Λιπίδια Λιποπρωτεΐνες

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Λιπίδια Λιποπρωτεΐνες"

ŌΓώγ Ζαφειρόπουλος
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Λιπίδια Λιποπρωτεΐνες Χρήστος Κρούπης, MSc, PhD Επίκουρος Καθηγητής Κλινικής Βιοχημείας Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «ΑΤΤΙΚΟΝ» 1

2 Βιβλιογραφία Clinical Chemistry by A. Kaplan et al σελ Clinical Chemistry by W. Marshall σελ Clinical Biochemistry by A. Gow et al σελ Lehninger s Principles of Biochemistry by D.L. Nelson and Michael Cox 4 th ed (2005) σελ , ελληνική έκδοση Biochemisty by J.B. Berg, J.L. Tymoczko and L. Stryer 5 th ed (2002) σελ , ελληνική έκδοση Basic knowlegde of Biochemistry w/t Pathobiochemistry by G. Loffler 4 th ed (2006) σελ ελληνική έκδοση «Βασική Βιοχημεία» από Κ. Δημόπουλο και Σ. Αντωνοπούλου σελ (2000) σελ (2009) «Μαθήματα Κλινικής Χημείας» από Ε. Διαμαντή, Π. Σίσκο και Α. Παπαναστασίου-Διαμαντή (1987) 2

Stryer 5 th ed (2002) σελ. 816-825, 378-379 ελληνική έκδοση Basic knowlegde of Biochemistry w/t Pathobiochemistry by G. Loffler 4 th ed (2006) σελ.

3 Κυτοσόλιο (αρχή) με συνθάση του HMG-CoA (3-υδρόξυ-3- μεθυλογλουταρύλο- CoA) Βιοσύνθεση χοληστερόλης και στη συνέχεια στο ενδοπλασματικό δίκτυο με αναγωγάση που παράγει μεβαλονικό C5 C10 C15 C20 (ισοπρένιο γερανύλιο φαρνεσύλιο σκουαλένιο) Ενδογενή βιοσύνθεση: 700 mg Απαραίτητα από τροφή: 300 mg Συνήθως 600 mg Τα φάρμακα στατίνες: αναστολείς αναγωγάσης του HMG-CoA

μεβαλονικό C5 C10 C15 C20 (ισοπρένιο γερανύλιο φαρνεσύλιο σκουαλένιο) Ενδογενή βιοσύνθεση:

4 Δράση στο πλάσμα ακυλοτρανσφεράσης λεκιθίνηςχοληστερόλης (LCAT) ή ενδοκυττάρια ακυλοτρανσφεράσης ακυλο CoAχοληστερόλης (ACAT) Εστέρες χοληστερόλης 4

5 Δράση λιπασών: Γλωσσική Γαστρική Παγκρεατική + συνλιπάση + εστεράση +φωσφολιπάση (ph ~6) +Χολικά άλατα 5

6 Μεταφορά λιπιδίων τροφής Επανεστεροποίηση στο ενδοπλασματικό δίκτυο του εντερικού επιθηλίου προς θωρακικό πόρο Ανεπάρκεια χολικών αλάτων: στεατόρροια Μη απορρόφηση λιπών με ρητίνες δέσμευσης χολικών αλάτων (π.χ. χολεστυραμίνη), φυτικές στερόλες, αναστολείς λιπασών ή πρόσληψης χοληστερόλης από εντερικά κύτταρα Χυλομικρά B-48, C-II, C-III 6

7 Δράση LPL (λιποπρωτεϊνικής λιπάσης) στα τριχοειδή πχ λιποκυττάρων ή μυϊκών κυττάρων Km καρδιάς <Km λιποκύτταρα Ενεργοποίηση μέσω ApoC-II Γλυκερόλη: στο ήπαρ προς γλυκόλυση Λιπαρά οξέα: β-οξείδωση ή επανεστεροποίηση προς αποθήκευση 7

Ενεργοποίηση μέσω ApoC-II Γλυκερόλη: στο ήπαρ προς

8 Ρόλος λιποπρωτεϊνών Μεταφορά τριγλυκεριδίων από έντερο και ήπαρ προς ιστούς για ενέργεια ή αποθήκευση Μεταφορά χοληστερόλης: προς ιστούς για βιοσύνθεση μεμβρανών προς παραγωγή στεροειδών ορμονών (από επινεφρίδια, γονάδες) + βιταμίνης D προς παραγωγή χολικών αλάτων στο ήπαρ 8

για βιοσύνθεση μεμβρανών προς παραγωγή στεροειδών ορμονών (από

9 Δομή Λιποπρωτεϊνών Υδρόφιλα μόρια ή περιοχές στην εξωτερική επιφάνεια Υδρόφοβα μόρια ή περιοχές στο εσωτερικό (πυρήνας) 9

10 Μεταβολισμός λιποπρωτεϊνών Χυλομικρά, υπολείμματα (remnants), VLDL, IDL, LDL, HDL 10

11 Μέγεθος λιποπρωτεϊνών μ μ μ μ 11

12 Μέγεθος-πυκνότητα λιποπρωτεϊνών Διαχωρισμός με υπερφυγοκέντρηση 12

13 Σύσταση Λιποπρωτεϊνών Λιποπρωτεΐνη d (g/ml) Prot PL Chol CholE (όλα) Trig Χυλομικρά < (5) 86 VLDL (19) 55 LDL (50) 6 HDL (17) 4 Μεταφορείς τριγλυκεριδίων: Χυλομικρά (από τροφή), VLDL (ήπαρ) στους ιστούς Μεταφορείς χοληστερόλης: LDL, VLDL στους ιστούς HDL (αντίστροφη μεταφορά στο ήπαρ και ιστούς παραγωγής ορμονών) 13

21 55 24 2 15 (17) 4 Μεταφορείς τριγλυκεριδίων: Χυλομικρά (από τροφή), VLDL (ήπαρ) στους ιστούς

14 Ρόλος απoλιποπρωτεϊνών Σχηματισμός και έκκριση λιποπρωτεϊνών (apob 100, apob 48 ) Δομική υποστήριξη λιποπρωτεϊνών (apob, apoe, apoai, apoaii) Ενεργοποιητές ή αναστολείς ενζύμων (apoai, apoci, apocii, apociii) Δέσμευση λιποπρωτεϊνών σε κυτταρικούς υποδοχείς για ενδοκυττάρωση ή εκλεκτική προσρόφηση των λιπιδίων τους (apob 100, apoe, apoai) Άγνωστος (apoaiv, ApoV, apod, apoj) 14

(apoai, apoci, apocii, apociii) Δέσμευση λιποπρωτεϊνών σε κυτταρικούς υποδοχείς για

15 Απολιποπρωτεΐνες + apov, apoj, apo(a) (σύνολο 13) apob 48 και apob 100 ισομορφές από το ίδιο γονίδιο 15

16 Υποδοχείς (απο)λιποπρωτεϊνών LDL-R για LDL (apob 100 ) VLDL-R για VLDL (?) LRP για VLDL,υπολείματα χυλομικρών και VLDL (IDL) (apoe) ABCA1 για δισκοειδείς ΗDL SR-B1 για ΗDL 16

17 Μεταβολισμός χυλομικρών/remnants (εξωγενής οδός) 17

18 Μεταβολισμός VLDL-IDL-LDL Απόδοση τριγλυκεριδίων από VLDL στους ιστούς Μετατροπή VLDL IDL LDL Απόδοση χοληστερόλης από LDL στους ιστούς 18

19 LDL Υποδοχέας (LDL-R) Βραβείο Nobel 1985 Brown και Goldstein Παρουσία αυξημένων Trig τα LDL γίνονται πιο μικρά και πυκνά και δεν προσλαμβάνονται εύκολα από τον LDL-R Επίσης οξειδώνονται (ox-ldl) και προσλαμβάνονται άπληστα από τα περιφερικά μακροφάγα αθηρωματική πλάκα 19

προσλαμβάνονται εύκολα από τον LDL-R Επίσης οξειδώνονται (ox-ldl)

20 Ρύθμιση παραγωγής χοληστερόλης Έτσι το κύτταρο δεν «πλημμυρίζει» από χοληστερόλη! 20

21 Ηλεκτροφόρηση λιποπρωτεϊνών ΧΜ β προ-β α 21

22 Παρατηρήσεις στον ορό Διαυγής ορός (Trig < 200 mg/dl) Θολερός ορός (Trig > 300 mg/dl) Γαλακτώδης (Trig > 600 mg/dl) νόσος των τριγλυκεριδίων Μετά από παραμονή 12 ωρών στους 4 C : Εάν υπάρχει επιπλέουσα πυκνή ομογενής κρεμώδη στιβάδα νόσος των χυλομικρών 22

23 Ταξινόμηση κατά Fredrickson Type Λιποπρωτεΐνη Λιπίδια CM Θολε ρότης Ξανθώ ματα Ι CM Trig NAI -/+ NAI - CVD risk IIA LDL Chol - - NAI NAI IIB LDL VLDL Chol Trig ΙΙΙ IDL Chol Trig - -/+ - NAI -/+ ΝΑΙ NAI NAI IV VLDL Trig - NAI - - V VLDL Chol NAI NAI - - CM Trig Παγκρεατίτιδα στους τύπους Ι και V 23

24 Δευτεροπαθείς δυσλιπιδαιμίες Ενδοκρινικά αίτια Σακχαρώδης διαβήτης Υποθυρεοειδισμός Κύηση Νεφρικά νοσήματα (νεφρωσικό, ΧΝΑ, Τx) Ηπατικά νοσήματα (χολόσταση, ηπάτωμα, κίρρωση κλπ) Διαιτητικά αίτια Μεταβολικό σύνδρομο Παχυσαρκία, καθιστική ζωή Οινόπνευμα Φάρμακα Κορτιζόνη, οιστρογόνα, ταμοξιφαίνη, κυκλοσπορίνη κλπ 24

25 Συστάσεις ATP III (NCEP), ΝΙΗ 2001 Ολική Χοληστερόλη (Total Chol): HDL-Χοληστερόλη: <200 Επιθυμητή <40 Χαμηλή Οριακά υψηλή >60 Υψηλή >240 Υψηλή LDL-Χοληστερόλη: Τριγλυκερίδια (Trig): <100 Ιδανική <150 Φυσιολογικά Κοντά στο ιδανικό Οριακά υψηλή Οριακά υψηλή Υψηλή Υψηλή >500 Πολύ υψηλή >190 Πολύ υψηλή Όλες οι συγκεντρώσεις σε mg/dl μετά από νηστεία 9-12 ωρών για ενήλικες >20 ετών, ανεξαρτήτως φύλου 25

26 Παράγοντες κινδύνου (εκτός LDL) Εγκατεστημένη στεφανιαία νόσος, συμπτωματική νόσος καρωτίδων, περιφερική αγγειοπάθεια, κοιλιακό ανεύρυσμα Διαβήτης Κάπνισμα Υπέρταση (>140/90 mmhg ή φάρμακα) Θετικό οικογενειακό ιστορικό πρώιμης καρδιαγγειακής νόσου [συγγενής α βαθμού <55y (m) ή <65 y (f)] Ηλικία [>45 y (m), >55 y (f)] 26

27 Υγιεινοδιαιτητική παρέμβαση Μείωση διαιτητικής χοληστερόλης (<200 mg/d) και λίπους (<30% των θερμίδων, όχι κεκορεσμένα και trans λιπαρά <7%) Λήψη διαλυτών ινών (10-25 mg/d), φυτικών στερολών (2 mg/d), ω-3 λιπαρών άσκηση Όχι κάπνισμα 27

28 Θεραπευτική αγωγή πρώτος στόχος: LDL-Chol, μετά Trig και HDL-Chol Ρητίνες δέσμευσης χολικών οξέων Στατίνες (αναστολείς HMG-CoA αναγωγάσης) Φιμπράτες Νικοτινικό οξύ (Αντιυπερτασικά + ασπιρίνη) LDL-αφαίρεση? Επίδραση: μείωση με στατίνες LDL-Chol κατά 18-55%, μείωση τριγλυκεριδίων με φιμπράτες κατά 20-50%, αύξηση HDL-Chol με νικοτινικό οξύ κατά 15-35% Παρενέργειες: ΓΕΣ διαταραχές, μυοπάθεια, χολολιθίαση, Υπεργλυκαιμία+υπερουριχαιμία 28

29 Εργαστηριακοί προσδιορισμοί Νηστεία 9-12 ωρών Συνήθη δίαιτα τις προηγούμενες 2 εβδομάδες Όχι ζωηρή άσκηση ή αλκοόλ το προηγούμενο 24ωρο Καθιστική στάση για 5 min Αιμοστατικός επίδεσμος μέχρι 1 min Εάν χρειάζεται επανάληψη, μέσα στους επόμενους 2 μήνες (τουλάχιστον μετά από μια εβδομάδα) 29

30 Εργαστηριακή μέτρηση χοληστερόλης Ενζυμική μέθοδος (Allain C et al, Clin Chem 1974, 20, 470): (με εστεράση και οξειδάση χοληστερόλης, υπεροξειδάση) 1) Εστέρες χοληστερόλης + Η 2 Ο χοληστερόλη + λιπαρό οξύ 2) Χοληστερόλη + Ο 2 χολεστενόνη + Η 2 Ο 2 3) 2Η 2 Ο αμινοαντιπυρένιο + φαινόλη κινονεϊμίνη + 4 Η 2 Ο Μέτρηση χρωμοφόρου στα 510 nm (ref 700 nm) Γραμμική έως mg/dl Παρεμπόδιση από μεγάλες συγκεντρώσεις ασκορβικού, χολερυθρίνης, τριγλυκεριδίων, αιμοσφαιρίνης (αιμόλυση) 30

31 Εργαστηριακή μέτρηση τριγλυκεριδίων Ενζυμική μέθοδος: (με λιπάση LPL, γλυκεροκινάση, οξειδάση 3-φωσφορικής γλυκερόλης, υπεροξειδάση) 1) Τριγλυκερίδια + 3Η 2 Ο γλυκερόλη + λιπαρά οξέα 2) Γλυκερόλη + ΑΤΡ 3-φωσφορική γλυκερόλη + ADP 3) 3-φωσφορική γλυκερόλη + O 2 φωσφορική διυδροξυακετόνη+η 2 Ο 2 4) 2Η 2 Ο αμινοαντιπυρένιο + 4-χλωροφαινόλη κινονεϊμίνη + ΗCl +4 Η 2 Ο Μέτρηση χρωμοφόρου στα 510 nm (ref 700 nm) Παρεμπόδιση από μεγάλες συγκεντρώσεις ασκορβικού, χολερυθρίνης 31

Σχετικά έγγραφα

Μεταβολισμός λιπιδίων Δυσλιποπρωτειναιμίες. Μαρίνα Νούτσου Διευθύντρια Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Διαβητολογικό Κέντρο ΓΝΑ Ιπποκράτειο

Μεταβολισμός λιπιδίων Δυσλιποπρωτειναιμίες Μαρίνα Νούτσου Διευθύντρια Β Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Διαβητολογικό Κέντρο ΓΝΑ Ιπποκράτειο Πολλοί παράγοντες κινδύνου έχουν συσχετισθεί με καρδιαγγειακά