ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Η/Υ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Η/Υ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Πολιτισμός και Εκπαίδευση: σχεδιασμός και ανάπτυξη εκπαιδευτικών υπηρεσιών διαδικτύου που βασίζονται σε ψηφιακό πολιτιστικό περιεχόμενο.» ΠΟΤΑΜΙΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ (Α.Μ.3201) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΤΡΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2009

2 Ευχαριστώ εξαιρετικά τους γονείς μου και παράλληλα τους αφιερώνω την παρούσα εργασία για την αμέριστη συμπαράσταση και στήριξη κατά την διάρκεια των σπουδών μου και για όσα μου παρείχαν απλόχερα. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέπων καθηγητή κ. Δημήτριο Τσώλη για την καθοδήγηση και οργάνωση της διπλωματικής εργασίας και για το πάντα θετικό πνεύμα του.η βοήθεια του στην επίβλεψη και διόρθωση της διπλωματικής ήταν πολύτιμη.επίσης θερμό ευχαριστώ στον υπεύθυνο καθηγητή της εργασίας κ.θεόδωρο Παπαθεοδώρου. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. :ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. :ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. :ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. :ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. :ΙΔΑΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ-ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΝΑΦΟΡΕΣ σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

4 ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Μέσα σε έναν κόσμο όλο και πιο ομοιογενή, αλλά συγχρόνως όλο και πιο ετερογενή, η πολιτισμική δημιουργία ανοίγει ένα πεδίο διαμεσολάβησης σε διαφορετικούς ορισμούς της πραγματικότητας, προασπίζοντας την ταυτότητα και τη διαφορά ως σχέση συμβίωσης και αλληλοσυμπλήρωσης. Η Εκπαίδευση μπορεί να αναδείξει αυτή τη δυνατότητα δίνοντας έμφαση στη διδασκαλία μορφών του Πολιτισμού, με την προοπτική οι διάφορες ταυτότητες να χρησιμοποιηθούν ως θετική εμπειρία στη διάθεση του καθενός να κατανοεί. Η πολιτιστική δημιουργία είναι κατεξοχήν χώρος που ενώνει πολιτισμούς και νοοτροπίες. Διαρρηγνύοντας τα σύνορα του χρόνου και ευνοώντας ένα πνευματικό ταξίδι στο παρελθόν, ασκεί διαμεσολαβητικό ρόλο στους διαφορετικούς ορισμούς της πραγματικότητας, προασπίζει την ταυτότητα και τη διαφορά ως σχέση συμβίωσης και αλληλοσυμπλήρωσης. Η Εκπαίδευση μπορεί να αναδείξει αυτή τη δυνατότητα με την προοπτική οι διάφορες ταυτότητες να μεταβληθούν σε θετική εμπειρία που μπορεί να χρησιμοποιηθεί παραγωγικά στη διάθεση του καθενός να κατανοεί. Η άρρηκτη σχέση ανάµεσα στον Πολιτισµό και την Εκπαίδευση καθιστά επιτακτική και αυτονόητη την ανάγκη να αναζητούµε διαρκώς νέους τρόπους µέσω των οποίων ο Πολιτισµός, στις διάφορες εκδοχές του, να µπορέσει να προσεγγίσει ολοένα και µεγαλύτερες κοινωνικές οµάδες. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού άλλωστε δεν εξαντλείται µόνο στη µετάδοση της γνώσης. Ο εκπαιδευτικός οφείλει επίσης να µεταλαµπαδεύει και να εµπνέει αξίες. Και οι πολιτιστικές αξίες, ιδιαίτερα στη χώρα µας, µία χώρα µε πλούσια πολιτισµική παράδοση, οφείλουν να βρίσκονται ψηλά στη κλίµακα των προτεραιοτήτων του εκπαιδευτικού µας συστήµατος. Ο ορισμός και η ταυτότητα των πολιτισμικών χώρων μεταβάλλονται αντίστοιχα με τις κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές. Η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό του ρόλου τους στις μέρες μας, εντάσσεται στο πλαίσιο των γενικότερων αναζητήσεων της μεταμοντέρνας εποχής. Δύο από τα βασικά θέματα που απασχολούν είναι ο προσδιορισμός του ρόλου τους ως εκπαιδευτικού οργανισμού και η αναζήτηση τρόπων που θα του επιτρέψουν να ενισχύσει το ρόλο αυτό, σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη κοινωνική πραγματικότητα. Η πολιτισμική εμπειρία είναι μια κατεξοχήν εκπαιδευτική εμπειρία (Hooper- Greenhill, 1999b). Το μουσείο είναι ένας ανοικτός χώρος, όπου κάποιος μπορεί να μάθει ανεξάρτητα από την ηλικία του, τη μορφωτική, κοινωνική ή οικονομική του θέση. Με άλλα λόγια, οι πολιτιστικοί χώροι εκφράζουν το ιδεώδες της ανοικτής εκπαίδευσης, γιατί μέσα σ αυτούς η μόρφωση είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων και μπορούν να την απολαμβάνουν σ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, χωρίς κανέναν περιορισμό και ανάλογα με τις προσωπικές επιλογές τους (Κόκκος, 1999). Συνεπώς, οι χώροι αυτοί ως θεσμοί δια βίου εκπαίδευσης μπορούν να θεωρηθούν εκφραστές της μάθησης που βασίζεται στην ελεύθερη επιλογή. 1

5 Η μεθοδολογία που προάγει με τον καταλληλότερο τρόπο τα χαρακτηριστικά της ανοικτής εκπαίδευσης είναι η εκπαίδευση από απόσταση, γιατί δίνει στον εκπαιδευόμενο τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί το δικό του χώρο μάθησης και να επιλέγει ο ίδιος το χρόνο και το ρυθμό μελέτης. Στο πλαίσιο αυτό, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι νέες τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών και ειδικότερα η τεχνολογία του Διαδικτύου. Εστιάζουμε λοιπόν το ενδιαφέρον μας στις δυνατότητες του μουσείου να αναπτύξει την εκπαίδευση από απόσταση μέσω του διαδικτύου, παρουσιάζοντας τη φιλοσοφία και τις βασικές αρχές των διαδικτυακών μουσειακών προγραμμάτων, χρησιμοποιώντας παραδείγματα από την εφαρμογή τους στο διεθνή χώρο. Δε θα γίνει αναφορά στα ελληνικά μουσεία, γιατί η παρουσία τους στον τομέα των on-line εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Πολιτισμός και Νέες Τεχνολογίες Μέσα από τη σύγχρονη τεχνολογία αναπτύσσονται νέοι τρόποι πολιτιστικής έκφρασης, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζονται νέα εργαλεία δημιουργίας πολιτιστικών προϊόντων. Ταυτόχρονα κάνουν την εμφάνιση τους νέες, πιο αποτελεσματικές μέθοδοι προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και δημιουργούνται καινοτόμες πρακτικές για την προώθηση της παγκόσμιας προβολής της. Παράλληλα, η χρήση των νέων τεχνολογιών ενισχύει το διαπολιτισμικό διάλογο, καθώς δίνεται η δυνατότητα άμεσης ανταλλαγής ιδεών και πληροφοριών από διαφορετικές κουλτούρες και διαφορετικούς πολιτισμούς ανά τον κόσμο. Εστιάζοντας στα μουσεία, τα οποία αποτελούν μία από τις πιο σημαντικές βιομηχανίες κουλτούρας της σύγχρονης εποχής, διακρίνουμε πως έχουν διττό χαρακτήρα: στεγάζουν τα πραγματικά, αυθεντικά αντικείμενα, αλλά μέσα από τη σύνθεση και την τοποθέτησή τους δίνουν και μια προτεινόμενη ερμηνεία, μια κατασκευασμένη δηλαδή κατανόηση του παρελθόντος Από την άλλη πλευρά, το διαδίκτυο και τα νέα μέσα μεταφέρουν τα πολιτιστικά αντικείμενα σε ποικίλα περιβάλλοντα πρόσληψης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, οι κόμβοι των μουσείων στο διαδίκτυο ακολουθούν ως μοντέλο τα πληροφοριακά έντυπα, τους χάρτες και την ιδέα της ξενάγησης, προσεγγίζοντας το διαδίκτυο ως τρόπο προβολής, παρά ως μέσο έκφρασης ή εργαλείο εκπαιδευτικής και πολιτιστικής διάχυσης. Τα ηλεκτρονικά πολυμέσα έχουν φέρει μια επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο τα μουσεία διαχειρίζονται και παρουσιάζουν τις συλλογές τους: εξασφαλίζουν ευχέρεια διαχείρισης του υλικού, προσφέρουν υλικό για εκπαιδευτική χρήση και προσφέρουν γνώση με τη δημιουργία και διάθεση CDROM, βίντεο και άλλων σύνθετων δημοσιεύσεων, πέρα από τα φυλλάδια και τους καταλόγους. 2

6 Διαπιστώνοντας καθημερινά την κυριαρχία της ψηφιακής τεχνολογίας στη σύγχρονη εποχή, σε τέτοιον μάλιστα βαθμό ώστε οποιαδήποτε μορφή δραστηριότητας δεν εκφράζεται ψηφιακά να θεωρείται ξεπερασμένη, αναρωτιέμαι πολλές φορές τι γίνεται με το χώρο του πολιτισμού; Πώς συσχετίζεται και αλληλοεπηρεάζεται από την ψηφιακή τεχνολογία; Με αφορμή αυτό το ερώτημα θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας ορισμένες σκέψεις μου, αναμένοντας και τα δικά σας σχόλια ή επισημάνσεις. Αυτό που με την πρώτη ματιά διαπιστώνει κανείς είναι ότι οι νέες τεχνολογίες παρέχουν πλέον νέες προοπτικές καθώς και ένα καινοτόμο σύνολο εργαλείων και μεθοδολογιών. Ενδεικτικά θα αναφέρω το γρήγορο διαδίκτυο. Τώρα που ξεπεράσαμε τα τεχνολογικά εμπόδια ανοίγονται πλέον δυναμικοί ορίζοντες συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ δημιουργών πολιτισμικού περιεχομένου. Οι δημιουργοί μπορεί να διαμένουν σε διαφορετικά κράτη, έχουν όμως σήμερα τη δυνατότητα άμεσης συνεργασίας, εκμεταλλευόμενοι το «κοινωνικό φαινόμενο του διαδικτύου». Η επικοινωνία λοιπόν των διαφορετικών πολιτιστικών αγαθών γίνεται απεριόριστη. Η διαπολιτισμικότητα, η πολιτισμική σύγκλιση αποκτούν νέο, ουσιαστικό περιεχόμενο. Η αλλαγή στην ίδια την έννοια του πολιτισμού αποκτά χαρακτήρα επανάστασης. Αυτό συμβαίνει γιατί η τεχνολογία δεν αλλάζει απλώς την επικοινωνία μας. Έχει αρχίζει να αλλάζει τις κοινωνικές αντιλήψεις αιώνων για τον χώρο, τον χρόνο και τα αγαθά και εν προκείμενω τα πολιτιστικά αγαθά. Έχει αρχίσει λοιπόν (ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία) να επηρεάζει και να αλλάζει όχι μόνο την μορφή και τους τρόπους διάθεσης αλλά και το ίδιο το περιεχόμενο της τέχνης. Η ψηφιακή τεχνολογία διαμορφώνει πια την ίδια την ουσία της δημιουργίας και της τέχνης και οδηγεί με τον τρόπο αυτό σε εντελώς νέα μονοπάτια. Μέχρι σήμερα όμως είχαμε τη βεβαιότητα πως οι αλλαγές της κοινωνικής αντίληψης δεν προχωρούν με τους ρυθμούς της τεχνολογικής εξέλιξης καθώς χρειάζονται περισσότερο χρόνο. Και αυτό μέχρι σήμερα ακούγονταν αρκετά καθησυχαστικό. Πιστεύαμε ή ελπίζαμε ότι η τεχνολογία μετασχηματίζει τον πολιτισμό, αλλά ο άνθρωπος έχει τον έλεγχο. Όμως και αυτό αλλάζει. Ο ψηφιακός άνθρωπος έχει διαφορετική αντίληψη για το χρόνο σ όλες του τις ζωντανές απολήξεις, παραστάσεις, δραστηριότητες. Έτσι η τεχνολογία πετυχαίνει πολιτιστικές αλλαγές χωρίς ούτε καν να το αντιλαμβανόμαστε και κυρίως χωρίς να το προσέχουμε. Επομένως, ποιά μπορεί να είναι η απάντηση σε όλα αυτά; Δυστυχώς φοβάμαι ότι απάντηση δεν υπάρχει. Η σύμφυση πολιτισμού και τεχνολογίας απλώς συμβαίνει. Το φαινόμενο υπερβαίνει την ανθρώπινη επιλογή. Το μόνο που απομένει είναι το αυτονόητο: Η υιοθέτηση μιας προσεκτικής στάσης που θα καρπώνεται τα οφέλη και θα διαχειρίζεται τους κινδύνους της αλληλεπίδρασης τεχνολογίας και πολιτισμού. Οι νέες τεχνολογίες, ιδίως η πληροφορική με το τεράστιο πλήθος των σύγχρονων εφαρμογών, έχει σχεδόν ταυτισθεί με ό,τι χαρακτηρίζουμε ως ανάπτυξη. Κάθε χώρα που προσβλέπει στην ανάπτυξη (οικονομική, τεχνολογική κ.λπ.) έχει κυριολεκτικά «γαντζωθεί» από τις νέες τεχνολογίες: τις έχει εισαγάγει στην Εκπαίδευση, ενισχύει την έρευνά τους, χρηματοδοτεί τις εφαρμογές τους, προωθεί με κάθε τρόπο ό,τι έχει σχέση μ' αυτές, ιδιαίτερα με την τεχνολογία των Η/Υ. Εκείνο που δεν έχει ίσως βαθύτερα συνειδητοποιηθεί, ιδίως στην Ελλάδα, είναι η σπουδαιότητα των νέων τεχνολογιών για μια ποιοτική παιδεία που αποτελεί και την προϋπόθεση για κάθε μορφής ανάπτυξη μιας χώρας. 3

7 Ο χώρος αυτός στις πραγματικές διαστάσεις, προεκτάσεις και εφαρμογές του άρχισε να μελετάται πολύ πρόσφατα, και για χώρες όπως η Ελλάδα θα μπορούσε να πει κανείς ότι βρίσκεται ακόμη σε προκαταρκτικό στάδιο. Και όμως η πραγματικότητα είναι μία: χωρίς τις νέες τεχνολογίες, χωρίς την πληροφορική και τις ποικίλες εφαρμογές της στην «κοινωνία των πληροφοριών» όπου ζούμε, στην κοινωνία ιδίως τού 21ου αιώνα, δεν μπορεί να νοηθεί ανάπτυξη τής παιδείας. Ηδη έχουν αρχίσει να εισάγονται σταδιακά, με αργούς ακόμη ρυθμούς και μεγάλη καθυστέρηση, οι νέες τεχνολογίες στην ελληνική Εκπαίδευση. Τα οφέλη που αναμένονται για την Παιδεία μας, εφόσον εφαρμοσθούν σωστά προγράμματα με κατάλληλο εκπαιδευτικό λογισμικό, είναι κυρίως τα εξής: (α) Δυνατότητα αναζήτησης ποικίλων και μεγάλης κλίμακας πληροφοριών μέσα από την πρόσβαση σε διάφορες Τράπεζες Δεδομένων. Το να μπορεί να μπει κανείς σε μεγάλες βιβλιοθήκες, ξένες αλλά και ελληνικές πλέον, και να αντλήσει τις πληροφορίες που χρειάζεται, να μελετήσει άρθρα σε περιοδικά και δυσεύρετα με άλλον τρόπον δημοσιεύματα και το να μπορεί να έχει πρόσβαση στη διεθνή βιβλιογραφία με θεματική βάση και με λέξεις-κλειδιά είναι μια κατάκτηση που αίρει ανυπέρβλητες δυσκολίες τις οποίες αντιμετωπίζουν οι σπουδαστές αλλά και οι μελετητές επί εκατοντάδες χρόνια. (β) Χρησιμοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων με την τεχνολογία των πολυμέσων (συνδυασμός κειμένου - εικόνας - ήχου). Η τεχνολογία αυτή δίνει τη μοναδική δυνατότητα στον μαθητή να προσεγγίσει και να επεξεργασθεί σύνθετες πληροφορίες με ποικίλους συνδυασμούς και δυνατότητες. Με αυτή την τεχνολογία τα πολιτισμικά ή εθνικά μαθήματα τού εκπαιδευτικού συστήματος μιας χώρας μπορούν να διδαχθούν με νέους ελκυστικούς, ανανεωμένους και ουσιαστικούς τρόπους που και τα αντικείμενα αυτά καθ' εαυτά αναδεικνύουν στη συνείδηση τού μαθητή και επιτρέπουν μια άμεση προσωπική συνεργασία του (διαδραστική λειτουργία) με το πρόγραμμα και όχι μια απλή παθητική προσέγγιση. Ετσι διδάσκοντας την ιστορία μιας περιόδου, μπορείς μαζί με τις πληροφορίες για τα γεγονότα και τα πρόσωπα να παρουσιάζεις χάρτες, πορείες, σχέσεις, παράλληλα γεγονότα τής ιστορίας γειτονικών χωρών ή, σε πολιτιστικό επίπεδο, να δίνεις συγχρόνως πληροφορίες για τη λογοτεχνία, τις επιστήμες, τις τέχνες, την παράδοση, τη θρησκεία, τη γλώσσα ενός λαού με εικόνα, με ήχο και φυσικά με κείμενο. Τέτοια προγράμματα μπορούν να εκπονηθούν στα πολιτισμικά μαθήματα, στα μαθήματα αισθητικής καλλιέργειας και στα μαθήματα γνώσεων. Διάφορες τεχνικές μπορούν να εξασφαλίσουν και αντικειμενικούς τρόπους αξιολόγησης τής γνώσης (αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης) που θα διευκολύνουν την Εκπαίδευση. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι με τέτοια προγράμματα το Σχολείο και γενικότερα η Εκπαίδευση και η παρεχόμενη Παιδεία μπορούν να αποκτήσουν ξανά το ενδιαφέρον που χρειάζεται για να προσελκύσουν την αγάπη και την ουσιαστική συμμετοχή των μαθητών. Εξίσου σημαντικό είναι ότι τέτοια προγράμματα είναι βέβαιο ότι μπορούν να αποτελέσουν την αφετηρία μιας ριζικής ανανέωσης τού εκπαιδευτικού συστήματος τής Ελλάδος και την επαναλειτουργία του σε νέες βάσεις. Θίξαμε μέχρι τώρα μερικές από τις θετικές πλευρές των νέων τεχνολογιών. Θα 'πρεπε όμως να επισημάνουμε και προβλήματα, μεγαλύτερα ή μικρότερα, που γεννώνται. Μερικά από αυτά σε σχέση με την Εκπαίδευση είναι: 4

8 (α) Με την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στο Σχολείο αλλάζει άρδην και ο ρόλος τού δασκάλου και γενικότερα τού εκπαιδευτικού. Μέχρι σήμερα δάσκαλος και σχολικά βιβλία ήταν η κύρια πηγή πληροφοριών. Εφεξής ο δάσκαλος θα έχει ως πρόσθετο ρόλο να επιλέξει τα κατάλληλα προγράμματα, να οργανώσει τη χρήση τους μέσα και έξω από την τάξη, να ελέγξει τις αξιολογήσεις των μαθητών του, να εξηγήσει δύσκολα ή δυσνόητα σημεία, να παραπέμψει σε πρόσθετη συμβατική ή ηλεκτρονικά προσπελάσιμη βιβλιογραφία και γενικά θα πρέπει παράλληλα με κάποια μορφή συμβατικού μαθήματος να κατευθύνει και την εκμάθηση με προγράμματα. Ερώτημα: Είναι ο Ελληνας εκπαιδευτικός έτοιμος για τον νέο του ρόλο; Απάντηση: Χρειάζεται να συμπληρωθεί ο τρόπος κατάρτισής του στα ΑΕΙ με τη διδακτική μέσω προγραμμάτων και με την καθοδηγητική των μαθητών βάσει των νέων τεχνολογιών. Αυτό δεν έχει ακόμη γίνει στα ελληνικά ΑΕΙ. (β) Η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών προϋποθέτει την ύπαρξη αξιόλογων και αξιόπιστων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Απαιτούνται ποιοτικά προγράμματα, έγκυρα επιστημονικώς και κατάλληλα παιδαγωγικώς. Κι εδώ είναι το μείζον πρόβλημα. Η πράξη έχει δείξει ότι έχουν παραχθεί μερικά λίγα σε αριθμό θαυμαστά προγράμματα, αλλά έχει υπάρξει κι ένα μεγάλο πλήθος πρόχειρων, εμπειρικών, ελάχιστα χρήσιμων έως και αποπροσανατολιστικών προγραμμάτων, που είναι προϊόντα βιασύνης και επιδίωξης εύκολου κέρδους και το κυριότερο προϊόντα που έχουν κατασκευαστεί ερήμην των ειδικών. (γ) Χρειάζεται ακόμη αρκετή έρευνα και ενασχόληση με το πρόβλημα των μεθόδων αξιοποίησης αυτών των προγραμμάτων ιδίως μέσα στην τάξη. Τέτοια και άλλα προβλήματα υπάρχουν ήδη και θα εμφανιστούν ίσως περισσότερα στο μέλλον. Ωστόσο ένα είναι σίγουρο: ότι Παιδεία χωρίς τις νέες τεχνολογίες θα είναι κάτι το αδιανόητο για τα αμέσως επόμενα χρόνια και στην Ελλάδα. Και ότι νέες ημέρες έρχονται για καλύτερη γνωριμία και κατανόηση των ανθρώπων μέσα από τα επιτεύγματα τού πνευματικού πολιτισμού, εκείνης δηλ. τής πλευράς τής Παιδείας που εξυψώνει τον άνθρωπο, τον διαφοροποιεί ως εθνική πολιτισμική οντότητα και συγχρόνως τον ενώνει με τους άλλους ανθρώπους στο επίπεδο μιας πανανθρώπινης οικουμενικής καλλιέργειας και ουσιαστικής συνάντησης ανθρώπου με άνθρωπο. Με τον όρο Νέες Τεχνολογίες υπονοούνται κυρίως η πληροφορική με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (Η/Υ) ως κύριο εργαλείο επεξεργασίας και κατασκευής αλλά και οι σύγχρονες ηλεκτρονικές επιστημονικές συσκευές και φυσικές μέθοδοι οι οποίες ενεργοποιούνται με την πληροφορική και τους Η/Υ. Ως Αρχαιογνωστικές Επιστήμες εδώ αναφέρονται κατά βάση οι ανθρωπιστικές σπουδές με μια ιστορική αναδρομική προοπτική και περιλαμβάνουν την ιστορία, την αρχαιολογία, την φιλολογία, την γλωσσολογία και την ιστορία τέχνης. Η έρευνα στις Ανθρωπιστικές σπουδές, που περιλαμβάνουν τις Αρχαιογνωστικές επιστήμες, μπορεί να συνεισφέρει θεμελιωτικά σε μια ανάλυση που αφορά την συμμετοχή και κατανόηση της πολύπλοκης ενδο-συσχέτισης των κοινωνικο-οικονομικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. 5

9 Οι ανθρωπιστικές και κατά συνέπεια και οι αρχαιογνωστικές επιστήμες θεωρούνται αναπόσπαστο μέλος του συνόλου της κοινωνικής και τεχνολογικής οικονομικής ανάπτυξης και κυρίως της καλούμενης αειφόρου. Οποιαδήποτε έμφαση και ιδιαίτερη προσοχή αποδίδουμε στην προαγωγή των αρχαιογνωστικών επιστημών, είναι βέβαιο ότι οδηγεί πρωτίστως στην βελτίωση του ηθικού εξοπλισμού του ανθρώπου, στην συνειδητοποιημένη μορφή του "άριστου μέτρου", αλλά και την ορθολογική προσέγγιση της ισορροπημένης τεχνολογικής ανάπτυξης σε αρμονία με το περιβάλλον, και την αυτογνωσιακή πρόοδο. Οι Νέες Τεχνολογίες με τις Φυσικές Επιστήμες που αποσκοπούν στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελούν θεμελιώδη λίθο στην προπαιδεία και εγρήγορση, επιτυγχάνουν την προώθηση της εκπαιδευτικής έρευνας από την ενημέρωση επί των νεότερων τάσεων και τεχνικών στην χρήση των θετικών επιστημών, ενισχύουν τη συνέργεια και συμπληρωματικότητα του διώνυμου ανθρωπιστικές με τις θετικές επιστήμες. Τούτο οδηγεί στην συμβολή στην ηθική των αξιών και την προαγωγή του ανθρωπισμού και πολιτισμού με τη χρήση σύγχρονης τεχνολογίας. Αναπτύσσονται συνεχώς λοιπόν μία σειρά από ποικίλες δραστηριότητες με στόχο την καλύτερη επαφή του με το κοινό και παράλληλα με στόχο να ενισχυθεί ο εκπαιδευτικός του ρόλος και να συνδεθεί περισσότερο με την εκπαίδευση. Έχοντας υπόψη ότι τα σημερινά παιδιά κατακλύζονται από κινούμενες εικόνες, αλλά συγχρόνως και από μία συνεχή αύξηση των γνωστικών τους πεδίων, είναι φανερό ότι η εμπειρία μιας στατικής παρουσίασης μουσειακών αντικειμένων δεν πρέπει να παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον γι αυτά. Έχοντας αποκτήσει ήδη πλήρη συνείδηση ότι η απλή περιήγηση στις αίθουσες ενός Μουσείου ή στην καλύτερη περίπτωση η επίσκεψη των μαθητών που συνδυάζεται με μία παραδοσιακή ξενάγηση, δεν προσφέρουν στους μαθητές ουσιαστική γνώση και ότι οι μαθητές από τέτοιου είδους επισκέψεις δεν αποκομίζουν και πολλά πράγματα, έγινε προσπάθεια μέσω των νέων εκπαιδευτικών προγραμμάτων να οδηγηθούν οι μαθητές σε μια περισσότερο ελκυστική και πολύπλευρη προσέγγιση των Μουσειακών αντικειμένων. Στόχος υπήρξε η αναβάθμιση της επαφής μεταξύ μαθητή και μουσειακού αντικειμένου, η ευαισθητοποίηση των μαθητών στην πολιτιστική μας κληρονομιά ώστε να γνωρίσουν, να εκτιμήσουν, να αγαπήσουν και τέλος να προστατεύσουν τις ιστορικές καταβολές του τόπου τους. Κατ επέκταση, έμμεσος στόχος υπήρξε η κοινωνικοποίηση των μαθητών και η δημιουργία μελλοντικών ενεργητικών και συμμετοχικών πολιτών σε άμεση ψυχική επαφή με το παρελθόν της χώρας στην οποία μεγαλώνουν. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι και για να συνδεθεί ο πολιτισμός με την παιδεία και το Μουσείο με την εκπαίδευση, για να γίνει τέλος το Μουσείο Σχολείο χρειάστηκε γόνιμη, στενή και σταθερή συνεργασία όλων των φορέων και κυρίως κρίθηκε απαραίτητη μία στενή συνεργασία εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων, ειδικών αρχαιολόγων και μουσειοπαιδαγωγών. Επιδίωξή είναι να αποκτήσουν τα παιδιά μια πολυδιάστατη και συναρπαστική μουσειακή εμπειρία και να μυηθούν αβίαστα στον τρόπο που επικοινωνούμε, όντας μέσα σε ένα μουσείο, με τα εκθέματα, τους ανθρώπους του και με όσους μοιραζόμαστε την επίσκεψη. Για πρώτη φορά, ίσως, σχεδιάστηκε ένα πρόγραμμα, στο οποίο το γνωστικό αντικείμενο δόθηκε από τους αρχαιολόγους, η μορφή του προγράμματος ορίστηκε από παιδαγωγούς και το πρόγραμμα υλοποιήθηκε από μουσειοπαιδαγωγούς. Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε και μετά αξιολογήθηκε και εξακολούθησε να εφαρμόζεται, αναμορφωμένο, ύστερα από τις παρατηρήσεις της αξιολόγησης. 6

10 Η χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής σ έναν μουσειακό χώρο που προϋποθέτει μια σαφή αντίληψη για το τι σημαίνει μάθηση και το πώς μαθαίνουμε, και ειδικότερα πώς μαθαίνουμε στο μουσείο, ορίστηκε από τους εκπαιδευτικούς, τους αρχαιολόγους και τους μουσειοπαιδαγωγούς οι οποίοι βασίστηκαν στην σύγχρονη αντίληψη ότι η μάθηση απαιτεί την ενεργό και εποικοδομητική συμμετοχή του ατόμου και τη σύνδεση των νέων πληροφοριών με τις προϋπάρχουσες γνώσεις. Η κοινωνική αλληλεπίδραση, η εμπλοκή των παιδιών σε δραστηριότητες που έχουν συγκεκριμένο νόημα γι αυτά και συνδέονται με την πραγματική ζωή και τα ενδιαφέροντά τους, η δημιουργία κινήτρων, η ανάθεση ομαδικών εργασιών, η συζήτηση και οι ερωτήσεις για τη διερεύνηση της προϋπάρχουσας γνώσης και τον εντοπισμό τυχόν παρανοήσεων ή εσφαλμένων ιδεών των παιδιών, η πολυαισθητηριακή προσέγγιση της γνώσης, είναι μερικές από τις βασικές αρχές των θεωριών αυτών, που στοχεύουν στην κατανόηση και στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και όχι στην απομνημόνευση και τη συσσώρευση πληροφοριών (Βοσνιάδου, 2001). Άλλωστε, κύριος στόχος της μουσειοπαδαγωγικής εκπαίδευσης είναι η διεύρυνση της σχέσης των ατόμων με τη γνώση και η καλλιέργεια μιας ευρύτερης παιδείας που περιλαμβάνει γνώσεις και δεξιότητες για την πολύπλευρη προσέγγιση των μουσειακών εκθεμάτων και γενικότερα των πολιτισμικών αγαθών (Νάκου, 2001). Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ Η μουσειακή επίσκεψη δημιουργεί μια σειρά προσδοκιών. Η πρόσβαση στη γνώση, η εκπαίδευση, η ευχαρίστηση, το δέος και ο θαυμασμός, η αναγνώριση της αξίας του πραγματικού και του μοναδικού μέσα σ ένα πολιτιστικό και κοινωνικό πλαίσιο είναι μερικές από αυτές. Για το λόγο αυτό, η μουσειακή εμπειρία είναι περίπλοκη και βασίζεται εξ ολοκλήρου στην ελεύθερη επιθυμία / επιλογή του ατόμου για μάθηση Η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία, που έχει ως αποτέλεσμα αλλαγές στη συμπεριφορά, στον τρόπο σκέψης και δράσης του ατόμου. Πρόκειται για απόκτηση καινούριων γνώσεων, ικανοτήτων, εμπειριών και το συσχετισμό τους με υπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες. Κάθε άτομο μαθαίνει με διαφορετικούς τρόπους και δίνει διαφορετικό νόημα σε καθετί καινούριο και πρωτόγνωρο, και επιπλέον η διεργασία της μάθησης επηρεάζεται άμεσα από τα κοινωνικά και πολιτιστικά συμφραζόμενα του καθημερινού και του ευρύτερου περιβάλλοντος του (Βεργίδης, 1999). Στο χώρο του μουσείου, η μάθηση βασίζεται κύρια σε πραγματικά αντικείμενα έργα τέχνης, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, τεχνουργήματα, επιστημονικά είδη, έγγραφα, κτίρια, κ.α. Στόχος του μουσείου είναι να επικοινωνήσει με τους επισκέπτες του, να τους παρουσιάσει τις συλλογές του με εύληπτο τρόπο και να τους επιτρέψει να εξερευνήσουν το ευρύτερο επιστημονικό, πολιτιστικό και κοινωνικό πλαίσιο των αντικειμένων που εκτίθενται στο μουσείο. Παράλληλα, με την ενεργή εμπλοκή του επισκέπτη εκπαιδευόμενου σε διαφορετικές δραστηριότητες επιδιώκει να τον εμπνεύσει και να του δώσει κατευθύνσεις, ώστε να κάνει τη μάθηση και την αναζήτηση μέρος της ζωής του. Συνεπώς, οι διαδικασίες μάθησης μέσα στο μουσείο προάγουν το μοντέλο της ανοικτής και δια βίου εκπαίδευσης (Cannon-Brookes και Hooper-Greenhill, αναφέρονται σε Schweibenz, 1998). 7

11 Παρόλα αυτά, οι έρευνες κοινού δείχνουν πως υπάρχουν ομάδες επισκεπτών που κατά παράδοση δεν επισκέπτονται τα μουσεία (Μουσούρη, 1999β). Αυτοί είναι, μεταξύ άλλων, άνθρωποι με ειδικές ανάγκες, από διαφορετικό πολιτιστικό και κοινωνικό υπόβαθρο, έφηβοι και ηλικιωμένοι. Έτσι, είναι απαραίτητο για το μουσείο να αναζητήσει διόδους επικοινωνίας και ανάπτυξης σχέσεων με αυτούς τους ανθρώπους, ώστε να μεταβεί από το μοντέλο του κοινωνικού αποκλεισμού στο μοντέλο κοινωνικής ένταξης (DCMS, 2000). Η διάθεση συνεργασίας και η προθυμία του να συνδραστηριοποιηθεί με διάφορες κοινωνικές ομάδες είναι αυτό που χαρακτηρίζει τη νέα προσέγγιση του νέου «ανοιχτού» μουσείου. (Merriman, 1999). Η συνεργασία αυτή με την κοινωνία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, από την πρόσκληση για συμμετοχή του κοινού στην οργάνωση μιας έκθεσης και τη «μεταφορά» του μουσείου στην κοινότητα (βλ. παραδείγματα στους Μουσούρη, 1999α και Merriman, 1999), ως τη χρήση του διαδικτύου ως μέσο γενικευμένης προσέγγισης του κοινού, τόσο στο εσωτερικό μιας χώρας όσο και στο διεθνή χώρο. ΑΝΟΙΚΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Ανοικτά συστήματα εκπαίδευσης αναπτύσσονται σε συγκεκριμένες διεθνείς, κοινωνικές και ιστορικές συγκυρίες, με δεδομένες τις σύγχρονες εξελίξεις στην οικονομία, στις κοινωνικές δομές, στην τεχνολογία και στον πολιτισμό (Βεργίδης, 1999). Αποτελούν μέρος των πρωτοβουλιών για την αποτροπή του κοινωνικού αποκλεισμού, της συνεργασίας με τις κοινότητες, της βελτίωσης του εκπαιδευτικού επιπέδου και της εξειδίκευσης των εργαζομένων, της προσαρμογής στις γενικότερες αλλαγές στην κοινωνία, στη βιομηχανία και στις ανάγκες του πολίτη στο σύγχρονο κόσμο. Η ανοικτή εκπαίδευση δεν έχει μόνο οικονομικά κίνητρα, αλλά βασίζεται σε θεμελιώδεις αρχές μάθησης με κοινωνικά και πολιτιστικά οφέλη. Στο πλαίσιο αυτό, η μουσειακή εκπαίδευση μπορεί να ενισχύσει τους περισσότερους τομείς της επίσημης ανοικτής εκπαίδευσης, συνεισφέροντας παράλληλα και στην αναπτυσσόμενη υποδομή της ανοικτής εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, μέσα από τη συνεργασία μεταξύ του μουσείου και των φορέων που προσφέρουν ανοικτή εκπαίδευση είναι δυνατό συγκεκριμένα εκπαιδευτικά προγράμματα μουσείων να αποτελέσουν μέρος πιστοποιημένων μαθημάτων. Ένας άλλος χώρος στον οποίο προσανατολίζονται τα μουσεία είναι η άτυπη δια βίου εκπαίδευση, που περιλαμβάνει περιεχόμενα έξω από δομημένα και πιστοποιημένα εκπαιδευτικά προγράμματα. Η αναφερόμενη και ως αυτο-προσανατολιζόμενη μάθηση (self directed learning) είναι η κυρίαρχη εκπαιδευτική μέθοδος η οποία σχετίζεται με διαδικτυακές μουσειακές πηγές. Για τους σκοπούς της αυτό-προσανατολιζόμενης μάθησης το μουσείο παρέχει μια ποικιλία δομών (εικονικές εκθέσεις, μηχανισμούς αναζήτησης πληροφοριών για τις συλλογές του μουσείου μέσα σε on-line βάσεις δεδομένων, παιχνίδια, on-line εκπαιδευτικά εγχειρίδια, κ.ο.κ), τις οποίες μπορεί ο εκπαιδευόμενος να ακολουθήσει ή να προσαρμόσει στους δικούς του ρυθμούς μάθησης. 8

12 ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Το διαδίκτυο και ο παγκόσμιος ιστός παρέχουν πρόσβαση σε μια συλλογή πολλαπλών αλληλεπιδραστικών μέσων (interactive multimedia), γεγονός για το οποίο κάποιοι εκπαιδευτές νοιώθουν πως τους προσφέρει καινούριες δυνατότητες (Παπανικολάου, κ.α., 2002). Η ικανότητα του μέσου να συνδυάζει ήχο, βίντεο, κείμενο σε διαφορετικά περιβάλλοντα τους δίνει την ευκαιρία και τη δυνατότητα να απευθυνθούν σε πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους με ξεχωριστές προσωπικότητες και ανάγκες. Κάποιοι άλλοι βλέπουν απλά το νέο μέσο ως μια ευκαιρία μετάβασης από το παραδοσιακό μοντέλο παθητικής μάθησης σ ένα σύγχρονο μοντέλο όπου η μάθηση είναι δυναμική (Μυρογιάννη, 2002). Οι διαδικτυακές εκπαιδευτικές εμπειρίες στοχεύουν στην ανάπτυξη των ικανοτήτων, στην απόκτηση νέων γνώσεων, στη συναισθηματική, κοινωνική και προσωπική ανάπτυξη του εκπαιδευόμενου (Schaller, 2002). Στο μουσείο η εκπαιδευτική διαδικασία εστιάζει στις συλλογές, στις τοποθεσίες, στα κτίρια κι όλα αυτά συνιστούν τη μουσειακή εμπειρία. Η μουσειακή εκπαίδευση στο διαδίκτυο χρησιμοποιεί άμεσα αυτές τις πηγές και προσφέρει στους εκπαιδευόμενους σχετικές πληροφορίες. Η παροχή πληροφοριών δεν αποτελεί από μόνη της μια μαθησιακή εμπειρία- αν και η πρόσβαση στην πληροφορία είναι βέβαια μέρος της μάθησης. Η ενεργητική εκμετάλλευση, η αφομοίωση και η χρησιμοποίηση των πληροφοριών οδηγούν στη μάθηση και ο ρόλος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του μουσείου είναι να παρέχουν το πλαίσιο γι αυτή τη διαδικασία, διευκολύνοντας τους εκπαιδευόμενους (Hooper-Greenhill, 1999a.). Μια «εικονική» διαδικτυακή εμπειρία σημαίνει ότι δεν παρέχει άμεση επαφή με τα αληθινά αντικείμενα. Παρά το γεγονός ότι μπορεί να χάνονται κάποια στοιχεία της «πραγματικής» εμπειρίας, περιλαμβάνει κατηγορίες εμπειριών που μπορούν να βελτιώσουν την εκπαιδευτική διαδικασία και ίσως να μην μπορούσαν να βιωθούν διαφορετικά. Για παράδειγμα, η εικονική εμπειρία μπορεί να παρέχει αλληλεπίδραση με αντικείμενα που πιθανόν δεν είναι διαθέσιμα στην πραγματικότητα λόγω συντήρησης, τοποθεσίας, μεγέθους, ή/και άλλων παραγόντων. Ενδιαφέρουσες είναι οι παρατηρήσεις των Falk and Dierking(2000) σχετικά με την εμπειρία της διαδικτυακής επίσκεψης. Βρίσκουν παράλληλα ανάμεσα στην επίσκεψη στο πραγματικό μουσείο και στην επίσκεψη μιας ιστοσελίδας μουσείου και υποστηρίζουνβασισμένοι στις έρευνες που έχουν γίνει ότι η εμπειρία μιας διαδικτυακής επίσκεψης είναι το ίδιο σύνθετη με την εμπειρία μιας πραγματικής επίσκεψης σ ένα μουσείο, επειδή και οι δύο βασίζονται στην ελεύθερη επιλογή για μάθηση. 3.1 ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Τα διαδικτυακά εκπαιδευτικά προγράμματα των μουσείων δημιουργούνται με στόχο να αναπτυχθούν σχέσεις συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ του μουσείου που παρέχει αυτά τα προγράμματα και των χρηστών του διαδικτύου. Τα προγράμματα αυτά σχετίζονται άμεσα με το είδος του μουσείου και τις συλλογές του, πραγματοποιούνται μέσα από τον ψηφιακό χώρο του διαδικτύου και στοχεύουν στη μάθηση και διασκέδαση του χρήστη. Σύμφωνα με ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας (Schaller κ.α., 2002) μπορούμε να διακρίνουμε έξι μοντέλα εκπαιδευτικών προγραμμάτων που κυριαρχούν στο διαδίκτυο. 9

13 Αυτά είναι: 1. Δημιουργικό Παιχνίδι: Ζητείται από τον χρήστη/ εκπαιδευόμενο να σχεδιάσει μια εικόνα, να γράψει μια ιστορία, και γενικά να δημιουργήσει κάτι καινούριο και πρωτότυπο χρησιμοποιώντας όσα έχει μάθει κατά τη δραστηριότητά του στο διαδίκτυο. 2. Περιήγηση: Ένας «ειδικός» αναλαμβάνει να μυήσει το χρήστη σ ένα θέμα που γνωρίζει καλά. Ο «οδηγός» αυτός κατευθύνει τον εκπαιδευόμενο σε δρόμους που ο ίδιος έχει επιλέξει για ένα συγκεκριμένο θέμα, έχοντας κάποιο στόχο, που συνήθως είναι η μετάδοση συγκεκριμένων γνώσεων. 3. Παραπομπές: Η εξερεύνηση ενός θέματος, που ενδιαφέρει τον εκπαιδευόμενο, γίνεται μέσω λέξεων και εικόνων που προσφέρουν συγκεκριμένες πληροφορίες. Ο εκπαιδευόμενος επιλέγει τους συνδέσμους εκείνους που τον ενδιαφέρουν, ώστε να βρει αυτό που θέλει να μάθει. Π.χ. στην ενότητα «Εξερεύνησε και μάθε» της ιστοσελίδας του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να διερευνήσει μέσα από ενεργούς συνδέσμους (links) διάφορα θέματα, από το έργο συγκεκριμένων καλλιτεχνών μέχρι το πανόραμα της Ιστορίας της Τέχνης ( 4. Πάζλ: Ο εκπαιδευόμενος πρέπει να σκεφτεί, να συσχετίσει τα στοιχεία, ώστε να λύσει το πάζλ ή το μυστήριο και να βρει τη σωστή απάντηση. 5. Παίξιμο ρόλων: Ο εκπαιδευόμενος διαλέγει τη δική του μοναδική περιπέτεια. Υποδύεται έναν χαρακτήρα, παίζει ένα ρόλο, παίρνει αποφάσεις και βλέπει άμεσα τις συνέπειες. Έχει ενεργητικό ρόλο μέσα στην ιστορία καθώς επιλέγει το δικό του δρόμο, τη δική του πορεία. 6. Προσομοίωση: Ο εκπαιδευόμενος χρησιμοποιεί ένα μοντέλο του πραγματικού κόσμου και βλέπει τι συμβαίνει, όταν αλλάζει τα δεδομένα. Οι επιλογές του είναι αυτές που καθορίζουν τα αποτελέσματα. 3.2 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ Τα παραπάνω μοντέλα που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο διαδίκτυο δεν μπορούν από μόνα τους να εξασφαλίσουν τη μάθηση. Άλλωστε η μάθηση είναι μια διαδικασία που το ίδιο το μουσείο δεν μπορεί να ελέγξει, αλλά εξαρτάται κυρίως από τον ίδιο τον εκπαιδευόμενο, τον τρόπο που μαθαίνει, το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτιστικό του περιβάλλον και τα δικά του προσωπικά χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα (Schaller κ.α., 2002), που χρησιμοποίησε τους έξι τύπους εκπαιδευτικών προγραμμάτων, που αναφέραμε, και απευθύνθηκε τόσο σ ενήλικες όσο και σε παιδιά, προέκυψαν ενδιαφέροντα αποτελέσματα σχετικά με το πώς μαθαίνουν οι ενήλικες και τα παιδιά στο διαδίκτυο. Έτσι, λοιπόν, οι ενήλικες φαίνεται πως δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στην περιήγηση, στις παραπομπές και στην προσομοίωση ενδιαφέρονται για την άμεση γνώση ξέρουν τι θέλουν να μάθουν και το αναζητούν. Αντίθετα, τα παιδιά φαίνεται από την έρευνα πως προτιμούν το δημιουργικό παιχνίδι και το παίξιμο ρόλων και οι ιστοσελίδες που επιλέγουν στοχεύουν να τους κεντρίσουν το ενδιαφέρον, να τους προκαλέσουν την περιέργεια και να αποβάλλουν τον δισταγμό τους. Τα παιδιά θέλουν ελευθερία στο διαδίκτυο, ώστε να κάνουν τις δικές τους προσωπικές επιλογές και θέλουν να μπορούν να αλληλεπιδρούν με τον υπολογιστή. Χρειάζονται κίνητρα και παρακίνηση για ν ασχοληθούν με κάποιο πρόγραμμα και φαίνεται πως αντιδρούν θετικά σ ένα μαθησιακό περιβάλλον που σχεδιάζεται με βάση ένα στόχο. 10

14 Ο Roger Schank (Schank, 1992) περιγράφει το περιβάλλον που δομείται μ ένα συγκεκριμένο στόχο ως «σενάριο με ξεκάθαρο στόχο», (Goal-Based Scenario), που μπορεί να εφαρμοστεί τόσο σε φυσικά όσο και σε εικονικά /ψηφιακά περιβάλλοντα. Οι στόχοι σ αυτά τα σενάρια δεν είναι απλά εξωτερικά κίνητρα, όπως ένας καλός βαθμός, ένα βραβείο ή ένας έπαινος, αλλά προκύπτουν περισσότερο από την ίδια την δραστηριότητα που καλούνται οι εκπαιδευόμενοι να φέρουν σε πέρας, π.χ. να λύσουν ένα πρόβλημα, να φθάσουν κάπου, να δημιουργήσουν ένα πρωτότυπο έργο τέχνης, και μ αυτό τον τρόπο προωθούνται οι εκπαιδευτικοί στόχοι όλου του προγράμματος. Από τους έξι τύπους δραστηριοτήτων μάθησης που προορίζονται για το διαδίκτυο, οι τέσσερις (πάζλ, παίξιμο ρόλων, δημιουργικό παιχνίδι και προσομοίωση) μπορούν να σχεδιαστούν ως ένα σενάριο με ξεκάθαρο στόχο, που προσφέρει στο χρήστη καθοδήγηση, κάποιο όφελος και τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με το πρόγραμμα. Αντίθετα, οι περιηγήσεις και οι παραπομπές δεν μπορούν να σχεδιαστούν μ αυτό τον τρόπο γιατί δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστικά κάποιος δείκτης που θα παρακινήσει τους χρήστες να ολοκληρώσουν τη δραστηριότητα. Μ άλλα λόγια οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να ενδιαφέρονται οι ίδιοι για τη συγκεκριμένη δράση πρόγραμμα και κατά προτίμηση να έχουν κάποιες προηγούμενες γνώσεις για το θέμα. 3.3 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΥΧΡΗΣΤΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Ανεξάρτητα από το μοντέλο που θα χρησιμοποιηθεί, σημαντικός παράγοντας της αποτελεσματικότητας ενός εκπαιδευτικού προγράμματος αποτελεί η εξασφάλιση της ευχρηστίας του μέσω μιας διαδικασίας αξιολόγησης σε όλα τα στάδια της δημιουργίας του. Ο όρος ευχρηστία αναλύεται στις εξής παραμέτρους:(α) ευκολία μάθησης, (β) υψηλή απόδοση εκτέλεσης έργου, (γ) χαμηλή συχνότητα σφαλμάτων χρήστη, (δ) ευκολία συγκράτησης της γνώσης της χρήσης του και (ε) υποκειμενική ικανοποίηση του χρήστη. Οι τεχνικές που επιτρέπουν τη μέτρηση της ευχρηστίας διακρίνονται σε αναλυτικές και εμπειρικές. Οι αναλυτικές τεχνικές αξιολόγησης στηρίζονται σε θεωρητικά μοντέλα που προσομοιώνουν τη συμπεριφορά του χρήστη και για το λόγο αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο εργαστήριο, τόσο στην προκαταρκτική όσο και στην διαμορφωτική φάση του προγράμματος, χωρίς την απαραίτητη συμμετοχή χρηστών. Οι εμπειρικές τεχνικές στηρίζονται στην κατασκευή και αξιολόγηση της συμπεριφοράς ή των χαρακτηριστικών ενός πρωτοτύπου ή ενός ολοκληρωμένου συστήματος. Η αξιολόγηση αυτή μπορεί να γίνει είτε στο εργαστήριο είτε στο χώρο λειτουργίας του συστήματος (στη συγκεκριμένη περίπτωση στο διαδίκτυο) και στη διαδικασία μπορεί να συμμετάσχουν αντιπροσωπευτικοί χρήστες και ειδικοί ευχρηστίας. Ένας δεύτερος τρόπος χρήσης του διαδικτύου κατά την αξιολόγηση είναι η παρακολούθηση των δραστηριοτήτων των χρηστών μέσω των αρχείων (log files) που διατηρούνται στο υπολογιστικό σύστημα του μουσείου (Clarke, 2001). 4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Πέρα από τα δομημένα εκπαιδευτικά μοντέλα που αναφέρθηκαν στις προηγούμενες ενότητες, οι δικτυακοί τόποι των μουσείων παρέχουν στα μουσεία αρκετές δυνατότητες ανάπτυξης εκπαιδευτικών σχέσεων με την κοινωνία, τις σχολικές κοινότητες και τα μεμονωμένα άτομα. Πράγματι, η ανάπτυξη επικοινωνίας και συνεργασίας, η παροχή εκπαιδευτικού έργου και η ευαισθητοποίηση του κοινού απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά και σε θέματα σύγχρονου προβληματισμού, αποτελούν τους πρωταρχικούς στόχους της δικτυακής παρουσίασης ενός μουσείου. 11

15 Εκπαιδευτικό υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί πριν και μετά την επίσκεψη στο μουσείο, που μπορεί να υποστηρίξει τη διδασκαλία διαφόρων μαθημάτων στα σχολεία ή να αποτελέσει αυτοτελή μαθήματα που θα ακολουθήσουν κάποιοι μόνοι τους ή καθοδηγούμενοι από τους δασκάλους ή τους γονείς. Εικονικές εκθέσεις που παρουσιάζουν εκθέσεις αντικειμένων στον εικονικό χώρο με ελκυστικό, πρωτοποριακό και κοινωνικά ευαίσθητο τρόπο. Επίσης, μπορούμε να περιδιαβούμε παλιότερες εκθέσεις που οργάνωσαν τα μουσεία στο φυσικό τους χώρο. Βάσεις δεδομένων των συλλογών με ερμηνευτικές πληροφορίες, εικόνες και μια έξυπνη δομή που δίνουν τη δυνατότητα στο χρήστη να επιλέγει, να κατηγοριοποιεί και να οργανώνει σχετικό υλικό από την συλλογή. Μια ακόμη δράση που μπορεί να αναπτύξει το μουσείο είναι η online παρουσίαση των εργασιών που δημιουργούν οι μεμονωμένοι χρήστες, παιδιά και ενήλικες ( ή οι σχολικές τάξεις όπου ζητείται από τους μαθητές να σχεδιάσουν μια ιστοσελίδα μετά την επίσκεψή τους στο μουσείο προωθώντας έτσι την έννοια της συνεργασίας, της συλλογικότητας και της επικοινωνίας μέσω του διαδικτύου. Σε κάθε περίπτωση, ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη εκπαιδευτικών πηγών για το διαδίκτυο πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά των εκπαιδευόμενων χρηστών του προγράμματος. Ιδιαίτερα, για το διαδικτυακό εκπαιδευτικό υλικό που παρέχουν τα μουσεία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ηλικία, η εξειδίκευση, ο διαθέσιμος χρόνος, η κοινωνική κατάσταση καθώς και να καθορίζονται ξεκάθαρα οι επιδιωκόμενοι εκπαιδευτικοί στόχοι (π.χ., παροχή ερευνητικών πηγών, μεταφορά συγκεκριμένων γνώσεων με τη μορφή μαθημάτων (tutorials), ή εκπαιδευτικά παιχνίδια που συνδυάζουν τη μάθηση με τη διασκέδαση μέσα από ένα ευέλικτο και ελκυστικό σχήμα, κ.ο.κ.). Το τελικό εκπαιδευτικό προϊόν θα πρέπει να είναι προσανατολισμένο στις ανάγκες των χρηστών στους οποίους απευθύνεται. Και για να γίνει αυτό είναι απαραίτητη η έρευνα κοινού και η αξιολόγηση των δικτυακών τόπων των μουσείων και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που προσφέρουν (Cunliffe κ.α., 2001). Η σημασία της έρευνας κοινού στα φυσικά μουσεία είναι πλέον διαδεδομένη στην κοινότητα των μουσείων και υπάρχουν ήδη αρκετές σχετικές μελέτες, όμως οι εικονικοί επισκέπτες δε μπορούν σε καμιά περίπτωση να ταυτιστούν με τους φυσικούς επισκέπτες. Χρειάζεται λοιπόν να διερευνηθεί το προφίλ των εικονικών επισκεπτών με κατάλληλα διαμορφωμένες έρευνες, αν θέλουμε να έχουμε εύχρηστες δικτυακές εφαρμογές. Επιπλέον, για να εξασφαλίζεται εξίσου «φιλική» πρόσβαση σε όλες τις κοινωνικές ομάδες (άτομα με ειδικές ανάγκες, παιδιά, ηλικιωμένοι), χρειάζεται να λαμβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασμό διαδικτυακών και εκπαιδευτικών εφαρμογών οι «εναλλακτικές λύσεις. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΣ Οι πολιτιστικοί χώροι διεθνώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν το διαδίκτυο για τους παρακάτω λόγους: 12

16 Άμεση ενημέρωση: γνωστοποίηση των δραστηριοτήτων του σε παγκόσμια κλίμακα και προσέλκυση επισκεπτών. Αμφίδρομη επικοινωνία: άμεση και ανέξοδη επικοινωνία όσων εμπλέκονται με το μουσείο (μέσα κι έξω από αυτό) και δημιουργία ομάδων επισκεπτών με σημείο αναφοράς το μουσείο και τις δραστηριότητές του. Δημιουργία νέων υπηρεσιών: εικονικές ξεναγήσεις σε εκθέσεις και πρόσβαση σε υλικό που δεν εκτίθεται, διατήρηση αρχείου παλιότερων εκθέσεων, παροχή πρόσβασης στις συλλογές από μακριά για ερευνητικούς σκοπούς, βάσεις δεδομένων με πληροφορίες για τις συλλογές. Ανάλυση των χαρακτηριστικών των επισκεπτών: συλλογή στοιχείων για τους επισκέπτες και καλύτερη ανταπόκριση στις απαιτήσεις και επιθυμίες των επισκεπτών. Δημιουργία μιας ουσιαστικής και μόνιμης σχέσης με τους επισκέπτες: εμπλοκή των επισκεπτών με δραστηριότητες του μουσείου, δυνατότητα δημιουργίας από τους επισκέπτες προσωπικού αρχείου με το ψηφιακό μουσειακό υλικό, με σημειώσεις και προσωπικές εντυπώσεις, που μπορούν να τις δημοσιεύουν στην ιστοσελίδα του μουσείου. Οι τεχνικές αξιολόγησης ευχρηστίας χωρίζονται σε δύο γενικές κατηγορίες (α) τις αναλυτικές και (β) τις εμπειρικές (Αβούρης, 2000). Οι αναλυτικές τεχνικές στηρίζονται σε θεωρητικά μοντέλα, τα οποία προσομοιώνουν τη συμπεριφορά του χρήστη ή σε πρότυπα και κανόνες, που είναι ήδη γνωστά και αφορούν τον καλό σχεδιασμό διεπιφανειών. Ενδεικτικό παράδειγμα αναλυτικής αξιολόγησης είναι η ευρετική αξιολόγηση (heuristic evaluation), η οποία στηρίζεται σε ευρετικούς κανόνες που αποτελούν συμπύκνωση των αρχών σχεδιασμού διεπιφανειών διαδικτύου και αφορούν: την ταχύτητα φόρτωσης ιστοσελίδας την υποστήριξη πλοήγησης και αναζήτησης πληροφοριών το μέγεθος των ιστοσελίδων τον αυθύπαρκτο χαρακτήρα κάθε ιστοσελίδας την ομοιομορφία και τήρηση συμβάσεων, κ.ο.κ. Οι αναλυτικές τεχνικές στοχεύουν στην «επιθεώρηση» των χαρακτηριστικών της διεπιφάνειας χρήστη με βάση αντικειμενικά και μετρήσιμα κριτήρια και συνήθως πραγματοποιούνται από μικρό αριθμό (4-5) ειδικών αξιολογητών (μηχανικούς ευχρηστίας usability engineers) (Schweibenz κ.α.,2001). 13

17 Αντίθετα, οι εμπειρικές τεχνικές αξιολόγησης απαιτούν την ενεργό συμμετοχή των χρηστών του συστήματος (συνήθως μεγάλου αριθμού) και στοχεύουν στην καταγραφή των αντιδράσεων και απόψεων του χρήστη. Μπορούν να πραγματοποιηθούν είτε εντός ειδικά διαμορφωμένων εργαστηρίων, όπου καταγράφεται και στη συνέχεια αναλύεται η συμπεριφορά των χρηστών (οι λεγόμενες πειραματικές τεχνικές), είτε μέσω της καταγραφής των απόψεων του χρήστη μέσω δομημένων συνεντεύξεων, ερωτηματολογίων ή μέσω παρατήρησης των χρηστών στο χώρο που επιτελούν το έργο τους (οι λεγόμενες διερευνητικές τεχνικές). Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΟΡΜΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Ο πολιτισμός οφείλει να αποτελεί κορμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας: Με τον εμπλουτισμό και την αναβάθμιση των μαθημάτων τέχνης και καλλιτεχνικής παιδείας ώστε να καταστούν από περιθωριακό συμπλήρωμα σε ουσιαστικό εκπαιδευτικό εργαλείο για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του νέου ανθρώπου και την ψυχική και πνευματική του ισορροπία. Με την ενίσχυση της επαφής των μαθητών με τα έργα τέχνης και τη δημιουργία σε όλες τις τάξεις της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Με την επαναλειτουργία του προγράμματος «Μελίνα Εκπαίδευση και Πολιτισμός» και τη διεύρυνση των δράσεών του για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Με την ανάδειξη των Μουσείων σε τόπους παιδείας και ψυχαγωγίας, με αξιοποίηση της τεχνολογίας και των μεθόδων της διαδραστικότητας Με την ψηφιοποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων Πολιτισμού και τη δημιουργία ηλεκτρονικών εκπαιδευτικών βιβλιοθηκών, προσβάσιμων και στην Αγγλική γλώσσα Με την ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα του τοπικού πολιτισμού τόσο στο πεδίο της παράδοσης όσο και της σύγχρονης δημιουργίας. Με ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για την τοπική ιστορία και τον τοπικό πολιτισμό καθώς και προγράμματα διάσωσης και διάδοσης της άϋλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Με ειδικά προγράμματα γνωριμίας και όσμωσης των μεταναστών με τον πολιτισμό της χώρας που επέλεξαν να ζουν Ένα σύνηθες χαρακτηριστικό της σημερινής βιομηχανικής κοινωνίας είναι η απομάκρυνση των ατόμων από την ιστορία, τον πολιτισμό, τα ήθη και τις αξίες της αρχαιότητας. Στην εποχή μας ο άνθρωπος τόσο με ατομική ευθύνη, όσο και με ευθύνη της Πολιτείας έχει αποποιηθεί την εθνική του κληρονομιά και ιδιαίτερα οι νέοι αντιμετωπίζουν με ασυνείδητη και αδιάφορη στάση τα θέματα του πολιτισμού. Κύριος παράγοντας ο οποίος ευνοεί τη λανθασμένη αυτή νοοτροπία είναι ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας της εποχής μας. Το πρόβλημα ξεκινά από την παροχή μονόπλευρης εκπαίδευσης, η οποία προωθεί στην κοινωνία νέους τεχνοκράτες απογυμνωμένους από ανθρωπιστικά ιδεώδη και συνεχίζεται με ένα σύστημα αξιών ολόκληρης της κοινωνίας. Το άτομο ενδιαφέρεται κυρίως για την απόκτηση υλικών αγαθών και ζώντας σε ένα κλίμα υπερκαταναλωτισμού, παγκοσμιοποίησης και μαζοποίησης αδιαφορεί για την καλλιέργεια πολιτιστικής συνείδησης. 14

18 Αυτή η κρίση των αξιών είναι άμεσα συνυφασμένη με την προβολή του χρησιμοθηρικού χαρακτήρα της εποχής. Μέσα σε μια κοινωνία όπου όλα υπολογίζονται με βάση τα οικονομικά συμφέροντα και το χρήμα έχει θεοποιηθεί, η αξία των πολιτιστικών μνημείων έχει εμπορευματοποιηθεί. Η πολιτιστική κληρονομιά αντιμετωπίζεται ωφελιμιστικά ως πόρος χρήματος και σε συνδυασμό με την απουσία ιστορικής συνείδησης εμποδίζει τους πολίτες και περισσότερο τους νέους να συνειδητοποιήσουν την αξία της. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα όλοι να αγνοούν ότι τα μνημεία όχι μόνο διαιωνίζουν την εθνική παράδοση, αλλά, παράλληλα, συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση της εθνικής ταυτότητας. Με τη μελέτη τους το άτομο έρχεται σε επαφή με την ιστορία του τόπου του. Συνειδητοποιεί την πορεία και τη θέση της χώρας του στην ιστορία, αναπτύσσοντας κριτική σκέψη στην πολιτική ζωή και στο ιστορικό γίγνεσθαι. Έτσι, μπορεί να υπερασπίζεται την κληρονομιά της χώρας του και να αποφεύγει την οποιαδήποτε απόπειρα εκμετάλλευσή της από άλλα κράτη, επιδιώκοντας το γόνιμο διάλογο, χωρίς, ταυτόχρονα, να ξεχνά το παρελθόν. Παράλληλα, οι νέοι αδυνατούν να πιστέψουν ότι τα πολιτιστικά μνημεία διδάσκουν τις αρχές του μέτρου και της καλαισθησίας. Επηρεασμένοι από την έκπτωση αξιών της εποχής δεν έρχονται σε επαφή με την παράδοση,τον πολιτισμό και την τέχνη. Επομένως, όχι μόνο δεν αναπτύσσονται πνευματικά, αλλά αυτή η έλλειψη πολιτιστικής συνείδησης και αξιών συνοδεύει και διαμορφώνει τη συμπεριφορά τους σε όλα τα στάδια της ζωής προκαλώντας προβλήματα. Γι' αυτό ακριβώς το λόγο κρίνεται αναγκαία η λήψη μέτρων και η αφύπνιση όλων των νέων, ώστε να ενδυναμωθεί η σχέση τους με τα πολιτιστικά τους μνημεία. Σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή είναι η ανθρωπιστική και πολύπλευρη παιδεία. Η εκπαίδευση οφείλει να αποδεσμευτεί από τον τεχνοκρατικό χαρακτήρα της εποχής και να υιοθετήσει μια διαφορετική νοοτροπία και στάση. Πρέπει να καλλιεργεί στους νέους κοινωνικές και ηθικές αρετές, όπως ο σεβασμός, και να τους εφοδιάζει με ένα υγιές σύστημα αξιών διαπλάθοντας το χαρακτήρα τους και προβληματίζοντάς τους γόνιμα και κριτικά. Έτσι, με μια καινούργια αντίληψη και ένα στέρεο υπόβαθρο καλλιέργειας ο νέος σταδιακά θα αποκτήσει και βιωματική σχέση με τα πολιτιστικά μνημεία. Για να καταστεί αυτό πραγματικό σε πρακτικό επίπεδο, το μάθημα πρέπει να αποδεσμευτεί από την παραδοσιακή δομή του και την αποστήθιση. Η Ιστορία πρέπει να διδάσκεται στηριζόμενη σε διαρκή, ελεύθερη συζήτηση ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και στο μαθητή, στον οποίο θα δίνεται η δυνατότητα να εκφράσει τις προσωπικές του απόψεις. Σημαντική θα ήταν, επιπλέον, η αφιέρωση ωρών στη διδασκαλία της Ιστορίας της Τέχνης. Μέσα απ' αυτό το μάθημα ο νέος θα γνωρίζει τόσο την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας του όσο και τον πολιτισμό άλλων χωρών. Έτσι, θα εκτιμά σταδιακά και θα σέβεται και την Ιστορία του και των άλλων πολιτισμών και θα απαγκιστρώνεται από το φανατισμό ή τον εθνικισμό. Παράλληλα, μέσα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα πρέπει να προστεθούν και δραστηριότητες οι οποίες δεν εντάσσονται στα πλαίσια του μαθήματος: Οι επισκέψεις σε μουσεία ή οι εκδρομές σε ιστορικούς χώρους θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη πολιτιστικής συνείδησης. Επιπλέον, η συμμετοχή σχολείων σε εκπαιδευτικά προγράμματα ανταλλαγής μαθητών έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς διευρύνει τους πνευματικούς τους ορίζοντες. 15

19 Καθίσταται, λοιπόν, φανερό ότι, παρά τα προβλήματα της εποχής, οι νέοι μπορούν να έρθουν σε επαφή με τα πολιτιστικά μνημεία και να αντιταχθούν στην κρίση της κοινωνίας. Με μια δια βίου παιδεία, η οποία θα ξεκινά από το σχολείο και θα συνεχίζεται σε όλη τη ζωή όλοι θα μπορούν να αναπτυχθούν πνευματικά και να αποκτήσουν πολιτισμική συνείδηση. Η ταχύτατη διείσδυση της Πληροφορικής σε όλους τους τομείς και η επιτυχία των νέων τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών τα τελευταία είκοσι χρόνια βασίζεται, κατά κύριο λόγο, πάνω σε τρία σημεία τα οποία ορίζουν ταυτόχρονα και τον καινοτόμο χαρακτήρα τους: προσομοίωση (simulation), αλληλεπιδραστικότητα (interactivity), πραγματικός χρόνος (real time). Η πραγματικότητα αναπαράγεται από τον υπολογιστή, τρισδιάστατα, με εκπληκτικό και άγνωστο μέχρι τώρα ρεαλισμό. Σε αντίθεση με τα πρώτα υπολογιστικά συστήματα, όλες οι σύγχρονες εφαρμογές του υπολογιστή εμπλέκουν τον άνθρωπο στην αυτοματοποιημένη διαδικασία. Ολοένα και περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες (εργασία, καθημερινή ζωή, κατάρτιση, έρευνα) χρησιμοποιούν συστήματα επικοινωνίας ανθρώπου - μηχανής. Η μετάδοση δεδομένων σε μεγάλες αποστάσεις με πολύ υψηλές ταχύτητες, αλλάζει τις παραδοσιακές δομές επικοινωνίας και εργασίας. Στα πλαίσια αυτά, δημιουργείται μια σειρά από σημαντικά ερωτήματα όπως: ποιες αλλαγές λαμβάνουν χώρα με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών; ποιοι τομείς είναι αυτοί που επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα από τις τεχνολογικές εξελίξεις; ποια τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα της ένταξης και διείσδυσης των τεχνολογιών στις ανθρώπινες δραστηριότητες; είναι έτοιμες οι διάφορες κοινωνίες να δεχθούν τις ραγδαίες αυτές αλλαγές; με ποιους τρόπους θα ενταχθούν οι τεχνολογίες στην κοινωνική οργάνωση ώστε να μην οξυνθούν τα κοινωνικά προβλήματα και να μη δημιουργηθούν νέα; Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα δεν μπορούν να προκύψουν εύκολα και άμεσα όπως γίνεται αντιληπτό, λόγω του πολυδιάστατου και πολυμορφικού χαρακτήρα τους. Στην εισήγηση αυτή, θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε και να αναφέρουμε τις μεταβολές που επέρχονται με την εισαγωγή και χρήση των νέων τεχνολογιών και μέσων επικοινωνίας στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ένταξη των Νέων Τεχνολογιών και μέσων επικοινωνίας στην εκπαιδευτική διαδικασία Αρχικά, αναφορικά με τις προεκτάσεις της επικοινωνίας στην εκπαιδευτική διαδικασία, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η διδασκαλία που στηρίζεται σε αμφίδρομη επικοινωνία έχει τα εξής θεμελιώδη γνωρίσματα: η δράση του εκπαιδευτικού είναι ορθολογική και συστηματική, η κωδικοποίηση προσαρμόζεται στο επίπεδο των εκπαιδευόμενων, η λήψη και αποκωδικοποίηση του μηνύματος επιτυγχάνεται με ενεργητική συμμετοχή του εκπαιδευόμενου. Η διδασκαλία αρχίζει με συνειδητή απόφαση που αφορά σκοπούς και περιεχόμενο, μετασχηματισμό του περιεχομένου σε μορφή κατανοητή εκ μέρους των εκπαιδευόμενων, παρουσίασή του στην αίθουσα διδασκαλίας και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που οδηγεί σε αυτεπίγνωση και επανάδραση. Άρα,η διδασκαλία πρέπει να στηρίζεται σ'' ένα εκλογικευμένο σχέδιο δράσης. Ένα τέτοιο σχέδιο έχει ως προϋπόθεση βαθιά γνωσιολογική υποδομή η οποία επιτρέπει και στηρίζει τον προβληματισμό που αναπτύσσει ο εκπαιδευτικός. 16

20 Ο προβληματισμός αυτός σχετίζεται τόσο με τους σκοπούς και τις επιδιώξεις της εκπαίδευσης όσο και με την πορεία πραγμάτωσής τους. Το κρίσιμο σημείο της γνωσιολογικής βάσης είναι η τομή περιεχομένου και παιδαγωγικής προσέγγισης δηλαδή, η ικανότητα του εκπαιδευτικού να μετασχηματίζει το περιεχόμενο της διδασκαλίας που αυτός κατέχει σε μορφές οι οποίες από παιδαγωγική άποψη, είναι δυναμικές. Η επικοινωνία, η συνεργασία, η διαδραστικότητα και η όλη δόμηση και οργάνωση της γνώσης δεν έχουν το ίδιο νόημα για όλους. Η διδασκαλία λαμβάνει το χαρακτηρισμό της σκόπιμης ενέργειας από τρεις επιμέρους ενέργειες. Πρώτο, αυτή αρχίζει με πρόθεση πραγμάτωσης συγκεκριμένων στόχων. Στο τέλος της διδασκαλίας αναμένεται ότι ο εκπαιδευόμενος θα μπορεί να επιδεικνύει συμπεριφορά (δηλαδή να λέγει ή να δρα) την οποία δεν είναι σε θέση να επιδείξει κατά την έναρξη της διδασκαλίας. Η συμπεριφορά αυτή σχετίζεται με γνωστικές λειτουργίες και συναισθηματικές καταστάσεις ή αφορά δεξιότητες. Δεύτερο, επιδιώκεται κατά συστηματικό τρόπο η πραγμάτωση των στόχων με μεθοδευμένη κωδικοποίηση και αποτελεσματική μετάδοση. Αποφασίζονται δραστηριότητες και επιλέγονται μέσα τα οποία αναμένεται να διευκολύνουν την πραγμάτωση των στόχων. Η αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων αυτών και των μέσων διακριβώνεται συνεχώς κατά την διάρκεια της πορείας και γίνονται οι απαραίτητες διορθωτικές παρεμβάσεις. Περαιτέρω, η επεξήγηση - παρουσίαση νέων γνώσεων και πληροφοριών γίνεται με εμπεριστατωμένες παρεμβάσεις οι οποίες συνδυάζουν λεκτική και εκφραστική συμπεριφορά, ακριβώς για να είναι αποτελεσματικές. Τρίτο, η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων είναι τόσο συνεχής όσο και τελική και προγραμματισμένη εκ των προτέρων. Στόχος της αξιολόγησης είναι η διακρίβωση του βαθμού στον οποίο πραγματώθηκαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα της διδασκαλίας. Υπό το πλαίσιο αυτής της αξιολόγησης θα κριθεί η αναγκαιότητα επανάδρασης και θα μεθοδευτεί η νέα παρέμβαση. Έχοντας κατά νου το αναμενόμενο αποτέλεσμα της διδασκαλίας προχωρούμε στον περαιτέρω προγραμματισμό της. Ο προγραμματισμός ταυτίζεται με την κωδικοποίηση. Στη φάση αυτή της διαδικασίας αποφασίζονται οι βασικές ιδέες του περιεχομένου και η σειρά με την οποία αυτές θα αναλυθούν, ορίζονται οι δραστηριότητες στις οποίες θα εμπλακεί ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές, επινοούνται τα παραδείγματα που θα χρησιμοποιηθούν, επιλέγονται τα κατάλληλα διδακτικά μέσα και μελετάται η λεκτική συμπεριφορά που θα ισχύσει κατά τη φάση της μετάδοσης. Η κωδικοποίηση ως σύνολο αποφάσεων αφορά ουσιαστικά "μετασχηματισμό" που επιχειρεί ο εκπαιδευτικός. Ο μετασχηματισμός αυτός έχει την έννοια της αναζήτησης εκείνων των δραστηριοτήτων, παραδειγμάτων, διδακτικών μέσων και λεκτικής συμπεριφοράς τα οποία θα βοηθήσουν τους μαθητές να διεισδύσουν στο περιεχόμενο της διδασκαλίας και να το κατανοήσουν. Με άλλα λόγια, ο μετασχηματισμός καλύπτει τις μορφές επεξήγησης των βασικών ιδεών και τις δραστηριότητες που πρέπει να αναπτυχθούν για πραγμάτωση των διδακτικών στόχων. Γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι η κωδικοποίηση ως δραστηριότητα προγραμματισμού της διδασκαλίας έχει ιδιαίτερη σημασία αφού η σχέση της με την πραγμάτωση των διδακτικών στόχων είναι άμεση. Η κωδικοποίηση είναι αποτελεσματική όταν λαμβάνεται υπόψη ο πληθυσμός προς τον οποίο αυτή απευθύνεται και συγκεκριμένα οι προϋπάρχουσες γνώσεις επί του θέματος και οι δυνατότητες επέκτασης των γνώσεων αυτών με βάση το εξελικτικό στάδιο του μαθητικού πληθυσμού. Πρέπει επίσης να λεχθεί ότι η αποτελεσματικότητα της κωδικοποίησης είναι συνάρτηση της παιδαγωγικής ενημερότητας του εκπαιδευτικού, της γνώσης του περιεχομένου και των τρόπων παρουσίασής του. 17