, ta Bormla fl-1893 u g all-knisja ta San Nikola g as- Si iewi fl Fl-istess sena Mikielan g amel xi tiswijiet u tibdil fuq l-arlo fil-palazz tal-president il-belt, fejn dak iω-ωmien kien jg ammar fih il-gvernatur. B hekk, l-arlu ar Sapiano biddillu l- funzjoni regolatorja tieg u billi ma baqax idoqq it-tokki f in l-irqad bejn it-tmienja ta filg axija u t- tmienja ta filg odu. IΩda Mikielan kien ukoll ilmo u l- addiem bieωel biex adem kapulavuri kbar fis-seng a talmekkaniωmu li addem. Wie ed minn dawn huwa l-arlo fil-knisja ta Santa Katarina f Lixandra, l- E ittu fejn bl-istess mekkaniωmu addem arlo ie or fis-sagristija, tnejn u g oxrin metru bog od minn xulxin. B hekk il-kleru kellu l- opportunità li jmexxi l-funzjonijiet u l- inijiet tal-quddies eωatt ma l- arlo tal-knisja! Xog ol ie or kbir ta Sapiano kien il-miωien tad-dwana ta Malta Disinn ta Mikielan Sapiano g all-arlo tal-kunvent ta Santa Liberata. li jiωen kemm toqol kbir kif ukoll piω çkejken daqs Ωew qam iet. Interessanti f dan il-kaω hu li d- disinn g al dan il-miωien sar mill- Konslu tad-deheb, is-sur Naudi, li mbag ad ie mg oddi lill-professur Napuljun Tagliaferro, li dik il- abta kien jg allem il-mekkanika fil- Liçeo. U wara li d-disinn ie studjat mill-kap tad-dwana, is-sur Inglott, intbag at lil Sir Penrose Julian biex jin adem fl-ingilterra. Xi Ωmien wara, id-disinn ie lura Malta g aliex ma nstabx bniedem mekkaniku lest biex jie u r-riskju li ja dem miωien g al toqol kbir u flistess waqt ikun preçiω daqs li kieku qed jiωen id-deheb! Hawn, il-professur Tagliaferro ftakar f mastru Mikielan u ta parir lis-sur Inglott biex javviçina lil dan il-bniedem. Sitt xhur wara, il-miωien kien lest, u Sapiano stqarr li adlu daqstant Ωmien g aliex kien jin tie lu ja dem u jivvinta anke g odod biex ja dmu! Ìara li xi sentejn wara, Sir Julian wasal Malta b ala Kummissarju tar- Re ina Vittorja u hekk kellu x-xorti jara u jifli l- kapulavur ta Mikielan Sapiano. Dan kollu, Mikielan Sapiano g amlu b umiltà u dedikazzjoni kbira, g aliex flok ma tkabbar u ffanfra b xog lu, ming ajr ma ndiehes ma kbarat u libes ittomna u s-surtun jew çekçek il-midalji fuq sidru, dejjem issokta ja dem u jesperimenta fil- anut tieg u. Fuq kollox kien bniedem tar-ru u b kuxjenza, tant li g al xog lijiet b al dawn li semmejna kien jit allas bi tmintax irbieg i (12c5 kuljum). B danakollu ma nistg ux inqisu li ajtu kienet kollha ward u Ωahar, g aliex spiss lil Mikielan bosta nies ma kinux jifhmuh u jg odduh b ala bniedem stramb. Xog ol ie or interessanti kienet sodda partikulari ta l-irqad ta dem b mekkaniωmu, li fil- in preçiω li tkun trid tqum, dak il-waqt minn mimdud issib ru ek bil-wieqfa. Frott din il- idma sfiqa, Mikielan Sapiano, li miet tnejn u disg in sena ilu, nhar it-2 ta Diçembru 1912, baqa mag ruf b ala l- enju mekkaniku ta Malta. Kienet diωgrazzja kbira meta l-lok fejn kien jg ix Sapiano ewwa Óal Luqa arraf fit-tieni gwerra dinjija g aliex meta tnaddaf it-tifrik, intilfu g add kbir ta disinji, ΩuΩ u g odod li kien fassal u adem Sapiano biex iwettaq ix-xog ol delikat tas-seng a tieg u. Sorsi: Il-Óabib, Diçembru 1912 Il-Berka, Marzu/April 1938 Il-Website tas-soçjetà Festa

51 Programm Strumentali mill-banda Re Ìor V Nhar it-tlieta 10 ta Awissu 2004 fid-9.00pm March The Finest & Bravest Andy Isca Sinfonia Il Barbiere di Siviglia Gioacchino Rossini Arr. Alamiro Giampieri Selection The Merry Widow Franz Lehar Arr. Dan Godfrey Waltz Blue Danube Johann Strauss (akkumpanjata minn JosRay Ballroom Dancers) Arr. Vidale Selection The Magic of Andrew Lloyd Weber Andrew Lloyd Weber Arr. Warren Barker Selection Les Miserables Claude Michel Schonberg Arr. Warren Barker Samba Carnival de Paris Paul Spencer/Scott Rosser Gran Finale (akkumpanjat minn JosRay Latin Dancers Stephen Spencer u Charles Wallace Bag Pipes) Arr. Stefan Rabe Innu Lil Ra al Twelidi Anthony Camilleri Innu Març Marija Assunta Leonard Farrugia Innu tal-banda Banda Re Ìor V Anthony Camilleri Surmast Direttur: Mro. David Agius A. Mus. L.C.M., A. Mus V.C.M. (Hons.) A.L.C.M. PreΩentaturi: Joyce Guillaumier u Patrick Mallia Festa

52 APPREZZAMENT Fr Joseph Ghigo S.J. ( ) Profil Patri Joseph Ghigo S.J. twieled l-imqabba fit-18 ta Mejju Missieru kien jismu Ìanni Ghigo u ommu Marija Stella, imwielda Mallia. Ta tmintax-il sena da al fin-novizzjat tal-ìiωwiti tan-naxxar fl-ewwel ta Ottubru 1945, fejn sentejn wara, g amel l-ewwel Voti fil-kumpanija ta Ìesù. Studja l-filosofija fil-kulle ta Heythrop ewwa Oxfordshire, l- Ingilterra, minn fejn fl-1952 ie lura Malta b ala Prefett. Hu beda jg allem fil-kulle ta San Alwi i ta Birkirkara. Imma s-sena ta wara, il-provinçjal P. Savona bag tu jkompli l-prefettura fil-kulle Arici ta Brescia ewwa l-italja. Patri Joseph Ghigo S.J. studja t- Teolo ija fi Brussell, il-bel ju, fejn ie ordnat saçerdot fil-kulle ta Saint Michel nhar il-15 ta Awissu F Settembru tal-1958, beda l- a ar sena ta formazzjoni, f Saint Beuno s College ewwa Wales. Mill-1959 sas-sena 1963 mar jistudja fl-iskola ta l-ekonomija ta Londra, l-ingilterra fejn kiseb l-b.sc fl-ekonomija fl L-ewwel xog ol li g amel Patri Joseph Ghigo S.J. kif irritorna minn Londra kien xog ol pastorali fir- Residenza ta l-isla li kienet g adha kif fet et is-sena ta qabel. L-aktar a a li g aliha jibqa msemmi Patri Ghigo hi propju l- kitba, l-iωjed fuq su etti soçjali. Fil-fatt kien rabat ismu mar-rivista Problemi ta llum li dam imexxiha b ala editur b waqfa qasira, mill sa l Ta kontribuzzjoni siewja afna fit-tag lim tal-malti u kien sa ansitra President ta l-akkademja tal-malti. Patri Ghigo kien intiω afna fuq l-art Imqaddsa u afna kienu dawk li mexxa f pellegrina i lejn Ìerusalemm. Kiteb diversi kitbiet fosthom, Alla Óabb u Ejjew u Taraw, li rebb uh premji letterarji. Sakemm miet kellu lest g allpubblikazzjoni ktieb ie or fuq San ÌuΩepp li g alih g amel afna riçerka. Kien membru ta diversi bordijiet, fosthom membru tal-bord ta l-g oti ta l-ismijiet tat-toroq ta Malta u G awdex. G al diversi snin kien ukoll id-direttur Spiritwali tas- Soçjetà Santa Marija u Banda Re Ìor V ta l-imqabba. Kull sena kien jikkontribwixxi billi jikteb artikli sbie fuq il-madonna filktejjeb annwali tas-soçjetà. Patri Joseph Ghigo S.J. miet ta 76 sena, li 57 sena minnhom g exhom b ala ÌiΩwita. Miet nhar il-óadd 20 ta Lulju 2003 u ie midfun fin-naxxar. Ag tih O Mulej il-mistrie ta dejjem. G all-ewwel Darba Abbatini bniet li adu sehem g all-ewwel darba fil-purçissjoni ta Santa Marija nhar il-15 ta Awissu Festa

53 Tifkiriet ta Leli Borg kitba ta Giovanni Farrugia Tajjeb li niftakru dwar xi partitarji li darba kienu mag na u li tant admu g allpartit ta Santa Marija, Patruna ta l- Imqabba. Leli Borg kien partitarju sinçier u ta qalb tajba. Kien puntwali f kollox. Leli Borg, konna nsibuh l-aktar b ala d- Dovik, kien ma bub minn kul add, abib kbir tieg i. Li dejjem segwieni blakbar attenzjoni! Leli Borg twieled fil-31 ta Diçembru 1910 fl-imqabba. Kien miωωewwe lil Carmen Borg née Sciberras, li kienet mara d ulija u ta qalb tajba li dejjem lesta biex tg amillek pjaçir. Kienet devota afna talma buba Ommna Santa Marija, Re ina tas-sema u l-art. Carmen Borg iωωew et lil Leli fit-28 ta Jannar Kienu Ωew persuni ta karattru fer an. Kont narahom fer anin se jtiru meta tibda toqrob il-festa. Leli Borg kien bniedem ta prinçipju. Jekk tiftiehem mieg u f in, trid tkun hemm, g ax kont issibu fil- in! Óin IngliΩ! G andi afna esperjenzi sbie mieg u. Darba fost l-o rajn Leli Borg kien a l-bottegin, li ta kontribut sewwa lill-kaωin. Kien ja dem bil-qalb u senza interessi. Kont nie u gost narah inaddaf bil-qattusa Garamba dejjem iddur mieg u. Kienet t obbu u l- in kollu tistennieh. Sfortunatament darba kienet qed taqsam u laqtitha karozza. Leli jew id-dovik kif konna nsibuh, il-kaωin kien kollox g alih. Kien partitarju kif imiss u dejjem lest biex jg in kif jarak fil-bωonn. Ìie li anki ma jkollokx çans titolbu u xorta wa da jmidd idejh u jg in. Karattru sabi. Kienu erba subien fil-familja, An lu, Toni, Leli u ÌuΩeppi. Niftakarhom joqog du fi Triq Santa Katarina, quddiem Pietru Psaila. L-a wa Borg kellhom g al qalbhom il-fratellanza tas-sagrament u mhux l-ewwel darba li kont nilbes iω-ωimarra talbandiera Ω-Ωg ira kif konna ng idulha meta konna Ωg ar. Dan l-imbierek stendard Ωg ir kwaωi kien dejjem f idejn Toni jew Leli u kien jitmexxa quddiem fil-proçessjoni. Konna nilbsu fl-g id, fil-corpus, fl-g id il-óamsin, fil- Qalb ta Ìesù, fil-festa tal-madonna tal-ìilju, fil-festa ta Santa Marija u f dik tar-ruωarju. Niftakar lil dan Dovik, jg ajjatli biex insib tifel ie or biex nilbsu g all- Qalb ta Ìesù u kont sibt lil Mikiel Camilleri, u Benny il-patri u lil Leli g idltu li kien ej Mikiel. Kien g addej Felix Zammit, tar-re ina, u staqsieni x konna ser nag mlu. Jien pront we ibtu li konna ser nilbsu Ω- Leli Borg ( ) Ωimarra u dan Felix, li ç-çajt kien jieklu b al obω, da al il-kaωin u sab lil dan Leli. Felix qal lil Leli li hu ried jilbes iω- Ωimarra ma Giovann u Leli s un s un qallu, Int mur l-imgiered. U ma kinitx kelma g ax tg idx kemm bdew jg idu affarijiet. Felix, Alla ja firlu, kien imsemmi g all-buωullotti li kien jg amel. Insomma kien Ωmien sabi, Ωmien ta m abba u rispett lejn xulxin. Niftakar li darba kont sejjer nixtri l-pitazzi minn g and is-sinjorina Çettina Bilocca li kellha anut tal-baωar fi Triq San BaΩilju (illum anut tal- axix). Meta kont ej lura insib lid-dovik li kien issakkar barra l-kaωin. Rajtu kkonfondut u jien mort fuqu u g idtlu, Lel, osbien?. Iva Giovan. Issakkart barra l-kaωin! Sadanittant indunajna li t-tieqa tal-kamra tal-bottegin kienet imbexxqa. Irnexxieli niddobba sellum u tlajt g al ot-tieqa. InΩilt g al ewwa u fta tlu. Dak il- in Leli rani an lu g ax kont solvejtlu problema. Din kienet wa da mill-istejjer ta bejnietna. Issa tajjeb ng idu li g all- abta tal-1947 konna ftiehemna li ser immorru g all-festa ta Santa Katarina u ltqajna ma ÛuΩu Sammut, li kien pulizija (on duty). A na konna tliet i bieb u dejjem flimkien. Issa ma rridx in alli barra li dak iω-ωmien jien kelli lil Oreste Chircop ja dem mieg i u kull nhar ta Sibt konna mmorru l- Óamrun g all-kunçert tad-drama. Mela waqt li konna qed nitkellmu ie wie ed mill- bieb antiki tieg i, Ûinu Farrugia, missieru Karlu, abib kbir tieg i u tal-familja u qalli, John g aliex ma torganizzawx kumpanija tatteatrin? Jien kont pront dort fuq ÛuΩu Sammut u d- Dovik u staqsejthom jekk kinux lesti li jg inuni. Huma ma qalux le. ÛuΩu qalli biex naraw x wie ed jista jag mel. Jien mill-ewwel bdejt na dem u konna fost ilpijunieri li bdiet il-kumpanija Aurora. Leli d-dovik tani g ajnuna kbira, l-iktar meta kont inpin i x-xeni li kienu je duli sieg at ta xog ol. Kien il- in kollu j ibli x nixrob. Ma rridx ninsa lil Kola Camilleri, dejjem b dik id-da ka elwa fuq fommu. Kien jag mlilna kura biex inkomplu g ax kull bidu kien tqil. Meta konna n ibu xi barrani ja dem mag na, il-palk u x-xeni kienu jisirqu l- attenzjoni ta kul add, skond kif kienu jg iduli Leli u Kola. Ma tistax tikteb dwar Leli Borg u t alli barra l- Kumpanija li tant adem u ta kontibut, il-kumpanija Aurora. Festa

54 Inkompli dwar il-festa ta Santa Katarina, fejn kienet bdiet id-diskursata fuq it-teatrin. Tant konna mehdijin nitkellmu li l- in lanqas rajnieh itir. Kienet waslet biex tispiçça l-festa u allura bdejna biex inqarrbu xi pass lejn ir-ra al. Kif wasalna dejn l-iskola taω-ûurrieq, iltqajna ma ÌuΩeppi Mizzi, u g idnielu x konna sejrin nag mlu. L-idea g o bitu u tg idx kemm g idna buωullotti sakemm wasalna li lanqas indunajna li wasalna dejn il-kaωin ta Santa Marija. Jien mill-g ada stess bdejt infittex minn fejn ser in ib xi kitba ta xi dramm jew farsa, alli nibdew il-provi neçessarji. Bdejt na dem id-dawra tal-palk biex wara na sbu g all-purtiera. Id- Dovik kien jinkora ini sabiex inkomplu alli naslu. Jien xtaqt li ÛuΩu jie u aktar inizjattiva tant li riedni nikteb xi a a ori inali. Jien kont bdejt darba nikteb xi a a dwar dramm jismu Margerita g ax il- abib tieg i Oreste kien dejjem jg idli li jien kont kapaçi. Kien jg idli: Ibda u imxi l quddiem. Jien kont naqbel li jkollna xi a a tag na. Konna wasalna biex nag mlu l-kunçerti ta Due Sergenti. Leli kien fer an se jtir u ÌuΩeppi Mizzi kien qed jinkwetah. Kien jg idlu li Ωgur konna ser naqg u g aç-çajt. Id- Dovik kien jirrispondieh, Issa te odha r-risposta! F dan id-dramm morna tajjeb afna. Wasalna g alllkunçert tal-farsa Patta para patta u jien kont qed nissu erixxi u fl-istess in immexxi l-provi. Waqt ilprovi mar id-dawl u d-dovik niωel i ibli xi a a. Kif mar id-dawl, beda jg ajjat biex nibqg u fejn konna alli jixg el xemg a. Din taha lil Kola biex jixg el il-lampa tal-mantel u kif kien qed jixg elha, ÌuΩeppi Mizzi beda jg ajjat li kien hemm fatat. Id-Dovik kien di à kwaωi xeg el il-lampa u beda jg ajjat ma Mizzi biex jitla l fuq g ax kien sejjer g alih bl-ixkupa. Dak il- in kollha konna mifqug in bid-da k speçjalment Mizzi u Kola. Kif wasal Leli qalilna sabiex inkomplu l-provi. Filkunçert ta wara ibna lil Vitorin Galea, Alla ja frilha, u wara afna ta bit niftakar li rnexxieli n ib lil Nosi Ghirlando, bniedem li g all-palk trid tne ilu l-kappell. Nibqg u dwar Leli Borg, kif rajna, kien bniedem ta g ajnuna kbira, jg inek bl-iktar mod entili u l- in kollu lest biex jg in. L-akbar dwejjaq g al Leli kienu meta bdejna nisfaxxaw. F dak iω-ωmien kelli nkompli nistudja u kelli nieqaf xi ftit. Min-na a l-o ra kul add kien qed ikollu impenji o rajn, u hekk bdejna nisfaxxaw ftit ftit. Ta sikwit kien jistaqsini fuq kif konna ser insolvu l- problemi? Il-kaΩin g al Leli Borg kien kollox. Meta konna niltaqg u kien ji i minn sbie il-bambin. Jien kont inkun g adni rieqed, min abba li kien ikolli x nistudja sa tard bil-lejl u allura kont narani ikrah inqum kmieni. Leli kien jara x jivvinta kiex jibqa f kuntatt mieg i u jien min-na a tieg i kont immur infittxu l-kaωin meta kien ikolli xi ftit çans, biex ma nitilfux il- biberija ta bejnietna. Sadattant konna qed naraw flimkien kif nistg u ner g u nwaqqfu l-kumpanija teatrali. Kien ji i wkoll il- abib kbir tag na Kola Camilleri li b nofs da ka kien jistaqsina x a barijiet kien hemm. G amilna aktar minn sforz wie ed u anke aktar, però ma rnexxilniex inwaqqfu mill- did il-kumpanija, li tant kienet g al qalbna. IΩ-Ωmien beda g addej u Leli beda jnaqqas milli ji i l-kaωin. Jien min-na a tieg i, kif kont narah ej lejn il-kaωin, kont immur malajr inkellmu u hu kien jg idli li kien qed i ossu ma jifla x. Il-parir li kont nag tih jien kien sabiex iωomm ru u ta t il-kura tat-tabib. Kien fl-1983 meta Leli Borg kien mar lura afna f sa tu. Meta kont immur narah kien jg idli, Giovanni, spiççajna! Kont ng idlu biex ma jaqtax qalbu g ax hemm l-omm Óanina Santa Marija tg inu. Hi taf li a na wliedha u fuq kollox kienet taf li a na n obbuha. Ftit jiem wara Leli tant mar lura f daqqa u kien fid-19 ta Ottubru 1985 meta l-g aωiω tag na Leli alliena sabiex imur igawdi lil Ommna tas-sema fil-belt ta dejjem. Leli miet propju fix-xahar tal-madonna tar- RuΩarju li tant kien devot tag ha u puntwali jilbes fratell fil-festa tag ha. Ûgur li l-madonna aditu mag ha biex ma jibqax ibati u aditu g at-tgawdija eterna sabiex jinsa g al dejjem dan il-wied tad-dmug, kif ng idu fis-salve Regina. San Pawl qalilna li hawn m g andniex il-belt ta dejjem iωda nfittxu dik li ejja. Óafna Qaddisin jg idu li ma hemm add fis-sema li ma kienx devot ta Marija Santissma. Din Ωgur li ma tinsiex lil uliedha! Ma bub Leli tag na, Li darba kont mag na, Óallejtna biex tmur, Tgawdi lil Marija Setg ana! Tistenniek kienet fis-sema, l Omm Óanina. Taf li kellek qalb kbira, Inti dejjem tajtha tif ira. Gawdi issa l- ajja eterna, Wara tant ta bit fil- ajja. Mumenti waqt dramm imtella mill-kumpanija Aurora. Int bqajt devot lejha, Dejjem urejt l int iben dehen Santa Marija. Festa

55 ATTIVITAJIET Trofew Chev. George Martin A. Mus. L.C.M., O.S.T.J. (L-attivist tas-sena) B al kull sena (fil-fatt is-sena 2004 ta bat il- ames sena konsekuttiva) jing ata l-premju L-Attivist tas-sena. Dan l-unur ji i mog ti lil dak jew dawk il-persuni li b xi mod ikunu ddistingwew ru hom g allimpenn u idma matul is-sena. Din kienet inizjattiva o ra tal-familja Martin li bla dubju g andhom ferm g al qalbhom is- Soçjetà tag na. L-attivist tas-sena 2003 kien is-sur Mario Farrugia. Mario huwa involut fil-qasam talpiroteknika jew a jar fil-qasam tan-nar ta l-ajru. Is-sur Farrugia jista jitqies b ala wie ed mill-pijunieri g al wirjiet spettakolari tan-nar li jkollna matul il-jiem tal-festa. Mario huwa involut ukoll fil-fund raising ta l-g aqda tan-nar fejn matul is-sena minbarra li jkun impenjat bix-xog ol tan-nar, jie u sieb li jo loq attivitajiet b al lotteriji, barbecues u ikliet sabiex jin abru l-flus me tie a g al materjal tan-nar. Nie du l-opportunità sabiex mill- did ner g u nifir u lis-sur Farrugia ta dan l-unur meritat. Fond g al qabar tas-soçjetà Santa Marija Ftit tas-snin ilu s-soçjetà Santa Marija adet sieb li tixtri qabar ewwa ç-çimiterju Ìesù Nazzarenu bl-iskop li jindifnu fih (dejjem fuq talba tal-familjari tag hom) dawk is-soçi jew persuni li g andhom g al qalbhom is- Soçjetà Santa Marija. F April tal-1997, bl-approvazzjoni tal-familja Martin, ew trasferiti l-fdalijiet ta Mro. George Martin mill-addolorata g all-qabar tas-soçjetà. Kif kien jixraq, fi Frar tal-2000, wara l-mewt tas-sinjura Il-familja Martin tirregala donazzjoni g all-fond g al qabar tas-soçjetà. Soçjali u Kulturali Is-sur Mario Farrugia jirçievi il-premju l-attivist tas-sena. Martin, il-fdalijiet tag ha ew trasferiti wkoll ewwa l- Imqabba sabiex b hekk illum jinsabu miωmuma b g oωωa kbira fir-ra al li tant abbew. Il-familja Martin ilha turi x-xewqa li l-qabar ji i ddekorat kif inhu xieraq b monument. G aldaqstant ilmembri tal-familja Martin offrew li jinfeta fond sabiex meta jkun il-waqt isir monument. B approvazzjoni tal- Kumitat u s-soçi waqt laqg a enerali, din it-talba iet milqug a u f Ìunju li g adda l-familja Martin tat donazzjoni sabi a lis-soçjetà g al dan il-g an. G al darba o ra, f isem is-soçjetà, il-kumitat jirringrazzja lill-a wa Martin. Jalla fil-futur ikollna aktar persuni li jag mlu est b al dan sabiex fi Ωmien qasir il-qabar tas- Soçjetà jkun iddekorat kif inhu xieraq. Ti rijiet taω-ûwiemel fl-imqabba G al sena o ra konsekuttiva, f Lulju tas-sena l-o ra, is-soçjetà tag na organizzat it-ti rijiet taω-ωwiemel ewwa l-imqabba. Din id-darba t-ti rijiet saru fi Triq Valletta u kellna rekord ta Ωwiemel u ponijiet li adu sehem. Fil-fatt kien hemm il fuq minn tmenin Ωiemel u tletin poni li nkitbu sabiex jipparteçipaw f din l- attività. Il-Kumitat, bil-kollaborazzjoni tas-sur Michael Abdilla, a sieb li minn kmieni filg odu kollox ikun organizzat sabiex ming ajr telf ta in, fis-sebg a jing ata bidu g al aktar minn amsa u tletin ti rija li kwaωi adu nofs ta nhar s i. B as-soltu kien hemm Challenge Cups u l-premjijiet ew mog tija ewwa l-kaωin tas-soçjetà. Kienet urnata o ra memorabbli b mod speçjali g ar-rebbie a u dawk kollha dilettanti ta dan l-isport. Festa

56 Ìita mas-soçjetà Tag na Is-Se er tal-foresta s-sewda minn Dr. Charles Sciberras Festa o ra tal-patruna Santa Marija u g al afna partitarji din tfisser ita o ra mas-soçjetà tag na. U g as-sena 2003 x kien hemm isba minn safra sal-ìermanja biex ingawdu x-xenarju u l-ospitalità tar-re jun ta Baden- Wurttemberg li sa minn Ωmien qabel Kristu r-rumani tawh l-isem ta Silva Nigra il-foresta s-sewda jew kif nafuha a jar il-black Forest? B as-snin ta qabel g al din is-safra g aωilna lil Britannia Tours u l- ila u t-tmexxija g aqlija tal-gwida s-sur Gaetano Calleja kienu impekkabbli. L- atmosfera ferri ija bdiet sa millajruport ta Malta nhar il-ìimgha 29 ta Awissu. Tlaqna fil bit-titjira KM 490 lejn Zurich. Minn hemm dlonk tlaqna lejn il-belt ÌermaniΩa ta Schwenningen li tinsab fin-na a t isfel tar-re jun. Is-sistemazzjoni fis-central Hotel kienet wa da trankwilla u l- management mill-ewwel beda jdur bina b ospitalità kbira. Filg axija dorna ftit fiç-çentru tal-belt biex g alaqna l- urnata b ikla bnina fir-ristorant Zur Poste fejn iltqajna ma Klaus u martu Rosi li g amlulna l-bqija tal- img a memorabbli. Is-Sibt 30 ta Awissu, il- urnata bdiet bl-irxiex, iωda din ma naqsitx mill-pjaçir li adna fil- ar a tag na lejn Lake Costance, l-akbar g adira ta l-ilma elu fiç-çentru tal- Ewropa, u li tmiss fil-parti l- kbira mal-ìermanja, kif ukoll ma l-awstrija u l-isvizzera. Madwar 70 fil-mija ta dan l- ilma ej mix-xmara Rhine u peress li l-klima ta hawnhekk hija wa da li tixbah lil dik Mediterranja, insibu afna onna tal-frott, dwieli u xejjex li huma familjari mag na. Mill- afna postijiet turistiçi li hawn matul ix-xtut tag ha g aωilna li nωuru l-belt ta Costance - belt hekk imsemmija g all-imperatur 102 It-tara Taljan ewwa l-gωira ta Mainau fl-isvizzera. Kaskadi ta l-ilma mωewqa bilfjuri. Ruman Costantius Chlorus u li g andha storja kbira speçjalment lejn is-seklu 15. L-iktar Ωew binjiet famuωi li hemm huma propju l- Council Building u l-kaditral iddedikat lil Santa Marija. Madwar l kienu Ωminijiet imqallba g all- erarkija tal-knisja Rumana u kien hemm xejn inqas minn tliet papiet jippretendu li huma kienu l-veru Papa. Kien f dan iω-ωmien u o dan il-bini li sar il-konçilju ta Costance biex in atar il-papa did Martinu V - l- uniku wie ed li n atar fil-ìermanja. Xenarju tipiku ta re jun tal-black Forest. L-istatwa ganteska ta Imperia li hemm fid-da la tal-port saret biex tfakkar dawn l-avvenimenti. Fiç-çentru tal-belt stajna nammiraw bini ta valur arkitettoniku kif ukoll il-famuωa Kaiserbrumen jew a jar il-funtana ta l-imperatur li wa da mill-istatwi tag ha hi Ωiemel bi tmien saqajn! Fil- Katidral ta Santa Marija laqatna afna l-altar iddedikat lir-raqda tal-madonna mdawra bl-appostli kif ukoll l-erba medaljuni tad-deheb li hemm fil-kripta u li huma ta pre ju kbir. Óasra li afna mill-istatwi u opri o ra artistiçi tkissru jew insterqu mis-segwaçi ta Zwingli fi Ωmien ir-riforma. Wara nofs inhar it-temp sbie afna u g alhekk il-mawra tag na fil-gωira meraviljuωa ta Mainau kienet pjaçevoli g all-a ar. Din il-gωira g addiet minn afna taqlib matul l-istorja iωda l- viωjoni futuristika li kellu l-granduka Friedrich I ta Baden meta xtraha fl tat bidu g all- ajja botanika u trankwillità tag ha. Peress li kien i obb is-safar, dan beda j ib pjanti u si ar rari u eωotiçi minn kwalunkwe parti taddinja u j awwilhom fil-gωira. Sal-lum dan il-pro ett kiber wisq u l-ebda kitba ma tista tiddeskrivi l- miel naturali li jinsab o Mainau. Il-varjetajiet ta fjuri, si ar u frott li jeωistu fil-gωira huma xi a a tal-g a eb. Id-dar tal-friefet tpo ik f ambjent qrib wisq lejn in-natura peress li f dan ilpost tkun tista attwalment tit allat mal-kwantità kbira ta friefet ta speçi u lwien differenti u mill-isba. Ilkastell u l-knisja ta Santa Marija jkomplu jsebb u dan ilpost naturali. Il-Óadd g exna g al ftit sig at fiω-ωminijiet img oddija. Il- urnata bdejnieha bi Ωjara o Blumberg fejn waqfa filmuωew tal-ferrovija aditna lura fi Ωmien l-isteam engine. info@santamarija.com

57 IΩda mill-imma inazzjoni malajr g addejna g ar-realtà. It-tipika tisfira u d-du an abjad dlonk avωawna li waslet il-ferrovija ta l-istim biex te odna dawra filqalba tal-black Forest u twassalna o Weizen. Il- miel naturali tar-re jun bis-si ar twal jo olqu l-isfond iswed tal-foresta kif ukoll il- sejjes ta l-ilma taxxmajjar kienu biωωejjed biex jitfg una f dinja o ra tal- olm. It-tisfira tal-ferrovija u d-du an abjad Ωammewna l bog od mill- ajja mg a la tal-lum. It-tifi tal-bozza fil-vagun kienet ittwissija li konna ser ng addu minn o xi mina u biex ng ollu l fuq il- ie tat-tieqa alli ma nifgawx bid-du an! Insomma f kelma wa da vja ta divertiment kontinwu. Minn Weizen il-coach aditna minn o rotta li kienet wa da ta xenarju kontinwu u pittoresk sakemm wasalna fir-ra al ta St. Blasien. Matul il-vja is-si ar twal u mrekknin ma xulxin malajr taw il- jiel g alfejn jg idulha l-foresta s- Sewda. Ir-ra al ta St. Blasien huwa elu afna u passi ata matul x-xmara tatna ener ija friska. Il-famuΩa knisja, iddedikata lil San Blas (il-qaddis protettur tal-griωmejn) hija tonda b g oxrin kolonna ganteski u mg ottija b koppla enormi - fil-fatt hija t-tielet l-akbar knisja ikkopplata o l-ewropa. Wara nofs inhar er ejnielha lejn Titisee. G al darb o ra g addejna minn toroq li jsa ruk bil- miel naturali u li aduna fuq l-g oljiet u l-widien tal-hollental. Wara li rajna l- kastell im arraf ta Falkensteig g addejna mill-post f din it-triq panoramika mag ruf b ala Hirschsprung - il-qabωa taç-çerv. Statwa tal-bronω ta çerv tinsab filquççata ta l-irdum u skond ittradizzjoni dan iç-çerv qabeω minn na a g all-o ra ta l-irdum biex jiskappa mill-kaççatur li kien qed ji ri warajh. QabΩa tassew formidabbli u kura juωa meta tikkonsidra dak l-g oli kollu! Ilbelt ta Titisee- hekk imsemmija g all- eneral Ruman Titus fis-sena 41 AD- tinsab fix-xatt tal-g adira li ib l-istess isem u li hi l-ikbar Triberg Kaskadi ta ilma l fuq minn 160 metru g oli. wa da naturali fil-muntanji ÌermaniΩi. Fis-sajf din tkun miωg uda bin-nies g ax fiha afna attrazzjonijiet ta divertiment. Il- wienet huma attraenti afna g atturisti speçjalment bl-arlo i talcuckoo. Fil-fatt fil- anut tal-familja Drubba segwejna mil-qrib l-istorja ta Ritratt tal-grupp ma l-akbar Cuckoo Clock fid-dinja, li jinsab ewwa l-ìermanja. kif jin admu dawn l-arlo i. Ix-xiri minn dawn l-arlo i ma naqasx! It-Tnejn l-1 ta Settembru barra milli kienet urnata sabi a u s una, kienet ukoll wa da s i a mimlija divertiment. Dan il-jum qattajnieh fl-europa Park. Konna qeg din f dinja o ra fejn kul add nesa l- problemi tal- ajja ta kuljum, l- u ig ta ras u artrite u xxala kemm fela. Hawnhekk stajna nivvja aw fi dax-il pajjiω Ewropew u naraw kulturi, tradizzjonijiet, u l-ilbies tag hom kif ukoll nieklu ikel tipikament tal-post. Il-wirjiet spettakolari speçjalment flarena Spanjola, l-ice skating Svizzeru u l-4d çinema ibdu afna nies lejhom. Ma naqasx l-irkieb tar-rollercoasters, rafting, vja i fl-ispazju, horror chambers u afna avventuri o rajn. Fi ftit kliem kienet urnata memorabbli u li tefg atna lura fi tfulitna. Aktar postijiet sbie kienu qeg din jistennewna fil-jum tat-tlieta. Bdejna b mawra o Furtwangen li tinsab parti çentrali tal-black Forest. Filqrib, fuq l-g olja Brend, tibda l-g ajn tax-xmara Danube li taqsam l-ewropa sal-ba ar l-iswed. IΩda o Furtwangen kellna l-opportunità li nωuru l-muωew ta l-arlo i (Clock Museum) fejn hemm l- akbar kollezzjoni ta arlo i fil- Ìermanja. Stajna nitpaxxew blistorja, l-arti u t-teknolo ija ta dawn l-arlo i. Minn arlo i taxxemx sa dawk li ja dmu blener ija atomika, minn arlo i tal-but sa dawk li huma akbar minn gwardarobba, minn arlo i ma duma fil- adid sa dawk li huma elaborati bi skulturi u a ar prezzjuω. Insomma trid tara biex temmen! Wara din il-mixja fil- in kien issa jmissna mixja o ra - din id-darba wa da fiωika flambjent naturali tal-kaskati ta l- ilma (waterfalls) ewwa Triberg. Wara waqfa qasira fiç-çentru ta din il-belt, famuωa g allmanifattura ta l-arlo i cuckoo u o rajn muωikali kif ukoll g allinja ferrovjarja tal-black Forest Festa

58 li tlestiet fl-1873, bdejna l- mixja tag na mal-waterfall li huwa l-og la wie ed fil- Ìermanja. Hawnhekk ixxmara Gutach taqsam f seba kaskati l-waqg a tag ha ta 163 metru l isfel biex tkompli l-korsa tag ha fil-wied. Dehra li ssa rek bis-sbu ija naturali. L-arja friska u pura kienet tin ass mill-ewwel. Il- sejjes ta l-ilma j abbat u jirbombja fuq il-blat talgranit u l-isquirrels telg in mas-si ar twal tal-foresta offrewlna mumenti ta trankwillità kbira. Il- urnata ma waqfitx hawn g ax Gaetano kien ejja programm mimli daqs bajda. G addejna minn Uhren Park u hawnhekk kien il-post biex adna ritratt ta tifkira. L-isfond tar-ritratt ipprovdietu dar li l-faççata tag ha hija mag mula minn arlo kbir talcuckoo, b dan l-g asfur jo ro isaffar ma kull sieg a li tg addi. La konna f din il-parti çentrali tal-foresta ma stajniex ma nωurux il-muωew miftu tal-farmhouses li hemm o Vogtsbauernhofe. L-ifjen farmhouses mir-re juni kollha tal-foresta ΩΩarmaw metodikament biex ma jinqerdux u n iebu hawnhekk g allammmirazzjoni ta kul add. Dawn iddjar jix tu dawl kbir fuq id-daqs talfamilja u fuq l-importanza li s-sidien tag hom kien ikollhom fis-soçjetà ta bejn is-16 u d-19-il seklu kif ukoll fuq il- ajja li kienu jg ixu. L-istil arkitettoniku ta kull dar huwa tipiku tal-post minn fejn tkun ejja. Stajna napprezzaw l-in enwità ta kif kien jirnexxilhom isa nu d-djar u jipprote uhom kontra n-nirien, rieden, susa u pesti o ra, spirti Ωiena u o rajn, l-g amara uωata, l-g odod differenti li kienu jintuωaw, il-mezzi ta trasport u kif kienu jωommu l- annimali jg ixu mag hom. Din iω- Ωjara kienet mixja o ra ajja matul iω- Ωminijiet. Wara breakfast bnin fil-lukanda, nhar l-erbg a 3 ta Il-Parlament Ewropew ewwa Strasbourg. Settembru, kellna urnata o ra impenjattiva. Id-destinazzjoni tal-lum kienet il-belt ta Strasbourg ewwa Franza. Fi triqitna g addejna minn kampanja b xenarju mill-aqwa u waqfa qasira o fabbrika li timmanifattura l- ie ipprovditielna l-okkaωjoni biex nixtru xi souvenirs b ala rikordju. Il-belt ta Strasbourg g andha storja glorjuωa li te odna lura aktar minn elfejn sena u hi ddikjarata b ala wirt kulturali dinji. Il-parti medjevali hija gωira Ωg ira mdawra bix-xmara Ill u peress li qieg da qrib afna tal-fruntiera bejn il-ìermanja u Franza din biddlet il- akma bejniethom kemm-il darba. L-a ar darba li re g et saret FrançiΩa kien propju f Novembru 1944 meta l- eneral Leclerc illiberaha millqawwiet ÌermaniΩi. Fl-1949 Strasbourg intg aωlet b ala s-sede tal- Kunsill tal-ewropa u fl-1992 b ala dik tal-parlament Ewropew. Bix-xieraq l-ewwel waqfa tag na kienet fil-bini enormi tal-parlament Ewropew u wara er ejnielha lejn il-bini tal-kunsill tal-ewropa. It-te id ta ritratti kommemorattivi ma naqasx. Fil-qalba tal-belt l-ewwel li ma Ωorna kien il- Katidral maestuω li hemm fil-pjazza ewlenija. Dan huwa ddedikat lil Il-fortifikazzjoni ta Strasbourg fejn jiddominaw it-torrijiet medjevali. Madonna (Notre Dame) u beda jinbena fl-1176 biex l-unika kampnar li g andu (142 m g oli) tlesta fl Sad-19-il seklu kien l-og la bini ta l-ewropa. L-arkitettura hi ta stil Gotiku u d-disinni fil- ebel tant huma fini u elaborati li jxebb uhom mal-bizzilla! L-istained glass imur lura g at-13-il seklu. Xi w ud mill-affarijiet ta attrazzjoni kbira li jinsabu ewwa huma, il-pulptu fenomenali, l-arlo astronomiku, ilkolonna tal-an li li tirrappreωenta l- A ar Ìudizzju u l-g olja taω- Ûebbu. Fil-pjazza ewlenija ta min isemmi Ωew binijiet: il-kammerzell house li hija l-eqdem dar o Strasbourg u l-aktar wa da ddekorata, b 75 tieqa fuq il-faççata, kollha bi skultura differenti b rappreωentazzjonijiet mill-bibbja, mitolo ija, zodiac, muωiçisti u o rajn; u il- Pharmacie du Cerf li hija l-eqdem spiωerija o Franza. Issa kien imiss dawra mal-belt u filwaqt li xi w ud adu d-dawra biddg ajsa, o rajn g aωlu t-tram. Dawra fil-kwartieri ta Petite France stajna nammiraw bini sabi u antik bilfamuωa Maison des Tanneurs (is-sede ta dawk li kienu ja dmu fil- ilda) tispikka fuq kollox. Dan il-kwartier kien mag ruf l-aktar g all-isptar li kien hemm u li fejn kienu ji u kkurati l-pazjenti morda bis-sifilis. L-erba torrijiet medjevali kienu jag mlu parti minn sensiela ta 80 torri li jmorru lura sal-1230 u li kienu jintuωaw g al fortifikazzjoni tal-belt. Il-pontijiet li kienu jg aqqduhom kienu msaqqfa (Ponts Couvert) sat-18-il seklu. G al afna Ωmien dawn kienu jintuωaw b ala absijiet. Id-diga Vauban nbniet mir-re Lwi i XIV biex ikompli jωid ilfortifikazzjoni ta Strasbourg g ax x in irid kien jista jg erreq ilparti t isfel talbelt f kaω ta Festa

59 Xena tar-rhine Falls ewwa Schaffhausen. invaωjoni. In enwità mill-akbar. Minn fuq dan il-bini tista tara dehra panoramika tal-belt li tant hi sabi a li t allik ming ajr nifs. Il-mixja tag na kompliet fi pjazza Kleber u pjazza Gutenberg (ilbniedem li vvinta l-istampar u stampa l-ewwel Bibbja) li sservi b ala suq tal-kotba. Strasbourg offritilna urnata kulturali millisba u tikteb kemm tikteb fuqha ma tieqaf qatt. Lura lejn il- Ìermanja iωda Gaetano ried jag tina l-aqwa u l-a jar kif ukoll xi sorpriωa! G addejna minn rotta differenti biex ikollna l- opportunità li nkomplu naraw ixxenarju, daqs li kieku dak li rajna o Strasbourg ma kienx biωωejjed. Imbag ad waqfa sorpriωa! Waqafna f anut li jbieg varjetajiet ta salami, perωut, bacon, mazziet u affarijiet o ra. Kollha ma dumin skond ittradizzjoni tal-black Forest. Wara s- soltu tasting kellna l-opportunità li nixtru l-prodott. Is-sid ma setax ila aq mag na g ax fi ftit minuti kwaωi Ωarmajnielu l- anut! Il-Óamis 4 ta Settembru u g al darb o ra jum ta iri. Illum kien imiss li nωuru l-belt ta Freiburg, li afna jqisuha b ala l-bieb g al-black Forest tan-na a t isfel. IΩ-Ωjara o din il-belt bdiet bl-aktar post prominenti li huwa l-katidral iddedikat lill-ver ni Marija. Dan a aktar minn tliet mitt sena biex inbena ( ) u filbidu beda bi stil Romanesk b forma ta kastell u tkompla fuq dak Gotiku. Huwa post veru sabi speçjalment ittwieqi ta l-istained glass, l-altari maestuωi speçjalment il-ma ur li juri l-inkurunazzjoni tal-ver ni mag mul minn Hans Baldung Grien, in-numru kbir ta kappelli kollha mωejna bi statwi ta qaddisin u pitturi. Fil-pjazza ta quddiemu jintrama s-suq li joffri spettaklu sabi ta lwien b dak il-frott u xejjex friski g al bejg. Imxejna g al o Triq Kaiser Joseph li hija t- triq prinçipali tal- wienet fejn stajna nag mlu xi xiri ukoll. Ta attrazzjoni speçjali huma s-sqaqien Ωg ar u elwin kif ukoll it-trinek fit-toroq minn fejn jista jg addi l-ilma ieri tax-xmajjar. L-istatwa ta Bertold Shwarz, il-patri mag ruf maddilettanti tan-nar g ax kien hu li vvinta l-porvli, hija imponenti quddiem ilbini tat-town Hall. Passi ata fil-park barra mill-belt kienet rilassanti afna. Xi w ud minna g aωlu li jirkbu l-cable car u jitilg u fuq il-muntanja privata Schauinsland (1284 metri) minn fejn setg u jgawdu a jar id-dehra panoramika ta l-in awi u meta t-temp ikun jippermetti sa ansitra tista tara l-aktar tliet muntanji g olja tal-alpi Svizzeri. Lura lejn il-hotel iωda mhux qabel ma g addejna minn quddiem ilgrawnd tal-futbol tat-team ta Freiburg. Id-dilettanti tal-futbol adu l-opportunità biex jinωlu u jag tu titwila fil-grawnd peress li aktar tard fil-kalendarju tal-futbol kellha tintlag ab hawnhekk il-log ba bejn Ìermanja u Malta. Insomma laqqatna l-platt sa l-a ar, kif in obbu ng idu a na. L-ikla ta filg axija fiω-zur Poste kienet wa da speçjali g ax kienet tipikament ikla tal-lokal - saqajn tal-majjal. Klaus aseb biex jimlielna Ωaqqna sew u jsemminna g ax skond it-tradizzjoni ta l-in awi qabel kienu jkunu ser joqtlu lil xi add kienu jag mlulu ikla kbira u jsakkruh bix-xorb. Ta l-a ar qabel il-qatla! B xorti tajba Klaus ma qatel lil add g alkemm kellu kull kwalità ta sikkina f idejh!! Kull bidu fih t-tmiem! U l-ìimg a 5 ta Settembru kienet l-a ar urnata ta din il- ita rilassanti. G al darba rqadna ftit aktar u l-breakfast adnieh ftit aktar tard mis-soltu. G alkemm din il- urnata kellha tkun wa da kwieta b afna free time d-dinamiωmu tag na ma waqafx hawn g ax il-jum ta qabel tqanqlet ix-xewqa li nag mlu eskursjoni o ra u nibqg u sejrin l- ajruport ta Zurich minn hemm. X kien hemm isba minn mawra sa Schaffhausen o l-isvizzera, ilbelt famuωa g all-akbar waterfall o l-ewropa - ir-rhine Falls? Peress li l- in kien kontrina ma stajniex induru din il-belt elwa u g alhekk ikkonçentrajna fuq ixxena li pprovditilna n-natura. Madwar 4 km l fuq minn Schaffhausen l-ilma imponenti tax-xmara Rhine jitwessa g al 150 m u jaqa f salt madwar 23 m l isfel. Id-dehra hija wa da ta meravilja u impressjonanti blibbumbjar tar-rabja ta l-ilma jinstema minn kullimkien. Ûew ebliet kbar weqfin dritti jisfidaw il-qawwa ta l-ilma rrabjat li j abbat mag hom. Boat trips idawruk maxxmara u sa ansitra jippermettulek li titla fuq l-akbar wa da biex tgawdi aktar dan l-ispettaklu. A na g aωilna li nimxu l-mixja fil-mog dija li hemm madwar ix-xmara g ax din tag tik afna view points minn fejn tkun tista tgawdi dan il-fenomenu naturali ta lilma. Permezz ta pont kbir u wiesa stajna naqsmu x-xmara g an-na a l- o ra. Kolazzjon afif f wie ed mirristoranti paxxielna l-aptit u mlielna l-istonku. Il- in ma ja firha lil add. Isseparju wasal biex jinωel fuq din issafra wkoll u g alhekk komplejna t- triq lejn l-ajruport ta Zurich. Fis it-titjira KM 491 telqet minn Zurich biex abitna lura lejn xtutna qawwijin u s a. Dan kien dejjem possibbli blg ajnuna t Alla u Ommna Marija li ftit ranet qabel onorajnieha b festa kbira u sabi a. B as-snin ta qabel, l- organizazzjoni kbira min-na a tas- Soçjetà Santa Marija, il- e a u direzzjoni murija minn Gaetano b ala tour leader f-isem Brittania Tours, kif ukoll l-ispirtu ta e a u armonija li wera kull min attenda kienu determinanti biex din il- ita kienet wa da ta suççess, pjaçevoli u fuq kollox ta mistrie. Ma nistg ux ma nsemmux lil dawk li g alkemm kienu mat-tour g al rashom integraw mag na malajr u wrejna rispett kbir lejn xulxin u dejjem bidna abel wie ed. G assena 2004 il- ita ser tkun mifruxa fuq g axart ijiem u ser te odna lejn l- Awstrija, l-italja kif ukoll is-slovenja u l-kroazja. Narawkom. Festa

60 Il-Plançier Artistiku minn Benjamin Camilleri, Delegat Plançier Artistiku...Pro ett li jixraq lill-banda RE Ìor V Awissu mag na u mag na wkoll iω-ωmien tant mistenni meta ma r ula o ra niççelebraw il-festa tradizzjonali tag na lkoll, il-festa ta Santa Marija jew a jar mag rufa b ala l-assunta. Hekk kif iω-ωmien igerbeb, pjanijiet ta idma jitfasslu, u jaslu wkoll biex jitwettqu. Kollox jasal f inu u f waqtu hekk kif din is-sena, g all-ewwel darba ser inkunu nistg u naraw parti mill-plançier ti i esebita fil-pjazza tar-ra al tag na, sewwa sew g all-festa tal-patruna, Santa Marija. Huwa ta unur g alina li dan ilplançier, minbarra li g andu jpaxxi l-g ajn permezz tal-valuri artistiçi u tekniçi, li kienu ew minsu a fiddisinn u l-kostruzzjoni, se jservi ta pjattaforma l-ewwel nett g all- Banda tant presti juωa tag na, il- Banda Re Ìor V li g aliha hi msemmija s-soçjetà, kif ukoll g allbaned kollha mistiedna mill-istess G aqda. Minn hawn nixtieq ng addi biex nag ti rendikont tal- idma li iet imwettqa f dan il-qasam, f din l- a ar sena. Kif forsi w ud minnkom jafu, ix-xog ol tal-qafas tal- adid kif ukoll l-intavlar tal-wiçç kienu di à tlestew fiω-ωmien preçedenti u nbeda wkoll xog ol fuq il-penewijiet ta l- injam li jlibbes il-plançier. G alhekk tul din is-sena kien me tie li jitkomplew il-penewijiet flimkien mad-dekorazzjoni permezz ta l-iskultura. Sar ukoll xog ol fuq il-faççata, inkluω it-tara li jwassal maestoωament g al fuq il-plançier. G aldaqstant, minkejja li x-xog ol mexa l quddiem sewwa, b afna dettall li qajla jidher, g ad fadal afna iktar xi jsir biex ix-xog ol jista jitqies komplut. Ta min wie ed isemmi li dan kollu ma kienx ikun possibbli ming ajr l-g ajnuna u l-appo li jiena, b ala delegat u amministratur ta dan il-pro ett, sibt tul it-triq. Nibda biex g al darb o ra nsemmi lid-disinjatur is-sur Carmelo Caruana, li minkejja l-età tieg u g adu jag ti sehem importanti. Flimkien, qsamna u applikajna l- kapaçitajiet u l- ila tag na, biex irriωultat dejjem kien wie ed poωittiv f kull stadju tal-kostruzzjoni. Ma nistax nonqos li nsemmi b apprezzament lil dawk l-individwi li kienu ta g ajnuna fi stadju bikri tal-proçess, fil-qtug tal- adid. Din l-g ajnuna iet minn Carmel Briffa, Christopher Spiteri, Francis Vella, Joseph Tonna u Joseph Buttigieg. Mill-bidu kien hemm ukoll g ajnuna f dak li g andu x jaqsam ma welding u hawn kien hemm Alex Ghigo, u aktar tard issie eb mieg i Mario Vassallo. Similment, g allintavlar tal-wiçç tal-plançier, kienu Carmel Ellul flimkien ma Grezzju Farrugia u Michael Ghigo li g enu biex l-injam ji i nçanat u meta kien me tie xog ol ta stukkjar u xkatlar kienu Joseph Ghigo u Christopher Spiteri li g enu. Irrid insemmi wkoll lil Frans Sciberras li mhux talli ta daqqa t id kull meta kien hemm bωonn xi pinzellata Ωebg a iωda kien ukoll dejjem ta kumpanija tul il- ranet twal li g addejt fil-ma Ωen. Jidher ukoll li dan l-a ar kien hemm interess minn grupp ta Ωg aωag, uçu relattivament odda fis- Soçjetà, li lesti li jag tu s-sehem tag hom. Dan iwassal biex lili jag tini kura u jωommni g addej b determinazzjoni. G alkemm l-g ajnuna ma kinitx dejjem kostanti, jien inqisha xorta wa da b ala importanti, u lkoll irridu napprezzaw il-fatt li kull min g en, g amel dan bil-buona volontà tieg u u ming ajr las. Jien ninsab ukoll çert li ser ikunu afna dawk minnkom li ser japprezzaw din l-opra ta arti, IΩda ser ikun hemm ukoll o rajn li m humiex konxji ta x kien je tie isir biex wasalna sa hawn. Finalment nixtieq nag laq dan ilmessa billi sinçerament ner a nirringrazzja lil kull min verament ta sehmu, u nappella biex dawk kollha minnkom li jridu j ossuhom kburin li taw il-kontribut tag hom, ta lanqas finanzjarjament jistg u javviçinaw lil xi membru talkummisjoni. Il-Kummissjoni Plançier hija mag mula minn Carmel Zahra, Carmel Briffa u Benjamin Camilleri. Nawgura s-sa a u l-festa t- tajba lil KULÓADD info@santamarija.com

61

62

63 Messa Joseph Camilleri (Licencee) mill-kamra tan-nar B alma tafu, g all-grazzja tal- Óanin Alla u ta Ommna Marija, iω- Ωmien ma jistenna lil add. Meta qieg ed nikteb g all-programm ta din il-festa, g ad baqa biss ftit aktar minn xahar ie or sabiex b aω-ωmien l-img oddi niççelebraw bil-kbir ilfesta tant g aωiωa g alina ta Ommna Marija. Ix-xog ol tag na huwa tant iebes li meta tg addi l-festa u jin abru l- kanen u jitnaddaf ir-raba talmadwar, jer a jibda l-proçess tal- dim tan-nar. Dan jibda bil- ruq talfa am u jibqa sejjer matul is-sena kollha, sew fil-ksie u anke fiss ana. G al din is-sena, l-g aqda tan- Nar ejjiet programm ie or kbir u spettakulari li Ωgur li l-eluf ta Maltin u turisti li nhar l-14 ta Awissu, lejlet il-festa, se ji u l-imqabba, se jaraw spettaklu pirotekniku bis-serjetà. Dan l-ispettaklu issa ndara sewwa fil-kalendarju pirotekniku ta pajjiωna. Is-Sur Nazzareno Sciberras waqt l-ikkumnikar tal- ig ifogu. L-ewwel sieg a hija sinkronizzata mal-muωika. Ta min jg id li sew l-apparat tal- ruq kif ukoll ilwires li jintuωaw huwa kollu mag mul minn nies bravi fi dan is- Soçjetà tag na. F dan l-ispettaklu pirotekniku, Ωgur li xi a a tolqot lil kul add, b al disinji, blalen, sfejjer, lampjuni, murtali tal-kulur u murtaletti billog ob. Dan kollu g andu jer a jag ti pjaçir lin-nies li jog obhom ikunu preωenti b as-snin l- img oddija. Lejlet il-festa wkoll, iωda g al abta tas-6.30pm, jew a jar fit- TranΩulazzjoni, ikun hemm spettaklu ie or kbir li fih jin arqu afna settijiet ta murtaletti billog ob. Filg axija mbag ad ikollna spettaklu ie or tan-nar ta l-art mekkanizzat. B as-soltu, dan ix-xog ol isir bilg ajnuna ta afna nies fosthom Ûaren Sciberras, li b tant sagrifiççji jag mel sena jipprepara dan ix- xog ol u b hekk nistg u ngawdu n- nar ta l-art mhux biss f lejliet il-festa iωda wkoll fil-jiem kollha tattridijiet. Kif g amilna s-sena l-ohra, ilkaxxa tal- ru ta nhar il-festa se ter a tkun kollha baraxxijiet u kollha ma ruqa bid-dawl. Wara din il-kaxxa, se jkollna diversi settijiet ta murtaletti bil-log ob. Is-Sur Innocent Psaila Ma nistax ukoll din is-sena ma nsemmix lill-mibki Innocent Psaila li b al afna o rajn kien benefattur kbir, u anke lil ibnu George li g al afna snin kien ja dem in-nar ma l-g aqda tag na. Innocent Psaila kien ta afna ebel mill-barrieri tieg u sabiex ikun jista jinbena l- post tan-nar li g andna preωenti. Ta dan il- est, l-g aqda tan-nar tirringrazzja bil-kbir lilhom u lillfamilja tag hom. L-ispazju f din il-pa na huwa limitat u g aldaqstant ma tistax issemmi kull sieb li ji ini f mo i. Madankollu ma nistax intemm ilmessa tieg i ming ajr ma nirringrazzja lil uti kollha tal- G aqda tan-nar Santa Marija li fil- Festa

64 idma tag na, kemm fil-kmamar u anke barra, ikun hemm g aqda kbira fost il-membri kollha. In e e biex din l-g aqda tkompli fil- idma futura tag na b riωq il-festa ta Santa Marija. Barra minn hekk, inkun qed nonqos jekk ma nirringrazzjax lillfamilji tag na kollha li matul is-sena ta idma tag na, inça duhom minn afna affarijiet. Grazzi. Fl-a arnett, kif tafu l-ispejjeω f dan ix-xog ol dejjem jikbru u g alhekk nappella biex ter g u tkunu eneruωi mag na. Ûgur li jkun ta unur g alikom li tikkontribwixxu g al din il-festa hekk kbira. Hawnhekk nixtieq nirringrazzja lill-benefatturi kollha tas-soçjetà u anke lil dawk li jkunu preωenti g all-ispettakli u jikkontribwixxu. Marija Santissma, a na l-membri tal-g aqda tan-nar g andna bωonn l-g ajnuna tieg ek sabiex minn qalbna nkunu nistg u nag tuk il- ie li jixraqlek. Nitolbuk tie u sieb lill-familji tag na wkoll, u nirringrazzjawk g ax kull meta kien hemm bωonn li tintervjeni, int qatt ma nqast biex tie u sieb lilna li tant in obbuk. Nixtieq il-festa t-tajba lill- Imqabbin kollha u anke lil utna Maltin li ji u jωuruna f dan iω-ωmien. Ringrazzjamenti Lill-Kumitat EΩekuttiv; lillbenefatturi kollha; lis-sidien tarraba li j alluna nid lu fil-propjetà tag hom; lill-kumitat taω-ûg aωag ; lill-pulizija; lill-kleru; lil dawk kollha li joffru l-g ajnuna tag hom fl-arbular tal-festa; lill-partitarji kollha; u b mod speçjali lil s abi kollha li b ala familja wa da ewwa l-post tan-nar ejjejna dan ix-xog ol flimkien. Novita Bagno Prop. Alfred Mamo FOR ALL TYPES OF FLOOR TILES, WALL TILES, BATHROOM & ACCESSORIES G axaq By-Pass, G axaq Tel: Fax: Mobile: Dilja Car Imports Ltd. IMPORTERS OF JAPANESE CARS St. Thomas Street, Luqa Tel: Mobile: , Festa

65 Programm tan-nar Il-Ìimg a, 30 ta Lulju Bidu tal-kwindiçina 8.00am 12.00pm 7.15pm 9.30pm Óruq ta murtali tal-bomba u murtaletti. Óruq ta murtali tal-bomba u murtaletti. Mad-daqq tal-barka Sagramentali, ti i sparata kaxxa infernali u jsir ruq ta murtaletti. Óruq ta murtali tal-beraq pront u tal-kulur. It-Tnejn, 9 ta Awissu Óru ta l-istatwa fuq iz-zuntier 8.00am 12.00pm 7.30pm 9.30pm 11.00pm Óruq ta murtali tal-bomba u murtaletti. Óruq ta murtali tal-bomba u murtaletti. Mal- ru ta l-istatwa jsir ruq ta salut, musketterija, kaxxa infernali u murtaletti bil-loghob. Óruq ta murtali tal-beraq pront u tal-kulur. Óruq ta musketterija ma tmiem il-març. Wara jsir ruq ta log ob tan-nar ta l-art. L-Erbg a, 11 ta Awissu L-Ewwel Jum tat-tridu 8.00am 12.00pm 8.15pm 9.30pm 11.30pm Óruq ta murtali tal-bomba u murtaletti. Óruq ta murtali tal-bomba u murtaletti. Mal-Barka Sagramentali, isir ruq ta musketterija u murtaletti bil-log ob. Óruq ta murtali tal-beraq pront u tal-kulur. Óruq ta musketterija ma tmiem il-març. Wara jsir ruq ta log ob tan-nar ta l-art. Il-Óamis, 12 ta Awissu It-Tieni Jum tat-tridu Kollox b all-jum ta qabel. Il-Ìimg a, 13 ta Awissu It-Tielet Jum tat-tridu Kollox b all-jum ta qabel. Is-Sibt, 14 ta Awissu: Lejlet il-festa 9.30am 11.45am 6.30pm 9.45pm Mad-daqq tat-te Deum, ikun hemm ruq ta musketterija, kaxxa infernali u diversi murtaletti bil-loghob. Óruq ta murtali tal-bomba u murtaletti billog ob. Mal- ru tat-tranωulazzjoni, ikun hemm ruq ta salut, kaxxa infernali u diversi murtaletti bil-log ob. Jing ata bidu g all-ispettaklu kbir ta 11.30pm log ob tan-nar ta l-ajru li jinkludi salut, bombi tal-lampjun, blalen u disinji, sfejjer, baraxxijiet kbar u spettakolari sinkronizzati mal-muωika, settijiet ta murtali tal-beraq pront u tal-kulur. Wirja kbira ta log ob tan-nar ta l-art mekkanizzat. Il-Óadd, 15 ta Awissu L-G id ta l-assunta 8.00am 9.30am 11.45am 7.15pm 9.30pm 10.15pm Óruq ta murtali tal-bomba u murtaletti. Mad-daqq tal-glorja, ikun hemm ruq ta kaxxa infernali, murtali tal-bomba u murtaletti bil-log ob. Óruq ta murtali tal-bomba akkumpanjat mid-daqq tas-sirena, li ji i segwit minn ruq ta murtaletti bil-log ob. Waqt il- ru tal-purçissjoni bl-istatwa MeraviljuΩa u Artistika ta Ommna Marija Mtellg a s-sema, ji i sparat salut. Hekk kif l-istatwa Devota tal-patruna tar-ra al, Santa Marija to ro fuq iz-zuntier u tindaqq l-ave Maria tin araq musketterija u kaxxa infernali spettakolari li tkun tinkludi afna baraxxijiet u log ob ie or. Wara jkun hemm wirja kbira ta murtaletti bil-log ob li jakkumpanjaw il-purçissjoni. Hekk kif ji i esegwit l-innu lil Santa Marija, ikun hemm ruq ta murtali talberaq pront u tal-kulur. Ma tmiem il-purçissjoni, isir ruq ta kaxxa infernali tal-kulur. Wara, fil-knisja ting ata l-barka Sagramentali flimkien mal-partitarji u dawk kollha involuti fil-log ob tan-nar b ala ringrazzjament lil Madonna. Il-Óadd, 22 ta Awissu L-Ottava tal-festa 6.00pm Mal- ru tal-purçissjoni tin araq musketterija, murtali tal-bomba u murtaletti. Nota mill-bord Editorjali B as-snin ta qabel, dan il-programm hekk vast ta log ob tan-nar sar bis-sa a ta l-g aqda tan-nar Santa Marija. F isem il-kumitat EΩekuttiv, nie du din l-opportunità sabiex f isem is-soçi u l-partitarji kollha nirringrazzjaw u nuru l-apprezzament tag na lkoll lejn ilmembri kollha ta din l-g aqda, kif ukoll lil kull min g en sabiex dan il-programm seta jitwettaq. Jalla jkollhom is-sodisfazzjon s i ta xog olhom u nitolbu biex Santa Marija t arishom waqt idmiethom fil-kmamar tan-nar kif ukoll waqt il- inijiet tal- ruq. Festa

66 Tag lim fuq il-kobor tal-madonna minn Joseph Farrugia Fl-okkaΩjoni tal-150 sena mill-proklamazzjoni tad-domma ta l-immakulat Konçepiment ta Marija Santissma qed nirriproduçu kitba ta Mons. Isqof Emmanuel Galea Tag lim fuq il-kobor tal-madonna. Referenzi: Le en is-sewwa, 9 ta Diçembru 1950 Festa

67 F G aqda ma Santa Marija poeωija ta Stefano Farrugia F ri lejk jien ninxte et, fil-waqg a, fid-dnub, Nitolbok tismag ni, f im abbtek indub; Tag tini l-im abba, b al Omm l-imqabbin, Li tag hom b Patruna, g aωlu tul is-snin. G alija w g al uti, int hena u fer, Fik biss a na nsibu, il-paçi u s-ser. Fik hemm il-fjur safi, li jlewwen l-inwar, Fik hemm tarka soda, g all-kbar u g aω-ωg ar! Wellidtu f tbatija, ta dalma u ksie, Lil Kristu l-wa dieni, li g axqa hemm fih! Hu tana lkoll fidwa, il-qawma g ar-reb, Biex hekk ir-ru tag na, iddawlet g as-seb. Bqajt mieg U sa l-a ar, tal-mixja fit-triq, L-imrar inti doqtu, tal- aωen u d-dieq. Is-sejf ta o qalbek, inbidel fi sliem, Hekk kif Kristu tela, fis-sema bla tmiem! WarajH u f saltnatu, int tlajt bl-og la ie! Bil-kori ta l-an li, jg annulek sabi! Re ina tas-sema, ta l-art, kullimkien, Int tajtna lkoll fara, f kull waqt tul iω-ωmien. Óerqana b al dejjem, mi bura fit-talb, Lejk fis a na nduru, nitolbu bil-qalb: Ag tina l-im abba, ta Kristu rebbie, Wennisna f qalb wa da, ta kenn u mistrie! I borna, mag quda, m hemmx ens jew kulur! Ta t arstek int Ωommna, fis-sod fil-futur! Kura, qawwa w sa a, ag tina f kull in, B hekk biss a na nkunu, ver a wa Maltin! NOTA EDITORJALI Festa Mqabba 4 ta April 2004 F isem is-soçjetà Santa Marija u Banda Re Ìor V nirringrazzjaw lis-superjur tas-soçjetà tal-museum, is-sur Albert Mangion, li ie msejja sabiex jaqdi dmiru fil-museum ta Óal Tarxien. Fl-istess in nifir u lis-superjur il- did, is-sur Joseph Vidal, u nawgurawlu fil- idma tieg u.

68 Kwadru ta l-inkurunazzjoni ta l-assunta fil-kappella ta San Anton Abbati fil-mosta kitba ta Mario Fenech Kif jaf kul add, id-devozzjoni lejn l-assunta fil-gωejjer Maltin minn dejjem kienet wa da qawwija u afna huma dawk il-knejjes u kappelli li fihom niltaqg u ma statwi u kwadri li jkunu juru lill-assunta. G aωilt kwadru li lili laqatni afna meta rajtu, mhux biss g al mod eleganti u sabi li bih l-artist pin a x-xena, iωda wkoll g aliex fih rajt Ωew rajjiet importanti fil- ajja qaddisa tal-madonna. It-tlug tag ha fis-sema bir-ru u bil- isem, kif ukoll l-inkurunazzjoni tag ha mit-trinità qaddisa. Dan il-kwadru li huwa ta daqs Ωg ir jinsab mal- enb ta l-altar fil-kappella ta San Anton Abbati, li tinsab fit-triq li min-naxxar twasslek lejn il-pjazza tar-rotunda fil-mosta. Din il-kappella kienet inbniet fis-sena 1657 bil-flus ta Dun Salv Fenech u çertu Florio Borg. G andha altar wie ed li huwa mdawwar bi prospettiva ferm sabi a, xog ol tal-iskultur mag ruf Antonio Sciortino. Dan ix-xog ol kien wie ed minn talbidu li kien adem fuqu dan l- iskultur. Matul is-snin din il-kappella iet mog nija b diversi opri sbie u ta valur artistiku. Fost dawn l- opri nsibu l-kwadru titulari, xog ol l-artist Filippu Dingli, u Ω-Ωew kwadri ta mal- nub talaltar li ma nafux eωatt min pin ihom. Ma jistax jonqos li f kappella b al din li tinsab fil-limiti talparroçça tal-mosta, li hi ddedikata lill-assunta, ma jkunx hemm ukoll kwadru li fih naraw ix-xbieha tal- Madonna. U g alhekk f wie ed minn dawn il-kwadri, li kif g edna jinsab mal- nub tal-altar, naraw fiç-çentru taxxena lill-madonna b arsa kollha lewwa u qdusija fuq wiççha merfug a minn Ωew an li, filwaqt li fil-parti t isfel tal-kwadru nsibu Ωew an li Ωg ar o ra bil-ward f idejhom. Il-kumplament tat-tila hija Il-kwadru ta l-inkurunazzjoni ddedikata lit-tliet persuni tat-trinità qaddisa. Fuq il-lemin hemm il- Missier Etern li b id wa da qieg ed iωomm il-kuruna ftit il fuq mir-ras qaddisa tal-madonna, filwaqt li f idu l-o ra qieg ed iωomm ix-xbieha taddinja. Fuq in-na a tax-xellug, l-iben li wkoll qieg ed iωomm b idu l-kuruna filwaqt li idu l-o ra qieg da xi ftit lura. Dan ie ppreωentat hekk millartisti biex tkun tista tidher il-pjaga tal-kustat li kienet saret bid-daqqa tallanza fuq is-salib. Ûew an li Ωg ar o ra narawhom ta t il-libsa tieg u. Biex din ix-xena tkun kompluta minn kollox fil-parti ta fuq nett tat-tila naraw ix-xbieha ta l- Ispirtu s-santu fil-forma ta amiema bajda mdawwar biddija qieg ed jix et il-barka tieg u fuq il-madonna. It-tnax-il kewba madwar irras tal-madonna jkomplu jag tu dehra aktar ta glorja u qaddisa lil din Omm Alla; Omm il-popli kollha tad-dinja; Omm il-maltin; u Omm l-imqabbin. Tassew kwadru sabi li jidher li min g amlu kellu devozzjoni speçjali lejn il- Madonna, tant li rnexxielu jippreωentalna lill-madonna filglorja tag ha eωatt kif qeg din niççelebrawha a na l-maltin kollha waqt din il-festa tant g aωiωa tal-15 ta Awissu, jum l-g id tal-assunta. Il-festa t-tajba lil kul add. Festa

69 Santa Marija tal-ólas kitba ta Chev. Dr. Carmel Bianchi Devozzjoni Il-Kappella ta Santa Marija tal-ólas hija bla dubju ta xejn awhra przzjuωa fi qlub il-qormin. Id- Devozzjoni lejn il-madonna ta t dan it-titlu hija kbira afna. Bosta huma dawk l-ommijiet li fil- las u t-tqala tag hom jirrikorru lejha. U l-madonna bla dubju ta xejn, g ax hi omm wisq anina tisma t-talba tag hom. Óafna huma dawk il-koppji li jersqu fi dan il-madonna jitolbu bil- erqa l-bωonnijiet tag hom. IΩuru din ilkappella wkoll numru Ωg ir ta nisa miωωew in, jitolbu l-madonna b talb imqanqal biex jaqilg u l-grazzja li jsiru ommijiet. Titpaxxa tara r-re istru fejn jinkitbu l-ismijiet tattrabi li ommijiethom jippreωentawhom lil Santa Marija tal-ólas. F dan ir-re istru, wie ed jista jara li ji u ppreωentati trabi f din il-kappella, kwaωi mill-ibliet u l- ir ula kollha ta Malta. Óafna ji u fer anin bit-tarbija tag hom, jirringrazzjaw lil Santa Marija, u kburin jippreωentawlha t-tarbija tag hom. Kappella Nadifa Din il-kappella hija miωmuma nadifa afna. Titpaxxa Ωgur b din ilkappella g ax kif tid ol fiha, t oss çertu hena f qalbek, li mhux la kemm tispjegah bilkliem. L-hena li ssaltan f dan il-maqdes, bilfors temmen li din l-omm wisq anina, ixxerred g add kbir ta grazzji lil dawk li jirrikorru lejha. Ìawhra fi Qlub il- Qormin Bla dubju, dan is- Santwarju ta Santa Marija tal- Ólas, huwa awhra imprezzabbli, ingastata fi qlub il-qormin. U kburin mhux ftit, li dan il-maqdes ta Santa Marija, qieg ed f idejn l- Arçipriet tal-parroçça ta San Ìor Óal Qormi. Tista tg id li bosta mill-popolazzjoni Qormija, meta kienu trabi, ew ippreωentati lill-madonna f dan is-santwarju tag ha. Il-kwadru titulari ta Santa Marija tal-ólas. L-Ommijiet fil-ólas u t-tqala Din il-madonna hija mfittxija afna minn dawk innisa li fit-tqala tag hom jirrikorru lejha biex Santa Marija tag tihom las tajjeb. Hija mfittxija afna wkoll minn dawk in-nisa li jixtiequ jsiru ommijiet. U l-madonna, ta Veru Omm anina li hi, tisma l-karba tag hom, u tag tihom il-grazzja li fi danhom i addnu t-tarbija.. frott ta m abbithom. PreΩentazzjoni tat-trabi Id-devozzjoni lejn Santa Marija tal-ólas hija mxerrda ma Malta kollha. Dan jidher çar mill-preωentazzjonijiet li jsiru lill-madonna tal-ólas fil-kappella tag ha. Din is-sena biss ew enituri jippreωentaw it-trabi minn Ó Attard, B Kara, Bu ibba, BirΩebbu a, Fgura, Gudja, GΩira, Óal Qormi, ÓaΩ-Ûebbu, G axaq, Luqa, Mtarfa, Mellie a, Msida, Marsascala, Mosta, Naxxar, Paola, Pietà Pembroke, Qrendi, Rabat, Si iewi, Senglea, San Pawl, Santa Venera, San Ìwann, Ta Ìiorni, Valletta, Ûejtun u Ûurrieq. Wie ed jista jara b g ajnejh stess ir-re istru talpreωentazzjonijiet li hemm f din il-kappella. Ûgur li l- Madonna dejjem lesta b idejha miftu in t addan mhux biss ittrabi li jippreωentawlha, imma anke lilna lkoll. Il-Madonna hija l-aktar Omm anina. Jum il-festa Il-festa lil Santa Marija tal- Ólas se ssir il-óadd 18 ta Awissu. Fid-9.15am RuΩarju u wara quddiesa bl-omelija dwar il-madonna. Isiru wkoll il-preωentazzjoni tat-trabi lill- Mulej, permezz ta Marija Santissma. Wara kul add ikun mistieden g all-kafè bilbuskuttelli; tradizzjoni antika f din il-kappella. Imbag ad fis-6.00pm RuΩarju u wara Quddiesa blomelija dwar il-madonna tal- Ólas, preωentazzjoni tat-trabi u fl-a ar çelebrazzjoni Ewkaristika, u Barka Sagramentali, u jitkanta l-innu Festa

70 Il-faççata tal-kappella ta Santa Marija tal-ólas. lill-madonna. Jie u sehem il-kor tal-parroçça ta San Ìor Óal Qormi Exultate Domino. Is-Santwarju tal-ólas Dan is-santwaru tal-ólas huwa ideali afna g allirtiri. Huwa Santwarju sabi afna u qieg ed isaltan fis-skiet tal-kampanja. Din il-knisja ta Santa Marija hija miωmuma nadifa afna. Grazzi g as-sur Ìor Mangion, li jag ti afna minn inu biex dan is-santwarju Marjan igawdi l-istima u jinωamm fl-istat xieraq afna li jixraqlu. Jiena n e e mhux biss lil dawk id-devoti tal- Madonna, imma anke lil dawk li jixtiequ li jsiru ommijiet, biex jirrikorru lejn il-madonna. Jiena Ωgur li din l-omm Óanina tag na, tid ol g alina f kull tie a tag na. Jekk g adek qatt ma g amilt Ωjara f dan is-santwarju, sib in u ejja sellem lil Santa Marija. Ódejha Ωgur li t oss qalbek tfur bil-hena. L-istatwa ta Santa Marija dejn iz-zuntier tal-kappella. Quddies matul is-sena F dan is-santwarju jkun hemm quddiesa kull tielet Óadd tax-xahar. F kull quddiesa ssir il-preωentazzjoni tattrabi. Fl-4.00pm jibda r-ruωarju u fl-4.30pm il- Quddiesa. Dawk li jixtiequ jippreωentaw it-trabi tag hom, f urnata o ra, g andhom jikkuntattjaw lill- Wisq Rev. Arçipriet Dun Frans Abdilla tal-parroçça ta San Ìor Óal Qormi u jag mlu arran ament. Evergreen Lawrence Green Grocer 32, Church Square, Mqabba. Tel: Óxejjex friski, preserves, detergents u afna affarijiet o ra Prezzijiet moderati Festa

71 Dawk l-imberkin ta laqmijiet...fl-imqabba ta dari u llum Kitba ta Carmen Lia B.Ed(Hons),B.A. Illum il- urnata aktar nindirizzaw lil xi persuna b ala sinjur jew sinjura, sur, sir, dott, miss jew b xi titlu ie or. Aktar dari milli llum, u aktar fl-ir ula milli fil-belt u fl-ibliet, in-nies kienu jafu l xulxin bil-laqam mhux bilkunjom jew bl-isem. Hawn min jie u g alih jekk minflok b ismu ssejja lu bil-laqam. Kont qed naqra l- Pronostiku Malti ta l-1991 u sibt silta miktuba minn Oliver Friggieri bl-isem Ìor Zammit Il-Bniedem u l-poeta fejn fost affarijiet o ra jsemmi episodju fis-seminarju fejn kien jitg allem hu u jg id hekk: Niftakar li kienet riet ix-xnieg a li (lpoeta Ìor Zammit) kien kiteb poeωija bl-isem Is-Sardinella u kien iddedikaha lill-poeta l-ie or, g alliem tag na wkoll, Dun Frans Camilleri. Milli jidher Dun Frans Camilleri kien a g alih g aliex aseb li dan kien xi riferiment g al xi laqam li seta kellu. L-g alliema tad-dinja kollha huma su etti g al-laqmijiet, u f Malta mhux biss m humiex eççezzjoni, iωda huma l-kandidati speçjali ta kundizzjoni li hi mxerrda (jew kienet fl-img oddi aktar mil-lum)mal-pajjiω kollu. Ûgur li Ω-Ωew poeti kienu bieb kbar, mimlija rispett lejn xulxin. Minbarra dak li jie u g alih jekk tirreferi g alih bil-laqam, insibu wkoll lil min jog xa li ssejja lu bil-laqam. Mhux hekk biss iωda hemm min iniωωlu wara ismu jew inkella jikteb l- ewwel isem bil-laqam warajh. Però l-laqam mhux xi a a talpsataω huwa wirt ta kultura u mod ta sieb ta l-antenati tag na li g adda minn enerazzjoni g all-o ra b mod orali u mhux bil-miktub u li g adu mag na sa llum. Xi laqmijiet mhux kul add g andu pjaçir jassoçjahom ma ismu g ax forsi huma ta bixra li tinstama jew tinftiehem b ala baxxa u biex add ma jie u g alih, g attejt l-identità tag hom u bl-ebda mod ma saret referenza g all-laqam u l-persuna li orru, lief jekk mhux xi laqmijiet antiki. Mela x inhu l-laqam? Il-laqam huwa indikazzjoni minflok l-isem proprju tal-persuna li jista wkoll ikun derivat minnu. Filfatt il-kelma laqam ejja min-nom g arbi laqab li g andu Ωew tifsiriet. Tista tkun tfisser kunjom, eneralment b relazzjoni mal-missier jew ma l-ulied. Tista wkoll tirreferi g al karatteristika partikulari ta l- individwu (mhux neçessarjament f sens ta insult) per eωempju Ω-Ωrin (wie ed li g andu g ajnejn imqabbωin il barra jew werç). Kull familja ming ajr eççezzjoni kien ikollha l-laqam tag ha. Óafna drabi ma kinux ikunu jridu jafu x jismek iωda minn ta min int? kienet tkun il-mistoqsija tag hom. Il-laqam kien ikun jirreferi g all-familja kollha. Ìeneralment ukoll kienu jkunu jridu jafu n-na a tal-missier u mhux ta l- omm. Kien hemm ukoll dawk li kienu j obbu jlaqqmu. Forsi dak kien Ωmien meta n-nies kienu j arsu aktar biç-çajt lejn l-andament tal- ajja. Xi w ud kienu jiddilettaw li huma laqqamin billi jlaqqmu lil dak u lil ie or u dawn ma kien ja arbilhom xejn. Minbarra l-laqam tal-familja, xi kultant kont isib xi membri ta familja li kien ikollhom il-laqmijiet individwali tag hom. Fl-Imqabba, filfamilja mlaqqma ta l-o xon kull membru kien i orr il-laqam tieg u, per eωempju, is-sozz, il-gris, il-quçça, ilmuçç g al Michele Galea, it-tromba g al Feliç Galea, ix-xummiem g al Salvu Galea, xenxel jex ix-xi g al Ìensu Galea. Dan kien ilaqqamhom missierhom stess, Filippo Galea. Dan il-fenomenu tal-laqmijiet ma jfissirx li spiçça g aliex fl-ir ula aktar mill-ibliet u fil-gωira ta G awdex g adhom jirreferu g all-familji billaqmijiet. Kif Jissawwar u Je el il-laqam Il-laqam huwa b al tikketta li te el ma individwu. Il-laqmijiet kienu jissawru fuq il-persuna jew il-familja b diversi modi. Xi w ud itennu li aktarx li xi laqmijiet ar u mill-isem ta xi tali jew talija. Fil-fatt f din il- abra ta laqmijiet insibu w ud li huma ismijiet ta persuni adulti, jew tal-mara jew tar-ra el. Fost illaqmijiet li ar u mill-isem ta mara, insibu ta An ierka, ta Barbara, ta TereΩ, ta Peppina (ÌuΩeppina), ta Vitor, ta Vir inia, ta Grezz, ta Grejz, ta Dolor, ta Feliçjana, ta Kosomira u ta Baskalina (Pasqualina). Laqmijiet mill-isem ta ra el insibu diversi wkoll, fosthom ta Dovik (Ludovico), ta Grejbel (Gabriel), ta Ìienju, ta Ìilju, ta Ìlormu, ta Klement, ta Michel, ta Rokku, ta Gejtan, ta Valent, ta Pietru, ta Ìanpawl, ta Ìampetrina, ta Ìann, ta Bernard u ta Damjan. Peress li çertu George Mangion kien imla aq fid-dipartiment ta l- Edukazzjoni, in-nies kienu j arsu lejh b ala persuna importanti u g ahekk kul add kien jindirizzah b ala is-sur George u dan kien spiçça qisu l- laqam tieg u. Insibu w ud millaqmijiet li kienu wkoll kunjomijiet. Fosthom g andna lil ta Gaffarena, tat-testa, ta Mizzi, ta Gefiru (Gaffiero), ta Dwanes (Inguanez), ta Bilocca, ta Agius u ta Douglas. Xi laqmijiet kienu jirreferu g allkaratteristika partikulari ta l- individwu (mhux neçessarjament Festa

72 f sens ta insult), b al per eωempju kwalitajiet tal- isem; it-tiçç, il-badan (ra el robust), il- oxna, is-sewda, l- o xon, it-tromba, il-le ja, ta mo u, ta bellu (sabi ), iç-çakkar jew ix-xi a; jew karatteristika partikulari talfamilja marbuta ma post fejn kienet issir xi seng a, per eωempju, tal-forn u tal-mit na. Il-karatteresitiçi morali setg u wkoll taw sehemhom fil-formazzjoni tal-laqmijiet b al ta Sant Anna, ta Sant Antnin, ta Santa Liena, bassas, bully u barri. Il-moviment tan-nies minn post g all-ie or biex ifittxu x-xog ol jew inkella min abba Ω-Ωwie hu rifless ukoll fil-laqmijiet. Xi laqmijiet huma ta post eografiku b al ma kien dak tax-xewkija, ta Tunes u tal-marokk. G alhekk insibu a ettivi ta postijiet fosthom Dinglija, Rabtija, Qrendija, Ûurriqija, IngliΩ, Taljan, Tork u G awdxi. Xi laqmijiet o ra jirreferu g allbelt jew ra al fejn ikun twieled, per eωempju, ta TuneΩ u tal-marokk. O rajn issawru min abba n-numru ta membri li jkun hemm fil-familja, bieb li wie ed kien jag milha mag hom, forsi minn xi kelma li kienu jippronunzjaw aωin b al ta anova (issa nafha) jew timprajter (typewriter), minn xi twemmin, edukazzjoni jew professjoni. Xi laqmijiet huma wkoll marbuta mal-fawna u l-flora. Fost dawn insibu laqmijiet ta ismijiet ta g asafar fosthom pejter, gardell, bilbel; ta annimali b al fniek, u bebbuxu; ut b all-kavall. Il-qassisin kienu dominanti afna fl-ir ula u g alhekk insibu li l-isem talqassis ittie ed b ala l-laqam talfamilja. Fost dawn insibu laqmijiet b al ta Dun ÌuΩepp (Dun ÌuΩepp Xuereb), ta Dun Salv (Dun Salvatore Schembri), ta Dun Lawrenz (Dun Lorenzo Zammit), ta Dun Mikiel (Dun Mikiel Zammit), ta Dun Ìienju (Dun Eugenio Mallia). Insibu wkoll li l-familja li minnha ar u l- Monsinjuri a wa Dun Angelo Ghigo u Dun Giovanni Battista Ghigo baqg et mag rufa b ala tal- Monsinjuri. Il-grad jew poωizzjoni ta persuna fis-soçjetà kien ukoll su ett tallaqmijiet. Fosthom insibu wkoll tas- 128 Sur ent, tas-surmast, tas-sindku u tal- Monsinjuri. Ix-xog ol u s-seng a allew sehemhom fil-laqmijiet. Insibu barbier, majjistra, endarme (pulizija), ajjat, sagristan, skarpan, purtinar, newl u fakkin. Tista tkun persuna wild xi persuna o ra b al Ìamri t Orsla jew Grezz tal- Parent. Xi laqam jista jkun impost fuqu nnifsu mill-persuna stess b al fil-kaω tal-imqareb. Ìeneralment il-laqam je el ma l- individwu u ma jintemmx wara mewtu, anzi jg addi fuq uliedu u qrabatu, sakemm jista jkun li dan illaqam jiddawwar f sura differenti minn dik li kellu ori inarjament. Ìieli maω-ωminijiet il-laqmijiet jintesew u ma jibqg ux jintuωaw g ax add minn dik il-familja partikulari ma jkun g adu aj, jew inkella g ax ikunu emigraw jew g ax marru jabitaw f post ie or. Fost dawn insibu laqmijiet antiki b al ta Ìor i li m g adux jintuωa iωjed peress li add minn dik il-familja m g adu aj fl- Imqabba. L-istess ara minn laqmijiet b al ta l-orbu jew ta Lapura. Il-laqmijiet fl-imqabba huma afna fil-kwantità u g andna diversi. F din il- abra nsibu laqmijiet qodma, miωjuda ma dawk mhux daqstant qodma, filwaqt li g adhom jissawru o rajn u min jaf kemm g ad jitwieldu o rajn matul is-snin. Ìbart il-laqmijiet minn dawk li g adhom jintuωaw u xi w ud li huma antiki. Ìbarthom minn sorsi differenti fosthom laqmijiet li g adhom jiftakru n-nies, minn Liber Difunctorum b ismijiet u laqmijiet im olli minn Emanuel Ellul il-pakter u minn re istri elettorali antiki. Firre istri elettorali nsibu li wara l-isem ta w ud mill-votanti kien jitniωωel illaqam tag hom. Dan beda jsir mirre istru elettorali ta l-1932 il quddiem. Laqmijiet tal-kaωini Fl-Imqabba mill-1914 il quddiem insibu Ωew kaωini, kull wie ed minnhom bil-partit tieg u, mag rufin b ala l-kaωin tal-ìilju u ta Santa Marija. Dan g aliex il-partitarji taω- Ωew kaωini jie du sieb u l- tie a talfesti esterni li jsiru f ie il-madonna tal-ìilju u l-assunzjoni tal-ver ni Marija. IΩ-Ωew kaωini huma popolarment imsejhin Tal-Óamra u tal-ka la. Il-partitarji tal-kaωin tal- Óamra huma mag rufin hekk peress li l-kulur tal-kaωin huwa l-a mar filwaqt li l-kulur tal-kaωin tal-ìilju huwa blun u g alhekk il-laqam Tal- Ka la. Matul iω-ωmien il-piki ta bejn iω-ωew kaωini wasslu g al-laqmijiet ta barrin u bçieçen peress li l-kaωin ta Santa Marija g andu kantina ta tu filwaqt li l-kaωin tal-ìilju g andu l- barumbara. Dawn l-g ajdut folkloristiçi ta missirijietna ma jistg ux ma jkunux parti mill-istorja tar-ra al u forsi wkoll i ibu dik it-tbissima elwa f dawk jew dik li tkun qed taqra din il-kitba tieg i. Il-laqmijiet jistg u jitqiesu wkoll b ala arkivju ta storja soçjali u folkloristika ta pajjiωna, b kull ra al jew belt billaqmijiet partikulari tieg u jew tag ha. Re istri Elettorali Mill-1932 il quddiem insibu li firre istri elettorali wara l-isem ta w ud mill-votanti kien jitniωωel il-laqam tag hom. Fir-re istru elettorali ta l-1932 sibt xi laqmijiet li qatt ma kont iltqajt mag hom qabel. Jista jkun li add minn dawk il-familji ma jkun g adu aj. Fost dawn il-laqmijiet sibt Grezz tal-parent, Orbu, Kalkula (jista jkun Qalqula), Kelkula, Roçç, Beitirross u Pamu. Fir-re istru elettorali tal-1939 insibu diversi laqmijiet fosthom taω- Ûawri, ta Ìustu, tal-kitla, tas-siet, tal- BaΩΩi, ta Kançeç, tal-óamla, ta Mastru Salv, ta Saffarielu, taz-zizun, Tan-Newl, ta l-ingliω, ta Garenu, ta Ganga, tad-dritta, ta Zoz, tas-sewda, taz-zappan, tal-óasi, ta Petputa, tal- Óami, ta Fattu, ta Pupull, ta l- Iskarpan, ta Pawlika, tal-borωa, ta Parent, ta Zami, ta Wi i. F dan irre istru wkoll biex jag mlu diffrenza bejn Ωew persuni, it-tnejn bl-isem ta Carmelo Camilleri li kellhom il-vot tag hom fi Triq il-parroçça, lil wie ed niωωlulu l-isem ta missieru kif ukoll il-laqam Carmelo Camilleri bin Giuseppe tax-xewkija u lil ie or Carmelo Camilleri ta Rokku. F dan ir-re istru sibt xi laqmijiet li qatt ma kont smajt bihom b al tad-dritta, ta Mastru Salv, ta Garenu, ta Kançeç u ta Siet. info@santamarija.com

73 Banda mistiedna g al darb o ra banda minn G awdex Ite Ad Joseph Qala, G awdex Jikteb il-president, Joseph Mizzi Nixtieq insellem lill-poplu kollu ta l-imqabba. Peress li din hi l-ewwel darba li l-g aqda MuΩikali Ite Ad Joseph Qala A.D iet mistiedna tie u sehem fil-festa li intom tiççelebraw ad unur Santa Marija jixraq li nag tikom ftit informazzjoni kemm dwar ilbanda kif ukoll dwar il-qala. Il-Qala huwa ra al pittoresk fil- Lvant tal-gωira G awdxija, u jg ixu fih madwar 1600 persuna. Huwa ra al mog ni b raba agrikola, b widien u pjanuri sbie, u peress li huwa nofsu mdawwar bil-ba ar ibqa Ωgur li l- veduti sbie tieg u jpaxxu l-g ajnejn u l-gosti ta kul add. B ala storja, il-qala huwa ra al antik, xhieda ta dan hija l-óa ra l- wieqfa, il-forti Sant Antnin jew it- TrunΩiera kif insibuha a na l-qalin u l-kalati ta Ωmien il-bronω. Nies li allew isem fl-istorja ta pajjiωna li twieldu ol-qala nsibu lil ex-president ta Malta, il-politiku u poeta s-sur Anton Buttigieg u l-ewwel isqof ta G awdex Mons. Mikiel Buttiegieg. Int u die el il-qala jekk t ares fuq ix-xellug, tara Ìnien il-familja, nien li jpaxxi l-g ajnejn u jekk tibqa die el iωjed fil-qalba tar-ra al issib il-pjazza ewlenija bil- miel tal-knisja maestuωa ddedikata lil Kbir Qaddis San ÌuΩepp, L-arma uffiçjali ta l-g aqda MuΩikali Ite Ad Joseph Qala A.D il-patrun tal-knisja universali. Ta min isemmi li l-knisja tag na din is-sena tiççelebra l-g eluq ta l-ewwel mitt sena mill-konsagrazzjoni tag ha u hawnhekk nie u l-opportunità nistiedinkom g all-festi kbar li qeg din nippreparaw g all-ewwel Óadd ta Awissu. Jekk tibqa nieωel mill-pjazza ewlenija tasal dejn is- Santwarju Nazzjonali ddedikat lil Immakulata Kunçizzjoni; Santwarju li g alkemm Ωg ir huwa awhra filgωira G awdxija. Dawn iω-ωew qaddisin kbar huma l-ko-patruni tal- Qala. Il-banda taf it-twelid tag ha nhar it-8 ta Diçembru 1996, bil-g ajnuna tal-w.r., Arç. Dun Karm Refalo u diversi benefatturi o rajn. L-isem Ite Ad Joseph ifisser morru g and Il-Banda Ite Ad Joseph tal-qala G awdex. Direzzjoni Mro. Michael Refalo. ÌuΩeppi u antik testment. Ilbanda bdiet ta t id-direzzjoni tas-surmast ÌuΩeppi Camilleri, G awdxi mix- Xag ra. Wara biss sena daqqet g all-ewwel darba filfesta tal-immakulata Kunçizzjoni fejn kienet daqqet l-ave Maria u xi g anjiet tal- Milied. Fil-preΩent il-banda hija ta t id-direzzjoni tas- Surmast Michael Refalo, G awdxi mill-belt Victoria. Hija tikkonsisti minn 34 bandist, il-ma oranza Ωg aωag. B ala kaωin qeg din nuωaw iç-çentru parrokkjali IΩda qeg din nirran aw post fil-pjazza fejn nispera li jkun lest sal-festa ta din is-sena. Matul dawn is-seba snin li ilha wieqfa l-g aqda, il-banda siefret darbtejn; ewwa Santa Marina Salina li hija wa da mill-gωejjer Sqallin u ewwa Syros li hija w da mill-gωejjer tal-greçja. Ìewwa Malta l-banda telg et darbtejn ewwa l-isla g allfesta tal-vittorja. Fil-gΩira G awdxija l-banda tag mel dax-il servizz f diversi r ula. Fil-Qala l-banda tag mel g axar servizzi lill-parroçça u tnejn lillkunsill lokali. Il-Banda ttella Ωew programmi muωikali wie ed fi Ωmien il-festa ta San ÌuΩepp u l-ie or fi Ωmien il-festi ta l-immakulata. L-istandard tal-banda huwa donazzjoni mill-mibki iωda qatt minsi Dun Mikiel Buttigieg; l-ewwel direttur spiritwali ta l-g aqda. Huwa ie ma dum mill-artist G awdxi s-sur Michael Camilleri Cauchi u li fih jg aqqad is-simboli taω-ωew patruni tar-ra al. Nixtieq minn qalbi f isem ilkumitat, surmast u membri ta l- G aqda MuΩikali Ite Ad Joseph nawgura feta mill-isba, bi spirtu kattoliku li t alli g aqda u id filpoplu kollu ta l-imqabba. Insellmilkom. Festa

74 Minn fejn se jg addi l-març G al darba o ra permezz ta din il-pa na se nag tu ftit dettalji rigward ir-rotot u tag rif ie or fuq il-baned mistiedna. Din is-sena se jkollna sitt baned mistiedna g all-festa titulari ta Santa Marija fosthom il-banda Ite Ad Joseph tal-qala, G awdex li se tkun mag na g all-ewwel darba. Però qabel ma nag tukom aktar dettalji, nie du l-opportunità biex b as-soltu n e ukom takkumpanjaw ilmarç matul it-triq kollha, u sabiex nag tu dehra isba lir-ra al tag na g al matul il-festa permezz tat-tiωjin maddjar tag kom. Infakkru wkoll fl-im iba tajba matul il-jiem tal-festa. Ghalhekk dan li ej huwa programm fid-dettall tar-rotot tal-marçi kif ukoll is-sehem tal-baned rispettivi: Il-Ìimg a, 30 ta Lulju Bidu tal-kwindiçina 8.00pm Tifta il-festa ta din is-sena permezz ta Lejla Maltija blaqwa talent lokali. It-Tnejn, 9 ta Awissu Óru ta l-istatwa fuq iz-zuntier 7.30pm Wara li tilqa l-istatwa artistika u devota ta Ommna Marija Assunta bi programm ta innijiet Marjani fuq iz-zuntier tal-knisja, il-banda Re Ìor V, ta t it-tmexxija ta Mro. D. Agius, tkompli tferra it-toroq tarra al b marçi brijuωi. Il-març jg addi hekk; Pjazza tal-knisja, Triq il-ìilju, Sejba, Santa Katarina, Santa Marija, Çavi, San Innoçenzju, Santa Katarina, Pjazza tal-knisja u jintemm quddiem il-kaωin. It-Tlieta, 10 ta Awissu Jum il-banda 8.15pm Imiss jer a lill-banda Re Ìor V, ta t id-direzzjoni tas- Surmast direttur tag ha, Mro. David Agius, li tag mel il-març trijonfali li jibda minn dejn il-bini Muniçipali tal-kunsill g all-pjazza tal-knisja, Triq San BaΩilju u jintemm fil-pjazza tal-knisja quddiem il-kaωin. Wara l-banda tag ti bidu g all-programm Strumentali u Annwali tag ha. L-Erbg a, 11 ta Awissu L-ewwel Jum tat-tridu 8.15pm Il-Banda De Rohan ta ÓaΩ-Ûebbu, ta t id-direzzjoni ta Mro. Ronnie Debattista tag mel març li jibda minn quddiem il-kaωin u jkompli kif ej: Triq San BaΩilju, Sqaq San BaΩilju, Misra il-fidwa, il-qattara, il- Konvoj ta Santa Marija, il-barrieri, il-óarri iet, Misra il-fidwa, Karmenu Ciantar, naqsmu minn Triq il-konvoj ta Santa Marija g al Triq in-nazzarenu, Kirkop, il-katakombi, Dun Ìerald Mangion, ix- Xantin, Kirkop, in-nazzarenu, Dun Ìerald Mangion, ner g u naqsmu minn Triq il-konvoj ta Santa Marija g al Triq il-kileb, iç-çavi, Mikielan Sapiano, Sqaq l-isptar, il-pjazza tal-parroçca fejn jintemm quddiem il-kaωin. BANDA DE ROHAN - ÛEBBUÌ Therese Ann... Mro. Ronnie Debattista Tif ir lil Malta Rebbie a... Mro. Ìeraldu Farrugia Golden Jubilee... Mro. John Theuma Den-Jan... Neol Farrugia Bernardette... Mro. Ronnie Pisani Al Pacino... Mro. David Agius Victory... Mro. Vincenzo Ciappara Ta Bona... Mro. Lawrence Borg Santos... Mro. David Agius Come On the Stripes... Mro. Anthony Aquilina Harmony... Mro. Emm. Bugeja Tremend... Mro. Raymond Zammit The King... Mro. Arch. Mizzi Mangus... Mro. Andrew Coleiro Irene... Mro. Mario Testa Benfred... Mro. John J. Pace Tal-Qalba... Mro. Joseph Busuttil Coronation... Mro. Joseph Azzopardi IΩ-Ûbejja... Mro. Philip Gatt Tarsus... Mro. Ronnie Pisani Surmast Direttur: Mro. Ronnie Debattista Il-Óamis, 12 ta Awissu It-tieni Jum tat-tridu 8.15pm Il-Banda Sant Elena ta Birkirkara, ta t id-direzzjoni ta Mro. Joseph Vella FLCM, tag mel març (sponsorjat mis-sezzjoni Ûg aωag ) li jibda minn quddiem il-kaωin u tkompli tallegrana b sett marçi brijuωi fittoroq li ejjin: Triq il-ìilju, l-a wa Ghigo, Barumbara, ix-xriek, il-mit na, it- Troll, is-sejba, il-konvoj ta Santa Marija, il-murselli, Kirkop, Saljatura, Qrendi, Santa Katerina, San Innoçenzju, iç-çavi, Santa Marija, Santa Katerina, il-kileb, Mikielan Sapiano, il-konvoj ta Santa Marija, Karmenu Ciantar, il-pjazza tal-parroçça, Triq id-duluri, il- Parroçca u jintemm fil-pjazza quddiem il-kaωin info@santamarija.com

75 BANDA SANT ELENA - BIRKIRKARA Innu tal-banda... Chev. Joseph Busuttil Innu Març... John Ivan Borg Mr. Nipsnovah... Joe Vella Kumitat Ûg aωag David Agius Conritmonju... Charles Mizzi Snin ta Suççessi... Tony Carbonaro Dylan... John Ivan Borg ÌuΩeppi ta Mabbli... Emle Bugeja La Belle Helene... John Theuma G al Dejjem tal-patruna... Raymond Fenech The Crosn... Ronnie Pisani Elena... Gabriel Muscat Green Banner... Paul Schembri Grazzi Ma... John Mamo Tal-Qalba... Chev. Joseph Busuttil Kumitat Ûg aωag David Agius Triple Knock-Out... Ray Fenech St. Petersburgh... David Caruana Don Quixote... John Theuma Kumitat Ûg aωag David Agius On with the Fight... Chev. Joseph Busuttil Come on the Stripes... Major Anthony Aquilina Frankie and Josephine... J.I. Borg Bernardette... Ronnie Pisani Coronation... Azzopardi Joseph Benjamin... Emle Bugeja Bonpacello... Ciappara Vincenzo Kumitat tan-nisa... J.I. Borg Il-Buqu... Elton Lee Abela Josephine... Joe Vella Surmast Direttur: Mro. Joseph Vella Il-Ìimg a, 13 ta Awissu It-tielet Jum tat-tridu 9.00pm Il-Banda Re Ìor V tag mel il-març tradizzjonali tag ha fost il-briju kbir u l-ispettaklu li ejjiet g alina s-sezzjoni Ûg aωag. Ilmarç jibda minn quddiem il-kaωin u jkompli hekk kif ej: Triq San BaΩilju, Lan asa, Valletta, il-fjuri, il-parroçça, Pjazza tal-knisja, San BaΩilju u jintemm fil-pjazza quddiem il-kaωin. Is-Sibt, 14 ta Awissu 8.00pm Programm mill-banda Konti Ru ieru ta Rabat ta t iddirezzjoni ta Mro. Joseph Muscat tesegwixxi programm strumentali filpjazza. Wara tag mel març li jibda minn quddiem il-kaωin u jg addi kif ej: San BaΩilju, San Mikiel, 9 ta April, Karmenu Ciantar, Pjazza tal- Knisja, Parroçça, Duluri, pjazza sa Karmenu Ciantar. SAN MIKIEL ÛABBAR Marçi Tislima lill-madonna tal-grazzja... L. galea Innu San Mikiel... A. Micallef Innu Març... L. Bongailas Censinos... D. Agius Unika... D. Agius Amigos... D. Agius Santos... D. Agius Al Pacino... D. Agius Redent... K. Abela Twanny... D. Camilleri Ta Kurun... D. Camilleri Moodswing... R. Abela Celebrations... S. Vella The Two Friends... M. Bugelli L-Ghaqda tal-patruna... A. Coleiro The Fifth Star... A. Coleiro Millennium... A. Coleiro Vinceremos... A. Mizzi Programm Strumentali La Gazza Ladra... Opera... Giocchino Rossi Espana... Waltz... Waldteufel Trumpets Olè... Music for Trumpets... Frank Cofield The Magic of Andrew... Selection... Arr. W. Barker Lloyd Webber The Legends of West... Suige... J. Cacavas Il-Guaranay... Overture... Antonino Carlo Gomez We are the World... Song... Arr. Daniele Carnevali Bossa Nova... Harold L. Walters Innu tal-banda... Antonio Micallef Surmast Direttur: Mro. David Agius A. Mus. L.C.M., A. Mus. V.C.M. (Hons.) A.L.C.M. 8.00pm Març mill-banda San Mikiel immexxijja minn Mro. David Agius, jibda Triq il-pal, Troll, Sejba, Santa Katarina sal-pjazza pm Ta t id-direzzjoni ta Mro. David Agius il-banda San Mikiel tag laq is-serata muωikali permezz ta programm strumentali quddiem ilkaωin. BANDA KONTI RUÌÌIERU - RABAT Inno Conte Ruggiero... G. Vitaliti Rebbie... J. Vella Tonio & Lilian... J. Vella Welcome Royal Family... J. Azzopardi Lumen Gentium... D. Coleiro Óamsin Sena Ûag Ωug a... J. Muscat Annalise... Ph. Schembri 30 th Anniversary... J. Vella Biljardisti Rabtin... V. Ciappara Lisbona... J. Azzopardi Francis & Margaret... C. Borg Nikita... S. Giordmaina Apollo II... P. Debono Malta... V. Ciappara Innu lill-appostlu Missierna San Pawl... V. Ciappara Marcia San Paolo... C. Botti Surmast Direttur: Prof. Joseph Vella Dehra ta kif kien isir il-març fl-img oddi. Il-Óadd, 15 ta Awissu L-G id ta l-assunta 12.00pm Il-Banda Re Ìor V, ta t it-tmexxija ta Mro. D. Agius, A.Mus.V.C.M., tag mel il-març tradizzjonali ta filg odu li jibda minn quddiem il-kaωin u jkompli g al Triq il-ìilju, Xriek, il-mit na, Santa Katerina, San BaΩilju, Valletta, il-fjuri, il-parroçça, g all-pjazza quddiem il-kaωin p.m Il-Banda Queen Victoria taω-ûurrieq, ta t it-tmexxija ta Mro. A. Farrugia, L.Mus.L.C.M., tibda març minn Triq Valletta g al Triq il-karmnu, sal-pjazza tal-knisja. Festa

76 BANDA QUEEN VICTORIA ÛURRIEQ Re ina tal-karmelu... A. Pullicino Faççata Kolossali... A. Farrugia Carm Fest... E. Bugeja Josephine... L. Bongailas Semper Virens... A. Gatt Óbieb g al Dejjem...Komp. V. Galea (Arr. A. Farrugia) Improvisation... J. Abela Scolaro El Sabor Espanol... A. Camilleri Valley of Rosesq... J. Mamo The Victorians... A. Coleiro Come on the Stripes... A. Aquilina Emperor... E. Bugeja Klassi G alina... A. Farrugia Omaggio alla Queen Victoria... E. Bugeja Surmast Direttur: Mro. Alfred Farrugia L. (Mus.) L.C.M. Programm MuΩikali Marche Salve... P.I. Tchaikovsky Over to the Overtures Carnival De Paris... Stefan Rabe Fiddler on the Roof... Jerry Bock u Sheldon Harnick Millennium Dawn... Arr: John Ivan Borg Orfeo Al Inferno... Jacques Offenbach Amazing Grace... Michael McDermott Innu Santa Marija... Mro. George Martin Innu Març... Leonardo Farrugia Omaggio Alla Banda Queen Victoria... Mro. E. Bugeja Surmast Direttur: Mro. Alfred Farrugia L. (Mus.) L.C.M. 6.00pm Il-Banda Ite Ad Joseph tal-qala, G awdex ta t it-tmexxija ta Mro. Michael Refalo tibda març minn Triq Santa Katerina g all-pjazza, tid ol fiz-zuntier tal-knisja u tilqa l- ru ta l-istatwa artistika ta Santa Marija b innijiet Marjani. Wara, il-banda tkompli takkumpanja l-istatwa tul il-purçissjoni b innijiet Marjani. 7.15pm Il-Banda Queen Victoria flimkien mas-soprana Marie Theresa Vassallo issellem lill-istatwa bl-ave Marija. 8.45pm Hekk kif l-istatwa tasal quddiem il-kaωin tas-soçjetà tag na, il-banda Queen Victoria taω-ûurrieq, ta t it-tmexxija ta Mro. A. Farrugia, L.Mus.L.C.M., tesegwixxi l-kbir Innu lil Marija Mtellg a s-sema, kompoωizzjoni tal-ma bub u qatt minsi ex-surmast Chev. G. Martin, Briju waqt il-març kif kien isir fl-img oddi. A.Mus.L.C.M.,O.S.T.J., fuq versi tad-direttur Spiritwali Patri J.M. Ghigo S.J. Ikantaw it-tenur Andrew Sapiano u l-baritonu Piju Dalli, flimkien mal-kor Parrokkjali San ÌuΩepp tal-kalkara mmexxi mis-sur Samuel Bezzina A.T.C.L., A.L.C.M. Wara, bis-sehem ta l-istess Kor, ji i esegwit l-innu Març Popolari Marija Assunta, kliem u muωika tal-mibki Mro. Leonard Farrugia. L-istess Banda tkompli bil-programm Strumentali tag ha sakemm jasal il- in tad-d ul tal-purçissjoni meta ter a ssellem lil Ommna Marija Assunta bid-daqq ta l-ave Maria pm Wara l-barka Sagramentali u r-ringrazzjament kollettiv fil- Knisja mill-g aqda tan-nar tas-soçjetà, il-bandisti tal-post tal-banda Re Ìor V jag lqu l-festa b març qasir. Akkademja tal-muωika ewwa l-kaωin Ibg at lil uliedek jitg allmu l-muωika b xejn ewwa l-kaωin kull nhar ta Sibt wara nofsinhar Festa

77 Tumas Mangion ( ) kitba ta Joseph Farrugia Tumas Mangion g ad li alla afna tifkiriet, illum wara kwaωi 50 sena minn mewtu, nista ng id li ntesa g al kollox. Meta fl-1923 tlesta t-tibdil fl-arkitettura tan-navi tal-knisja ta San Ìor f Óal Qormi, beda t-tiωjin me tie, fosthom artali u l-kwadri ta pittura dida 1. G all-korsija kienu ppro ettati linef sbie u sar konkors g al disinni ta arkaturi li jinkwadraw filgwarniça li jkunu kumplimentari b disinn g al-lunetti ta fuq il-pilastri u disinn ie or ta sopraporti g allbibien taω-ωew sagristiji. Intg aωlu d-disinji ta Tumas Mangion. Dan id-disinjatur twieled Óal Qormi fit-18 ta April 1886 iben Xandru u Margerita née Ellul. Kien mag ruf f Majsi ta Xandru. In-nisel ta din il-familja nafuh minn tag rif mi bur mill-ma bub Kanonku Dun Ìwakkin Schembri, B.A., Lic. D., L.S.S. Ftit nafu fuq it-tfulija ta Tumas g ajr li l-ewwel ta ri tieg u fl-arti adu fi dan ilfamilja. Missieru fis-seng a ta bajjad kien imsemmi g addekorazzjonijiet fid-djar. 2 Xog ol f din il-linja g adna nsibuh f xi djar privati. F Ωog Ωitu Tumas attenda l- bottega ta ÌuΩeppi Calì fejn kompla jit arre fl-arti. Pittura, abbozz ta San Xmun, Tumas allielna xhieda tal-livell g oli li kellu. Jista jkun li dan kien ma sub g al xi artal. Kien imfittex afna g al disinji biω- Ωebg a fuq xemg a, tal-knejjes. Tumas Mangion kien g amel ukoll xi ta ri ma Carlo Darmanin. Óasra li g ad li nafu li g amel xi statwi talkartapesta, s issa ma rnexxilix nidentifikahom. L-a ar xog ol li adem f din il-linja kien fis-sajf tal-1953 meta sewwa g add kbir ta statwi, armar tal-festa ta San Gejtanu, mill- sara taxxita. Tumas kien ja dem fid-dar tieg u fi Triq Santa Katarina, illum tag mel parti mill-museum tal-bniet. Mag ruf afna g al finezza ta statwi minjaturi. Tumas allielna b ala prova talmaestrija tieg u b ala disinjatur fissopraporti tas-sagristiji. U la Tumas hu wkoll id-disinjatur ta l-arkaturi, xieraq g all-istorja nag ti l-a ar tag rif fuqhom. Wara l-festa ta San Ìor fl- 2001, l-arkaturi tniωωlu g al tiswijiet u tpo ew f posthom g all-indoratura bi stil did. Tlestew u kienu armati biddamask g all-ftu tal-festi çentinarji ta San Ìor, nhar is-sibt 30 ta Novembru Tumas Mangion kien artist li adem l-aktar b amor propju billi kien impjegat regulari mal-ammiraljat fit-tarzna. Miet nhar it-3 ta Novembru, Óajr: Is-Sinjura Margaret Farrugia Mangion g at-tag rif u r-ritratti. 1 Il-Knisja Arcimatrici ta Hal Qormi bil-grajja taghha C. Psaila p.71 2 Ibid. p.49 Festa

78 F e s t a S a n t a M a r i j a Rendikont Çelebrazzjonijiet fil-knisja D ul Ìbir bl-envelopes bieb bieb Lm ,0 Ìbir fil-knisja Lm ,0 Total Lm ,0 Óru Ûbilanç mis-sena 2002 Lm ,0 Çelebranti u saçerdoti barranin Lm ,0 Orkestra, organista u vuçijiet Lm ,0 Daqq ta qniepen Lm 90.00,0 Dawl fil-faççata, koppla u kampnar Lm ,0 Servizzi ta kappi u kruçiferu Lm 49.00,0 Fjuri Lm 60.00,0 Sehem mill-vaωuni ta l-artali Lm ,0 Total Lm ,0 Ûbilanç g as-sena 2003 Lm , info@santamarija.com