Μοναξιά: Σκέψεις για τη σχέση της με την Ψυχοπαθολογία και την Ψυχοθεραπεία

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Μοναξιά: Σκέψεις για τη σχέση της με την Ψυχοπαθολογία και την Ψυχοθεραπεία"

Transcript

1 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, 2014 Μοναξιά: Σκέψεις για τη σχέση της με την Ψυχοπαθολογία και την Ψυχοθεραπεία Ε. Γαλανάκη* Περίληψη Στην παρούσα εργασία επιχειρείται η διερεύνηση της σχέσης της μοναξιάς με την ψυχοπαθολογία και την ψυχοθεραπεία. Αναλυτικότερα, παρουσιάζονται ερμηνείες για τη χρόνια παραμέληση της μοναξιάς από τις επιστήμες της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής. Ακολούθως, αναλύονται ψυχαναλυτικές και υπαρξιακές απόψεις από το κλινικό πεδίο για τη σύνδεση της μοναξιάς με την ψυχοπαθολογία, με έμφαση στο ναρκισσιστικό τραύμα και την ανικανότητα για αγάπη, που είναι σύμφυτα με πολλές μορφές ψυχοπαθολογίας. Συζητείται η θέση της μοναξιάς στην ψυχοθεραπευτική σχέση, πάλι σύμφωνα με τις δύο παραπάνω προσεγγίσεις. Τέλος, προτείνεται η αναγνώριση της παράδοξης φύσης της μοναξιάς, με την έννοια ότι η μοναξιά έχει τόσο βλαπτικές όσο και ευεργετικές όψεις και ότι, εκτός από αναπόδραστη οικουμενική εμπειρία, μπορεί να είναι και ένδειξη ψυχοπαθολογίας. Εκτενής Περίληψη Στην παρούσα εργασία επιχειρείται η διερεύνηση της σχέσης της μοναξιάς με την ψυχοπαθολογία και την ψυχοθεραπεία. Αναλυτικότερα, παρουσιάζονται ερμηνείες για τη χρόνια παραμέληση της μοναξιάς από τις επιστήμες της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής, όπως είναι η επικράτηση του καρτεσιανού πνεύματος, η έλλειψη αυτογνωσίας ορισμένων θεραπευτών, η τρομακτική, πολλές φορές, αμετάδοτη, φύση της εμπειρίας, το κοινωνικό στίγμα που ενέχει και η συλλογική άρνηση της μοναξιάς. Ακολούθως, αναλύονται ψυχαναλυτικές και υπαρξιακές απόψεις από το κλινικό *Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχολογίας Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών πεδίο για τη σύνδεση της μοναξιάς με την ψυχοπαθολογία. Στις σοβαρές ψυχικές διαταραχές, η μοναξιά είναι εξαιρετικά δυσφορική και επώδυνη εμπειρία, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία και συζητούνται. Γίνεται αναφορά στους συνήθεις μηχανισμούς άμυνας που επιστρατεύονται για την αντιμετώπισή της. Έμφαση δίνεται στο ναρκισσιστικό τραύμα και στην ανικανότητα για αγάπη, που είναι σύμφυτα με πολλές μορφές ψυχοπαθολογίας. Στη συνέχεια, συζητείται η θέση της μοναξιάς στην ψυχοθεραπευτική σχέση, πάλι σύμφωνα με τις δύο παραπάνω προσεγγίσεις. Τονίζεται η σημασία της συνειδητοποίησης του ναρκισσιστικού τραύματος και της πρώιμης αποστέρησης που συνδέονται με την έλλειψη και την ατέλεια ως γνωρίσματα της μοναξιάς, η εύρεση της βέλτιστης απόστασης θεραπευτή-θεραπευόμενου, η αναζήτηση ισορροπίας ανάμεσα στο σχετίζεσθαι και στη μοναξιά, η ανάπτυξη της ικανότητας για ανοχή του αποχωρισμού και της ικανότητας να είναι κανείς μόνος παρουσία του άλλου, πιθανές «παγίδες» που δεν διευκολύνουν τη μείωση της μοναξιάς του θεραπευόμενου και η μοναξιά του θεραπευτή. Τέλος, διατυπώνονται μερικά συμπεράσματα στα οποία δίνεται έμφαση στην αναγνώριση και την αποδοχή της μοναξιάς από τα μέλη της ψυχοθεραπευτικής σχέσης, στην απόδοση νοήματος σε αυτήν και στην αναγκαιότητα της σύνδεσης. Προτείνεται η αναγνώριση της παράδοξης φύσης της μοναξιάς, με την έννοια ότι η μοναξιά έχει τόσο βλαπτικές όσο και ευεργετικές όψεις και ότι, εκτός από αναπόδραστη οικουμενική εμπειρία, μπορεί να είναι και ένδειξη ψυχοπαθολογίας. Χειμών βαρύς, οικία καταρρέουσα, καρδία ρημασμένη. Μοναξία, ανία, κόσμος βαρύς, κακός, ανάλγητος. Υγεία κατεστραμμένη, σώμα βασανισμένον, φθαρμένον, σωθικά λυωμένα. Δεν ημπορούσε πλέον να ζήση, να αισθανθή, να χαρή. Δεν ημπορούσε να εύρη παρηγορίαν, να ζεσταθή. Έπιε διά να σταθή, έπιε διά να πατήση, έπιε διά να

2 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, γλυστρήση. Δεν επάτει πλέον ασφαλώς στο έδαφος. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ο έρωτας στα χιόνια (1896) Εισαγωγή Το απόσπασμα από το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη δίνει μια από τις πιο συγκινητικές περιγραφές της απόλυτης, αποδιοργανωτικής μοναξιάς του ανθρώπου. «Σκοτάδι». «Αδιέξοδο». «Φυλακή». Μαρτύριο». «Αρρώστια». «Αργός και βασανιστικός θάνατος». «Άβυσσος». «Καημός». «Μαράζι». «Βραχνάς». Είναι λόγια ανθρώπων που έχουν διαβεί τη γραμμή, που βρέθηκαν να ζουν σε μια πραγματικότητα χωρίς έλεος για αυτούς. Στην παρούσα εργασία επιχειρούμε να προσεγγίσουμε τη σχέση της μοναξιάς με την ψυχοπαθολογία και την ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Αναλυτικότερα, παρουσιάζονται ερμηνείες για τη χρόνια παραμέληση της μοναξιάς από τις επιστήμες της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής. Ακολούθως, αναλύονται ψυχαναλυτικές και υπαρξιακές απόψεις από το κλινικό πεδίο για τη σύνδεση της μοναξιάς με την ψυχοπαθολογία, με έμφαση στο ναρκισσιστικό τραύμα και την ανικανότητα για αγάπη, που είναι σύμφυτα με πολλές μορφές ψυχοπαθολογίας. Συζητείται η θέση της μοναξιάς στην ψυχοθεραπευτική σχέση, πάλι σύμφωνα με τις δύο παραπάνω προσεγγίσεις. Τέλος, προτείνεται η αναγνώριση της παράδοξης φύσης της μοναξιάς, με την έννοια ότι η μοναξιά έχει τόσο βλαπτικές όσο και ευεργετικές όψεις και ότι, εκτός από αναπόδραστη οικουμενική εμπειρία, μπορεί να είναι και ένδειξη ψυχοπαθολογίας. Η παραμέληση της μοναξιάς από την Ψυχολογία και την Ψυχιατρική Είναι πράγματι εκπληκτικό πόσο κεντρική θέση κατέχει η μοναξιά στην ανθρώπινη ψυχοπαθολογία. Ένας ορισμός που άσκησε μεγάλη επίδραση στην κλινική σκέψη και εμπειρία για τη μοναξιά, o ορισμός που πρόσφερε η ψυχίατρος Frieda Fromm-Reichmann, συνδέει αιτιωδώς την ψυχοπαθολογία με τη μοναξιά: «H αληθινή μοναξιά είναι μη δημιουργική, αν όχι αποδιοργανωτική, και εμφανίζεται στα πλαίσια ψυχωτικών καταστάσεων, ή οδηγεί τελικά σε αυτές. Κάνει τους ανθρώπους που υποφέρουν από αυτήν συναισθηματικά παράλυτους και αβοήθητους» (Fromm- Reichmann, 1959/1990, σ. 309) [16]. «Η μοναξιά φαίνεται να είναι μια τόσο επώδυνη, τρομακτική εμπειρία, που οι άνθρωποι κάνουν πρακτικά ό,τι μπορούν για να την αποφύγουν» (σσ ) [16]. Και «η αληθινή μοναξιά παίζει ουσιαστικό ρόλο στη γένεση της ψυχικής διαταραχής» (σ. 330) [16]. Επομένως, ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους η μοναξιά παραμελήθηκε από τις επιστήμες της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής ήταν ακριβώς αυτός ο εξαιρετικά επώδυνος χαρακτήρας της. Μόλις τα τελευταία 50 χρόνια περίπου, ψυχίατροι και ψυχολόγοι άρχισαν να γράφουν τις πρώτες μελέτες περί μοναξιάς και μόλις τα τελευταία 30 χρόνια περίπου, άρχισε αυτή να ερευνάται συστηματικά, στο δυτικό κόσμο. Ενώ πρόκειται για ένα τόσο συχνό, καθημερινό και πανανθρώπινο βίωμα, οι κοινωνικοί επιστήμονες έδειξαν πολύ λίγο ενδιαφέρον για αυτήν. Η Fromm-Reichmann (1959/1990, σ. 305) [16] παρατηρούσε ότι η μοναξιά «δεν αναφέρεται καν στα περισσότερα ψυχιατρικά εγχειρίδια». Θα προσθέταμε ότι δεν περιλαμβάνεται στους καταλόγους των βασικών ανθρώπινων συναισθημάτων (αν και δεν είναι μόνο συναίσθημα), όποια θεωρητική προσέγγιση και αν υιοθετείται, και δεν περιέχεται στα ευρετήρια των όρων ακόμη και σε βιβλία που έχουν, μεταξύ άλλων, πραγματευτεί και το θέμα της μοναξιάς. Ο ψυχίατρος P. Herbert Leiderman (1969/1980, σ. 377) [30], επιχειρώντας μια ψυχαναλυτική ερμηνεία της μοναξιάς, σημειώνει ότι πολύ λίγα πράγματα έχουν αλλάξει: «Θα περίμενε κανείς δικαιολογημένα η μοναξιά να αναφέρεται συχνά στην ψυχιατρική βιβλιογραφία. Ωστόσο, η επισκόπηση αυτής της βιβλιογραφίας φέρνει στο φως λίγες εργασίες για το θέμα αυτό». Υποστηρίζουμε ότι οι ψυχίατροι και οι ψυχολόγοι προτιμούσαν να ασχολούνται με περισσότερο σπάνια ανθρώπινα βιώματα η μοναξιά φαινόταν πολύ συνήθης και τετριμμένη εμπειρία για να γίνει αντικείμενο έρευνας. Εκτός από συνήθης, η μοναξιά, χιλιοειπωμένο και χιλιοτραγουδισμένο βίωμα, θεωρήθηκε μια συνθήκη και ένα θέμα κατάλληλο, ίσως ιδανικό, για τους φιλοσόφους, τους θεολόγους, τους καλλιτέχνες και τους «ρομαντικούς», αλλά όχι για την Ψυχολογία, που αγωνιζόταν να αποδείξει ότι είναι «πραγματική» επιστήμη. Αντίθετα, το άγχος και η κατάθλιψη, εμπειρίες σχετικές με τη μοναξιά, έγιναν αντικείμενα έρευνας. Μπορεί το άγχος και η κατάθλιψη να εμφανίζονται λιγότερο συχνά από τη μοναξιά στις

3 18 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, 2014 ανθρώπινες κοινωνίες, έφερναν όμως, με τον κλινικό χαρακτήρα τους, την Ψυχολογία και την Ψυχιατρική πιο κοντά στην παραδοσιακή ιατρική επιστήμη. Το καρτεσιανό πνεύμα, με την έμφαση στον ορθό λόγο, όχι μόνο έριξε και ρίχνει ακόμη βαριά τη σκιά του πάνω στις ανθρώπινες έγνοιες, αλλά και είναι (συν)υπεύθυνο για το μεγάλο πόνο που προέρχεται από αυτές. Αν στις σύγχρονες κοινωνίες η μοναξιά είναι σε έξαρση, αυτό δεν συμβαίνει και γιατί ο άνθρωπος έχασε το πρόσωπό του και η φύση την προσωποποίησή της; Η παραμέληση όμως πηγάζει και από την ίδια τη μοναξιά. Η τρομακτική φύση της κάνει τον άνθρωπο να ενεργοποιεί όλο το αμυντικό ρεπερτόριό του και τελικά να μην μπορεί να θυμάται τον εαυτό του σε μια κατάσταση εκτροπής και διαταραχής, στην οποία ένιωθε ότι «δεν ήταν ο εαυτός του». H μοναξιά είναι «μια εμπειρία τόσο φοβερή ώστε κυριολεκτικά εμποδίζει την καθαρή ανάκληση» (Sullivan, 1953, σ. 261) [41]. Είναι πράγματι δύσκολο ο άνθρωπος να θυμηθεί καθαρά, ακόμη και κατά την ψυχοθεραπευτική διαδικασία, τι ένιωθε και τι έκανε όταν βίωνε πολλή μοναξιά. Έχουμε την τάση να υποτιμούμε τις εμπειρίες μοναξιάς του παρελθόντος και το ρόλο που αυτή έχει παίξει στη ζωή μας. Πολλές φορές η μοναξιά έρχεται απροσδόκητα, μας βρίσκει απροετοίμαστους, μας χτυπά σαν κεραυνός. Η έκπληξη, το σοκ και η σύγχυση κυριαρχούν. Συναφώς, η μοναξιά, από τη φύση της, στις πιο ακραίες περιπτώσεις, φαίνεται να είναι μια εμπειρία άμετρη, αφανέρωτη, αμετάδοτη. Αυτό συμβαίνει γιατί αρκετές φορές συνοδεύεται από μια αίσθηση βαθιάς αβοηθησίας, έλλειψης ελπίδας για τη δημιουργία σχέσεων, ματαιότητας, ή ακόμη από ένα βαθύ αίσθημα προσωπικής ανυπαρξίας. Η μοναξιά είναι συχνά σιωπηλή, γιατί το να παραδεχτεί κανείς δημοσίως ότι τη νιώθει μοναξιά κοινωνικό στίγμα (Booth, 1997) [3], κατά τον ίδιο τρόπο που είναι κατακριτέο και το να μη νιώθει μοναξιά, ενώ θα έπρεπε, για παράδειγμα, αν είναι ανύπανδρος (Wood, 1986) [44]. Θα μπορούσε να αντιτάξει κανείς στα παραπάνω ότι οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι εξ ορισμού είναι εκείνοι που με θάρρος θα στέκονταν απέναντι στον τρομακτικά επώδυνο χαρακτήρα της μοναξιάς. Γιατί δεν το έκαναν και ακόμη πολλοί δεν το κάνουν; Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι ότι δεν αξιοποιούν όλοι οι ειδικοί ψυχικής υγείας την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, μέσω μιας διαδικασίας ψυχοθεραπείας (είτε είναι ψυχανάλυση αυτή είτε άλλης μορφής). Αν ο ειδικός δεν έχει επεξεργαστεί το προσωπικό του ιστορικό μοναξιάς αποχωρισμούς, απώλειες, ζητήματα ταυτότητας, δημιουργική χρήση της μόνωσης, πώς θα είναι σε θέση να ερευνήσει τη μοναξιά με αμείωτη περιέργεια και επιμονή παρά τις δυσκολίες και πώς θα καταφέρει να βοηθήσει, διατηρώντας το σθένος και την πίστη στον εαυτό του, αυτόν που υποφέρει από πολλή μοναξιά; Επομένως, η έλλειψη στοιχειώδους αυτογνωσίας εκ μέρους πολλών ερευνητών αλλά και κλινικών στο χώρο της ψυχικής υγείας είναι και αυτή υπεύθυνη για την παραμέληση της μοναξιάς. Μύθοι, θρύλοι, θρησκείες και επιστημονικές θεωρίες ακόμη και από το πεδίο της ψυχανάλυσης (όπως αυτές του Sigmund Freud και της Margaret Mahler), κάνουν λόγο για μιαν αρχική παραδεισένια ενότητα. Σε αυτήν, υποστηρίζουν, μετά την απώλειά της, επιθυμεί διακαώς να επιστρέψει ο άνθρωπος, ή ποθεί να την κατακτήσει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Είναι ο νόστος, η ουτοπία, η αέναη εκτόπιση και η αέναη επιστροφή. Είναι ίσως η επανένωση με τη Μεγάλη Μητέρα, τη Μητέρα Γη, τη Μήτρα των Πάντων. Τα δύο φύλα επιθυμούν να ξαναγίνουν ένα, όπως ήταν κάποτε, κατά το Συμπόσιο του Πλάτωνα. O άνθρωπος αναζητά την ολότητα, την πληρότητα, την τελειότητα. Ποτέ, λοιπόν, δεν μπορεί (και δεν πρέπει) να συμφιλιωθεί με τη μοναξιά, που εξ ορισμού είναι έλλειψη, α-τέλεια. Αυτή είναι η συλλογική άρνηση της μοναξιάς (Erlich, 1998) [8]. Αρνούμαστε να αναγνωρίσουμε ότι η μοναξιά είναι πρωτογενές στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Οι ευφημισμοί είναι προτιμότεροι: «άγχος», «κατάθλιψη», «σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας» (Hobson, 1974) [24]. Οι ειδικοί τρέμουν να φωνάξουν τη μοναξιά με τo όνομά της. Όμως η μοναξιά είναι μια συχνή πανανθρώπινη εμπειρία, που δεν είναι ταυτόσημη με την ψυχική διαταραχή. Η άποψη της Fromm- Reichmann για την «αληθινή» μοναξιά, έγινε αντικείμενο κριτικής (Mendelson, 1990) [31]. Δεν υπάρχει μόνον μία, αληθινή μοναξιά, αυτή που σχετίζεται με την ψυχοπαθολογία. αληθινές είναι και άλλες μορφές της, αυτές που εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή. O ψυχίατρος Henry D. von Witzleben (1958) [42] διέκρινε ανάμεσα στην πρωτογενή και στη δευτερογενή μοναξιά και θεώρησε ότι η πρώτη είναι η υπαρξιακή μοναξιά, χαρακτηριστική του σχιζοφρενούς, που βιώνει την απώλεια του ίδιου του εγώ, ενώ η δεύτερη είναι η μοναξιά

4 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, του καταθλιπτικού, που βιώνει την απώλεια του αντικειμένου (η τελευταία εμφανίζεται και στον σχιζοφρενή). Η ψυχίατρος-ψυχαναλύτρια Melanie Klein (1963/1975, σ. 300) [27] υποστήριξε ότι η μοναξιά είναι «το αποτέλεσμα ενός πανταχού παρόντα πόθου για μιαν ακατόρθωτη τέλεια εσωτερική κατάσταση». Όλοι οι άνθρωποι βιώνουν την εμπειρία αυτή ως απόρροια της ατελούς απαρτίωσης, επομένως η μοναξιά δεν μπορεί να εξαλειφθεί πλήρως παρά μόνο να μειωθεί. «Η μοναξιά ( ) είναι μια εξαιρετικά δυσάρεστη και κινητήρια εμπειρία, που συνδέεται με την ανεπαρκή εκπλήρωση της ανάγκης για ανθρώπινη οικειότητα, για διαπροσωπική οικειότητα», είναι ένας άλλος διαδεδομένος ορισμός που πρόσφερε ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Harry Stack Sullivan (1953, σ. 290) [41]. Στα πλαίσια της γνωστικής προσέγγισης, οι ψυχολόγοι Daniel Perlman και Anne Peplau (1981, σ. 31) [33] όρισαν τη μοναξιά ως τη «δυσάρεστη εμπειρία που προκύπτει όταν το δίκτυο των κοινωνικών σχέσεων του ατόμου είναι ανεπαρκές κατά κάποιο σημαντικό τρόπο, είτε ποσοτικά είτε ποιοτικά». Υπό μια εξελικτική οπτική, η μοναξιά είναι ένας μηχανισμός αναζήτησης της εγγύτητας, αναγκαίος για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους (Bowlby, 1973) [4]. Λειτουργεί ως σήμα ότι υπάρχει έλλειμμα στις διαπροσωπικές ή/και στις κοινωνικές σχέσεις και γίνεται αισθητή ως κοινωνικός πόνος, που κινητοποιεί τον άνθρωπο να διαμορφώσει σχέσεις (Cacioppo & Patrick, 2009) [6]. Επομένως, η μοναξιά μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη ψυχοπαθολογίας και ως μια φυσιολογική εμπειρία, ως περιέχουσα τόσο καταστροφικά όσο και ευεργετικά στοιχεία. Εν συντομία, είναι μια παράδοξη εμπειρία (για μια εκτενή ανάλυση του παραδόξου της μοναξιάς βλ. Γαλανάκη, υπό έκδοση) [7]. «Να σώσουμε τη μοναξιά από την ψυχοπαθολογία», έγραφε ένας γνωστός κοινωνιολόγος, o William Sadler (Sadler & Johnson, 1980, σ. 56) [39], αναλύοντας την εμπειρία αυτή. Θεμιτός στόχος, αφού η μοναξιά είναι ουσιώδες βίωμα της ανθρώπινης φύσης. Αλλά, όταν προσπαθούμε να την απογυμνώσουμε από την οδύνη που την περιβάλλει ή βρίσκεται στον πυρήνα της, ουσιαστικά την αποφεύγουμε ή την αρνούμαστε ανώφελη άμυνα, όπως, άλλωστε, την αποφεύγουμε ή την αρνούμαστε όταν τη θεωρούμε μόνο παθολογική. Μοναξιά και ψυχοπαθολογία Στις σοβαρές ψυχικές διαταραχές, η μοναξιά είναι εξαιρετικά δυσφορική και επώδυνη εμπειρία. Η σχιζοφρένεια, η σχιζοειδής, η οριακή και η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, η κατάθλιψη (μελαγχολία) και η μανιο-καταθλιπτική διαταραχή, είναι από τις πιο συχνές ψυχοπαθολογικές καταστάσεις στον πυρήνα των οποίων βρίσκεται μια ιδιαίτερη, κάθε φορά, μορφή μοναξιάς. Αλλά και σε άλλες διαταραχές, όπως είναι η αποφευκτική και η εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας, η κοινωνική φοβία, οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες, οι διαταραχές ταυτότητας φύλου, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής, η κατάχρηση ουσιών, οι ψυχοσωματικές ασθένειες κ.ά., καθώς και οι απόπειρες αυτοκτονίας, η μοναξιά είναι ένα από τα κύρια συμπτώματα (για μια αναλυτική ανασκόπηση των ερευνών για την κλινική σημασία της μοναξιάς βλ. Heinrich & Gullone, 2006) [23]. Το ερώτημα αν η μοναξιά προϋπάρχει αυτών των ψυχικών διαταραχών, ή είναι σύμπτωμά τους, ή προκύπτει δευτερογενώς από αυτές, ή επιδεινώνεται από αυτές, ή, ακόμη, είναι το αποτέλεσμα της ψυχικής διαταραχής ως κοινωνικού στίγματος, αποτελεί μια πρόκληση προς διερεύνηση. Ένα είναι βέβαιο: ότι ο άνθρωπος με σοβαρή ψυχική διαταραχή θα βιώσει οπωσδήποτε μια μορφή μοναξιάς, που θα τον εγκλωβίσει σε έναν φαύλο κύκλο οδύνης και δυσκολίας στη σύναψη σχέσεων. Σε πολλές ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, οι πρώιμες σχέσεις του υποκειμένου με το αντικείμενο χαρακτηρίζονται από μια μορφή αποστέρησης, που έχει βλάψει την εσωτερίκευση του καλού αντικειμένου τον οικισμό του εσωτερικού κόσμου από καλά αντικείμενα και υποδαυλίζει τις πρωτόγονες αγωνίες. Από νωρίς στη ζωή, ο άνθρωπος φαίνεται να μην έχει την εγγύτητα με ή τη βέλτιστη απόσταση από το αντικείμενο ή και τα δύο, διότι το αντικείμενο δεν βρήκε αυτή την ισορροπία στην ανατροφή του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. Ο ψυχολόγος-ψυχαναλυτής Harry Guntrip (1973/1994) [21] επιχείρησε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση και σύγκριση των προσωπικοτήτων του Sigmund Freud και του Βρετανού μαθηματικού και φιλοσόφου Bertrand Russell ( ), με κριτήριο κυρίως το ρόλο που έπαιξε η μοναξιά στη ζωή και στο έργο του καθενός. Αντίθετα από τον Freud, που δεν στερήθηκε τη μητρική αγάπη και φροντίδα στην αρχή της ζωής, ο Russell έχασε τη μητέρα και την αδελφή του όταν ήταν δύο ετών και τον πατέρα του όταν ήταν τεσσάρων ετών, παραδόθηκε στη γιαγιά του, μια εξαιρετικά αυστηρή σε

5 20 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, 2014 θέματα ηθικής και θρησκείας γυναίκα, κοντά στην οποία έζησε μοναχική παιδική και εφηβική ηλικία. Όταν ήταν μόλις 29 ετών ο Russell, με αφορμή ένα σχετικό περιστατικό, είχε μια «ξαφνική αποκάλυψη»: τη μοναξιά της ανθρώπινης ψυχής, τον πυρήνα της μοναξιάς που θεώρησε ότι υπάρχει σε κάθε άνθρωπο και που μπορεί να τον αγγίξει κανείς μόνο με την πολύ μεγάλη αγάπη, αυτή που διδάσκουν οι θρησκείες. Ο Russell περιγράφει ουσιαστικά αυτό που ένιωθε ο ίδιος, το «μυστικό, σχιζοειδή, απομονωμένο πυρήνα του», που κανείς δεν μπόρεσε να αγγίξει στην παιδική του ηλικία. Η ζωή του άλλωστε έδειχνε το διαρκή αγώνα του να απαλύνει την εσωτερική του απομόνωση με τους τέσσερις γάμους του, την ενασχόλησή του με τη λογική και τα μαθηματικά στην αρχή, αργότερα με τις κοινωνικές, ηθικές και πολιτικές αξίες, καθώς και με τα ανθρώπινα δικαιώματα, και στο τέλος της ζωής του με την αυτοβιογραφία του, με την οποία προσπάθησε να κατανοήσει το βίο του. Αν ο Freud, που διέθετε αξιοσημείωτη ψυχοδυναμική διαίσθηση, είχε ζήσει τη διαταραγμένη και μοναχική παιδική ηλικία του Russell, θα είχε, κατά την άποψη του Guntrip, επιτύχει να φτάσει σε μεγαλύτερο βάθος. Θα είχε αγγίξει το μοναχικό και απομονωμένο πυρήνα του ανθρώπου, που προκύπτει από την αποτυχία ή την απουσία των σχέσεων γονέων-παιδιού, και δεν θα είχε επιμείνει στις χρονικά μεταγενέστερες οιδιπόδειες σχέσεις και στην ανάλυση της μεταβίβασης. Συνήθη συστατικά στοιχεία της μοναξιάς που συναντούμε στις ψυχοπαθολογικές καταστάσεις είναι τα ακόλουθα: η απομόνωση ως ανάγκη για μυστικότητα, όπως την περιέγραψε για τη σχιζοειδή διαταραχή ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής W. R. D. Fairbairn (1940/1952, 1941/1952) [9], το αίσθημα του εσωτερικού κενού, το αίσθημα της ματαιότητας και η παγωμένη αγάπη, όπως τα περιέγραψε πάλι για τη σχιζοειδή διαταραχή ο Harry Guntrip (1968/1992) [20], η απόγνωση σχετικά με την προοπτική δημιουργίας σχέσεων στο μέλλον και με τη δυνατότητα να γίνει κανείς κατανοητός από τους άλλους, ο τρόμος και ο πανικός ενώπιον της πραγματικής ή φαντασιωσικής εγκατάλειψης, ο έντονος και ανεξέλεγκτος θυμός, η ενοχή κ.ά. Αυτά όλα θα λέγαμε ότι υπάρχουν, σε πολύ μικρότερη έκταση και με εκδηλώσεις πολύ μικρότερης έντασης, και στη συνήθη εμπειρία της μοναξιάς. Ειδικότερα, η παθολογία του ναρκισσισμού φαίνεται να έχει ισχυρή σύνδεση με τη μοναξιά, πράγμα το οποίο συζήτησαν εκτενώς οι ψυχίατροι-ψυχαναλυτές Heinz Kohut (1971) [28] και Otto Kernberg (1975, 1976) [25, 26] *. Οι γεννήτορες είτε διόγκωσαν το ναρκισσισμό του απογόνου τους εκμηδενίζοντας τις ματαιώσεις και αποθαρρύνοντας τον έλεγχο σε σχέση με την πραγματικότητα, είτε με την απουσία ή την ανεπάρκειά τους γκρέμισαν πρόωρα και απότομα το τείχος της παντοδυναμίας που φυσιολογικά υψώνει γύρω του το αδύναμο και εξαρτημένο βρέφος. Ο άνθρωπος με ναρκισσιστική διαταραχή δεν βιώνει γνήσια μοναξιά, εφόσον δεν έχει και γνήσιες σχέσεις με τους άλλους. Παραπαίει, από τη μια πλευρά, ανάμεσα στην παντοδυναμία, την απόλυτη αυτάρκεια και την άρνηση της εξάρτησης από τα αντικείμενα και, από την άλλη πλευρά, στη βαθύτατη απομόνωση, με έντονο το αίσθημα του εσωτερικού κενού και της ματαιότητας. Η άρνηση της ανάγκης για ανθρώπινες σχέσεις, για ώριμη εξάρτηση, λειτουργεί ως αμυντική προστασία ενός εξαιρετικά ευάλωτου από τα πρώτα χρόνια της ζωής εσωτερικού κόσμου και εκφράζεται ως τάση του υποκειμένου για κυριολεκτική απόσυρση από τον εξωτερικό κόσμο. Ταυτόχρονα όμως, ο άνθρωπος αρνείται την απουσία, αρνείται να δεχτεί ότι τα αντικείμενα έχουν δική τους, χωριστή ύπαρξη. Χρειάζεται τις «καθρεπτικές» σχέσεις, γι αυτό και ασυνείδητα θα προβεί σε ναρκισσιστικές ταυτίσεις κατά την επιλογή αντικειμένου, οι οποίες εκφράζουν τον τρομακτικό φόβο της μοναξιάς που νιώθει. Αργά ή γρήγορα όμως, το αντικείμενο της ταύτισης, ατελές ον, αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στις εξωπραγματικές προσδοκίες του υποκειμένου, με αποτέλεσμα το υποκείμενο να οδηγείται σε ανεξέλεγκτη οργή και βαθιά απόγνωση για την έλλειψη κατανόησης και ενσυναίσθησης του αντικειμένου. Νιώθει «ο τελευταίος άνθρωπος επί γης», «ολομόναχος στον κόσμο», αφού κανείς δεν τον καταλαβαίνει και κανείς δεν μπορεί να τον βοηθή- *Έχει υποστηριχθεί (Greenberg & Mitchell, 1983) ότι αυτό που ονομάζεται «ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότ ητας» από όσους υιοθετούν το ψυχαναλυτικό μοντέλο των ενορμήσεων, όπως ο Kernberg, ή το μικτό μοντέλο (ενο ρμήσεων και αντικειμενοτρόπων σχέσεων), όπως ο Kohut, καλείται «σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας» από όσους υιοθετούν το μοντέλο των αντικειμενοτρόπων σχέσεων, όπως είναι κυρίως οι Βρετανοί ψυχαναλυτές. Όλοι αυτοί συζητούν τον ίδιο τύπο ασθενή.

6 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, σει. Ουσιαστικά πιστεύει ότι κανείς δεν τον αγαπά και δεν τον έχει αγαπήσει αληθινά. Έχει αναλώσει τους άλλους, του είναι πλέον άχρηστοι, αλλά νιώθει αναλωμένος και ο ίδιος. Ο θυμός και η απόγνωση του υποκειμένου για τη μη ανταπόκριση του αντικειμένου εκφράζουν την αδυναμία του υποκειμένου να βιώσει και να μεταδώσει τη φυσιολογική εμπειρία της μοναξιάς στα πλαίσια μιας διαπροσωπικής σχέσης που να χαρακτηρίζεται από γνήσια οικειότητα, διότι αυτή η τελευταία δεν έχει κατακτηθεί. Ο φθόνος είναι κυρίαρχο στοιχείο στη ζωή του ανθρώπου με τραυματισμένο και άρα διογκωμένο ναρκισσισμό (οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος). Του είναι αδύνατον να επιτρέψει σε άλλους, εκτός από τον εαυτό του, να κατέχουν τα καλά αντικείμενα. Γι αυτό, αρνείται ότι μπορεί να υπάρχει κάτι καλό εκτός του ίδιου, επομένως αδυνατεί να εκφράσει αναγνώριση και ευγνωμοσύνη και υποβαθμίζει οτιδήποτε καλό του προσφέρεται, ενώ ταυτόχρονα εκδηλώνει απληστία, δηλαδή θέλει οτιδήποτε καλό υπάρχει στον κόσμο να του ανήκει. Όλα αυτά καταστρέφουν τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Ενώ διακατέχεται από εντονότατη επιθυμία να γίνει αγαπητός από τους άλλους και ενώ είναι τόσο εξαρτημένος από τους άλλους ως τη μόνη πηγή της αυτοεκτίμησής του, παραδόξως δεν τους αναγνωρίζει, δεν υπάρχουν για αυτόν. Αυτοκαταστρέφεται. Η έμφασή του είναι στο φαίνεσθαι και όχι στο είναι. Αλλά οι γνήσιες σχέσεις δεν μπορούν να μένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων και ο θαυμασμός δεν υποκαθιστά την αγάπη. Μόνη εξαίρεση ίσως να είναι ο βυθισμένος στο ναρκισσισμό του αλλά ταλαντούχος άνθρωπος, που κάνει τους άλλους κοινωνούς της απομόνωσής του στο προσωπικό του αύταρκες σύμπαν, αφού πρώτα, βοηθούμενος κάποτε και από τις κοινωνικές συνθήκες, μετουσιώσει την απομόνωση σε τέχνη, ανακάλυψη, δημιουργία. Το τίμημα, όμως, που είναι πιθανό να πληρώσει ο χαρισματικός άνθρωπος είναι η ψυχοσωματική εξάντλησή από την άμυνα της ψυχαναγκαστικής παραγωγής, που προσωρινά πληροί το κενό και Οι άνθρωποι επιστρατεύουν άμυνες για την αντιμετώπιση της μοναξιάς: την τάση για απομόνωση, τη διαμόρφωση επιφανειακών σχέσεων, το αποστεγνωμένο συναίσθημα και την ψυχρότητα, τις φαντασιώσεις παντοδυναμίας, την άρνηση της ανάγκης για εξάρτηση, τη διατήρηση πρωτόγονων μορφών εξάρτησης, την «καταβρόχθιση» του αντικειμένου, τη μυστικότητα ως προστασία του εσωτερικού κόσμου, το μίσος ή την αμφιθυμία προς το αντικείμενο, τις ικανοποιήσεις που υποκαθιστούν τις σχέσεις. Αν υπάρχει ένα ιδιαίτερο ταλέντο, οι υποκατάστατες ικανοποιήσεις οδηγούν στη δημιουργία, που είναι μια μορφή σχέσης αλλά αυτό δεν είναι συχνό. Στοχαστές, όπως ο Erich Fromm (1942, 1947, 1956) [13,14,15], και έμπειροι ψυχοθεραπευτές, όπως ο Robert Hobson (1974) [24] και ο Irvin Yalom (1980) [45], έχουν περιγράψει μερικούς από τους αμέτρητους τρόπους διαφυγής από τη μοναξιά, τρόπους που έχουμε εφεύρει για να μην την αντιμετωπίσουμε: τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, που μας φέρνουν κοντά στους γιατρούς για να αγγίζουν αυτοί το σώμα μας. η εναλλαγή των σεξουαλικών συντρόφων και η αναζήτηση οργιαστικών καταστάσεων. η εμμονή στις εμπειρίες έκστασης και μέθεξης. ο σαδισμός, για τον ολοκληρωτικό έλεγχο, την «καταβρόχθιση» του άλλου και την ενδυνάμωση μέσω αυτού, και ο μαζοχισμός, για την υποταγή που δίνει την αίσθηση της ενότητας με τον άλλο. η κατάχρηση ουσιών, όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, που γεμίζουν και ζεσταίνουν τον εσωτερικό κόσμο. η ατέρμονη ψυχοθεραπεία και οι εναλλαγές των ψυχοθεραπευτών. ο αγώνας για δημόσια προβολή. η συσσώρευση πλούτου. η καταναγκαστική φιλανθρωπία, που κρύβει εχθρότητα προς τον αδύναμο. η προσκόλληση του ανθρώπου σε είδωλα, ως θαυμαστής ή οπαδός. η «ρομαντική» αγάπη, που είναι η ικανοποίηση από οιονεί σχέσεις, όπως η κατανάλωση ταινιών, τραγουδιών κ.λπ., που δεν είναι σχέσεις με πραγματικά πρόσωπα. η ψευδοαμοιβαιότητα, που σημαίνει ότι κανείς αρκετά κοντά στον άλλον ώστε να μη νιώθει τον τρόμο της μοναξιάς, αλλά όχι τόσο κοντά, γιατί φοβάται μήπως χάσει την ταυτότητά του ή φοβάται να αναγνωρίσει την ανεξάρτητη ύπαρξη του άλλου. Πίσω από όλες τις καταστάσεις αυτές, διαβλέπει κανείς το σοβαρό πρώιμο ναρκισσιστικό τραύμα, που προξένησε μεγάλη ζημία στην ικανότητα του ανθρώπου για αγάπη, προς τον εαυτό του και προς τους άλλους. Η μοναξιά στην ψυχοθεραπευτική σχέση Η συνειδητοποίηση του τραύματος, μέσω της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, είναι μια πράξη επαφής τόσο με τον εαυτό όσο και με τους άλλους, η οποία αναμένεται να μειώσει τη μοναξιά.

7 22 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, 2014 Έχει γραφεί ότι «η μοναξιά είναι καλύτερη από τη νέκρωση. Γιατί όσο επώδυνη και αν είναι, μπορεί να είναι η πρώτη ένδειξη της επίγνωσης του ατόμου πως έχει συναισθηματική ανάγκη τους άλλους» (Rubins, 1964, σ. 164) [38]. Το να νεκρώνει κανείς τον εαυτό του γνωρίζοντας ότι το κάνει, γνωρίζοντας ότι τον απομονώνει από κάθε ευκαιρία ανθρώπινης επαφής, είναι αυτό που επιχειρεί να σταματήσει η ψυχοθεραπεία, επιδιώκοντας την εύρεση της ισορροπίας ανάμεσα στο σχετίζεσθαι και στη μοναξιά. Την ισορροπία αυτή πρέπει πρώτα να την έχει αναζητήσει ο ψυχοθεραπευτής στο έργο του. Δεν μιλώ για τη μοναξιά σου, μιλώ στη μοναξιά σου. Πώς μπορούμε να φτάσουμε στον πυρήνα της μοναξιάς ενός ανθρώπου και να μιλήσουμε σε αυτόν, χωρίς να εισβάλλουμε στη δημιουργική του μοναδικότητα και να την καταπατήσουμε; Πώς μπορούμε να αποφανθούμε με βεβαιότητα ότι ένας άλλος άνθρωπος, ο θεραπευόμενος, νιώθει μοναξιά, όταν η μοναξιά είναι μια βαθύτατα υποκειμενική εμπειρία; O ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Robert Hobson (1974) [24], σε μια εξαιρετική και τόσο σύγχρονη μελέτη του για τη μοναξιά, έγραφε: Η ψυχοθεραπεία είναι μια ισότιμη και ασύμμετρη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία. Σε αυτήν, η παθιασμένη καινούρια ματιά στον κόσμο και η κίνηση προς αυτόν συνοδεύει τη μετάβαση από μια στατική μοναξιά σε μια κατάσταση συνκίνησης και τρυφερότητας. Αυτή τη μοιράζονται δύο ή περισσότερα πρόσωπα, που είναι, την ίδια στιγμή, μόνα και μαζί. (Η έμφαση είναι δική μας, σ. 74) Είναι αυτό το δύσκολο έργο της ψυχοθεραπείας, να βρεθεί η βέλτιστη εγγύτητα και η βέλτιστη απόσταση ανάμεσα στο θεραπευτή και στο θεραπευόμενο. Αλλά και η ισορροπία ανάμεσα στο σχετίζεσθαι και στη μοναξιά στην ίδια τη ζωή του θεραπευόμενου. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει ο θεραπευτής να είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για το θεραπευόμενό του και να παραμένει μια διαρκής, ζωντανή παρουσία. «Δεν έχω τίποτε συγκεκριμένο να σου πω ακόμη, αλλά αν δεν σου πω κάτι, μπορεί ν αρχίσεις να νιώθεις ότι δεν είμαι εδώ», είχε πει ο Winnicott στον Guntrip κατά την ανάλυση του τελευταίου (Guntrip, 1975, σ. 749) [22]. Το ζητούμενο της ψυχοθεραπείας φαίνεται να είναι η ανάπτυξη της ικανότητας για ανοχή του αποχωρισμού, του πόθου για το πρόσωπο που λείπει (Greene & Kaplan, 1978) [19]. Το να απαλλαγεί κανείς ολοκληρωτικά από το άγχος αποχωρισμού δεν είναι εφικτός στόχος. το αντίθετο, είναι εκπλήρωση μιας παντοδύναμης επιθυμίας μανιακού τύπου. Το ζητούμενο είναι η αυξανόμενη ικανότητα να περιέχει κανείς αυτό το άγχος, τον ψυχικό πόνο και τη μοναξιά. Το ζητούμενο είναι να νιώθει κανείς κυρίαρχος του εαυτού του, να απολαμβάνει την αυτονομία του και την ηδονή που προκύπτει από την ανακάλυψη του εαυτού, μαζί με το υποστηρικτικό αντικείμενο (που είναι o θεραπευτής), όπως μας δίδαξε ο D. W. Winnicott (1958/1965) [43] με τη διατύπωση της ιδιοφυούς έννοιας ικανότητα να είναι κανείς μόνος με την παρουσία του άλλου. Αυτά ισχυρίζεται ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Jean-Michel Quinodoz (1991/1993) [34] στο βιβλίο του στο οποίο προσεγγίζει τη μοναξιά από την οπτική του άγχους αποχωρισμού. Το να ενώνει κανείς πάλι τα μέρη του εαυτού του και να «πετά με τα δικά του φτερά» έχει και τη σκοτεινή του πλευρά, που είναι η επίγνωση ότι όλα έχουν μια αρχή και ένα τέλος τα αντικείμενα, οι σχέσεις, η ίδια η ζωή, μια επίγνωση που είναι αξεδιάλυτα δεμένη με την ικανότητα για πένθος. Στις υπαρξιακές μορφές ψυχοθεραπείας, η αναγνώριση του άλλου ως προσώπου και ο αγώνας να βιώσει ο άνθρωπος τον αληθή εαυτό του, πίσω από τα προσωπεία, και να τον αφήσει να εκφραστεί μέσα στις σχέσεις, είναι η ουσία της ψυχοθεραπείας. Η περίφημη περίπτωση της Ellen West, που περιγράφει ο ψυχολόγος Carl Rogers (1980) [6] και ερμηνεύει υπαρξιακά, αναδεικνύει αυτόν ακριβώς τον πολύτιμο στόχο της ψυχοθεραπείας τουλάχιστον για όσους ακολουθούν αυτή την προσέγγιση. Η Ellen West, μια νέα γυναίκα 33 ετών, αυτοκτονεί το 1921, παρά τις πολλαπλές εμπειρίες της με θεραπευτές διαφόρων ειδών**. Γιατί αυτή η τραγική κατάληξη; Ο Rogers (1980) [36], σε μια έξοχη ανάλυση, υποστηρίζει ότι κανείς δεν αναγνώρισε τη γυναίκα αυτή ως πρόσωπο ούτε οι **Το περιστατικό της Ellen West (ψευδώνυμο) περιέγραψε εκτενώς ο Ελβετός ψυχίατρος Ludwig Binswanger ( /1958), στην κλινική του οποίου νοσηλεύθηκε h γυναίκα αυτή λίγο πριν αυτοκτονήσει και μετά από αλλεπάλληλες αποτυχημένες θεραπευτικές απόπειρες του παρελθόντος. Το περιστατικό αυτό συζητήθηκε από διάφορες οπτικές γωνίες, μεταξύ των οποίων και του Rogers, το 1958 σε ένα συμπόσιο ψυχοθεραπευτών στις Η.Π.Α.

8 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, γονείς της ούτε οι θεραπευτές της. Οι τελευταίοι έβλεπαν σε αυτήν μόνο «διαγνώσεις». Κανείς δεν τη βοήθησε να παραμερίσει τον ψευδή εαυτό που είχε διαμορφώσει τουλάχιστον από τα εφηβικά της χρόνια, με την απόλυτη συμμόρφωσή της στη θέληση του πατέρα της. Κανείς δεν τη διευκόλυνε να κατανοήσει τα αντικρουόμενα συναισθήματά της, που την οδηγούσαν να θέλει άλλοτε να είναι το ένα και άλλοτε το άλλο. Η μοναξιά της ήταν βαθύτατη, καθώς είχε παραιτηθεί από τον ίδιο τον εαυτό της, δεν γνώριζε τι ήταν και τι επιθυμούσε. Έγραφε στο ημερολόγιό της: «Είμαι απομονωμένη. Κάθομαι μέσα σε μια γυάλινη μπάλα. Βλέπω τους ανθρώπους μες από ένα γυάλινο τοίχο. Ουρλιάζω, αλλά δεν με ακούνε» (Rogers, 1980, σ. 175) [36]. Αν οι θεραπευτές της είχαν αναγνωρίσει την ύπαρξή της ως ενός προσώπου που αξίζει σεβασμό, που είναι ικανό για αυτόνομη επιλογή και έχει μια εσωτερική εμπειρία ως πολύτιμη πηγή για να αντλήσει από αυτήν και να βασιστεί σε αυτήν, δεν θα είχε οδηγηθεί στην κατάληξη αυτή. Μια κατάληξη που, όπως γράφει ο Rogers (1980) [36], μας θυμώνει, γιατί θα μπορούσαν οι ειδικοί να είχαν αποτρέψει τον άδικο χαμό μιας ανθρώπινης ζωής. Αλλά και ο θεραπευτής νιώθει μοναξιά. Βρίσκεται ενώπιον του αιτήματος του θεραπευόμενου, πιθανώς και της οικογένειάς του. Κάποιες φορές εργάζεται μόνος του, δεν ανήκει σε ένα πλαίσιο, η υποστήριξη ή η εποπτεία που δέχεται μπορεί να μην είναι αρκετή. Εξ ορισμού, ο ειδικός ψυχικής υγείας πρέπει να είναι εχέμυθος, να τηρεί το απόρρητο, περιχαρακώνοντας τη σχέση του με το θεραπευόμενο από τα «αδιάκριτα βλέμματα» και αυτό αναγκαστικά απομονώνει. Ένας θεραπευόμενος αντιμετωπίζει το θεραπευτή σα να μην υπάρχει, ή σαν αντικείμενο για ικανοποίηση αναγκών, ή φθονεί τις ικανότητές του, ή ακυρώνει την πρόοδο της θεραπείας. Ο ναρκισσιστικός ασθενής μπορεί να υποδαυλίσει την αίσθηση του θεραπευτή ότι απώλεσε την ικανότητά του για ενσυναίσθηση. Ο σχιζοειδής προκαλεί στο θεραπευτή το αίσθημα του κενού, της απώλειας του νοήματος και της ελπίδας, την αίσθηση ότι είναι ο μόνος που νοιάζεται για τον άλλον. Απέναντι στον οριακό ασθενή ο θεραπευτής νιώθει συχνά ότι έχασε την ταυτότητά του, ότι δεν είναι ο εαυτός του, ή ακόμη ότι βασανίζει το θεραπευόμενο με τη δομή και τα όρια του θεραπευτικού πλαισίου (Buechler, 1998) [5]. Όλα αυτά βρίσκονται στη ρίζα της μοναξιάς του θεραπευτή. Και όταν είναι μαζί με το θεραπευόμενο και όταν αυτός αποχωρεί, ο θεραπευτής είναι μόνος του, αντιμέτωπος με την αντιμεταβίβασή του, που πρέπει να επεξεργαστεί. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να καταφεύγει ο θεραπευτής στην εκδραμάτιση. Για παράδειγμα, υιοθετώντας μια παρανοειδή στάση, να αντιμετωπίζει την παθολογία του θεραπευόμενου σαν έναν προσωπικό εχθρό, ή, υιοθετώντας την καταθλιπτική στάση, να νιώθει ανάξιος να βοηθήσει ή και τα δύο. Επειδή ακριβώς η παθολογία του θεραπευόμενου είναι αυτή που παρεμποδίζει τη δημιουργία του συνδέσμου ανάμεσα σε αυτόν και στο θεραπευτή του και αυξάνει τη μοναξιά και των δύο, είναι πράγματι πολύ πιθανόν ο θεραπευτής όχι απλά να επιθυμεί να μειώσει, αλλά να νιώθει την ανάγκη να εξαφανίσει την παθολογία. Με μια τέτοια εξωπραγματική προσδοκία και ανυπομονησία, που κάποτε φτάνει τα όρια της περιφρόνησης του ασθενή και της διαταραχής του, ο θεραπευτής είναι βέβαιο ότι θα νιώσει μόνος, αβοήθητος και πιθανώς ανάξιος (Buechler, 1998) [5]. Πολύ περισσότερο, έχει υποστηριχτεί (Garber, 1987) [17], βιώνει μοναξιά ο θεραπευτής (αναλυτής) των παιδιών. Πιθανοί λόγοι είναι η αναγκαιότητα να «συμμαχήσει» με το παιδί απέναντι στην οικογένεια και να αντιμετωπίσει τις παρεμβάσεις της οικογένειας στο έργο του. η φύση της ίδιας της ανάλυσης παιδιών, που είναι ένα μάλλον απομονωμένο πεδίο, σε σύγκριση με την ανάλυση των ενηλίκων. και η προσπάθεια του θεραπευτή να προστατεύσει «το παιδί μέσα του», που είναι άλλωστε και ένας βασικός λόγος για τον οποίο κάποιοι θεραπευτές παιδιών έχουν επιλέξει αυτό το λειτούργημα. Υπάρχει άλλο ένα παράδοξο. Κάνουμε λόγο για τη μοναξιά του θεραπευτή, όταν επανειλημμένως έχει τονιστεί ότι ο θεραπευτής δεν είναι μόνος του στο δωμάτιο, με το θεραπευόμενο. Μες στο δωμάτιο μπορεί να βρίσκεται πολύς κόσμος. Είναι η συμμορία κάτω από το ντιβάνι (Redl, 1974) [35], δηλαδή η ομάδα των συνομηλίκων, πραγματική ή φαντασιωσική, που φέρνουν στη θεραπεία οι έφηβοι. Είναι η οικογένεια κάτω από το ντιβάνι (Antony, 1980) [1], πάντα παρούσα στη θεραπεία των παιδιών. Ο Yalom (1980) [45] αναρωτιόταν για τη θεραπεία των ενηλίκων: «Πόσοι άνθρωποι είναι μέσα στο δωμάτιο;» και δεν μιλούσε μόνο για το θεραπευόμενο. Ίσως όμως γι αυτό ο θεραπευτής να νιώθει αβοήθητος απέναντι σε αυτόν τον αόρατο, άρα δύσκολο να καταπολεμηθεί, συρφετό, ανήμπορος κάποιες φορές να ανοίξει, μέσα σε όλον αυτό το συνωστισμό, δρόμο συνάντησης με

9 24 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, 2014 τον αληθή εαυτό ενός άλλου ανθρώπου. Οπωσδήποτε η μείωση της μοναξιάς του θεραπευόμενου μέσω της σχέσης με το θεραπευτή είναι ένας στόχος όλης της διαδικασίας και αυτό έχει τονιστεί εδώ και δεκαετίες (Ferreira, 1962) [11]. Εδώ όμως υπάρχει ένας κίνδυνος: μήπως η ψυχοθεραπεία είναι ένας τρόπος που έχει βρει ο ένας ή και οι δύο εταίροι της σχέσης για να αντιμετωπίζουν τη μοναξιά τους; Έχει διατυπωθεί η άποψη (Schwartz & Olds, 1997 [40]. βλ. και Παρασχάκης, 2010) [32] ότι για ορισμένους ανθρώπους η εκδήλωση ψυχοπαθολογίας και η συνακόλουθη αναζήτηση ψυχοθεραπευτικής βοήθειας είναι μια φυγή στη νόσο, μακριά από τη μοναξιά. Ίσως η ψυχοθεραπευτική σχέση να είναι η μόνη πηγή θαλπωρής στη ζωή ενός ανθρώπου. Αυτό μπορεί να εξηγήσει πολλά πράγματα: τη ραγδαία βελτίωσή του κατά την ψυχοθεραπεία, τη δυσκολία του να διαμορφώσει σχέσεις εκτός της ψυχοθεραπευτικής και την απροθυμία του να τερματίσει την ψυχοθεραπεία. Εδώ, η παγίδα για το θεραπευτή είναι να επιμηκύνει τη θεραπεία, με την αιτιολογία ότι ο ασθενής του δεν έχει άλλα κοινωνικά στηρίγματα για να μην αναφερθούμε στην περίπτωση να είναι μια τέτοια μορφή εξαρτητικής σχέσης για το θεραπευτή ένας τρόπος αντιμετώπισης και της δικής του μοναξιάς. ατέλειας με την πρώιμη αποστέρηση, αναπτύσσει την ικανότητα να αντιμετωπίζει το άγχος του αποχωρισμού, τον ίδιο τον αποχωρισμό, και ενδυναμώνεται για να αντιμετωπίζει ανάλογες εμπειρίες στο μέλλον. Εξ ορισμού, το ψυχικό τραύμα αντανακλά τη ρήξη της συνέχειας (Laplanche & Pontalis, 1986) [29], με άλλα λόγια, τον αποχωρισμό από τον εαυτό και τους άλλους, ο οποίος συνεπάγεται μοναξιά. Επομένως, η συνθήκη που ανακουφίζει τη μοναξιά είναι η σύνδεση (Freud, 1920/1955) [12] και ο κοινωνικός δεσμός (Rook, 1984) [37], που σημαίνουν ότι ο άνθρωπος συνδέει τις επιμέρους όψεις του εαυτού του τη μία με την άλλη, συνδέει τον εαυτό του με τους άλλους και μοιράζεται. Αποκτά την ικανότητα να στέκεται με μεγαλύτερη ευαισθησία και ενσυναίσθηση απέναντι ή δίπλα στις εμπειρίες μοναξιάς των συνανθρώπων του και αυτό υποδηλώνει λιγότερο μοναχικούς ανθρώπους μέσα σε μια λιγότερο μοναχική κοινωνία. Συμπεράσματα: Αναγνώριση και αποδοχή της μοναξιάς και του παραδόξου της Η μοναξιά είναι μια πολυπρόσωπη παράδοξη εμπειρία. Ενέχει δυσφορία και οδύνη, αλλά επιφέρει και ευεργετικές συνέπειες, όπως η αυτογνωσία και η δημιουργία. Είναι ένδειξη ψυχοπαθολογίας, αλλά και μια αναπόδραστη εμπειρία, συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Η αναγνώριση αυτού του παραδόξου δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς απαιτεί έναν υψηλό βαθμό απαρτίωσης του εαυτού και του κόσμου. Συνιστά, λοιπόν, ένα κορυφαίο αναπτυξιακό επίτευγμα. Στις πιο ευτυχείς εκβάσεις της ψυχοθεραπείας, ο θεραπευτής αναγνωρίζει τη μοναξιά του και το φόβο της μοναξιάς, κινητοποιείται ώστε να τη γνωρίσει καλύτερα, να της αποδώσει νόημα, να τη συνδέσει με τη θεωρία της κατεύθυνσής του και να προχωρήσει, πέραν της οδύνης, στη δημιουργική χρήση της. Ο θεραπευόμενος αναγνωρίζει τη μοναξιά που προκλήθηκε από το ναρκισσιστικό τραύμα, συνδέει το βίωμα της έλλειψης και της

10 ˆ ` ˇ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 47, 51, 16-27, SUMMARY EVANGELIA GALANAKI*: Loneliness: Thoughts on its relation with psychopathology and psychotherapy In this paper we examine the relation of loneliness with psychopathology and psychotherapy. More specifically, first we present interpretations about the long-standing neglect of loneliness by the disciplines of Psychology and Psychiatry. Next, we analyze psychoanalytic and existential views from the clinical field about the associations between loneliness and psychopathology. We focus on narcissistic trauma and incapacity for love, as accompanying aspects of loneliness in many forms of psychopathology. Also, we discuss the role of loneliness in the psychotherapeutic relationship, according to the aforementioned views. Finally, we propose that we should recognize the paradoxical nature of loneliness, which means that this experience has both distressing and beneficial aspects, and that apart from being an inescapable universal condition, it may become an index of psychopathology as well. *Associate Professor of Psychology Faculty of Primary Education National and Kapodistrian University of Athens

11 26 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, 2014 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Antony, E. J.The family and the psychoanalytic process in children. The Psychoanalytic Study of the Child, 35, 3 34 (1980). 2. Binswanger, L.The case of Ellen West. In R. May, E. Angel, & H. F. Ellenberger (Eds.), Existence: A new dimension in psychiatry and psychology (pp ) (1958). New York: Basic Books. (Original article published ). 3. Booth, R.Existential loneliness: The other side of the void. International Journal of Interpersonal Studies, 16, (1997). 4. Bowlby, J. Affectional bonds: Their nature and origin. In R. S. Weiss (Ed.), Loneliness: The experience of emotional and social isolation (pp ). Cambridge, MA: MIT Press (1973). 5. Buechler, S. The analyst s experience of loneliness. Contemporary Psychoanalysis, 34, (1998). 6. Cacioppo, J. T., & Patrick, W. Loneliness: Human nature and the need for social connection. New York: Norton (2009). 7. Γαλανάκη, Ε. (υπό έκδοση). Μοναξιά: Το παράδοξο της ανθρώπινης φύσης. (Πρόλογος: Γ. Κουγιουμουτζάκης). Αθήνα: Gutenberg. 8. Erlich, S. H. On loneliness, narcissism, and intimacy. American Journal of Psychoanalysis, 58, (1998). 9. Fairbairn, W. R. D. Schizoid factors in the personality. In W. R. D. Fairbairn, Psychoanalytic studies of the personality (pp. 3 27) (1952). London: Tavistock/Routledge & Kegan Paul. (Original article published 1940). 10. Fairbairn, W. R. D. A revised psychopathology of the psychoses and psychoneuroses. In W. R. D. Fairbairn, Psychoanalytic studies of the personality (pp ) (1952). London: Tavistock/Routledge & Kegan Paul. (Original article published 1941). 11. Ferreira, A. J. Loneliness and psychopathology. American Journal of Psychoanalysis, 22, (1962). 12. Freud, S.Beyond the pleasure principle. In J. Strachey (Ed. and Trans.), The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. 18, pp. 3 64) (1955). London: Hogarth Press. (Original work published 1920). 13. Fromm, E. The fear of freedom. London: Routledge & Kegan Paul (1942). 14. Fromm, E. Man for himself. New York: Holt, Rinehart & Winston (1947). 15. Fromm, E. The art of loving. New York: Harper & Row (1956). 16.Fromm-Reichmann, F. Loneliness. Contemporary Psychoanalysis, 26, (1990). (Original article published 1959) 17. Garber, B. The isolation and loneliness of the child analyst. Annual of Psychoanalysis, 15, (1987). 18. Greenberg, J. R., & Mitchell, S. A. Object relations in psychoanalytic theory. Cambridge, MA: Harvard University Press (1983). 19. Greene, M., & Kaplan, B. L. Aspects of loneliness in the therapeutic situation. International Review of Psychoanalysis, 5, (1978). 20. Guntrip, H. The nature of the primary failure in ego-development. In H. Guntrip, Schizoid phenomena, object relations and the self (pp ) (1992). London: Karnac and The Institute of Psychoanalysis. (Original article published 1968) 21. Guntrip, H. Freud, Russell, and the core of loneliness. In J. Hazell (Ed.), Personal relations therapy: The collected papers of H. J. S. Guntrip (pp ) (1994). Northvale, NJ/London: Jason Aronson. (Original article published 1973) 22. Guntrip, H. My experience of analysis with Fairbairn and Winnicott (How complete a result does psycho-analytic therapy achieve?). International Review of Psychoanalysis, 2, (1975) Heinrich, L. M., & Gullone, E. The clinical significance of loneliness: A literature review. Clinical Psychology Review, 26, (2006) Hobson, R. F. Loneliness. Journal of Analytical Psychology, 19, (1974). 25. Kernberg, O. Borderline conditions and pathological narcissism. Northvale, NJ: Jason Aronson (1975) Kernberg, O. Object relations theory and clinical psychoanalysis. New York: Jason Aronson (1976). 27. Klein, M. On the sense of loneliness. In M. Klein, Envy and gratitude and other works The writings of Melanie Klein. Volume III (pp ) (1975).. New York: Free Press. (Original article published 1963) 28. Kohut, H.The analysis of the self. New York: International Universities Press (1971) Laplanche, J., & Pontalis, J.-B. Λεξιλόγιο της ψυχανάλυσης (Β. Καψαμπέλης, Λ. Χαλκούση, Α.

12 ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ 51, 16-27, Σκούλικα, & Π. Αλούπης, μετάφ.). Αθήνα: Κέδρος (1986).. (Έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1967) 30. Leiderman, P. H. Pathological loneliness: A psychodynamic interpretation. In J. Hartog, J. R. Audy, & Y. A. Cohen (Eds.), The anatomy of loneliness (pp ) (1980). New York: International Universities Press. (Original article published 1969) 31. Mendelson, M. D. Reflections on loneliness. Contemporary Psychoanalysis, 26, (1990). 32. Παρασχάκης, Α. Ψυχοκοινωνικές συνιστώσες της μοναξιάς. Εγκέφαλος, 47(1), (2010). 33. Perlman, D., & Peplau, L. A. Toward a social psychology of loneliness. In S. Duck & R. Gilmour (Eds.), Personal relationships: Vol. 3. Personal relationships in disorder (pp ) (1981). London: Academic. 34. Quinodoz, J. M. The taming of solitude: Separation anxiety in psychoanalysis (1993). London and New York: Routledge. (Original work published 1991) 35. Redl, F. Group psychological implications for individual therapy with adolescents: The gang beneath the couch. Psychosocial Process, 3, 5 20 (1974). 36. Rogers, C. A way of being. Boston: Houghton (1980). 37. Rook, K. S. Promoting social bonding: Strategies for helping the lonely and socially isolated. American Psychologist, 39, (1984). 38. Rubins, J. L. On the psychopathology of loneliness. American Journal of Psychoanalysis, 24, (1964). 39. Sadler, W. A., & Johnson, T. B. Loneliness and anomia. In J. Hartog, J. R. Audy, & Y. A. Cohen (Eds.), The anatomy of loneliness (pp ). New York: International Universities Press (1980). 40. Schwartz, R. S., & Olds, J. Loneliness. Harvard Review of Psychiatry, 5, (1997). 41. Sullivan, H. S.The interpersonal theory of psychiatry. New York: (1953). 42. Von Witzleben, H. D. On loneliness. Psychiatry, 21, (1958). 43. Winnicott, D. W. The capacity to be alone. In D. W. Winnicott, The maturational processes and the facilitating environment (pp ) (1965). New York: International Universities Press. (Original article published 1958) 44. Wood, L. Loneliness. In P. Harré (Ed.), The social construction of emotions (pp ). Oxford: Blackwell (1986). 45. Yalom, I. D. Existential psychotherapy. New York: Basic Books (1980)..

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το όνειρο Ένα ζευγάρι περιμένει παιδί. Τότε αρχίζει να ονειρεύεται αυτό το παιδί. Κτίζει την εικόνα ενός παιδιού μέσα στο μυαλό του. Βάσει αυτής της εικόνας, κάνει

Διαβάστε περισσότερα

ΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗ ε.

ΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗ ε. Ο σακχαρώδης διαβήτης μπορεί να εμφανιστεί στον καθένα ανεξάρτητα από την ηλικία, το χρώμα ή το φύλο. Είναι μια χρόνια νόσος που όταν δεν είναι σωστά ρυθμισμένη μπορεί να δημιουργήσει απειλητικές για τη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ. Θέμα: ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ (ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ) ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ. Θέμα: ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ (ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ) ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 24/10/2018 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ Θέμα: ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ (ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ) ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 2018-2019 Σας ενημερώνουμε ότι στις 6/11/18 ξεκινούν τα μαθήματα του εκπαιδευτικού σεμιναρίου

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια με τον όρο περιγεννητική περίοδος αναφερόμαστε στο χρονικό διάστημα της κύησης, της λοχείας και των

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΒΒΑΔΙΑ Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΒΒΑΔΙΑ Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΒΒΑΔΙΑ Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας 29.05.2015 Ερωτήματα που μας απασχολούν Τι κάνουμε όταν αμφιβάλλουμε για το αν θα τα καταφέρουμε να κρατήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί» Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους Η αυτοεικόνα μας «σχηματίζεται» ως ένα σχετικά σταθερό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ (Α & Β ΚΥΚΛΟΣ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ

ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ (Α & Β ΚΥΚΛΟΣ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ (Α & Β ΚΥΚΛΟΣ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ Γ. ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ (Α & Β ΚΥΚΛΟΣ) Ημ/νίες Διεξαγωγής: 16-17/11, 30/11, 01/12, 07 08/12, 2013, 11-12/01, 25-26/01, 01-02/02, 15-16/02,

Διαβάστε περισσότερα

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Τις τελευταίες δεκαετίες, η παιδική και εφηβική κατάθλιψη έχει μετατραπεί σε ένα υπαρκτό πρόβλημα που ταλανίζει τους νέους. Τα ποσοστά

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Λογικοθυμική προσέγγιση (Rational-Emotive Therapy) Αναπτύχθηκε από τον Albert Ellis τη δεκαετία του 1950. Πεποίθηση πως οι συναισθηματικές δυσκολίες οφείλονται σε λανθασμένες

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοδυναμική θεωρία και ανάπτυξη ψυχολογικών δεξιοτήτων του θεραπευτή

Ψυχοδυναμική θεωρία και ανάπτυξη ψυχολογικών δεξιοτήτων του θεραπευτή Ψυχοδυναμική θεωρία και ανάπτυξη ψυχολογικών δεξιοτήτων του θεραπευτή Γιωτσίδη Βασιλική, Ph.D., Msc, MA Κλινικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» Δομή

Διαβάστε περισσότερα

Η Αγάπη και το πρόσωπο: τόπος συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία

Η Αγάπη και το πρόσωπο: τόπος συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία 28 Νοεμβρίου 2018 Η Αγάπη και το πρόσωπο: τόπος συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία Θρησκεία / Ποιμαντική πρωτοπρεσβύτερος Ευστράτιος Καρατσούλης Η Αγάπη Ακόμη η αγάπη είναι ένα πολύ

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης;

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης; Ολοι κάποιες φορές νιώθουμε μελαγχολία ή θλίψη, αλλά αυτά τα συναισθήματα συνήθως περνούν μετά από λίγες μέρες. Όταν ένα άτομο έχει κατάθλιψη, η διαταραχή αυτή επηρεάζει την καθημερινή του ζωή, τη φυσιολογική

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι ψυχοθεραπεία;

Τι είναι ψυχοθεραπεία; (M. HERSEN και W. SLEDGE, Encyclopedia of Psychotherapy Academic Press, 2002) 1 Τι είναι ψυχοθεραπεία; Ψυχοθεραπεία είναι η λεκτική επικοινωνία μεταξύ θεραπευόμενου και ψυχοθεραπευτή με σκοπό : Την διάγνωση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ Στρεσσογόνος παράγοντας Οτιδήποτε κάνει τον άνθρωπο να βιώνει στρες Είναι μια αλλαγή στην ομοιόσταση του ατόμου Παράγοντες που προκαλούν στρες Ενδογενείς Εξωγενείς Ενδογενείς

Διαβάστε περισσότερα

Αλλαγές Κατά τη Διάρκεια της Εγκυμοσύνης

Αλλαγές Κατά τη Διάρκεια της Εγκυμοσύνης Η εγκυμοσύνη αποτελεί μια φυσιολογική αναπτυξιακή κρίση που περιλαμβάνει σημαντικές σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές και επηρεάζει όλες τις εγκύους ανεξάρτητα από την ψυχολογική τους υγεία. Όπως κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Βασιλειάδης Γρηγόρης, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής, Διδάκτωρ Ψυχολογίας (Ph.D.)

Γράφει: Βασιλειάδης Γρηγόρης, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής, Διδάκτωρ Ψυχολογίας (Ph.D.) Γράφει: Βασιλειάδης Γρηγόρης, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής, Διδάκτωρ Ψυχολογίας (Ph.D.) Ο τρόπος σκέψης και αντιμετώπισης των καταστάσεων που αντιμετωπίζουμε καθημερινά, είναι καθοριστικό στοιχείο για τη

Διαβάστε περισσότερα

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία 2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία Α Μέρος: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Τα επίπεδα συνείδησης Ύπνος Μισοξύπνιο Αφύπνιση Ελάχιστη εργασία των εξωτερικών αισθήσεων Με εικόνες

Διαβάστε περισσότερα

Συνδιαλλακτική Ανάλυση (Transactional Analysis - T.A.)

Συνδιαλλακτική Ανάλυση (Transactional Analysis - T.A.) Συνδιαλλακτική Ανάλυση (Transactional Analysis - T.A.) "Οι άνθρωποι δεν έχουν ανάγκη απ'άλλο τίποτα, παρά μόνον από άλλους ανθρώπους ικανούς να τους προσέξουν, πράγμα σπάνιο, πολύ δύσκολο, πρόκειται σχεδόν...

Διαβάστε περισσότερα

Για να μπορέσουν να κατανοήσουν πλήρως τη νέα κατάσταση και να αποδεχτούν πως είναι οριστική, θα χρειαστεί να περάσουν αρκετοί μήνες.

Για να μπορέσουν να κατανοήσουν πλήρως τη νέα κατάσταση και να αποδεχτούν πως είναι οριστική, θα χρειαστεί να περάσουν αρκετοί μήνες. Όταν οι γονείς χωρίζουν-οι συνέπειες ενός διαζυγίου στα παιδιά. Ο χωρισμός των δύο γονέων, θεωρείται ένα από τα πιο στρεσσογόνα συμβάντα για όλα τα μέλη που αποτελούν μια οικογένεια. Τα παιδιά βιώνουν

Διαβάστε περισσότερα

Μητρικός Θηλασμός μετά το Πρώτο Έτος.

Μητρικός Θηλασμός μετά το Πρώτο Έτος. Μητρικός Θηλασμός μετά το Πρώτο Έτος. Αντιγόνη Συμεωνίδου Ψυχολόγος MA, PgD Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεύτρια. Προγεννητική Ψυχολόγος, υπό Πιστοποίηση ΕΚΠΑ Ψυχικές κ συναισθηματικές ανάγκες Επαφή Σύνδεση Αίσθηση

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ Την έρευνα για τη φύση του την αρχίζει ο άνθρωπος θέτοντας στον εαυτό του την ερώτηση: «Ποιός είμαι; Τι είμαι;» Στην πορεία της αναζήτησης για την απάντηση, η ερώτηση διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη).

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη). ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη). 1. Σ ένα πολιτισμό όπου επικρατεί το εμπορικό πνεύμα και η

Διαβάστε περισσότερα

Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις

Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις Πιθανότατα αισθάνεστε πολύ αναστατωµένοι αφού λάβατε µια διάγνωση καρκίνου. Συνήθως είναι δύσκολο να αποδεχθείτε τη διάγνωση αµέσως και αυτό είναι

Διαβάστε περισσότερα

Α εξάμηνο ΜΑΘΗΜΑ 1 (14 2ωρα) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Α εξάμηνο ΜΑΘΗΜΑ 1 (14 2ωρα) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΨΥΧΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΕ ΙΑΤΡΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Διευθυντής:, Καθηγητής Ψυχιατρικής Α εξάμηνο 10.2016-2.2017 ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑ (2 2ωρα) ΜΑΘΗΜΑ 1 (14

Διαβάστε περισσότερα

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας;

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας; Σχιζοφρένεια Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Η σχιζοφρένεια, μια πνευματική ασθένεια που προκαλεί διαταραχή στον τρόπο που σκέφτεται το άτομο, επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού. Συνήθως ξεκινά από τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ, ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ, ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ, ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 2 μάθημα Διδάσκουσα Δήμητρα Ιορδάνογλου ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΟΡΙΣΜΟΙ - ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ Ένα σύνολο μη γνωστικών ικανοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία της προσωπικότητας θεωρίες.

Ψυχολογία της προσωπικότητας θεωρίες. Ψυχολογία της προσωπικότητας θεωρίες. Οι διάφορες θεωρίες προσωπικότητας προσπαθούν να απαντήσουν και να ερμηνεύσουν τα ακόλουθα ερωτήματα: α) Πώς είναι τα άτομα; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ατόμου

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ.

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Ατομική Ψυχολογία Alfred Adler Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Μαλικιώση- Λοΐζου Ατομική Ψυχολογία Τονίζει τη μοναδικότητα της προσωπικότητας

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ Α ΚΥΚΛΟΣ: Φθινόπωρο 2017

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ Α ΚΥΚΛΟΣ: Φθινόπωρο 2017 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2017-18 Α ΚΥΚΛΟΣ: Φθινόπωρο 2017 Τεχνικές κλινικής συνέντευξης Ι: Κλινικές δεξιότητες, λήψη ιστορικού, θεραπευτικός σχεδιασµός ( Α Έτος) Η λήψη ενός καλού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV Θεματική Ενότητα 6 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στις κλινικές καταβολές της ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΤΟΥΣ

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΤΟΥΣ O σχολικός εκφοβισμός είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, που τις τελευταίες δεκαετίες έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις στις τάξεις

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχωτικές διαταραχές και θεραπευτική αντιμετώπιση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 10 Ιούλιος :29

Ψυχωτικές διαταραχές και θεραπευτική αντιμετώπιση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 10 Ιούλιος :29 Γράφει: Νικόλαος Βακόνδιος, Ψυχολόγος Η λέξη «ψύχωση» είναι μία λέξη η οποία χρησιμοποιείται υπερβολικά συχνά από τον κόσμο με λάθος νόημα και περιεχόμενο. Στο κείμενο αυτό, γίνεται μία προσπάθεια να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής: Σιγκμουντ Φρουντ (1856-1939) Αυστριακός Ιατρός, ψυχίατρος. Το έργο και οι θεωρίες του είχαν μεγάλη επίδραση στην ανθρωπολογία, τη φιλοσοφία,

Διαβάστε περισσότερα

MAΘΗΜΑ 4-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ P S Y 2 0 5 - M Α Θ Η Μ Α 4 Ο 1

MAΘΗΜΑ 4-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ P S Y 2 0 5 - M Α Θ Η Μ Α 4 Ο 1 MAΘΗΜΑ 4-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ P S Y 2 0 5 - M Α Θ Η Μ Α 4 Ο 1 ΔΟΜΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Η ψυχοδυναμική προσέγγιση Η συμπεριφορική προσέγγιση P S Y 2 0 5 - M Α Θ Η Μ Α 4 Ο 2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Πολύ συχνά, τα άτομα, παρατηρώντας τους άλλους, εντοπίζουν υπερβολές και ακρότητες στις συμπεριφορές τους. Παρατηρούν υπερβολές στους χώρους της εργασίας.

Διαβάστε περισσότερα

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο Έ να πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που αντιμετωπίζουν έντονο άγχος, δυσθυμία, «κατάθλιψη» έχει την «τάση» να αποδίδει λανθασμένα τις ψυχικές αυτές καταστάσεις, σε έναν «προβληματικό εαυτό του», (μία δυστυχώς

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Ο πολιτισμός ως αιτιολογικός παράγοντας ψυχοπαθολογίας Ερευνητικά δεδομένα DSM-IV-TR Διαπολιτισμική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία Πολιτισμική διακύμανση ψυχικών διαταραχών

Διαβάστε περισσότερα

Επαγγελματικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στη. Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας

Επαγγελματικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στη. Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας Επαγγελματικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στη Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας Ο διετής κύκλος εκπαίδευσης στη Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας, παρέχει ολοκληρωμένη, επαγγελματική εκπαίδευση στις θεωρίες και τις πρακτικές

Διαβάστε περισσότερα

Παιδεία Ομαδικο-Αναλυτικής Οικογενειακής Θεραπείας

Παιδεία Ομαδικο-Αναλυτικής Οικογενειακής Θεραπείας Παιδεία Ομαδικο-Αναλυτικής Οικογενειακής Θεραπείας Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ & ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - HOPEinGA Hellenic Organisation of Psychotherapy and Education

Διαβάστε περισσότερα

Συναισθήματα και η Διαχείρισή τους

Συναισθήματα και η Διαχείρισή τους Συναισθήματα και η Διαχείρισή τους Όταν είμαστε παιδιά, στο ξεκίνημα της ζωής μας, έχουμε έντονη σύγχυση σχετικά με τα συναισθήματά μας, νοιώθοντας την ανάγκη να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο

Διαβάστε περισσότερα

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Πανταζής Α. Ιορδανίδης Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Α.Π.Θ Καθηγητής Ψυχολογίας & Διατροφής, ΑΤΕΙ Ιορδανίδης,, 10/3/11 1 ρ.πανταζής Ιορδανίδης, 10/3/11 2

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1. α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Θετική Ψυχολογία Καρακασίδου Ειρήνη, MSc Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Εισαγωγή Θετική-Αρνητική Ψυχολογία Στόχοι της Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΔΡΟΓΥΝΟ: Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΑΝΔΡΟΓΥΝΟ: Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Το ερωτικό παιχνίδι του άντρα και της γυναίκας είναι μια μικρή εκδήλωση του παιχνιδιού όλης της ζωής. Το ζευγάρι γνωρίζει και ζει τους κραδασμούς που το διαπερνούν, συμμετέχοντας έτσι στις δονήσεις του

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΟΣΥΝΘΕΣΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΟΣΥΝΘΕΣΗΣ Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού Προγράμματος Προϋπόθεση για την εγγραφή τους στο πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων Θεματική Ενότητα 4 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στην ψυχαναλυτική θεωρία και, κυρίως, σε εκείνο το τμήμα της θεωρίας που αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο

Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο Χριστιάνα Μήτση Ψυχολόγος Μsc-Ψυχοθεραπεύτρια Πανελληνίου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Υπάρχουν

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV Διδάσκουσα: Επίκ. Καθ. Γεωργία Α. Παπαντωνίου Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Παιδεία Ομαδικο-Αναλυτικής Οικογενειακής Θεραπειας

Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Παιδεία Ομαδικο-Αναλυτικής Οικογενειακής Θεραπειας Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Παιδεία Ομαδικο-Αναλυτικής Οικογενειακής Θεραπειας Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού Προγράμματος Η ομαδικο-αναλυτική

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί οι νέοι καταφεύγουν σε πράξεις βίας, αναζήτηση ταυτότητας ή συναισθηματικές δυσκολίες;

Γιατί οι νέοι καταφεύγουν σε πράξεις βίας, αναζήτηση ταυτότητας ή συναισθηματικές δυσκολίες; Γιατί οι νέοι καταφεύγουν σε πράξεις βίας, αναζήτηση ταυτότητας ή συναισθηματικές δυσκολίες; Δρ. Ευγενία Σουμάκη Παιδοψυχίατρος - Ψυχαναλύτρια Γρ. Ελληνικής Εταιρίας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Μέλος Δ.Σ.

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση κρίσεων: Ψυχοκοινωνικές. Γεωργία Κιζιρίδου, Εξελικτική Σχολική Ψυχολόγος, MSc, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων georgiakiz@yahoo.

Διαχείριση κρίσεων: Ψυχοκοινωνικές. Γεωργία Κιζιρίδου, Εξελικτική Σχολική Ψυχολόγος, MSc, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων georgiakiz@yahoo. Διαχείριση κρίσεων: Ψυχοκοινωνικές Γεωργία Κιζιρίδου, Εξελικτική Σχολική Ψυχολόγος, MSc, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων georgiakiz@yahoo.gr Διαχείριση κρίσεων: Ψυχο-κοινωνικές «Ακόμα και οι χώρες που είναι εξοπλισμένες

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Δανιηλίδου Νικολίνα, Ψυχολόγος, MSc στην Ψυχολογία της Υγείας

Γράφει: Δανιηλίδου Νικολίνα, Ψυχολόγος, MSc στην Ψυχολογία της Υγείας Γράφει: Δανιηλίδου Νικολίνα, Ψυχολόγος, MSc στην Ψυχολογία της Υγείας Η ιατρική ορίζει ως χρόνια ασθένεια την ασθένεια που είναι μακρόχρονη ή με συχνά επεισόδια. Παλαιότερα, η διάγνωση μιας σημαντικής

Διαβάστε περισσότερα

Ο παιδικός σταθμός, είναι πράγματι ένας «σταθμός» στην πορεία ανάπτυξης και ζωής του ανθρώπου!

Ο παιδικός σταθμός, είναι πράγματι ένας «σταθμός» στην πορεία ανάπτυξης και ζωής του ανθρώπου! Η μετάβαση στον παιδικό σταθμό---ψυχολογία αναπτυξιακού σταδίου στο νήπιο και οφέλη ένταξης Γράφει: Δανάη Χορομίδου, Ψυχολόγος, Απόφοιτος Παν/μίου Αθηνών, Ψυχοθεραπεύτρια-Ψυχοδραματιστής, Συνεργάτης του

Διαβάστε περισσότερα

Σταυρούλα Μπεράτη. Καταθλίψεις Πένθη Επιχείρηµα

Σταυρούλα Μπεράτη. Καταθλίψεις Πένθη Επιχείρηµα Σταυρούλα Μπεράτη Καταθλίψεις Πένθη Επιχείρηµα Η κατάθλιψη ήταν η πρώτη κλινική οντότητα στη διερεύνηση της ψυχοπαθολογίας από τον Freud, στην οποία ο κεντρικός παράγων είναι το συναίσθηµα, δηλαδή η διαταραχή,

Διαβάστε περισσότερα

«Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο σχολείο» H προαγωγή της συναισθηματικής νοημοσύνης ως μέσο πρόληψης της νεανικής παραβατικότητας

«Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο σχολείο» H προαγωγή της συναισθηματικής νοημοσύνης ως μέσο πρόληψης της νεανικής παραβατικότητας «Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο σχολείο» H προαγωγή της συναισθηματικής νοημοσύνης ως μέσο πρόληψης της νεανικής παραβατικότητας Γιατί τα παιδιά γίνονται επιθετικά; H νευροβιολογία δεν είναι

Διαβάστε περισσότερα

Η απομάκρυνση της «τοξικότητας» από τη ζωή μας είναι ίσως το καλύτερο δώρο που μπορούμε να προφέρουμε στον εαυτό μας!

Η απομάκρυνση της «τοξικότητας» από τη ζωή μας είναι ίσως το καλύτερο δώρο που μπορούμε να προφέρουμε στον εαυτό μας! Η απομάκρυνση της «τοξικότητας» από τη ζωή μας είναι ίσως το καλύτερο δώρο που μπορούμε να προφέρουμε στον εαυτό μας! Προσπαθεί να ελέγξει τη ζωή σου τόσο υπερβολικά που φτάνει στη χειραγώγηση; Αυτός είναι

Διαβάστε περισσότερα

Θεραπευτική υποστήριξη σε προβλήματα εθισμού Πρόγραμμα Ψυχοθεραπευτικής Yποστήριξης Aτόμων και οικογενειών με πρόβλημα εθισμού

Θεραπευτική υποστήριξη σε προβλήματα εθισμού Πρόγραμμα Ψυχοθεραπευτικής Yποστήριξης Aτόμων και οικογενειών με πρόβλημα εθισμού Πρόγραμμα Ψυχοθεραπευτικής Yποστήριξης Aτόμων και οικογενειών με πρόβλημα εθισμού 1 / 8 1.) Η Οικογένεια «Η οικογένεια είναι ένας ζώντας οργανισμός ο οποίος όπως κάθε άλλος οργανισμός γεννιέται, ενηλικιώνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Εκπαιδευτικών - Γονιών παιδιών με Μαθησιακές Δυσκολίες. Δρ. ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΖΙΒΙΝΙΚΟΥ

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Εκπαιδευτικών - Γονιών παιδιών με Μαθησιακές Δυσκολίες. Δρ. ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΖΙΒΙΝΙΚΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Εκπαιδευτικών - Γονιών παιδιών με Μαθησιακές Δυσκολίες Δρ. ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΖΙΒΙΝΙΚΟΥ 1 Θετική συμβολή της Πρώιμης Παρέμβασης: ως προς τους γονείς1 Άμεση πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά: Με τη διάγνωση

Διαβάστε περισσότερα

Σχολικό πλαίσιο Οικογένεια με αυτιστικό παιδί Δώρα Παπαγεωργίου Κλινική Ψυχολόγος

Σχολικό πλαίσιο Οικογένεια με αυτιστικό παιδί Δώρα Παπαγεωργίου Κλινική Ψυχολόγος Σχολικό πλαίσιο Οικογένεια με αυτιστικό παιδί Δώρα Παπαγεωργίου Κλινική Ψυχολόγος Η απώλεια του «ονειρεμένου παιδιού» Οι γονείς βιώνουν μιαν απώλεια. Βιώνουν την απώλεια του παιδιού που έκτισαν μέσα στο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

M2 Unit 3. Διεπιστημονικό Ιστορικό και Διάγνωση

M2 Unit 3. Διεπιστημονικό Ιστορικό και Διάγνωση Διεπιστημονικό Ιστορικό και Διάγνωση Αξιολόγηση των δεδομένων ιστορικού και διάγνωσης. Προετοιμασία της πρόγνωσης και του σχεδίου παρέμβασης ενόψει μιας μελλοντικής κατάστασης κρίσης Διαφορές μεταξύ φυσιολογικής

Διαβάστε περισσότερα

"Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde

Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι. Oscar Wilde 1 Αγαπημένε μου φίλε/η, "Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde Θα ήθελα να σε καλωσορίσω σε αυτό το σεμινάριο. Είναι πολύ σημαντικό για εμένα να ξέρεις πώς δεσμεύομαι με το πέρας

Διαβάστε περισσότερα

«Η Διατήρηση της Σεξουαλικότητας μετά τον Γυναικολογικό Καρκίνο»

«Η Διατήρηση της Σεξουαλικότητας μετά τον Γυναικολογικό Καρκίνο» «Η Διατήρηση της Σεξουαλικότητας μετά τον Γυναικολογικό Καρκίνο» Βασιλική Κουμαντάκη Ψυχολόγος Εθελόντρια & Μέλος Εξελεγκτικής Επιτροπής Συλλόγου «Κ.Ε.Φ.Ι.» Αθηνών Επιστημονικός Συνεργάτης «ΚΕΝΤΡΟ ΜΑΣΤΟΥ»

Διαβάστε περισσότερα

Οι γνώμες είναι πολλές

Οι γνώμες είναι πολλές Η Ψυχολογία στη Φυσική Αγωγή στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος ΚασταμονίτηςΚωνσταντίνος Ψυχολόγος Οι γνώμες είναι πολλές Πολλές είναι οι γνώμες στο τι προσφέρει τελικά ο αθλητισμός στην παιδική ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Η Επαγγελματική Συμβουλευτική μέσα από το πρίσμα της Θετικής Ψυχολογίας

Η Επαγγελματική Συμβουλευτική μέσα από το πρίσμα της Θετικής Ψυχολογίας Η Επαγγελματική Συμβουλευτική μέσα από το πρίσμα της Θετικής Ψυχολογίας Δέσποινα Σιδηροπούλου Δημακάκου Καθηγήτρια Επαγγελματικής Αξιολόγησης & Καθοδήγησης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών,

Διαβάστε περισσότερα

Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο

Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο Σύμφωνα με δύο σχετικά πρόσφατες έρευνες, οι μνήμες φόβου και τρόμου διαφέρουν σημαντικά από τις συνηθισμένες μνήμες. Οι διαφορές αυτές δεν συνίστανται μόνο στις εμφανείς

Διαβάστε περισσότερα

Εργάζομαι αισθάνομαι... πετυχαίνω!!!!!

Εργάζομαι αισθάνομαι... πετυχαίνω!!!!! Εργάζομαι αισθάνομαι... πετυχαίνω!!!!! Η παραδοχή ενός πρώην νοσηλευτή της ΜΤΝ Κλεισαρχάκη Σοφία Κοινωνική Λειτουργός Εργάζομαι. Ως επαγγελματίας και είμαι Ηθικά ευαίσθητος στην ευπάθεια του ασθενούς Βιώνω

Διαβάστε περισσότερα

Πιστοποίηση στη Συστημική Οικογενειακή Θεραπεία (4ετές πρόγραμμα)

Πιστοποίηση στη Συστημική Οικογενειακή Θεραπεία (4ετές πρόγραμμα) Πιστοποίηση στη Συστημική Οικογενειακή Θεραπεία (4ετές πρόγραμμα) Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ Το Κε.Συ.Θε.Σ. είναι το μοναδικό Κέντρο Εκπαίδευσης στη Βορειοδυτική Ελλάδα που οργανώνει τετραετές επαγγελματικό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΩΡΑ ΠΕΜΠΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014 16:30 Υποδοχή - Εγγραφή συνέδρων 18:00 Τελετή έναρξης 18:30 Κεντρική ομιλία Α. Καλαντζή-Αζίζι Η ψυχολογία των διδασκόντων στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά

Διαβάστε περισσότερα

Ποταμιάνου Α. On the function of the analyst «Η λειτουργία του αναλυτή»

Ποταμιάνου Α. On the function of the analyst «Η λειτουργία του αναλυτή» Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα «Επέκεινα» - Ψυχαναλυτική Πράξη Ποταμιάνου Α. On the function of the analyst «Η λειτουργία του αναλυτή» Απόδοση: Έλενα Διέτη, Φιλόλογος Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, M.Sc. Εποπτεία:

Διαβάστε περισσότερα

Η δραστηριότητα της σκέψης ήταν στην προέλευσή της, διαδικασία εκτόνωσης της ψυχής, από υπερχείλισμα ερεθισμάτων.

Η δραστηριότητα της σκέψης ήταν στην προέλευσή της, διαδικασία εκτόνωσης της ψυχής, από υπερχείλισμα ερεθισμάτων. Σκέψη και ονειροπόληση της μητέρας Η δραστηριότητα της σκέψης ήταν στην προέλευσή της, διαδικασία εκτόνωσης της ψυχής, από υπερχείλισμα ερεθισμάτων. Ο Bion εμπνεόμενος από το άρθρο του Freud του 1911,

Διαβάστε περισσότερα

Το φαινόμενο του καταναλωτισμού Τετάρτη, 28 Μάρτιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 28 Μάρτιος :01

Το φαινόμενο του καταναλωτισμού Τετάρτη, 28 Μάρτιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 28 Μάρτιος :01 Λάμπρος Λάσδας Η ανθρώπινη συμπεριφορά μεταβάλλεται από εποχή σε εποχή, ανάλογα με τις ανάγκες, τις αξίες και τις διεξόδους από τα προβλήματα που ο άνθρωπος έχει ή νομίζει πως έχει στη διάθεσή του. Ένα

Διαβάστε περισσότερα

Το Αρνητικό στην Ψυχανάλυση

Το Αρνητικό στην Ψυχανάλυση Το Αρνητικό στην Ψυχανάλυση Εργασία στο πλαίσιο του Προγράμματος «Εισαγωγική Εκπαίδευση στην Ψυχαναλυτική Πράξη» ΕΠΕΚΕΙΝΑ Επιμέλεια: Αφροδίτη Στυλιαρά ψυχολόγος - Αγγελική Καραγιάννη ψυχολόγος. Εποπτεία:

Διαβάστε περισσότερα

Η Ψυχολογική Διάσταση της Κώφωσης. Ελενα Τρύφωνος Εκπαιδευτική Ψυχολόγος Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Η Ψυχολογική Διάσταση της Κώφωσης. Ελενα Τρύφωνος Εκπαιδευτική Ψυχολόγος Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Η Ψυχολογική Διάσταση της Κώφωσης Ελενα Τρύφωνος Εκπαιδευτική Ψυχολόγος Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Η κάθε αναπηρία ή η κάθε ιδιαιτερότητα συνήθως έχει επιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 12: Συναισθήματα Θεματική Ενότητα 12 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στις διαστάσεις των συναισθημάτων, στο μηχανισμό λειτουργίας

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ειρήνη Τζελέπη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Pg.Dipl., MSc., City University, Λονδίνο

Γράφει: Ειρήνη Τζελέπη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Pg.Dipl., MSc., City University, Λονδίνο Γράφει: Ειρήνη Τζελέπη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Pg.Dipl., MSc., City University, Λονδίνο Για πολλούς ανθρώπους αποτελεί ένα τεράστιο ερωτηματικό το ζήτημα της ποιότητας της σεξουαλικής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Απαρτιωμένη Διδασκαλία Εισαγωγή στην Ψυχιατρική 21 ος αιώνας μεγάλη πρόοδος των συναφών επιστημών: Νευροεπιστήμες, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία Προηγήθηκε περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

Πρόωρότητα κ Μητρικός Θηλασμός

Πρόωρότητα κ Μητρικός Θηλασμός Πρόωρότητα κ Μητρικός Θηλασμός Αντιγόνη Συμεωνίδου, Ψυχολόγoς Ma,PgD- Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεύτρια. Προγεννητική Ψυχολόγος υπό Πιστοποίηση ΕΚΠΑ Προωρότητα Πρώτες στιγμές μετά τον τοκετό Mε την γέννηση μας,

Διαβάστε περισσότερα

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1 1 a) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση στην Υπαρξιακή προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική

Εκπαίδευση στην Υπαρξιακή προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Εκπαίδευση στην Υπαρξιακή προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές αρχές της γνωσιακής συµπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φοιτητών Ψυχολογίας 11 13 Απριλίου 2008, Αθήνα Γ.

Βασικές αρχές της γνωσιακής συµπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φοιτητών Ψυχολογίας 11 13 Απριλίου 2008, Αθήνα Γ. Βασικές αρχές της γνωσιακής συµπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φοιτητών Ψυχολογίας 11 13 Απριλίου 2008, Αθήνα Γ. Ευσταθίου Γνωσιακή συµπεριφοριστική θεραπεία Σειρά προτάσεων παρέµβασης

Διαβάστε περισσότερα

3 + 2 Χρόνια Εκπαίδευσης και Εποπτείας Αναμνήσεις & Αναστοχασμοί από τη Μονάδα Οικογενειακής Θεραπείας του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής

3 + 2 Χρόνια Εκπαίδευσης και Εποπτείας Αναμνήσεις & Αναστοχασμοί από τη Μονάδα Οικογενειακής Θεραπείας του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής 3 + 2 Χρόνια Εκπαίδευσης και Εποπτείας Αναμνήσεις & Αναστοχασμοί από τη Μονάδα Οικογενειακής Θεραπείας του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής Γιάννης Αναστασιάδης: Κοινωνικός Λειτουργός, Παιδικά Χωριά SOS

Διαβάστε περισσότερα

Ανδρέας Αρματάς Φραντσέσκα Ασσιρέλλι

Ανδρέας Αρματάς Φραντσέσκα Ασσιρέλλι Ανδρέας Αρματάς Φραντσέσκα Ασσιρέλλι Η Λελέκα δεν είναι μόνη Πολλά παιδιά ταλαιπωρούνται από φοβίες και νιώθουν ανήμπορα να τις αντιμετωπίσουν. Υπάρχουν όμως και πολλά παιδιά που ξεπερνούν τελικά τους

Διαβάστε περισσότερα

Προσωπο-κεντρική θεωρία (person-centred) [πρώην Πελατο-κεντρική θεωρία ]

Προσωπο-κεντρική θεωρία (person-centred) [πρώην Πελατο-κεντρική θεωρία ] Προσωπο-κεντρική θεωρία (person-centred) [πρώην Πελατο-κεντρική θεωρία ] Φαινομενολογική θεωρητική κατεύθυνση η οποία υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος διαθέτει από μόνος του την ικανότητα για προσωπική ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ. Φιλία Ίσαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ. Φιλία Ίσαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Φιλία Ίσαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝ-ΒΟΥΛΕΥΟΜΑΙ=συνεξετάζω με κάποιον το πρόβλημα του και

Διαβάστε περισσότερα

Νιώθω Θυμωμένος. Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων

Νιώθω Θυμωμένος. Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων Νιώθω Θυμωμένος Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων Ορισμός Συναισθηματική κατάσταση που ποικίλλει σε ένταση από τον ήπιο εκνευρισμό ως την έντονη οργή και μανία. Όπως και άλλα συναισθήματα, συνοδεύεται από φυσιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Νεοψυχαναλυτική: Μετεκπαίδευση στην Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία και Διάγνωση Παιδιών και Ενηλίκων

Νεοψυχαναλυτική: Μετεκπαίδευση στην Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία και Διάγνωση Παιδιών και Ενηλίκων Μετεκπαίδευση στην Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία και Διάγνωση Παιδιών και Ενηλίκων Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ Το ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ. (ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ & ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΠΑΣΠΑΛΗ ΑΣΠΑΣΙΑ & ΣΙΑ Ε.Ε.) δημιουργήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Συμπτώματα συνεξάρτησης

Συμπτώματα συνεξάρτησης Συμπτώματα συνεξάρτησης Οι συνεξαρτητικές συμπεριφορές είναι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Το συνεξαρτητικό άτομο προσπαθεί να βοηθήσει τους άλλους καταστρέφοντας τον εαυτό του. Τέτοιου είδους συμπεριφορές

Διαβάστε περισσότερα

Μεγαλώνοντας ένα παιδί πίσω από τα κάγκελα της φυλακής του Κορυδαλλού

Μεγαλώνοντας ένα παιδί πίσω από τα κάγκελα της φυλακής του Κορυδαλλού Μεγαλώνοντας ένα παιδί πίσω από τα κάγκελα της φυλακής του Κορυδαλλού Γιολάντας Κωνσταντινίδη, Κοινωνιολόγου στο Κορυδαλλού Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τη σημερινή πρόσκληση. Ονομάζομαι Γιολάντα Κωνσταντινίδη,

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Αναπτύσσομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Γιατί είναι απαραίτητη η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Παρακάτω, έχετε μια λίστα με ερωτήσεις για κάθε θέμα, οι οποίες θα σας βοηθήσουν.

Παρακάτω, έχετε μια λίστα με ερωτήσεις για κάθε θέμα, οι οποίες θα σας βοηθήσουν. ΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ Οδηγός για τον δάσκαλο / εκπαιδευτικό / μέντορα Πριν ξεκινήσετε με τα αναφερόμενα θέματα, πρέπει να ζητήσετε από τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν τα Ερωτηματολόγια για τους εκπαιδευτικούς

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ. Κωνσταντίνος Ασημακόπουλος. Απαρτιωμένη Διδασκαλία

ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ. Κωνσταντίνος Ασημακόπουλος. Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ Κωνσταντίνος Ασημακόπουλος Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ Ψυχοθεραπεία: η θεραπεία των ψυχικών διαταραχών που βασίζεται κατά κύριο λόγο στην επικοινωνία (λεκτική και μη λεκτική) μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΟΜΑ ΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΟΜΑ ΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Πρόκειται για την εισήγηση που έκανα στα πλαίσια του ετήσιου σεµιναρίου «Σχέσεις των ανθρώπων σχέσεις των φύλων» στον Ελληνικό Οργανισµό Ψυχοθεραπείας και Παιδείας στην Οµαδική Ανάλυση» (HOPE in GA). 28/2/2011

Διαβάστε περισσότερα