TEYXOΣ VIΙI. Πίνακας Περιεχομένων

Transcript

1 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ THΣ ΕΣΕΕ π À ª π π À ª ƒπ À Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. TEYXOΣ VIΙI Πίνακας Περιεχομένων 1.1 ΑΕΠ Βραχυχρόνιες εξελίξεις διεθνώς, σε Ευρωζώνη και Ελλάδα Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ): Εξελίξεις και σύνθεση Καθαρό Διαθέσιμο Εισόδημα Κατανάλωση σε Ελλάδα και Ευρωζώνη Πληθωρισμός σε Ευρωζώνη και Ελλάδα Ανεργία σε Ευρωζώνη και Ελλάδα Επιτόκια Αγοράς Χρήματος Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών Ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου Καταθέσεις στην Ελλάδα Κλάδος του εμπορίου στην Ελλάδα Επιχειρηματικό Κλίμα στο Λιανικό Εμπόριο στην Ελλάδα Επενδύσεις Οικοδομική δραστηριότητα στην Ελλάδα Δείκτης Οικονομικής Δυσπραγίας (ΔΟΔ) στην Ελλάδα Ειδικό Θέμα: Είσοδος της Λετονίας στο ευρώ: Επιτυχία ή αυτοχειρία; 17

2 Για τον παρόν Δελτίο, εργάστηκαν οι: Βάλια Αρανίτου, Διευθύντρια ΙΝΕΜΥ Χρίστος Κατηφόρης, οικονομολόγος Δήμητρα Γούναρη, Συντονίστρια Τμήματος Έρευνας και Τεκμηρίωσης ΙΝΕΜΥ Νίκος Γεωργοκώστας, στέλεχος ΙΝΕΜΥ Χαράλαμπος Αράχωβας, συνεργάτης ΙΝΕΜΥ

3 Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. VΙΙI 1.1 ΑΕΠ Βραχυχρόνιες εξελίξεις διεθνώς, σε Ευρωζώνη και Ελλάδα Παρά τη βελτίωση του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος κατά το δεύτερο ήμισυ του 2013, αρκετά εύθραυστη χαρακτηρίζεται ακόμη η κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας και ιδιαίτερα της Ευρωζώνης, η οποία εξήλθε από την ύφεση το δεύτερο τρίμηνο του 2013 (Πίνακας 1). Πίνακας 1 Πραγματικό ΑΕΠ - Μεταβολές (%) σε επιλεγμένες χώρες Χώρα/ Περίοδος Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q4 Ευρωζώνη-17 0,1-0,2-0,1-0,3-0,1-0,5-0,2 0,3 0,1 (1,4) (0,7) (-0,2) (-0,5) (-0,7) (-1,0) (-1,2) (-0,6) (-0,4) Ιρλανδία 0,3 0,3-0,5 0,5-0,8-0,2-0,6 0,4 - (1,8) (3,5) (1,5) (0,6) (-0,5) (-1,0) (-1,1) (-1,1) (-) Ελλάδα* (-4,0) (-7,9) (-6,7) (-6,4) (-6,7) (-5,7) (-5,5) (-3,7) (-3,0) Ισπανία -0,3-0,4-0,4-0,5-0,4-0,8-0,4-0,1 0,1 (0,0) (-0,6) (-1,2) (-1,6) (-1,7) (-2,1) (-2,0) (-1,6) (-1,1) Ιταλία -0,2-0,7-1,1-0,6-0,4-0,9-0,6-0,3-0,1 (0,5) (-0,6) (-1,8) (-2,6) (-2,8) (-3,0) (-2,5) (-2,2) (-1,9) Κύπρος -1,1-0,2-0,3-0,9-0,8-1,6-1,8-1,8 - (-0,5) (-0,9) (-1,6) (-2,5) (-2,1) (-3,6) (-5,0) (-5,8) (-) Πορτογαλία -0,5-1,7-0,1-1,0-0,8-1,9-0,4 1,1 - (-1,4) (-2,8) (-2,4) (-3,2) (-3,6) (-3,8) (-4,1) (-2,1) (-) ΗΠΑ 0,3 1,2 0,9 0,3 0,7 0,0 0,3 0,6 0,7 (1,5) (2,0) (3,3) (2,8) (3,1) (2,0) (1,3) (1,6) (1,6) Ιαπωνία 2,6 0,3 1,2-0,2-0,9 0,1 1,1 0,9 0,5 (-0,6) (0,0) (3,3) (3,9) (0,4) (0,2) (0,1) (1,2) (2,6) Πηγή: Eurostat Ποσοστιαίες μεταβολές πραγματικού ΑΕΠ (τιμές αγοράς εκατ. ) Εκτός παρενθέσεως συγκριτικά με το προηγούμενο τρίμηνο (q-o-q) και Εντός παρενθέσεως συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (y-o-y). Ta στοιχεία είναι εποχικά και ως προς τις εργάσιμες ημέρες διορθωμένα. *: Τα στοιχεία για την Ελλάδα δεν είναι εποχικά διορθωμένα. Για την αποφυγή παρερμηνειών δεν παρατίθενται τα στοιχεία για τις μεταβολές του πραγματικού ΑΕΠ συγκριτικά με το προηγούμενο τρίμηνο του έτους (q-o-q). Στις ΗΠΑ, ενδεικτικό της μικρής βελτίωσης της οικονομίας αποτελεί η απόφαση για μείωση του μηνιαίου ύψους του τρίτου προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης (QE). Η ιαπωνική οικονομία επιτυγχάνει ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης αλλά υπό τη μεγάλης κλίμακας νομισματική χαλάρωση της Τράπεζας της Ιαπωνίας. Στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες το ΑΕΠ επιβραδύνθηκε περαιτέρω στο 4,5% το 2013 από 4,9% το 2012, κυρίως λόγω της σταθεροποίησης ή και της υποχώρησης των διεθνών τιμών των βασικών εμπορευμάτων των οποίων είναι εξαγωγείς, της περιοριστικότερης νομισματικής πολιτικής και του χαμηλότερου, σε σχέση με το παρελθόν, ρυθμού πιστωτικής επέ- 3

4 13 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ δεκέμβριος κτασης. Ειδικότερα για την κινεζική οικονομία, τονίζεται η ανάγκη για μεγαλύτερη ενίσχυση της εσωτερικής κατανάλωσης και λιγότερο των επενδύσεων ενώ οι οριακές αυξήσεις σε επενδύσεις και βιομηχανική παραγωγή αναμένεται να επιβραδύνουν την ανάπτυξη της ρωσικής οικονομίας σε ρυθμό χαμηλότερο του 1,5% το τέταρτο τρίμηνο του έτους. Στη ζώνη του ευρώ το τελευταίο δίμηνο του 2013 παρατηρήθηκε μείωση της αβεβαιότητας και μικρή ενίσχυση του οικονομικού κλίματος και των προσδοκιών αλλά η βελτίωση αυτή ήταν μικρότερη της αναμενόμενης ενώ ελλοχεύουν σημαντικοί κίνδυνοι από τον ιδιαίτερα χαμηλό πληθωρισμό. Η ιταλική οικονομία παρέμεινε σε ύφεση καταγράφοντας ένα ακόμα τρίμηνο αρνητικών ρυθμών μεγέθυνσης. Αντίθετα, η ισπανική οικονομία σημείωσε, οριακή έστω, ανάπτυξη το τρίτο τρίμηνο του 2013 μετά από 2 χρόνια ύφεσης, καταγράφοντας όμως το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην Ευρωζώνη και δημόσιο χρέος που πλησιάζει το 100% του ΑΕΠ. Στην Ιρλανδία, θετικές χαρακτηρίζονται οι εξελίξεις αφού η χώρα ολοκλήρωσε τον τελευταίο έλεγχο της τρόικας και βγαίνει από το Μνημόνιο μετά από 5 χρόνια λιτότητας. Η Πορτογαλία, παρά την ασταθή της ανάπτυξη τα τελευταία τρίμηνα, στοχεύει στην έξοδό της στις αγορές στα μέσα του 2014 με την ελπίδα εξόδου από το μνημόνιο λίγο αργότερα. Οι προσπάθειες της Κύπρου για δημοσιονομική εξυγίανση συγκέντρωσαν τους επαίνους της τρόικας καθώς το πρόγραμμα προσαρμογής εξελίσσεται ομαλά, με μικρότερη από την αναμενόμενη υποχώρηση του ΑΕΠ. Στην Ελλάδα, παρά την προσωρινή αισιοδοξία από την υποχώρηση της ύφεσης στο 3% το γ τρίμηνο του 2013, τα προβλήματα και οι προκλήσεις παραμένουν. Ο προϋπολογισμός για το 2014 δεν τελεί υπό την έγκριση της τρόικας, ενώ η πρόοδος των μεταρρυθμίσεων, η επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων, η μείωση της φοροδιαφυγής, οι απολύσεις-μετακινήσεις και η βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών στο δημόσιο τομέα, προχωρούν με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς. Τα αποτελέσματα της βραδύτερης του αναμενομένου προσαρμογής, με καθυστερήσεις, παλινωδίες και προτίμηση κυρίως της αύξησης της φορολογίας, αντί της μείωσης της δημόσιας δαπάνης, ως κύριου και σχεδόν αποκλειστικού μοχλού σταθεροποίησης, είναι το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας στην Ευρωζώνη και η συνέχιση της πιστωτικής ασφυξίας για τον επιχειρηματικό κόσμο της χώρας. 1.2 Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ): Εξελίξεις και σύνθεση Η υποχώρηση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) στην Ευρωζώνη και σε επιλεγμένες χώρες φαίνεται να επιβραδύνεται το τρίτο τρίμηνο του Σύμφωνα με τη Markit, ο σύνθετος δείκτης ΡΜΙ (σταθμισμένος δείκτης βιομηχανίας και υπηρεσιών) για την Ευρωζώνη με δεδομένα των αρχών Δεκεμβρίου διαμορφώθηκε στο υψηλότερο σημείο των τελευταίων τριών μηνών, εξέλιξη που οφείλεται στο βιομηχανικό δείκτη ΡΜΙ (στο υψηλότερο σημείο των τελευταίων 31 μηνών). Αντίθετα, ο δείκτης Υπηρεσιών ΡΜΙ την ίδια περίοδο συρρικνώθηκε περαιτέρω στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων τεσσάρων μηνών.. 4

5 Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. VΙΙI Διάγραµµα 1: Ακαθάριστη Προστιθέµενη Αξία στους κλάδους του εµπορίου, µεταφορών, διαµονής και εστίασης-μεταβολές (%) 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 Eυρωζώνη Ιταλία Ιρλανδία Κύπρος Ελλάδα Πορτογαλία Ισπανία Πηγή: Eurostat Οι ποσοστιαίες μεταβολές έχουν υπολογισθεί με δεδομένα σε σταθερές τιμές σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους (y-o-y). Τα στοιχεία είναι εποχικά και προς τις εργάσιμες ημέρες διορθωμένα, με εξαίρεση τις Ελλάδα και Ιρλανδία. Στην Ελλάδα, η επιβράδυνση της πτώσης της ΑΠΑ συνεχίστηκε στον πρωτογενή τομέα αλλά με ηπιότερο ρυθμό συγκριτικά με τα προηγούμενα τρίμηνα. Η πολύ καλή τουριστική χρονιά περιόρισε σημαντικά την υποχώρηση της ΑΠΑ στον τριτογενή τομέα ενώ στο δευτερογενή δεν κατάφερε να συνεχίσει την ανοδική της πορεία. Η δυσμενής οικονομική κατάσταση έχει επηρεάσει και την ΑΠΑ στους κλάδους του εμπορίου, των μεταφορών, της διαμονής και της εστίασης, τομείς που συνδέονται άμεσα με τον τουρισμό (Διάγραμμα 1). 1.3 Καθαρό Διαθέσιμο Εισόδημα Κατανάλωση σε Ελλάδα και Ευρωζώνη Παρά τη βελτίωση του μακροοικονομικού κλίματος και γενικότερα της εικόνας της χώρας διεθνώς, στην Ελλάδα συνεχίστηκε η υποχώρηση του καθαρού διαθέσιμου εισοδήματος και μάλιστα με επιταχυνόμενο ρυθμό (Πίνακας 2). Η έκθεση του ΟΟΣΑ για την ευημερία (Well Being) αναφέρει σωρευτική υποχώρηση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος κατά 23% την περίοδο , ενώ σε σύνολο 11 κριτηρίων ευημερίας, η Ελλάδα βρισκόταν πάνω από το μέσο όρο των 34 χωρών-μελών σε μόλις τρία. Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας της Ευρώπης κατά το 2013, οι Έλληνες έχουν υποστεί τη μεγαλύτερη αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης των αμοιβών την περίοδο Οι εξελίξεις αυτές έχουν επιδεινώσει σε μεγάλο βαθμό την εισοδηματική ανισότητα στη χώρα, σύμφωνα με το δείκτη Gini. 5

6 13 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ δεκέμβριος Πίνακας 2 Καθαρό Διαθέσιμο Εισόδημα- Ρυθμοί Μεταβολής (%) Χώρα/ περίοδος Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Ευρωζώνη-17 2,9 1,0 1,0 0,0 0,4 0,5-0,5 0,9 - Ιρλανδία -1,8-2,6-1,8 2,0 1,4 4,6 5,7-0,7 - Ελλάδα -6,6-8,6-9,7-6,3-5,0-6,8-8,5-10,1-11,0 Ισπανία -1,5-3,4-2,5-1,8 0,5 0,2 0,6-0,5 - Ιταλία 2,1 0,0-0,1-1,7-2,3-1,6-1,8-2,8-0,6 Κύπρος 16,9 8,6 3,9-8,5-6,9-13,9-7,2-3,5-3,4 Πορτογαλία -0,7-4,4-2,8-2,2-3,0-2,8-3,3 0,9 - Πηγή: Eurostat-Επεξεργασία στοιχείων ΕΣΕΕ Οι μεταβολές έχουν υπολογιστεί σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (y-o-y) καθώς τα στοιχεία για όλες τις χώρες είναι μη εποχικά διορθωμένα, σε τρέχουσες τιμές. Η πτώση του εισοδήματος εξαιτίας της ιστορικά υψηλής ανεργίας, το γενικότερο κλίμα αβεβαιότητας, η υποχώρηση των αμοιβών, η μείωση των εισοδημάτων από περιουσία, η πτώση της καταναλωτικής πίστης και η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης έχουν επηρεάσει αρνητικά την κατανάλωση (Πίνακας 3). Εξάλλου, τα προγράμματα προσαρμογής που εφάρμοσε η χώρα ποτέ δεν έκρυψαν ότι στόχευαν στην αλλαγή του μέχρι πρότινος «αναπτυξιακού της μοντέλου» που χαρακτηριζόταν από επενδύσεις σε κατοικίες και κατανάλωση. Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος οι λιανικές πωλήσεις συρρικνώθηκαν κατά 10,1% το πρώτο εννεάμηνο του 2013 συγκριτικά με το 2012, ενώ ο κύκλος εργασιών μειώθηκε κατά 10,3%, αφού οι μειώσεις των τιμών στις περισσότερες κατηγορίες αγαθών αντισταθμίστηκαν από την άνοδο των τιμών τροφίμων. Πίνακας 3 Δαπάνες κατανάλωσης: Ρυθμοί Μεταβολής (%) Χώρα/ περίοδος Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Ευρωζώνη -0,4-0,3-0,5-0,1-0,3 0,0 0,1 0,1 Ιρλανδία 0,0-0,3 0,1 0,4-0,1-1,9 0,3 0,9 Ελλάδα -6,0-7,5-7,3-8,8-9,0-8,9-6,2-6,6 Ισπανία -0,9-0,3-0,8-1,3-1,5-0,1-0,2 0,3 Ιταλία -0,7-1,8-0,5-1,2-0,6-0,4-0,4-0,2 Κύπρος 0,0-0,9-1,5-1,6-1,7 0,2-1,7-0,7 Πορτογαλία -2,4-1,7-1,0-0,6-1,6-0,7 0,3 0,8 6 Πηγή: Eurostat Οι ποσοστιαίες μεταβολές έχουν υπολογιστεί με βάση διαδοχικά τρίμηνα (q-o-q) και τα στοιχεία είναι εποχικά και κατά εργάσιμες ημέρες διορθωμένα. Οι ποσοστιαίες μεταβολές για την Ελλάδα έχουν εξαχθεί με βάση τριμηνιαία στοιχεία του προηγούμενου έτους (y-o-y) χωρίς να είναι ούτε εποχικά ούτε κατά εργάσιμη ημέρα διορθωμένα.

7 Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. VΙΙI 2.1 Πληθωρισμός σε Ευρωζώνη και Ελλάδα Η αναιμική ανάπτυξη στην Ευρωζώνη σε συνδυασμό με τo υψηλό παραγωγικό κενό και τη σταθεροποίηση των διεθνών τιμών των βασικών εμπορευμάτων οδήγησαν σε μικρή περαιτέρω υποχώρηση τον πληθωρισμό της Ευρωζώνης, ο οποίος διαμορφώθηκε σε 1,4% το Ο ΟΟΣΑ προβλέπει μικρή περαιτέρω υποχώρηση για το 2014 στο 1,2% ενώ υπογραμμίζει την ανάγκη λήψεως μη συμβατικών νομισματικών μέτρων, εκτός από τη μείωση του επιτοκίου παρέμβασης, εάν η ανάκαμψη τεθεί σε κίνδυνο ή αν ενταθούν οι αντιπληθωριστικές πιέσεις. Υπενθυμίζεται ότι ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη είναι χαμηλότερα του στόχου της ΕΚΤ (μικρότερος αλλά κοντά στο 2%), γεγονός που παρέχει στην ΕΚΤ δυνατότητα ελιγμών (Πίνακας 4). Πίνακας 4 Ρυθμός Πληθωρισμού (%) βάσει ΕνΔΤΚ, σε επιλεγμένες ευρωπαϊκές χώρες Χώρα-περίοδος Δεκ. Ιαν. Φεβ. Μάρ. Απρ. Μάι. Ιούν. Ιούλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Ε.Ε.-27 2,3 2,1 2,0 1,9 1,4 1,6 1,7 1,7 1,5 1,3 0,9 1,0 ΕΖ-17 2,2 2,0 1,9 1,7 1,2 1,4 1,6 1,6 1,3 1,1 0,7 0,8 Γερμανία 2,0 1,9 1,8 1,8 1,1 1,6 1,9 1,9 1,6 1,6 1,2 1,6 Ελλάδα 0,3 0,0 0,1-0,2-0,6-0,3-0,3-0,5-1,0-1,0-1,9-2,9 Γαλλία 1,5 1,4 1,2 1,1 0,8 0,9 1,0 1,2 1,0 1,0 0,7 0,8 Πηγή: Eurostat *: Προσωρινά Στοιχεία, Έτος βάσης Ποσοστιαίες μεταβολές σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου έτους. Ειδικότερα για την Ελλάδα, η συνεχιζόμενη από το Μάρτιο υποχώρηση του γενικού επιπέδου των τιμών δεν προέρχεται από την ουσιαστική ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, που θα οδηγούσε με τη σειρά της σε μείωση των τιμών εξαιτίας ενίσχυσης της παραγωγικότητας και των καινοτόμων μεθόδων στην παραγωγική διαδικασία. Αντίθετα η πτώση των τιμών προκαλείται κυρίως από την συνεχιζόμενη ύφεση και την υποχώρηση της ζήτησης η οποία οφείλεται στην αύξηση της ανεργίας και στην περαιτέρω υποχώρηση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. Τέλος, σημειώνεται πως ο αποπληθωρισμός μπορεί να έχει θετική επίδραση στο πραγματικό εισόδημα και στην αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, όπως επίσης στην ανταγωνιστικότητα τιμών της οικονομίας, αλλά η μακροχρόνια διατήρησή του είναι δυνατόν να εδραιώσει αρνητικές προσδοκίες και αναβολή ή και ματαίωση επενδύσεων (παγίδα αποπληθωρισμού). 7

8 13 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ δεκέμβριος 3.1 Ανεργία σε Ευρωζώνη και Ελλάδα Η ανεργία στην Ευρωζώνη έχει ανέλθει σε υψηλά επίπεδα, εξέλιξη που έχει εντείνει τον προβληματισμό και έχει οδηγήσει την Κομισιόν στην πρόταση δέσμης μέτρων για την ενίσχυση της «κοινωνικής διάστασης της οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης». Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, η ανεργία έχει αναδειχτεί σε οξύτατο κοινωνικό πρόβλημα με μεγάλη χρονική διάρκεια, παρά την πολύ καλή τουριστική κίνηση του φετινού καλοκαιριού (Διάγραμμα 2). Παράλληλα, εξαιρετικά απαισιόδοξες είναι και οι προβλέψεις του Παρατηρητηρίου Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων του ΙΝΕ ΓΣΕΕ καθώς εκτιμάται πως η πολιτική που εφαρμόζεται στην Ελλάδα μπορεί να οδηγήσει σε ποσοστό ανεργίας ακόμα και 34% το Ως μόνη διέξοδος προτείνεται από το Παρατηρητήριο η εφαρμογή ενός διευρυμένου προγράμματος κοινωφελούς εργασίας ενώ ένα «νέο σχέδιο Μάρσαλ» χρηματοδοτούμενο από ευρωπαϊκούς φορείς (πχ Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων) κρίνεται εξαιρετικά επωφελές. Διάγραµµα 2: Εξέλιξη του ποσοστού ανεργίας στην Ευρώπη Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012Q4 2013Q1 2013Q2 2013Q3 Eυρωζώνη-17 Ιρλανδία Ελλάδα Ισπανία Ιταλία Κύπρος Πορτογαλία Πηγή: Eurostat Τα στοιχεία για την απασχόληση δεν είναι εποχικώς διορθωμένα. Τέλος, έρευνα της Adecco Ελλάς επιβεβαιώνει την επιδείνωση των συνθηκών εργασίας στη χώρα τα τελευταία δύο χρόνια αλλά και τα σύνθετα προσόντα τα οποία καλούνται να πληρούν πλέον οι υποψήφιοι εργαζόμενοι. 8

9 Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. VΙΙI 4.1 Επιτόκια Αγοράς Χρήματος Στις αρχές Νοεμβρίου η ΕΚΤ προέβη σε μείωση του βασικού της επιτοκίου παρέμβασης κατά 25 μονάδες βάσης (σε 0,25%) μετά από έντονες μάλιστα αντιδράσεις των μελών του Δ.Σ., γεγονός ενδεικτικό των δυσκολιών άσκησης πολιτικής που να ικανοποιεί τις ανάγκες όλων των χωρών της Ευρωζώνης (Πίνακας 5). Το πρόβλημα για την ευρωπαϊκή περιφέρεια παραμένει αφού οι τράπεζες των χωρών αυτών αφενός προμηθεύονται πιο ακριβά τα κεφάλαιά τους στη διατραπεζική αγορά και αφετέρου τα δανείζουν χρεώνοντας υψηλότερο περιθώριο ώστε να ενισχύσουν τους ισολογισμούς τους αλλά και να λάβουν υπόψη τους αυξημένους κινδύνους περί μη αποπληρωμής των δανείων. Με άλλα λόγια, μπορεί το επιτόκιο παρέμβασης να είναι στο 0,25% αλλά οι τράπεζες των αδύναμων δημοσιονομικά χωρών δανείζονται πολύ πιο ακριβά ενώ οι τελικοί πελάτες τους (νοικοκυριά και επιχειρήσεις) καλούνται να πληρώσουν ένα ακόμη υψηλότερο επιτόκιο. Πίνακας 5 Επιτόκια της Αγοράς Χρήματος και της ΕΚΤ (%) Τρίμηνο/ καταθέσεων Καταθέσεων Καταθέσεων Καταθέσεων Κύριας αναχ/τησης Επιτόκια ενός μηνός 3 μηνών 6 μηνών 12 μηνών ΕΚΤ 2011 Q4 1,24 1,50 1,72 2,05 1, Q1 0,65 1,04 1,34 1,67 1, Q2 0,39 0,69 0,98 1,29 1, Q3 0,16 0,36 0,62 0,89 0, Q4 0,11 0,20 0,36 0,60 0, Q1 0,12 0,21 0,34 0,57 0, Q2 0,12 0,21 0,31 0,51 0, Q3 0,13 0,22 0,34 0,54 0,50* Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος *: Το επιτόκιο κύριας αναχρηματοδότησης μειώθηκε σε 0,25% από τις 13 Νοεμβρίου Το ελάχιστο επιτόκιο προσφοράς για τις πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης αποτελεί το βασικό επιτόκιο της ΕΚΤ και εμπίπτει εντός των ορίων των επιτοκίων της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων και της διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης. Τα επιτόκια καταθέσεων ενός, τριών, έξι και δώδεκα μηνών αναφέρονται στους μέσους όρους περιόδου και πρόκειται για τα διατραπεζικά επιτόκια προσφοράς στη ζώνη του ευρώ (Euribor). 4.2 Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών Στην Ελλάδα καταγράφηκε η καλύτερη απόδοση στην παγκόσμια αγορά μετοχών, σύμφωνα με τους δείκτες της Morgan Stanley Capital International (MSCI), με απόδοση, σε δολάρια, άνω του 45%, εικόνα που επιβεβαιώνεται και από τους δείκτες του ΧΑΑ (Πίνακας 6). Βέβαια, εικάζεται ότι αυτή η επίδοση οφείλεται, εν μέρει τουλάχιστον, και στο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ. Παρά την υποβάθμιση του Χρηματιστηρίου Αθηνών 9

10 13 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ δεκέμβριος στις αναδυόμενες αγορές από το τέλος Νοεμβρίου, η Citi, προβλέπει εισροές κεφαλαίων ύψους 2 δισ. δολαρίων εντός της επόμενης διετίας, καθώς το 2014 αναμένει ανάκαμψη των κερδών των εισηγμένων κατά 31%. Σύμφωνα με τη BETA Χρηματιστηριακή, στον τουρισμό αποδίδεται κυρίως η βελτίωση του τρίτου τριμήνου, καθώς η καλή τουριστική περίοδος φέτος βοήθησε επιμέρους κλάδους είτε να περιορίσουν τις ζημιές τους, είτε να εμφανίσουν ακόμη και κέρδη. Πίνακας 6 Εξέλιξη Δεικτών* Μετοχών ΧΑΑ (σε απόλυτα μεγέθη) Έτος/ Τρίμηνο (τέλος περιόδου) Q1 Q2 Q3 Q Γενικός Δείκτης Τραπεζών Γενικός Δείκτης Τραπεζών Γενικός Δείκτης Τραπεζών Γενικός Δείκτης Τραπεζών Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος *: Γενικός Δείκτης ( =100), και Τράπεζες ( =5000) Οι εξελίξεις αυτές δε συνεπάγονται επίλυση των προβλημάτων και των προκλήσεων του ελληνικού Χρηματιστηρίου. Αντίθετα, επισημαίνεται πως το 2013 συμπληρώνονται τέσσερα χρόνια χωρίς νέα εισαγωγή ενώ από την υιοθέτηση του ευρώ έχουν αποχωρήσει 17 μεγάλες επιχειρήσεις μεσαίας και υψηλής κεφαλαιοποίησης, χωρίς να έχει υπάρξει ισοδύναμη αντικατάσταση. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές η εικόνα για το ελληνικό Χρηματιστήριο που έχει σχηματιστεί διεθνώς μπορεί να συνοψιστεί στα εξής: Παρά τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα, η ανάκαμψη δεν απέχει πολύ ενώ οι σχεδιαζόμενες μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να ενισχύσουν σημαντικά την ανάπτυξη. Η Ελλάδα κάνει ό,τι μπορεί να ενθαρρύνει τις ξένες επενδύσεις και να δημιουργήσει έτσι νέες θέσεις εργασίας. Οι προοπτικές της οικονομίας της έχουν βελτιωθεί, οι αποτιμήσεις πολλών καλών επιχειρήσεων είναι πολύ φθηνές ενώ η έξοδος από την ύφεση σε συνδυασμό με τη μείωση του κόστους προμηνύουν πολύ υψηλούς ρυθμούς κερδοφορίας. 4.3 Ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου 10 Οι πρώτες θετικές ενδείξεις από τη σταθεροποίηση της οικονομίας, αντανακλώνται και στις αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων καθώς η εκπληκτική προσαρμογή των δημόσιων οικονομικών, με βαρύτατο όμως κοινωνικό κόστος, είναι αναμφισβήτητη (Διάγραμμα 3). Παρόλα αυτά, η χώρα θα χρειαστεί περαιτέρω στήριξη εντός του 2014, όπως υποστήριξε και ο ΟΟΣΑ, η οποία θα υλοποιηθεί με δύο τρόπους: 1. Άμεσα, με ένα νέο κούρεμα

11 Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. VΙΙI του χρέους όπου θα συμμετάσχει ο επίσημος τομέας (OSI), είτε 2. Έμμεσα, με περαιτέρω μείωση των επιτοκίων δανεισμού, ταυτόχρονη χρονική μετάθεση της αποπληρωμής των δανείων και με αναδρομική ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών μέσω ESM αλλά και διευκολύνσεις στη χρηματοδότηση έργων από τα διαρθρωτικά ταμεία ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη. Διάγραµµα 3: Εξέλιξη αποδόσεων (%) Οµολόγων Ελληνικού Δηµοσίου Ιούν Ιούλ Αύγ Σεπτ Οκτ Νοέµ Δεκ Ιαν Φεβρ Μάρ Απρ Μάι Ιούν Ιούλ Αύγ Σεπτ Οκτ ετών 15 ετών 30 ετών Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Μέσοι όροι περιόδου. Στις 12 Μαρτίου άρχισε η διαπραγμάτευση των νέων ελληνικών ομολόγων μετά την ολοκλήρωση της ανταλλαγής των παλαιών στο πλαίσιο του PSI. Εκτιμάται πως εάν οι ενδείξεις είναι θετικές τους πρώτους μήνες του 2014, η Ελλάδα θα μπορεί ενδεχομένως να ελπίζει ότι θα εισέλθει στην τελική έκδοση νέων ομολόγων και να βγει στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου. Ωστόσο, το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους τονίζει την ανάγκη ενίσχυσης της βιωσιμότητας του χρέους, καθώς θεωρεί πως η συνεχής επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων σε μία ήδη εξασθενημένη οικονομία είναι αδύνατη. Σε περίπτωση πάντως που το ελληνικό χρέος δεν κουρευτεί αλλά επιλεγεί η έμμεση ελάφρυνσή του, τότε είναι πολύ πιθανό οι ξένοι ιδιώτες επενδυτές να ενδιαφερθούν περισσότερο για βραχυπρόθεσμους τίτλους εντόκων γραμματίων παρά για ομόλογα. 4.4 Καταθέσεις στην Ελλάδα Η οικονομική κρίση και ο περιορισμός των εισοδημάτων σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα, την ιστορικά υψηλή ανεργία, τη χρηματοπιστωτική ασφυξία και τη φορολόγηση έχει επηρεάσει δυσμενώς και τις καταθέσεις. Ενδεικτικά αναφέρεται πως οι εύκολα ρευστοποιήσιμες καταθέσεις (καταθέσεις μιας ημέρας, όψεως & τρεχούμενοι λογαριασμοί, 11

12 13 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ δεκέμβριος απλού ταμιευτηρίου και προθεσμίας έως 2 ετών) συρρικνώθηκαν σωρευτικά από το Σεπτέμβριο του 2009 έως και τον Οκτώβριο του 2013 κατά 31,1%, ενώ η υποχώρηση των καταθέσεων ταμιευτηρίου, για το ίδιο διάστημα, διαμορφώθηκε σε 40,0% (Διάγραμμα 4). Διάγραµµα 4: Εξέλιξη ύψους καταθέσων σε εκ. ευρώ 180, , , , , , , , , ,000 Οκτ. 11 Νοέ. 11 Δεκ. 11 Ιαν. 12 Φεβ. 12 Μάρ. 12 Απρ. 12 Μάι. 12 Ιούν. 12 Iούλ. 12 Αυγ. 12 Σεπτ. 12 Οκτ. 12 Νοέ. 12 Δεκ. 12 Iαν. 13 Φεβ. 13 Μάρ. 13 Απρ. 13 Μάι. 13 Ιούν. 13 Ιούλ. 13 Αυγ. 13 Σεπτ. 13 Οκτ. 13 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος- Επεξεργασία στοιχείων -ΕΣΕΕ Παρά την εκροή καταθέσεων στο εξωτερικό τον Απρίλιο του 2013 εξαιτίας της οικονομικής κρίσης στην Κύπρο, το πρώτο εννιάμηνο σημειώθηκε επιστροφή καταθέσεων από το εξωτερικό καθώς και σωρευτική εισροή τραπεζογραμματίων στο τραπεζικό σύστημα, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος. Η Τράπεζα τέλος εκφράζει την αισιοδοξία της πως οι ολοένα και πιο θετικές προοπτικές της ελληνικής οικονομίας σε συνδυασμό με τη βελτίωση των οικονομικών μεγεθών θα ενισχύσει τη ζήτηση δανείων και την επιστροφή αποθησαυρισμένων τραπεζογραμματίων σε τραπεζικούς λογαριασμούς. 5.1 Κλάδος του εμπορίου στην Ελλάδα 12 Ο κύκλος εργασιών στο λιανικό εμπόριο συνεχίζει να υποχωρεί και μάλιστα κατά τη διάρκεια της πολύ καλής φετινής τουριστικής περιόδου. Τα συμπεράσματα δεν διαφοροποιούνται ουσιαστικά και από την εξέλιξη του Γενικού Δείκτη Όγκου (ΔΟ) στο λιανικό εμπόριο, επιβεβαιώνοντας πως το λιανεμπόριο έχει απορροφήσει μεγάλο αντίκτυπο από τη συνεχιζόμενη οικονομική ύφεση και την πτώση των εισοδημάτων. Η υποχώρηση του κύκλου εργασιών στο χονδρικό εμπόριο, συνεχίστηκε και το γ τρίμηνο του 2013 και μάλιστα με αύξοντα ρυθμό, συγκριτικά με το προηγούμενο, παρά τις λιγότερο αρνητικές ενδείξεις

13 Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. VΙΙI στο λιανικό. Τέλος, ο κύκλος εργασιών στην εμπορία, συντήρηση και επισκευή οχημάτων και μοτοσυκλετών συρρικνώνεται και μάλιστα με επιταχυνόμενο ρυθμό, συγκριτικά με το προηγούμενο τρίμηνο (Διάγραμμα 5). Οι εξελίξεις στον συγκεκριμένο κλάδο αναμένονται με ενδιαφέρον καθώς οι φορολογικές επιβαρύνσεις που συσσωρεύονται στο τέλος του έτους (τελευταία δόση του φόρου εισοδήματος, τέλη κυκλοφορίας οχημάτων κλπ), εκτιμάται ότι θα ασκήσουν μεγαλύτερες πιέσεις. 10 Διάγραµµα 5: Ρυθµός µεταβολής (%) δεικτών εµπορίου Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 ΔΚΕ Λιανικού ΔΟ Λιανικού ΔΚΕ Χονδρικού ΔΚΕ Αυτοκινήτων Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Οι μεταβολές έχουν υπολογισθεί σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (y-o-y). α στοιχεία για το λιανικό εμπόριο αναφέρονται στο τέλος περιόδου ενώ για το χονδρικό και τα αυτοκίνητα σε ολόκληρο το τρίμηνο. 5.2 Επιχειρηματικό Κλίμα στο Λιανικό Εμπόριο στην Ελλάδα Ο Δείκτης Εμπιστοσύνης 1 των επιχειρήσεων στο λιανικό εμπόριο συνεχίζει να κινείται αρνητικά αλλά είναι σαφώς βελτιωμένος σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η τουριστική κίνηση αλλά τα προβλήματα και οι προκλήσεις στον κλάδο του 1. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταρτίζει τον Δείκτη Εμπιστοσύνης Λιανικού Εμπορίου ο οποίος αποτελεί τον αριθμητικό μέσο του «ισοζυγίου» (σε ποσοστό) των απαντήσεων για την τρέχουσα και τη μελλοντική κατάσταση στο εμπόριο και στα αποθέματα (με αρνητική επίδραση). Ειδικότερα, οι ερωτήσεις αφορούν την εξέλιξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας (πωλήσεις) τους τελευταίους τρεις μήνες, την αξιολόγηση του όγκου των τρεχουσών αποθεμάτων καθώς τις προσδοκίες για την εξέλιξη των πωλήσεων τους επόμενους τρεις μήνες. Σημειώνεται πως το «ισοζύγιο» είναι εποχικά διορθωμένο. 13

14 13 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ δεκέμβριος εμπορίου σίγουρα παραμένουν (Πίνακας 7). Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας Endeavor Greece, το 2012 ιδρύθηκαν νέες επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου, κυρίως ένδυσης και υπόδησης, καταλαμβάνοντας τη δεύτερη θέση ενώ την πρώτη, και με διαφορά, κατέλαβαν οι επιχειρήσεις του κλάδου μαζικής εστίασης και διασκέδασης με επιχειρήσεις. Πίνακας 7 Δείκτης Εμπιστοσύνης των επιχειρήσεων Λιανικού Εμπορίου ανά μήνα Έτος/ Ιαν. Φεβ. Μάρ. Απρ. Μάι. Ιούν. Ιούλ. Αύγ. Σεπ. Οκτ. Νοέμ. Δεκ. Μέση Μήνας τιμή περιόδου , , , ,4* Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Business and Consumer Survey Results Eποχικά διορθωμένα στοιχεία *Για τους πρώτους έντεκα μήνες. Τα αποτελέσματα του Πίνακα προκύπτουν ως απλός μέσος όρος της διαφοράς σταθμισμένων θετικών και αρνητικών απαντήσεων στο συνδυαστικό ερώτημα «Πως εξελίχθηκε η επιχειρηματική σας δραστηριότητα τους τελευταίους τρεις μήνες; (+), Πως περιμένετε να εξελιχθεί η επιχειρηματική σας δραστηριότητα τους επόμενους τρεις μήνες; (+) και Ποιος ο τρέχων όγκος των αποθεμάτων σας; (-)» σε δείγμα 480 από ελληνικών επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου και είναι εποχικώς διορθωμένα. Στο πλαίσιο ενίσχυσης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στους τομείς της μεταποίησης, του τουρισμού και του εμπορίου και υπηρεσιών, το Υπουργείο Ανάπτυξης ενέκρινε διπλάσια αιτήματα ενίσχυσης ύψους 2,2 δισ. ευρώ, γεγονός που αξιολογείται πολύ θετικά. Παράλληλα, η Εθνική Τράπεζα διαπιστώνει ενδείξεις ανάκαμψης του επιχειρηματικού τομέα (μικρομεσαίες επιχειρήσεις). Την αισιοδοξία της Εθνικής Τράπεζας για ένα καλύτερο 2014 για τις ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις συμμερίζεται και σχετική έρευνα της Κομισιόν, η οποία όμως κάνει ειδική μνεία στη μεγάλη εξάρτηση των πολύ μικρών επιχειρήσεων από την εγχώρια ζήτηση, εξαιτίας της αδυναμίας εξαγωγών, καθώς και στα διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας όπως η γραφειοκρατία, η έλλειψη ρευστότητας, οι καθυστερήσεις στις πληρωμές από το Δημόσιο και η αδυναμία των πολύ μικρών επιχειρήσεων να παράσχουν κατάρτιση στους εργαζομένους τους. Τέλος, θετικά αξιολογείται η σύσταση επενδυτικού κεφαλαίου από την «Ελληνική Πρωτοβουλία» με τη μορφή equity fund που θα επενδύει σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις όπως και η προικοδότηση του Ελληνικού Επενδυτικού Ταμείου με 350 εκατ. ευρώ από το ελληνικό δημόσιο για τη χρηματοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων και έργων υποδομής. 14

15 Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. VΙΙI 6.1 Επενδύσεις Οικοδομική δραστηριότητα στην Ελλάδα Η είδηση ότι το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων για το 2013 αναλώθηκε πλήρως αξιολογείται θετικά, όπως επίσης και το γεγονός ότι η απορροφητικότητα των πόρων από το ΕΣΠΑ για το 2013 υπερκάλυψε το στόχο (Διάγραμμα 6). Βέβαια, έμφαση θα πρέπει να δίνεται στην αξιολόγηση των επιπτώσεων αυτών των πολιτικών (αν οι επιδοτήσεις κατευθύνθηκαν σε εξωστρεφείς φορείς, αν δημιουργήθηκαν μόνιμες θέσεις εργασίας, αν δόθηκε έμφαση σε παραγωγικές επενδύσεις κλπ). Διάγραµµα 6: Εξέλιξη ποσοστιαίων µεταβολών εκταµιεύσεων ΠΔΕ 40.0% 30.0% 20.0% 10.0% 0.0% -10.0% -20.0% -30.0% -40.0% -50.0% -60.0% -70.0% 2011 Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Στοιχεία σε πραγματικούς όρους (αποπληθωρισμένα με βάση στοιχεία από τη World Economic Outlook Database 2011, IMF). Οι μεταβολές αφορούν το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους ώστε να αντιμετωπισθεί η εποχικότητα (y-o-y). Ενδεικτικό των δυσμενών επιπτώσεων της ύφεσης στην ελληνική αγορά ακινήτων αποτελεί το γεγονός ότι από τις αρχές του έτους μέχρι και το τέλος Νοεμβρίου οι κατοικίες που πωλήθηκαν ακόμα και 50% κάτω από την αντικειμενική τους αξία αποτέλεσαν μέχρι και το 53% του συνόλου των αγοραπωλησιών, και μάλιστα σε περιοχές των βορείων προαστίων. Οι αιτίες για αυτήν την υπερβάλλουσα προσφορά και τη μειωμένη ζήτηση αποδίδονται στην ιδιαίτερα υψηλή ανεργία, στη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, στην έλλειψη ρευστότητας, στην πολύ μεγάλη φορολογική επιβάρυνση των ακινήτων σε συνδυασμό με την αστάθεια του φορολογικού συστήματος, στη αβεβαιότητα για τις εξελίξεις στο μέλλον κλπ. Υπό αυτές τις συνθήκες η ραγδαία υποχώρηση του όγκου της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας σωρευτικά κατά 81,5% από το τρίτο τρίμηνο του 2008 δεν προκαλεί έκπληξη (Διάγραμμα 7). 15

16 13 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ δεκέμβριος 10.0% Διάγραµµα 7: Mεταβολές (%) όγκου ιδιωτικής οικοδοµικής δραστηριότητας 2011 Q Q Q Q Q Q Q Q3 0.0% -10.0% -20.0% -30.0% -40.0% -50.0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ Οι μεταβολές έχουν υπολογιστεί σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους (y-o-y) ώστε να αντιμετωπισθεί η εποχικότητα. 7.1 Δείκτης Οικονομικής Δυσπραγίας (ΔΟΔ) στην Ελλάδα Ο ΔΟΔ εμφανίζει μικρή βελτίωση για δεύτερο συνεχόμενο τρίμηνο (Διάγραμμα 8) εξαιτίας α) της οριακής υποχώρησης της ανεργίας, β) της επιτάχυνσης του αποπληθωρισμού, γ) της διατήρησης του επιτοκίου παρέμβασης της ΕΚΤ σε χαμηλό επίπεδο και δ) της επιβράδυνσης της ύφεσης. Οι προκλήσεις και τα προβλήματα βέβαια παραμένουν. Η έλλειψη ρευστότητας, η ανάγκη ελάφρυνσης του δημόσιου χρέος, η βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος, η σταθερότητα του φορολογικού συστήματος, η τόνωση της εξωστρέφειας και ο προσανατολισμός της οικονομίας σε πιο παραγωγικές επενδύσεις, η έξοδος από την κρίση και η λήψη μέτρων για την άμεση ανακούφιση των ασθενέστερων τμημάτων της κοινωνίας είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας που χρειάζονται άμεσα απάντηση. Τέλος σημειώνεται πως ο αποπληθωρισμός φαίνεται να έχει θετική επίδραση στο ΔΟΔ, καθώς κατά τη δημιουργία του δείκτη αξιολογείται θετικά ο χαμηλός ρυθμός πληθωρισμού, αλλά αν συνεχιστεί θα πρέπει οι αρνητικές του επιπτώσεις να ληφθούν υπόψη. 16

17 Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. VΙΙI 60.0 Διάγραµµα 8: Εξέλιξη δείκτη οικονοµικής δυσπραγίας (2007Q1 2013Q3) Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος Επεξεργασία στοιχείων ΕΣΕΕ 8.1 Ειδικό Θέμα: Είσοδος της Λετονίας στο ευρώ: Επιτυχία ή αυτοχειρία; Η αναζήτηση ενός «ασφαλούς νομισματικού», και όχι μόνο, καταφυγίου αποτέλεσε τον καταλύτη των ενεργειών των Λετονών για την υιοθέτηση του ευρώ, παρά το γεγονός ότι η μακροοικονομική κατάσταση της Ευρωζώνης δεν είναι η καλύτερη δυνατή, αφού οι οικονομίες του κοινού νομίσματος μόλις εξέρχονται από τη σοβαρότερη κρίση από τη δημιουργία του. Η οικονομική ύφεση που ταλαιπώρησε αλλά και συνεχίζει να ταλαιπωρεί την Ευρωζώνη, τα αυστηρά προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής που εφάρμοσαν οι χώρες με τις μεγαλύτερες οικονομικές αδυναμίες και η ανάγκη στήριξής τους στο μέλλον, η υψηλή ανεργία και γενικότερα οι προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν όλες οι χώρες μέλη του ευρώ (πχ τραπεζική ενοποίηση) στο άμεσο μέλλον, προμηνύουν συνέχιση της προσπάθειας για τους Λετονούς. Όμως, στις δημοσκοπήσεις καταγράφεται ότι το 55% με 60% των Λετονών δεν επιθυμούσε την ένταξη της χώρας στο ευρώ, φοβούμενο κυρίως την άνοδο των τιμών και τη συρρίκνωση της αγοραστικής του δύναμης που θα επιφέρει η μετάβαση στο νέο νόμισμα, όταν ο μέσος μηνιαίος μισθός κυμαίνεται περίπου στα 500 ευρώ και το 40% του πληθυσμού κινδυνεύει από τη φτώχεια. Η χώρα χαρακτηρίζεται ως φτωχή συγκριτικά με το μέσο ευρωπαϊκό όρο αλλά με καλύτερες αναπτυξιακές προοπτικές σε σχέση με την Ευρωζώνη (Πίνακας 8). Το σημαντικότερο επίτευγμα που πρέπει να της αναγνωριστεί είναι ότι κατάφερε να συνδυάσει τα προγράμματα λιτότητας με αξιοσημείωτη ανάπτυξη, καταγράφο- 17

18 13 INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ EΘΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ δεκέμβριος ντας όμως υψηλή ανεργία. Μετά την οικονομική κρίση του 2008, η Λετονία δανείστηκε 7,5 δισ. ευρώ από το ΔΝΤ και γειτονικές σκανδιναβικές της χώρες και έλαβε αυστηρά περιοριστικά μέτρα (πτώση μισθών στο δημόσιο τομέα) για να μειώσει το σημαντικά το έλλειμμα και γενικότερα να ικανοποιήσει τα κριτήρια εισόδου στο ευρώ. Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της εισόδου μιας χώρας στο ευρώ είναι εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία και κανένα πόρισμα δεν μπορεί να είναι απόλυτο. Το αίτημα ένταξης στο σκληρό πυρήνα της Ευρώπης ενέχει πτυχές α) Εξωτερικής Ασφάλειας β) Πολιτικής Σταθερότητας και Εκσυγχρονισμού των Θεσμών και γ) Οικονομικούς Λόγους (ευημερία και ανάπτυξη) αφού το νέο νόμισμα προσφέρει μεγαλύτερη αξιοπιστία και χαμηλότερα επιτόκια. Ο Λετονός πρωθυπουργός Β. Ντομπρόφσκι έδωσε το στίγμα των προσδοκιών από την υιοθέτηση του κοινού νομίσματος δηλώνοντας πως «η είσοδος στην Ευρωζώνη αποτελεί μια τεράστια ευκαιρία για τη οικονομική ανάπτυξη της Λετονίας αλλά σε καμία περίπτωση δε αποτελεί εγγύηση πλούτου αλλά ούτε και δικαιολογία για να μη συνεχίσουμε την ορθή δημοσιονομική και μακροοικονομική πολιτική». Ο Επίτροπος της Λετονίας στην Ε.Ε. Αν. Πίελμπαγκς αποκάλυψε ουσιαστικά τους λόγους για την είσοδο της χώρας του στο κοινό νόμισμα, λέγοντας «το ευρώ αποτελεί εγγύηση για την ασφάλεια, τη σταθερότητα και την ανάπτυξη της χώρας». Πίνακας 8 Βασικά οικονομικά στοιχεία Λετονίας (σε %) Μεταβλητή ΑΕΠ Πληθωρισμός Ανεργία Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης Ακαθ. Χρέος Γενικής Κυβέρνησης Xώρα/ περίοδος Ευρωζώνη 3,0 0,4-4,4 2,0 1,6-0,7-0,4 1,1 Λετονία 10,0-2,8-17,7-1,3 5,3 5,0 4,0 4,1 Ευρωζώνη 2,1 3,3 0,3 1,6 2,7 2,5 1,5 1,5 Λετονία 10,1 15,3 3,3-1,2 4,2 2,3 0,3 2,1 Ευρωζώνη 7,6 7,6 9,6 10,1 10,1 11,4 12,2 12,2 Λετονία 6,1 7,7 17,5 19,5 16,2 15,0 11,7 16,3 Ευρωζώνη 0,2-0,8 0,1 0,3 0,4 1,8 2,7 2,9 Λετονία -22,3-13,1 8,6 2,9-2,3-2,5-1,6-2,0 Ευρωζώνη Λετονία -0,4-4,2-9,8-8,1-3,6-1,3-1,4-1,0 Ευρωζώνη 66,0 69,7 79,9 85,6 87,9 92,6 95,5 95,9 Λετονία 9,0 19,7 36,9 44,4 41,9 40,6 42,5 39,3 Πηγή: Eurostat, European Economic Forecast, Autumn 2013, European Economy 7/2013, Economic Affairs Statistical Annex to European Economy Autumn ΑΕΠ σε πραγματικές τιμές. Ο πληθωρισμός έχει υπολογισθεί από τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή με έτος βάσης το 2005 Η Ανεργία αναφέρεται σε όλα τα άτομα εργάσιμης ηλικίας χωρίς εποχική διόρθωση στοιχείων. Τα στοιχεία για το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, το Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης και για το Ακαθάριστο Χρέος της Γενικής Κυβέρνησης αναφέρονται σε ποσοστά ως προς το ΑΕΠ. 18

19 Συνοπτικό Τριμηνιαίο Δελτίο Μακροοικονομικών Δεικτών για Ελλάδα και Ε.Ε. VΙΙI Αρχικά, η βασική ιδέα για τη δημιουργία κοινού νομίσματος προερχόταν από τη θεωρία της «άριστης νομισματικής περιοχής» (optimum currency area 2 ) και συνίστατο στη μείωση του κόστους εμπορίου αφού εξαλείφεται η αβεβαιότητα στην αγοροπωλησία συναλλάγματος και καθώς και η δυνατότητα κερδοσκοπικών επιθέσεων. Ιδιαίτερα μετά την ασιατική και ρωσική χρηματοπιστωτική κρίση του , η ανάγκη για μακροοικονομική σταθερότητα και χαμηλά επιτόκια οδήγησε πολλές χώρες να υποστηρίξουν το κοινό σταθερό νόμισμα και οι διαδικασίες για την υλοποίηση του κοινού νομίσματος επιταχύνθηκαν. Επιπλέον κίνητρο για την είσοδο στο ευρώ αποτελεί η δυνατότητα προσφυγής στον «τελευταίο δανειστή», εάν υπάρξει βέβαια τέτοια ανάγκη (Blanchard et. al., ). Ωστόσο, οι προκλήσεις παραμένουν με πρώτο μέλημα τον πληθωρισμό καθώς έχουν παρατηρηθεί πληθωριστικές πιέσεις σε νεοεισερχόμενες σε νομισματική ένωση φτωχές χώρες που παρουσιάζουν δυναμική ανάπτυξη με σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία. Είναι άλλωστε αλήθεια πως μέχρι σήμερα η πλευρά της συνολικής προσφοράς επωφελήθηκε από την ψευδαίσθηση του χρήματος την πρώτη περίοδο εισόδου της χώρας στο ευρώ και αύξησε τις τιμές. Επιπρόσθετα, η Κεντρική τράπεζα της Λετονίας δεν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει τη νομισματική της πολιτική για να συρρικνώσει τον πληθωρισμό. Παράλληλα, η διαχείριση της δημοσιονομικής πολιτικής σε περιβάλλον με υψηλούς ρυθμούς πληθωρισμού και μεγέθυνσης θα είναι πιο δύσκολη, καθώς θα ασκηθούν πιέσεις για αυξήσεις των μισθών, όπως έγινε και την περίοδο , εξελίξεις που θα εξαρτηθούν βέβαια και από την προσαρμογή της αγοράς εργασίας. Ένα ακόμη πρόβλημα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει στο μέλλον η κυβέρνηση της Λετονίας είναι η γήρανση του πληθυσμού, εξέλιξη με επιπτώσεις που γίνονται ακόμη οξύτερες εξαιτίας της ελεύθερης διακίνησης των νεότερων, κυρίως, Λετονών επειδή οι μισθοί εντός της ΕΕ είναι υψηλότεροι. Επίσης, η έλλειψη κοινής συνταξιοδοτικής πολιτικής εντός της Ε.Ε. εκτιμάται ότι θα προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στο μέλλον. Επιπρόσθετα, η Ευρωζώνη έχει ακόμη πολλά θέματα να επιλύσει, με κυριότερο την τραπεζική ένωση, διαδικασία που εξελίσσεται με ιδιαίτερα αργούς ρυθμούς. Ευτυχώς για τη Λετονία, το τραπεζικό της σύστημα αφενός είναι πολύ μικρό και αφετέρου φαίνεται να βρίσκεται σε ικανοποιητική, σχετικά, κατάσταση. Τέλος, όπως έχει ήδη αναφερθεί, εκτός βέβαια από τα αμιγώς οικονομικά κριτήρια (πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα), η είσοδος στην Ευρωζώνη είναι επίσης πολιτικό θέμα και θέμα ασφάλειας. Ενδεχομένως αυτοί οι λόγοι να είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα στην απόφαση των Λετονών να εισέλθουν στην Ευρωζώνη. Η Λετονία στέκεται ως γέφυρα μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης και με την είσοδό της στο ευρώ θα ήθελε αφενός να τονίσει τη θέλησή της να πορευτεί με τις δυτικές δυνάμεις και αφετέρου να συνεχίσει να καλλιεργεί τις καλές της σχέσεις και τις ευκαιρίες στη ρωσική αγορά. Για πολλούς αναλυτές εξάλλου η είσοδος της Λετονίας στο ευρώ αποτελεί περισσότερο επιστέγασμα της συνεργασίας με τα δυτικά κράτη, ιδιαίτερα μετά τη συμμετοχή της χώρας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, παρά οικονομικό επίτευγμα. 2. Robert. A. Mundell (Sptember 1961), «A Theory of Optimum Currency Areas», The American Economic Review, Vol. 51, Is. 4, pp Olivier Blanchard, Mark Griffiths and Bertrand Gruss (September 2013), «Boom, Bust Recovery- Forensics of the Latvia Crisis», Presented at Brookings Panel of Economic Activity. 19

20