Σχέσεις μεταξύ ρέουσας νοημοσύνης και εργαζομένης μνήμης: Γνωστικές και αναπτυξιακές προοπτικές

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Σχέσεις μεταξύ ρέουσας νοημοσύνης και εργαζομένης μνήμης: Γνωστικές και αναπτυξιακές προοπτικές"

Transcript

1 Σχέσεις μεταξύ ρέουσας νοημοσύνης και εργαζομένης μνήμης: Γνωστικές και αναπτυξιακές προοπτικές Σαββίδου Ελένη Πανεπιστήμιο Κύπρου & Σπανούδης Γιώργος Πανεπιστήμιο Κύπρου Περίληψη Οι προοδευτικές μήτρες του Raven (ΠΜΡ) συνιστούν τυπική μέτρηση της ρέουσας ευφυΐας η οποία απαιτεί από τον εξεταζόμενο να χειριστεί μη λεκτικές πληροφορίες, προκειμένου να βρει λύση στα χορηγούμενα προβλήματα. Παρά τον όγκο της βιβλιογραφίας για τους μηχανισμούς που ενεργοποιούνται κατά τη λύση των ΠΜΡ καμιά άποψη δεν φαίνεται να αποσαφηνίζει πλήρως το ζήτημα. Επιπρόσθετα, πολλές μελέτες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει μέτρια έως υψηλή συσχέτιση ανάμεσα στη ρέουσα ευφυΐα και την εργαζόμενη μνήμη. Το συστηματικό αυτό εύρημα αποτέλεσε για ορισμένους θεωρητικούς τη βάση να επιχειρηματολογήσουν υπέρ της άποψης ότι οι ατομικές διαφορές της ευφυΐας προβλέπονται σε πολύ σημαντικό βαθμό ή ακόμη ταυτίζονται με τις διαφορές που εμφανίζουν τα άτομα στις επιδόσεις της εργαζόμενης μνήμης. Η έρευνα κατά την τελευταία δεκαετία έδειξε ότι οι ατομικές διαφορές της εργαζόμενης μνήμης είναι ισχυρή προβλεπτική μεταβλητή των επιδόσεων στις ΠΜΡ στον ενήλικο πληθυσμό. Ελάχιστες ωστόσο, έρευνες έχουν εστιάσει στην αναπτυξιακή σχέση των δύο εννοιών. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να μελετηθεί η σχέση που υφίσταται μεταξύ της εργαζόμενης μνήμης και της ρέουσας ευφυΐας υπό μια αναπτυξιακή προοπτική. Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν 95 παιδιά τριών ομάδων, με μέσους όρους ηλικίας 6, 8 και 10 χρονών. Χορηγήθηκε το έργο των Έγχρωμων Προοδευτικών Μητρών του Raven (ΕΠΜΡ), μια συστοιχία έργων μέτρησης της οπτικο-χωρικής εργαζόμενης μνήμης (corsi-block task, έργο βραχύχρονης διατήρησης σχημάτων) και ένα έργο λύσης προβλημάτων με μήτρες παρόμοιες με αυτές των ΕΠΜΡ με τη διάφορά ότι στην πρώτη συνθήκη δινόταν ο κανόνας λύσης ταυτόχρονα με τη μήτρα και τις εναλλακτικές απαντήσεις, ενώ σε μια δεύτερη συνθήκη το παιδί έπρεπε να διατηρήσει στη βραχύχρονη μνήμη του τον κανόνα ή τους κανόνες για να τους εφαρμόσει αμέσως μετά. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι οι μετρήσεις εργαζόμενης μνήμης προβλέπουν στατιστικώς σημαντικά τις επιδόσεις της ρέουσας ευφυΐας και στις τρεις ομάδες. Ακόμη, η δεύτερη συνθήκη του έργου εφαρμογής κανόνα ερμήνευε σημαντικό μέρος της διακύμανσης στις επιδόσεις των ΕΠΜΡ, γεγονός που αντανακλά, κατά πάσα πιθανότητα, τη σπουδαιότητα του μηχανισμού της εργαζόμενης μνήμης στην εκδήλωση ευφυούς συμπεριφοράς. Τα ευρήματα συζητούνται στο πλαίσιο των σύγχρονων θεωριών για τις σχέσεις των δύο ικανοτήτων. Εισαγωγή Η μνήμη αποτελεί μια από τις σημαντικότερες γνωστικές λειτουργίες του ανθρώπου. Συνιστά ένα πολυδιάστατο αναπτυσσόμενο σύστημα που επηρεάζει και επηρεάζεται από πολλές γνωστικές δομές και μηχανισμούς. Η σημασία της στην εκτέλεση ποικίλων έργων της καθημερινότητας μας, στη λειτουργικότητα του γνωστικού μας συστήματος και της ευφυΐας γενικότερα αλλά και στη δόμηση της προσωπικότητας μας είναι αυταπόδεικτη. Το μνημονικό σύστημα αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί τον πιο συστηματικά ερευνώμενο τομέα της ψυχολογίας και άλλων συναφών επιστημονικών κλάδων. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 806

2 Το πολυδιάστατο της μνήμης και των λειτουργιών της είναι εύκολο να το διαπιστώσει κανείς αρκεί να αναλογιστεί ότι υπάρχουν στοιχεία στη μνήμη του (για παράδειγμα, έννοιες) που του επιτρέπουν αυτή τη στιγμή να κατανοεί το κείμενο που διαβάζει, ενώ την ίδια στιγμή δεν μπορεί να θυμάται επακριβώς τις λέξεις που διάβασε στην προηγούμενη παράγραφο. Σύμφωνα με την τρέχουσα αντίληψη της ψυχολογίας (Baddeley, 2003) υπάρχουν τουλάχιστον τρία επίπεδα μνημονικής ανάλυσης και επεξεργασίας: ένα αισθητηριακό, ένα βραχύχρονο και ένα μακρόχρονο. Στο πρώτο επίπεδο, το αισθητηριακό/αντιληπτικό εισιόν διατηρείται για χιλιοστά του δευτερολέπτου, ώστε να κωδικοποιηθεί κατάλληλα, στο δεύτερο επίπεδο, το βραχύχρονο, το κωδικοποιημένο πια εισιόν αναλύεται στο πλαίσιο της τρέχουσας επεξεργασίας που εκτελείται και τέλος, στο τρίτο, το επίπεδο της μακρόχρονης διατήρησης/αποθήκευσης, το εισιόν ενσωματώνεται στο σώμα της γνώσης μας (μάθηση). Ταυτόχρονα, πρέπει να έχουμε υπόψη μας, ότι η μνήμη μας διαθέτει τουλάχιστον τέσσερις λειτουργίες/μηχανισμούς: την ανάκληση, την αναγνώριση, την αποθήκευση και την ανακατασκευή. Η παρούσα έρευνα εξετάζει την εργαζόμενη μνήμη και την ανάπτυξη της κατά την παιδική ηλικία σε συνάρτηση με τη ρέουσα νοημοσύνη (fluid intelligence). Εργαζόμενη Μνήμη Με τον όρο εργαζόμενη μνήμη αναφερόμαστε στο μνημονικό σύστημα που είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση και επεξεργασία της τρέχουσας πληροφορίας και την προώθησή της, εφόσον αυτό κρίνεται απαραίτητο, προς μονιμότερη αποθήκευση στις δομές της μακρόχρονης μνήμης. Οι πληροφορίες, στο πλαίσιο της εργαζόμενης μνήμης, τυγχάνουν επεξεργασίας και διατήρησης παροδικά, ώστε αυτές να χρησιμοποιηθούν από άλλες γνωστικές λειτουργίες ή μηχανισμούς, όπως ο συλλογισμός, η κατανόηση και η μάθηση. Ο Baddeley (2003) με τον όρο εργαζόμενη μνήμη αναφέρεται στο σύστημα της μνήμης που παραδοσιακά αποκαλούνταν βραχύχρονη μνήμη. Κατά το Baddeley (2003) η εργαζόμενη μνήμη αποτελείται από τρεις δομές ή μνημονικά υποσυστήματα: το κεντρικό εκτελεστικό σύστημα, το οπτικο-χωρικό σημειωματάριο και το αρθρωτικό κύκλωμα. Το κεντρικό εκτελεστικό σύστημα ελέγχει τη ροή των πληροφοριών προς τις άλλες δύο δομές, επικοινωνεί με τη μακρόχρονη μνήμη και εστιάζει-συντηρεί την τρέχουσα επεξεργασία. Αποτελεί τον ουσιαστικό ρυθμιστή του γνωστικού μας συστήματος που συντονίζει τις διάφορες δραστηριότητες της εργαζόμενης μνήμης και κατανέμει τους υπάρχοντες πόρους επεξεργασίας. Με άλλα λόγια, αποτελεί την καρδιά του συστήματος επεξεργασίας πληροφοριών που διαθέτουμε ως γνωστικά όντα. Ο κεντρικός εκτελεστής συνεργάζεται στενά με τα άλλα δύο υποσυστήματα, από τα οποία το μεν αρθρωτικό σπείρωμα είναι αφιερωμένο στην επεξεργασία λεκτικών πληροφοριών, ενώ δουλειά του οπτικοχωρικού σημειωματάριου είναι η επεξεργασία των οπτικο-χωρικών πληροφοριών. Το αρθρωτικό ή φωνολογικό σπείρωμα (phonological loop) αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα που διατηρεί και επεξεργάζεται ηχητικές ή φωνολογικές πληροφορίες. Η λειτουργία του οπτικοχωρικού σημειωματάριου (visuospatial sketchpad) είναι παρόμοια με αυτήν του φωνολογικού σπειρώματος, με τη διαφορά ότι αυτό σχετίζεται με την επεξεργασία και διαχείριση των μη λεκτικών πληροφοριών, δηλαδή, με πληροφορίες που αναφέρονται στα χαρακτηριστικά, τη μορφή ή τη θέση των αντικειμένων του φυσικού ή φανταστικού κόσμου. Το σύστημα 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 807

3 αυτό εμπλέκεται σε διεργασίες επεξεργασίας και διατήρησης οπτικών και χωρικών πληροφοριών υπό μορφή οπτικο-χωρικού κώδικα. Τα δύο υποσυστήματα της εργαζόμενης μνήμης μπορούν να διατηρήσουν την πληροφορία για βραχύ χρονικό διάστημα. Αν μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα δεν περατωθεί η επεξεργασία των πληροφοριών που βρίσκονται εντός των υποσυστημάτων της εργαζόμενης μνήμης, τότε οι πληροφορίες είναι καταδικασμένες σε φθορά και απώλεια. Με άλλα λόγια, η εργαζόμενη μνήμη εργάζεται πάντοτε ενάντια στο χρόνο. Αυτή η χρονική πίεση πρέπει να συνδυαστεί και με μια πληροφοριακή πίεση. Συνεχώς νέες πληροφορίες από τον εξωτερικό ή τον εσωτερικό μας κόσμο συνωστίζονται στον προθάλαμο της εργαζόμενης μνήμης αναμένοντας να τύχουν άμεσης επεξεργασίας. Το γνωστικό μας σύστημα για να έχει επαφή με τον εξωτερικό και εσωτερικό του κόσμο σε πραγματικούς χρόνους, είναι αναγκασμένο να επεξεργάζεται, μέσω της εργαζόμενης μνήμης, όσο γίνεται πιο γρήγορα και όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών. Για να επιτύχει στην τόσο δύσκολη αποστολή της η εργαζόμενη μνήμη κάνει τουλάχιστον τρία πράγματα. Πρώτον, συνεργάζεται στενά με το σύστημα της προσοχής (στην πράξη η προσοχή, στο μοντέλο του Baddeley, είναι μέρος της εργαζόμενης μνήμης), ώστε να εστιάζει συνεχώς την ανάλυση της στο πιο σχετικό, από πληροφοριακής άποψης, στοιχείο του υλικού που τυγχάνει επεξεργασίας, επιτυγχάνοντας, κατ αυτόν τον τρόπο, να είναι αποτελεσματική. Δεύτερον, επικοινωνεί συνεχώς με τη μακρόχρονη μνήμη, ώστε να νοηματοδοτεί γρήγορα και ορθά το προς ανάλυση υλικό και τρίτον διαμορφώνει συν τω χρόνω στρατηγικές διαχείρισης και επεξεργασίας των πληροφοριών (μεταμνημονικές δεξιότητες). Αυτός ο διαχωρισμός της εργαζόμενης μνήμης σε δύο υποσυστήματα που το καθένα είναι υπεύθυνο για διαφορετικού τύπου πληροφορίες (πληροφορίες που συλλέγονται από το ακουστικό σύστημα προς πληροφορίες που συλλέγονται από το οπτικό σύστημα) υποστηρίζεται συστηματικά από πολλά εμπειρικά δεδομένα (Logie et al.,1994; Hale et al., 1996; Shah and Miyake, 1996; Leather and Henry, 1994). Συνεπώς, η εργαζόμενη μνήμη είναι ένα σύστημα υψηλής εξειδίκευσης τόσο σε δομικό όσο και σε λειτουργικό επίπεδο, η λειτουργικότητα του οποίου συνυφαίνεται με και καθορίζει το σύνολο των λεγόμενων ανώτερων νοητικών λειτουργιών. Η ανάπτυξη της εργαζόμενης μνήμης Ένα τόσο σύνθετο και σημαντικό για την επιβίωση μας σύστημα είναι λογικό να καθορίζεται γενετικά ως προς τις γενικές του δομές και λειτουργίες αλλά σε σημαντικό βαθμό η εξειδίκευση και η εν γένει λειτουργικότητα του να καθορίζεται από τις εμπειρίες μας. Η μνήμη είναι ένα πολυσχιδές σύστημα που αναπτύσσεται καθ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, παρουσιάζοντας ωστόσο, τις θεμελιoδέστερες αλλαγές στη δομή και λειτουργία της κατά την πρώτη δεκαπενταετία της ζωής μας (Gathercole, 1999, Cowan, 1997, Baddeley, 2006). Η εργαζόμενη μνήμη, ειδικότερα, φαίνεται ότι παρουσιάζει τις εντονότερες δομικές και λειτουργικές αλλαγές κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες της ζωής μας (Gathercole et al., 2003). Η μελέτη της εργαζόμενης μνήμης σε παιδιά προσχολικής, σχολικής και εφηβικής ηλικίας μπορεί να παρέχει σημαντικές πληροφορίες σχετικές με τη φύση του εξελισσόμενου μνημονικού συστήματος και των σχέσεων του με τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες. Η ψυχολογική έρευνα των τελευταίων δεκαετιών έχει 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 808

4 επιβεβαιώσει τους ισχυρούς δεσμούς της εργαζόμενης μνήμης και της ανάπτυξης της με τη νοημοσύνη χωρίς ωστόσο, να καταφέρει να αποσαφηνίσει πλήρως τη μορφή και τις αναπτυξιακές διαδρομές των επιδράσεων που ασκεί η ανάπτυξη της μιας στην ανάπτυξη της άλλης. Με άλλα λόγια, δεν είναι σαφές αν οι αλλαγές και η βελτιωμένη απόδοση της εργαζόμενης μνήμης κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας καθορίζει τις βελτιωμένες επιδόσεις στις οπτικοχωρικές ικανότητες και τη νοημοσύνη γενικότερα κατά την εφηβική και νεαρή ενήλικη ζωή. Επίσης, η έρευνα δεν έχει καταλήξει σε μια ευρέως αποδεκτή θέση για τη φύση των μνημονικών αλλαγών που συντελούνται κατά τη διάρκεια της παιδικής και σχολικής ηλικίας. Δύο γενικές θέσεις έχουν διατυπωθεί. Σύμφωνα με την πρώτη, η φύση των αλλαγών που καθορίζουν τη βελτιωμένη απόδοση του μνημονικού συστήματος οφείλεται σε λειτουργικές αλλαγές (αλλαγές στη στρατηγική δραστηριότητα της εργαζόμενη μνήμης) (Case, 1995), ενώ σύμφωνα με τη δεύτερη, οι βελτιωμένες μνημονικές επιδόσεις οφείλονται αποκλειστικά σε αύξηση του μνημονικού πεδίου (δομικές αλλαγές στην αποθηκευτική ικανότητα της εργαζόμενης μνήμης) (Pascual-Leone, 1970). Στη μετανάλυση του για τη χωρητικότητα του μνημονικού πεδίου, ο Dempster (1988) επισήμανε ότι υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές στη χωρητικότητα της μνήμης του παιδιού από την αντίστοιχη χωρητικότητα του ενήλικα. Επιπλέον, έδειξε ότι το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του μνημονικού πεδίου συντελείται κατά τη διάρκεια των πρώτων σχολικών ετών. Κατά το Dempster (1993) υπάρχει μια καθορισμένη μη γραμμική σχέση μεταξύ του μνημονικού πεδίου και της ηλικίας παράλληλη προς τη μη γραμμική αύξηση στην ταχύτητα επεξεργασίας κατά τη διάρκεια της ίδιας αναπτυξιακής περιόδου. Οι Gathercole and Baddeley (1993) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αύξηση της μνημονικής ικανότητας βασίζεται στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του συστήματος της εργαζόμενης μνήμης. Επισήμαναν ακόμη ότι αν και η βελτίωση της εργαζόμενης μνήμης εμφανίζεται να είναι καθαρά ποσοτική μετά την ηλικία των 6 ετών, κάποια στοιχεία υποδεικνύουν ότι μπορούν να υπάρξουν και ποιοτικές αλλαγές στη λειτουργία της εργαζόμενης μνήμης κατά την προσχολική περίοδο. Νοημοσύνη Η όρος νοημοσύνη αναφέρεται, σε γενικές γραμμές, στη σύνθετη ικανότητά μας να μαθαίνουμε, να νοηματοδοτούμε και να προσαρμοζόμαστε γρήγορα και αποτελεσματικά στο περιβάλλον μας. (βλέπε Snow et al., 1984; Carpenter et al., 1990 Εδώ και ένα αιώνα, η ψυχολογία προσπαθεί να ορίσει και να μετρήσει τη νοημοσύνη. Αυτή η προσπάθεια έχει οδηγήσει σε μεγάλες προόδους, χωρίς ωστόσο, να έχει απαντήσει πλήρως όλα τα ερωτήματα σχετικά με τη φύση της νοημοσύνης, τις σχέσεις της με άλλες ανώτερες νοητικές ικανότητες και βασικούς γνωστικούς μηχανισμούς και την ανάπτυξή της. Ο Spearman (1927) εισήγαγε την υπόθεση ότι υπάρχει μια γενική νοητική ικανότητα (την οποία ονόμασε g)και πολυάριθμες άλλες συγκεκριμένες δυνατότητες. Η διάκριση της νοημοσύνης σε ρέουσα (fluid intelligence) και αποκρυσταλλωμένη (crystallized intelligence) που προτάθηκε από τον Cattell (1971) διατηρείται μέχρι σήμερα καθώς σωρεία δεδομένων την επιβεβαιώνουν (Horn and Cattell, 1967). Με τον όρο ρέουσα νοημοσύνη αναφερόμαστε σε εκείνο το κομμάτι της νοημοσύνης που μεταβιβάζεται σε σημαντικό βαθμό μέσω των γονιδίων και αναπτύσσεται κατά τις πρώτες δύο δεκαετίες της ζωής μας. Ο όρος αποκρυσταλλωμένη νοημοσύνη αναφέρεται στην 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 809

5 επίκτητη γνώση και τις δεξιότητες που έχουν αποκτηθεί μέσω της εμπειρίας. (Horn, 1976, 1982, 1985; Horn and Hofer, 1992). Οι Προοδευτικές Μήτρες του Raven (Raven Progressive Matrices Test (APM)).Το Raven (Raven, 1998) θεωρούνται μια από τις καλύτερες μετρήσεις του παράγοντα g ή της ρέουσας νοημοσύνης. Πρόκειται για μη λεκτική δοκιμασία, διότι τα προβλήματα που δίνονται στον εξεταζόμενο παρουσιάζονται με τη μορφή γεωμετρικών σχημάτων. Οι δοκιμασίες του Raven θεωρούνται εξαιτίας της μη γλωσσικής τους μορφής με την οποία παρουσιάζονται απαλλαγμένες από πολιτισμικές επιδράσεις. Υπάρχουν τρεις δοκιμασίες του Raven, οι Έγχρωμες Προοδευτικές Μήτρες (ΕΠΜ) που αφορούν στη μέτρηση της νοημοσύνης σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, καθώς και σε ειδικούς πληθυσμούς (παιδιά με δυσκολίες μάθησης, με νοητική καθυστέρηση κ.α.), οι Τυπικές Προοδευτικές Μήτρες για τη μέτρηση της νοημοσύνης κατά την εφηβική και ενήλικη ζωή και οι Ανεπτυγμένες Προοδευτικές Μήτρες για άτομα με νοημοσύνη που βρίσκεται στο ανώτερο 50% της κατανομής της νοημοσύνης. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους το τεστ τουraven συνιστά κατάλληλη μέτρηση της ρέουσας νοημοσύνης. Κατ' αρχάς, το μέγεθος και η σταθερότητα των ατομικών διαφορών που προκύπτουν από τη μέτρηση, ακόμη και μεταξύ των παιδιών σχολικής ηλικίας, δείχνουν ότι η μέτρηση είναι ευαίσθητη στις γνωστικές διαδικασίες που λαμβάνουν όταν ένα άτομο επιδεικνύει ευφυή συμπεριφορά. Επίσης ο σχετικά μεγάλος αριθμός στοιχείων στη δοκιμασία (36 προβλήματα) προσφέρει αρκετές πληροφορίες για τις θεωρητικές και πειραματικές αναλύσεις της συμπεριφοράς που επιδεικνύεται κατά την επίλυση προβλήματος. Τέλος, η συσχέτιση μεταξύ των αποτελεσμάτων των δοκιμασιών του Raven με άλλες γενικές μετρήσεις της νοημοσύνης υποδεικνύει ότι οι δοκιμασίες μετρούν γενικές παρά συγκεκριμένες ικανότητες (Court & Raven, 1982). Λόγω της μη λεκτικής μορφής της, οι δοκιμασίες Raven είναι ένα σύνηθες ερευνητικό εργαλείο που χρησιμοποιείται τόσο στην έρευνα και κλινική πράξη με τυπικούς αλλά και μη τυπικούς πληθυσμούς. Η ευρεία χρήση των δοκιμασιών συνδυάστηκε με συστηματική έρευνα σε σχέση με το τη φύση των διαδικασιών που ενεργοποιούνται όταν λύνονται τα προβλήματα, την αξιοπιστία και την εγκυρότητα τους και τη σχέση τους με ποικίλες μετρήσεις γνωστικών λειτουργιών. Ανάπτυξη της νοημοσύνης Η έρευνα σχετικά με την ανάπτυξη της νοημοσύνης δείχνει ότι αυτή βελτιώνεται γρήγορα κατά την πρώτη παιδική ηλικία και συνεχίζει να αυξάνεται βαθμιαία καθ όλη τη διάρκεια της σχολικής εφηβικής ηλικίας. Υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία που συνδέει την ανάπτυξη της νοημοσύνης με την ταχύτητα επεξεργασίας και την εργαζόμενη μνήμη. Οι σχέσεις της εργαζόμενης μνήμης με τη νοημοσύνη έχουν απασχολήσει πολλούς ερευνητές (Babcock, 1994; Kyllonn & Christal, 1990; Larson & Saccuzzo, 1989). Οι σχέσεις αυτές αποτυπώνονται στη συστηματική συνδιακύμανση που εμφανίζουν οι καλές επιδόσεις στην εργαζόμενη μνήμη με τις υψηλές επιδόσεις σε έργα που μετρούν ευφυΐα. Κατά τους Conway and Engle (1996) αυτή η συνδιακύμανση δεν οφείλεται στην καλύτερη επεξεργασία πληροφοριών στα άτομα με καλύτερη εργαζόμενη μνήμη, αλλά στην ουσιαστική σχέση που υφίσταται μεταξύ νοημοσύνης και εργαζόμενης μνήμης. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 810

6 Υποθέσεις Η παρούσα έρευνα είχε διττό στόχο, αναπτυξιακό και γνωστικό. Ο αναπτυξιακός αφορούσε στον έλεγχο της αναπτυξιακής της σχέσης που υφίσταται μεταξύ νοημοσύνης και εργαζόμενης μνήμης. Ειδικότερα η υπόθεση που τέθηκε σε έλεγχο ήταν κατά πόσο υπάρχει σχέση και πόσο ισχυρή είναι αυτή μεταξύ ρέουσας νοημοσύνης και εργαζόμενης μνήμης κατά τη διάρκεια της σχολικής ηλικίας. Η αναπτυξιακή υπόθεση τέθηκε προς έλεγχο με στόχο να συμπληρωθεί η ογκούμενη βιβλιογραφία των τελευταίων χρόνων η οποία έχει επιβεβαιώσει μεν τη συστηματική σχέση μεταξύ των δύο δομών (νοημοσύνης και εργαζόμενης μνήμης) χωρίς ωστόσο να έχει εξετάσει συστηματικά τις αναπτυξιακές διαδρομές αυτής της σχέσης. Για το σκοπό αυτό αποφασίστηκε να εξεταστούν συγχρονικά τρεις ομάδες παιδιών σχολικής ηλικίας (6, 8 και 10 ετών). Η γνωστική υπόθεση αφορούσε στον έλεγχο των σχέσεων που υφίστανται μεταξύ εργαζόμενης μνήμης και ρέουσας νοημοσύνης. Ειδικότερα, ελέγχθηκε η θεωρία που πρεσβεύει ότι στα άτομα που επιτυγχάνουν υψηλές επιδόσεις σε έργα ρέουσας νοημοσύνης η εργαζόμενη μνήμη λειτουργεί αποτελεσματικότερα. Δεδομένου ότι για τη μέτρηση της ρέουσας νοημοσύνης χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία των Έγχρωμων Μητρών του Raven, μια μη λεκτική δοκιμασία, αποφασίστηκε να μετρηθεί η χωροταξική εργαζόμενη μνήμη των παιδιών. Επιπρόσθετα μετρήθηκε και η ταχύτητα επεξεργασίας κατά τη διάρκεια των προσπαθειών, ώστε να ελεγχθεί η εμπλοκή της ταχύτητας επεξεργασίας στη σχέση νοημοσύνης και εργαζομένης μνήμης. Σχεδιάστηκαν δύο συνθήκες προς πειραματικό έλεγχο, μία συνθήκη με εφαρμογή κανόνα, όπου η εργαζόμενη μνήμη δεν εμπλεκόταν και μία στην οποία η εφαρμογή κανόνα συνδεόταν με τη βραχύχρονη διατήρηση πληροφοριών. Σε αυτή τη δεύτερη συνθήκη ήταν δυνατό να εξεταστεί ο βαθμός εξάρτησης της ικανότητας να λύνουμε προβλήματα επαγωγικής σκέψης, όπως αυτά που περιλαμβάνει το τεστ Raven, από την αποτελεσματική λειτουργία της εργαζόμενης μνήμης. Μεθοδολογία Συμμετέχοντες Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν 95 παιδιά των τάξεων Α, Γ, και Ε του δημοτικού σχολείου Αποστόλου Βαρνάβα, της επαρχίας Λευκωσίας. Από τα 30 της Πρώτης τάξης, τα 14 ήταν αγόρια και τα 16 κορίτσια, από τα 30 της Τρίτης τάξης, τα 14 ήταν επίσης αγόρια και τα 16 κορίτσια και από τα 35 της Πέμπτης τάξης, τα 15 ήταν αγόρια και τα υπόλοιπα 20 κορίτσια. Συνολικά στην έρευνα μας συμμετείχαν 43 αγόρια και 52 κορίτσια μέσου και ανώτερου κοινωνικοοικονομικού επιπέδου όπως προκύπτει από τα στοιχεία του σχολείου και με μητρική γλώσσα την ελληνική. Στο δείγμα μας δεν υπήρχαν παιδιά με ειδικά προβλήματα ή δυσκολίες. Η ομοιομορφία του δείγματος ως προς το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, το φύλο και τη γλώσσα, διασφαλίστηκε προκειμένου να εξουδετερωθούν τυχόν επιδράσεις, υπό τη μορφή επείσακτων μεταβλητών, στα αποτελέσματα της έρευνας. Η συλλογή των δεδομένων της έρευνας, διήρκεσε περίπου ένα μήνα. Τα παιδιά προσέρχονταν σε χώρο του σχολείου ειδικά διαμορφωμένο και εξετάζονταν ατομικά. Η εξέταση διαιρέθηκε σε δύο μέρη, ώστε να μειωθεί κατά το δυνατόν η επίδραση της κόπωσης στις επιδόσεις και διήρκεσε συνολικά περίπου μια ώρα. Η εξέταση έγινε μετά την έγγραφη άδεια των γονιών και του Υπουργείου Παιδείας, ήταν εν γνώσει του σχολείου και κατ αυτή τηρήθηκαν όλοι οι δεοντολογικοί κανόνες. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 811

7 Μετρήσεις Σκοπός της έρευνας ήταν να μελετηθεί η σχέση που υφίσταται μεταξύ της εργαζόμενης μνήμης και της ρέουσας ευφυΐας υπό μια αναπτυξιακή προοπτική. Συγκεκριμένα το βασικό μελετώμενο ερώτημα ήταν σε ποιο βαθμό είναι δυνατή η πρόβλεψη των ατομικών διαφορών της ρέουσας ευφυΐας, επί τη βάσει των ατομικών διαφορών που χαρακτηρίζουν την ικανότητα της εργαζόμενης μνήμης. Προς επίτευξη του στόχου αυτού χρησιμοποιήσαμε ένα έργο που μετράει ρέουσα ευφυΐα και μια συστοιχία που μετρούν χωροταξική εργαζόμενη μνήμη. Ειδικότερα το έργο που χορηγήθηκε στα παιδιά για να εκτιμηθεί η κατάσταση της ρέουσας νοημοσύνης ήταν οι Έγχρωμες Προοδευτικές Μήτρες του Raven (Coloured Progressive Matrices Raven, 1976). Η συστοιχία των έργων μέτρησης της εργαζόμενης μνήμης, περιλάμβανε μια ηλεκτρονική παραλλαγή του Corsi Block test, ένα έργο εξέτασης της ικανότητας των παιδιών να διατηρήσουν γεωμετρικά σχήματα στη βραχύχρονη μνήμη, ένα έργο εφαρμογής κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα και τέλος ένα έργο διατήρησης σχήματος και εφαρμογής κανόνα. Έγχρωμες Προοδευτικές Μήτρες Raven (Coloured Progressive Matrices test Raven) Οι Έγχρωμες Προοδευτικές Μήτρες περιλαμβάνουν 36 προβλήματα τα οποία παρουσιάζονται υπό μορφή μήτρας 3x3 η οποία περιέχει γεωμετρικά σχήματα ή σχέδια. Στα σχέδια υπάρχει κάποιου είδους λογική ακολουθία η οποία περιγράφεται από κάποιο κανόνα ή κανόνες. Οι κανόνες καθορίζουν την πρόοδο των σχεδίων κατά μήκος των σειρών ή των στηλών και αυτούς καλείται ο εξεταζόμενος να ανακαλύψει. Το τελευταίο φατνίο της μήτρας αφήνεται κενό και από τον εξεταζόμενο ζητιέται να βρει ποιο από τα σχέδια που υπάρχουν κάτω από τη Μήτρα ταιριάζει ώστε να συμπληρώσει κατάλληλα το κενό φατνίο. Πριν την έναρξη της εξέτασης εξηγούνταν στο παιδί το έργο που έπρεπε να εκτελέσει και του δινόταν ένα παράδειγμα να λύσει. Η μέγιστη δυνατή επίδοση ήταν το 36. Τεστ χωρικής Μνήμης (ΤΧΜ) Το έργο αυτό είχε στόχο να μετρήσει τη χωροταξική εργαζόμενη μνήμη των παιδιών. Η οθόνη του υπολογιστή χωρίστηκε σε 25 τετράγωνα με πλευρά ένα εκατοστό. Το παιδί έβλεπε στην οθόνη του υπολογιστή μια φιγούρα γνωστού ήρωα κινούμενων σχεδίων να εμφανίζεται για ένα δευτερόλεπτο μέσα σε κάποιο από τα τετράγωνα και αμέσως μετά να «αναπηδά» σε κάποιο άλλο τετράγωνο. Δημιουργήθηκαν επτά σειρές εμφανίσεων του ήρωα με τρεις δοκιμές η καθεμιά. Στην πρώτη σειρά το παιδί έβλεπε μόνο σε μια θέση τον ήρωα και αμέσως μετά του ζητούνταν να υποδείξει τη θέση του ήρωα κάνοντας κλικ πάνω στο σχετικό τετράγωνο. Στη δεύτερη σειρά το παιδί έβλεπε τον ήρωα να αναπηδά σε δύο θέσεις, στην Τρίτη σειρά σε τρεις κ.ο.κ. Οι συμμετέχοντες έπρεπε μετά το τέλος των αναπηδήσεων του ήρωα να κάνουν κλικ πάνω στα τετράγωνα που τον είδαν, ξεκινώντας από την τελευταία του θέση και κινούμενοι προς την πρώτη (backward). Όσο το παιδί εκτελούσε επιτυχώς τη δοκιμασία, η δυσκολία του έργου αυξανόταν καθώς συνεχώς αυξανόταν και ο αριθμός των θέσεων αναπήδησης του ήρωα. Στα πλαϊνά της οθόνης το παιδί μπορούσε να βλέπει πόσες φορές εμφανίστηκε η φιγούρα και στο κάτω μέρος της οθόνης πόσα κλικ του μένουν σε κάθε δοκιμή. Το έργο ολοκληρωνόταν ανάλογα με την επίδοση του παιδιού. Αν το παιδί ήταν επιτυχές τουλάχιστον στο 60% των προσπαθειών κάθε σειράς (2 προσπάθειες) προχωρούσε, διαφορετικά σταματούσε. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 812

8 Έργο μέτρησης χωρικού πεδίου Το έργο αυτό είχε στόχο να μετρήσει την ικανότητα του παιδιού να διατηρεί στη χωρική του μνήμη βραχυπρόθεσμα κάποιο σύνθετο γεωμετρικό σχήμα. Η συνθετότητα των γεωμετρικών σχημάτων, καθορίστηκε επί τη βάσει τριών κριτηρίων, του αριθμού των σχημάτων που περιλάμβανε το σύνθετο σχήμα, του αριθμού διαφορετικών σχημάτων και του αριθμού των εφαπτόμενων σχημάτων. Στο παιδί δινόταν η οδηγία να προσέχει το σύνθετο σχήμα στην οθόνη, διότι αυτό μετά από μερικά δευτερόλεπτα θα χανόταν από την οθόνη και σε αυτήν θα εμφανίζονταν πέντε σχήματα, υποδεικνύοντας έτσι ποιο θεωρούσε ίδιο με το αρχικό. Έργο του παιδιού ήταν να κάνει κλικ πάνω σε ένα από τα πέντε σχήματα, υποδεικνύοντας έτσι ποιο θεωρούσε ίδιο με το αρχικό. Το έργο ήταν διαρθρωμένο κατά κάποιο τρόπο που τα λιγότερο σύνθετα σχήματα να βρίσκονται στην αρχή και τα περισσότερο σύνθετα στο τέλος. Συνολικά το έργο περιλάμβανε 21 δοκιμές (3 δοκιμές 7σειρές). Έργο εφαρμογής κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα και έργο διατήρησης σχήματος και εφαρμογής κανόνα Το έργο εφαρμογής κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα και το έργο διατήρησης σχήματος και εφαρμογής κανόνα, περιλάμβαναν τους ίδιους ερεθισμούς, αλλά διέφεραν ως προς τον τρόπο παρουσίασης. Τα έργα αυτά αφορούσαν την εφαρμογή τεσσάρων απλών κανόνων, [ κανόνας πρόσθεσης (+), αφαίρεσης (-), συμπλήρωσης ( ) και περιστροφής (< >) και τριών σύνθετων (αφαίρεση και πρόσθεση, πρόσθεση και περιστροφή, αφαίρεση και περιστροφή)]. Στο έργο εφαρμογής κανόνα παρουσιάζονταν στη μέση της οθόνης δύο σχήματα και στο πάνω μέρος της οθόνης ένας από τους τέσσερις απλούς κανόνες ή ο συνδυασμός των απλών κανόνων, ώστε να παραχθεί ένας από τους τρεις σύνθετους κανόνες. Οι συμμετέχοντες έπρεπε να εφαρμόσουν τους κανόνες και να επιλέξουν το σωστό σχήμα που προέκυπτε μεταξύ έξι εναλλακτικών σχημάτων που φαίνονταν στο κάτω μέρος της οθόνης. Δηλαδή αρχικά έπρεπε να παρατηρήσουν τα σχήματα στο μέσο της οθόνης, έπειτα να εφαρμόσουν τον κανόνα ή τον συνδυασμό κανόνων και τέλος να επιλέξουν ένα από τα έξι σχήματα κάνοντας κλικ πάνω του. Για παράδειγμα αν ο κανόνας ήταν η πρόσθεση έπρεπε να προσθέσουν τα δύο σχήματα και να επιλέξουν πιο από τα προτεινόμενα προκύπτει. Αντίστοιχα συνέβαινε και στην αφαίρεση, συμπλήρωση και περιστροφή καθώς και στο συνδυασμό δύο κανόνων. Το έργο αυτό περιλάμβανε 21(3 προβλήματα Χ 7 τύποι) δοκιμές. Οι δοκιμές και σε αυτά τα έργα ήταν κλιμακωμένες με βάση τη δυσκολία. Στις πρώτες δοκιμές τα σχήματα ήταν πιο απλά και απαιτούσαν εφαρμογή ενός κανόνα. Στη συνέχεια οι δοκιμές γίνονταν δυσκολότερες, τα σχήματα ήταν πιο σύνθετα και απαιτούσαν εφαρμογή δύο κανόνων. Για να εξασφαλιστεί ότι τα παιδιά είχαν κατανοήσει τους τέσσερις κανόνες του έργου, πριν τη χορήγηση, τους δόθηκαν καρτέλες με σχετικά προβλήματα και κλήθηκαν να εφαρμόσουν τους κανόνες αυτούς και να επιλέξουν το σωστό σχήμα που προέκυπτε. Στο έργο διατήρησης σχήματος και εφαρμογή κανόνα το παιδί έβλεπε το σχήμα στο οποίο έπρεπε να εφαρμοστεί ο κανόνας για 5 δευτερόλεπτα και εν συνεχεία στην οθόνη εμφανιζόταν ο κανόνας στο πάνω μέρος της οθόνης και στο κάτω μέρος τα έξι εναλλακτικά σχήματα. Η διαφορά του με το προηγούμενο έργο, είναι ότι το παιδί καλούταν να διατηρήσει στη βραχυπρόθεσμη μνήμη του το σχήμα και ακολούθως να το εφαρμόσει σε αυτόν τον κανόνα για να βρει την απάντηση. Επομένως στο έργο αυτό αξιολογείται η επίδραση που μπορεί να έχει η ικανότητα βραχύχρονης διατήρησης των σχημάτων στην μνήμη. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 813

9 Διαδικασία Οι συμμετέχοντες της έρευνας αυτής, ολοκλήρωσαν το σύνολο των έργων σε δύο συναντήσεις. Στην πρώτη συνάντηση, χορηγήθηκαν στους συμμετέχοντες οι Έγχρωμες Προοδευτικές Μήτρες Raven. Η μέτρηση αυτή εκτελέστηκε ατομικά και για το κάθε παιδί καταγράφηκε μαζί με τις απαντήσεις και η διάρκεια εκτέλεσης με τη χρήση χρονομέτρου. Αρχικά δίνονταν οι οδηγίες και το παιδί καλούνταν να απαντήσει σε ένα παράδειγμα, ώστε να εξασφαλιστεί ότι κατανόησε τις οδηγίες και μπορεί να εκτελέσει το έργο σωστά. Τα παιδιά δεν παρουσίασαν καμία δυσκολία στην κατανόηση του παραδείγματος. Στη δεύτερη συνάντηση χορηγήθηκαν τα υπόλοιπα έργα τα οποία ήταν σε ηλεκτρονική μορφή. Τα έργα χορηγήθηκαν με συγκεκριμένη και προσχεδιασμένη σειρά. Στα μισά υποκείμενα χορηγήθηκε πρώτα το έργο εφαρμογής κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα και τελευταίο το έργο διατήρησης σχήματος και εφαρμογής κανόνα και στα υπόλοιπα παιδιά αντίστροφα, δηλαδή πρώτα το έργο διατήρησης σχήματος και εφαρμογής κανόνα και τελευταίο το έργο εφαρμογής κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα. Αυτό έγινε για να μεσολαβήσει στην εκτέλεση των δύο έργων αρκετός χρόνος, ώστε να ελεγχθούν οι τυχόν επιδράσεις της μάθησης. Με άλλα λόγια, τα έργα αυτά χορηγήθηκαν με όσο το δυνατό μεγαλύτερη χρονική απόσταση μεταξύ τους για να μην υπάρχει επίδραση του ενός στα αποτελέσματα του άλλου. Επίσης δόθηκαν στα μισά παιδιά με την αντίστροφή σειρά, για να ελεγχθεί η επίδραση της σειράς χορήγησης. Λόγω της ομοιότητας των έργων αυτών υπήρχε η πιθανότητα οι συμμετέχοντες να θυμούνται τα σχήματα και τις απαντήσεις που έδωσαν, με καταστροφικές συνέπειες στην εγκυρότητα των μετρήσεων. Στο διάστημα που μεσολαβούσε, παρεμβάλλαμε τα άλλα δύο έργα, το τεστ χωρικής μνήμης και το έργο μέτρησης χωρικού πεδίου. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν με τυχαίο τρόπο στις δύο ομάδες χορήγησης. Πριν την έναρξη των έργων, παρασχέθηκε μικρή εξάσκηση των κανόνων για εξοικείωση των συμμετεχόντων με αυτούς. Η μέτρηση δεν χορηγούταν αν τα παιδιά δεν είχαν κατανοήσει σαφώς τι έπρεπε να κάνουν στο κάθε έργο. Κατά την εξάσκηση φάνηκε ότι τα μικρότερα παιδιά δυσκολεύονταν να κατανοήσουν τους κανόνες. Ιδιαίτερη δυσκολία αντιμετώπιζαν στην κατανόηση των κανόνων της αφαίρεσης, της περιστροφής και της συμπλήρωσης. Επίσης τα μικρά παιδιά έτειναν να αγνοούν κάποιες ουσιαστικές γραμμές στα σχήματα και μπέρδευαν τις γραμμές με αποτέλεσμα να δίνουν συχνά λανθασμένες απαντήσεις. Ως προς τον κανόνα της αφαίρεσης τα μικρά παιδιά συχνά είχαν δυσκολία να αφαιρέσουν γραμμές ή στοιχεία από ένα σχήμα και γενικά είχαν την τάση του εγκλεισμού, δηλαδή προσπαθούσαν να ολοκληρώνουν τα σχήματα. Ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη ηλικιακή ομάδα, δηλαδή την Τρίτη και Πέμπτη τάξη αντίστοιχα, φάνηκε κατά τη διεξαγωγή της έρευνας να μην υπάρχουν ιδιαίτερες διαφορές. Κατανοούσαν με σχετική ευκολία τις οδηγίες και εκτελούσα συνήθως με επιτυχία όλα τα παραδείγματα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Όπως και τα παιδιά της Πρώτης τάξης, τα παιδιά της Τρίτης τάξης παρουσίασαν κάποια δυσκολία στην κατανόηση του κανόνα της αφαίρεσης. Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι, αριθμητικά ήταν πολύ λιγότερα. Τα υποκείμενα της Πέμπτης τάξης παρατηρούσαν και επεξεργάζονταν πιο προσεκτικά τα σχήματα, γιατί σε αντίθεση με τις άλλες δύο ηλικιακές ομάδες ανέφεραν άμεσα τις απορίες τους σχετικά με το μέγεθος και το χρώμα του σχήματος. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 814

10 Συγκεκριμένα στον κανόνα της συμπλήρωσης όπου απουσίαζε ένα μέρος του σχήματος, στις εναλλακτικές λύσεις για να είναι πιο ευδιάκριτα, τα κομμάτια που έλειπαν παρουσιάζονταν μεγαλύτερα. Αυτό δημιουργούσε απορία στη συγκεκριμένη ομάδα αν πρέπει να λαμβάνουν υπόψη το μέγεθος του σχήματος που συμπληρώνει το κενό, επειδή όλα τα σχήματα στις εναλλακτικές λύσεις ήταν μεγαλύτερα από το κενό που έπρεπε να συμπληρωθεί. Απορίες εξέφρασαν και ως προς τον κανόνα της περιστροφής, προς ποια πλευρά θα γινόταν η περιστροφή, γεγονός που δείχνει πόσο προσεκτικά παρατηρούσαν τα σχήματα. Επίσης οι συμμετέχοντες της ομάδας αυτής αγνοούσαν γραμμές του δεύτερου σχήματος στον κανόνα της πρόσθεσης, δηλαδή ενώ είχαν ξεκάθαρο το πρώτο σχήμα, στην λύση που επέλεγαν όταν πρόσθεταν τα σχήματα παρέλειπαν γραμμές του δεύτερου σχήματος. Η καθεμιά από τις ηλικιακές ομάδες παρουσίασε τις δικές της δυσκολίες, όμως και οι τρεις ομάδες έδειξαν να δυσκολεύονται κυρίως με το έργο της διατήρησης σχήματος και εφαρμογής κανόνα, παρά το γεγονός ότι οι δοκιμές ήταν οι ίδιες με το έργο εφαρμογής κανόνα. Για την ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν, εκτός των μέτρων περιγραφικής στατιστικής, χρησιμοποιήθηκε το κριτήριο t, την ανάλυση διακύμανσης - ANOVA Repeated Measures και η πολλαπλή παλινδρόμηση. Αποτελέσματα Στην παρούσα έρευνα οι εξαρτημένες μεταβλητές ήταν δύο ειδών: το αθροίσματα των ορθών απαντήσεων και οι χρόνοι αντίδρασης στις ποικίλες συνθήκες. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται οι μέσοι όροι και οι τυπικές αποκλίσεις όλων των έργων ανά ηλικιακή ομάδα και φύλο. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, τα παιδιά ηλικίας 8 χρονών έχουν καλύτερες επιδόσεις από τα παιδία των 6 χρονών και χαμηλότερες επιδόσεις από τα 10-χρονα παιδιά. Αξίζει να σημειωθεί ακόμη ότι υπάρχει μεγαλύτερη διαφορά στις δύο πρώτες ηλικιακές ομάδες σε σχέση με τις άλλες δύο. Η ηλικία και το φύλο είναι οι δύο μεταξύ των υποκειμένων μεταβλητές του πειραματικού σχεδίου. Για να ελέγχουν οι τυχόν επιδράσεις τους στις εξαρτημένες μεταβλητές εκτελέστηκε μια Πολυμεταβλητή Ανάλυση Διακύμανσης 3 (ηλικία) Χ 2 (φύλο) με ανεξάρτητες μεταβλητές το φύλο και την ηλικία και εξαρτημένες μεταβλητές τα αθροίσματα των ορθών απαντήσεων στα έργα: Έγχρωμες Προοδευτικές Μήτρες του Raven, Έργο Μέτρησης Χωρικού Πεδίου, Έργο Εφαρμογής κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα και Έργο Διατήρησης Σχημάτων και Εφαρμογής Κανόνα. Η ανάλυση έδειξε ότι το φύλο δεν επιδρά πάνω στις εξαρτημένες μεταβλητές, F (1,94)=. 002 έως 1.087, p<.05. Αντίθετα, υπάρχει στατιστικώς σημαντική επίδραση της ηλικίας [ F (2,94)=27.85, p<.05] στη μεταβλητή του ΕΠΜ, στην μεταβλητή ΕΧΜΠ [ F (2,94)=24.30, p<.05], στην μεταβλητή ΤΧΜ [ F (2,94)=13.45, p<.05], στην ΕΚΚ, [ F (2,94)=17.33, p<.05] και στην μεταβλητή ΕΔΕΚ, [F (2,94)=14.20, p<.05]. 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 815

11 Πίνακας 1: Μέσοι όροι και τυπικές αποκλίσεις όλων των εξαρτημένων μεταβλητών Ηλικιακές Μέσοι Τυπική Ν Τάξη Όροι Απόκλιση ΕΠΜ 30 Α Γ Ε ΕΜΧΠ 30 Α Γ Ε ΤΧΜ 30 Α Γ Ε ΕΕΚ 30 Α Γ Ε ΕΔΕΚ 30 Α Γ Ε ΕΠΜ - Έγχρωμες Προοδευτικές Μήτρες του Raven ΕΜΧΠ Έργο Μέτρησης Χωρικού Πεδίου, ΤΧΜ Τεστ Χωρικής Μνήμης, ΕΕΚ Έργο Εφαρμογής κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα, ΕΔΕΚ Έργο Διατήρησης σχημάτων και Εφαρμογής κανόνα Εκτελέστηκε μια Πολυμεταβλητή Ανάλυση Διακύμανσης 3 (ηλικία) Χ 2 (φύλο) με ανεξάρτητες μεταβλητές το φύλο και την ηλικία και εξαρτημένες μεταβλητές τα αθροίσματα των χρόνων αντίδρασης στα έργα: Έργο Μέτρησης Χωρικού Πεδίου, Έργο Εφαρμογής Κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα και Έργο Διατήρησης Σχημάτων και Εφαρμογής Κανόνα. Η ανάλυση έδειξε ότι δεν υπήρχαν στατιστικά σημαντικές διαφορές σε καμιά από τις εξαρτημένες μεταβλητές. Αυτό οφείλεται πιθανόν στο γεγονός ότι οι ερεθισμοί παρουσιάζονταν μέχρις ότου απαντήσει το παιδί και όχι για ορισμένο διάστημα. Από τα έργα της συστοιχίας τα δύο σημαντικότερα είναι το Έργο Εφαρμογής Κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα και το Έργο Διατήρησης σχημάτων και Εφαρμογής κανόνα. Υπενθυμίζεται ότι αυτά τα έργα περιλάμβαναν δύο συνθήκες, μια απλή όπου απαιτούνταν η εφαρμογή ενός κανόνα και μία σύνθετη, όπου απαιτούνταν η εφαρμογή δύο κανόνων. Εφαρμόστηκε μια Ανάλυση Διακύμανσης με ανεξάρτητη μεταβλητή την ηλικία και εξαρτημένη τις συνθήκες απλή και σύνθετη των έργων ΕΕΚ και ΕΔΕΚ. Η ανάλυση, έδειξε ότι υπάρχει επίδραση της ηλικίας τόσο στην απλή συνθήκη του ΕΕΚ [ F (2,96)=12.45, p<.05] όσο και στη σύνθετη [ F (2,96)=8.91, p<.05]. Στο έργο ΕΔΕΚ φάνηκε ότι υπάρχει επίδραση της ηλικίας [ F 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 816

12 (2,96)=23.34, p<.05] στην απλή, αλλά όχι στη σύνθετη συνθήκη [ F (2,96)=.55, p<.05]. Όπως φαίνεται και από τον Πίνακα 2 όσο μεγαλώνουν τα παιδιά οι επιδόσεις βελτιώνονται σημαντικά στο έργο της εφαρμογής του κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα στις απλές και σύνθετες συνθήκες του. Στην περίπτωση του έργου διατήρησης του σχήματος και εφαρμογής του κανόνα, ωστόσο, η βελτίωση των επιδόσεων παρατηρείται μόνο στην απλή συνθήκη και όχι στη σύνθετη. Πίνακας 2: Μέσοι όροι και τυπικές αποκλίσεις στις απλές και σύνθετες δοκιμές Ηλικιακές Μέσοι Τυπικές Ομάδες όροι αποκλίσεις ΕΕΚ Α Απλό Γ Ε ΕΕΚ Α Σύνθετο Γ Ε ΕΔΕΚ Α Απλό Γ Ε ΕΔΕΚ Α Σύνθετο Γ 1.93 Ε Όπως φαίνεται στον Πίνακα 3 τα έργα της συστοιχίας παρουσίαζαν από μέτριες έως υψηλές συσχετίσεις. Η ψηλότερη συσχέτιση παρατηρήθηκε μεταξύ του Έργου Εφαρμογής Κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα (ΕΕΚ) και του Έργου Διατήρησης σχημάτων και εφαρμογής κανόνα (ΕΔΕΚ), r=. 72. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην ομοιότητα των δύο αυτών έργων. Υψηλή συσχέτιση βρέθηκε ακόμη (r=. 68) μεταξύ του έργου των Έγχρωμων Μητρών του Raven (ΕΠΜ) και του Έργου Μέτρησης Χωρικού Πεδίου καθώς και του Έργου Διατήρησης σχημάτων και εφαρμογής κανόνα (ΕΔΕΚ). Πίνακας 3: Πίνακας Συσχετίσεων ΕΠΜ ΕΜΧΠ ΤΧΜ ΕΕΚ ΕΜΧΠ.68** ΤΧΜ.48**.46** ΕΕΚ.56**.52**.35** ΕΔΕΚ.68**.67**.44**.72** ** p<.01, ΕΠΜ - Έγχρωμες Προοδευτικές Μήτρες του Raven, ΕΜΧΠ Έργο Μέτρησης Χωρικού Πεδίου, ΤΧΜ Τεστ Χωρικής Μνήμης, ΕΕΚ Έργο Εφαρμογής κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα, ΕΔΕΚ Έργο Διατήρησης σχημάτων και Εφαρμογής κανόνα 10 o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 817

13 Εκτελέστηκε μια ανάλυση πολλαπλής παλινδρόμησης για να ελεγχθεί ποιες από τις μεταβλητές μπορούν να προβλέψουν καλύτερα την επίδοση στο έργο Έγχρωμες Προοδευτικές Μήτρες του Raven (ΕΠΜ). Η ανάλυση παλινδρόμησης έδειξε ότι τα έργα που προβλέπουν καλύτερα τη ρέουσα ευφυΐα [ F(2,94)=80.92, p<. 001, R²=. 64] είναι το Έργο Μέτρησης Χωρικού Πεδίου (Beta=.402, p>.001) και το Έργο Εφαρμογής Κανόνα σε γεωμετρικά σχήματα (Beta=.42, p>.001) Συζήτηση Στόχος αυτή της έρευνας ήταν να εξετάσει τις σχέσεις της ρέουσας νοημοσύνης με την εργαζόμενη μνήμη υπό μια αναπτυξιακή και μια γνωστική προοπτική. Οι δύο αυτές προοπτικές έχουν μελετηθεί εκτενώς στο πλαίσιο δύο διαφορετικών παραδόσεων, της γνωστικής-πειραματικής και της αναπτυξιακής-διαφορικής. Όσον αφορά στο αναπτυξιακό ερώτημα που τέθηκε οι αναλύσεις έδειξαν ότι τόσο η εργαζόμενη μνήμη όσο και η ρέουσα νοημοσύνη αναπτύσσονται καθόλη τη διάρκεια της σχολική ηλικίας. Τα δεδομένα δείχνουν ότι οι πιο έντονες αλλαγές συμβαίνουν από τα 6 έως τα 8 χρόνια, ενώ μετά ο ρυθμός αλλαγής τόσο της ρέουσας νοημοσύνης όσο και της μνημονικής ικανότητας ελαττώνεται. Τα ευρήματα αυτά είναι σε συμφωνία με τις νεοπιαζετιανές θεωρίες οι οποίες προβλέπουν ότι η αύξηση της εργαζόμενης μνήμης είναι ένας από τους αιτιώδεις παράγοντες της γενικής νοημοσύνης (Pascual-Leone, 1970). Αυτή η άποψη ενισχύεται από τα δεδομένα της παρούσας έρευνας με δύο τρόπους. Πρώτον, στη σύνθετη συνθήκη του έργου διατήρησης του σχήματος και εφαρμογής του κανόνα δεν παρατηρείται διαφορά στις επιδόσεις των τριών τάξεων και δεύτερον η ανάλυση παλινδρόμησης έδειξε ότι διακύμανση της μέτρησης της ρέουσας νοημοσύνης προβλέπεται σημαντικά (65%) από τις δύο μετρήσεις της εργαζόμενη μνήμης. Τα έργα που προβλέπουν καλύτερα την ρέουσα ευφυΐα είναι το Έργο Μέτρησης Χωρικού Πεδίου (ΕΜΧΠ) και το Έργο Διατήρησης σχημάτων και εφαρμογής κανόνα (ΕΔΕΚ) και όχι το έργο εφαρμογής κανόνα. Όσον αφορά στο γνωστικό ερώτημα τα δεδομένα της έρευνας συμφωνούν με όσους υποστηρίζουν ότι η εργαζόμενη μνήμη δεν είναι ισομορφική προς τη ρέουσα νοημοσύνη ικανότητα (Babcock, 2002). Τα έργα της εργαζόμενης μνήμης δεν ερμηνεύουν όλη τη διακύμανση στο έργο του Raven. Αυτό σημαίνει ότι ένα σημαντικό μέρος της ατομικής μεταβλητότητας δεν συλλαμβάνεται από τα έργα της μνήμης υποδεικνύοντας ότι και άλλοι παράγοντες-μηχανισμοί ενεργοποιούνται κατά τη λύση των έργων που μετρούν ρέουσα νοημοσύνη. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν τη θέση ορισμένων ερευνητών (Verguts & De Boeck, 2002) ότι η ρέουσα νοημοσύνη είναι ακόμη εννοιολογικά αδιαφανής. Η εργαζόμενη μνήμη συνιστά μια πολύ σημαντική μεταβλητή συγκαθορισμού της νοημοσύνης στην αναπτυξιακή της τροχιά μαζί με άλλες λειτουργίες και ικανότητες. Βιβλιογραφία Babcock, R. L. (1994). Analysis of adult age differences on the Raven s advanced progressive matrices test. Psychology and Aging, 9, Babcock, R.L. (2002). Analysis of age differences in types of errors on the Raven s Advanced Progressive Matrices. Intelligence 30, Carpenter, P.A., Just, A.J. & Shell, P. (1990). One Intelligence Test Measures: A Theoretical Account of the Processing in the Raven Progressive Matrices Test. Psychological Review (Vol. 97, No. 3), o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 818

14 Conway, A. R. A. & Engle, R. W. (1996). Individual differences in working memory capacity: more evidence for a general capacity theory. Memory, 4, Court, J. H., & Raven, J. (1982). Manual for Raven's progressive matrices and vocabulary scales (Research Supplement No. 2, Pt. 3, Section 7). London: H. K. Lewis. Cowan, N. (1997). The development of working memory. In N. Cowan (Ed.), The development of memory in childhood (pp ). Hove, UK: Psychology Press. De Ribaupierre, A. & Lecerf, T. (2006). Relationships between working memory and intelligence from a developmental perspective: Convergent evidence from a neo-piagetian and a psychometric approach. European journal of cognitive psychology,18(1), Deshon, R.P., Chan, D.A. & Weissbein, D.A. (1995). Verbal Overshadowing Effects on Raven s Advanced Progressive Matrices: Evidence for Multidimensional Performance Determinants. Intelligence 21, Dempster, F.N. (1985). Short-term memory development in childhood and adolescence. In: Brainerd, C.J., Pressley, M. (Eds.), Basic Processes In Memory Development. Springer, New York, pp Fry, A.F. & Hale, S. (2000). Relationships among processing speed, working memory, and fluid intelligence in children. Biological Psychology 54, Gathercole, S.E. (1999). Cognitive approaches to the development of short-term memory. Trends in Cognitive Sciences, 3, Gathercole, S.E. & Baddeley, A. (1993). Working Memory and Language. Erlbaum, Hillsdale, NJ. Cattell, R.B. (1971). Abilities: Their structure, growth, and action. New York: Houghton Mifflin. Hale, S., Myerson, J., Rhee, S.H., Weiss, C.S. & Abrams, R.A. (1996). Selective interference with the maintenance of location in working memory. Neuropsychology 10, Horn, J.L. (1976). Human abilities: a review of research and theory in the early 1970s. Ann. Rev. Psychol.27, Horn, J.L. (1982). The aging of human abilities. In: Wolman, B.B. (Ed.), Handbook of Developmental Psychology. Prentice Hall, Englewood Cliff, NJ, pp Horn, J.L. (1985). Remodeling old models of intelligence. In: Wolman, B.B. (Ed.), Handbook of Intelligence: Theories, Measurements, and Applications. Wiley, New York, pp Horn, J.L. & Cattell, R.B. (1967). Age differences in fluid and crystallized intelligence. Acta Psychol. 26, Horn, J.L. & Hofer, S.M. (1992). Major abilities and development in the adult period. In: Sternberg, R.J. & Berg, C.A. (Eds.), Intellectual Development. Cambridge University Press, Cambridge, UK, pp Kyllonen, P. & Christal, R. (1990). Reasoning ability is (little more than) WM capacity?! Intelligence, 14, Larson, G. E. & Saccuzzo, D. P. (1989). Cognitive correlates of general intelligence: toward a process theory of g. Intelligence, 13, Leather, C.V. & Henry, L.A. (1994). Working memory span and phonological awareness tasks as predictors of early reading ability. J. Exp. Child Psychol. 58, o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 819

15 Logie, R.H., Gilhooly, K.J. & Wynn, V. (1994). Counting on working memory in arithmetic problem solving. Mem. Cogn. 22, Pickering, S.J. (2001). The development of visuo-spatial working memory. Memory 9, Pascual-Leone, J. (1970). A mathematical model for the transition rule in Piaget's developmental stages. Acta Psychologica 63, pp Pickering, J.S., Gathercole, S.E., Hall, M. & Lloyd, S.A. (2001). Development of memory for pattern and path: Further evidence for the fractionation of visuospatial memory. The quarterly journal of experimental psychology, 54A(2), Raven, J. C., Raven, J. E. & Court, J. H. (1998). Progressive matrices. Oxford, England7 Oxford Psychologists Press. Shah, P. & Miyake, A. (1996). The separability of working memory resources for spatial thinking and language processing: an individual differences approach. J. Exp. Psychol.: Gen. 125, Spearman, C. (1927). The abilities of man. New York: Macmillan. Verguts, T. & De Boeck, P. (2002). On the correlation between working memory capacity and performance on intelligence tests. Learning and Individual Differences 13, o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 820

Η βασική μας εκπαίδευση στο WISC-V GR αποτελείται από 2 μέρη:

Η βασική μας εκπαίδευση στο WISC-V GR αποτελείται από 2 μέρη: Κ Υ Π Ρ Ι Α Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Ψ Υ Χ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ι Α Σ ΒΑΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ WISC-V G R Το WISC-V (Wechsler Intelligence Scale fr

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού

Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού Α εξάμηνο Διδάσκων : Α. Β. Καραπέτσας Ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 1 ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ 2 Μία από τις πρώτες έρευνες που μελετούν και επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα με μουσική

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Βογινδρούκας Ι., Πρωτόπαππας Α., Γρηγοριάδου Ε., Παππή Α., Παπάζη Μ., Παπαρίζος Κ., Σελήνη Ε., Σταμπουλάκη Χ., Χελάς Ε.

Βογινδρούκας Ι., Πρωτόπαππας Α., Γρηγοριάδου Ε., Παππή Α., Παπάζη Μ., Παπαρίζος Κ., Σελήνη Ε., Σταμπουλάκη Χ., Χελάς Ε. «ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ) ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΚΑΙ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ASPERGER» Βογινδρούκας Ι., Πρωτόπαππας Α.,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 6 Τι είναι Νοημοσύνη; Η ικανότητα του ατόμου να αφομοιώνει νέες πληροφορίες, να επωφελείται από τις εμπειρίες του και να προσαρμόζεται ρμ σε νέες

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελιώδεις αρχές επιστήμης και μέθοδοι έρευνας

Θεμελιώδεις αρχές επιστήμης και μέθοδοι έρευνας A. Montgomery Θεμελιώδεις αρχές επιστήμης και μέθοδοι έρευνας Καρολίνα Δουλουγέρη, ΜSc Υποψ. Διαδάκτωρ Σήμερα Αναζήτηση βιβλιογραφίας Επιλογή μεθοδολογίας Ερευνητικός σχεδιασμός Εγκυρότητα και αξιοπιστία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. Διάλεξη 8 Εφαρμογές της στατιστικής στην έρευνα - Ι. Υπεύθυνος Καθηγητής Χατζηγεωργιάδης Αντώνης

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. Διάλεξη 8 Εφαρμογές της στατιστικής στην έρευνα - Ι. Υπεύθυνος Καθηγητής Χατζηγεωργιάδης Αντώνης ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Διάλεξη 8 Εφαρμογές της στατιστικής στην έρευνα - Ι Υπεύθυνος Καθηγητής Χατζηγεωργιάδης Αντώνης 1 Μέρη της Έρευνας Περιγραφική στατιστική Πολυδιάστατη στατιστική Σχέσεις μεταξύ μεταβλητών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Τίτλος Ονοματεπώνυμο συγγραφέα Πανεπιστήμιο Ονοματεπώνυμο δεύτερου (τρίτου κ.ο.κ.) συγγραφέα Πανεπιστήμιο Η κεφαλίδα (μπαίνει πάνω δεξιά σε κάθε σελίδα): περιγράφει το θέμα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (# 252) Ε ΕΞΑΜΗΝΟ 9 η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΛΙΓΗ ΘΕΩΡΙΑ Στην προηγούμενη διάλεξη μάθαμε ότι υπάρχουν διάφορες μορφές έρευνας

Διαβάστε περισσότερα

Νοημοσύνη. Μπορεί να μετρηθεί; Βασίλειος Κωτούλας 2 η Περιφέρεια ΔΕ Καρδίτσας

Νοημοσύνη. Μπορεί να μετρηθεί; Βασίλειος Κωτούλας 2 η Περιφέρεια ΔΕ Καρδίτσας Νοημοσύνη Μπορεί να μετρηθεί; Βασίλειος Κωτούλας 2 η Περιφέρεια ΔΕ Καρδίτσας S Αμφισβήτηση S Αξιολόγηση της νοημοσύνης (Νασιάκου, (1980): Νοημοσύνη είναι ό,τι μετρούν τα τεστ νοημοσύνης) S Τρόπος αξιολόγησης

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Εκτελεστικών Λειτουργιών

Αξιολόγηση Εκτελεστικών Λειτουργιών Αξιολόγηση Εκτελεστικών Λειτουργιών Εισαγωγή: οκιμασίες Εκτελεστικών Λειτουργιών και η Συμβολή τους στην Επαγγελματική σας Επιλογή Η σημασία της αξιολόγησης των γνωστικών δεξιοτήτων Οι γνωστικές ικανότητες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Κατερίνα Σάλτα ΔιΧηΝΕΤ 2017-2018 ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Διεπιστημονικότητα Ιστορία & Φιλοσοφία της Χημείας Γλωσσολογία Χημεία Διδακτική της Χημείας Παιδαγωγική Ψυχολογία

Διαβάστε περισσότερα

Η βασική μας εκπαίδευση στο WPPSI-III GR αποτελείται από 2 μέρη:

Η βασική μας εκπαίδευση στο WPPSI-III GR αποτελείται από 2 μέρη: Κ Υ Π Ρ Ι Α Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Ψ Υ Χ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ι Α Σ ΒΑΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ WPPSI-III G R Η Κλίμακα WPPSI (Wechsler Preschool and Primary Scale

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακό στην Εκπαιδευτική/Σχολική Ψυχολογία

Μεταπτυχιακό στην Εκπαιδευτική/Σχολική Ψυχολογία Μεταπτυχιακό στην Εκπαιδευτική/Σχολική Ψυχολογία Στόχοι του Προγράμματος Ο γενικός στόχος του προγράμματος είναι η ανάπτυξη επιστημονικής γνώσης στη θεωρία και στην εφαρμογή των ψυχολογικών και κοινωνικών

Διαβάστε περισσότερα

Η βασική μας εκπαίδευση στο WAIS-IV GR αποτελείται από 2 μέρη:

Η βασική μας εκπαίδευση στο WAIS-IV GR αποτελείται από 2 μέρη: Κ Υ Π Ρ Ι Α Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Ψ Υ Χ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ι Α Σ ΒΑΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ WAIS-IV G R Το WAIS-IV (Wechsler Adult Intelligence Scale Fourth

Διαβάστε περισσότερα

21/02/17. Μετρήσεις. Μετρήσεις. Μετρήσεις ΕΠΑ 604: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

21/02/17. Μετρήσεις. Μετρήσεις. Μετρήσεις ΕΠΑ 604: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΕΠΑ 604: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ 02_ Εισαγωγή στην αξιολόγηση και τις μετρήσεις στην προσχολική ηλικία Μετρήσεις Η μέτρηση είναι η αριθμητική απόδοση ενός χαρακτηριστικού Π.χ. καλός

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Προγράμματος Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο Πρώτο Έτος Αξιολόγησης (Ιούλιος 2009)

Αξιολόγηση Προγράμματος Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο Πρώτο Έτος Αξιολόγησης (Ιούλιος 2009) Αξιολόγηση Προγράμματος Αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο Πρώτο Έτος Αξιολόγησης (Ιούλιος 2009) 1. Ταυτότητα της Έρευνας Το πρόβλημα του λειτουργικού αναλφαβητισμού στην Κύπρο στις ηλικίες των 12 με 15 χρόνων

Διαβάστε περισσότερα

Πέραν της θεωρίας του Piaget. Κ. Παπαδοπούλου ΕΚΠΑ/ΤΕΑΠΗ

Πέραν της θεωρίας του Piaget. Κ. Παπαδοπούλου ΕΚΠΑ/ΤΕΑΠΗ Πέραν της θεωρίας του Piaget Κ. Παπαδοπούλου ΕΚΠΑ/ΤΕΑΠΗ Προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών Siegler, R. (2002) Πώς Σκέφτονται τα Παιδιά. Αθήνα: Gutenberg. Προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών Η γνωστική

Διαβάστε περισσότερα

Το μάθημα της Τεχνολογία ευκαιρία μεταγνωστικής ανάπτυξης

Το μάθημα της Τεχνολογία ευκαιρία μεταγνωστικής ανάπτυξης Το μάθημα της Τεχνολογία ευκαιρία μεταγνωστικής ανάπτυξης Χρυσούλα Λαλαζήση Σχολική Σύμβουλος Δ/μιας Eκπ/σης Αρχιτεκτόνων-Πολιτικών Μηχανικών και Τοπογράφων Μηχανικών chrlalazisi@gmail.com Πως μαθαίνουμε;

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΗΓΕΤΙΚΟΥ ΣΤΥΛ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΣΤΙΣ ΕΠΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΗΓΕΤΙΚΟΥ ΣΤΥΛ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΣΤΙΣ ΕΠΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΗΓΕΤΙΚΟΥ ΣΤΥΛ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΣΤΙΣ ΕΠΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Ανδρέας Κυθραιώτης- Πέτρος Πασιαρδής Τμήμα Επιστημών της Αγωγής Πανεπιστήμιο Κύπρου Συνέδριο Παιδαγωγικής

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ βιβλιο_layout 1 24/12/2015 11:50 πμ Page 7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 13 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 1. Εισαγωγή... 21 2. Τα αλφάβητα και οι λειτουργίες τους... 24 2.1 Το ελληνικό αλφάβητο: χαρακτήρες και χαρακτηριστικά

Διαβάστε περισσότερα

Βετεράνοι αθλητές. Απόδοση & Ηλικία. Βασικά στοιχεία. Αθλητισμός Επιδόσεων στη 2η και 3η Ηλικία. Γενικευμένη θεωρία για τη

Βετεράνοι αθλητές. Απόδοση & Ηλικία. Βασικά στοιχεία. Αθλητισμός Επιδόσεων στη 2η και 3η Ηλικία. Γενικευμένη θεωρία για τη Αθλητισμός Επιδόσεων στη 2η και 3η Ηλικία. Γενικευμένη θεωρία για τη Διατήρηση η της αθλητικής απόδοσης 710: 8 η Διάλεξη Μιχαλοπούλου Μαρία Ph.D. Περιεχόμενο της διάλεξης αυτής αποτελούν: Αγωνιστικός αθλητισμός

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Κατερίνα Σάλτα ΔιΧηΝΕΤ 2017-2018 Θέματα Διδακτικής Φυσικών Επιστήμων 1. ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ 2. ΤΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΑΙ Η ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ 3. ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ & ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ 4. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Διδάσκων : Αργύρης Καραπέτσας Καθηγητής Νευροψυχολογίας Νευρογλωσσολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Διδάσκων : Αργύρης Καραπέτσας Καθηγητής Νευροψυχολογίας Νευρογλωσσολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Διδάσκων : Αργύρης Καραπέτσας Καθηγητής Νευροψυχολογίας Νευρογλωσσολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Μάθηση και κατάκτηση των Μαθηματικών ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ 1/2 Με τον όρο αριθμητική νοείται η μάθηση πρόσθεσης, αφαίρεσης,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ. Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος

ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ. Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας Βασικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας;

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Για τους γονείς και όχι μόνο από το Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Ακουστικός, οπτικός ή μήπως σφαιρικός; Ανακαλύψτε ποιος είναι ο μαθησιακός τύπος του παιδιού σας, δηλαδή με ποιο τρόπο μαθαίνει

Διαβάστε περισσότερα

Prevention Groups With Children and Adolescents

Prevention Groups With Children and Adolescents Prevention Groups With Children and Adolescents ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ Α.Μ.: 1057537 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΠΜΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2016-2018 Περίληψη Η πρωτογενής πρόληψη

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 1: Εισαγωγή στην αναπτυξιακή Ψυχολογία

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 1: Εισαγωγή στην αναπτυξιακή Ψυχολογία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 1: Εισαγωγή στην αναπτυξιακή Ψυχολογία Θέματα Διάλεξης Το πεδίο της αναπτυξιακής ψυχολογίας Η δια βίου προσέγγιση στην ανάπτυξη Σημαντικά θέματα στην αναπτυξιακή ψυχολογία

Διαβάστε περισσότερα

1: Λογισμικό μετατροπής λόγου σε κείμενο (Ελληνική γλώσσα) Δυνατότητα αναγνώρισης προηχογραφημένης ομιλίας και από αρχεία wav

1: Λογισμικό μετατροπής λόγου σε κείμενο (Ελληνική γλώσσα) Δυνατότητα αναγνώρισης προηχογραφημένης ομιλίας και από αρχεία wav 1: Λογισμικό μετατροπής λόγου σε κείμενο (Ελληνική γλώσσα) Προϋπολογισμός: 120 (με φπα) Σετ Ακουστικών (με Μικρόφωνο) Ενσωματωμένο λεξικό με τουλάχιστον 600.000 λέξεις Δωρεάν αναβαθμίσεις 2: Λογισμικό

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΣΑΚΟΝΙΔΗΣ, ΔΠΘ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΤΖΕΚΑΚΗ, ΑΠΘ Α ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ 201 6-2017 2 ο παραδοτέο Περιεχόμενο 1. Εισαγωγή: το θέμα και η σημασία του, η σημασία διερεύνησης του

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ο Σ Σ Α Κ Ο Ν Ι Δ Η Σ, Δ Π Θ Μ Α Ρ Ι Α Ν Ν Α Τ Ζ Ε Κ Α Κ Η, Α Π Θ Α. Μ Α Ρ Κ Ο Υ, Δ Π Θ Α Χ Ε Ι Μ Ε Ρ Ι Ν Ο 2 0 17-2018 2 ο παραδοτέο 8/12/2016

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση της συμπεριφοράς παιδιών προσχολικής ηλικίας

Αξιολόγηση της συμπεριφοράς παιδιών προσχολικής ηλικίας Πολλές μορφές συμπεριφοράς των παιδιών κατά την προσχολική ηλικία αναπτύσσονται με ταχύ ρυθμό, όπως και άλλες όψεις της ανάπτυξης (π.χ. γνωστική, κινητική), με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα μεγάλο εύρος

Διαβάστε περισσότερα

Σ.Κ.Ε.Π. - Σύνδεσμος Κοινωνικής Ευθύνης για Παιδιά και Νέους Αθήνα, Ιούνιος 2015

Σ.Κ.Ε.Π. - Σύνδεσμος Κοινωνικής Ευθύνης για Παιδιά και Νέους Αθήνα, Ιούνιος 2015 Η Επίδραση της Επαφής και της Διαδραστικής Συνεργασίας με Νέους με Αναπηρίες στη Στάση των Μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: Ένα Πιλοτικό Πρόγραμμα Παρέμβασης Σ.Κ.Ε.Π. - Σύνδεσμος Κοινωνικής

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Βασίλειος Κωτούλας vaskotoulas@sch.gr h=p://dipe.kar.sch.gr/grss Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Η Δομή της εισήγησης 1 2 3 Δυο λόγια για Στόχοι των Ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα

«Η σχέση μεταξύ μνημονικής ικανότητας και επιδόσεων σε γλωσσικές δοκιμασίες», της εκπαιδευτικού: Γεωργίας Κίτσου ΠΕ03 Αθήνα, 2015

«Η σχέση μεταξύ μνημονικής ικανότητας και επιδόσεων σε γλωσσικές δοκιμασίες», της εκπαιδευτικού: Γεωργίας Κίτσου ΠΕ03 Αθήνα, 2015 «Η σχέση μεταξύ μνημονικής ικανότητας και επιδόσεων σε γλωσσικές δοκιμασίες», της εκπαιδευτικού: Γεωργίας Κίτσου ΠΕ03 Αθήνα, 2015 1 Ευχαριστίες: Ευχαριστώ, ιδιαίτερα, την εκπαιδευτικό Άννα Αρχοντοπούλου

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Καθηγήτρια Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Νευροψυχολογία του Παιδιού Διδάσκων: Α.Β. Καραπέτσας

Κλινική Νευροψυχολογία του Παιδιού Διδάσκων: Α.Β. Καραπέτσας WECHLER INTELLIGENCE SCALE FOR CHILDREN III (WISC -III) Κλινική Νευροψυχολογία του Παιδιού Διδάσκων: Α.Β. Καραπέτσας Υποκλίμακες του WISC Λεκτικές υποκλίμακες Πληροφορίες Λεξιλόγιο Ομοιότητες Κατανόηση

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Δ. Παρασκευής Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και

Διαβάστε περισσότερα

BELIEFS ABOUT THE NATURE OF MATHEMATICS, MATHEMATICS TEACHING AND LEARNING AMONG TRAINEE TEACHERS

BELIEFS ABOUT THE NATURE OF MATHEMATICS, MATHEMATICS TEACHING AND LEARNING AMONG TRAINEE TEACHERS BELIEFS ABOUT THE NATURE OF MATHEMATICS, MATHEMATICS TEACHING AND LEARNING AMONG TRAINEE TEACHERS Effandi Zakaria and Norulpaziana Musiran The Social Sciences, 2010, Vol. 5, Issue 4: 346-351 Στόχος της

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΡΟΩΘΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Λεωνίδας Κυριακίδης Αναστασία

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή επιστημονικής εργασίας ΨΧ 126

Συγγραφή επιστημονικής εργασίας ΨΧ 126 Σκοπός του μαθήματος Σχεδιάγραμμα Σεμιναρίου Τι περιλαμβάνει η επιστημονική έρευνα Επιστημονική μέθοδος Ερευνητικός σχεδιασμός Αξιοπιστία και Εγκυρότητα Μέθοδος έρευνας Ερευνητικά παραδείγματα Ασκήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία για το μάθημα Ψυχολογία της Εκπαίδευσης της φοιτήτριας Φωτεινής Λαγωνίκα Καθηγήτρια Αδαμοπούλου Ειρήνη

Εργασία για το μάθημα Ψυχολογία της Εκπαίδευσης της φοιτήτριας Φωτεινής Λαγωνίκα Καθηγήτρια Αδαμοπούλου Ειρήνη Εργασία για το μάθημα Ψυχολογία της Εκπαίδευσης της φοιτήτριας Φωτεινής Λαγωνίκα Καθηγήτρια Αδαμοπούλου Ειρήνη Περίληψη επιστημονικού άρθρου με τίτλο «Η γραπτή εξέταση είναι πιο αποτελεσματική στρατηγική

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτική Έρευνα: Μέθοδοι Συλλογής και Ανάλυσης εδομένων Έλεγχοι Υποθέσεων

Εκπαιδευτική Έρευνα: Μέθοδοι Συλλογής και Ανάλυσης εδομένων Έλεγχοι Υποθέσεων Εκπαιδευτική Έρευνα: Μέθοδοι Συλλογής και Ανάλυσης εδομένων Έλεγχοι Υποθέσεων Ένα Ερευνητικό Παράδειγμα Σκοπός της έρευνας ήταν να διαπιστωθεί εάν ο τρόπος αντίδρασης μιας γυναίκας απέναντι σε φαινόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία 3

Γνωστική Ψυχολογία 3 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Γνωστική Ψυχολογία 3 Ενότητα #8: Θεωρητικά μοντέλα Διδάσκων: Οικονόμου Ηλίας ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Είδη μεταβλητών Ποσοτικά δεδομένα (π.χ. ηλικία, ύψος, αιμοσφαιρίνη) Ποιοτικά δεδομένα (π.χ. άνδρας/γυναίκα, ναι/όχι) Διατεταγμένα (π.χ. καλό/μέτριο/κακό) 2 Περιγραφή ποσοτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ονοματεπώνυμα Σπουδαστριών: Μποτονάκη Ειρήνη (5422), Καραλή Μαρία (5601) Μάθημα: Β06Σ03 Στατιστική

Διαβάστε περισσότερα

Περίγραμμα Εισηγήσεων

Περίγραμμα Εισηγήσεων Περίγραμμα Εισηγήσεων Τίτλος Μαθήματος: Αναπτυξιακή ψυχολογία Κωδικός Μαθήματος: 724 Διάλεξη 1 Εισαγωγή στην αναπτυξιακή ψυχολογία πρέπει να γνωρίζουν: τους στόχους και το αντικείμενο της Εξελικτικής Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος των αναπαραστάσεων στην επίλυση προβλήματος

Ο ρόλος των αναπαραστάσεων στην επίλυση προβλήματος Ο ρόλος των αναπαραστάσεων στην επίλυση προβλήματος Μητροσούδης Απόστολος ΑΜ 945 Παπαϊωάννου Ιωάννα ΑΜ 927 Παπλωματά Χρυσούλα ΑΜ 930 Τσάκου Ελένη ΑΜ 942 Χατζησάββα Ελένη ΑΜ 938 Οπτικοποίηση (Visualization)

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση

Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση Πέρα όµως από την Γνωσιακή/Εννοιολογική ανάλυση της δοµής και του περιεχοµένου των σχολικών εγχειριδίων των Μαθηµατικών του Δηµοτικού ως προς τις έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες που συναντά ο φυσικός στη διάρκεια ενός πειράματος, είναι τα σφάλματα.

Μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες που συναντά ο φυσικός στη διάρκεια ενός πειράματος, είναι τα σφάλματα. Εισαγωγή Μετρήσεις-Σφάλματα Πολλές φορές θα έχει τύχει να ακούσουμε τη λέξη πείραμα, είτε στο μάθημα είτε σε κάποια είδηση που αφορά τη Φυσική, τη Χημεία ή τη Βιολογία. Είναι όμως γενικώς παραδεκτό ότι

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΕΣΤ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ WPPSI-III UK

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΕΣΤ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ WPPSI-III UK ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΕΣΤ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ WPPSI-III UK ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κος ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εγκυρότητα και Αξιοπιστία. Χριστίνα Καραμανίδου, PhD

Εγκυρότητα και Αξιοπιστία. Χριστίνα Καραμανίδου, PhD Εγκυρότητα και Αξιοπιστία Χριστίνα Καραμανίδου, PhD Η έννοια της εγκυρότητας Η εγκυρότητα της έρευνας είναι το βασικό κριτήριο με βάση το οποίο θα ληφθεί η απόφαση για αξιοποίηση ή όχι των ευρημάτων. Η

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 2016-2017 Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στις βασικές έννοιες Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Elliot, S. N., Kratochwill, T. R., Cook, J. L., & Travers, J. F. (2008). Εκπαιδευτική Ψυχολογία: Αποτελεσματική

Διαβάστε περισσότερα

Κουτσονίδα, Μ. 1, Νταφούλης, Ε. 1, Παπαντωνίου, Γ. 2 & Μωραΐτου, Δ. 1

Κουτσονίδα, Μ. 1, Νταφούλης, Ε. 1, Παπαντωνίου, Γ. 2 & Μωραΐτου, Δ. 1 Κουτσονίδα, Μ. 1, Νταφούλης, Ε. 1, Παπαντωνίου, Γ. 2 & Μωραΐτου, Δ. 1 1Τμήμα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Νοημοσύνη Η νοημοσύνη

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορία της παιδικής συμπεριφοράς γεννιέται από την συνύφανση αυτών των δύο γραμμών (Vygotsky 1930/ 1978, σελ. 46).

Η ιστορία της παιδικής συμπεριφοράς γεννιέται από την συνύφανση αυτών των δύο γραμμών (Vygotsky 1930/ 1978, σελ. 46). 1896 1934 2 ξεχωριστές στην καταγωγή τους γραμμές ανάπτυξης: Α) Μία πρωτόγονη, φυσική γραμμή ανάπτυξης,, αυτόνομης εκδίπλωσης των βιολογικών δομών του οργανισμού, και Β) μία πολιτισμική, ανώτερη ψυχολογική

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Γιώργος Βλειώρας

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Γιώργος Βλειώρας Αναπτυξιακή Ψυχολογία Γιώργος Βλειώρας gvleioras@gmail.com 1 Στόχος έρευνας Η διαμόρφωση καλών θεωριών 2 Προσοχή!!! Το ίδιο εύρημα μπορεί να ερμηνευτεί διαφορετικά ανάλογα με το θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς

Διαβάστε περισσότερα

Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης και η σημασία τους για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών, τη. Συναισθηματική Νοημοσύνη. και τη Δημιουργικότητα.

Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης και η σημασία τους για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών, τη. Συναισθηματική Νοημοσύνη. και τη Δημιουργικότητα. Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης και η σημασία τους για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών, τη Συναισθηματική Νοημοσύνη και τη Δημιουργικότητα. ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΓΟΝΕΩΝ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Μονάδα Εφηβικής Υγείας Ανδρέας

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Βασίλης Κόμης, Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητική Ομάδα «ΤΠΕ στην Εκπαίδευση» Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 1 2 3 ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών έρευνα ανακάλυψη εφεύρεσηκαινοτομία-επινόηση εξέλιξη 4 5 Ανακάλυψη: εύρεση αντικειμένου που προϋπήρχε, αλλά ήταν άγνωστο. Ανακάλυψη (επιστήμη):

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στις βασικές έννοιες Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Elliot, S. N., Kratochwill, T. R., Cook, J. L., & Travers, J. F. (2008). Εκπαιδευτική Ψυχολογία: Αποτελεσματική

Διαβάστε περισσότερα

1. Σκοπός της έρευνας

1. Σκοπός της έρευνας Στατιστική ανάλυση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων των εξετάσεων πιστοποίησης ελληνομάθειας 1. Σκοπός της έρευνας Ο σκοπός αυτής της έρευνας είναι κυριότατα πρακτικός. Η εξέταση των δεκτικών/αντιληπτικών

Διαβάστε περισσότερα

Οργανωσιακή Ψυχολογία

Οργανωσιακή Ψυχολογία Οργανωσιακή Ψυχολογία Ιωάννης Νικολάου Επίκουρος Καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα ιοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Ψυχομετρική

Διαβάστε περισσότερα

«Δοκιμασία Εκφραστικού Λεξιλογίου σε τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά ηλικίας 6 8 ετών»

«Δοκιμασία Εκφραστικού Λεξιλογίου σε τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά ηλικίας 6 8 ετών» «Δοκιμασία Εκφραστικού Λεξιλογίου σε τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά ηλικίας 6 8 ετών» Γλώσσα: Το φυσικό εκείνο σύστημα επικοινωνίας που χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο και έχει ως βάση του τον έναρθρο λόγο.

Διαβάστε περισσότερα

των αποτελεσμάτων της έρευναςσυμπεράσματα-επαναληψιμότητα

των αποτελεσμάτων της έρευναςσυμπεράσματα-επαναληψιμότητα ΣΥΓΓΡΑΦΗ: Παρουσίαση Αποτελεσμάτωνσυζήτηση των αποτελεσμάτων της έρευναςσυμπεράσματα-επαναληψιμότητα έρευνας Καμπάς Αντώνης Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Εξειδίκευσης του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία έρευνας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΕΙΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Μεθοδολογία έρευνας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΕΙΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Μεθοδολογία έρευνας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΕΙΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Μεθοδολογία έρευνας Η ερευνητική διαδικασία έχει ως αφορμή ένα προβληματισμό και προσπαθεί να απαντήσει σε ένα ερευνητικό ερώτημα.

Διαβάστε περισσότερα

5.4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΜΕ ΡΗΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

5.4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΜΕ ΡΗΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 5.4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΜΕ ΡΗΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 5.4.1. Αποτελέσματα από το πρόγραμμα εξ αποστάσεως επιμόρφωσης δασκάλων και πειραματικής εφαρμογής των νοερών

Διαβάστε περισσότερα

Ο πρώτος ηλικιακός κύκλος αφορά μαθητές του νηπιαγωγείου (5-6 χρονών), της Α Δημοτικού (6-7 χρονών) και της Β Δημοτικού (7-8 χρονών).

Ο πρώτος ηλικιακός κύκλος αφορά μαθητές του νηπιαγωγείου (5-6 χρονών), της Α Δημοτικού (6-7 χρονών) και της Β Δημοτικού (7-8 χρονών). Μάθημα 5ο Ο πρώτος ηλικιακός κύκλος αφορά μαθητές του νηπιαγωγείου (5-6 χρονών), της Α Δημοτικού (6-7 χρονών) και της Β Δημοτικού (7-8 χρονών). Ο δεύτερος ηλικιακός κύκλος περιλαμβάνει την ηλικιακή περίοδο

Διαβάστε περισσότερα

ΆΣΚΗΣΗ 1 Η διάμεσος τιμή της ηλικίας των Ελλήνων το 1990 ήταν 30 έτη. Το 2001, η διάμεσος τιμή ήταν 33,1 (Πηγή:Ε.Σ.Υ.Ε.).

ΆΣΚΗΣΗ 1 Η διάμεσος τιμή της ηλικίας των Ελλήνων το 1990 ήταν 30 έτη. Το 2001, η διάμεσος τιμή ήταν 33,1 (Πηγή:Ε.Σ.Υ.Ε.). ΛΥΜΕΝΕΣ ΣΚΗΣΕΙΣ ΆΣΚΗΣΗ 1 Η διάμεσος τιμή της ηλικίας των Ελλήνων το 1990 ήταν 30 έτη. Το 2001, η διάμεσος τιμή ήταν 33,1 (Πηγή:Ε.Σ.Υ.Ε.). a. Τι μπορεί να συνέβη όταν η διάμεσος αυξήθηκε; Το γεγονός ότι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Συντάκτης: Δημήτριος Κρέτσης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Συντάκτης: Δημήτριος Κρέτσης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Συντάκτης: Δημήτριος Κρέτσης 1. Ο κλάδος της περιγραφικής Στατιστικής: α. Ασχολείται με την επεξεργασία των δεδομένων και την ανάλυση

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 15. Παραγοντική ανάλυση διακύµανσης. Παραγοντική

Κεφάλαιο 15. Παραγοντική ανάλυση διακύµανσης. Παραγοντική Κεφάλαιο 15 Παραγοντική ανάλυση διακύµανσης 1 Παραγοντική ανάλυση διακύµανσης Παραµετρικό στατιστικό κριτήριο για τη µελέτη των επιδράσεων περισσότερων από µια ανεξάρτητων µεταβλητών στην εξαρτηµένη καθώς

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Γνωστική Ψυχολογία. Πέτρος Ρούσσος

Εφαρμοσμένη Γνωστική Ψυχολογία. Πέτρος Ρούσσος 2 Εφαρμοσμένη Γνωστική Ψυχολογία Πέτρος Ρούσσος Ιστορία της Εφαρμοσμένης Γνωστικής Ψυχολογίας (1) Πρώιμη έρευνα στην Ευρώπη (πολλές έρευνες που σήμερα θα θεωρούνταν «γνωστικές» και είχαν σημαντική πρακτική

Διαβάστε περισσότερα

5 Ψυχολόγοι Προτείνουν Τις 5 Πιο Αποτελεσματικές Τεχνικές Μάθησης

5 Ψυχολόγοι Προτείνουν Τις 5 Πιο Αποτελεσματικές Τεχνικές Μάθησης 5 Ψυχολόγοι Προτείνουν Τις 5 Πιο Αποτελεσματικές Τεχνικές Μάθησης Μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για τις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές και τεχνικές μάθησης για τους μαθητές όλων των ηλικιών ανοίγουν

Διαβάστε περισσότερα

Παναής Κασσιανός, δάσκαλος Διευθυντής του 10ου Ειδικού Δ.Σ. Αθηνών (Μαρασλείου)

Παναής Κασσιανός, δάσκαλος Διευθυντής του 10ου Ειδικού Δ.Σ. Αθηνών (Μαρασλείου) Παναής Κασσιανός, δάσκαλος Διευθυντής του 10ου Ειδικού Δ.Σ. Αθηνών (Μαρασλείου) Ομιλία-συζήτηση με βασικό άξονα προσέγγισης το Φάσμα του Αυτισμού και με αφορμή το βιβλίο της Εύας Βακιρτζή «Το Αυγό» στο

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Πρόλογος... 15

Περιεχόμενα. Πρόλογος... 15 Περιεχόμενα Πρόλογος... 15 Κεφάλαιο 1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ... 17 Το θεμελιώδες πρόβλημα των κοινωνικών επιστημών...

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ. Στατιστική????? Κάθε μέρα ερχόμαστε σε επαφή 24/02/2018

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ. Στατιστική????? Κάθε μέρα ερχόμαστε σε επαφή 24/02/2018 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Αντώνης Κ. Τραυλός (B.A., M.A., Ph.D.) Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Σχολή Επιστημών Ανθρώπινης Κίνησης και Ποιότητας Ζωής Τμήμα Οργάνωσης και Διαχείρισης Αθλητισμού Στατιστική?????

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασμός και αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισμικού

Σχεδιασμός και αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισμικού Σχεδιασμός και αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισμικού Ενότητα 6: Μοντέλα Σχεδιασμού, Kανόνες Mayer Διδάσκων: Νικόλαος Τσέλιος Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Σημείωμα

Διαβάστε περισσότερα

Στατιστικές συναρτήσεις Γραφική και πινακοποιημένη αναπαράσταση δεδομένων (ιστόγραμμα) Διαχειριστής Σεναρίων Κινητός Μέσος σε Χρονοσειρές o o o

Στατιστικές συναρτήσεις Γραφική και πινακοποιημένη αναπαράσταση δεδομένων (ιστόγραμμα) Διαχειριστής Σεναρίων Κινητός Μέσος σε Χρονοσειρές o o o ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Εφαρμογές Ποσοτικές Ανάλυσης με το Excel 141 ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Ανάλυση Δεδομένων Στατιστικές συναρτήσεις Γραφική και πινακοποιημένη αναπαράσταση δεδομένων (ιστόγραμμα) Διαχειριστής

Διαβάστε περισσότερα

H ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ (PEARSON s r)

H ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ (PEARSON s r) 5 H ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ (PEARSON s r) Περίληψη Σκοπός του κεφαλαίου είναι η εφαρμογή της ανάλυσης συσχέτισης (Pearson r) μέσω του PASW. H ανάλυση συσχέτισης Pearson r χρησιμοποιείται για να εξεταστεί η

Διαβάστε περισσότερα

Αριθμητική και Ανάγνωση: Η έκπληξη στη Νοητική Αποκατάσταση

Αριθμητική και Ανάγνωση: Η έκπληξη στη Νοητική Αποκατάσταση Αριθμητική και Ανάγνωση: Η έκπληξη στη Νοητική Αποκατάσταση Dr Κουντή-Ζαφειροπούλου Φωτεινή, Νευροψυχολόγος Λιάπη Δέσποινα, Ψυχολόγος Μπακογλίδου Ευαγγελία, Φυσιοθεραπεύτρια Alzheimer Hellas Εταιρεία Alzheimer

Διαβάστε περισσότερα

Ατομικές διαφορές στην κατάκτηση της Γ2. Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε

Ατομικές διαφορές στην κατάκτηση της Γ2. Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε Ατομικές διαφορές στην κατάκτηση της Γ2 Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε 2011-12 Α. Παράμετροι που επηρεάζουν την εκμάθηση μιας Γ2 Πολλές παράμετροι επηρεάζουν τη διαδικασία αυτή. Σύμφωνα με τον

Διαβάστε περισσότερα

Κάποιες βασικές έννοιες στη μεθοδολογία της ψυχολογίας

Κάποιες βασικές έννοιες στη μεθοδολογία της ψυχολογίας Κάποιες βασικές έννοιες στη μεθοδολογία της ψυχολογίας 3 βασικές μέθοδοι έρευνας: ενδοσκόπηση παρατήρηση πείραμα (+ μοντέλλα) πειραματική ψυχολογία υποκείμενα/συμμετέχοντες πειραματική διαδικασία, έργο

Διαβάστε περισσότερα

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Σχολιασμός ερευνητικής πρότασης

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Σχολιασμός ερευνητικής πρότασης Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Σχολιασμός ερευνητικής πρότασης Αναστασία Χριστοδούλου, Dr. Γεώργιος Δαμασκηνίδης Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας & Φιλολογίας Θεσσαλονίκη, 2015 Ιδιότητες

Διαβάστε περισσότερα

Μονοπαραγοντική Ανάλυση Διακύμανσης Ανεξάρτητων Δειγμάτων

Μονοπαραγοντική Ανάλυση Διακύμανσης Ανεξάρτητων Δειγμάτων Μονοπαραγοντική Ανάλυση Διακύμανσης Ανεξάρτητων Δειγμάτων 1 Μονοπαραγοντική Ανάλυση Διακύμανσης Παραμετρικό στατιστικό κριτήριο για τη μελέτη της επίδρασης μιας ανεξάρτητης μεταβλητής στην εξαρτημένη Λογική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΤΕΣΤ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΕΝΗΛΙΚΕΣ(DAST) Δριδάκη Αργυρώ Α.Μ.: 10909 Κόλλια Δήμητρα Α.Μ.: 11283

ΤΟ ΤΕΣΤ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΕΝΗΛΙΚΕΣ(DAST) Δριδάκη Αργυρώ Α.Μ.: 10909 Κόλλια Δήμητρα Α.Μ.: 11283 ΤΟ ΤΕΣΤ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΕΝΗΛΙΚΕΣ(DAST) Δριδάκη Αργυρώ Α.Μ.: 10909 Κόλλια Δήμητρα Α.Μ.: 11283 Αναπτυξιακή Δυσλεξία Παγκόσμια Ομοσπονδία Νευρολογίας το 1968 «μια διαταραχή στα παιδιά τα οποία,

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Πρόλογος 15 Ευχαριστίες 19. Κεφάλαιο 1 Ιστορική Αναδρομή & Ορισμός της Ψυχομετρίας

Περιεχόμενα. Πρόλογος 15 Ευχαριστίες 19. Κεφάλαιο 1 Ιστορική Αναδρομή & Ορισμός της Ψυχομετρίας Περιεχόμενα Πρόλογος 15 Ευχαριστίες 19 Κεφάλαιο 1 Ιστορική Αναδρομή & Ορισμός της Ψυχομετρίας 1.1. Η Εμφάνιση της Ψυχομετρίας 21 1.1.1. Κατά τη Νεολιθική Περίοδο 21 1.1.2. Κατά την Αιγυπτιακή και Σουμερική

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Σεμιναρίου Ποσοτικής & Ποιοτικής Ανάλυσης Δεδομένων Χώρος Διεξαγωγής: 412 (Εργαστήριο: Ψυχή), 4 ος όροφος

Πρόγραμμα Σεμιναρίου Ποσοτικής & Ποιοτικής Ανάλυσης Δεδομένων Χώρος Διεξαγωγής: 412 (Εργαστήριο: Ψυχή), 4 ος όροφος ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Τομέας Ψυχολογίας και Ειδικής Αγωγής Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Ε Ι Ο Π ΑΝΕ ΠΙΣΤΗΜΙ Ο Θ Ε ΣΣ ΑΛ ΟΝΙΚΗ Σ Εργαστήριο Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ROWPVT & EOWPVT 3 rd Edition (Μια συνδυαστική πιλοτική μεταφορά και αξιολόγηση τους στην ηλικιακή ομάδα των 2 ετών έως 2 ετών και 11 μηνών)

ROWPVT & EOWPVT 3 rd Edition (Μια συνδυαστική πιλοτική μεταφορά και αξιολόγηση τους στην ηλικιακή ομάδα των 2 ετών έως 2 ετών και 11 μηνών) ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ROWPVT & EOWPVT 3 rd Edition (Μια συνδυαστική πιλοτική μεταφορά και αξιολόγηση τους στην ηλικιακή ομάδα των 2 ετών έως 2 ετών και 11 μηνών) Κουμούλλη Τσαμπίκα (Α.Μ.: 10155)

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΙΩΤΙΚΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Ι.Ρ.Τ.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΙΩΤΙΚΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Ι.Ρ.Τ.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΙΩΤΙΚΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Ι.Ρ.Τ.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ε. Σαββίδου¹, Ε. Σπηλιώτη ¹, Ε. Κάττουλας², Λ. Μαντωνάκης ², Ε. Ανυφαντή ², Ν. Σμυρνής ¹ ² 1. Ερευνητικό Πανεπιστημιακό

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ; Η επαγγελματική ανάπτυξη και η ανθρώπινη ανάπτυξη συνδέονται. Η εξελικτική πορεία του ατόμου δεν κλείνει με την είσοδό του στο επάγγελμα ή σε έναν οργανισμό αλλά αντίθετα, την στιγμή εκείνη αρχίζει μία

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΨΕΒΕ) ΗΜΕΡΙΔΑ Προχωρημένες μέθοδοι ανάλυσης ποσοτικών δεδομένων στις επιστήμες της συμπεριφοράς

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΨΕΒΕ) ΗΜΕΡΙΔΑ Προχωρημένες μέθοδοι ανάλυσης ποσοτικών δεδομένων στις επιστήμες της συμπεριφοράς ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΨΕΒΕ) ΗΜΕΡΙΔΑ Προχωρημένες μέθοδοι ανάλυσης ποσοτικών δεδομένων στις επιστήμες της συμπεριφοράς Σάββατο 8 Δεκεμβρίου 2018 9:00-13.30 Αμφιθέατρο Κεντρικής Βιβλιοθήκης

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα 9

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα 9 Περιεχόμενα Προλογικό Σημείωμα 9 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.1. Εισαγωγή 14 1.2 Τα βασικά δεδομένα των Μαθηματικών και οι γνωστικές απαιτήσεις της κατανόησης, απομνημόνευσης και λειτουργικής χρήσης τους 17 1.2.1. Η

Διαβάστε περισσότερα

Οι στατιστικοί έλεγχοι x τετράγωνο, t- test, ANOVA & Correlation. Σταμάτης Πουλακιδάκος

Οι στατιστικοί έλεγχοι x τετράγωνο, t- test, ANOVA & Correlation. Σταμάτης Πουλακιδάκος Οι στατιστικοί έλεγχοι x τετράγωνο, t- test, ANOVA & Correlation Σταμάτης Πουλακιδάκος Μερικά εισαγωγικά λόγια Οι έλεγχοι των ερευνητικών υποθέσεων πραγματοποιούνται με διάφορους στατιστικούς ελέγχους,

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη Χωρικής Αντίληψης και Σκέψης

Ανάπτυξη Χωρικής Αντίληψης και Σκέψης Ανάπτυξη Χωρικής Αντίληψης και Σκέψης Clements & Sarama, 2009; Sarama & Clements, 2009 Χωρική αντίληψη και σκέψη Προσανατολισμός στο χώρο Οπτικοποίηση (visualization) Νοερή εικονική αναπαράσταση Νοερή

Διαβάστε περισσότερα

Παράδειγμα: Γούργουλης Βασίλειος, Επίκουρος Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α.-Δ.Π.Θ.

Παράδειγμα: Γούργουλης Βασίλειος, Επίκουρος Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α.-Δ.Π.Θ. Έλεγχος ύπαρξης στατιστικά σημαντικών διαφορών μεταξύ δειγμάτων, που διαχωρίζονται βάσει ενός επαναλαμβανόμενου και ενός ανεξάρτητου παράγοντα (Ανάλυση διακύμανσης για εξαρτημένα δείγματα ως προς δύο παράγοντες,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΑ GIS ΣΤΗ ΠΡΑΞΗ ΤΟ ARCGIS 9.3. Α. Τσουχλαράκη, Γ. Αχιλλέως ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΕΠΙΛΟΓΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΑ GIS ΣΤΗ ΠΡΑΞΗ ΤΟ ARCGIS 9.3. Α. Τσουχλαράκη, Γ. Αχιλλέως ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΕΠΙΛΟΓΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΑ GIS ΣΤΗ ΠΡΑΞΗ ΤΟ ARCGIS 9.3. Α. Τσουχλαράκη, Γ. Αχιλλέως ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΕΠΙΛΟΓΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Να γνωρίζει τα εργαλεία που του παρέχονται από το σύστημα ArcGIS για να

Διαβάστε περισσότερα