ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣЛАВΙКΗ ΦΙЛОЛОГΙА ΙΙ.

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣЛАВΙКΗ ΦΙЛОЛОГΙА ΙΙ."

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΣΛΑΒΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΛΕΝΗ ΑΠ. ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣЛАВΙКΗ ΦΙЛОЛОГΙА ΙΙ. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΘΗΝΑ Ακαδ. έτος / Β Εξάμηνο

2 - 2 -

3 - 3 - ΟΙ ΘΕΟΙ ΤΩΝ ΣΛΑΒΩΝ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο. Η αρχαία θρησκεία. Ι. Ο άνθρωπος και ο κόσμος. Ο πρωτόγονος άνθρωπος στέκεται με δέος απέναντι στον κόσμο που τον περιβάλλει. Ανίκανος να κατανοήσει τους νόμους της φύσης, την βλέπει εκστατικός να κάνει τον ετήσιο κύκλο της, την ημέρα να εναλλάσσεται με την νύχτα, τα όντα να γεννιούνται, να ζουν και να πεθαίνουν. Όλα αυτά πρέπει να έχουν κάποια αιτία, που, αν δεν μπορεί να ερευνήσει, πρέπει να επινοήσει, με τρόπο που να ικανοποιεί την ανθρώπινη ανάγκη, να συνδέει το αποτέλεσμα με κάποια αιτία. Η ζωή του εξαρτάται άμεσα από δυνάμεις που δεν μπορεί να καταλάβει, αλλά πρέπει να τις εξευμενίσει, με διάφορους τρόπους, που βαθμηδόν αποκρυσταλλώνονται σε παραδοσιακά μεταφερόμενες τελετουργίες. Έτσι, βαθμηδόν, γεννάται η θρησκεία, η πίστη δηλαδή σε ορισμένες αόρατες δυνάμεις και αρχές, που «εξηγούν» και απαντούν στα αιώνια ερωτήματά του, σχετικά με την ζωή και τον κόσμο. Η διαδικασία αυτή πέρασε από διάφορα στάδια, ανάλογα με την πολιτιστική και κοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου. Πριν από την εξάπλωση των σημερινών παγκόσμιων θρησκειών, κάθε φυλή και κάθε λαός είχε τους δικούς του θεούς, μύθους και ιεροτελεστίες. Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, οι θρησκευτικές αντιλήψεις των μη χριστιανικών λαών, κατ επίδραση της Βίβλου, που χαρακτηρίζει τους μη εβραίους με τον γενικό όρο «έθνη» (κατά την μετάφραση των εβδομήκοντα), χαρακτηρίστηκαν ως «εθνικές», και οι μη χριστιανοί «εθνικοί». Ο όρος μεταφέρθηκε και σε άλλες γλώσσες. Έτσι στα λατινικά, ονομάστηκαν gentiles (από το gens = γένος, φυλή), ή (από τον 4 ο αιώνα μ.χ.) pagani (paganus = χωρικός, κάτοικος κώμης, αλλά και «εντόπιος», από το pagus = ύπαιθρος χώρα, περιοχή, κώμη, χωριό). Αντίστοιχα, η πίστη σε μη χριστιανικές, πολυθεϊστικές θρησκείες, η ειδωλολατρία, ονομάστηκε παγανισμός (paganismus), όρος που πέρασε, με διάφορες μορφές, σε όλες τις λατινογενείς γλώσσες 1. Στα ρωσικά, με την ίδια διαδικασία, δημιουργήθηκε ο όρος язычество, που προέρχεται 1 Ανάλογα, στα γερμανικά υπάρχει ο όρος Heidentum (από το Heide της Βίβλου του Λουθήρου), και στα αγγλικά ο όρος paganism (από το pagan) και heathenism (από το heathen). Βλ. Achim Masser, «Gotisch Haiþno, Kreks, Þiudos», Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur (PBB), τ. 1968, τευχ. 90, σελ , Michel Roblin, «Paganisme et rusticité. Un gros problème, une étude de mots», Annales. Économies, Sociétés, Civilisations, έτος 1953, τ. 8, τευχ. 2, σελ , Bernadette Filotas, Pagan Survivals, Superstitions and Popular Cultures in Early Medieval Pastoral Literature, Pontifical Institute of Mediaeval Studies,Toronto, 2005, σελ

4 - 4 - από την παλαιοσλαβική λέξη язычьникъ (= κατά μετάφραση του ελληνικού «εθνικός», από την λέξη языкъ που σημαίνει «λαός», «έθνος») 2. Μιλώντας για παγανισμό, εννοούμε το σύνολο των θρησκευτικών αντιλήψεων, πίστεων και τελετουργιών που προηγήθηκαν των οικουμενικών θρησκειών, (όπως ο ιουδαϊσμός, ο χριστιανισμός, ο μωαμεθανισμός). Οι αρχαίοι Σλάβοι εκχριστιανίστηκαν, ανάλογα με την περιοχή στην οποία ζούσαν, από τον 7 ο έως τον12ο αιώνα. Ακριβέστερο είναι να πούμε, ότι τότε άρχισε ο εκχριστιανισμός τους. Ο παγανισμός τους όμως είχε βαθιές ρίζες. Οι πηγές του ανάγονται σε χιλιάδες χρόνια π.χ. και οι απόηχοί του διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, όπως μας διδάσκει η λαογραφία. Παρά τις επί μέρους διαφορές, δεν ξέφυγε από το εξελικτικό μοντέλο ανάπτυξης των παγανιστικών θρησκειών, που παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει αρχικά να διευκρινίσουμε μερικές βασικές έννοιες και όρους. Ι. α. Φετιχισμός-ανιμισμός. Σύμφωνα με τους θρησκειολόγους, κοινό γνώρισμα της σκέψης του αρχαίου ανθρώπου, ήταν η ενασχόληση του με αντικείμενα και φαινόμενα του αμέσου περιβάλλοντός του, τα οποία ασκούσαν ζωτική επιρροή στην ίδια του την ύπαρξη. Για τον λόγο αυτό οι πρωταρχικές θρησκευτικές αντιλήψεις αφορούσαν σ αυτά τα αντικείμενα και ειδικότερα εκείνα τα οποία βρίσκονταν στον ζωτικό χώρο της δραστηριότητάς του. Φετιχισμός ονομάζεται η πίστη στην υπερφυσική δύναμη κάποιου αντικειμένου. Αντικείμενα αυτής της πίστης μπορούσαν να είναι τα όργανα του κυνηγιού, τα δένδρα, οι καρποί με τους οποίους κατευνάζουν την πείνα τους, κ.α., τα οποία και αποτελούν φετίχ, δηλαδή λατρευτικό αντικείμενο, προικισμένο με υπερφυσικές ιδιότητες, που μπορεί να φέρει ευτυχία στον κάτοχο ή τον λατρευτή του. Αρχικά αντιλαμβάνονταν σαν εκδήλωση ανώτερης δύναμης το αντικείμενο αυτό καθ εαυτό. Αλλά με την ανάπτυξη της ανθρώπινης σκέψης, θέτοντας την ερώτηση για την πηγή αυτής της ανώτερης δύναμης, ο άνθρωπος άρχισε να σκέπτεται ότι ο φορέας της είναι κάποια αόρατη ουσία, ένα είδος «δίδυμου» του υλικού αντικειμένου. Η συγκεκριμένη μορφή αυτού του «διδύμου» δεν είχε ακόμα δημιουργηθεί στην συνείδηση του ανθρώπου, εμφανίζονταν απρόσωπο και χωρίς σχήμα και ήταν αναπόσπαστο από το αντικείμενο. Αυτό είναι ήδη νέα μορφή εξέλιξης των πρωτόγονων θρησκειών ο ανιμισμός. 2 Η λέξη языкъ, στην παλαιοσλαβική έχει διπλή σημασία. Σημαίνει την γλώσσα, αλλά και τον λαό, την εθνότητα, το έθνος γιατί, την εποχή εκείνη, το κυριότερο χαρακτηριστικό ενός λαού ήταν η γλώσσα που μιλούσε.

5 - 5 - Ανιμισμός (από το λατινικό anima = πνεύμα, ψυχή) είναι η απόδοση ψυχής στα φαινόμενα της φύσης και τα πράγματα, ανάλογης με αυτής των ζωντανών όντων. Είναι η αντίληψη ότι πίσω από κάθε φυσικό αντικείμενο κρύβεται μια αόρατη ψυχή, ότι κάθε αντικείμενο είναι ζωντανό. Ο ανιμισμός εμφανίζεται στην αυγή της ιστορίας του ανθρώπου, πολύ πριν δημιουργηθεί η μυθολογία, της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι η πίστη στην ύπαρξη θεών και πνευμάτων της φύσης. Οι μύθοι, οι συστηματικά συγκροτημένοι σε κάποιο σύνολο, αποτελούν υψηλότερο και πιο πολύπλοκο σύστημα θρησκευτικών αντιλήψεων, ενώ ο ανιμισμός αποτελεί απλά το έμβρυό του. Σε σχέση με τον ανιμισμό εμφανίζονται και οι μαγικές αντιλήψεις πίστη στη δύναμη λέξεων και δράσεων με την βοήθεια των οποίων, είναι τάχα δυνατό να επηρεαστούν οι δυνάμεις της φύσης και να προκληθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα: υγεία, τύχη στο κυνήγι, σοδειά, βροχή, αύξηση των ζώων. Οι αρχαίοι Σλάβοι, στο αρχικό στάδιο της εξέλιξης τους, λάτρευαν διάφορα άψυχα πράγματα και όντα και θεοποιούσαν τις δυνάμεις της φύσης. Προσωποποιούσαν (φετιχισμός) και απέδιδαν ψυχή (ανιμισμός) σε όλη την φύση, τη γη, το νερό, τη φωτιά, τιμούσαν τα φυτά και τα ζώα. Ο φετιχισμός και ο ανιμισμός αποτελούν το πρώτο στάδιο εξελίξεως στην δημιουργία των θρησκειών σε όλους τους πρωτόγονους λαούς. Στην ρωσική λαϊκή πίστη διατηρήθηκαν για πολύ τα ίχνη της λατρείας της Μητέρας υγρής γης (Мать-сыра-земля), η οποία προσωποποιούνταν στη μορφή γυναικείας θεότητας της γονιμότητας. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πηγές, οι αρχαίοι Σλάβοι λάτρευαν διάφορα αντικείμενα ή φαινόμενα. Ο συγγραφέας του απόκρυφου 3 του 12 ου -13 ου αιώνα, με τίτλο Η περιήγηση της Θεοτόκου στην Κόλαση, (Хождение Богородицы по мукамъ), γράφει «Εκείνοι, που δεν πίστευαν στον πατέρα υιό και άγιο πνεύμα, ξέχασαν τον θεό και πίστευαν στα όσα δημιούργησε ο Θεός προς ευκολία μας, ονόμασαν θεούς τον ήλιο και το φεγγάρι, την γη και το νερό, τα ζώα και τα ερπετά». Ο διάσημος Ρώσος εκκλησιαστικός λόγιος του 12 ου αιώνα Κύριλλος Τουρόφσκι (Кирилл Туровский), σε ένα από τα κηρύγματά του, ξεσπούσε με οργή: «Δεν λέγονται θεοί τα στοιχεία, ούτε ο ήλιος, ούτε η φωτιά, ούτε οι πηγές, ούτε τα δένδρα». Ακόμα και τον 16 ο αιώνα, εξακολουθούσαν, κατά την μαρτυρία του Αρχιεπισκόπου του Νόβγκοροντ (και μελλοντικού Μητροπολίτη) Μακαρίου, να υφίστανται ως αντικείμενα λατρείας «τα δάση και οι πέτρες και τα ποτάμια και οι βάλτοι, πηγές και βουνά και λόφοι, ο ήλιος και το φεγγάρι και οι λίμνες και, μιλώντας απλά, όλα τα ζωντανά τα 3 Ως απόκρυφα χαρακτηρίζονται διάφορα κείμενα θρησκευτικού περιεχομένου, τα οποία, χωρίς να είναι πάντοτε απαγορευμένα, δεν περιλαμβάνονται στο corpus, στον «κανόνα», δηλαδή στο σύνολο των έργων, τα οποία αναγνωρίζει επισήμως η εκκλησία.

6 - 6 - προσκυνούν σαν θεούς και τους τιμούν και του προσφέρουν δαιμονικές αιματηρές θυσίες, ταύρους και πρόβατα και διάφορα ζώα και πτηνά». Ιδιαίτερα σημαντική και διαδεδομένη ήταν και η λατρεία των λίθων, στους οποίους απέδιδαν υπερφυσικές ιδιότητες. Η λατρεία των λίθων είναι παλαιότατη και πιθανόν να δημιουργήθηκε από την πρώτη χρήση λίθινων εργαλείων, απαραίτητων στο κυνήγι και το νοικοκυριό. Η λατρεία των λίθων στους Σλάβους αποδείχτηκε ιδιαίτερα ανθεκτική. Στον Λόγο του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, (στην ρωσική του απόδοση του 14 ου αιώνα, αλλά γραμμένη πολύ πριν), όταν απαριθμούνται τα μέρη όπου οι Ρώσοι «ερχόντουσαν να προσευχηθούν» και «να προσφέρουν θυσία», τα ονομάζει «λίθους» («камения»). Ανάμεσα στους Λευκορώσους υπήρχε παράδοση ότι στα παλιά χρόνια οι πέτρες μιλούσαν, μεγάλωναν και πολλαπλασιάζονταν όπως οι άνθρωποι. Στην όχθη της λίμνης Πλεσέγιεβο, στην αρχαία ρωσική πόλη Περεσλάβλ-Ζαλέσκι (Переславль- Залесский) μέχρι σήμερα υπάρχει ο ογκόλιθος Σιν-κάμεν (Синь-камень, Μπλε πέτρα), ο οποίος ζυγίζει 12 τόνους. Ο ογκόλιθος Σιν-κάμεν (Синь-камень), στην λίμνη Πλεσέγιεβο 4 Η λατρεία του συνεχιζόταν κατά τον 9 ο και 11 ο αιώνα. Όταν υποδέχονταν την άνοιξη, αφού τον στόλιζαν με κορδέλες και λουλούδια, έστηναν γύρω του κυκλικό χορό. Ο χρονογράφος λέει; «Υπάρχει στην πόλη Περεσλάβλ λίθος, πίσω από το [ναό των] Μπορίς και Γκλέμπ, στο 4 Кривошеев Ю. В., Древнерусское Язычество, изд. С.-Петербургского университе-та, 2005, σελ. 10, φωτογραφία του συγγραφέα.

7 - 7 - δασύλλιο, όπου κατοικεί δαίμονας (πνεύμα), που πραγματοποιεί επιθυμίες και έλκει ανθρώπους από το Περεσλάβλ: άνδρες και γυναίκες και παιδιά και σκορπίζει ευφροσύνη στις καρδιές τους στην γιορτή των μεγάλων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Και αυτοί τον υπακούουν και συρρέουν σ αυτόν κάθε χρόνο και τον τιμούν». Παρά την απελπισμένη μάχη των κληρικών με τον λίθο, (και τον παράχωναν και τον έθαβαν), ο λίθος «επέζησε» μέχρι τις μέρες μας 5. Στις ρωσικές παραδόσεις, αναφέρονται π.χ. ότι πριν από τον θάνατό της η μάνα αφήνει στην κόρη μια θαυματουργή κούκλα. Η κούκλα είναι το πνεύμα του μητρικού γένους. Σύμφωνα με την παράδοση, πρέπει να τρέφουμε την ψυχή του νεκρού, κι αυτή με την σειρά της θα προστατεύσει την ορφανή, αν πέσει σε ξένα χέρια. Αντικείμενο προσκυνήματος ήταν επίσης τα δένδρα, τα δασύλλια και τα δάση. Στην βόρεια Ρωσία υπήρχε η λατρεία της σημύδας. Στις σημύδες έκαναν θυσίες. Το 1636 οι κληρικοί του Νίζνι Νόβγκοροντ, (Нижний Новгород) διαμαρτύρονταν σε αναφορά τους ότι: «..συγκεντρώνονται γυναίκες και κοπέλες κάτω από τα δένδρα τις σημύδες και τους φέρνουν προσφορές: πίτες, κουρκούτια, ομελέτες και, προσκυνώντας τις σημύδες αρχίζουν να λένε σατανικά τραγούδια, να κουνάνε τα χέρια και να κάνουν διάφορα δαιμονικά» 6. Στην περιοχή του Δνείπερου ήταν διαδεδομένη η λατρεία της βελανιδιάς. Ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, στο έργο του Πρὸς τὸν ἴδιον υἱὸν Ρωμανὸν, γνωστότερο με τον λατινικό τίτλο «de administrando imperio» ( ), με βάση πληροφορίες από την αρμόδια διπλωματική υπηρεσία της αυτοκρατορίας, και παλαιότερους χρονικογράφους, έγραφε για τους Ρως, ότι στην εκστρατεία τους «θυσιάζουν σε θεόρατη βελανιδιά ζωντανά πουλιά» 7. Ακόμη και σήμερα στη Ρωσία, ένα κλαδί βελανιδιάς στο σπίτι, θεωρείται ότι φέρνει ευτυχία. Ι.β. Τοτεμισμός. Στην πρώιμη αντίληψη του ανθρώπου για τον ίδιο και το περιβάλλον του, είναι χαρακτηριστική η συνείδηση της ενότητας της φύσης και του ανθρώπου. Αυτό εκφραζόταν σε μία ιδιότυπη μορφή πίστης, που ονομάζεται τοτεμισμός (από την λέξη τοτέμ των ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής, που σημαίνει γένος). Τοτεμισμός είναι η πίστη, ότι ο άνθρωπος προέρχεται από κάποιο ζώο. Η εμφάνιση του τοτεμισμού συνδέεται με την κοινωνική οργάνωση του σε φυλές. Φυλή είναι μια κοινότητα, που αποτελείται από γένη. Κάθε γένος αποτελείται από άτομα που είναι απόγονοι ενός γενάρχη και συνδέονται μεταξύ τους με συγγένεια εξ 5 Кривошеев Ю. В., Древнерусское Язычество, изд. С.-Петербургского университе-та, 2005, σελ Agnès Kefeli-Clay, «La supplique des prêtres de Niznij-Novgorod en l an 1636», Cahiers du Monde russe et soviétique, XXXI (1), Ιανουάριος-Μάρτιος 1990, σελ Βλ. παράρτημα.

8 - 8 - αίματος. Η φυλή συνδέει μεταξύ τους γένη, τα οποία αναγνωρίζουν έναν απώτερο κοινό μυθικό πρόγονο. Ο πρόγονος αυτός είναι, στις πρωτόγονες φυλές κάποιο ζώο, ή, σπανιότερα κάποιο φυτό, τις ιδιότητες του οποίου θεωρείται ότι φέρει και η φυλή. Αυτό το είδος της πρωτόγονης θρησκευτικής πίστης ήταν διαδεδομένο σε όλο σχεδόν τον κόσμο, από τους αυτόχθονες Αυστραλούς, ως τους λαούς του Βορρά. Το τοτέμ είναι το ζώο ή φυτό, από το οποίο θεωρεί η συγκεκριμένη φυλή ότι προέρχεται, και το οποίο την εκπροσωπεί και την προστατεύει. Το τοτέμ δεν είναι θεότητα, είναι πρόγονος και προστάτης της φυλής. Στο έδαφος του τοτεμισμού γεννήθηκαν μύθοι και θρύλοι για ζώα και φυτά που ομιλούν, για την βοήθειά τους στον άνθρωπο, για την μεταμόρφωση του ανθρώπου σε ζώο ή φυτό και το αντίθετο. Για παράδειγμα στους λαούς της Σιβηρίας ακόμα και τον 19 ο αιώνα, υπήρχε η λατρεία της αρκούδας, του λύκου, του κόρακα και άλλων πτηνών και ζώων. Είδαμε, πως ο Ηρόδοτος, περιγράφοντας τη φυλή των Νευρών, μας λέει πως: «λέγεται από τους Σκύθες και τους Έλληνες που κατοικούν στην χώρα των Σκυθών, ότι κάθε χρόνο μια φορά, κάθε Νευρός γίνεται για λίγες ημέρες λύκος και πάλι ξανάρχεται στην παλιά του μορφή. Εγώ δεν το πιστεύω αυτό που λέγουν, αλλά αυτοί επιμένουν και ορκίζονται πως είναι αλήθεια» (Ηροδότου, Ἱστορίαι, IV, 105) 8. Ανεξάρτητα από το αν οι Νευροί ήταν ή όχι πρόγονοι των Σλάβων, πράγμα το οποίο δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, είναι φανερό πως ήταν μια φυλή με τοτέμ τον λύκο και, όπως φαίνεται, η μεταμόρφωση τους σε λύκους κάθε χρόνο, για λίγες μέρες, δεν ήταν παρά κάποια ετήσια τελετουργία, κατά την οποία φορούσαν δέρματα λύκων και πιθανότατα έκαναν και μιμικούς χορούς λύκων, μια πρακτική που απαντάται σε πολλούς πρωτόγονους λαούς. Στις ρωσικές μπιλίνες (Былина), ο Βόλγκα κυνηγάει μεταμορφωμένος σε γεράκι, μεταμορφώνεται σε μερμήγκι όταν πρέπει να περάσει κάτω από την σανίδα της αυλόπορτας. Το ρωσικό παραμύθι χρησιμοποιεί πολύ το θέμα της μεταμόρφωσης της πεντάμορφης κοπέλας-νύφης σε κύκνο, σε πάπια ή σε βάτραχο. «Η πριγκίπισσα μεταμορφώθηκε σε άσπρο κύκνο και πέταξε από το καράβι», «έπεσε, χτύπησε στο καράβι και μεταμορφώθηκε σε πάπια κι έφυγε πετώντας», «και ο βάτραχος τη νύχτα πήδησε στο πλατύσκαλο χτύπησε κάτω και έγινε πεντάμορφη πριγκίπισσα». Στους ανατολικούς Σλάβους κυκλοφορούν ενδιαφέρουσες παραδόσεις για τους ανθρώπους-λύκους βολκολάκ (Волколак) 9. Η πίστη στους βολκολάκ και οι αφηγήσεις γι αυτούς, ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στους Λευκορώσους, Ουκρανούς και Μεγαλορώσους. Μερικές αφηγήσεις μιλούν για μάγους που μπορούν να 8 Βλ. Παράρτημα. 9 Κατά μία υπόθεση, από την σλαβική λέξη vrŭkolak < velkŭ, (= λύκος), προέρχεται και η ελληνική λέξη βρικόλακας (Ανδριώτη Ν. Ετυμολογικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη, 1967, Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας).

9 - 9 - μεταμορφώνονται σε λύκους και άλλες για ανθρώπους μεταμορφωμένους σε λύκους. Η πίστη στην μεταμόρφωση (δεν έχει επαρκώς ερευνηθεί από την επιστήμη), μαρτυρεί ότι υπήρχε λατρεία προγόνων-ζώων στους ανατολικούς Σλάβους. Παρόμοια λατρεία ζωόμορφων προγόνων στους Σλάβους μαρτυρείται στις πρώιμες εκκλησιαστικές νουθεσίες, όπως στην Περιήγηση της Θεοτόκου στην κόλαση, που μας πληροφορεί ότι οι Σλάβοι «ονόμασαν θεούς» τα ζώα. Οι Πατέρες της εκκλησίας διαμαρτύρονταν όταν οι νεοφώτιστοι Χριστιανοί συνέχιζαν να τηρούν «δαιμονικές» τελετές, κατά την διάρκεια των οποίων οι συμμετέχοντες «φορούσαν επάνω τους δέρματα ζώων», χόρευαν, χοροπηδούσαν και τραγουδούσαν «δαιμονικά» άσματα. Το τοτεμιστικό παιγνίδι της αρκούδας (комоедица) διατηρήθηκε στα χωριά της Λευκορωσίας μέχρι το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα. Εδώ μπορούμε ίσως να δούμε αυτά που απόμειναν από το τελετουργικούς χορούς στην γιορτή του τοτέμ, που είναι γνωστοί στους λαούς της άπω Σιβηρίας και σε άλλους. Στοιχεία τοτεμισμού συναντούμε και σε υστερότερη εποχή, όταν πια είχε εμφανιστεί η γεωργία, στην τελετή του «ξεριζώματος της γενειάδας» - δηλαδή των τελευταίων σταχιών από το χωράφι. Στην τελετή αυτή άδονται ειδικά τραγούδια που καλούν σε βοήθεια τους λύκους, τις αλεπούδες, τις αρκούδες και άλλα ζώα. Πιθανόν στην περίπτωση αυτή να έχουμε δείγμα φυτικού τοτεμισμού, που είναι χαρακτηριστικό για τους ανατολικούς Σλάβους. Πολύ πιο εμφανή δείγματα τοτεμισμού βρίσκουμε στα αρχαιότερα στρώματα των ρωσικών λαϊκών παραμυθιών και κυρίως των μαγικών, που αναφέρονται σε ζώα. Τοτεμιστικό ζώο εμφανίζεται στο παραμύθι για την θαυματουργή αγελάδα που βοηθάει την κατατρεγμένη από την κακή μητριά ορφανή. Η ορφανή δεν τρώει το κρέας της αγελάδας και το θάβει με τιμή. Στην περίπτωση αυτή, η στάση απέναντι στην αγελάδα καθορίζεται από την αντίληψη ότι το τοτέμ μπορεί να σώσει τον άνθρωπο, να τον προειδοποιήσει για τον κίνδυνο. Κάνοντας κακό στο τοτέμ επέρχεται και κακό στον άνθρωπο που συνδέεται μ αυτό. Συχνά στα παραμύθια τα ζώα έχουν όνομα που φανερώνει συγγενική σχέση: «αδελφούλα αλεπουδίτσα», «λύκος αδελφούλης», «αρκούδος παππούλης», Αυτό δείχνει την αντίληψη για σχέσεις συγγένειας εξ αίματος μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Βαθειά αρχαϊκή αντίληψη για την συγγένεια αυτή, μας φέρνει το παραμύθι «ο ξυλοπόδαρος αρκούδος», ανατολικο-σλαβικής προέλευσης. Ο Μουζίκος συνάντησε αρκούδο. Παλεύουν και ο άνθρωπος κόβει το πόδι του αρκούδου και το φέρνει στο σπίτι, στη γριά. Αυτή γδέρνει το δέρμα από το πόδι, το βράζει και γνέθει το μαλλί από το πόδι της αρκούδας. Ο αρκούδος κάνει ξύλινο πόδι και πηγαίνει στο χωριό, εισβάλλει στην ίσμπα και τρώει αυτούς που τον πλήγωσαν. Ο αρκούδος εκδικείται σύμφωνα με τους κανόνες της εκδίκησης αίματος του γένους: οφθαλμός αντί οφθαλμού και

10 οδούς αντί οδόντος. Αφού οι άνθρωποι έφαγαν το κρέας του, τρώει και αυτός τους ανθρώπους. Εδώ αναδεικνύεται το αρχαϊκό μοτίβο της αθέτησης της απαγόρευσης να σκοτώνεις και να τρως το τοτεμικό ζώο. Στην λαογραφία περιγράφονται και καταστάσεις στις οποίες το ζώο ακολουθεί πιστά την ιερή συγγενική σχέση και τηρεί το καθήκον, που πηγάζει από αυτή. Έτσι, στο παραμύθι για τον Πρίγκιπα Ιβάν και τον γκρι λύκο, στην αρχή ο λύκος σκοτώνει το άλογο του Ιβάν και μετά ορκίζεται στον Πρίγκιπα να τον υπηρετεί με πίστη και δίκαιο. Ο λύκος του παραμυθιού, αφού έκανε κακό στον άνθρωπο, θεωρεί τον εαυτό του υποχρεωμένο να αποκαταστήσει την ζημιά παρέχοντας υπηρεσία. Η συγγενική σχέση θεωρείτο ιερή και η καταπάτησή του τιμωρείτο. Όταν οι πράξεις απέκλιναν από την ηθική της φυλής, απαιτούσαν την ακριβή αποκατάσταση: ο λύκος έφαγε το άλογο και γίνεται ο ίδιος άλογο για τον ήρωα. Αναλαμβάνει τα καθήκοντα να βοηθήσει τον άνθρωπο οικειοθελώς, χωρίς εξαναγκασμό και οι δεσμοί της συγγένειας είναι ιεροί γι αυτόν. Και εδώ βλέπουμε την λογική, όπως λέει ο Β. Π. Ανίκιν της πρωτόγονης σκέψης. Τοτεμιστικό επίπεδο συνείδησης αντιμετωπίζουν και τα θέματα των σχέσεων επιγαμίας ανθρώπου και ζώου. Η ψυχολογία του πρωτογόνου δεν απέκλειε την δυνατότητα των δεσμών γάμου ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα. Και τα ζώα συχνά τα αντιλαμβανόταν ως στενούς συγγενείς του ανθρώπου. Είναι γνωστά τα ρωσικά παραμύθια, όπου ο αρκούδος ζει με γυναίκα και οι δράκοι πετούν την νύχτα στις γυναίκες, ο άνθρωπος μπορεί να γεννιέται από αγελάδα, από σκύλο, από αγριογούρουνο και από τα αβγά, μπορούν να γεννιούνται παιδιά. Ενδεικτικό είναι το παραμύθι των ανατολικών Σλάβων για τον Ιβάν- Αρκουδίσιο αυτάκι γιό γυναίκας και αρκούδου. Ο αρκούδος συναντά γυναίκα (ή το αντίθετο) και την παίρνει στη φωλιά του. Από αυτούς γεννιέται αγοράκι: είναι εντελώς άνθρωπος, μονάχα τα αυτιά του είναι αρκουδίσια (Υπάρχει και η εκδοχή: ως τη μέση άνθρωπος και από την μέση και κάτω αρκούδος). Αυτό το πρόσωπο ξεχωρίζει για την ασυνήθιστη και ακατάβλητη δύναμη (στα έξι του χρόνια ξεριζώνει βελανιδιά κ.α.), που είναι αποτέλεσμα της ανάμικτης προέλευσης του, γιατί έχει δύο δυνάμεις: ανθρώπινη και αυτή της αρκούδας. Σε άλλο παραμύθι, «η κοπέλα και ο αρκούδος», εξιστορείται πως τρεις αδελφές ξέφυγαν από την φωλιά του αρκούδου, στην οποία τις είχε παρασύρει ο αρκούδος με κάποιο τέχνασμα. Σ αυτό το παραμύθι βλέπουμε να διαμορφώνεται ήδη η συνείδηση της μη αποδοχής και της επιδίωξης αποφυγής της ένωσης με γάμο μεταξύ ανθρώπου και ζώου. Οι λαογραφικές αφηγήσεις για αρπαγή κοριτσιών ή γυναικών από ζώα και για γάμο μ αυτά, παίρνουν μερικές φορές απρόσμενα ρεαλιστικό χαρακτήρα. Το 1925 στο Κυβερνείο του Ολονιέτσκ, συνέβη το εξής: σε ένα

11 από τα χωριά συνήθισε να έρχεται αρκούδος, που κατασπάραζε τα κατοικίδια των χωρικών. Με συμβουλή των γερόντων, για να εξευμενίσουν τον αρκούδο οι κάτοικοι αποφάσισαν να κάνουν τον «γάμο του αρκούδου», δηλαδή να προσφέρουν στον αρκούδο μια κοπέλα, την πιο όμορφη, όπως έκαναν παλιά οι πρόγονοί τους,. Διάλεξαν μια κοπέλα με κλήρο, την έντυσαν νύφη και, παρά την αντίστασή της, την πήγαν στο δάσος, κοντά στο λημέρι του, όπου την έδεσαν σε δένδρο, και, προσπαθώντας να εξιλεωθούν, έλεγαν: «Μη μας κατακρίνεις Νάστια, καλοπάρε τον αρκούδο, υπεράσπισέ μας, μη μας αφήσεις να πεθάνουμε από την πείνα». Μόνο η καλή της τύχη έσωσε την κοπέλα, που την βρήκαν λιπόθυμη κάποιοι κυνηγοί και την ελευθέρωσαν 10. Ι.γ. Λατρεία των Προγόνων. Η αποκοπή του «διδύμου» πνεύματος από το αντικείμενο στο οποίο ανήκει, σε συνδυασμό με τον τοτεμισμό, γεννάει και την πίστη στις ψυχές των νεκρών. Εκτός από τον απώτερο πρόγονο-ζώο, που προστατεύει την φυλή, υπάρχουν και πιο κοντινοί πρόγονοι, οι πατέρες του γένους, ή της διευρυμένης οικογένειας, γενάρχες το πνεύμα των οποίων, μετά τον θάνατο τους, αποκόπτεται από το σώμα και εξακολουθεί να προστατεύει το γένος ή την οικογένεια. Πιθανόν, μία μορφή αυτής της λατρείας, την αποτελεί η λατρεία του Род 11 και των Ροζάνιτσι (Род - Рожаницы), η οποία εμφανίστηκε μαζί με την αύξηση και ενίσχυση των γενών και την εδραίωση της οργάνωσης σε γένη. Τελευταίως υποστηρίζεται ότι ο Род ήταν η ανώτατη θεότητα των Σλάβων πριν τον Περούν. Όμως, στις συνθήκες της διασποράς των αρχαίων Σλάβων και του κλειστού, τοπικού και απομονωμένου χαρακτήρα των πρωτόγονων κοινωνιών τους, είναι απίθανο ότι θα μπορούσε να υπάρχει μια κοινή ανώτατη θεότητα, που να κυβερνά όλες τις άλλες. Άλλος κοινωνικός παράγοντας στον οποίο οφείλεται η εμφάνιση της λατρείας των προγόνων, είναι ανάδειξη από το γένος της ηλικιακής ομάδας των «γερόντων» (старейшины), που, σε συμβούλιο, κυβερνούν, αποφασίζουν, και φροντίζουν για την πρόοδο του γένους. Η τιμή που οφείλεται στους γεροντότερους κατά την επίγεια ζωή τους, λόγω της σοφίας τους και της προσφοράς τους, εκδηλώνεται με τη συμπεριφορά των συγγενών τους και μετά τον θάνατό τους. Ίχνος αυτής της λατρείας προς τους προγόνους διατηρήθηκε στην γνωστή μορφή του Τσουρ ή Σουρ (Чур Щур = πρόγονος). Κατά την υπόθεση του Σ. Α. Τόκαρεφ, αυτός ήταν τιμώμενος πρόγονος γενάρχης. Και το επιφώνημα που διατηρείται μέχρι σήμερα στα παιδικά παιγνίδια «Чур меня!» και «Чур, это мое!» 10 Кривошеев Ю. В., Древнерусское Язычество, изд. С.-Петербургского университе-та, 2005, σελ Ροντ (Род) σημαίνει γένος.

12 αποτελούσε πιθανόν στην αρχαιότητα ξόρκι, επίκληση στον Τσουρ, τον πρόγονο, για βοήθεια. Το ότι ο Τσουρ-Σουρ ήταν πρόγονος, προκύπτει από την λέξη «пращур», που σημαίνει προ-πρόγονος, απώτερος πρόγονος. Η λατρεία των προγόνων μαρτυρείται και από το έθιμο της μνημόνευσης των προγόνων, αλλά και της προσφοράς διαφόρων τροφίμων στους τάφους τους, κατά συγκεκριμένες ημέρες του έτους. Έτσι, την έβδομη Πέμπτη μετά το Πάσχα (семик), οι ανατολικοί Σλάβοι συγκεντρώνονταν στα κοιμητήρια για να τιμήσουν τους νεκρούς, με πραγματικά γεύματα πάνω στους τάφους, προς μεγάλη απογοήτευση των ιερέων, που έκριναν αυτές τις συνήθειες ως ειδωλολατρικές 12. Ανάλογα τελετουργικά γεύματα, προς τιμήν των νεκρών γίνονταν και στους δυτικούς Σλάβους 13 Οι αρχαιολόγοι ορίζουν την εμφάνιση της λατρείας των προγόνων τόσο στις συνήθεις, όσο και στις ταφές τύπου Κουργκάν 14. Επιβίωση της λατρείας του γενάρχη, προστάτη της διευρυμένης οικογένειας, ή πιθανόν του τοτεμικού προγόνου, αποτελεί η «σλάβα» στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, κυρίως στη Σερβία και το Μαυροβούνιο. «Σλάβα» είναι η απόδοση τιμής σε κάποιον άγιο, που θεωρείται προστάτης της μεγάλης πατριαρχικής οικογένειας. Ακόμα και σήμερα, που οι οικογένειες περιορίζονται στους συζύγους με τα ανήλικα παιδιά, ο ίδιος προστάτης άγιος τιμάται από όλες τις οικογένειες που συναποτελούν το «σόι» και τα μέλη των οικογενειών αυτών θεωρούνται μεταξύ τους συγγενείς, έστω κι αν έχουν πια εντελώς απομακρυνθεί από την αρχική διευρυμένη οικογένεια 15. Ι.δ. Πίστη σε πολλά πνεύματα (δαίμονες). Τα αόρατα πνεύματα ψυχές των προγόνων και συγγενών, «δίδυμα» των πραγμάτων-φετίχ και φαινομένων, που ήταν αντικείμενα της τοτεμιστικής λατρείας βαθμηδόν εποίκισαν τον κόσμο που περιέβαλε τον αρχαίο Σλάβο. Αντικείμενο λατρείας δεν είναι πλέον το ίδιο το πράγμα, αλλά το πνεύμα (δαίμονας), που κατοικεί σ αυτό. Όχι το αντικείμενο, αλλά το πνεύμα του, είναι εκείνο που επηρεάζει θετικά ή 12 Пропп В. Я. Русские аграриые праздники, Ленинград, 1963, (πολλές ανατυπώσεις). Agnès Kefeli-Clay, «La supplique des prêtres de Niznij-Novgorod en l an 1636», Cahiers du Monde russe et soviétique, XXXI (1), Ιανουάριος-Μάρτιος 1990, σελ Lorenzo Pompeo, Etnografia umanistica ne L epistola sulla religione ed i sacrifici degli antichi prussiani di Jan Sandecki Malecki (Meletius), Studia Mythologica Slavica, τόμος III, (2000), σελ Ταφές Κουργκάν είναι ιδιαίτερα επιμελημένες και πλούσιες ταφές σε τύμβους, δημιούργημα ενός προϊστορικού ημινομαδικού κτηνοτροφικού πολιτισμού, που εκτείνεται από την ρωσική στέπα μέχρι τον Δούναβη και τοποθετείται περίπου από το π.χ. 15 Oleg Mandic, «Eléments païens dans la religion rélévée de type rural», Archives des sciences sociales de religions, έτος 1963, τόμος 15, τεύχος 1, σελ. 61.

13 αρνητικά, τον ρου των γεγονότων στον κόσμο και την τύχη των ανθρώπων. Έτσι, ο παγανισμός περνάει σε νέα, υψηλότερη βαθμίδα εξέλιξης. Αυτό το στάδιο είναι ο πολυδαιμονισμός. Οι δαίμονες είναι τα πρώην «δίδυμα» των υπαρκτών πραγμάτων και φαινομένων του υλικού κόσμου, όπως και των ανθρώπων που εγκατέλειψαν τον υλικό φορέα τους (σώμα) και έγιναν αυτόνομες υπάρξεις. Οι υπάρξεις αυτές αποκτούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Τώρα και στο δάσος και στο νερό, ακόμα και στη κατοικία (γήινη και μη), όπου βρίσκονται οι ψυχές των νεκρών, εγκαθίστανται τα πνεύματα. Αυτούς ακριβώς τους δαίμονες, που κατοικούσαν σε κάποιο φυσικό περιβάλλον, εννοούν οι συγγραφείς του μεσαίωνα, όταν αναφέρουν πως οι Σλάβοι λατρεύουν τα στοιχεία του νερού και του δάσους. Όπως σημειώνει ο βυζαντινός συγγραφέας του 6 ου αιώνα Προκόπιος Καισαρείας, οι Σλάβοι «προσκυνούν ποτάμια και νύμφες, και διάφορες άλλες θεότητες». Ο Μητροπολίτης Ιωάννης, στην «Σύνοψη του εκκλησιαστικού κανόνα», που είναι νουθεσία προς χρήση των Ρώσων κληρικών του 11 ου αιώνα, μας πληροφορεί για πάνδημο προσκύνημα σε βάλτους και πηγάδια, στους δαίμονες που τα κατοικούν: «προσκυνούν τους δαίμονες και τους βάλτους και τα πηγάδια». Με το πέρασμα του χρόνου, τα πνεύματα που αρχικά παρουσίαζαν ομοιόμορφη μάζα, άρχισαν να διακρίνονται, σύμφωνα με διάφορα γνωρίσματα. Πριν από όλα, ανάλογα με το μέρος όπου κατοικούν, αναδεικνυόμενα σε κυρίαρχους του μέρους αυτού. Έτσι, οι δαιμονικές αυτές υπάρξεις, ανάλογα την σφαίρα επιρροής τους, διακρίνονται σε: «εκτός οίκου» (δάσος, κάμπος, βάλτος κλπ), του «οίκου», «πάνω από την γη» και «κάτω από την γη», καθώς επίσης ανάλογα με την εμφάνισή τους με καθορισμένες περιόδους του χρόνου (ημέρα-νύχτα, μεσημβρίαμεσονύκτιο, Χειμώνας, Άνοιξη, Καλοκαίρι κλπ), ή ανάλογα με την συμπεριφορά τους απέναντι στον άνθρωπο: κακά και καλά πνεύματα. Στο στοιχείο του νερού, οι αρχαίοι Σλάβοι πίστευαν ότι ζούσαν Μπερεγκίνι και Βοτζιανίγιε (Берегини Водяные) Οι Μπερεγκίνι και, αργότερα οι Βίλες και οι Ρουσάλκες (Вилы Русалки), είναι θηλυκά πνεύματα των ποταμών, των λιμνών, των φρεάτων και των δεξαμενών. Σύμφωνα με τους λαϊκούς θρύλους, την Άνοιξη οι Ρουσάλκες βγαίνουν στις όχθες και κάνουν κούνια στα κλαδιά των δένδρων, χτενίζουν τα μακριά πράσινα μαλλιά τους, τραγουδούν, προσελκύουν τους περαστικούς και προσπαθούν να τους γαργαλίσουν μέχρι θανάτου. Με τις Ρουσάλκες είναι συνδεδεμένη η αντίληψη για τις πνιγμένες γυναίκες και κοπέλες, καθώς και για τα αβάπτιστα νεκρά παιδιά. Προφανώς εδώ, στην μορφή της Ρουσάλκας επικάθεται ο απόηχος της λατρείας των νεκρών. Αλλά, οι Ρουσάλκες είναι και πνεύματα της χλωρίδας: των δένδρων, των χόρτων των λουλουδιών και των σιτηρών, γιατί δίνουν στα

14 φυτά την ζωοφόρο υγρασία και στέλνουν την καλόδεχτη βροχή στα χωράφια. Ο Βοντζιανόι (Водяной), είναι μαλλιαρός, με γενειάδα μέχρι τα γόνατα, κακός, άτακτος και εκδικητικός γέρος, που ζει στον πυθμένα των ποταμών και λιμνών, μέσα σε δύνες. Το δάσος είναι το βασίλειο του Λέσι ή Λεσοβίκ (Леший, Лесовик). Ο Λέσι κατοικεί στα δένδρα ή σε κουφάλες δένδρων. Τις νύχτες ουρλιάζει άγρια και κοιτάζει μέσα από την κουφάλα της βελανιδιάς (πρέπει να σημειώσουμε ότι η βελανιδιά συνδέεται ιδιαίτερα με την παγανιστική λατρεία). Στον κάμπο, σε ψηλά χόρτα ή στάχυα, κατοικεί ο Πολέβικ (Полевик), που είναι τραγόμορφη ύπαρξη. Η εμφάνισή του υποδεικνύει στο πέρασμα στο στάδιο της γεωργίας. Ο Πολέβικ, μπορεί να είναι ανδρικού ή γυναικείου φύλου. Στην κατοικία «αφέντης» είναι ο Ντομοβόι (Домовой) 16. Είναι μικρόσωμος, καμπούρης γεροντάκος. Αυτός είναι προστάτης του σπιτιού, του νοικοκυριού. Ανάλογα με την παραμονή του σε συγκεκριμένο μέρος του οίκου, τον ονόμαζαν Ντβοροβόι (Дворовой = της αυλής), Οβήνικ (Овинник = της σιταποθήκης), Γκουμέννικ (Гуменник = του αλωνιού) και Μπάνικ (Банник = του λουτρού). Αν τον φροντίζεις, βοηθάει στο σπίτι. «Τσάρε κι αφέντη της αυλής! Τσαρίνα κι αφέντρα της αυλής! Σου χαρίζω ψωμί κι αλάτι και σε προσκυνώ βαθιά και ό,τι τρώω και πίνω, τα ίδια και σου προσφέρω. Και σύ, αφέντη πατερούλη κι αφέντρα μανούλα, να προσέχεις και να φυλάς τα ζωντανά μου», λέγανε παλιά. Αν δεν τον ταΐσεις, πνίγει τις κότες, αναστατώνει την νύχτα όλο το σπίτι με τα καμώματά του. Τότε μεταμορφώνεται σε καταραμένο «κατοικίδιο δαίμονα», όπως ονομάζουν τον Ντομοβόι οι κληρικοί («Λόγος του Αγίου Βασιλείου περί νηστείας, κείμενο 14 ου αιώνα). Αυτοί είναι μερικοί από τους δαίμονες του σλαβικού παγανισμού. Αυτό το ειδικό πάνθεον δαιμόνων, ή κατωτέρων θεοτήτων, σχηματιζόταν για πολλούς αιώνες. Αλλά με το πέρασμα του χρόνου, πάνω από τις πρώτες λειτουργίες τους, επικάθονταν άλλες. Γι αυτό σε μια σειρά περιπτώσεων, έφτασαν ως εμάς, μέσω της λαϊκής παράδοσης, πολλές φορές μορφές με συγκεχυμένες ή πολλαπλές λειτουργίες: Π.χ., οι Ρουσάλκες που προαναφέραμε: η Ρουσάλκα, ως ονομασία εμφανίζεται σε κείμενα μετά τον εκχριστιανισμό των ανατολικών Σλάβων. Ετυμολογικά, σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, προέρχεται από την παλαιοσλαβική λέξη русяли& που είναι η ονομασία μιας ανοιξιάτικης ειδωλολατρικής 16 Βουλγ.: стопан, стопанин, Κροατία: Domaći Τσεχία: Dědek Hospodáříček, Πολωνία: Domowoj, Ρωσία: Домовой, Σερβία: Домаћи (domaći), Σλοβενία: Domovoj, Ουκρανία: Домовик'.

15 γιορτής καθώς και (στις νοτιοσλαβικές γλώσσες) η Πεντηκοστή 17. Στο ελληνικό Βυζάντιο τα Ρουσάλια ήταν μια εορτή προς τιμήν των νεκρών, συνδεδεμένη με την Πεντηκοστή. Την ημέρα εκείνη στόλιζαν τους τάφους με τριαντάφυλλα (ροδισμός) και πραγματοποιούσαν γεύματα στους τάφους, μνημονεύοντας τους νεκρούς. Στην πραγματικότητα, τα Ρουσάλια ήταν επιβίωση της παλαιάς ανοιξιάτικης ρωμαϊκής εορτής rosalia, το όνομα της οποίας και διατήρησαν παρεφθαρμένο. Παρά τις αντιρρήσεις της εκκλησίας, η εορτή και το έθιμο των Ρουσαλίων, διατηρείται μέχρι σήμερα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας 18. Από το Βυζάντιο φαίνεται πως, μέσω των νοτίων Σλάβων, πέρασε η ονομασία στους ανατολικούς Σλάβους, μετά τον εκχριστιανισμό των τελευταίων. Βλέπουμε σ αυτήν την περίπτωση, πόσο επισφαλές είναι να στηριζόμαστε σε δεδομένα της λαογραφίας, για την ανασύσταση της σλαβικής μυθολογίας. Νύμφες των νερών αναμφίβολα υπήρχαν και πριν, αλλά δεν γνωρίζουμε, ούτε την ονομασία, ούτε τα χαρακτηριστικά τους. Οι δαίμονες συνδεόντουσαν μεταξύ τους με σχέσεις που αντιστοιχούσαν στις σχέσεις συγγένειας των ανθρώπων. Στους δαίμονες των Σλάβων υπήρχε καθορισμένη ιεραρχία: ανάμεσα τους υπήρχαν αφέντες και υποτακτικοί, μεγαλύτεροι και μικρότεροι. Ο Ντομοβόι έχει οικογένεια: γυναίκα (Домаха ή Домовиха) και παιδιά. Ο Λέσι επίσης μπορεί να έχει σύζυγο την νοικοκυρά του δάσους (Лешачиха ή Лешавиха). Υποτακτικός του κυρίου του δάσους ήταν ο Μποροβόι (Боровой). Οι Ρουσάλκες, θεωρούνταν κόρες του Βοντζιανόϊ. Σε ένα κείμενο του 19 ου αιώνα αναφέρεται ότι οι Βίλες «είναι τριανταεννέα αδελφές, μιλάνε ακατανόητα και θεωρούνται θεές». Οι Ντομοβόι ανταλλάσσουν επισκέψεις, μερικές φορές μαλώνουν, ακόμα και έρχονται στα χέρια. Ο Ντομοβόι, έχει σχέσεις, αν και μερικές φορές διαπληκτίζεται με το Μπάνικ, τον Λεσοβίκ και Πολεβίκ, αλλά είναι θανάσιμος εχθρός του Βοντζιανόι. «Όλα αυτά τα πνεύματα είναι συγγενείς, φίλοι ή κουμπάροι», έλεγαν οι Ρώσοι αγρότες. Προφανώς επικεφαλής των Ροζάνιτσι (Рожаницы) πνευμάτων του γένους, της γονιμότητας και 17 Марк Фасмер, Этимологический Словарь Русского Языка, λήμμα «Русалка», Москва, «Прогресс», 1987, Александар В. Поповић, «Један византијски запис о празнику Русалија код словена (Chomatenus, Ep. 120)», Зборник радова Византолошког Института, XLIII, 2006, σελ José Ignacio López Fernández, Tradicones eslavas precristianas en torno al ciclo de Pentecostés, Eslavistica Complutense, 2000, 6, σελ Ο αρχιεπίσκοπος Άχρίδος Δημήτριος Χωματιανός, (13 ος αιώνας), περιγράφει τα Ρουσάλια ως ακολούθως: «ὃτι παλαιοῦ ἔθους ἐν τῇ χώρᾳ τούτων κρατοῦντος, [σημερινή Δ. Μακεδονία], ὃ δὴ Ρουσάλια ὀνομάζεται, τῇ μετὰ τὴν πεντηκοστὴν ἑβδομάδι σύνταγμα γίνεσθαι νεωτέρων καὶ τὰς κατὰ χώραν κώμας αὐτοὺς περιέρχεσθαι καὶ παιγνίοις τισὶ καὶ ὀρχήμασι καὶ βεβακχευμένοις ἃλμασι καὶ σκηνικαῖς ἀσχημοσύναις ἐκκαλεῖσθαι δῶρα παρὰ τῶν ἐνοικούντων εἰς κέρδος αὐτῶν, ἐξῆλθον καὶ οὗτοι κατὰ τὸ παρὸν ἔτος, συντάξαντες ἑαυτοὺς καὶ παρασκευάσαντες, ἵν οὕτω κατὰ χώραν σκηνοβατήσωσιν». (Demetrii Chomateni Ponemata Diafora, επιμ. G. Prinzing (Corpus fontium historiae Byzantinae, vol. XXXVIII), Berolini et Novi Eboraci 2003, επιστολή 120). 18 Φαίδων Κουκουλές, Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, τόμος Β, Ι, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση, σελ , ομοίως, τόμος Ε, σελ. 217.

16 καρποφορίας ήταν ο Род. Πάντως, για την ακριβή θέση και φύση τόσο του Ροντ, όσο και των Ροζάνιτσι, υπάρχουν, λόγω της σπανιότητας των σχετικών πηγών, πολλές ερμηνείες και απόψεις, που θα δούμε αργότερα. Ι.ε. Πολυθεϊσμός Από τα παραπάνω προκύπτει ότι στους ανατολικούς Σλάβους υπήρχε αρκετά αναπτυγμένο σύστημα κατώτερης μυθολογίας ή δαιμονολογίας. Το στάδιο του δαιμονισμού το πέρασε ο παγανισμός και των άλλων λαών. Οι δαιμονικές πίστεις οδήγησαν στο επόμενο στάδιο εξέλιξης της παγανιστικής θρησκείας, στον πολυθεϊσμό, δηλαδή την πίστη σε πολλούς θεούς. Το ότι η πίστη σε πολλούς δαίμονες, υπήρξε ο πρόδρομος της πολυθεΐας αναφέρεται καθαρά στον Λόγο περί ειδώλων, που φέρεται ότι τον έγραψε ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός. Στην πραγματικότητα, όπως αργότερα θα δούμε είναι πολύ μεταγενέστερο έργο, που απλώς άντλησε ορισμένα στοιχεία από λόγους του Αγίου Γρηγορίου, δεδομένου ότι ο Άγιος Γρηγόριος έζησε τον 4 ο αιώνα και, φυσικά, δεν μπορούσε να αναφέρεται σε γεγονότα του 11 ου αιώνα ή και μεταγενέστερα! Ο συγγραφέας του, συστηματοποίησε και περιοδικοποίησε τα στάδια του σλαβικού παγανισμού, γράφοντας: «αυτοί οι Σλάβοι άρχισαν να στρώνουν τράπεζα στον Ροντ και Ροζάνιτσι (Род και Рожаницы), πριν από τον Περούν, τον θεό τους και πριν από αυτόν έκαναν προσφορές στους ουπίρι και μπερεγκίνι (Упырь - Берегини)». Όμως, για την αξιοπιστία της πηγής αυτής υπάρχουν πολλές επιφυλάξεις και μόνο από αυτό το χωρίο δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι ο Ροντ (Род) ήταν ο ανώτερος θεός των Σλάβων, πριν από τον Περούν. Μαζί με τα άλλα κατώτερα μυθολογικά πλάσματα, προηγήθηκε πιθανόν των πολυθεϊστικών θεοτήτων στο προηγούμενο στάδιο εξέλιξης του παγανισμού, αλλά το ερώτημα για την ακριβή του φύση παραμένει ανοικτό. Η προοδευτική εξέλιξη του παγανισμού, η εμφάνιση νέων μορφών του και παραλλαγών δεν εμπόδισαν την παράλληλη διατήρηση και των παλιών δοξασιών. Προς το τέλος της πρώτης χιλιετίας μ.χ., στους ανατολικούς Σλάβους υπήρχε εκπληκτική συνύπαρξη παγανιστικών λατρειών διαφόρων επιπέδων. Για εμάς βέβαια, αυτό το μείγμα φαντάζει χαοτικό. Για τους αρχαίους, στον κόσμο των θεών τους, όλα ήταν φυσιολογικά και αρμονικά, ενταγμένα σε ένα μυθολογικό σύστημα, για το οποίο, δυστυχώς οι γνώσεις μας είναι μάλλον ατελείς.

17 ΙΙ. Μυθολογία. ΙΙ.α Μυθολογία είναι το σύνολο φανταστικών αφηγήσεων, που συνδέονται μεταξύ τους, ώστε να δίνουν μια συνολική εικόνα του κόσμου και των αντιλήψεων του ανθρώπου. Ως όρος προέρχεται από την ελληνική λέξη μύθος, και έχει περάσει σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Μύθος στην αρχαία ελληνική σήμαινε αρχικά λόγος, ομιλία, διήγηση. Ο όρος είναι εντελώς ουδέτερος, με την έννοια ότι δεν περιέχει κάποιο στοιχείο αξιολόγησης της αξιοπιστίας ή μη της διήγησης, όπως η ιστορία, η οποία προέρχεται από την λέξη ίστωρ (=γνώστης, κριτής) και συνεπώς προϋποθέτει ότι τα στοιχεία που την συνιστούν αποτελούν αντικείμενο βέβαιης και κριτικά ελεγμένης γνώσης. Ο μύθος αντίθετα είναι μια διήγηση που δεν έχει περάσει από την διαδικασία της λογικής εξακρίβωσης και δεν υπόκειται σε νόμους που γνωρίζουμε από την εμπειρία μας. Είναι μια διήγηση φανταστική, η οποία αποσκοπεί στην αποτύπωση και ερμηνεία γεγονότων, φαινομένων, καταστάσεων και εμπειριών, μη λογικά επαληθεύσιμων και ερμηνευτέων. Ο μύθος, λόγω ακριβώς της ερμηνευτικής του λειτουργίας, διαφέρει από άλλα είδη φανταστικών αφηγήσεων, όπως ο λαϊκός θρύλος, που αναφέρεται σε κάποια συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, έστω και παραλλαγμένα ή μεγαλοποιημένα. Επίσης διαφέρει από το παραμύθι, το οποίο έχει ηθικό- διδακτικό χαρακτήρα. Η δημιουργία του μύθου είναι ένα μεγάλο πολιτισμικό επίτευγμα του ανθρώπου. Οφείλεται στην έμφυτη περιέργεια του να μάθει, να κατανοήσει τον περιβάλλοντα κόσμο και τον ίδιο τον εαυτό του, και αυτή η καθαρά πνευματική ανάγκη να γνωρίσει τον κόσμο, είναι η ίδια που βρίσκεται στη βάση της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της τέχνης και της θρησκείας. Όπως είναι φυσικό, η μυθολογία, ως οργανωμένο σύστημα, παρουσιάζεται σε προχωρημένο στάδιο της εξέλιξης των πρωτογόνων κοινωνιών. Στα πρώτα στάδια της πολιτιστικής εξέλιξης, ο άνθρωπος βασίζεται απόλυτα στην εμπειρική του γνώση. Όσο εξελίσσεται η διανόησή του, αρχίζει να θέτει ερωτήματα και να προσπαθεί να βρει μια απάντηση. Αφού π.χ. εμπειρικά μάθει πως ο κεραυνός μπορεί να προκαλέσει φωτιά, αρχίζει να αισθάνεται την ανάγκη να μάθει πώς γεννιέται ο κεραυνός. Βεβαίως στο στάδιο αυτό ο άνθρωπος δεν είναι δυνατόν να δώσει, ή να επιχειρήσει καν, μια επιστημονική εξήγηση. Η εξήγηση που δίνει στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει τον κόσμο, είναι στα πλαίσια μιας «φανταστικής λογικής», χαρακτηριστικής του πρωτογόνου. Στο στάδιο αυτό: 1) ο άνθρωπος αισθάνεται μέρος του φυσικού περιβάλλοντος, δεν εξαιρεί τον εαυτό του, ούτε τον τοποθετεί στην θέση του αμέτοχου παρατηρητή απέναντι στη φύση και 2) η σκέψη του δεν έχει διαχωριστεί από το συναίσθημα. Αυτό που εμείς

18 αντιλαμβανόμαστε ως καθαρή λογική, δεν υπάρχει ως αυτόνομη πνευματική λειτουργία. Απόρροια αυτών των γεγονότων είναι ο αφελής (ναΐφ) εξανθρωπισμός της φύσης, η προσωποποίηση όλων των στοιχείων και φυσικών γεγονότων, η «μεταφορική» αντιστοίχηση των φυσικών φαινομένων με κοινωνικά φαινόμενα. Στα πράγματα και τα φυσικά φαινόμενα μεταφέρει ανθρώπινες ιδιότητες, αποδίδει ψυχή, αισθήματα, λογική, ακόμα και ανθρώπινη εμφάνιση. Αντίθετα στους φανταστικούς προγόνους, τους οποίους αισθάνεται την ανάγκη να έχει, τους αναζητά ανάμεσα σε φυσικά φαινόμενα και πράγματα, κυρίως ζώα ή φυτά, που, με την δύναμή τους, τον φοβίζουν ή τον γοητεύουν. Και, αφού απεχθάνεται το χάος, αφού παρατηρεί μια τάξη στο φυσικό περιβάλλον, δεν διστάζει να μεταφέρει τις δικές του κοινωνικές σχέσεις, τις σχέσεις γένους, στις δυνάμεις και τους ήρωες που κυβερνούν την φύση. Η μυθολογία, το συστηματικό σύνολο αυτών των μύθων, αποτελεί τον πρώτο και βασικό τρόπο κατανόησης του κόσμου που περιβάλλει τον πρωτόγονο άνθρωπο, την πρώτη του κοσμοαντίληψη (Weltanschauung). ΙΙ.β. Μέχρι τον 19 ο αιώνα, στην Ευρώπη ήταν γνωστή μόνο η μυθολογία της κλασικής αρχαιότητας, ελληνικής και ρωμαϊκής. Πολλές φορές επικρατούσε σύγχυση μεταξύ της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, που οφειλόταν αφ ενός στην ευρύτερη διάδοση της λατινικής γλώσσας στις χώρες της δυτικής Ευρώπης, και αφ ετέρου στο γεγονός, ότι οι ίδιοι οι Ρωμαίοι, στην γνωριμία τους με τον ελληνικό κόσμο, είχαν προχωρήσει σε μία interpretatio (ερμηνεία) των ελληνικών θεοτήτων, προσαρμόζοντάς τες στις αντίστοιχες λατινικές θεότητες: Ζευς=Jupiter, Ποσειδών=Neptun, Αθηνά=Minerva, Άρτεμις=Diana, Άρης=Mars κλπ.. Παρόμοια διαδικασία «ερμηνείας», επιχειρήθηκε αργότερα και για θεότητες άλλων μυθολογιών, μεταξύ των οποίων και της σλαβικής, με αποτέλεσμα, σε πολλές περιπτώσεις, την συσκότιση, παρά την διευκρίνιση, καθώς και την συναγωγή λανθασμένων, ή ακόμα και φανταστικών συμπερασμάτων. Στο πρώτο ήμισυ του 19 ου αιώνα άρχισε η έρευνα και άλλων μυθολογιών, πλην της κλασικής, όπως της μυθολογίας των Ινδών, των Ιρανών, των Γερμανών, και στην Ρωσία εμφανίστηκαν οι πρώτες έρευνες της σλαβικής μυθολογίας. Στην επιστήμη εκφράστηκαν διάφορες θέσεις γύρω από την προέλευση και την ουσία της μυθολογίας, που μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τέσσερις βασικές σχολές, ανάλογα με την γενική τους κατεύθυνση: 1) Μυθολογικές (αλληγορικές) θεωρίες, οι οπαδοί των οποίων θεωρούσαν τους μύθους προσωποποιημένη περιγραφή και ερμηνεία των φυσικών φαινομένων, κυρίως των ουράνιων

19 - 19-2) Ευημεριστικές 19 θεωρίες, σύμφωνα με τις οποίες τα μυθολογικά πρόσωπα είναι πραγματικοί άνθρωποι, πρόγονοι, και οι μύθοι είναι ωραιοποιημένες φανταστικές αφηγήσεις για τα κατορθώματά τους (Σπένσερ). 3) Βιολογικές θεωρίες, που εξετάζουν την μυθολογία ως αποκυήματα της φαντασίας, των απωθημένων από την συνείδηση στο ασυνείδητο, σεξουαλικών ορμών (Φρόιντ) και 4) Κοινωνιολογικές θεωρίες, που αντιλαμβάνονται τους μύθους ως άμεση έκφραση του συνδέσμου της πρωτόγονης κοινωνίας με τον περιβάλλοντα κόσμο (Λεβύ-Μπρύλ και Μπ. Μαλινόφσκι). ΙΙ.γ. Σε ένα μυθολογικό σύστημα υπάρχουν πολλές κατηγορίες μύθων. Έτσι διακρίνονται: 1) Αιτιολογικοί μύθοι. Είναι αυτοί που εξηγούν διάφορα φυσικά ή πολιτισμικά και κοινωνικά φαινόμενα. Είναι κυρίως αφηγήσεις για την προέλευση ζώων, φυτών, ορέων και θαλασσών, ουράνιων σωμάτων και μετεωρολογικών φαινομένων. Επίσης μπορεί να εξηγούν διάφορες κοινωνικές συνήθειες και δραστηριότητες. Ιδιάζουσα σημασία στην κατηγορία αυτή, έχουν οι λατρευτικοί μύθοι, οι οποίοι αιτιολογούν την προέλευση ορισμένων τελετών και τελετουργιών. 2) Κοσμογονικοί μύθοι. Αυτοί συνιστούν την αντίληψη του πρωτόγονου ανθρώπου για την δημιουργία του κόσμου από το προηγούμενο χάος. Περιγράφουν και «ερμηνεύουν» την καταγωγή του κόσμου, την δημιουργία των διαφόρων στοιχείων, τον χωρισμό του ουρανού από την γη και την θάλασσα, τέλος την δημιουργία των διαφόρων ουρανίων σωμάτων. Οι μύθοι αυτοί είναι σχετικά νεώτεροι, γιατί ανταποκρίνονται σε πιο προηγμένη ανάγκη του ανθρώπου να απαντήσει στο πρόβλημα της προέλευσης του κόσμου. 3) Τοτεμιστικοί μύθοι. Στην βάση αυτών των μύθων βρίσκεται η ερμηνεία της υπερφυσικής φανταστικής συγγένειας μεταξύ των ανθρώπων και των τοτεμιστικών φυτών και ζώων. 4) Ημερολογιακοί μύθοι. Είναι μύθοι που συνδέονται στενά με τον κύκλο των ημερολογιακών τελετών και της αγροτικής μαγείας, που ερμηνεύουν την τακτική εναλλαγή των εποχών του έτους, τον θάνατο και την γέννηση της βλάστησης, το θαύμα της γονιμότητας της φύσης. Εδώ εντάσσονται και οι μύθοι οι σχετικοί με τον ημερήσιο και ετήσιο κύκλο του ηλίου, της σελήνης και άλλων ουρανίων σωμάτων. 5) Ηρωικοί μύθοι. Στρέφονται στην ανάπλαση του κύκλου της ζωής του μυθικού ήρωα. Συνήθως αρχίζουν από την θαυματουργή γέννηση του ήρωα, και συνεχίζονται με διάφορες δοκιμασίες και άθλους τους οποίους 19 Από το όνομα του Ευημέρου του Κυρηναίου, φιλοσόφου του 3 ου αιώνα π.χ., ο οποίος, στο έργο του «Ἱερὰ ἀναγραφή», υποστήριξε την θεωρία ότι η πίστη στους θεούς γεννήθηκε από την θεοποίηση μεγάλων ηρώων του παρελθόντος.

20 κάνει κατ απαίτηση μεγαλυτέρων του, ή εχθρών του, ή κάποιου κακού δαίμονα, την αναζήτηση συζύγου και, τις δοκιμασίες στις οποίες υποχρεώνεται για να φτάσει στον γάμο, τέλος τον θάνατο του ήρωα. 6) Εσχατολογικοί μύθοι. Είναι μύθοι που δημιουργούνται σχετικά αργά. Αφού κάθε πράγμα στον κόσμο διαγράφει ένα κύκλο από την γέννηση ή δημιουργία του, μέχρι τον θάνατο ή την καταστροφή του, τότε κι ο ίδιος ο κόσμος, είναι καταδικασμένος σε κάποιο τέλος. Εσχατολογικοί είναι ακριβώς οι μύθοι που μιλούν για αυτό το τέλος, δηλαδή την καταστροφή του κόσμου. ΙΙ.δ. Το μυθολογικό σύστημα των αρχαίων Σλάβων δεν ήταν τόσο αναπτυγμένο, όσο το ελληνικό. Είδαμε πως οι Σλάβοι απόκτησαν γραφή μόνο τον 9 ο μ. Χ. αιώνα και αυτό οφείλεται και συνοδεύεται από τον εκχριστιανισμό τους. Αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού είναι πως δεν είχαν την δυνατότητα να μας αφήσουν κείμενα, όπως π.χ. η Θεογονία του Ησιόδου, ή τα ομηρικά έπη, ώστε να γνωρίζουμε απ ευθείας από τους παγανιστές τους μύθους και τις δοξασίες τους. Ό,τι γνωρίζουμε το γνωρίζουμε από δευτερογενείς πηγές και μάλιστα κυρίως από κείμενα χριστιανών και αράβων χρονικογράφων, οι οποίοι διηγηματικά και περιστασιακώς αναφέρουν κάποια πράγματα, ή ιεραποστόλων και κηρύκων, πολύ μεταγενέστερων μάλιστα, που αναφέρονται στις δοξασίες των ειδωλολατρών, με σκοπό να τις καταπολεμήσουν. Δευτερεύουσα πηγή γνώσεών μας είναι η αρχαιολογία, η οποία όμως, λόγω της φτώχιας των σχετικών ευρημάτων, δεν μπορεί να βοηθήσει πολύ. Αρκετά πράγματα τα αντλούμε από το λαογραφικό υλικό, όπως τα παραμύθια, τις παροιμίες, τα τραγούδια που διασώθηκαν μέχρι τις ημέρες μας. Όμως κι εκεί χρειάζεται περίσκεψη. Το αρχαιότερο φολκλόρ δεν διασώθηκε. Εκείνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ανιχνεύσουμε τα ίχνη του στο νεώτερο φολκλόρ, ιδίως σε τελετουργικά τραγούδια και χορούς που σχετίζονται με εορτές του ημερολογίου, στις γιορτές της Άνοιξης, και γενικώτερα σε τελετές που συνδέονται με τον ετήσιο κύκλο των γεωργικών εργασιών, σε ξόρκια, αινίγματα, μοιρολόγια, παραμύθια και στις Μπιλίνες, τα ρωσικά λαϊκά έπη, που μεταδόθηκαν προφορικά και καταγράφηκαν σε μεταγενέστερη εποχή. Όλα αυτά όμως εξελίχτηκαν στον χρόνο, ιδίως μετά τον εκχριστιανισμό. Έτσι, δεν μπορούμε να διακρίνουμε πάντοτε με βεβαιότητα τα αρχαιότερα στρώματα, από τις μεταγενέστερες μεταβολές.

21 ΙΙΙ. Η θεωρία των τριών σταδίων του ρωσικού παγανισμού. Αναφέραμε παραπάνω ένα γενικό σχήμα εξέλιξης των παγανιστικών θρησκειών, που φαίνεται ότι σε γενικές γραμμές ισχύει για όλες τις ειδωλολατρικές θρησκείες. Όμως, λόγω των ελλιπών πληροφοριών μας, δεν μπορούμε να μεταφέρουμε με ακρίβεια αυτό το μοντέλο και στην σλαβική μυθολογία, καθορίζοντας μάλιστα, έστω κατά προσέγγιση, την χρονολογική διαδοχή. Παρ όλα αυτά, υποστηρίχτηκε η θεωρία που διακρίνει τρία στάδια, ή εξελικτικές φάσεις στον ρωσικό παγανισμό. Αυτές οι φάσεις, σύμφωνα μ αυτήν την θεωρία, είναι οι εξής: 1. Λατρεία των Ουπίρι και Μπερεγκίνι (Упыри, ενικ. Упырь, Берегини, ενικ. Берегиня), δηλαδή των βρυκολάκων και των νυμφών (κυρίως του δάσους και των νερών). 2. Λατρεία του Ροντ (Род) και των Ροζάνιτσι (Рожаницы), θεοτήτων για την φύση των οποίων δεν έχουμε βέβαιες πληροφορίες, αλλά, όπως φαίνεται, είναι κατώτερες και σχετίζονται με τελετές της περιοδικής αναγέννησης της φύσης και της γονιμότητας, και 3. Λατρεία του Περούν και άλλων θεοτήτων. Η παραπάνω περιοδοποίηση της σλαβικής μυθολογίας (ακριβέστερα της μυθολογίας των ανατολικών Σλάβων), βασίζεται αποκλειστικά σε ένα χωρίο από ένα χριστιανικό κείμενο του 11 ου ή 12 ου αιώνα, που είναι γνωστό ως «Λόγος του Αγίου Γρηγορίου, περί του πως οι άνθρωποι που ήταν πριν ειδωλολάτρες, λάτρευαν τα είδωλα» (Слово святого Григория, изобрeтено въ толцeхъ о томъ, како первое погани соуще Языци кланялися идоломъ и требы им клали), ή, εν συντομία, «Λόγος περί των ειδώλων» (Слово об идолах) 20. Το χωρίο αυτό έχει ως εξής: «Γι αυτόν τον Όσιρι, επίσης, μιλούν τα ψευδή και ακάθαρτα βιβλία των Σαρακηνών, του σαρακηνού ιερέα Μαομέντ και του καταραμένου Μπαχμίτ [και με τα δύο ονόματα εννοεί τον Μωάμεθ], από όπου έμαθαν οι Έλληνες να κάνουν θυσίες στους Αρτέμιντ [sic] και Αρτέμιδα, δηλαδή στον Ροντ και τις Ροζάνιτσι, όπως επίσης οι Αιγύπτιοι, καθώς και οι Ρωμαίοι. Έτσι λοιπόν έφτασε και στους Σλάβους αυτή η Διήγηση. Και έτσι άρχισαν να κάνουν θυσίες στον Ροντ και τις Ροζάνιτσι, πριν από τον Περούν, τον θεό τους, και, πριν από αυτό έκαναν θυσίες στους ουπίρι και μπερεγκίνι».. Ο συντάκτης του λόγου είναι άγνωστος, όπως άγνωστος είναι και ο ακριβής χρόνος της σύνταξής του. Γενικά τοποθετείται στον 11 ο ή, το αργότερο, στις αρχές του 12 ου αιώνα, αλλά υπάρχουν και απόψεις για πολύ πιο ύστερη δημιουργία του. Το κείμενο είναι βραχύ, δεν ξεπερνά τις 20 Гальковский Н. Борьба христианства с остатками язычества в Древней Руси, Т. 2, Зап. Имп. Моск. Археол. Ин-та, Москва 1913, σελ Βλ. παράρτημα. Βλ. επίσης Simonetta Simi, Il passaggio dal paganesimo al cristianesimo in due sermoni antico-russi, esamizdat, 2003, I, σελίδες

22 τρεις ή τέσσερις σελίδες, ανάλογα με το χειρόγραφο. Μας είναι γνωστά σήμερα τέσσερα χειρόγραφα. Αν και είναι γνωστός ως λόγος του Αγίου Γρηγορίου (του Θεολόγου), πολύ μικρή είναι η σχέση του με τον Ιεράρχη της Εκκλησίας μας. Ο συντάκτης του μας πληροφορεί ότι έγραψε τον λόγο στο πλοίο, ταξιδεύοντας προς την Κωνσταντινούπολη, για να μεταβεί στο Άγιον Όρος και «από οκνηρία, από τα πολλά, γράψαμε λίγα». Φαίνεται ότι ο συντάκτης χρησιμοποίησε ως υπόδειγμα τον λόγο ΙΖ «Εἰς τὰ ἅγια φῶτα», που ανάγεται στα Θεοφάνεια του 381, και φυσικά, δεν μπορούσε να αναφέρεται σε Σλάβους. Πραγματικά ο Άγιος Γρηγόριος αναφέρεται σε «Έλληνες», δηλαδή ειδωλολάτρες, που υπήρχαν ακόμη εκείνη την εποχή 21. Ο λόγος του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, είναι ένα πλήρως συγκροτημένο και εκτενές κήρυγμα, που, όπως και τα υπόλοιπα κηρύγματα του, αποτελεί υπόδειγμα ρητορικής τέχνης. Αντίθετα, ο ρωσικός «Λόγος του Αγίου Γρηγορίου» είναι ένα μάλλον άτεχνο σχεδίασμα, προϊόν της ανίας του συντάκτη του κατά το θαλασσινό του ταξίδι προς την Κωνσταντινούπολη, όπως μαρτυρεί ο ίδιος σε ένα από τα διασωθέντα χειρόγραφα. Από τον λόγο του Αγίου Γρηγορίου δανείζεται μερικά στοιχεία, που αναφέρονται στις πρώτες παραγράφους του, σχετικά με την πίστη των Ελλήνων στα είδωλα. Οι πληροφορίες που αντλεί όμως, λόγω της προφανούς άγνοιας της ελληνικής μυθολογίας των ύστερων χρόνων της αρχαιότητας από τον Σλάβο συντάκτη, αλλά και της ελλιπούς γνώσης της ελληνικής γλώσσας, είναι γεμάτες παρανοήσεις, ακόμα και αυθαίρετες προσθήκες ή ερμηνείες. Εξ άλλου, τα μέρη που προέρχονται από τον λόγο του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, αποτελούν μόνο το 45% περίπου του συνολικού παλαιοσλαβικού κειμένου. Το υπόλοιπο είναι μια προσπάθεια κηρύγματος εναντίον εκείνων των νεοπροσύλητων Σλάβων, που εξακολουθούν να λατρεύουν, κρυφά ή φανερά, τους παλαιούς θεούς. Η πολεμική του στρέφεται επίσης και κατά των αλλόπιστων ή αιρετικών, χωρίς διάκριση, εκτοξεύοντας εναντίον τους ασύστατες κατηγορίες, οι οποίες φαίνεται πως κυκλοφορούσαν ευρέως στην εποχή του εκ μέρους των χριστιανών ιεροκηρύκων 22. Στην προσπάθειά του να τις στηλιτεύσει, αναφέρεται στις λατρευτικές πρακτικές των συγχρόνων του Σλάβων, οι οποίες, κατά τα λεγόμενά του, εξακολουθούν να ασκούνται μέχρι τις ημέρες του. Έτσι, αναδεικνύεται το κείμενό του σε βασική πηγή για την γνώση μας του σλαβικού 21 Λίγα μόνο χρόνια μετά τον θάνατο (363) του Αυτοκράτορα Ιουλιανού, του λεγόμενου Παραβάτη, ή Αποστάτη, που προσπάθησε να επαναφέρει την αρχαία ελληνική ειδωλολατρεία. 22 Οι κατηγορίες αυτές επαναλαμβάνονται συχνά και υπάρχουν και στο χρονικό του Νέστορος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο συντάκτης του λόγου περί ειδώλων, είχε διαβάσει οπωσδήποτε το χρονικό.

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής.

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής. ΜΑΘΗΜΑ 15 Ο ΣΥΝΑΓΜΕΝΟΙ ΣΤΗ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Η γυναίκα ως σύζυγος και μητέρα Η γυναίκα ως πολεμικό λάφυρο Γυναίκα και επιτάφιες τιμές ηρώων Η τύχη του γυναικείου πληθυσμού μετά την άλωση μιας πόλης

Διαβάστε περισσότερα

Μυθικά πλάσματα. Ευρώπη. Μαίρη Ζαχάρη Αθηνά Καλανταρίδου Μαργαρίτα Καραγιαννιδου Χριστίνα Λουκίσα

Μυθικά πλάσματα. Ευρώπη. Μαίρη Ζαχάρη Αθηνά Καλανταρίδου Μαργαρίτα Καραγιαννιδου Χριστίνα Λουκίσα Μυθικά πλάσματα Ευρώπη Μαίρη Ζαχάρη Αθηνά Καλανταρίδου Μαργαρίτα Καραγιαννιδου Χριστίνα Λουκίσα Βαμπίρ ή Βρικόλακας Η ακριβής ετυμολογία της λέξης Βαμπίρ είναι ασαφής. Πιστεύεται πως πήρε το ονομά της

Διαβάστε περισσότερα

κάντε κλικ στη Τρίτη επιλογή : Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί ισαπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος

κάντε κλικ στη Τρίτη επιλογή : Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί ισαπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος ΤΑΞΗ Δ ΜΑΘΗΜΑ : ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Κύριλλος και Μεθόδιος : Ιεραπόστολοι στους σλαβικούς λαούς. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 1. Να αντιληφθούν οι μαθητές ότι μέσα από την ιεραποστολή του Κυρίλλου

Διαβάστε περισσότερα

Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης: άνθρωποι εμπνευσμένοι από το Θεό.

Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης: άνθρωποι εμπνευσμένοι από το Θεό. Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης: άνθρωποι εμπνευσμένοι από το Θεό. Το διάγραμμα του χρόνου Εποχή Αβραάμ Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου Γέννηση Ιησού Χριστού Άλωση Κων/πολης 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ. 1. Δύναμη. 2. Ψυχή. 3. Θάνατος

ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ. 1. Δύναμη. 2. Ψυχή. 3. Θάνατος ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ 1. Δύναμη! 2. Ψυχή! 3. Θάνατος 1. ΔΥΝΑΜΗ Ζωτική ή σωματική δύναμη Mana (Manaismus) Θετική αρνητική σημασία δύναμης Δύναμη και μαγεία Οικειοποίηση δύναμης μέσω δοκιμασιών Φορείς δύναμης

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_8712 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 α) Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

5 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

5 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 5 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Θέμα: Από τη μαγεία του παραμυθιού στην πλάνη της μαγείας (κεφ.35) Σχολείο: Περιφερειακό Λύκειο Αγίου Χαραλάμπους, Έμπα Τάξη: Α Λυκείου Καθηγητής:Νικόλαος Καραμπάς Π.Μ.Π.: 16951

Διαβάστε περισσότερα

Σπίτι μας είναι η γη

Σπίτι μας είναι η γη Σπίτι μας είναι η γη 1.α. Ο αρχηγός των Ινδιάνων λέει ότι η φύση είναι το σπίτι τους. Τι εννοεί; β. Πώς βλέπει ο λευκός τη φύση, σύμφωνα με τον Ινδιάνο; α. Η πρόταση αυτής της αγοραπωλησίας ήταν εντελώς

Διαβάστε περισσότερα

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Μύθοι Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Ορισμός : Προσπαθώντας να δώσουμε έναν ορισμό στο µζύθο µπορθούμε να πούμε ότι είναι µια φανταστική, πλαστή διήγηση µε στοιχεία συχνά

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΧΩΜΑΤΟΣ

ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΧΩΜΑΤΟΣ ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΧΩΜΑΤΟΣ Μαρτυρία της νεαρής Σοφίας από την Αθήνα για το θαύμα που έζησε, στο οποίο ξαφνικά βρέθηκε να τρώει χώμα στο περιστατικό που περιγράφει αναλυτικά η ίδια, επιβεβαιβεώνοντας τα προφητικά

Διαβάστε περισσότερα

Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ. Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια της

Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ. Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια της ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ. Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια της μεταθανάτιας ζωής του. Οι αρχαιολόγοι

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β,

Διαβάστε περισσότερα

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου.

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου. ΜΑΘΗΜΑ 22 ο ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Θ.ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με την ιστορία της αρχαίας Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. 1. Ο χώρος τέλεσης

Διαβάστε περισσότερα

Το φως αναφέρεται σε σχετικά έντονο βαθμό στη μυθολογία, τόσο στην ελληνική όσο και στη μυθολογία άλλων αρχαίων λαών που το παρουσιάζουν σε διάφορες

Το φως αναφέρεται σε σχετικά έντονο βαθμό στη μυθολογία, τόσο στην ελληνική όσο και στη μυθολογία άλλων αρχαίων λαών που το παρουσιάζουν σε διάφορες Το φως αναφέρεται σε σχετικά έντονο βαθμό στη μυθολογία, τόσο στην ελληνική όσο και στη μυθολογία άλλων αρχαίων λαών που το παρουσιάζουν σε διάφορες μορφές (ήλιος, σελήνη, αστέρια, κ.ά) και σε ένα μέρος

Διαβάστε περισσότερα

Ανάγλυφα σε βράχους και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως οικισμοί που χρονολογούνται από το π.χ., υπάρχουν στα παραδοσιακά εδάφη των Σάμι.

Ανάγλυφα σε βράχους και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως οικισμοί που χρονολογούνται από το π.χ., υπάρχουν στα παραδοσιακά εδάφη των Σάμι. Οι Σάμι είναι αυτόχθονες πληθυσμοί, που κατοικούν στη βόρεια Ευρώπη-σε τμήματα της Σουηδίας, στη Νορβηγία, στη Φινλανδία και στη χερσόνησο Kola της Ρωσίας. Είναι οι μοναδικοί αυτόχθονες πληθυσμοί της βόρειας

Διαβάστε περισσότερα

Χριστίνα Δρελιώση Αλεξάνδρα Ζάχου

Χριστίνα Δρελιώση Αλεξάνδρα Ζάχου Νεφέλη Φραγκοπούλου Χριστίνα Δρελιώση Αλεξάνδρα Ζάχου Λουκία Καραμολέγκου Μαργιάννα Πετροπούλου Βασικές πληροφορίες για την σελήνη Η σελήνη στην ελληνική μυθολογία Η σελήνη στην παγκόσμια μυθολογία Οι

Διαβάστε περισσότερα

Πώς τον λένε τον θεό σου;

Πώς τον λένε τον θεό σου; Γιαν φον Χόλεμπεν Τζέιν Μπερ Κράουζε Πώς τον λένε τον θεό σου; Απορίες των παιδιών για πέντε θρησκείες Περιεχόμενα Ένας κόσμος, πολλές θρησκείες 10 Ο Θεός και η Ψυχή του Κόσμου 37 Πίστη και καθημερινότητα

Διαβάστε περισσότερα

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus

ISSP 1998 Religion II. - Questionnaire - Cyprus ISSP 1998 Religion II - Questionnaire - Cyprus Για σας. Είμαστε από το Κέντρο Ερευνών του Cyprus College. Kάνουμε μια διεθνή έρευνα για κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις. Η έρευνα αυτή γίνεται ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

Θεογονία: Πώς ξεκίνησαν όλα.

Θεογονία: Πώς ξεκίνησαν όλα. Θεογονία: Πώς ξεκίνησαν όλα. Μέσα από τα πολύχρωµα σύννεφα του ουρανού της Μυθοχώρας ξεπροβάλλει ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο που χάρισε ο θεός της θάλασσας, ο Ποσειδώνας, στο γιο του τον Βελλερεφόντη.

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΛΑΜ η θρησκεία της υποταγής στον Αλλάχ

ΙΣΛΑΜ η θρησκεία της υποταγής στον Αλλάχ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ ΙΣΛΑΜ η θρησκεία της υποταγής στον Αλλάχ Ιδρυτής του Ισλάμ είναι ο Μωάμεθ (ο οποίος θεωρείται απ τους μουσουλμάνους ο τελευταίος και μεγαλύτερος προφήτης) Το ιερό βιβλίο της θρησκείας

Διαβάστε περισσότερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές να 1. Διατυπώνουν τους προβληματισμούς τους γύρω από τη λατρεία. 2. Υποστηρίζουν με επιχειρήματα ότι στη χριστιανική θρησκεία η λατρεία

Διαβάστε περισσότερα

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES.

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα

Διαβάστε περισσότερα

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα. σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις.

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα. σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις. Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις. Επιμέλεια: Βασιλική Σωτηριάδη Θεού πλάσμα είναι η γυναίκα. Με την αποστροφή σου δεν προσβάλλεις εκείνην, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Βασιλειάδη Γεώργιο Παρασκευή, 01 Μάρτιος :33 - Τελευταία Ενημέρωση Παρασκευή, 01 Μάρτιος :54

Αναρτήθηκε από τον/την Βασιλειάδη Γεώργιο Παρασκευή, 01 Μάρτιος :33 - Τελευταία Ενημέρωση Παρασκευή, 01 Μάρτιος :54 Πρώτη Μαρτίου σήμερα, και πρώτη μέρα της Άνοιξης, με το έθιμο του «Μάρτη» ή «Μαρτιά», να ξαναγυρίζει, ανακινώντας παιδικές αναμνήσεις. Παμπάλαιο έθιμο ο «Μάρτης», με βαλκανική διασπορά, και τις ρίζες του

Διαβάστε περισσότερα

4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους I. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ 4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους (σελ. 39-40) Ο Μιχαήλ Γ ως αρματοδρόμος στα ανάκτορα του Αγίου Μάμαντα.

Διαβάστε περισσότερα

Κόλιντα (Colinda) : Τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα είναι ενα παραδοσιακό λαϊκό τραγούδι, που το λένε παιδιά, έφηβοι και άντρες για να γιορτάσουν τα

Κόλιντα (Colinda) : Τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα είναι ενα παραδοσιακό λαϊκό τραγούδι, που το λένε παιδιά, έφηβοι και άντρες για να γιορτάσουν τα Κόλιντα (Colinda) : Τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα είναι ενα παραδοσιακό λαϊκό τραγούδι, που το λένε παιδιά, έφηβοι και άντρες για να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα και την πρωτοχρονιά. Colindul românesc: Το

Διαβάστε περισσότερα

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις ΜΑΘΗΜΑ 8 Ο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία)

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία) Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (εικονομαχία) ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Πνευματική κίνηση εμφανίστηκε στο Βυζάντιο στα μέσα του 9 ου αι. Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας ή όχι

Διαβάστε περισσότερα

Τζιορντάνο Μπρούνο

Τζιορντάνο Μπρούνο http://hallofpeople.com/gr/bio/bruno.php Τζιορντάνο Μπρούνο Αποσπάσματα από έργα του (Την εποχή που εκκλησία και επιστήμη θεωρούσε υποδεέστερο το γυναικείο φύλο, ο Μπρούνο έγραψε): Εξετάστε λίγο την αλήθεια,

Διαβάστε περισσότερα

Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας

Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας ΜΑΘΗΜΑ 7 Ο Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας σύμφωνα με τη χρονική σειρά που πραγματοποιήθηκαν: 1. Προαναγγελία του Μεσσία

Διαβάστε περισσότερα

Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν).

Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν). ΜΑΘΗΜΑ 25 Ο ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν). ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β α. «Κατ οίκον εκκλησία» 1.

Διαβάστε περισσότερα

Ιουδαϊσµός. α) Παρουσίαση θρησκείας:

Ιουδαϊσµός. α) Παρουσίαση θρησκείας: Ιουδαϊσµός α) Παρουσίαση θρησκείας: Ο Ιουδαϊσµός είναι η παραδοσιακή θρησκεία των Εβραίων. Σύµφωνα µε τον ορθόδοξο Ιουδαϊσµό και τους βαθιά θρησκευόµενους Εβραίους, ο βιβλικός πατριάρχης Αβραάµ ήταν ο

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή ΜΑΘΗΜΑ 6 Ο ΠΟΙΗΣΩΜΕΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ... Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, κατά τη διδασκαλία του Χριστιανισμού, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. Στη συνέχεια,

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα επηρεάζει έντονα Κίνα, Ιαπωνία, ανατολική και νοτιοανατολική Ασία.

Σήμερα επηρεάζει έντονα Κίνα, Ιαπωνία, ανατολική και νοτιοανατολική Ασία. ΚΟΜΦΟΥΚΙΟΣ Ο Κουμφουκιανισμός βασίστηκε στη διδασκαλία του κινέζου Κομφουκίου (6 ος αι. π.χ.), έδωσε έμφαση στην εκπαίδευση και στην μόρφωση. Χάρισε στον κόσμο αναρίθμητους επιστήμονες, εφευρέτες, τεχνικούς,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 19 μαθητές της Β τάξης

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 19 μαθητές της Β τάξης 16 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 19 μαθητές της Β τάξης ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ : ΑΝΥΨΗΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ,ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ ΟΛΓΑ Κάποτε η τροφή ήταν απαραίτητη

Διαβάστε περισσότερα

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με ΜΑΘΗΜΑ 21 Ο ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΜΑΤΟΣ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις ή φράσεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:. Αριθμός:..

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:. Αριθμός:.. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 02 /06/2017 ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ Βαθμός: Ολογράφως:.. Υπογραφή: Ονοματεπώνυμο:

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΘΕΟΣ ΗΛΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΑΖΤΕΚΟΙ ΙΝΚΑΣ

Ο ΘΕΟΣ ΗΛΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΑΖΤΕΚΟΙ ΙΝΚΑΣ Ο ΘΕΟΣ ΗΛΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΑΖΤΕΚΟΙ ΙΝΚΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΡΜΑΚΟΛΑΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 14/3/2014 1 Ο ΗΛΙΟΣ ΜΑΣ Ο Ήλιος είναι ένα άστρο, όμοιο με τα υπόλοιπα

Διαβάστε περισσότερα

Τα λουλούδια που δεν είχαν όνομα ''ΜΥΘΟΣ''

Τα λουλούδια που δεν είχαν όνομα ''ΜΥΘΟΣ'' 1 2 Τα λουλούδια που δεν είχαν όνομα ''ΜΥΘΟΣ'' 3 Τα λουλούδια χωρίς όνομα, τα έχει ο καθένας από μας, αλλά δεν το ξέρουμε. Δεν μας μαθαίνουν τίποτα και ψάχνουμε μόνοι μας άσκοπα να βρούμε κάτι, για να

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου Δύο Σε μια σπουδαία αρχαία πόλη που την έλεγαν Ουρούκ, ζούσε ένας νεαρός βασιλιάς, ο Γκιλγκαμές. Πατέρας του Γκιλγκαμές ήταν ο βασιλιάς Λουγκαλμπάντα και μητέρα του η

Διαβάστε περισσότερα

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν άνδρα που τον έλεγαν Ιωσήφ. Οι γονείς της, ο Ιωακείμ και

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΑΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ΤΑΞΗ: Β ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ: 23 ΑΓΟΡΙΑ: 13 ΚΟΡΙΤΣΙΑ: 10 ΕΚΠΟΝΗΣΗ: ΛΙΑΠΗ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ:

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ Αρχαία Ελληνική θρησκεία ως "εθνική θρησκεία". Παράδοση +Συλλογική µνήµη. Ποικιλία παραδόσεων (ύθοι) + δυνατότητα πολλαπλής προσέγγισής τους Η ΦΩΩΝΗ ΤΩΩΝ ΠΟΙΗΤΩΩΝ Διάσωση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Οι βυζαντινοί ήταν καλά πληροφορημένοι για τις γειτονικές χώρες από δικούς τους ανθρώπους. Όταν έφταναν επισκέπτες, έμποροι, μισθοφόροι ή στρατιωτικοί φυγάδες, ή ακόμα κρατικές

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΘΕΟΛΟΓΟΥΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΘΕΟΛΟΓΟΥΣ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΘΕΟΛΟΓΟΥΣ Οι ερωτήσεις προέρχονται από την τράπεζα των χιλιάδων θεμάτων του γνωστικού αντικειμένου των θεολόγων που επιμελήθηκε η εξειδικευμένη ομάδα εισηγητών των Πανεπιστημιακών Φροντιστηρίων

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία 3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία Εισαγωγή Και οι τρεις γεννήθηκαν τον 4ο αιώνα μ.χ., στα Βυζαντινά Χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία Ενδεικτικοί διδακτικοί στόχοι Οι διδακτικοί στόχοι για τη διδασκαλία της εισαγωγής προσδιορίζονται στο βιβλίο για τον καθηγητή, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι,

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε Οι Έλληνες φώτισαν τον κόσμο με τα δικά τους έργα σήμερα πρέπει να βρούμε ξανά τις δικές τους ιδιότητες Περίληψη: Η σοφία της ψυχής είναι μια ξεχασμένη ιδιότητα που ο άνθρωπος πρέπει πάλι να την βρει για

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Όμορφος κόσμος

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Όμορφος κόσμος ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Όμορφος κόσμος Φροντίζουμε όλα τα πλάσματα Η Αγία Μελανγκέλ: η προστάτιδα του περιβάλλοντος Εξακόσια χρόνια μετά τη γέννηση του Χριστού, γεννήθηκε στα καταπράσινα δάση της Ιρλανδίας μια

Διαβάστε περισσότερα

Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο. Οδηγός μελέτης

Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο. Οδηγός μελέτης Ο Πατέρας Αβραάμ Μάθημα Ένα Η ζωή του Αβραάμ: Δομή και Περιεχόμενο Οδηγός μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος, Σημειώσεις Το περίγραμμα το μαθήματος; με αποσπάσματα και περιλήψεις

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΚΟΠΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ. Μιχάλης Αρφαράς

ΙΑΚΟΠΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ. Μιχάλης Αρφαράς ΙΑΚΟΠΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ Μιχάλης Αρφαράς «ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ ΓΕΝΝΑΕΙ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΣΚΙΕΣ, Ο ΗΛΙΟΣ ΤΙΣ ΕΠΙΜΟΝΕΣ.» Η προσωπική διαδροµή του Μιχάλη Αρφαρά έχει να κάνει µε τη ΣΚΙΑ. Η γέννησή του σε µια χώρα σαν την Ελλάδα,

Διαβάστε περισσότερα

Συναγμένοι στη Θεία Ευχαριστία: Η ουσία της Εκκλησίας. Διδ. Εν. 15

Συναγμένοι στη Θεία Ευχαριστία: Η ουσία της Εκκλησίας. Διδ. Εν. 15 Συναγμένοι στη Θεία Ευχαριστία: Η ουσία της Εκκλησίας Διδ. Εν. 15 α) Η εξάπλωση της Εκκλησίας Μετά την Πεντηκοστή, η νέα πραγματικότητα που δημιουργείται στον κόσμο, η Εκκλησία, ζει και κινείται σε μια

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Ένας αϊτός περήφανος Κλέφτικο τραγούδι

ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Ένας αϊτός περήφανος Κλέφτικο τραγούδι ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Ένας αϊτός περήφανος Κλέφτικο τραγούδι Ένας αϊτός περήφανος, ένας αϊτός λεβέντης από την περηφάνια του κι από τη λεβεντιά του, δεν πάει τα κατώμερα να καλοξεχειμάσει,

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική 28/12/2018 Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Δημητριάδος και Αλμυρού Σκέψεις στην ανατολή του νέου χρόνου Σκέψεις καρδιάς κατέθεσε ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 27-05-2004

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 27-05-2004 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 27-05-2004 1. Πράγματι, τα προαναφερθέντα αποτελούν κυρίαρχα χαρακτηριστικά της ποίησης του Ελύτη, που πιστοποιούνται σαφέστατα- και στο δοθέν ποίημα. Συγκεκριμένα:

Διαβάστε περισσότερα

Όψεις Βυζαντίου... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας

Όψεις Βυζαντίου... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας. Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας... στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας Το φυλλάδιο αυτό είναι του/της... που επισκέφθηκε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας στις... Το φυλλάδιο που κρατάς στα χέρια σου

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος

ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ΟΙ 3 ΙΕΡΑΡΧΕΣ: Βασίλειος ο Μέγας Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός Ιωάννης ο Χρυσόστομος Ποιοί ήταν; Πού έζησαν; Τί έκαναν; Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου 30 Ιανουαρίου 2015 Βασίλειος ο Μέγας (330-379) Ο Βασίλειος ο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΛΗΜΜΥΡΙΖΟΥΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΛΗΜΜΥΡΙΖΟΥΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ Όμιλος Λογοτεχνίας 2 ο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων Σχ. Έτος 2017-18 ΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΛΗΜΜΥΡΙΖΟΥΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ Υπεύθυνη εκπαιδευτικός: Αγγελική Χειλάκη- ΠΕ70 «ΤΟ ΑΣΧΗΜΟΠΑΠΟ»

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι αυτό που καθιστά την ορθοδοξία μοναδική;. Παρακάτω καταγράφεται η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα.

Τι είναι αυτό που καθιστά την ορθοδοξία μοναδική;. Παρακάτω καταγράφεται η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. ixthis.gr Πηγή του θέματος : http://www.ixthis.gr/show-content.phpconid=475 2011-02-11. - 14:07 pm. Τίτλος θέματος Τι είναι αυτό που καθιστά την ορθοδοξία μοναδική;. Πληροφορίες θέματος Το θέμα αυτό έχει

Διαβάστε περισσότερα

Η «Γιορτή της µητέρας» ή ηµέρα της µητέρας είναι κινητή εορτή προς τιµήν της µητέρας και γιορτάζεται κάθε χρόνο την δεύτερη Κυριακή του µήνα Μάη.

Η «Γιορτή της µητέρας» ή ηµέρα της µητέρας είναι κινητή εορτή προς τιµήν της µητέρας και γιορτάζεται κάθε χρόνο την δεύτερη Κυριακή του µήνα Μάη. Η «Γιορτή της µητέρας» ή ηµέρα της µητέρας είναι κινητή εορτή προς τιµήν της µητέρας και γιορτάζεται κάθε χρόνο την δεύτερη Κυριακή του µήνα Μάη. Η γιορτή της µητέρας στην Ελληνική Μυθολογία Η πρωταρχική

Διαβάστε περισσότερα

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις 26/12/2018 Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις / Επικαιρότητα Η πόλη της Βηθλεέμ είναι ένας προορισμός μεγάλου ενδιαφέροντος όχι μόνο θρησκευτικού αλλά και ιστορικού. ΘΕΜΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία αγγελίδου. το βυζάντιο σε έξι χρώματα. χ ρ υ σ ο. eikonoγραφηση. κατερίνα βερουτσου

Μαρία αγγελίδου. το βυζάντιο σε έξι χρώματα. χ ρ υ σ ο. eikonoγραφηση. κατερίνα βερουτσου Μαρία αγγελίδου χ ρ υ σ ο το βυζάντιο σε έξι χρώματα eikonoγραφηση κατερίνα βερουτσου «Ένας Θεός στον ουρανό, ένας βασιλιάς στη γη: ένας αυτοκράτορας. Και μια πόλη ολόλαμπρη, απ το χρυσάφι ολολαμπρότερη».

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Τμήμα 5 ης -6 ης Δημοτικού Σάββατο, 27 Οκτωβρίου 2012 Θαλής ο Μιλήσιος 630/635 π.χ. 543 π.χ. Ο πρώτος φιλόσοφος! Ο Θαλής ο Μιλήσιος ανήκει στους προσωκρατικούς

Διαβάστε περισσότερα

Στην Κεντρική Ασία βρίσκεται η έρημος Γκόμπι και της Αραβίας. Στην Αμερική η Μοχάβι(Βόρεια) και η Ατακάμα (Νότια).

Στην Κεντρική Ασία βρίσκεται η έρημος Γκόμπι και της Αραβίας. Στην Αμερική η Μοχάβι(Βόρεια) και η Ατακάμα (Νότια). H ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ Στη Γη υπάρχουν μεγάλες αφιλόξενες άνυδρες εκτάσεις που ονομάζονται έρημοι.καλύπτουν το 1/3 της ξηράς και βρίσκονται κυρίως κοντά στους δύο Τροπικούς ( Αιγόκερω και Καρκίνου) Στην Κεντρική

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

Μικρό Νηστειοδρόμιο - Οι νηστείες της Εκκλησίας μας

Μικρό Νηστειοδρόμιο - Οι νηστείες της Εκκλησίας μας Μικρό Νηστειοδρόμιο - Οι νηστείες της Εκκλησίας μας 1. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή: Αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει την Κυριακή της Αναστάσεως. Είναι η πιο αυστηρή νηστεία όλου του χρόνου (λάδι καταλύουμε

Διαβάστε περισσότερα

β. εκφράζουν αλήθειες για τον Χριστό, τη Θεοτόκο, την Αγία Τριάδα, τους αγίους

β. εκφράζουν αλήθειες για τον Χριστό, τη Θεοτόκο, την Αγία Τριάδα, τους αγίους ΜΑΘΗΜΑ 30 Ο 31 Ο ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ Να συμπληρώσετε την πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία την επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη

Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη Πηγή πληροφόρησης: e-selides.gr 1. Κυκλώνω το σωστό. Α. Βασιλιάς του Ορχομενού της Βοιωτίας ήταν ο: α. Αθάμας β. Φρίξος γ. Αιήτης Β. Ο Αιήτης τοποθέτησε το

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ Πράξ. ιε, 1-32

Η ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ Πράξ. ιε, 1-32 Η ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ Πράξ. ιε, 1-32 Με το τέλος της Α περιοδείας του αποστ. Παύλου υπάρχουν δύο ομάδες χριστιανών: ΟΙ ΙΟΥΔΑΙΟ-ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ Είναι Iουδαίοι Ακολουθούν τα ιουδαϊκά ήθη και έθιμα (περιτομή, αργία

Διαβάστε περισσότερα

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Της Μαρίας Αποστόλα

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Της Μαρίας Αποστόλα ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Της Μαρίας Αποστόλα Η Ελλάδα υπήρξε από τους πρώτους δέκτες του Χριστιανισμού και τα μνημεία της ελληνικής ορθοδοξίας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής κληρονομιάς, αποτελώντας

Διαβάστε περισσότερα

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Να περιγράψετε ένα μινωικό ανάκτορο; Μεγάλα Συγκροτήματα κτιρίων, Είχαν πολλές πτέρυγες-δωματίων, Διοικητικά, Οικονομικά, Θρησκευτικά και Καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής,

Διαβάστε περισσότερα

Λόγοι για την παιδαγωγική της οικογένειας (Γέρων Εφραίμ Κατουνακιώτης)

Λόγοι για την παιδαγωγική της οικογένειας (Γέρων Εφραίμ Κατουνακιώτης) 22 Οκτωβρίου 2019 Λόγοι για την παιδαγωγική της οικογένειας (Γέρων Εφραίμ Κατουνακιώτης) Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα / Πνευματική ζωή «Είναι πολλά πράγματα, τα οποία ο άνθρωπος δεν τα γνωρίζει, ή, αν τα

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγικά στοιχεία στην Παλαιά Διαθήκη

Εισαγωγικά στοιχεία στην Παλαιά Διαθήκη Εισαγωγικά στοιχεία στην Παλαιά Διαθήκη Οι φιλολογικές πηγές της Πεντατεύχου (Φιλολογικά στρώματα): Οι τέσσερις πηγές της Πεντατεύχου είναι: η Γιαχβική, η Ελωχειμική, το Δευτερονόμιο και ο Ιερατικός Κώδικας.

Διαβάστε περισσότερα

8 ο ΛΥΚΕΙΟΠΑΤΡΩΝ Όνοµαοµάδας : AVEC Ονόµαταµελών : ΑνδρικοπούλουΚωνσταντίνα, ΑβραµοπούλουΝικολέτα, ΜίντζαΕρµιόνη, Παπακωστοπούλου Βασιλική Όνοµα

8 ο ΛΥΚΕΙΟΠΑΤΡΩΝ Όνοµαοµάδας : AVEC Ονόµαταµελών : ΑνδρικοπούλουΚωνσταντίνα, ΑβραµοπούλουΝικολέτα, ΜίντζαΕρµιόνη, Παπακωστοπούλου Βασιλική Όνοµα 8 ο ΛΥΚΕΙΟΠΑΤΡΩΝ Όνοµαοµάδας : AVEC Ονόµαταµελών : ΑνδρικοπούλουΚωνσταντίνα, ΑβραµοπούλουΝικολέτα, ΜίντζαΕρµιόνη, Παπακωστοπούλου Βασιλική Όνοµα υπεύθυνου τµήµατος : Γλαρού Άννα ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟ ΣΤΗΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ Ημερομηνία 14/4/2015 Μέσο Συντάκτης Link www.thessalikipress.gr Θεοδώρα Τζανή http://www.thessalikipress.gr/eidiseis/biblio/e-stigmoula-einai-dunate-ste-thessalikepress.html MEAT INFO ''Η στιγμούλα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015

Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015 Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015 Δημητριάννα Σκουρτσή Γ2 Σχολικό έτος 2014-15 Τάξη Γ Γυμνασίου Λογοτεχνικό Εξωσχολικό

Διαβάστε περισσότερα

Μια φορά κι έναν καιρό, τον πολύ παλιό καιρό, τότε που όλη η γη ήταν ένα απέραντο δάσος, ζούσε μέσα στο ξύλινο καλύβι της, στην καρδιά του δάσους,

Μια φορά κι έναν καιρό, τον πολύ παλιό καιρό, τότε που όλη η γη ήταν ένα απέραντο δάσος, ζούσε μέσα στο ξύλινο καλύβι της, στην καρδιά του δάσους, Μια φορά κι έναν καιρό, τον πολύ παλιό καιρό, τότε που όλη η γη ήταν ένα απέραντο δάσος, ζούσε μέσα στο ξύλινο καλύβι της, στην καρδιά του δάσους, μια γριά γυναίκα. Τ όνομά της ήταν Μαραλά. Κανένας δεν

Διαβάστε περισσότερα

Ινδουισμός Βουδισμός

Ινδουισμός Βουδισμός Ινδουισμός Βουδισμός Με τον όρο εννοούμε το πολυσύνθετο σύνολο των παραδόσεων της Ινδίας. Στη χώρα αυτή περίπου 700.000.000 πιστοί ασπάζονται τον Ινδουισμό. Ο Ινδουισμός έχει απήχηση σε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΟΜΑΔΑΣ (Τετράβιβλος, βιβλίο 1ο, κεφ. 7, σελ. 42-43, Περί ημερινών και νυκτερινών ).

ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΟΜΑΔΑΣ (Τετράβιβλος, βιβλίο 1ο, κεφ. 7, σελ. 42-43, Περί ημερινών και νυκτερινών ). ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΟΜΑΔΑΣ (Τετράβιβλος, βιβλίο 1ο, κεφ. 7, σελ. 42-43, Περί ημερινών και νυκτερινών ). Οι ομάδες των πλανητών (Sects) και η σπουδαιότητά τους σε ένα χάρτη Η πρωταρχική ενέργεια που

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΦΩΤΟΔΟΤΕΣ» - Κορυδαλλών 10 Κάντζα Αττικής 153 51 Phone: 210 6658 551 - Email: fotodotes@yahoo.gr Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ Συγγραφέας: Παπαδημητρακόπουλος Κωνσταντίνος Κωδικός προϊόντος: 00092

Διαβάστε περισσότερα

γεφύρια, τα οποία φέρνουν στην μνήμη από την χώρα καταγωγής τους, βρίσκοντας κοινούς τόπους στην διαπραγμάτευση του θέματος.

γεφύρια, τα οποία φέρνουν στην μνήμη από την χώρα καταγωγής τους, βρίσκοντας κοινούς τόπους στην διαπραγμάτευση του θέματος. Τα γεφύρια ενώνουν Σε μία διαπολιτισμική προσέγγιση των θεμάτων που έχουν σχέση με τα πέτρινα γεφύρια, διαπιστώνουμε εύκολα ότι οι κατασκευές αυτές απαντούν όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο, αλλά σε ολόκληρη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ: Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΥ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ. www.zero-project.gr

ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ: Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΥ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ. www.zero-project.gr ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ: Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΥ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ www.zero-project.gr Πολύ πριν τη δική µας εποχή, όταν τον κόσµο κυβερνούσαν ακόµα οι Ολύµπιοι Θεοί, γεννήθηκε η Περσεφόνη, κόρη του θεού ία

Διαβάστε περισσότερα

< > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ

< > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ Κ. Γ. ΝΙΚΟΛΟΥΔΑΚΗΣ 1 < > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ Επαναλαμβάνουμε την έκπληξή μας για τα τεράστια συμπλέγματα γαλαξιών, τις πιο μακρινές

Διαβάστε περισσότερα

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου]

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας: Σεμίραμις Αμπατζόγλου Τάξη: Γ'1 Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 by Rena Mavridou Αγαπητή Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη, πώς προέκυψε η συγγραφή στη ζωή

Διαβάστε περισσότερα

Η γλώσσα της Κ.Δ. είναι η «κοινή» ελληνιστική, δηλαδή η δημώδης και η γλώσσα που ομιλείτο από τον 3 ο αι. π.χ. μέχρι τον 3 ο αι. μ.χ.

Η γλώσσα της Κ.Δ. είναι η «κοινή» ελληνιστική, δηλαδή η δημώδης και η γλώσσα που ομιλείτο από τον 3 ο αι. π.χ. μέχρι τον 3 ο αι. μ.χ. Η γλώσσα της Κ.Δ. είναι η «κοινή» ελληνιστική, δηλαδή η δημώδης και η γλώσσα που ομιλείτο από τον 3 ο αι. π.χ. μέχρι τον 3 ο αι. μ.χ. Οι κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και η πολιτική ενοποίηση του χώρου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος και τον τόνο της αποτίμησης γ) τα στοιχεία της ιστορικής

Διαβάστε περισσότερα

Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Διδ. Εν. 14

Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Διδ. Εν. 14 Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος Διδ. Εν. 14 Σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα η Εκκλησία μας γιορτάζει την Ανάληψη του Κυρίου στους ουρανούς Με την Ανάληψη, επισφραγίζεται

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία 4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Πώς συλλαµβάνει ο Χέγκελ τη σχέση ιστορίας και πνεύµατος και ποιο ρόλο επιφυλάσσει στο πνεύµα; 2. Τι

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ. Ερευνητική Εργασία Β' Τετραμήνου. Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μ.Φρονίμου

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ. Ερευνητική Εργασία Β' Τετραμήνου. Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μ.Φρονίμου Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Ερευνητική Εργασία Β' Τετραμήνου Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μ.Φρονίμου Στην επιστήμη της βιολογίας, με τον όρο εξέλιξη εννοείται η αλλαγή στις ιδιότητες ενός πληθυσμού οργανισμών στο πέρασμα

Διαβάστε περισσότερα

Μιλώντας με τα αρχαία

Μιλώντας με τα αρχαία Επίσκεψη στο μαντείο της Δωδώνης Πώς έβλεπαν το μέλλον οι αρχαίοι; Πώς λειτουργούσε το πιο αρχαίο μαντείο της Ελλάδας; Τι μορφή, σύμβολα και ρόλο είχε ο κύριος θεός του, ο Δίας; Τι σημασία είχαν εκεί οι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΝΑΙ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ; 1

ΕΙΝΑΙ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ; 1 ΕΙΝΑΙ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ; 1 Στο σημείο αυτό του οδοιπορικού γνωριμίας με τις διάφορες μεθόδους αυτογνωσίας θα συναντήσουμε την Αστρολογία και θα μιλήσουμε για αυτή. Θα ερευνήσουμε δηλαδή

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορία του χωριού μου μέσα από φωτογραφίες

Η ιστορία του χωριού μου μέσα από φωτογραφίες Η ιστορία του χωριού μου μέσα από φωτογραφίες Μία εικόνα είναι χίλιες λέξεις Έτσι έλεγαν οι αρχαίοι Κινέζοι Εμείς, οι μαθητές της Α και Β Τάξης του δημοτικού σχολείου Λισβορίου θα σας πούμε την ιστορία

Διαβάστε περισσότερα

Νερό, η πηγή του πολιτισμού!!!

Νερό, η πηγή του πολιτισμού!!! Στην αρχή του σχολικού έτους οι εκπαιδευτικοί των δύο τμημάτων της Δ τάξης αποφάσισαν, στα πλαίσια του μαθήματος της Ευέλικτης Ζώνης & μετά από σχετική ενημέρωση της υπεύθυνης πολιτιστικών θεμάτων της

Διαβάστε περισσότερα