ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ. 10ος ΤΟΜΟΣ ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ 1833 ΩΣ 1881 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ. Εκδότες ΗΛΙΑΣ ΜΑΝΙΑΤΕΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ

Transcript

1 10 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 10ος ΤΟΜΟΣ ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ 1833 ΩΣ 1881 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ Εκδότες ΗΛΙΑΣ ΜΑΝΙΑΤΕΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ Σχεδιασµός Συντονισµός Δρ. ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Σύµβουλος Έκδοσης Δρ. ΣΩΤΗΡΗΣ ΡΙΖΑΣ Διευθυντής Ερευνών ΚΕΙΝΕ Ακαδηµίας Αθηνών Υπεύθυνος ηλεκτρονικής έκδοσης ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΟΤΣΚΑΣ

2 ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ 1833 ΩΣ 1881 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΕΠΟΠΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας, Τµήµα Νοµικής Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Συγγραφείς ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας Τµήµα Νοµικής Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ ΕΛΙΣΑΒΕΤ Υπ. Δρ Συνταγµατικού Δικαίου Δικηγόρος Υπότροφος ΙΚΥ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Δρ. Ιστορικός Εργαστήριο Κοινωνικών Επιστηµών Πανεπιστήµιου Αθηνών ΚΑΪΔΑΤΖΗΣ ΑΚΡΙΤΑΣ Δρ Συνταγµατικού Δικαίου ΚΟΥΚΟΥΤΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δικηγόρος, Υπ. Δρ. Εκκλησιαστικού Δικαίου ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ Δικηγόρος, Δρ. Διοικητικού Δικαίου ΜΑΛΕΣΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Δρ. Ιστορίας ΜΕΛΦΟΣ ΘΑΛΗΣ Δικηγόρος, Υπ. Δρ. Δηµόσιου Δικαίου ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Καθηγητής Νεότερης Ιστορίας Πανεπιστηµίου Πατρών ΠΡΑΣΣΑ ΑΝΝΙΤΑ Δρ Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, Προϊσταµένη Γενικών Αρχείων Κράτους Ν. Μαγνησίας σατραζανησ ΑΝΤΩΝΗΣ Δρ. Ελληνικής Φιλολογίας Δ/ντης Κέντρου Ιστορίας Θεσ/νίκης Ειδικός Επιστήµων Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΜΑΝΟΣ τ. Επιµελητής Εθνικής Πινακοθήκης, Λέκτωρ Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών ΤΣΟΚΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΑΣ Ιστορικός Γλωσσική Επιµέλεια - Διόρθωση ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΓΙΑΓΙΑ, ΑΛΕΚΑ ΣΦΥΡΗ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΤΣΙΩΚΟΥ Εικονογραφική Τεκµηρίωση ΟΛΓΑ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΖΩΓΡΑΦΙΑ ΜΠΙΔΙΚΟΥΔΗ, ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, ΒΙΚΥ ΤΣΑΜΗ Δηµιουργικό Ατελιέ ΗΡΩ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ, ΒΑΜΒΑΚΑΡΗ ΜΑΡΙΝΕΖΑ, ΡΕΒΕΚΚΑ ΚΑΛΙΜΤΖΑΚΗ, ΟΛΓΑ ΚΟΝΤΟΝΗ, ΛΙΑΝΑ ΜΙΧΑΛΑΚΗ, ΖΩΗ ΜΟΥΝΤΟΥΡΗ, ΝΙΚΗ ΞΕΝΙΚΑΚΗ, ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΣΙΡΜΠΑ, ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΧΡΟΝΗ Γραφικά ηλεκτρονικής έκδοσης ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ Προγραµµατισµός - Υλοποίηση ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΙΛΙΤΣΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ, ΒΕΡΟΝΙΚΑ ΤΡΟΥΠΟΣΚΙΑΔΗ

3 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ Μια φράση µε µεγάλη βαρύτητα αναφέρει πως «ένας λαός που δεν γνωρίζει την ιστορία του, είναι καταδικασµένος να αφανιστεί». Στις αρχές του 21ου αιώνα, οι Έλληνες, ένας λαός µε ιστορία χιλιετιών και παρουσία σε όλα τα µήκη και τα πλάτη της Γης, αλλά συνδεδεµένοι άρρηκτα µε τις ρίζες τους, στην Ελλάδα και στην Κύπρο, είναι από τα πιο προοδευµένα έθνη του κόσµου και ασφαλώς έχουν αποδείξει ότι αγαπούν και µελετούν την ιστορία τους. Οι Εκδόσεις Δοµή, µε µια παρουσία δεκαετιών στον εκδοτικό χώρο, έχουν συµβάλει στη διατήρηση και στην ανάδειξη του ελλαδικού πολιτιστικού και ιστορικού πλούτου. Η ανανεωµένη έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας Δοµή αγκαλιάστηκε από µια νέα γενιά αναγνωστών, που εξακολουθεί να δείχνει την εµπιστοσύνη της σε έναν εκπαιδευτικό τίτλο κύρους. Και τώρα, µε όλο τον σεβασµό προς το αναγνωστικό µας κοινό, προσφέρουµε άλλο ένα ανεκτίµητο έργο γνώσης: την «Ιστορία των Ελλήνων». Η 16τοµη «Ιστορία των Ελλήνων» προσφέρει µια συνολική εικόνα της ιστορικής πορείας του ελληνικού έθνους από τους προϊστορικούς χρόνους έως σήµερα, την αυγή του 21ου αιώνα. Το έργο αυτό είναι προϊόν συλλογικής προσπάθειας, συντεταγµένο από δεκάδες ειδικούς επιστήµονες και ιστορικούς. Ενσωµατώνει τις πιο σύγχρονες ιστοριογραφικές τάσεις, αλλά είναι γραµµένο σε απλή και εύληπτη γλώσσα. Ταυτόχρονα, συνταιριάζει αρµονικά σε ένα λειτουργικό σύνολο κείµενο και εικόνα, σε µια προσπάθεια να απευθυνθεί σε ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό, τόσο στον αναγνώστη που αγαπά την ιστορία όσο και στον ειδικό επιστήµονα και στον εκπαιδευτικό που αναζητά έναν τίτλο αναφοράς, αλλά προπάντων στον µαθητή και στον φοιτητή που καλείται να γνωρίσει την ιστορία του, από µια πηγή έγκυρη και αξιόπιστη. Πιστεύουµε ότι ανταποκριθήκαµε στις απαιτήσεις αυτού του µεγάλου εγχειρήµατος και σας ευχόµαστε καλή ανάγνωση! Οι εκδότες Ηλίας Μανιατέας - Ιωάννης Τεγόπουλος

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το συλλογικό ιστορικό αφήγηµα που καλύπτει την περίοδο θυµίζει «όχηµα» που διασχίζει τους πιο χαρακτηριστικούς «τόπους» της Ιστορίας των Ελλήνων, ξεκινώντας από το σκοτεινό τούνελ της Αντιβασιλείας και της Βαυαροκρατίας, την Απόλυτη Μοναρχία του Όθωνα, τη µεταφορά της πρωτεύουσας του νεοσύστατου κράτους στην Αθήνα, την εξέγερση της 3ης Σεπτεµβρίου 1843, την Α Εθνοσυνέλευση και το Σύνταγµα του 1844 που ανοίγει νέους ορίζοντες στην πολιτική και συνταγµατική ζωή της χώρας. Συναντά στην πορεία τις εκλογές, τις κυβερνήσεις και τα «νέα» πολιτικά «κόµµατα» που έχουν διαδεχθεί τους ξενώνυµους πολιτικούς σχηµατισµούς και φτάνει στην κορύφωση του αντιδυναστικού αγώνα, την έξωση του Όθωνα, την εξέγερση του 1862, την Β Εθνοσυνέλευση και το Σύνταγµα του 1864 που καθιερώνει το πολίτευµα της Βασιλευόµενης Δηµοκρατίας µε «συνταγµατικό βασιλέα των Ελλήνων» τον Γιώργο Α, την ένωση των Ιονίων νήσων µε την Ελλάδα, την Κρητική Επανάσταση και την εισαγωγή του κοινοβουλευτικού συστήµατος (1875). Για να πραγµατοποιηθεί όλη αυτή η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορική αναδροµή και διαδροµή, έπρεπε τα εµπεριστατωµένα κείµενα των επιστηµονικών ερευνητών να συγκλίνουν σε µια διεισδυτική κριτική µατιά διατυπωµένη µε άµεση γραφή, προσιτή στο ευρύτερο κοινό. Και παράλληλα έπρεπε όλη αυτή η εύληπτη και τεκµηριωµένη σύνθεση: Να τιθασσεύσει και να αξιοποιήσει ένα πληθωρικό και πολύπτυχο πραγµατολογικό υλικό και να το διαρθρώσει σε ενότητες που να περιέχουν τις πιο σηµαντικές πληροφορίες, επισηµάνσεις, αποσαφηνίσεις και τα πιο βασικά τεκµήρια, µε άξονα την συγκρότηση και την άσκηση της κρατικής εξουσίας, τη λειτουργία των θεσµών και τον ρόλο των «πρωταγωνιστών» της πολιτικής σκηνής. Να προτείνει απαντήσεις ή δοκιµές ερµηνείας σε ουσιώδη ερωτήµατα της ιστοριογραφίας του 19ου αιώνα: 1. Πόσο καθοριστικό για τις θεσµικές και πολιτικές εξελίξεις, τις νοοτροπίες και τις πολιτικές συµπεριφορές των Ελλήνων υπήρξε το γεγονός ότι η Πολιτεία οργανώθηκε στα πλαίσια ενός συγκεντρωτικού, δυτικότροπου και δυτικοφανούς κράτους που είναι διαποτισµένο από µοναρχικές αντιλήψεις και πρακτικές και από τη συγκεκριµένη «γλώσσα» του απολυταρχισµού. 2. Πως συντελείται και τι σηµαίνει τελικά στην καθηµερινή ζωή των Ελλήνων όλη αυτή η εντυπωσιακή διεύρυνση των αρχών του συνταγµατικού φιλελευθερισµού: (α) µε τους προοδευτικούς θύλακες στον καταστατικό χάρτη και στη λειτουργία του πολιτεύµατος της Συνταγµατικής Μοναρχίας ( ); (β) µε την καθιέρωση της «δηµοκρατικής αρχής» στο Σύνταγµα του 1864 και την πρωτοποριακή για τα ευρωπαϊκά δεδοµένα, θέσπιση της καθολικής ψηφοφορίας. (γ) µε τον άκρως «φιλελεύθερο» Τύπο που παρ όλες τις ατέλειες και τις υπερβολές του, υπερασπίζεται τους δηµοκρατικούς θεσµούς, συµβάλλοντας έτσι στην κατοχύρωση της Ελευθεροτυπίας και στη διάδοση των συνταγµατικών ιδεών. Να επισηµάνει τις καίριες αντιφάσεις στη συγκεκριµένη ιστορική διαδροµή του νεοελληνικού κράτους µε αναφορές: 1. Στο εθνικό αλυτρωτικό ζήτηµα («Μεγάλη ιδέα») που δεσπόζει στην πολιτική, κοινωνική, οικονοµική και πνευµατική ζωή των Ελλήνων, προσδιορίζοντας συνειδήσεις και προσανατολισµούς. 2. Στον ορατό (αλλά και αφανή) ρόλο µιας ιδιότυπης πολιτικής και οικονοµικής «ολιγαρχίας» που λειτουργεί στο πλαίσιο που θέτει η πολυδιάστατη εξάρτηση και κηδεµονία της χώρας. Όλο αυτό το πλέγµα εξουσίας εξακολουθεί, µέσω και του βασιλικού θεσµού, να

5 χειραγωγεί και να χρησιµοποιεί ως «δύναµη κρούσεως», το «λαϊκό κίνηµα» (εύγλωττα παραδείγµατα: οι εξεγέρσεις του 1843 και του 1862 και η πολιτειακή κρίση του ), καταφέρνοντας τελικά να αποσπά την κρίσιµη και χρήσιµη συναίνεση των λαϊκών στρωµάτων. 3. Στο κάθε άλλο παρά «πρότυπο» βασίλειο της Ανατολής», στο «κράτος γεροντονιό» (Γ. Τερτσέτης ), στο µικροσκοπικό βασίλειο Αθηνών και Πειραιώς (Γ. Φιλάρετος) που άρχισε να λειτουργεί από το µηδέν, παρέχοντας έτσι την εικόνα ενός κράτους ταυτόχρονα αδύνατο («Ψαροκώσταινα») και υδροκεφαλικού που µαστίζεται από την κυβερνητική κακοδαιµονία, από την ληστεία (που οργιάζει και απειλεί την ασφάλεια των πολιτικών και διαβρώνει την έννοια της νοµιµότητας,) και από τη δυσλειτουργία του οικονοµικού, διοικητικού, φορολογικού, δικαστικού και εκπαιδευτικού συστήµατος. 4. Σε µια αποδυναµωµένη και αντιφατική στις εκδηλώσεις της «κοινωνία των πολιτών» που υιοθετεί µε µεγάλη ευκολία συνθήµατα: «Ζήτω» ή «κάτω» ή «έξω» ή «γιούχα» (ανάλογα µε την περίσταση) για τους Βαυάρους, για τον βασιλιά, τον «απολυτισµό», τον Μαυροκορδάτο, τον Κωλέττη, τον Βούλγαρη, τους «Μοσχοµάγκες», τους δηµοσιογράφους και την ορθοδοξία. 5. Στον πόθο για «ευρωπαϊκή ευζωία» των µεγαλοαστικών στρωµάτων της Αθήνας [Ο Εµ. Ροΐδης είχε επισηµάνει από το 1877 ότι η ελληνική κοινωνία: «ξέχασε την ηρωική καταγωγή της από το 1821 και τίποτε άλλο δεν την απασχολεί πλέον, πλην ενός ιδανικού συνισταµένου εκ µετοχών της Εθνικής Τραπέζης, θεωρείου πρώτης σειράς, αιθούσης µετά κλειδοκυµβάλου, ταξιδίου το θέρος εις την Ευρώπη και γαλλίδος παιδαγωγού για τα τέκνα της»]. Μέσα απ αυτή την καταγραφή, την αφήγηση και την σύνθεση, µέσα απ αυτή την παράθεση ντοκουµέντων και τις επισηµάνσεις και τις ερµηνείες, ο τόµος επιδιώκει όχι µόνο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις που θέτει η σύγχρονη και προσιτή και τεκµηριωµένη ιστορική προσέγγιση αλλά ταυτόχρονα να καλλιεργήσει µια πιο δηµιουργική σχέση επικοινωνίας όλων µας µε τα ουσιώδη της Ιστορίας µας, µε το συγκεκριµένο γνωστό - άγνωστο ιστορικό παρελθόν µας που «µια µέρα» - σύµφωνα µε τον ποιητή (Οδ. Ελύτη) - «θα µας αιφνιδιάσει µε τη δύναµη της επικαιρότητάς του». Γιώργος Ολ. Αναστασιάδης

6 Αλιβιζάτος Ν., Εισαγωγή στην ελληνική συνταγµατική ιστορία, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 1981 Άµπου Ε., Η Ελλάδα του Όθωνος (1854). Αλιβιζάτος Ν., Εισαγωγή στην Ελληνική Συνταγµατική Ιστορία. Σηµειώσεις πανεπ. παραδόσεων, τ. Α, (1981). Αναστασιάδης Γ., «Η της τρίτης Σεπτεµβρίου εν Αθήναις» Εθνική Συνέλευση, Η ιστορική φυσιογνωµία της και οι διαδικασίες δηµιουργίας του Συντάγµατος του 1844 (1992). Αναστασιάδης Γ., Η εφηµερίδα «Συνταγµατική» και η πολιτειακή κρίση του (1984). Αρώνη-Τσιχλη Κ., Αγροτικές εξεγέρσεις στην Παλιά Ελλάδα (1989). Αναστασιάδης Γ., Ο διορισµός και η παύση των κυβερνήσεων στην Ελλάδα, University Studio Press, Θεσσαλονίκη Αναστασιάδης Γ., Πολιτική και συνταγµατική ιστορία της Ελλάδας , εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη Αναστασιάδης Γ., Κοινοβούλιο και µοναρχία στην Ελλάδα, εκδ. Σάκκουλα (1995). Ασδραχάς Σ., Ελληνική κοινωνία και οικονοµία. ΙΗ και ΙΘ αιώνας υποθέσεις και προσεγγίσεις (1982) Άµπου Ε. Ο Βασιλεύς των Ορεων (1857). Ανώνυµος, Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι. Χειρόγραφον Έλληνος Υπαξιωµατικού (επιµ. Mario Vitti), εκδ. Ερµής, Αραβαντινός Γ., Ελληνικού Συνταγµατικού Δικαίου, τ. Α+Β ( ). Ασπρέας Γ., Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος , τόµοι Α -Γ, Αθήναι Βαγενάς Ν., (επιµ.) Η παλαιότερη πεζογραφία µας. Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσµιο πόλεµο, τ. Γ -Ε (1996). Βαζουρας Α. Έθιµα και Κράτος εις την Νεώτερον Ελλάδα (1974). Βακαλόπουλος Α., Νέα Ελληνική Ιστορία, (1988). Βαρίκα Ε. Η εξέγερση των κυριών. Η γένεση φεµινιστικής συνείδησης στην Ελλάδα του 19ου αι., (1987). Βεργόπουλος Κ., Το αγροτικό ζήτηµα στην Ελλάδα. Η κοινωνική ενσωµάτωση της γεωργίας (1975). Βερέµης Θ., Ο στρατός στην ελληνική πολιτική, εκδ. Κούριερ 2000.

7 Βερέµης Θ. (επιµ.) Εθνική Ταυτότητα και εθνικισµός στην Νεότερη Ελλάδα (1997). Βερύκιος Σπ., Ιστορία των «Ηνωµένων Κρατών» των Ιονίων νήσων, η αποκληθείσα «Βρεττανική Προστασία» και οι αγώνες των Επτανησίων δια την εθνικήν αποκατάστασιν , Αθήναι Βίτι Μ., Η ιδεολογική λειτουργία της ελληνικής ηθογραφίας, (1974). Βολουδάκης Ε. Τα νοµικά εκλογικά κείµενα Συµβολή στην έρευνα του ελληνικού εκλογικού φαινοµένου (1984). Βουλή των Ελλήνων, Κρίσιµα κείµενα της Πολιτικής ζωής της Ελλάδος, (1977). Βουλή των Ελλήνων, Πεντακόσια Χρόνια Έντυπης Παράδοσης του Νέου Ελληνισµού, (2000). Βουλή των Ελλήνων, 30 χρόνια από το Σύνταγµα του Τα ελληνικά Συντάγµατα από το Ρήγα έως σήµερα (2004). Βουλή των Ελλήνων, Η της Τρίτης Σεπτεµβρίου εν Αθήναις Εθνική Συνέλευσις Πρακτικά [1844], Ανατύπωση - ευρετήρια - δηµοσιεύµατα τύπου, Έκδοση της Βουλής των Ελλήνων, επιµ. Γ. Σωτηρέλης (1995). Βουρνάς Τ., Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας (20032). Βουτσινάκης Ευ., Εθνικό τυπογραφείο χρόνια στην υπηρεσία του ελληνικού κράτους (2003). Γεροζήσης Τρ., Το σώµα των αξιωµατικών και η θέση του στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, , τ. Α ( ), Γιανέλλης-Θεοδοσιάδης Γ., Ο Λαός εικονογραφεί την Ιστορία του (2003). Γιαννουλόπουλος Γ., Διαβάζοντας τον Μακρυγιάννη (2003). Γαρδίκα Κ., Προστασία και εγγυήσεις. Στάδια και µύθοι της εθνικής ολοκλήρωσης , Θεσσαλονίκη, Γράψας Κ., Ελληνική πολιτική εγκυκλοπαίδεια τχ. Α. Η Α Εθνική Συνέλευσις (1947). Γράψας Κ., Ελληνική πολιτική εγκυκλοπαίδεια. Τεύχος Β. Η εν Αθήναις Β των Ελλήνων Συνέλευσις, (1948). Γρηγοριάδης Φ. Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας, , (1978). Δασκαλάκης Γ., Ελληνική Συνταγµατική Ιστορία, (1952). Δαφνής Γ., Τα ελληνικά πολιτικά κόµµατα, εκδόσεις Γαλαξίας, Αθήνα Δελβερούδη Ε-Α., Ο Αλέξανδρος Σούτσος. Η πολιτική και το θέατρο (1997).

8 Δερτιλής Γ. Β., Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, , τ. Α, Αθήνα (Εστία) Δηλιγιάννης Θ. Ζηνόπουλος Γ., Ελληνική νοµοθεσία από το 1833 µέχρι το Τόµοι Α-Δ ( ). Δηµάκης Ι., Η πολιτειακή µεταβολή του 1843 και το ζήτηµα των αυτοχθόνων και ετεροχθόνων (1991). Δηµαράς Κ. Θ., Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος. Η εποχή του - η ζωή του - το έργο του (1986). Δηµόπουλος Ι., Αι Αθήναι κατά την µεσοβασιλείαν, (1959). Δηµητρόπουλος Α., Η γένεση του κοινοβουλευτικού συστήµατος και η ανάδειξη της κυβέρνησης (1988). Δηµητρόπουλος Α., Η αρχή της δεδηλωµένης. Γένεση και εφαρµογή, (1991). Διαµαντούρος Ν., Περίοδος της Συνταγµατικής Μοναρχίας: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµ. ΙΓ (1977), σ. 105 κ.έπ. Διβάνη Λ., Η εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας, (2000). Δικηγορικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης, Το Συµβούλιο της Επικρατείας. Ιστορικά κείµενα (1979). Δόντα Δ., Η Ελλάς και οι Μεγάλες Δυνάµεις κατά τον Κριµαϊκόν Πόλεµον [Ίδρυµα Μελετών Χερσονήσου του Αίµου], Θεσσαλονίκη, Δρακάκης Α. Κουνδουρος Σ., Αρχεία περί της συστάσεως και εξελίξεως των δήµων και κοινοτήτων και της διοικητικής διαιρέσεως του Κράτους, 2 τόµοι ( ). Δραγούµης Ν., Ιστορικαί αναµνήσεις, τ. 1-2 (1973). Δρόσος Γ., Δοκίµιο ελληνικής συνταγµατικής θεωρίας (1996). Δυοβουνιώτης Γ., Ελληνικοί Κώδικες ήτοι Κείµενον των νόµων και των βασιλικών διαταγµάτων µετά της νοµολογίας του Αρείου Πάγου, Εφετείων, Νοµικού Συµβουλίου, Εγκυκλίων, Γνωµοδοτήσεων νοµοµαθών, εισηγητικών εκθέσεων και Ελληνικά Συντάγµατα (1901). ΕΛΛΑΣ, τοµ. Β, Η Ιστορία και ο πολιτισµός του Ελληνικού Έθνους. Οι µετά την άλωση χρόνοι και το σύγχρονο Ελληνικό κράτος [εκδ. οργ. Πάπυρος], Ευελπίδης Χ., Οικονοµική και κοινωνική ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος. Ευαγγελίδης Τρ., Τα µετά τον Όθωνα, ήτοι ιστορία της µεσοβασιλείας και του βασιλέως Γεωργίου Α, (1898). Ζαµπέλιος Σπ., , Ιστορία των επαναστάσεων της Κρήτης, Αθήνα Ζέγγελης Ηλ., Το εν Ελλάδι κρατούν Κοινοβουλευτικόν Δίκαιον, (α έκδοση 1906, β έκδοση

9 1912). Ζερβός Ιακωβάτος Ηλ., Η επί της Αγγλικής Προστασίας Επτανήσιος Πολιτεία και τα κόµµατα. Επιµέλεια και προλεγόµενα Χρ. Σ. Θεοδωράτου. [Αυτοτελής έκδοση ως Παράρτηµα των Πρακτικών του Τρίτου Πανιονίου Συνεδρίου], εν Αθήναις Θεοδώρου Θ., Όθων και Μαυροκορδάτος. Κριτική των πηγών της αποτυχούσης πολιτειακής µεταρρυθµίσεως της µοναρχίας του Όθωνος (1970). Ιδρωµένος Α.Μ., Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου ( ), Κέρκυρα Ινστιτούτο Ελληνικής Συνταγµατικής Ιστορίας και Συνταγµατικής Επιστήµης: Η της τρίτης Σεπτεµβρίου εν Αθήναις Εθνική Συνέλευσις. Πρακτικά (ανατύπωση), Ινστιτούτο Ελληνικής Συνταγµατικής Ιστορίας και Συνταγµατικής Επιστήµης, Κείµενα συνταγµατικής ιστορίας, πρώτος τόµος (επιµέλεια: Α. Παντελής/Σ. Κουτσουµπίνας/ Τ. Γεροζήσης), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή Ινστιτούτο Συνταγµατικών Ερευνών: Η 3η Σεπτεµβρίου 1843 και το Σύνταγµα της. Αποτιµήσεις 150 χρόνια µετά (1999). Ινστιτούτο Συνταγµατικών Ερευνών: 150 χρόνια Ελληνικού Κοινοβουλευτικού βίου, (2000). Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα: , οι απαρχές, τ. Α1-Α2, Αθήνα, Βιβλιόραµα. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Νεώτερος Ελληνισµός , τ. ΙΓ (1977). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ, Εκδοτική Αθηνών, Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, Το Ελληνικό κράτος, (2003). Καλλιγάς Π., Μελέται νοµικαί, πολιτικαί, οικονοµολογικαί, ιστορικαί, φιλολογικαί ---- και λόγοι εν τη Εθνοσυνέλευσει και τη Βουλή, Ι (1899). Καρανικόλας Γ., Νόθες εκλογές στην Ελλάδα ( ), εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα Καρδάσης Β., Σύρος. Σταυροδρόµι της Ανατολικής Μεσογείου, (1987). Καρολίδης Π., Σύγχρονος Ιστορία των Ελλήνων και των λοιπών λαών της Ανατολής από 1821 µέχρι 1921, τ. B, Αθήναι Καµπούρογλου Π., Ιστορία του Πειραιώς (1883). Καρελλάς Γ., Συνταγµατική Ιστορία της Ελλάδος, (1975). Καστορχης Γ. Μανωλίδης Σ., (επιµ.) Εκλογικοί νόµοι µετά της νοµολογίας του Αρείου Πάγου, γνωµοδοτήσεων της εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, ερµηνευτικών υπουργικών εγκυκλίων και

10 υπουργηµάτων (1904). Καρυκόπουλος Π., 200 χρόνια Ελληνικού Τύπου, (1984). Καστάνης Α., Η Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων κατά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της, , εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Κάτσικας Χ. Κ. Ν. Θεριανός, Ιστορία της Νεοελλληνικής Εκπαίδευσης. Από την ίδρυση του ελληνικού κράτους µέχρι το 2004 (2004). Κολιόπουλος Γ., Περί λυχνών Η ληστεία στην Ελλάδα 19ος αι. (1994). Κιτροµηλίδης Π. Σκλαβενίτης Τρ. (επιµ.) Ιστοριογραφία της νεότερης Ελλάδας, (2004). Κοριζής Χ., Η πολιτική ζωή εις την Ελλάδα , Αθήνα Κοντογιώργης Γ. (επιµ.) Κοινωνικές και πολιτικές δυνάµεις στην Ελλάδα (1977). Κούκας Γ., Βιβλιογραφία του Ελληνικού Τύπου (1982). Κοκκινος Γ., Ο πολιτικός ανορθολογισµός στην Ελλάδα: Το έργο και η σκέψη του Νεοκλή Καλαµη, , τα. 1-2 (1970). Κολοκοτρώνης Θ., Διήγησις συµβάντων της ελληνικής φυλής από το 1770 έως το 1836 (1981). Κορδάτος Γ. Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας, τ. Δ, (1958). Κυριακίδης, Επ., Ιστορία του σύγχρονου ελληνισµού από της ιδρύσεως του βασιλείου της Ελλάδος µέχρι των ηµερών µας, , τ. Α, Αθήναι Κυριάκου Δ., Ερµηνεία του Ελληνικού Συντάγµατος, τ. Α+Β ( ). Λεβίνης Ν., Η «Ελπίς» του δηµοσιογράφου Κ. Λεβίδη, (1929). Λιάκος Α., Οι φιλελεύθεροι στην επανάσταση του Ο πολιτικός σύλλογος Ρήγας Φεραίος, «Μνήµων» (1980), σ Λιγναδης Τ., Η ξενική εξάρτησις κατά των διαδροµών του Νεοελληνικού Κράτους, (1975). Λοβέρδος Α., Πολιτική ιστορία της Ελλάδας ( ), Αθήνα, Π.Ν. Σάκκουλας, Λάσκαρης Μ., Το Ανατολικόν ζήτηµα, (1948). Καµπουρογλου Η., Η εκλογή και η άφιξις του Βασιλέως Γεωργίου (1905). Καυκούλα Κ. Παπαµίχος Ν. Χαστάογλου Β., Σχέδια πόλεων στην Ελλάδα του 19ου αι. (1990). Κορασίδου Μ., Οι άθλιοι των Αθηνών και οι θεραπευτές τους: φτώχεια και φιλανθρωπία στην ελληνική πρωτεύουσα τον 19ο αιώνα, Ιστ. Αρχ. Ελλ. Νεολαίας (1995).

11 Κορδάτος Γ., Ιστορία του αγροτικού κινήµατος στην Ελλάδα (1973). Κουµανούδης Σ. Συναγωγή νέων λέξεων υπό των λογιων πλασθεισών από της αλώσεως µέχρι την καθ ηµάς χρόνων (1900). Μαζαράκης Π., Πολιτικαί φυσιογνωµίαι: Χαρίλαος Τρικούπης, Αλέξανδρος Κουµουνδούρος (1946). Μάνεσης Αρ., Η εξέλιξη των πολιτικών θεσµών στην Ελλάδα αναζητώντας µια δύσκολη νοµιµοποίηση (1987). Πιζάνιας Π., Μισθοί και εισοδήµατα στην Ελλάδα, Το παράδειγµα των υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας (1985). Πολίτης Α., Ροµαντικά Χρόνια: ιδεολογίες και νοοτροπίες στην Ελλάδα του (1993). Κρεµµύδας Β., Ο πολιτικός Ι. Κωλέττης. Τα χρόνια στο Παρίσι, (2000). Κιτροµηλίδης Π. Σκλαβενίτης Τρ. (επιµ.), Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας, (2004) Καραπαναγιωτίδης Ι., «Ο λόγος για την δηµοκρατία του Κωνσταντίνου Λοµβάρδου. Το νεοφιλελεύθερο πνεύµα στη νεώτερη Ελλάδα» [περ. Εποχές, τχ. 48, 1967]. Καρδάρας Χ., Ιωακείµ Γ - Χ. Τρικούπης. Η αντιπαράθεση. Από την ανέκδοτη αλληλογραφία του Οικουµενικού Πατριάρχη, (1998). Κρεµµύδας Β., Νεώτερη Ιστορία, Ελληνική και Ευρωπαϊκή (1981). Λάζος Χ., Ελληνικό φοιτητικό κίνηµα, Κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες (1987). Λάσκαρης Σ., Διπλωµατική Ιστορία της Ελλάδος, (1947). Λυριντζής Χ., Το τέλος των «τζακιών». Κοινωνία και πολιτική στην Αχαΐα του 19ου αιώνα (1991). Μάγερ Κ., Ιστορία του ελληνικού τύπου, , τόµος 1 (1957). Μαζαράκης Αινιάν Α., Ιστορική µελέτη και ο πόλεµος του 1897, 2 τόµοι, Αθήνα Μακρυγιάννη, Αποµνηµονεύµατα (Εισαγ. - Επιµ. Γ. Βλαχογιάννη). Μακρυδηµήτρης Α., Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδος , εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα Μακρυδηµήτρης Α., «Η διάρθρωση του κυβερνητικού µηχανισµού κατά την περίοδο της Οθωνικής απολυταρχίας, » (Επιθ. Διοικ. Επιστήµης, 2001). Μαλέσης Δ., Στρατιωτική Πολιτική και Θεµελίωση του Ελληνικού Κράτους. Οργάνωση,

12 Εκπαίδευση και Λειτουργία του στρατού στην περίοδο της οθωνικής απολυταρχίας, εκδ. Παπαζήση Μάταλας Π., Έθνος και ορθοδοξία. Οι περιπέτειες µιας σχέσης (2002). Μάνεσης Αρ., Αι εγγυήσεις τηρήσεως του Συντάγµατος, τόµος Ι, 1956, τόµος ΙΙ, , εκδόσεις Σάκκουλας, Θεσσαλονίκη. Μάνεσης Αρ., Συνταγµατικόν Δίκαιον, τ. Α (1967). Μάνεσης Αρ., Χαρίλαος Τρικούπης. Ο εκσυγχρονιστής πολιτικός (1996). Μάνεσης Αρ., «Η δηµοκρατική αρχή εις το Σύνταγµα του 1864» [1966], σε: Συνταγµατική θεωρία και πράξη (1980), σ Μάνεσης Αρ., «Ν.Ι. και Ν.Ν. Σαριπόλων βίος και θεωρία», σε: περιοδικό Το Σύνταγµα 1998, σ Μουλάς Π., Ρήξεις και συνέχειες. Μελέτες για τον 19ο αι. (1993). Μαντούβαλου Μ., Τα εν Ελλάδι πολιτικά γεγονότα του 1862 και τα εν τω «Παρνασσω» κατάλοιπα του Δ. Βούλγαρη (1971). Μπουζάκης Σ. Τζήκας Χ., Η κατάρτιση των Δασκάλων-Διδασκαλισών και των Νηπιαγωγών στην Ελλάδα, τ. Α (1996). Μανιτάκης Α., Οι σχέσεις της Εκκλησίας µε το Κράτος-Έθνος στη σκιά των ταυτοτήτων (2000). Μάουρερ Γκέοργκ Λούντβιχ, Ο Ελληνικός Λαός. Δηµόσιο, Ιδιωτικό και Εκκλησιαστικό Δίκαιο από την έναρξη του Αγώνα για την ανεξαρτησία ως την 31 Ιουνίου 1834, εκδ. Τολίδη Μαρκεζίνης Σ., Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος ( ). Μαυροµούστακου Ήβ., Πολιτικοί Θεσµοί. Η οργάνωση της Διοίκησης [Ιστορία του Νέου Ελληνισµού , τοµ. Ε (2003), σ.σ ]. Μαυροµούστακου Ήβ., «Σύνταγµα!» Ένα επίµονο αίτηµα του τύπου, σε «Η 3η Σεπτεµβρίου 1843 και το Σύνταγµά της. Αποτιµήσεις 150 χρόνια µετά» (1999). Μελετόπουλος Μ., Η Βασιλεία στη Νεώτερη Ελληνική Ιστορία. Από τον Όθωνα στον Κωνσταντίνο Β (1994). Μοσχονάς Νικ. Γ., Το Ιόνιο Κράτος, ΙΕΕ, τόµ. ΙΓ, Αθήνα 1977, σ Μοσχόπουλος Γ., Ιστορία της Κεφαλονιάς, τόµ. 2, , Αθήνα Μοσχόπουλος Γ., Ιστορία του Νέου Ελληνικού Κράτους, τ. Α (1997). Μπάλτα Ν.-Παπαδηµητρίου Δ., Σηµειώσεις για την Ιστορία του Τύπου (1993).

13 Μπασάντης Δ., Η εποποιία του αθηναϊκού τύπου, αφιέρωµα στην εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία», τεύχος 104, 20 Μαρτίου Μοσκώφ Κ., Εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα, (1974). Μουζέλης Σ., Νεοελληνική Κοινωνία: Όψεις υπανάπτυξης (1978). Μπαρούτας Κ., Η µονότονη ζωή στην Αθήνα του 19ου αιώνα (1992). Μπαρούτας Κ., Η κραυγή των Ελλήνων (1992). Μποχώτης Αθ., Η ριζοσπαστική δεξιά. Αντικοινοβουλευτισµός, συντηρητισµός και ανολοκλήρωτος φασισµός στην Ελλάδα, (2003). Νούτσος Π., Η σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα από το 1875 έως το Τόµ. Α: Οι σοσιαλιστές διανοούµενοι και η πολιτική λειτουργία της πρώιµης κοινωνικής κριτικής (1991). Νάκος Γ., Το νοµικό καθεστώς των τέως δηµοσίων οθωµανικών γαιών, (1984). Νάκος Γ., Το πολιτειακόν καθεστώς της Ελλάδος επί Όθωνος µέχρι του Συντάγµατος του Εκ των δηµοκρατικών ιδεωδών της επαναστάσεως του 1821 εις την απόλυτον µοναρχίαν (1974). Παντελής Α. Κουτσουµπίνας Στ. και Γεροζήση Τρ. Κείµενα Συνταγµατικής Ιστορίας, τοµ. Α (1993). Πανταζόπουλος Ν., «Η προς τα Ευρωπαϊκά πρότυπα ολοκληρωτική στροφή της Νεοελληνικής Νοµοθεσίας. G.L. von Maurer (Επιστ. Επ. Σχολής ΝΟΕ, τ. ΙΓ, ). Παπαγεωργίου ΣΤ., Από το γένος στο έθνος Η θεµελίωση του Ελληνικού Κράτους [Παπαζήση], Αθήνα, Παπαθανασόπουλος Κ., Αλεξ. Κουµουνδούρος. Σχόλια για µια βιογραφία (1993). Παπαρρηγόπουλος Κ. Καρολίδης Π. Αναστασιάδης Γ., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους [Αλέξανδρος]. Παρµενίδης Γ. Ρούπα Ευφρ., Το αστικό έπιπλο στην Ελλάδα, (2003). Παππαδούκας Νικόλαος, Ιππόδαµος. Αρχαί Συνταγµατικού δικαίου ή το Ελληνικόν Σύνταγµα σχολιασµένον (1848) Παπαθανασόπουλος Κ., Ελληνική εµπορική ναυτιλία, Εξέλιξη και προσαρµογή (1983). Παρασκευόπουλος Λ., Η Μεγάλη Ιδέα, Εκάτη, Αθήνα, Πετρακάκος Δ., Κοινοβουλευτική Ιστορία της Ελλάδος, τ. Ι-ΙΙΙ ( ), Αθήναι

14 Παπαδόπουλος Χ., Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος. τ. Α. Ίδρυση και οργάνωση της αυτοκέφαλου Εκκλησίας της Ελλάδος (1920). Παπαγεωργίου Βενέτα Α. (επιµ.), Η οθωνική Ελλάδα και η συγκρότηση του ελληνικού κράτους (2002). Πετρίδης Π., - Προντζας Ευ., (επιµ.) Δίκαιο, Ιστορία και Θεσµοί. Τιµητικό αφιέρωµα στον Ν. Ι. Πανταζόπουλο (2000). Πετρίδης Π., Η βασιλεία των Γλύξµπουργκ στην Ελλάδα, Συµβολή στην αποµυθοποίηση της δυναστείας (1999). Πετρίδης Π., Σύγχρονη Ελληνική και Πολιτική Ιστορία, τοµ. Α ( ), τόµος Β [Γκοβόστη (χ.χ.)], Αθήνα Πετρόπουλος Ι., Πολιτική και συγκρότηση Κράτους στο Ελληνικό Βασίλειο, , τ. 1 2 (1986). Πιπινέλης Τ., Η Μοναρχία εν Ελλάδι, (1932). Πολυζώης Κ., Ιστορία του Ελληνικού Στρατού , εκδ. Γ.Ε.Σ./Δ.Ι.Σ. Πούλος Ι, «Η Επανάστασις της 3ης Σεπτεµβρίου 1843 επί τη βάσει των γαλλικών αρχείων», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τ. ΙΑ (1956). Πούλης Π., Ιστορία της ελληνικής δηµόσιας διοίκησης (1987). Πουρνάρας Δ., Χαρίλαος Τρικούπης. Η ζωή και το έργον του, τ. Ι-ΙΙ (1976). Προβατάς Α., (επιµ.). Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος, (1980). Ράλλης Γ., Γ. Θεοτόκης. Ο πολιτικός του µέτρου (χ.χρ.). Σαπρανίδης Δ., Ιστορία της Ελληνικής γελοιογραφίας (2001). Σαρίπολος Ν., Αυτοβιογραφικά αποµνηµονεύµατα (1889). Ρούσσος Γ., Νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, (1975). Ραγκαβής Α., Αποµνηµονεύµατα, τόµοι 1-4 ( ). Σακελλαρόπουλος Θ., Θεσµικός µετασχηµατισµός και οικονοµική ανάπτυξη: κράτος και οικονοµία στην Ελλάδα, (1991). Σακελλαρόπουλος Θ. (επιµ.), Νεοελληνική κοινωνία: ιστορικές και κριτικές προσεγγίσεις (1993). Σαρίπολος Νικόλαος Ι., Πραγµατεία του Συνταγµατικού Δικαίου (1851). Σάτιρα και Πολιτική στη Νεώτερη Ελλάδα. Από τον Σολωµό ως τον Σεφέρη (1979). Σβορώνος Ν., Επισκόπηση της Νεολληνικής Ιστορίας [Θεµέλιο], Σβώλος Α., «Η συνταγµατική ιστορία της Ελλάδος» [1934], σε: Τα ελληνικά Συντάγµατα

15 /1986, επιµ. Λ. Αξελός πρόλογος Ευ. Βενιζέλος (1998), σ Σκανδάµης Α., Σελίδες Πολιτικής Ιστορίας και Κριτικής, τ. Α : Η τριακονταετία της βασιλείας του Όθωνος, , Αθήναι Σκληρός Γ., Τα σύγχρονα προβλήµατα του Ελληνισµού, Σκοπετέα Έ., Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα. Όψεις του εθνικού προβλήµατος στην Ελλάδα ( ), εκδ. Πολύτυπο Στασινόπουλος Ε., Ο στρατός της πρώτης εκατονταετίας, Στασινόπουλος, Μ. Δ., Το πρώτον σχέδιον καταστατικής µεταρρυθµίσεως της µοναρχίας του Όθωνος, Αθήναι Σταθόπουλος Μ., «Τα έθιµα, ο Μάουρερ και η νοµοθετική πολιτική στον τοµέα του Αστικού Δικαίου του 19ου αιώνα» (περ. «Αρµενόπουλος», 1992). Σακελλαρόπουλος Θ., Οι κρίσεις στην Ελλάδα, : οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτικές όψεις (1994). Σαµίου Δ., «Τα πολιτικά δικαιώµατα των Ελληνίδων », Μνήµων 12 (1989). Σκαλτσά Μ., Κοινωνική ζωή και δηµόσιοι χώροι κοινωνικών συναθροίσεων στην Αθήνα του 19ου αιώνα (1983). Τρίχα Λ., Διπλωµατία και πολιτική: Χαρίλαος Τρικούπης Ιωάννης Γεννάδιος. Αλληλογραφία, (1991). Σιδέρης Γ., Ιστορία του Νέου Ελληνικού Θεάτρου , τ. Α (1990). Σφυρόερας Β., Η «Αδελφότης των Ευαγγελιζοµένων». Μυστική επαναστατική οργάνωση του 1849 (Επιστ. Επ. Φιλοσ. Σχ. Π. Αθηνών ). Στεφανίδης Μ., Ελληνοµουσείον, Έξι Αιώνες Ελληνικής Ζωγραφικής, εκδόσεις Μίλητος 2001, τόµος Α. Σωτηρέλης Γ., Σύνταγµα και εκλογές στην Ελλάδα Ιδεολογία και πράξη της καθολικής ψηφοφορίας, εκδόσεις Θεµέλιο, Αθήνα Συγγρός Α., Αποµνηµονεύµατα, τόµοι 1-3 (1908). Τασόπουλος Γ., Οι ατοµικές ελευθερίες στο Σύνταγµα του 1844: πολιτική τοµή ή νοµική εγγύηση; σε «Η 3η Σεπτεµβρίου 1843 και το Σύνταγµά της. Αποτιµήσεις 150 χρόνια µετά», υπό διεύθ. Γ. Κασιµάτη (1999). Τάχος Α., Σκιαγραφία του πρώτου Ελληνικού Συµβουλίου της Επικρατείας ( ) (1971). Τρωϊάνος Σπύρος / Δηµακοπούλου Χαρίκλεια, Εκκλησία και Πολιτεία. Οι σχέσεις τους κατά

16 τον 19ο αιώνα (1999). Τσιγκάκου Φ.Μ., Ανακαλύπτοντας την Ελλάδα: Ζωγράφοι και περιηγητές του 19ου αι. (1981). Τσαούσης Δ. (επιµ.), Ελληνισµός και ελληνικότητα. Ιδεολογικοί και βιωµατικοί άξονες της νεοελληνικής κοινωνίας, Εστία, Αθήνα Τσαούσης Δ., Όψεις της Ελληνικής Κοινωνίας του 19ου αι. (1984). Τσαπόγας Μ., «Η Συνταγµατική Μοναρχία: Περιεχόµενο και εφαρµογή του Συντάγµατος του 1844», σε: Βουλή των Ελλήνων, 30 χρόνια από το Σύνταγµα του Τα ελληνικά Συντάγµατα από το Ρήγα έως σήµερα (2004), σ Τσαπόγας Μ., «Το Σύνταγµα του 1864 και η εφαρµογή του µέχρι το 1909», σε: Βουλή των Ελλήνων, 30 χρόνια από το Σύνταγµα του Τα ελληνικά Συντάγµατα από το Ρήγα έως σήµερα (2004), σ Τσαπόγας Μ., «Το ανέκδοτο κυβερνητικό πρόγραµµα του Iguer von Rudhart για την πολιτειακή κακοδιοικητική οργάνωση της Ελλάδας» («Το Σύνταγµα» 1989). Τσοκόπουλος Β., Πειραιάς, Εισαγωγή στην Ιστορία του Ελληνικού Μάντσεστερ (1984). Τσουκαλάς Κ., Εξάρτηση και αναπαραγωγή: ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών µηχανισµών στην Ελλάδα, (1977). Τσουκαλάς Κ., Η Ελληνική Τραγωδία. Από την απελευθέρωση ως τους Συνταγµατάρχες (1974). Τσουκαλάς Κ., Κοινωνική ανάπτυξη και κράτος. Η συγκρότηση του δηµόσιου χώρου στην Ελλάδα (1981). Φιλάρετος, Γ. και Λυκούδης, Ε., Σύνταγµα της Ελλάδος µετά εισαγωγής και σχολίων κατ άρθρα υπό Γεωργίου Ν. Φιλαρέτου, Αθήναι Φιλάρετος Γ., Ξενοκρατία και βασιλεία εν Ελλάδι, (1897). Φίλιας Β., Κοινωνία και εξουσία. Ι. Η νόθα αστικοποίηση (1974). Φλεριανού Αικ. (επιµ.), Χαρίλαος Τρικούπης. Η ζωή και το έργο του. Τοµ. Α + Β (1999). Φλογαΐτης Σ., «Οι Βαυαροί και η τοπική αυτοδιοίκηση στη χώρα µας» («Αυτοδιοίκηση και Πολιτική» τχ. 5, 1984). Φλογαΐτης Θ., Εγχειρίδιον Συνταγµατικού Δικαίου, 2η έκδ. (1895). Φραγκουδάκης Α., «Από τον 19ο στον 20ο αιώνα: Το εθνικό ζήτηµα, η µοναρχία και η δύναµη των ιδεών µια υπόθεση εργασίας [Τα Ιστορικά, 2 (1984)].

17 Φωτιάδης Δ., Όθωνας, Η εξουσία (1988). Χατζηγιανάκογλου Γ., Ο πολιτικός βίος του Θ.Π. Δηλιγιάννη, 2 τόµοι (1902). Ψυρούκης Ν., Το παροικιακό φαινόµενο (1974). Χουλιαράκης Μ., Γεωγραφική, διοικητική και πληθυσµιακή εξέλιξις της Ελλάδος, , τ. Α -Γ (1976). Χριστόπουλος Π., Εφηµερίδες αποκείµενες στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, Βιβλιοθήκη Βουλής Ελλήνων (1994). Χρήστου Θ., Προσεγγίσεις στη Νεότερη Ελληνική Ιστορία. Από τον Ρήγα Βελεστινλή έως την εµπλοκή της Ελλάδος στον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, (2001). Φωτιάδης Δ., Όθωνας. Η Μοναρχία (1988). «Ιστορικά» Ελευθεροτυπίας, «Όθων, η Αυτού µικρότης;», τχ. 13 ( ). Berard Victor, Τουρκία και Ελληνισµός. Οδοιπορικό στη Μακεδονία, Αθήνα, Τροχαλία, 1987 [α έκδοση Παρίσι 1895]. Χαρίλαος Τρικούπης. 100 χρόνια από τον θάνατό του (Αφιέρωµα εφ. «Καθηµερινή-Επτά Ηµέρες» ). Bickford - Smith, R.A.H., Η Ελλάδα την εποχή του Γεωργίου του Α, Αθήνα, Ειρµός, Dakin Douglas, Η ενοποίηση της Ελλάδας, , Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ., Hering G., Τα πολιτικά κόµµατα στην Ελλάδα , τόµοι Α +Β, Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα Clogg R., Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας, (1992). Παγκόσµιο βιογραφικό λεξικό, τόµοι 1-10, Εκδοτική Αθηνών (1990). 150 χρόνια Ελληνικής Δηµοκρατίας. Α Πληρεξούσιοι Γερουσιαστές Βουλευτές και Ευρωβουλευτές. Β Ανώτατοι Άρχοντες Πρόεδροι Κυβερνήσεων, Εθνοσυνελεύσεων Γερουσίας και όλων των Βουλών (1995). Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, Τόµ. 4ος Το Ελληνικό κράτος, Η εθνική εστία και ο Ελληνισµός της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας (2003). Ιστορία του Νέου Ελληνισµού, Τόµ. 5ος Τα χρόνια της σταθερότητας, Η οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη του Ελληνισµού (2003). Πανελλήνιον Λεύκωµα Εκατονταετηρίδος, (1921). Αθήνα Φωτογραφικές µαρτυρίες. Κατάλογος Έκθεσης. Μουσείο Μπενάκη (1985). Λεύκωµα της Ελληνικής Ιστορίας (επιµ. Ι. Μελετόπουλος), Φυτράκης, 1976.

18 ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (πτυχίο 1975) και παρακολούθησε µαθήµατα στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών ( ). Αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστηµίου Αθηνών το Ειδικεύτηκε στην Παθολογία. Εργάστηκε στην Πανεπιστηµιακή Κλινική του Νοσοκοµείου ο Ευαγγελισµός (1982) και στο Γενικό Νοσοκοµείο Αεροπορίας (1984). Το 1985 εκλέχτηκε λέκτορας στη Σχολή Επιστηµών Υγείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών, όπου δίδαξε αυτοδύναµα για µια τετραετία ( ). Επίσης εργάστηκε ως γιατρός στον ΕΟΦ και διετέλεσε τακτικό µέλος της Επιτροπής Εθνικού Συνταγολογίου (1988). Παράλληλα µε τη διδασκαλία και την άσκηση της ιατρικής (έως το 2000) ασχολείται από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τον Τύπο µε τη διαχρονική ιστορία της ελληνικής γλώσσας. ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ: «Γιατί το λέµε έτσι», Πρώτο Πρόγραµµα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, «Κάθε µέρα και µια λέξη», «Αθήνα 9,84» ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ : «Ιστορία µιας λέξης» Τηλεόραση ΕΤ «Οι λέξεις στη ζωή µας» MEGA 1998 ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ: Συντάκτης της Ελευθεροτυπίας από το 1990 σε θέµατα Γλώσσας και Ιστορίας. Συντονιστής Επιµελητής του «Ε» ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Αρχισυντάκτης του «ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ». Συντονιστής του «Ε» Ιστορικά Πρωτοπόροι. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΡΓΟ (Εκτός Ιατρικής): Στο Δηµοσιογραφικό Εργαστήρι (1994) Στην Σχολή Υποκριτικής του Κ. Καζάκου. (1996) (Μάθηµα Ελληνική γλώσσα και ιστορία)

19 ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ: Ιατρικό Ιστορικό (Εκδ. «Ηριδανός») Ευρύλοχος (Εκδ. «Ηριδανός») Τειρεσίας (Εκδ. «Κέδρος») Ετυµολογικό Αλφαβητάριο (Εκδ Α.Α Λιβάνη) Ιστορία µιας Λέξης (διαχρονική ιστορία της ελληνικής γλώσσας) Τόµοι. Α, Β, Γ, Δ, Ε (Εκδ Α.Α. Λιβάνη.) ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΟΛ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ Γεννήθηκε το 1944 στη Θεσσαλονίκη. Είναι καθηγητής της Νοµικής Σχολής του Α.Π.Θ. Διδάσκει Πολιτική και Συνταγµατική Ιστορία της Ελλάδας. Διευθύνει την επιστηµονική σειρά των εκδόσεων «University Studio Press»: «Ιστορία και Πολιτισµός». Είναι µέλος της συντακτικής επιτροπής και τακτικός συνεργάτης του περιοδικού «Θεσσαλονικέων Πόλις». Είναι επίσης µέλος της Ένωσης Ελλήνων Συνταγµατολόγων, και της Συµβουλευτικής Επιτροπής του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης και συνεργάτης των «Ιστορικών» και της εφ. «Ελευθεροτυπία». Ορισµένα από τα βιβλία του: - Ο διορισµός και η παύση των κυβερνήσεων στην Ελλάδα (1981). - Ιστορία των πολιτικών και συνταγµατικών θεσµών (1993). - Σύγχρονη Ελληνική Πολιτική και Συνταγµατική Ιστορία (1998). - Από τον Ρήγα στον Αλ. Παπαναστασίου (1992). - Πολιτική και Συνταγµατική Ιστορία της Ελλάδας (2001). - Η Θεσσαλονίκη των εφηµερίδων (1994). - Το Πανεπιστήµιο της Θεσσαλονίκης αφηγείται την ιστορία του: (2003). - Η Θεσσαλονίκη στις «συµπληγάδες» του 20ου αιώνα (2005). ΕΛΙΣΩ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε νοµικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) απ όπου έχει λάβει το πτυχίο Νοµικής µε άριστα.

20 Συνέχισε µε µεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο Πανεπιστήµιο, από το οποίο έλαβε µεταπτυχιακό δίπλωµα (µε ειδίκευση στο Δηµόσιο Δίκαιο και την Πολιτική Επιστήµη), καθώς και στο Πανεπιστήµιο του Μονπελιέ, µε υποτροφία του Ιδρύµατος Βουδούρη, απ όπου απέκτησε δεύτερο µεταπτυχιακό τίτλο (DEA Δηµοσίου Δικαίου). Είναι υποψήφια διδάκτορας του Α.Π.Θ. στο γνωστικό αντικείµενο του Συνταγµατικού Δικαίου και της χορηγείται υποτροφία από το Ίδρυµα Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.) προκειµένου να εκπονήσει την διδακτορική της διατριβή µε θέµα την ελευθερία του Τύπου. Τα επιστηµονικά της ενδιαφέροντα κινούνται στα πεδία του Συνταγµατικού Δικαίου, της Ελληνικής Συνταγµατικής Ιστορίας και γενικότερα του Δηµοσίου Δικαίου, καθώς και του Συγκριτικού Δικαίου. Είναι δικηγόρος διορισµένη στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης. Στα πλαίσια των µεταπτυχιακών σπουδών της έχει εκπονήσει αρκετές εργασίες που σχετίζονται, µεταξύ άλλων, µε τη θρησκευτική ελευθερία, τη φορολογική ισότητα και τις Ανεξάρτητες Αρχές. Έχει επίσης δηµοσιεύσει, σε ελληνικά νοµικά περιοδικά, µελέτη της µε θέµα την συνταγµατική αρχή της αξίας του ανθρώπου και σχόλιο νοµολογίας σχετικό µε το ασυµβίβαστο µεταξύ της επιχειρηµατικής δραστηριότητας στο πεδίο των ΜΜΕ και της συµµετοχής σε επιχειρήσεις που αναλαµβάνουν δηµόσια έργα. Βασικό έργο: εκπόνηση διδακτορικής διατριβής µε θέµα το νοµικό καθεστώς της ελευθερίας του τύπου. Δηµοσιεύσεις: - Μελέτη, «Η αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στη γαλλική έννοµη τάξη: Η µεταλλαγή µιας περιοριστικής ρήτρας σε ερµηνευτική παράµετρο», σε: Το Σύνταγµα (2003). - Σχόλιο νοµολογίας που αναφέρεται στο ασυµβίβαστο που εγκαθιδρύει το Σύνταγµα µεταξύ της επιχειρηµατικής δραστηριότητας στο πεδίο των ΜΜΕ και της συµµετοχής σε επιχειρήσεις που αναλαµβάνουν δηµόσια έργα, σε : Αρµενόπουλο (2005).

21 ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Γεννήθηκε στο Βόλο το Σπούδασε οικονοµικά στην Αθήνα και ιστορία στο Παρίσι (Πανεπιστήµιο Paris I). Εργάστηκε στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας και στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών. Συνεργάζεται µε την εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία» και το περιοδικό «Αντί», δηµοσιεύοντας βιβλικριτικές και κριτικά σηµειώµατα. Υπήρξε συνεργάτης του περιοδικού Ε- Ιστορικά και σήµερα απασχολείται στο Εργαστήριο Κοινωνικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Αθηνών (Παιδαγωγικό Τµήµα). Έχει δηµοσιεύσει άρθρα πάνω σε θέµατα νεώτερης ελληνικής ιστορίας, ενώ είναι υπό έκδοση το έργο του «Τύποι εµπόρων και µορφές συνείδησης στην νεώτερη Ελλάδα», από τις εκδόσεις της Εστίας, καθώς και το έργο «Ιστορικοί σταθµοί της δεύτερης χιλιετίας», σε συνεργασία µε τον καθηγητή του Πανεπιστηµίου Κρήτης Βασίλη Καρδάση. Κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις της Εστίας το βιβλίο του «Αινιγµατικά πρόσωπα». ΑΚΡΙΤΑΣ ΚΑΪΔΑΤΖΗΣ Γεννήθηκε στις Σέρρες. Σπούδασε νοµικά στα πανεπιστήµια του Αννοβέρου, της Βρέ- µης και στο Α.Π.Θ., απ όπου έχει λάβει πτυχίο Νοµικής. Έχει επίσης λάβει µεταπτυχιακούς τίτλους από το Πανεπιστήµιο Αννοβέρου (στο Συνταγµατικό Δίκαιο) και το Α.Π.Θ. (στο Δηµόσιο Δίκαιο και Πολιτική Επιστήµη) και τον τίτλο του διδάκτορα στο Συνταγµατικό Δίκαιο από το Α.Π.Θ. Είναι επιστηµονικός συνεργάτης στο Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονοµικού Δικαίου και µεταδιδακτορικός ερευνητής στο Α.Π.Θ. Έχει διδακτικό έργο στο πλαίσιο της απασχόλησής του ως επιστηµονικού συνεργάτη στο Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ενιαίος Ευρωπαϊκός Νοµικός Χώρος» του Τµήµατος Νοµικής Α.Π.Θ. Έχει εργαστεί ως ερευνητής στα Πανεπιστήµια της Γλασκώβης και του Αννοβέρου και έχει συµµετάσχει σε διάφορα ερευνητικά προγράµµατα. Στο επιστηµονικό έργο του ανήκει το βιβλίο Συνταγµατικοί περιορισµοί των ιδιωτικοποιήσεων (Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας, 2006). Έχει επίσης δηµοσιεύσει επιστηµονικές

22 µελέτες σε ελληνικά και γερµανικά περιοδικά ή συλλογικούς τόµους, σχετικά, µεταξύ άλλων, µε την Ευρωπαϊκή Σύµβαση Δικαιωµάτων του Ανθρώπου, την προστασία των ανηλίκων, το δικαίωµα της ιδιοκτησίας και τα ελληνικά πολιτικά κόµµατα. Άλλες δηµοσιεύσεις (ενδεικτικά): «Die Wirklichkeit der innerparteilichen Demokratie in Griechenland», σε: Zeitschrift für Parlamentsfragen (1999). Η επίδραση της Ευρωπαϊκής Σύµβασης Δικαιωµάτων του Ανθρώπου στο ελληνικό δηµόσιο δίκαιο, σε: Επιθεώρηση Δηµοσίου και Διοικητικού Δικαίου (1999). Η κοινωνική προστασία του παιδιού ενόψει της Σύµβασης των Η.Ε. για τα δικαιώµατα του παιδιού, σε: Επιθεώρηση Δικαίου Κοινωνικής Ασφαλίσεως (2000). Η προστασία των ανηλίκων από τηλεοπτικές εκποµπές, σε: Νέα Νοµική Επιθεώρηση (2001). Ιδιοκτησιακά δικαιώµατα των δηµόσιων νοµικών προσώπων: τρεις ερµηνευτικές εκδοχές για τη συνταγµατική τους προστασία, σε: Το Σύνταγµα (2002). ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΚΟΥΤΣΗΣ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Έχει Πτυχίο στη Νοµική Επιστήµη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Μεταπτυχιακό Δίπλωµα Ειδίκευσης στην Ιστορία, Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία του Δικαίου από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και Μεταπτυχιακή Ειδίκευση στο Κανονικό Δίκαιο και στο Δίκαιο των Σχέσεων Εκκλησίας/Κράτους στην Ευρώπη από το Καθολικό Ινστιτούτο του Παρισιού. Έχει παρακολουθήσει διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει συµ- µετάσχει σε ερευνητικά προγράµµατα. Είναι δικηγόρος Θεσσαλονίκης και υποψήφιος Διδάκτορας του Εκκλησιαστικού Δικαίου. ΙΑΚΩΒΟΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ Γεννήθηκε στα Ιωάννινα. Έχει Πτυχίο (Άριστα) στα νοµικά από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Μεταπτυχιακό Δίπλωµα Ειδίκευσης και Διδακτορικό Δίπλωµα στο Διοικητικό Δίκαιο από τον Τοµέα Δηµοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήµης της Σχολής Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών του Αριστοτελείου Πανεπι-

23 στηµίου Θεσσαλονίκης. Έχει λάβει υποτροφίες από το Ίδρυµα Κρατικών Υποτροφιών και το Ίδρυµα «Αλέξανδρος Σβώλος» για διδακτορική έρευνα στην Ελλάδα και στη Νοµική Σχολή του Πανεπιστηµίου της Φραγκφούρτης Γερµανίας. Είναι δικηγόρος στη Θεσσαλονίκη, ειδικευµένος στις διοικητικές διαφορές. Παράλληλα, διδάσκει σε Εργαστήριο Ελευθέρων Σπουδών προετοιµάζοντας υποψηφίους για την Εθνική Σχολή Δικαστών (Κατεύθυνση Διοικητικής Δικαιοσύνης). Οι επιστηµονικές του δηµοσιεύσεις περιλαµβάνουν το βιβλίο «Η αστική ευθύνη του κράτους από υλικές ενέργειες των οργάνων του κατά τα άρθρα ΕισΝΑΚ» (Θεσσαλονίκη, 2006) και σειρά µελετών σε νοµικά περιοδικά όπως στη Διοικητική Δίκη, στην Επιθεώρηση Δικαίου Κοινωνικών Ασφαλίσεων, στις Δηµόσιες Συµβάσεις και Κρατικές Ενισχύσεις, στην Επιθεώρηση Δηµοσίου Δικαίου και Διοικητικού Δικαίου, στο Δίκαιο Μέσων Ενηµέρωσης και Επικοινωνίας, στην Επισκόπηση Εµπορικού Δικαίου. Μεταξύ των θεµάτων, µε τα οποία έχει ασχοληθεί είναι η αναλογική εφαρµογή διατάξεων στις διοικητικές κυρώσεις, το προνόµιο αυτεπάγγελτης ενέργειας της Διοίκησης στις διοικητικές συµβάσεις και η αρµόδια δικαιοδοσία, η προηγούµενη αίτηση προς τη διοίκηση ως προϋπόθεση του παραδεκτού της αγωγής, η παράλειψη οφειλόµενης νόµιµης ενέργειας της Διοίκησης, η επέκταση ευνοϊκής ρύθµισης για λόγους ισότητας, κ.ά. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΛΕΣΗΣ Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στο τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστηµίου. Παράλληλα µε τις σπουδές στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (Τµή- µα Ιστορικό Αρχαιολογικό), εργάσθηκε ως Ειδικός Μεταπτυχιακός Υπότροφος στο Πάντειο Πανεπιστήµιο στο Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας. Μετά το τέλος των µεταπτυχιακών σπουδών αναγορεύθηκε παµψηφεί σε διδάκτορα. Τίτλος της διατριβής: «Ο Ελληνικός Στρατός κατά την πρώτη οθωνική δεκαετία: πολιτική οργάνωση και πελατειακές σχέσεις». Έχει διδάξει στη Μέση Εκπαίδευση, καθώς και

24 στο Παιδαγωγικό Τµήµα Δηµοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας. Τώρα διδάσκει στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα του Τµήµατος Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστηµίου στο γνωστικό αντικείµενο «Ιδεολογικές και Πολιτικές διαδροµές στον Ελληνικό 19ο αιώνα». Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν τη Νεώτερη Ελληνική Ιστορία και έχει δηµοσιεύσει σειρά µελετών µε κυριότερες τις εξής: «Αφετηρίες ανορθολογικών τάσεων στη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους: πολιτισµικές συγκρούσεις γύρω από το Αυτοκέφαλο της Ελληνικής Εκκλησίας» (1995). «Αντιθέσεις και εξωθεσµική συναίνεση στο νεοελληνικό κράτος: η συγκρότηση της κεντρικής εξουσίας και η στρατιωτική πολιτική κατά τη βαναροκρατία» (1996). «Το παλαιοηµερολογητικό ζήτηµα ( ): όψεις της πολιτικής και πολιτισµικής σύγκρουσης στο Μεσοπόλεµο και στη µεταπολεµική περίοδο» (2000). «Συγκρότηση κράτους και στρατιωτική πολιτική: το ζήτηµα της αποκατάστασης των αγωνιστών της Επανάστασης κατά την οθωνική περίοδο» (2002). «Η Σχολή Ευελπίδων και η ανάδειξη των πρώτων αξιωµατικών του ελληνικού στρατού». ΘΑΛΗΣ ΜΕΛΦΟΣ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στη Νοµική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Από την ίδια Σχολή έλαβε και Μεταπτυχιακό Δίπλωµα Ειδίκευσης στον Τοµέα Δηµοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήµης και σήµερα είναι υποψήφιος διδάκτορας Συνταγµατικού Δικαίου. Έχει συµµετάσχει σε διάφορα ερευνητικά προγράµµατα. Μελέτες του έχουν δηµοσιευθεί σε νοµικά περιοδικά. Ενδεικτικά: Ελευθερία πληροφόρησης του δηµοσιογράφου και προστασία της προσωπικότητας, σε: Δικαιώµατα του Ανθρώπου, 1999 Η προστασία των ενοχικών δικαιωµάτων κατά το Σύνταγµα και την Ευρωπαϊκή Σύµβαση Δικαιωµάτων του Ανθρώπου, σε: Το Σύνταγµα, 2001, ενώ έχει συµµετάσχει και σε συλλογικούς τόµους, όπως Η Διεθνής Σύµβαση για τα δικαιώµατα του παιδιού, εκδόσεις Σάκκουλα, Επίσης είναι δικηγόρος παρ Αρείω Πάγω και συνεργάτης του Εθνικού Κέντρου Δηµόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης.

25 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ Γεννήθηκε στα Χαβριάτα της Κεφαλονιάς, σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών και έλαβε διδακτορικό στη Νεότερη Ιστορία µε άριστα από το Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων. Υπηρέτησε στη Β/µια εκπαίδευση και, µετά την εκλογή του στη Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Πατρών (Π.Τ.Δ.Ε.), δίδαξε στο Τµήµα αυτό επί δεκαπενταετία Νεότερη Ιστορία. Έχει πραγµατοποιήσει µεταπτυχιακές σπουδές στη Βενετία, ως υπότροφος της Ακαδηµίας Αθηνών στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών. Ερεύνησε στα Αρχεία της Βενετίας, της Πάδοβας, της Τεργέστης και σε θύλακες ελληνισµού της Γιουγκοσλαβίας. Παρακολούθησε µαθήµατα επί διετία στη Scuola di Archivistica Paleografia Diplomatica του Archivio di Stato της Βενετίας. Έχει οργανώσει διεθνή συνέδρια και έχει λάβει µέρος επίσης σε διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στη Γερµανία και στην Κύπρο. Οργάνωσε ερευνητικά πανεπιστηµιακά προγράµµατα και είναι επιστηµονικός υπεύθυνος του Αρχείου του Ιδρύµατος Αντώνη Τρίτση στην Αθήνα. Υπήρξε Πρόεδρος και Γενικός Γραµµατέας της Εταιρείας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών από το 1975 και διευθύνει την επιστηµονική έκδοσή της «Κεφαλληνιακά Χρονικά». Είναι τακτικό µέλος σε επιστηµονικά σωµατεία. Το έργο του συνίσταται: α) σε 23 βιβλία, όπως Οι Έλληνες της Βενετίας και της Ιλλυρίας ( ), Αθήνα 1980 (διδακτ. διατριβή), Ιστορία της Κεφαλονιάς, δύο τόµοι (1985, 1989), Ιστορία του Νέου Ελληνικού Κράτους. Πολιτικές προσεγγίσεις, τόµ. 1, , έκδ. γ (εκδόσεις Α. Χριστάκη), Αθήνα Από την Παλινόρθωση στην Βασιλο-µεταξική Δικτατορία , έκδ. β (εκδόσεις Α. Χριστάκη), Αθήνα 1999, Ο θεσµός της Αστυνοµίας στα Επτάνησα, Τα Κεφαλληνιακά αρχεία της Εκτελεστικής Αστυνοµίας ( ), έκδ. Αρχείων Ν. Κεφαλονιάς

26 (1997), Διαθήκες, τόµοι 2, Αθήνα (1989, 1993), Αντώνη Τρίτση: Κείµενα για την παιδεία (µε συνεργ.), έκδ. Guteberg, Αθήνα 2005, κ.ά. και β) δηµοσιεύσεις σε ελληνικά και ξένα περιοδικά καθώς και άρθρα στον ηµερήσιο αθηναϊκό τύπο (Το Βήµα, Η Καθηµερινή κ.λπ.) ΑΝΝΙΤΑ ΠΡΑΣΣΑ Γεννήθηκε (1962) και µεγάλωσε στο Ναύπλιο. Έχει σπουδάσει Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήµιο Αθηνών, απ όπου έχει λάβει και το διδακτορικό της δίπλωµα στη Νεότερη Ελληνική Ιστορία. Την πενταετία εργάσθηκε ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Από το 1990 εργάζεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) Ν. Μαγνησίας (στο Βόλο), όπου είναι Προϊσταµένη. Στο πλαίσιο της λειτουργίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους έχει διοργανώσει σεµινάρια και εκπαιδευτικά προγράµµατα για εκπαιδευτικούς και µαθητές. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας τα γνωστικά αντικείµενα «Νεοελληνική Ιστορία» και «Διδακτική της Ιστορίας». Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα καθώς και τα δηµοσιεύµατά της αφορούν κυρίως το Νεοελληνικό Διαφωτισµό, το Φιλελληνισµό, τα πρώτα χρόνια της συγκρότησης του νεοελληνικού κράτους, τη διαµόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης και τη νεότερη θεσσαλική ιστορία. Είχε την επιστηµονική ευθύνη ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράµµατος, σε συνεργασία µε το Ερευνητικό Κέντρο του Κόπερ της Σλοβενίας, µε θέµα τον Ιωάννη Καποδίστρια ( ). Έχει συµµετάσχει σε πολλά επιστηµονικά και διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και άρθρα της έχουν δηµοσιευτεί σε επιστηµονικά περιοδικά. Το 1997 συµµετείχε στην Επιστηµονική Επιτροπή του Ελληνορωσικού Επιστηµονικού Συνεδρίου σχετικά µε τον Ιωάννη Καποδίστρια, που διοργανώθηκε στο Ναύπλιο από τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αργολίδας και τη Ρωσική Πρεσβεία στην Αθήνα. Υπήρξε τακτική συνεργάτις του περιοδικού «Ε-Ιστορικά» της εφηµερίδας Ελευθερο-

27 τυπία. Έχει διατελέσει µέλος του διοικητικού συµβουλίου του Κέντρου Ιστορίας του Δήµου Βόλου και είναι µέλος πολλών επιστηµονικών σωµατείων, στα διοικητικά συµβούλια των οποίων συµµετείχε κατά καιρούς. Βιβλία της: 1) Ιωάννης Καποδίστριας ( ). Ο αναγεννώµενος Φοίνιξ (εκδ. Δωδώνη, 1998), 2) Ο Φιλελληνισµός και η Επανάσταση του 21, Αθήνα (εκδ. Δηµιουργία, 1999, 3) Ανδρέας Μιαούλης ( ). Από την υπόδουλη ως την ελεύθερη Ελλάδα (εκδ. Εστία, 2003), 4) Οι «Φιλότεχνοι Βόλου» (εκδ. ΓΑΚ Μαγνησίας, 2004) και 5) Όψεις και πραγµατικότητες της εκπαιδευτικής πολιτικής του Ιωάννη Καποδίστρια. Η περίπτωση των Κυκλάδων ( ), (εκδ. Ηρόδοτος, 2006). ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΤΡΑΖΑΝΗΣ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1958 Σπουδές: Universite de la Sorbonne Paris IV, Διδακτορικό Δίπλωµα. Le theme de la ville dans l École de Thessalonique Διδασκαλία και άλλες επιστηµονικές δραστηριότητες. Από το 1989 επιστηµονικός συνεργάτης στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης του Δήµου Θεσσαλονίκης και από το Δεκέµβριο του 1998, Διευθυντής του Κ.Ι.Θ. Το , δίδαξε Νεοελληνική Λογοτεχνία και Παιδική Λογοτεχνία στο Τµήµα Βιβλιοθηκονοµίας των Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης, ως έκτακτος επίκουρος καθηγητής Από το Σεπτέµβριο του 1996 έως τον Φεβρουάριο του 1999, δίδαξε Νεοελληνική Λογοτεχνία Γραµµατολογία στο Παιδαγωγικό Τµήµα του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, σύµφωνα µε το Π.Δ. / 407. Το δίδαξε Νέα Ελληνική Φιλολογία στο Τµήµα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. ως ειδικός επιστήµων. Έχει συγγράψει 28 επιστηµονικές εργασίες.

28 ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ Ο Μάνος Στεφανίδης γεννήθηκε στον Πειραιά το Σπούδασε Αρχαιολογία στο Πανεπιστήµιο Αθηνών και συµµετείχε σε ανασκαφές στις Μυκήνες και στη Μεσσηνία. Είναι αριστούχος διδάκτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Από το 1980 υπηρετεί ως Επιµελητής της Εθνικής Πινακοθήκης, ενώ από το 1992 ανέλαβε υπεύθυνος του Παραρτήµατος της Πινακοθήκης στην Κέρκυρα (έως το 1997). Μετεκπαιδεύτηκε στο Kunstmuseum του Ντίσελντορφ. Επίσης έχει παρακολουθήσει ως προσκεκληµένος σε θέµατα Μουσειολογίας το σεµινάριο «Museum Management» του Smithsonian Institution στις ΗΠΑ. Είναι µέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και της A.I.C.A. Έχει διδάξει σε σεµινάρια του Παντείου και του Ιονίου Πανεπιστηµίου, ενώ από το 1990 διδάσκει Ιστορία της Τέχνης στον ΑΚΤΟ και από το 1993 στην Κρατική Σχολή Ξεναγών. Το 1998 διδάσκει σε τέσσερα µαθήµατα τη σειρά «Ελληνοµουσείον» στο Ίδρυµα Γουλανδρή-Χορν. Την ίδια χρονιά διδάσκει τέσσερα εισαγωγικά µαθήµατα Κοινωνιολογίας της Τέχνης στο τµήµα Πολιτικής Επιστήµης της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Από το 2000 έως το 2002 διετέλεσε διευθυντής του Μουσείου Φρυσίρα. Το 1985 οργάνωσε την έκθεση «Ζωγραφικός Χώρος-Θεατρικότητα» στο Μέγαρο Κουλούρα του Μουσείου Μπενάκη στο πλαίσιο της Αθήνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Το 1990 ήταν ο Έλληνας εκπρόσωπος στην Biennale της Βενετίας. Μεταξύ άλλων έχει οργανώσει εκθέσεις όπως οι: «Αναφορά στον Μπουζιάνη» (1989), «Μεταίχµιον» ( ), «Άντι Γουόρχολ» (1993), «Ασκήσεις Πατριδογνωσίας» (1995), την οµαδική παρουσίαση «Περί Πάτρης» ( ) στο «Σπίτι της Κύπρου» µε χορηγία του ΔΕΣΤΕ, «Οίκοι-ότητες Άστυ-ότητες» (1997), «Minus-Plus» ( ) και «Γλωσσαλγία» (2001) σε συνεργασία µε την Ελληνοαµερικανική Ένωση. Επίσης επιµελήθηκε για την Εθνική Πινακοθήκη τις αναδροµικές εκθέσεις του Γιώργου Μαυροΐδη, του Γιώργου Βακιρτζή, του Γιάννη Σπυρόπουλου, του Λευτέρη Κανακάκη κ.ά.