ΣΧΕ ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ.Ε. ΕΛΠ 44: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ -ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Ακαδηµαϊκό Έτος: η Γραπτή Εργασία ΘΕΜΑ: «α.) Αναπτύξατε τη σχέση του θεάτρου µε τον ελληνικό κινηµατογράφο από τις απαρχές της εµφάνισής του, β.) Αναλύσατε τις σχέσεις µεταξύ νεοελληνικού κινηµατογράφου και θεάτρου, όπως αναφαίνονται από την ταινία «Ακροπόλ» (1995) του Π. Βούλγαρη και προσδιορίστε τις διαφορές των σχέσεων αυτών συγκριτικά µε τις ταινίες της δεκαετίας , γ.) Αναφέρατε χαρακτηριστικές ταινίες του Π. Βούλγαρη και επισηµάνετε τις ιδιαιτερότητες που σχετίζονται µε τη γενικότερη κατάσταση του ελληνικού κινηµατογράφου κάθε περιόδου». ΣΧΕ ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Εισαγωγή Η σχέση του κινηµατογράφου µε το θέατρο ήταν στενή ήδη από την πρώτη στιγµή δηµιουργίας της «7 ης Τέχνης». Στην παρούσα εργασία θα εξετάσουµε τη σχέση αυτή µέσα στα πλαίσια του νεώτερου ελληνικού πολιτιστικού οικοδοµήµατος. Στο πρώτο µέρος θα εστιάσουµε στα αρχικά στάδια αυτής της σχέσης, στο δεύτερο θα σταθούµε ειδικά σε µια σχετική ταινία, την Ακροπόλ του Π. Βούλγαρη και στο τελευταίο θα αναφερθούµε στο σύνολο της κινηµατογραφικής παραγωγής του προαναφερθέντος και την συσχέτιση των ιδιαιτεροτήτων που εµφανίζονται σε αυτή µε τη γενικότερη κατάσταση του ελληνικού κινηµατογράφου σε κάθε περίοδο. Κύριο µέρος Α) Η σχέση του θεάτρου µε τον ελληνικό κινηµατογράφο από τις απαρχές της εµφάνισής του Η επίδραση του θεάτρου στον κινηµατογράφο υπήρξε καταλυτική για τη γένεση και την εξέλιξή του: - οι πρώτες αίθουσες που φιλοξένησαν κινηµατογραφικά έργα ήταν θεατρικές, οι οποίες µετατρέπονταν αναλόγως, ενώ πρωτύτερα οι προβολές γίνονταν σε υπαίθριους ή σε δηµόσιους χώρους 1. - πρώτοι συντελεστές των κινηµατογραφικών έργων ήταν άνθρωποι του θεάτρου, όπως ο Βιλλάρ, ο ιδρυτής της πρώτης εταιρείας παραγωγής «Αθήνη Φιλµ», ήταν Έλληνας ηθοποιός καταξιωµένους σε θεατρικούς θιάσους του εξωτερικού 2. Αλλά και οι ιδρυτές της «Άστυ Φιλµ», Σµ. Μποχατώρης και αργότερα ο ηµ. Βρατσάνος ήταν µεταξύ άλλων και θεατρικοί συγγραφείς 3. - συχνά θεατρικοί συγγραφείς υπογράφουν κινηµατογραφικά σενάρια, όπως ο. Μπόγρης στο Τραγούδι του Χωρισµού (1939), την πρώτη ταινία του Φίνου, ή ο ηµ. Ιωαννόπουλος στη Φωνή της καρδιάς (1943). 1 Αθανασάτου, κ.α., σ Αθανασάτου, κ.α., σ Αθανασάτου, κ.α., σ. 27

2 - πρώτοι ηθοποιοί των κινηµατογραφικών έργων ήταν ως επί το πλείστον ηθοποιοί θεατρικών θιάσων. Ο πρώτος Έλληνας κωµικός ήταν ο Σπυρ. ηµητρακόπουλος, ηθοποιός του ελαφρού θεάτρου 4. Ένας άλλος από τους πρώτους κωµικούς ήταν ο Μιχαήλ Μιχαήλ του Μιχαήλ ήταν µέλος οπερετικών θιάσων 5. Κυρίως από την «αιγυπτιακή περίοδο» ( ) γυρίζονται έργα µε πρωταγωνιστές ηθοποιούς θιάσων του ελαφρού θεάτρου, που εκείνη την εποχή βρίσκονται σε περιοδείες. Παρόµοια και στις κωµωδίες του διαστήµατος γυρίζονται κωµωδίες βασισµένες σε θεατρικές επιτυχίες µε πρωταγωνιστές γνωστούς ηθοποιούς του ελαφρού θεάτρου. Από το 52 και για µια περίπου 5ετία την τακτική αυτή ακολουθεί και ο Β. Λογοθετίδης, που περιόδευε µε το θίασό του στην Αίγυπτο. Σε περιοδεία στην Αίγυπτο βρισκόταν και ο θίασος Παππά Λαµπέτη Χόρν, όταν γύρισαν το Κυριακάτικο Ξύπνηµα (1954). Μεγάλοι ηθοποιοί του θεάτρου παρουσιάζονται, ακόµη, σε ταινίες µελοδραµατικές, όπως στο Μαρίνος Κοντάρας (1948) µε τον Μ. Κατράκη, στη Φωνή της καρδιάς (1949) µε τον Αιµ. Βεάκη, ή στο ηθογραφικό «Λύκαινα» µε την τραγική ηθοποιό Ν. Κατσέλη. - τα περισσότερα από τα ηθογραφικά έργα είχαν πρωτύτερα παρουσιαστεί στη θεατρική σκηνή. Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας (1931) του Τ. αδήρα ήταν µεταφορά του κωµειδυλλίου του ηµ. Κοροµηλά 6. Παρόµοια και τα άλλα δραµατικά ειδύλλια, όπως η Γκόλφω, η πρώτη ελληνική ταινία µυθοπλασίας στηριγµένη στο έργο του Σπ. Περεσιάδη 7 και η Μαρία η Πενταγιώτισσα, που είχε παρουσιαστεί θεατρικά στα τέλη του 1910 από τους Π. Νιρβάνα και Αρ. Κυριακού 8. - Πολλά είναι τα έργα που αποτελούν διασκευές θεατρικών επιτυχιών. Τα αρραβωνιάσµατα (1949) ήταν βασισµένη σε δηµοφιλές θεατρικό έργο του. Μπόγρη. Η Στέλλα στηρίχτηκε σε θεατρικό έργο του Ιακ. Καµπανέλλη. Θεατρικές µεταφορές, όµως, γίνονται και σε κωµωδίες, όπως στους Απάχηδες των Αθηνών, την οπερέτα του Ν. Χατζηαποστόλου που διασκεύασε ο Ηλ. Παρασκευάς 9 ή στο Οι Γερµανοί ξανάρχονται, που είναι διασκευή θεατρικού έργου του Χρ. Γιαννακόπουλου. - Κάποια έργα ενέχουν διάσπαρτα στοιχεία θεατρικά, όπως στο Κορίτσι µε τα µαύρα (1956), παραπέµπει σε αρχαίες τραγωδίες µέσα από τα πρόσωπα των γυναικών στο νησί, τις µαυροφορεµένες θρηνούσες γυναίκες, κ.α - Σε κάποιες περιπτώσεις η θεµατική των κινηµατογραφικών έργων εµπνέεται από τη θεατρική ζωή και δραστηριότητα. Αυτό παρατηρείται σε έργα, όπως στα Χειροκροτήµατα µε τον Αττίκ, όπου παρουσιάζεται ο έρωτας ενός καταξιωµένου προς µια νεαρή ηθοποιό, και, πιο πρόσφατα, στην ταινία του Βούλγαρη Ακροπόλ. Β) Οι σχέσεις µεταξύ νεοελληνικού κινηµατογράφου και θεάτρου, όπως αναφαίνονται από την ταινία «Ακροπόλ» (1995) του Π. Βούλγαρη και οι διαφορές των σχέσεων αυτών συγκριτικά µε τις ταινίες της δεκαετίας , 4 Αθανασάτου, κ.α., σ.24 5 Αθανασάτου, κ.α., σ Αθανασάτου, κ.α., σ Αθανασάτου, κ.α., σ Αθανασάτου, κ.α., σ Αθανασάτου, κ.α., σ. 63

3 Ο Παντελής Βούλγαρης είναι από τους ιδρυτές και κορυφαίους εκπροσώπους του Νέου Ελληνικού Κινηµατογράφου (ΝΕΚ). Με την ταινία αυτή κέρδισε το βραβείο µουσικής στο Φεστιβάλ Valencia και το βραβείο σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ του Καΐρου. Η ταινία Ακροπόλ είναι µουσικοχορευτική παραγωγή του Η θεµατική της αντλείται από την θεατρική Αθήνα της δεκαετίας και συγκεκριµένα τις παραστάσεις επιθεώρησης που ανέβαιναν στο οµώνυµο θρυλικό θέατρο. Στο κέντρο της βρίσκεται ο κόσµος του θεάµατος, που είναι λαµπερός, αλλά και ύπουλος. Η οργάνωση µιας παράστασης αποκαλύπτει όλες τις αντιζηλίες και τα πισώπλατα µαχαιρώµατα των συντελεστών της. Η σχέση του θεάτρου µε τον κινηµατογράφο της εποχής διαγράφεται ως εξής: - το θέατρο θεωρείται η κατεξοχήν τέχνη, ενώ ο κινηµατογράφος περισσότερο ως µέσο βιοπορισµού: «Και µε τηλεφωνικό κατάλογο µπορεί να φτιάξει νούµερο! Είναι Μέγας!», «µε το µισό µεροκάµατο τις έστειλε», «ποιος ρίχνει τα µεροκάµατα;, Ποιος; Με τα µισά λεφτά τους στέλνεις», «Λύση ανάγκης» - το θέατρο χαίρει γενικής αναγνώρισης και εκτιµήσεως, ακόµη και της κυβερνητικής, ενώ ο κινηµατογράφος έχει µικρή αναγνωρισιµότητα: «Εκφράζοντας την επιθυµία της αυτού µεγαλειότητος Αυλάρχης, Α. Λεβίδης», «όλη η Ασφάλεια είναι στην πλατεία. Υπουργός και τα τσιράκια του ( ) Μέχρι που πληρώσανε εισιτήριο», «Είστε πολύ καλός. Συγχαρητήρια ( ) Προϊστάµενος της Γενικής Ασφάλειας», «Πρώτη φορά µας επισκέπτεται η κορυφή του Υπουργείου Ασφαλείας», «ο κοµπάρσος του κερατά! Κοµπάρσε του κερατά» - οι παραστάσεις σε ένα θέατρο είναι υψηλού προϋπολογισµού, ενώ τα γυρίσµατα µιας κινηµατογραφικής ταινίας πραγµατοποιούνται µε ταπεινά µέσα: «όµορφα τα φορεµατάκια που έφτιαξες ( ) Ο Φώτης κοιτάζει το ταµείο ( ) αλλά σε ρίχνουνε στο τέλος», «Πρόσεξε σκηνικό: Φώτα, λαµπιόνια, Τρούµπα «Ποτέ την Κυριακή», πουτάνες, ναύτες, νταβατζήδες», «αν περιµένεις να βγάλεις Ατλαντικό µε κουβάδες είσαι πολύ γελασµένος», «Ήρθαν οι κουβάδες κύριε Τάκη!», «δώδεκα ώρες στον ήλιο ήµασταν, ρε µέσα στον ήλιο, χωρίς νερό» - ορισµένα θέµατα που συναντώνται στις ταινίες της εποχής βρίσκονται και σε θεατρικά σκέτς, όπως «το Μενταγιόν» ή «η Λιµπελάυ» µε θεµατική αντληµένη από τη ζωή των ανθρώπων των κατώτερων κοινωνικών στρωµάτων. Η αλληλοσυσχέτιση αυτή επισηµαίνεται από τον Πρίγκηπα, που επισηµαίνει τις οµοιότητες µεταξύ του «Μενταγιόν» και της ταινίας «Ποτέ την Κυριακή». Επίσης αναφέρονται έργα µε θεµατική από την εποχή της Κατοχής: «Ματωµένος εκέµβρης», κ.α Η ταινία αναφέρεται κατά µεγάλο ποσοστό στην πραγµατικότητα που επικρατούσε στο χώρο του θεάµατος. Σηµεία στα οποία διαφοροποιείται η σχέση θεάτρου και κινηµατογράφου από αυτή που παρουσιάζεται, είναι: - οι ηθοποιοί που πλαισίωναν τις κινηµατογραφικές ταινίες ήταν ως επί το πλείστον οι αυτοί που έπαιζαν και στο θέατρο στις περισσότερες περιπτώσεις µάλιστα έχουµε τη συµµετοχή τουλάχιστο ενός καταξιωµένου από το χώρο του θεάτρου ηθοποιού, - οι ηθοποιοί που µετείχαν στα γυρίσµατα ταινιών συχνά συνδύαζαν αυτή τους τη δραστηριότητα µε περιοδείες του θιάσου τους εντός και εκτός του ελληνικού χώρου, - πολλές από τις ταινίες που γυρίζονταν αυτή την περίοδο αποτελούν κινηµατογραφική απόδοση έργων που ανέβηκαν στο περισσότερο ή λιγότερο πρόσφατο παρελθόν στις θεατρικές σκηνές των Αθηνών, - ήδη από αυτή την «ερασιτεχνική» του περίοδο ο κινηµατογράφος θεωρείται αξιόλογη µορφή τέχνης, αφού σε αυτή απασχολούνται άτοµα ήδη καταξιωµένα (ηθοποιοί, σεναριογράφοι, κ.α), και άλλοι, που έχουν ήδη αφοµοιώσει διδάγµατα του

4 κινηµατογράφου της Ευρώπης και της Αµερικής µερικοί µάλιστα έχουν εργαστεί εκεί. Γ) Χαρακτηριστικές ταινίες του Π. Βούλγαρη και οι ιδιαιτερότητες που σχετίζονται µε τη γενικότερη κατάσταση του ελληνικού κινηµατογράφου κάθε περιόδου Την εποχή δηµιουργίας του ΝΕΚ γυρίστηκαν πολλές ταινίες µικρού µήκους, µεταξύ των οποίων Ο κλέφτης (1965) και Τζίµης ο τίγρης (1966), όπου οι νέοι δηµιουργοί δοκίµασαν τις ιδέες τους και τις προτάσεις τους 10, ώστε απετέλεσαν το εφαλτήριο για τη δηµιουργία µεγάλου µήκους ταινιών 11. Στις συγκεκριµένες ταινίες προβάλλονται αντιστοίχως οι ανησυχίες και τα προβλήµατα του απλού Έλληνα, που προσπαθεί να επιβιώσει εκµεταλλευόµενος τις ανθρώπινες αδυναµίες, και η αντιπαράθεση της λαϊκής παράδοσης µε το σύγχρονο περιβάλλον και τον ξένο τρόπο ζωής. Το προξενιό της Άννας καταγράφει την πραγµατικότητα της µεσοαστικής κοινωνίας και τον κοινωνικό εγκλεισµό που υφίστανται τα άτοµα προκειµένου για τη διατήρησή της 12. Από αυτή την άποψη εντάσσεται στο ρεύµα της ρεαλιστικής ηθογραφίας, µέσω της οποίας προβάλλεται το «εθνικό» στοιχείο 13. Μια κοπέλα έρχεται από την επαρχία για να ζήσει µια καλύτερη ζωή ως υπηρέτρια και τα αφεντικά της αναλαµβάνουν την πρωτοβουλία τόσο να της γνωρίσουν ένα νέο, όσο και να διαλύσουν τη σχέση της µαζί του, όταν κρίνουν ότι τα συµφέροντά τους δεν εξυπηρετούνται πλέον. Η ταινία συγκαταλέγεται σε εκείνες που προβλήθηκαν και θριάµβευσαν στο Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηµατογράφου ταινιών του ΝΕΚ 14. Το προξενιό της Άννας και Ο µεγάλος ερωτικός ανήκουν στις ταινίες που χρησιµοποιούν µια ιδιάζουσα φιλµική γλώσσα και αντιστέκονται στην ιδεολογία που καλλιεργεί η ικτατορία, καταφέρνοντας παράλληλα να αποφύγουν τη λογοκρισία χρησιµοποιώντας ένα διφορούµενο ή σιβυλλικό στιλ 15. Το δεύτερο έργο είναι εµπνευσµένο από τον οµότιτλο δίσκο του Μ. Χατζιδάκι, αναφέρεται στην αναζήτηση ενός χαµένου, σχεδόν ονειρικού παρελθόντος. Οι ταινίες Χάππυ Νταίη και Τα πέτρινα χρόνια αναφέρονται στις εσωτερικές ταραχές και στις ταξικές, πολιτικές και ιδεολογικές συγκρούσεις που σηµειώθηκαν 16. Συνιστούν, έτσι, µέσα αντίστασης στη ικτατορία 17. Η πρώτη είναι βασισµένη στο µυθιστόρηµα του Ανδ. Φραγκία «Ο λιµός» και στις προσωπικές εµπειρίες του σκηνοθέτη από την εξορία στη Γυάρο, παρουσιάζει τις σχέσεις των θυµάτων της εξουσίας µε τους εξουσιαστές. Τα πρόσωπα και οι καταστάσεις αποκτούν συµβολικό νόηµα και το έργο γίνεται µια πολιτική αλληγορία 18. Η δεύτερη παρακολουθεί τη σχέση δύο νέων, που προ έρχονται από τη λαϊκή, εργατική τάξη χωρίζονται από τις ιστορικές και πολιτικές περιστάσεις και γνωρίζουν τις αδικίες και τις βιαιότητες που προκαλούν ο εµφύλιος, η κυριαρχία της εξιάς και η ικτατορία. Στις περισσότερες ταινίες ακολουθείται το µοντέλο του κλασικού κινηµατογράφου και εν µέρει του ΠΕΚ: γραµµική και συνεχής αφήγηση, πλάνα 10 Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σσ Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σ. 167

5 κανονικής διάρκειας και οργάνωσης και αυτοτελείς και απλές σκηνές 19. Από αυτή την άποψη οι ταινίες του δεν µπορούν να ενταχθούν στο ρεύµα του µοντερνισµού 20. Στην ταινία Χάππυ Νταίη χρησιµοποιούνται γλωσσικά στοιχεία ιδιαίτερα και συνδεδεµένα κατεξοχήν µε τον ΝΕΚ: πλάνα ενότητες, travelling κινήσεις της κάµερας, στάσεις, θεατρική ενότητα σκηνών, αξιοποίηση εξωφιλµικού χώρου, κ.α 21. επίσης, η ταινία Χάππυ Νταίη στηρίχτηκε οικονοµικά από το Ελληνικό Κέντρο Κινηµατογράφου, µια Α.Ε χρηµατοδότησε πολλές ταινίες µέσα στην πενταετία , ενώ στα αµέσως επόµενα χρόνια εξασφάλισε από το κράτος µεγάλη οικονοµική ενίσχυση, προωθώντας σηµαντικά την παραγωγή ταινιών 22. Άλλες ταινίες του Π. Βούλγαρη είναι ο Eλευθέριος Βενιζέλoς , 1980, που αναφέρεται στην εποχή της σύγκρουσης του µεγάλου πολιτικού µε τον τότε βασιλιά της χώρας Κων/νο. Στο «H φανέλα µε το νούµερο 9, (1988), που είναι βασισµένη στο βιβλίο του Μ. Κουµανταρέα και αφηγείται την ιστορία ενός φιλόδοξου ποδοσφαιριστή, όπως και στο «Ήσυχες µέρες του Αυγούστου», (1991), όπου τρεις άνθρωποι που ζουν στην σχεδόν έρηµη τον Αύγουστο Αθήνα προσπαθούν µε διάφορους τρόπους να βγουν από τη µοναξιά τους και να έρθουν σε επαφή µε άλλους ανθρώπους, θίγεται το θέµα της αποµόνωσης και αλλοτρίωσης των ανθρώπων. Πιο πρόσφατες είναι οι ταινίες Όλα είναι δρόµος και Νύφες. Συµπεράσµατα Στην εργασία αυτή εξετάσαµε τις σχέσεις του θεάτρου µε τον κινηµατογράφο. Στο πρώτο µέρος της αναφερθήκαµε στη σχέση αυτή από τα πρώτα βήµατα της «7 ης τέχνης» στην Ελλάδα. Στο δεύτερο µέρος παρακολουθήσαµε τη σχέση αυτή µέσα από την ταινία του Π. Βούλγαρη, ενώ στο τελικό αναφερθήκαµε σε ιδιαιτερότητες που παρατηρούνται σε άλλες ταινίες του Βούλγαρη και που σχετίζονται µε την γενικότερη κατάσταση του κινηµατογράφου. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η σχέση αυτή είναι διαχρονική και πολύπλευρη και έχει ακόµη πολλά σηµεία που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Βιβλιογραφία Αθανασάτου, Γ., ελβερούδη, Ε.Α. & Κολοβός, Ν., Νεοελληνικό Θέατρο ( ) Κινηµατογράφος, τ. β, Ο Ελληνικός κινηµατογράφος, Ε.Α.Π., Πάτρα, 2002 Βούλγαρης. Π., Ακροπόλ, Σενάριο, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σ Αθανασάτου, κ.α, σσ