ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ & ΦΑΡΜΑΚΑ. Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας Διατροφής

Transcript

1 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ & ΦΑΡΜΑΚΑ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΗ. ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΙΔΙΟΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΙΣΜΟ. Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο ΔΡΟΓΓΙΤΗΣ ΠΑΥΛΟΣ Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας Διατροφής Επιβλέπουσα: Σκοπούλη Φωτεινή Μέλη: Σκουρολιάκου Μαρία Πολυχρονόπουλος Ευάγγελος ΑΘΗΝΑ 2003

2 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ & ΦΑΡΜΑΚΑ ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΗ. ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΙΔΙΟΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΙΣΜΟ. ΔΡΟΓΓΙΤΗΣ ΠΑΥΛΟΣ Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας Διατροφής Ακαδημαϊκό έτος: Μέλη: Σκουρολιάκου Μαρία Πολυχρονόπουλος Ευάγγελος Επιβλέπουσα: Σκοπούλη Φωτεινή ii

3 Ευχαριστώ θερμά: Την Σκουρολιάκου Μαρία για την αμέριστη συμπαράσταση και καθοδήγησή της, τον Τσαρούχα Παναγιώτη για τη γενικότερη βοήθεια του και τον Παπασαραντόπουλο Πέτρο ως προς την παροχή υλικοτεχνικής υποδομής για την κατασκευή των πινάκων φαρμακευτικών ουσιών. iii

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΩΝ ΑΡΧΕΣ ΜΕ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΔΙΑΤΑΓΗΣ ΕΛΕΓΧΩΝ ΝΤΟΠΙΝΓΚ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΑ i. Κατηγορίες Διεγερτικών ii. Επίπεδα συγκέντρωσης Διεγερτικών στα ούρα 14 iii. Καφεΐνη iv. Συμπαθομιμητικά v. Αμφεταμίνες vi. Επινεφρίνη (Αδρεναλίνη) vii. Κοκαΐνη viii. Β2-αγωνιστές ix. Άσθμα & Διεγερτικά ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ i. Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα ii. iii. iv. (NSAIDs) Μορφίνη Μεθαδόνη Ηρωΐνη..50 v. Βουπρενορφίνη.50 vi. vii. viii. ix. Δεξτρομοραμίδη 51 Πεθιδίνη Δυσμενείς επιδράσεις Οπιοειδών.53 Συμπτώματα υπερδοσολογίας Οπιοειδών 53 x. Συμπτώματα στέρησης Οπιοειδών ΑΝΑΒΟΛΙΚΑ i. Αναβολικά Ανδρογόνα Στεροειδή (ΑΑΣ) ii. iii. Νανδρολόνη &19-Νορστεροειδή DHEA (δεϋδροεπιανδροστερόνη)

5 iv. Ανδροστενεδιόνη..67 v. Ανδροστενεδιόλη vi. Νορανδροστενεδιόνη 68 vii. Συμπληρωματικά Φάρμακα που σχετίζονται με τη χρήση ΑΑΣ viii. Άλλοι Αναβολικοί Παράγοντες (Β2-αγωνιστές) ix. Κλενβουτερόλη ΔΙΟΥΡΗΤΙΚΑ i. Κατηγορίες Διουρητικών ΠΕΠΤΙΔΙΚΕΣ ΟΡΜΟΝΕΣ, ΜΙΜΗΤΙΚΑ & ΑΝΑΛΟΓΑ i. Χοριακή Γοναδοτροπίνη (hcg) ii. Κορτικοτροπίνες iii. Αυξητική Ορμόνη (GH) & IGF iv. Ερυθροποιητίνη (ΕΡΟ) v. Δαρβεποετίνη άλφα 101 vi. Ινσουλίνη ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕ ΑΝΤΙ-ΟΙΣΤΡΟΓΟΝΟ ΔΡΑΣΗ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΥΓΚΑΛΥΨΗΣ - ΜΑΣΚΕΣ (ΚΑΛΥΠΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ) ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ i. Ντόπινγκ Αίματος ii. Χορήγηση προϊόντων που αυξάνουν την πρόσληψη, μεταφορά ή διάθεση οξυγόνου iii. Φαρμακολογική, Χημική και Φυσική Τροποποίηση iv. Γονιδιακό Ντόπινγκ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΕ ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ i. Αλκοόλη ii. Κάνναβινοειδή (Κάνναβις) iii. Τοπικά Αναισθητικά iv. Γλυκοκορτικοστεροειδή

6 v. Β-Αναστολείς ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ i. Συμπληρώματα Διατροφής & Βοτάνων (γενικά) ii. Ειδικά συμπληρώματα Πρωτεΐνης iii. Συμπληρώματα Βιταμινών και Μετάλλων iv. Συμπληρώματα Βοτάνων v. Συμπληρώματα Αμινοξέων vi. Συμπληρώματα Λιπιδίων vii. Πλήρη διατροφικά / ενεργειακά ποτά viii. Ενεργειακές ράβδοι 154 ix. Τζελ υδατανθράκων x. Συμπληρώματα διατροφής & Αναβολικά Ανδρογόνα Στεροειδή ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ & ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ) i. ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ii. ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα φάρμακα έχουν σκοπό να θεραπεύουν άτομα που πάσχουν από μια ασθένεια. Όταν χρησιμοποιούνται ορθολογικά, είναι σε θέση να σώσουν ζωές. Παρόλα αυτά οποιοδήποτε φάρμακο μπορεί να αποβεί επικίνδυνο, ειδικά όταν χρησιμοποιείται για μεγάλο χρονικό διάστημα και σε υψηλές δόσεις. Οι γιατροί λαμβάνουν υπ όψη τους αυτούς τους κινδύνους, όταν συνταγογραφούν τις ενδεδειγμένες θεραπείες 9. Η χρήση ουσιών ή μεθόδων για την αύξηση της αθλητικής απόδοσης θεωρείται απάτη, αδικία και είναι αντίθετη με το πνεύμα του έντιμου συναγωνισμού. Η καταχρηστική λήψη φαρμάκων μπορεί να αποβεί επιζήμια για την υγεία του ίδιου του αθλητή ή για τους συναθλητές του. Το γεγονός αυτό βλάπτει σοβαρά την ακεραιότητα, την εικόνα και το ήθος του αθλητισμού, άσχετα εάν η βελτίωση της επίδοσης είναι το κίνητρο για τη χρήση των φαρμάκων ή όχι 9. Στις μέρες μας ο χώρος του αθλητισμού και ιδίως του πρωταθλητισμού στιγματίζεται συχνά από φαινόμενα κατάχρησης ουσιών, που θεωρούνται ότι προάγουν την αθλητική επίδοση. Γεγονός όμως είναι ότι βλάπτουν σοβαρά την υγεία των αθλητών. Αυτή η τάση ομολογουμένως δεν είναι κάτι το καινούριο, αλλά παρουσιάζει δραματική αύξηση τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς παρατηρήθηκε μια γενικότερη στροφή του ενδιαφέροντος της κοινωνίας προς τη βελτίωση της αποδοτικότητας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι περίπου το 17% των νέων ηλικίας 11 με 19 ετών, κάνουν χρήση ψυχοτρόπων φαρμάκων, είτε για να μπορούν να κοιμούνται ευκολότερα είτε για να καταπολεμήσουν την κόπωση και την ανησυχία 7,5. Η διάκριση σε κάποιο άθλημα δεν είναι εύκολη υπόθεση. Κάτω από αυτή την πίεση, οι σημερινοί αθλητές είναι υποχρεωμένοι να προπονούνται σκληρότερα, για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και όσο το δυνατόν από μικρότερη ηλικία. Προκειμένου να ικανοποιήσουν τις αθλητικές τους φιλοδοξίες, ορισμένοι δεν 4

8 διστάζουν να καταφύγουν σε παράνομα μέσα, όπως είναι η λήψη μιας απαγορευμένης ουσίας 5. Γιατί όμως κάνουν κάτι τέτοιο από τη στιγμή που πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος να αποκαλυφθούν από τις αρμόδιες αρχές; Ας μην λησμονούμε ότι το όλο πνεύμα της σύγχρονης κοινωνίας κατευθύνει τους αθλητές σε μια τέτοια ζημιογόνα συμπεριφορά. Η ίδια η κοινωνία μας προτρέπει πολλές φορές να επιδιώκουμε το γρήγορο και εύκολο κέρδος και όχι την επιτυχία που προκύπτει μέσα από μια σκληρή και επίμονη προσπάθεια. Κάποιος ντοπάρεται για να κερδίσει χρήματα, για να δηλώσει παρόν μπροστά στα μάτια των άλλων, επειδή έχει χάσει τα ιδανικά, τις αξίες, τα πρότυπά του, διότι έχει χάσει τα πάντα και δεν έχει τίποτα να χάσει και θέλει να ονειρευτεί 4. Βέβαια οι λόγοι ίσως για τους οποίους κάποιος ντοπάρεται είναι πιο προφανείς και απλοϊκοί. Ένας αθλητής καταφεύγει στην χρήση απαγορευμένων ουσιών ή μεθόδων προκειμένου να βελτιώσει τις ικανότητές του, την αθλητική του απόδοση, να γίνει ανταγωνιστικός, να διακριθεί, να δοξαστεί, έστω και αν γνωρίζει ότι δεν προσπάθησε έντιμα για να επιτύχει τους στόχους του και να βελτιώσει τις ικανότητές του. Ίσως το κίνητρο για αυτό που καλείται ντόπινγκ να πηγάζει καθαρά από τη διάθεση του ατόμου να ζήσει στα όρια, να φλερτάρει με τον κίνδυνο, να εναντιωθεί κατά βάθος στις επιταγές του κατεστημένου και του κοινωνικού του περιβάλλοντός 4,6. Τι είναι ντόπινγκ; Ως ντόπινγκ ορίζεται: 1. Η χρήση ενός μέσου (ουσίας ή μεθόδου), η οποία είναι ενδεχομένως βλαβερή για την υγεία των αθλητών και/ ή ικανή για την αύξηση της απόδοσής τους, ή 2. Η παρουσία στο σώμα ενός αθλητή μιας Απαγορευμένης Ουσίας ή απόδειξη της χρήσης από αυτόν ή απόδειξη της χρήσης Απαγορευμένης Μεθόδου 8,10. Ντόπινγκ λοιπόν είναι η παρουσία ουσίας σε βιολογικό υγρό αθλητή, ή χρήση, ή απόδειξη χρήσης ουσίας ή μεθόδου, η οποία έχει την ικανότητα να βελτιώσει την 5

9 αθλητική επίδοση και παράλληλα, είτε να υποβάλει σε κίνδυνο την υγεία του αθλητή, είτε να αντίκειται στο πνεύμα του αθλητισμού 8. Το ντόπινγκ αντικρούει τις θεμελιώδεις αρχές του Ολυμπισμού, των αθλημάτων και της ιατρικής ηθικής. Απαγορεύεται, η σύσταση, η πρόταση, η έγκριση, η εμπορία, η παράβλεψη ή διευκόλυνση της χρήσης οποιασδήποτε ουσίας ή μεθόδου που καλύπτεται από τον ορισμό του ντόπινγκ 2. Ντόπινγκ δύο ταχυτήτων: Είναι αλήθεια ότι στις μέρες μας υφίσταται ντόπινγκ δύο ταχυτήτων, αυτό των «φτωχών» και αυτό των «πλουσίων». Στους πρώτους συμπεριλαμβάνονται οι «αθλητές της μάζας», που τυγχάνουν ελάχιστης ή ανύπαρκτης ιατρικής παρακολούθησης και συχνά καταφεύγουν σε σπιτικού τύπου, υπεραπλουστευμένα μέσα ντόπινγκ. Τα προϊόντα που χρησιμοποιούν είναι συχνά και τα πιο επικίνδυνα, από τη στιγμή που είναι αμφίβολου ποιότητας, κατασκευασμένα με μη ενδεδειγμένες μεθόδους, ενώ είθισται να χορηγούνται χωρίς κανένα προηγούμενο ποιοτικό έλεγχο και υπό ακατάλληλες συνθήκες. Για αυτό το λόγο αυτοί οι αθλητές θέτουν τον εαυτό τους σε σοβαρό βραχυπρόθεσμο κίνδυνο. Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι κορυφαίοι αθλητές, οι «αθλητές της ελίτ» όπως ονομάζονται. Αυτοί τυγχάνουν μεγαλύτερων οικονομικών απολαβών, παρακολουθούνται στενά από πολυπρόσωπες ιατρικές ομάδες και ακολουθούν επιστημονικά πολύπλοκες και εξεζητημένες στρατηγικές ντόπινγκ. Υφίσταται θεραπείες σε μακροχρόνια βάση, αναμειγνύοντας κλασσικές ουσίες (π.χ αμφεταμίνες, κοκαΐνη, κορτικοειδή, αναβολικά στεροειδή, διουρητικά, παράγοντες συγκάλυψης) καθώς και προϊόντα που προκύπτουν από τις πρόσφατες πλέον έρευνες (π.χ ερυθροποιητίνη, φθοράνθρακες, αυξητική ορμόνη, αυξητικοί παράγοντες, γονιδιακό ντόπινγκ). Πρέπει να παραδεχθούμε ότι οι αθλητές αυτοί, ενδεχομένως ελάχιστα ενημερωμένοι αλλά συχνά καλά παρακολουθούμενοι, διατηρούν τον έλεγχο της υγεία τους σε μια βραχυπρόθεσμη βάση. Ωστόσο μακροπρόθεσμα όλοι οι αθλητές που ντοπάρονται αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους, ανεξάρτητα με το αθλητικό επίπεδο στο οποίο βρίσκονται. Είναι σαφές ότι η ευθύνη των ιατρών που παρακολουθούν αυτούς τους αθλητές δεν πρέπει να εξαντλείται στο εγγύς μέλλον, αλλά οφείλει να επεκτείνεται και σε μια πιο 6

10 μακροχρόνια βάση. Και εδώ ακριβώς είναι που τίθεται το θέμα της ιατρικής ηθικής. Το κατά πόσο δηλαδή είναι ηθικό ένας ιατρός, διαιτολόγος, γυμναστής ή άλλος θεραπευτής να μετατρέπει τον αθλητή σε πειραματόζωο, πολλές φορές μάλιστα εξ αγνοίας του ίδιου του αθλητή, δίνοντάς του ουσίες αμφιβόλου αποτελεσματικότητας και επικινδυνότητας, που μπορεί ακόμη και να μην έχουν δοκιμαστεί στον ανθρώπινο οργανισμό 4,6. Συμπέρασμα: Το ντόπινγκ πάνω απ όλα είναι μια κοινωνική επιλογή. Είναι η επιλογή μιας υλιστικής και προσανατολιζόμενης στην απόδοση κοινωνίας, μιας κοινωνίας της παγκοσμιοποίησης. Είναι επίσης η επιλογή μιας παράδοξης κοινωνίας, που αναλαμβάνει από την μια το ρίσκο να στηρίξει το μέλλον της ανθρωπότητας πάνω στην άκρατη επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη, αλλά ταυτόχρονα αναζητά τρόπους προστασίας της ατομικότητας σε όλα τα επίπεδα. Όταν λοιπόν μιλάμε για ντόπινγκ, αναφερόμαστε αναπόφευκτα και σε μια πληθώρα κοινωνικών προβλημάτων που σχετίζονται άμεσα με αυτό, όπως είναι τα ναρκωτικά και η αλόγιστη λήψη φαρμάκων από τους απλούς πολίτες 4. Αυτό που πρέπει να γνωρίζει ένας αθλητής, είναι ότι το ντόπινγκ μπορεί να τον σκοτώσει, σε κάθε περίπτωση πάντως σκοτώνει τον αθλητισμό. Το ντόπινγκ καταλύει όλες τις αρχές του αθλητισμού. Σκοτώνει τη χαρά του παιχνιδιού, καταπατά τους κανόνες, δεν σέβεται τους αθλητές και τους φιλάθλους. Από τη στιγμή που κάποιος ντοπάρεται παύει να είναι αθλητής. Πέρα από τη καταστρατήγηση της κάθε προσωπικής ή αθλητικής ηθικής, το ντόπινγκ είναι πάνω απ όλα επικίνδυνο για την υγεία, έχει προσωρινά αποτελέσματα και καθιστά αβέβαιο το μέλλον του ατόμου, καθώς δύναται να προκαλέσει μόνιμες βλάβες στον οργανισμό. Το να ντοπάρεσαι σημαίνει ότι παραδέχεσαι ότι φοβάσαι. Φοβάσαι ότι δεν θα φτάσεις στο επιθυμητό επίπεδο, φοβάσαι να απογοητεύσεις τους γύρω σου (οικογένεια, προπονητή, φίλους και άλλους), φοβάσαι να χάσεις. Άλλά με το να ντοπάρεσαι μπορείς να χάσεις και να 7

11 καταστρέψεις τα πάντα (την υγεία, το σεβασμό των άλλων, τον αυτοσεβασμό, την καριέρα σου). Φαντάζει λοιπόν ανούσιο να ριψοκινδυνεύει κανείς τα πάντα, από τη στιγμή που μια καλά σχεδιασμένη προπόνηση, μια σωστή και ισορροπημένη διατροφή σε συνδυασμό με μια επαρκή αξιοποίηση των προσωπικών δεξιοτήτων, είναι σε θέση να κάνει πραγματικότητα τα όνειρα και τις φιλοδοξίες ενός αθλητή 2,4,5,6. Ιστορική Αναδρομή 1,4 : Κολυμβητικοί αγώνες Άμστερνταμ 1865: η παλιότερη αναφορά λήψης φαρμάκων σε σύγχρονους αγώνες (Tom Hicks), 1908 (Dorando Pietri, Ολυμπιονίκης): κρούσματα ντόπινγκ με στρυχνίνη σε μαραθωνοδρόμους : σύνθεση παραγώγων αμφεταμίνης και αναβολικών στεροειδών. 1960, Ολυμπιακοί Αγώνες Ρώμης : θάνατος 23χρονου Δανού ποδηλάτη (Knud Jensen) κατά τη διάρκεια του αγώνα των 100 χιλιομέτρων. 1964, Ολυμπιακοί αγώνες Τόκιο: πραγματοποιούνται οι πρώτες εργαστηριακές αναλύσεις σε δείγματα ούρων ποδηλατών. 1967, Ποδηλατικός Γύρος Γαλλίας: θάνατος Βρετανού πρώην παγκόσμιου πρωταθλητή (Tommy Simpson, 29 ετών). 1968: σύσταση Ιατρικής Επιτροπής της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (Δ.Ο.Ε) και εισαγωγή κανονισμών κατά του ντόπινγκ. Τυχαίοι έλεγχοι στους Ολυμπιακούς Αγώνες για διεγερτικά, αναλγητικά, αντικαταθλιπτικά και ηρεμιστικά. 1971: απαγόρευση χρήσης στεροειδών από την Ομοσπονδία Ερασιτεχνικού Αθλητισμού (IAAF). 1972, Ολυμπιακοί Αγώνες Μονάχου: πραγματοποιήθηκαν περισσότεροι από 2000 έλεγχοι, από όπου προέκυψαν 9 θετικά δείγματα. 1972: Αναγνωρίζεται από την Δ.Ο.Ε το ντόπινγκ Αίματος ως εναλλακτική μορφή ντόπινγκ. 8

12 1976, Ολυμπιακοί Αγώνες Μόντρεαλ: αναλύθηκαν 283 δείγματα για ύπαρξη στεροειδών, όπου βρέθηκαν 8 θετικά δείγματα (7 στην άρση βαρών και 1 στη δισκοβολία). 1995, Διεθνής Ομοσπονδία Σκι (FIS):εισαγωγή στους ελέγχους ορίων αιμοσφαιρίνης. 1989: η Δ.Ο.Ε εισάγει στη λίστα των απαγορευμένων ουσιών την κατηγορία των Πεπτιδικών Ορμονών και περιλαμβάνει και την Ερυθροποιητίνη (ΕΡΟ). 1997, Διεθνής Ένωση Ποδηλασίας (UCI) και Διεθνής Ένωση Διάθλου (IBU): εισαγωγή στους ελέγχους ορίων αιματοκρίτη. 2000, Ολυμπιακοί Αγώνες Sidney: εφαρμογή πιλοτικού προγράμματος ελέγχου ερυθροποιητίνης (ΕΡΟ). 2002, Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες Σολτ Λέικ Σίτυ: συστηματικός έλεγχος για ΕΡΟ. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΩΝ: Σύμφωνα με τον Κώδικα Αντι-ντόπινγκ του Ολυμπιακού Κινήματος του 2003, η κατηγοριοποίηση έχει ως εξής 8,10 : Ι. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Α) Διεγερτικά (α,β) Β) Ναρκωτικά Γ) Αναβολικά 1. Αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή 2. Άλλοι αναβολικοί παράγοντες (β2 αγωνιστές) Δ) Διουρητικά Ε) Πεπτιδικές Ορμόνες, Μιμητικά και Ανάλογα 1. Χοριακή Γοναδοτροπίνη (hcg) 2. Υποφυσιακές και συνθετικές γοναδοτροπίνες (LH) 9

13 3. Κορτικοτροπίνες (ACTH, tetracosactide) 4. Αυξητική ορμόνη (hgh) 5. Αυξητικός παράγοντας προσομοιάζων την ινσουλίνη (IGF-1) και όλοι οι αντίστοιχοι παράγοντες απελευθέρωσης και τα ανάλογά τους. 6. Ερυθροποιητίνη (EPO) 7. Ινσουλίνη ΣΤ) Παράγοντες με Αντι-Οιστρογόνο δράση Ζ) Παράγοντες Συγκάλυψης-Μάσκες (Καλυπτικοί Παράγοντες) ΙΙ) ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ Α) Αύξηση Μεταφοράς Οξυγόνου 1. Ντόπινγκ αίματος 2. Χορήγηση προϊόντων που αυξάνουν την πρόσληψη, μεταφορά ή διάθεση οξυγόνου. Β) Φαρμακολογική, Χημική και Φυσική Παραποίηση Γ) Γονιδιακό ντόπινγκ ΙΙΙ) ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΕ ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ Α) Αλκοόλη (Αλκοόλ) Β) Κανναβινοειδή Γ) Τοπικά Αναισθητικά Δ) Γλυκοκορτικοστεροειδή Ε) β-αναστολείς IV) ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΚΤΟΣ ΣΥΝΑΓΩΝΙΣΜΟΥ Ι.Γ Αναβολικά Ι.Δ Διουρητικά Ι.Ε Πεπτιδικές Ορμόνες, Μιμητικά και Ανάλογα Ι.ΣΤ Παράγοντες με Αντι-Οιστρογόνο δράση Ι.Ζ Παράγοντες Συγκάλυψης-Μάσκες ΙΙ Απαγορευμένες Μέθοδοι 10

14 Αρχές με δικαιοδοσία διαταγής ελέγχων ντόπινγκ 8,10 : Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ). Παγκόσμιος Οργανισμός Αντι-Ντόπινγκ (WADA). Διεθνείς Ομοσπονδίες (IFs). Ανεξάρτητοι Εθνικοί Οργανισμοί Αντι-Ντόπινγκ. Εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές (NOCs). Εθνικές Ομοσπονδίες. Κυβερνητικές και Διοργανωτικές Αρχές Αγώνων. Έλεγχοι Ντόπινγκ: Εκτός συναγωνισμού: Αναβολικά, Διουρητικά, Πεπτιδικές Ορμόνες, Απαγορευμένες Μέθοδοι. Εντός συναγωνισμού: Διεγερτικά, Ναρκωτικά, Αναβολικά, Διουρητικά, Πεπτιδικές Ορμόνες, Απαγορευμένες Μέθοδοι. Συλλεγόμενα βιολογικά υγρά: Ούρα (κυρίως) και Αίμα (έμμεση ανίχνευση repo). Ανάλυση δειγμάτων σε 27 διαπιστευμένα από τη ΔΟΕ εργαστήρια ντόπινγκ (μεταξύ αυτών και το Ο.Α.Κ.Α στην Αθήνα). Ισχύουσα νομοθεσία στην Ελλάδα 3 : ΦΕΚ (Φύλλο Εφημερίδος της Κυβερνήσεως) 239, Ν.2725/1999, τεύχος πρώτο, κεφάλαιο Δ, άρθρα «ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΟΥ ΝΤΟΠΙΝΓΚ». Επίσημη Εφημερίς της Κυβερνήσεως, 18 Οκτωβρίου 1987, περιέχει λίστα των απαγορευμένων ουσιών. Νόμος 1646/1986, 18 Σεπτεμβρίου 1986: αναφέρεται στη χρήση φαρμάκων, ενώ συμπεριλαμβάνει και άρθρα που έχουν να κάνουν με το ντόπινγκ. Τα άρθρα 7,8,9 έχουν να κάνουν με τις απαγορεύσεις στο ντόπινγκ, τις κατηγορίες των απαγορευμένων ουσιών και του ελέγχους. Αναφέρονται πειθαρχικές κυρώσεις σχετικά με τους αθλητές, τους αρμοδίους, το ιατρικό προσωπικό και τους προπονητές. Νομοθετική πράξη Νο 75 της 16 Ιουλίου του 1975: αναφέρεται στις εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες και θέτει κανονισμούς για σχετικά ζητήματα. Άρθρο 58, κεφάλαιο Γ (εγκληματικές ποινές): αναφέρεται σε 11

15 θέματα που έχουν να κάνουν με τη συνταγογράφιση και την λήψη διεγερτικών ουσιών. Απαγορεύει σε οποιονδήποτε να χορηγεί σε αθλητές και στους αθλητές τους ίδιους να προσλαμβάνουν, χημικές ουσίες ή ιατρικά προϊόντα, των οποίων οι ψυχοτρόπες και οπτιμιστικές δράσεις, είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι βελτιώνουν την επίδοση των διαγωνιζόμενων. Το άρθρο 59 αναφέρεται στις πειθαρχικές κυρώσεις ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. IOC ETHICS COMMISSION (basic texts) 2. The European Group on Ethics (EGE) (an independent consultative Committee chaired by Ms Noelle LENOIR). The European Group on Ethics adopts an Opinion on the Ethical Aspects arising from Doping in Sport, Brussels 11 November European Commission, Secretariat-General, Directorate C (Secretariat of the European Group on Ethics in Science and New Technologies). DOPING IN SPORT, COMPARATIVE LAW, Brussels November Claude-Louis Gallien (Vice-président of the Comité National Olympique et Sportif Français). Performance-oriented society and doping, Joseph Cummiskey MD, BSc (Pharmacology). A Medical Alternative to Doping in Sport, 20/6/ Claude-Louis GALLIEN. Top Level Sport, From Ethics to Health, 29/10/ CNOSF. Sport Net Guide from the French Agency for the Prevention of Doping in Sport, 13/4/ World Anti-doping Agency. THE WORLD ANTI-DOPING CODE, Version 3.0, 20 February

16 OLYMPIC MOVEMENT ANTI-DOPING CODE, APPENDIX A, PROHIBITED CLASSES OF SUBSTANCES AND PROHIBITED METHODS, 1 January

17 ΔΙΕΓΕΡΤΙΚΑ Τα διεγερτικά (ψυχοδιεγερτικά ή συμπαθομιμητικοί παράγοντες), είναι ουσίες που δρουν άμεσα στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και αυξάνουν τη διέγερση του εγκεφάλου και του σώματος. Είναι παράγωγα της αδρεναλίνης, μιας φυσικής ουσίας που παράγεται κατά τη διάρκεια του στρες. Ο όρος διεγερτικά αντιπροσωπεύει ένα ευρύ φάσμα φαρμακευτικών ουσιών. Ωστόσο όλες αυτές οι κατηγορίες ουσιών διαθέτουν μια κοινή δράση, που βασίζεται στην προαγωγή των φυσικών νευροχημικών διεγερτικών οδών του ίδιου του σώματος, γνωστών ως συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Κάθε μια κατηγορία διεγερτικών διαθέτει ένα χαρακτηριστικό μηχανισμό δράσης στο ΚΝΣ, βασισμένο στην επίδρασή τους στη ροή των νευροδιαβιβαστών. Τα διεγερτικά του ΚΝΣ διαθέτουν επίσης περιφερικές δράσεις (έξω από το ΚΝΣ) 1,2. Κατηγορίες Διεγερτικών: Τα διεγερτικά του ΚΝΣ φαρμακολογικά χωρίζονται ως εξής 3 : Ψυχοκινητικά διεγερτικά (π.χ αμφεταμίνη, καφεΐνη, θεοβρωμίνη, θεοφυλλίνη, κοκαΐνη, μεθυλοφαινιδάτη, νικοτίνη,). Αυτά προκαλούν διέγερση και ευφορία, μειώνουν το αίσθημα της κόπωσης και αυξάνουν την κινητική δραστηριότητα. Ψυχωσεομιμητικά φάρμακα ή ψευδαισθησιογόνα (π.χ LSD, τετραϋδροκανναβινόλη, φαινυκλιδίνη). Αυτά προκαλούν έντονες μεταβολές 14

18 στον τρόπο σκέψης και στη διάθεση, ενώ έχουν μικρή δράση στο εγκεφαλικό στέλεχος και το νωτιαίο μυελό. Τα διεγερτικά μπορούν κλινικά να κατηγοριοποιηθούν ως εξής 2 : Διεγερτικά του αναπνευστικού συστήματος (π.χ σαλβουταμόλη, σαλμετερόλη, τερβουταλίνη, φορμοτερόλη, εφεδρίνη, ψευδοεφεδρίνη, φαινυλοπροπανολαμίνη, αμφεταμίνη, καφεΐνη, μεθυλοξανθίνες (π.χ. θεοφυλλίνη, κλενβουτερόλη) Αγγειακά διεγερτικά (π.χ φαινυλοπροπανολαμίνη, φαινυλεφρίνη, ψευδοεφεδρίνη, εφεδρίνη) Διεγερτικά του γεννητικού-ουροποιητικού συστήματος (π.χ τερβουταλίνη) Καρδιακά διεγερτικά (π.χ νορεπινεφρίνη, ντοπαμίνη, δοβουταμίνη) Διεγερτικά του ΚΝΣ (π.χ d-αμφεταμίνη, μεθαμφεταμίνη, ιμιπραμίνη, προτριπτυλίνη, δεσιπραμίνη, μεθυλοφαινιδικό, πεμολίνη, φαινυλοπροπανολαμίνη, εφεδρίνη. Η έκσταση σε όλες τις μορφές που κυκλοφορεί στους δρόμους, είναι μια χημική παραλλαγή της αμφεταμίνης. Η κοκαΐνη κυρίως είναι διεγερτικό του ΚΝΣ). Παράγοντες κατά της παχυσαρκίας: (βενζαμφεταμίνη, διαιθυλοπροπιόνη, φενφλουραμίνη, μαζινδόλη, φαινδιμετραζίνη, φαιντερμίνη, αμφεπραμόνη)1. Με την ίδια λογική τα διεγερτικά μπορούν να χωριστούν ως εξής 1 : Ανορεξιογόνα: π.χ αμφεταμίνη, βενζαμφεταμίνη, δεξεδρίνη, δέξτροαμφεταμίνη, φενφλουραμίνη, μεταμφεταμίνη, φαιντερμίνη, φαινδιμετραζίνη. Διεγερτικά του αναπνευστικού συστήματος:π.χ κλενβουτερόλη, σαλβουταμόλη, σαλμετερόλη, τερβουταλίνη, θεοφυλλίνη, φορμοτερόλη, ισοπροτερενόλη. Διεγερτικά του ΚΝΣ με συστηματική δράση: π.χ αμιφαιναζόλη, καφεΐνη. Αγχολυτικά: π.χ αμινεπτίνη, ιμιπραμίνη, δεσιπραμίνη, προτριπτυλίνη Από χημικής άποψης τα διεγερτικά χωρίζονται στις 1 : Α) Κατεχολαμίνες: Οι κατεχολαμίνες είναι υδροξυλιωμένα παράγωγα (έχουν υδροξυλομάδες στις θέσεις 3,4) του δακτυλίου του βενζενίου. Μεταβολίζονται από την κατεχολ-ο-μεθυλο 15

19 τρανσφεράση (COMT) και την μονοάμινοοξειδάση (ΜΑΟ). Πέντε κύριες κατεχολαμίνες είναι η νορεπινεφρίνη, η επινεφρίνη, η ντοπαμίνη, η ισοπροτερενόλη και η δοβουταμίνη. Β) Μη κατεχολαμινικοί αδρενεργικοί αγωνιστές: Έχουν μεγαλύτερο χρόνο ημίσειας ζωής στον ορό, δεδομένου του ότι δεν μεταβολίζονται από την κατεχολ-ο-μεθυλο τρανσφεράση (COMT) και την μονοάμινοοξειδάση (ΜΑΟ). Υπάρχουν τουλάχιστον 22 συμπαθομιμητικά φάρμακα που μιμούνται τις δράσεις της διέγερσης του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Τα περισσότερα μη κατεχολανιμικά συμπαθομιμητικά είναι β2 αγωνιστές, τα οποία είναι γνωστά στην αγορά ως βρογχοδιασταλτικά ή ηρεμιστικά της μήτρας. Εξαιρέσεις αποτελούν η φαινυλεφρίνη και μεθοξιμίνη, οι οποίες είναι δραστικοί άλφα 1 παράγοντες που αυξάνουν την πίεση των αγγείων και χρησιμοποιούνται σαν ρινικά υποβοηθητικά της πέψης. Κατηγοριοποίηση Απαγορευμένων Διεγερτικών σύμφωνα με τον Κώδικα Αντιντόπινγκ του Ολυμπιακού Κινήματος (2003) 4 : α) Οι απαγορευμένες ουσίες της κατηγορίας Α.α, περιλαμβάνουν τα ακόλουθα παραδείγματα μαζί με τα L και D ισομερή τους. Αμιφεναζόλη (amiphenazole), αμφεταμίνες (amphetamines), βρομαντάνη (bromantan), καφεΐνη (caffeine)*, καρφεδόνη (carphedon), κοκαΐνη (cocaine), εφεδρίνες (ephedrines)**, φενκαμφαμίνη (fencamfamin), μεσοκάρβη (mesocarb), πεντετραζόλη (pentetrazol), πιπραδρόλη (pipradol), καθίνη (cathine)**, φαινυλοπροπανολαμίνη (phenylpropanolamine)** και οι σχετικές ουσίες. * Για την καφεΐνη (caffeine), ο προσδιορισμός του θετικού δείγματος είναι συγκέντρωση στα ούρα μεγαλύτερη από 12 μg/ml. ** Για την εφεδρίνη (ephedrine) και την μεθυλεφεδρίνη (methylephedrine), ο προσδιορισμός του θετικού δείγματος είναι συγκέντρωση στα ούρα μεγαλύτερη από 10 μg/ml. Για την φαινυλοπροπανολαμίνη (phenylpropanolamine) και την ψευδοεφεδρίνη (pseudoephedrine), ο προσδιορισμός του θετικού δείγματος είναι συγκέντρωση στα ούρα μεγαλύτερη από 25 μg/ml. Για την καθίνη (cathine), ο 16

20 προσδιορισμός του θετικού δείγματος είναι συγκέντρωση στα ούρα μεγαλύτερη από 5 μg/ml. Σημείωση: Όλες οι συνταγές με ιμιδαζόλιο (imidazole) είναι αποδεκτές για τοπική χρήση (π.χ oxymetazoline). Τα αγγειοσυσταλτικά μπορεί να χορηγηθούν μαζί με τοπικά αναισθητικά παράγωγα. Επιτρέπονται οι τοπικά εφαρμοζόμενες συνταγές (π.χ ρινικές, οφθαλμολογικές, πρωκτικές) της αδρεναλίνης (adrenaline) και της φαινυλεφρίνης (phenylephrine). β) Οι απαγορευμένες ουσίες της κατηγορίας Α.β, περιλαμβάνουν τα ακόλουθα παραδείγματα μαζί με τα L και D ισομερή τους. Ο διαχωρισμός σε δύο υποκατηγορίες γίνεται προκειμένου προσδιοριστούν καλύτερα οι β2 αγωνιστές (β υποκατηγορία). Πρόκειται για μια υποκατηγορία των συμπαθομιμητικών που χρησιμοποιούνται κύρια για την θεραπεία του άσθματος. Φορμοτερόλη (formoterol)***, φαιντερμίνη (phentermine), σαλβουταμόλη (salbutamol)***, σαλμετερόλη (salmeterol)***, τερβουταλίνη (terbutaline)***...και σχετικές οι ουσίες. ***Αυτοί οι β2 αγωνιστές ταξινομούνται ως διεγερτικά και σαν αναβολικά. Επιτρέπονται μόνο με χρήση συσκευής εισπνοής για την πρόληψη και/ ή τη θεραπεία του άσθματος και του άσθματος που προκαλείται από την άσκηση. Γραπτή συνταγή και απόδειξη της αναγκαιότητας της θεραπευτικής αγωγής για το άσθμα και / ή για το άσθμα που προκαλείται από την άσκηση, είναι απαραίτητο να προσκομιστεί στις σχετικές ιατρικές αρχές. Επίπεδα συγκέντρωσης διεγερτικών ουσιών στα ούρα, πάνω από τα οποία υφίσταται παράπτωμα ντόπινγκ 4,5 : Καφεΐνη (caffeine) >12 mcg/ml Καθίνη (cathine) > 5 mcg/ml Εφεδρίνη (ephedrine) >10 mcg/ml Μεθυλεφεδρίνη (methylephedrine) >10 mcg/ml Φαινυλοπροπανολαμίνη (phenylpropanolamine) >25 mcg/ml 17

21 Ψευδοεφεδρίνη (pseudoephrine) >25 mcg/ml Σαλβουταμόλη (salbutamol): ως διεγερτικό >100 nanograms/ml, ως αναβολικό >1000 nanograms/ml Κλινικές χρήσεις των Διεγερτικών 1 : Διεγερτικά του αναπνευστικού συστήματος: χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις άσθματος και χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (COPD). Αγγειακά διεγερτικά: χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις ρινικής, βλενώδους και δερματικής υπεραιμίας. Διεγερτικά του γεννητικού-ουροποιητικού συστήματος: χρησιμοποιούνται για να αναστείλουν τις συστολές της μήτρας. Καρδιακά διεγερτικά: χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις μειωμένης καρδιακής απόδοσης, υπότασης, σοκ, βραδύ καρδιακού ρυθμού, συμφορητικής καρδιακής ανεπάρκειας. Διεγερτικά του ΚΝΣ: χρησιμοποιούνται στη ναρκοληψία, στην παχυσαρκία, σε διαταραχές που σχετίζονται με έλλειψη προσοχής και υπερκινητικότητα. Δράσεις των κατεχολαμινών και των συμπαθομιμητικών 1,2 : Ασκούν διεγερτική δράση περιφερικά σε συγκεκριμένους τύπους λείων μυών. (π.χ δέρμα, νεφρά, βλεννογόνο, σιελογόνους αδένες, ιδρωτοποιούς αδένες). Ασκούν ανασταλτική δράση περιφερικά σε συγκεκριμένους τύπους άλλων λείων μυών (π.χ σπλάχνα, βρόγχους, αγγεία αίματος στους σκελετικούς μύες). Η καρδιακή διεγερτική τους επίδραση, αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό και την ισχύ της καρδιακής συστολής. Σε επίπεδο μεταβολισμού αυξάνουν το ρυθμό της γλυκογονόλυσης στο ήπαρ και στους μύες. Συνάμα προκαλούν απελευθέρωση ελεύθερων λιπαρών οξέων από τον λιπώδη ιστό. Σε ενδοκρινικό επίπεδο ρυθμίζουν την έκκριση ινσουλίνης, ρεννίνης και των υποφυσιακών ορμονών. Σε επίπεδο ΚΝΣ οδηγούν στη διέγερση του αναπνευστικού κέντρου, αυξάνουν την εγρήγορση και την ψυχοκινητική δραστηριότητα, ελαττώνουν την όρεξη. 18

22 Σε προσυναπτικό επίπεδο οδηγούν σε αναστολή και διευκόλυνση της απελευθέρωσης των νευροδιαβιβαστών της νορεπινεφρίνης και της ακετυλοχολίνης. Επιθυμητές δράσεις Διεγερτικών 1,2,9 : Τα διεγερτικά γενικά προκαλούν ευφορία, μειώνουν την κόπωση, αυξάνουν την ετοιμότητα και την αυτοσυγκέντρωση, ελαττώνουν την όρεξη, αυξάνουν την λίμπιντο, διαστέλλουν τις κόρες των ματιών, επιταχύνουν τις δραστηριότητες του ΚΝΣ. Διεγερτικά και αθλητική απόδοση 1,2,6 : Τα διεγερτικά επιδρούν με ποικίλους τρόπους πάνω στην αθλητική απόδοση, συγκεκριμένα: Αυξάνουν την ετοιμότητα. Μειώνουν το αίσθημα της κόπωσης, με το να συγκαλύπτουν τις εκδηλώσεις της. Συγκαλύπτουν τον πόνο. Αυξάνουν την ανταγωνιστικότητα και την επιθετικότητα. Το γλυκογόνο μερικώς επιδρά στο μυ, με το αυξάνονται τα ελεύθερα λιπαρά οξέα. Παρατηρείται βελτίωση στον συντονισμό των κινήσεων, στη δύναμη και στην αντοχή του αθλητή. Λόγοι χρησιμοποίησής τους από τους αθλητές 6 : Η διέγερση του πνεύματος και του σώματος με φαρμακευτικές ουσίες μπορεί να αυξήσει την ικανότητα του ατόμου να ασκείται στα μέγιστα δυνατά επίπεδα, μειώνοντας παράλληλα το αίσθημα της κόπωσης. Με αυτόν τον τρόπο ο αθλητής αποκτά ένα άδικο πλεονέκτημα έναντι των συναθλητών του. Μερικά διεγερτικά καταστέλλουν την όρεξη και για αυτό οι αθλητές ενδέχεται να τα χρησιμοποιούν προκειμένου να επιτύχουν μείωση του σωματικού του βάρους. Κάτι τέτοιο 19

23 εναντιώνεται σαφώς στους κανονισμούς που ισχύουν στο χώρο του αθλητισμού και απαγορεύεται ρητά. Η κόπωση των αναπνευστικών μυών αποτελεί περιοριστικό παράγοντα στην άσκηση, από πλευράς αναπνευστικού συστήματος. Οι καλά προπονημένοι κορυφαίοι αθλητές, μπορούν να διατηρήσουν τον μέγιστο εκούσιο (ελεγχόμενο) αερισμό τους στο 85% για ένα παρατεταμένο χρονικό διάστημα, αλλά όχι στο 100%. Η κόπωση αποτελεί σε αυτήν την περίπτωση τον περιοριστικό παράγοντα. Η κόπωση γενικά θεωρείται υποκειμενικός παράγοντας. Η μερική επίδραση του γλυκογόνου στους σκελετικούς μύες πιθανόν να καθυστερεί την εμφάνιση της κόπωσης. Έτσι τα διεγερτικά όταν χρησιμοποιούνται από τους αθλητές στοχεύουν στην ανακούφιση από την κόπωση (υποκειμενική ή φυσική). Για αυτό το λόγο τα διεγερτικά του αναπνευστικού συστήματος και του ΚΝΣ είναι από τα πιο συνηθισμένα όταν επιδιώκεται η βελτίωση της αθλητικής επίδοσης. Συμπτώματα στέρησης 1,2,9 : Αυτά τα συμπτώματα κάνουν την εμφάνισή τους 2 με 4 μέρες μετά την χρήση ενός διεγερτικού και συμπεριλαμβάνουν : κόπωση, διαταραχές του ύπνου, εφιάλτες, πονοκέφαλο, μυϊκές κράμπες, στομαχικά άλγη, εφίδρωση, αυξημένη όρεξη, κατάθλιψη, ανησυχία, ψύχωση, ταραχή, εθισμό στο φάρμακο-ουσία. Δυσμενείς επιδράσεις - Παρενέργειες Διεγερτικών 1,2,9,6 : Βραχυπρόθεσμες: Αυξημένος καρδιακός ρυθμός, ταχυπαλμίες, υπέρταση, πόνος στο στήθος, καταστολή αναπνευστικής λειτουργίας, εφίδρωση ή ρίγη, ναυτία, έμετος, ψευδαισθήσεις (οπτικές, ακουστικές, αφής), πανικός, παραλήρημα, επιθετικότητα, μυϊκή αδυναμία, τρέμουλο, ανεξέλεγκτες επαναλαμβανόμενες κινήσεις, πονοκέφαλος, έλλειψη συνεργασίας, αποπληξία, καρδιακές αρρυθμίες, έμφραγμα μυοκαρδίου, κρίσεις υπέρτασης, εγκεφαλική αιμορραγία, κυκλοφορική καταπληξία (σοκ), κόμμα, θάνατος. 20

24 Μακροπρόθεσμες: Παράνοια, σοβαρή κατάθλιψη, τάση αυτοκτονίας, ανησυχία, προβλήματα μνήμης, ψευδαισθήσεις, ψύχωση, απώλεια βάρους και υποσιτισμός, μόνιμη εγκεφαλική βλάβη, θανατηφόρες νεφρικές και πνευμονικές διαταραχές, μόνιμα ψυχολογικά προβλήματα, μειωμένη αντίσταση στις ασθένειες, ηπατική βλάβη, καρδιακή προσβολή. Ο αυξημένος ανταγωνισμός και η αίσθηση επιθετικότητας μπορούν να συνηγορήσουν στην απώλεια κρίσης, γεγονός που δύναται να θέσει σε κίνδυνο τραυματισμού τόσο τον ίδιο τον αθλητή όσο και τους συναθλητές του, ιδιαίτερα στα ομαδικά αθλήματα και σε εκείνα όπου υπάρχει το στοιχείο της επαφής. Επίσης η εσφαλμένη χρήση των διεγερτικών, ειδικά όταν γυμνάζεται κανείς για μεγάλες χρονικές περιόδους, δυσκολεύει το σώμα να επανέλθει σε μια κατάσταση ηρεμίας. Ένα σώμα που υπερθερμαίνεται και δεν ηρεμεί είναι δυνατόν να αφυδατωθεί και να προκληθεί μείωση της κυκλοφορίας του αίματος. Κάτι τέτοιο συμβαίνει, διότι με τη διαδικασία της εφίδρωσης, καθώς υπάρχει ελάχιστο ή καθόλου υγρό για να αποβληθεί από τον ιδρώτα, το αίμα γίνεται πιο πυκνό λόγω μείωσης των υγρών του σώματος. Το γεγονός αυτό αναγκάζει την καρδιά να λειτουργεί εντονότερα προκειμένου να επιτευχθεί η κυκλοφορία του πλέον πυκνού και μειωμένου όγκου αίματος. Τελικά η καρδιά και τα άλλα όργανα παύουν να λειτουργούν κανονικά, με συνέπεια να ελλοχεύει ο κίνδυνος εμφράγματος, αναστολής της καρδιακής λειτουργίας ή ακόμα και ο θάνατος. Θάνατος μπορεί να επέλθει ακόμα και όταν ένας αθλητής προσλαμβάνει φυσιολογικές δόσεις διεγερτικών, ενώ ταυτόχρονα ασκείται στα μέγιστα δυνατά επίπεδα. 6. Η υπερδιέγερση που προκαλείται από την αλόγιστη χρήση διεγερτικών, μπορεί να εμποδίσει έναν αθλητή να χαλαρώσει και να κοιμηθεί, γεγονός που δύναται να οδηγήσει σε περαιτέρω πρόσληψη φαρμακευτικής αγωγής (π.χ ηρεμιστικά), προκειμένου να ηρεμίσει ο αθλητής. Η χρήση διεγερτικών και ηρεμιστικών ουσιών με αυτόν τον τρόπο, θέτει τους αθλητές σε ένα φαύλο κύκλο και μακροπρόθεσμα σαφώς δεν βελτιώνει την επίδοσή τους 6. 21

25 Είδη φαρμάκων που περιέχουν Διεγερτικά 6 : Τα διεγερτικά βρίσκονται τόσο σε συνταγογραφούμενα φάρμακα όσο και σε εκείνα που χορηγούνται δίχως τη συνταγή ιατρού, (π.χ φαρμακευτικά υλικά που μπορούν να αγοραστούν σε φαρμακεία και σε άλλα λιανικά καταστήματα χωρίς συνταγή), καθώς επίσης και σε ποικίλα φυτικά και διατροφικά συμπληρώματα. Εμπεριέχονται συχνά δε σε φάρμακα για το βήχα, το κρυολόγημα και την αλλεργική καταρροή. Προϊόντα χωρίς τη συνταγή γιατρού 6 : Πολλά φάρμακα που χρησιμοποιούνται κατά του κρυολογήματος και της αλλεργικής καταρροής περιέχουν απαγορευμένες για τον αθλητισμό διεγερτικές ουσίες και συγκεκριμένα από την κατηγορία που καλείται συμπαθομιμητικές αμίνες (π.χ εφεδρίνη, ψευδοεφεδρίνη, φαινυλοπροπανολαμίνη και νορψευδοεφεδρίνη). Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται όταν αγοράζονται τέτοιου είδους προϊόντα. Οι αθλητές οφείλουν να ενημερώνουν το φαρμακοποιό ή τον ιατρό τους, σχετικά με το ενδεχόμενο να υποβληθούν σε έλεγχο απαγορευμένων ουσιών και ότι για αυτό το λόγο δεν πρέπει να λάβουν κάποιο σκεύασμα που να περιέχει απαγορευμένες διεγερτικές ουσίες. Παραδείγματα φαρμάκων κατά του κρυολογήματος και της αλλεργικής καταρροής που περιέχουν απαγορευμένα διεγερτικά είναι τα παρακάτω: Benylin Day and Night Cold Treatment (φαινυλοπροπανολαμίνη) Contac 400 (φαινυλοπροπανολαμίνη) Sudafed (ψευδοεφεδρίνη) Lemsip powder (φαινυλεφρίνη) Dimotane Plus (ψευδοεφεδρίνη) Haymine (εφεδρίνη) Zyban (μπουπροπιόνη) 22

26 Μερικά από τα πιο συνηθισμένα διεγερτικά που χρησιμοποιούν οι αθλητές, είναι τα παρακάτω: ΚΑΦΕΪΝΗ: Η καφεΐνη είναι ένα συνηθισμένο συστατικό της δίαιτας πολλών αθλητών, αν και δεν έχει καμιά διατροφική αξία. Ωστόσο της αποδίδονται εργογόνες ιδιότητες. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν εργογόνο επίδραση της καφεΐνης κατά τη διάρκεια παρατεταμένης άσκησης αντοχής (> από 40 λεπτά). Απ την άλλη είναι δύσκολο να εξαχθεί κάποιο συμπέρασμα σχετικά με το αν έχει εργογόνο δράση σε άσκηση διάρκειας μικρότερης από 20 λεπτά 4. Φαίνεται λοιπόν να ωφελεί αθλητές που συμμετέχουν σε αθλήματα αντοχής μεγάλων αποστάσεων, όπως για παράδειγμα το σκι 1,2. Η καφεΐνη ανήκει σε μια κατηγορία ουσιών, τις μεθυλοξανθίνες, που επιτρέπονται στον αθλητισμό όταν χρησιμοποιούνται σε λογικές ποσότητες. Είναι ένα διεγερτικό που απαγορεύεται όταν χρησιμοποιείται σε μεγάλες ποσότητες. Πρόκειται για μια ένωση τριμεθυλοξανθίνης, που μεταβολίζεται ταχύτατα στο ήπαρ σε τρεις διμεθυλοξανθίνες, παραξανθίνη, θεοφυλλίνη και θεοβρομίνη. Αυτές απελευθερώνονται στο πλάσμα, καθώς η συγκέντρωση της καφεΐνης ελαττώνεται και παραμένει στην κυκλοφορία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Εφόσον οι συγκεντρώσεις διμεθυλοξανθίνης στο πλάσμα δεν είναι μεγάλες, η παραξανθίνη και η θεοφυλλίνη είναι ενδεχομένως ανταγωνιστές της αδενοσίνης και διεγερτικά του μεταβολισμού. Για αυτό το λόγο, η ταυτόχρονη παρουσία της καφεΐνης και των μεταβολιτών της, καθιστά δύσκολο εξακριβώσουμε ποιοι ιστοί επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα και από ποιο συστατικό. Έτσι ο όρος καφεΐνη μπορεί να αναφέρεται σε οποιαδήποτε μεθυλοξανθίνη. Εξάλλου η καφεΐνη φαίνεται να προσλαμβάνεται από όλους τους ιστούς του σώματος, κάνοντας δύσκολη τη ανεξάρτητη μελέτη της επίδρασής της στο ΚΝΣ και στους περιφερικούς ιστούς (σκελετικούς μύες, ήπαρ, λιπώδη ιστό) σε ένα ασκούμενο άτομο 7. 23

27 Μηχανισμός δράσης: Οι πιθανολογούμενοι μηχανισμοί με τους οποίους η καφεΐνη βελτιώνει την αντοχή, δεν έχουν διαλευκανθεί και αποδειχθεί πλήρως. Η καφεΐνη προάγει τον μεταβολισμό των ελεύθερων λιπαρών οξέων γεγονός που οδηγεί στη συντήρηση της γλυκόζης. Η πρόσληψη καφεΐνης γενικά αυξάνει τη συγκέντρωση των ελεύθερων λιπαρών οξέων στο φλεβικό αίμα, μειώνει τη χρησιμοποίηση μυϊκού γλυκογόνου και αυξάνει τη χρήση τριγλυκεριδίων από τους μύες, νωρίς κατά τη διάρκεια άσκησης αντοχής. Έτσι προκαλείται μεγαλύτερη οξείδωση λίπους και ελαττώνεται η οξείδωση των υδατανθράκων στον ασκούμενο μυ. Ωστόσο μια απλή μεταβολική εξήγηση της εργογόνου δράσης της καφεΐνης είναι απίθανη, ειδικά σε χαμηλές δόσεις καφεΐνης, που δεν προκαλούν σημαντικές μεταβολικές αλλαγές Σε όλες τις μελέτες που πραγματοποιήθηκαν ως τώρα σε ανθρώπινους οργανισμούς στάθηκε αδύνατο να διαχωριστούν οι κεντρικές δράσεις της καφεΐνης από τις περιφερικές της. Επομένως είναι πολύ πιθανό να έχουμε μια κεντρική συμβολή στη βελτίωση της απόδοσης σε άσκηση αντοχής, μετά τη πρόσληψη καφεΐνης,. Πιθανοί μηχανισμοί που έχουν να κάνουν με τη βελτίωση της απόδοσης κατά τη διάρκεια μιας έντονης σύντομης άσκησης είναι, η απευθείας επίδραση της καφεΐνης στο ΚΝΣ και/ ή η ανταλλαγή ιόντων στους σκελετικούς μύες, καθώς και η αυξημένη παροχή αναερόβιας ενέργειας στο μυ. Η οριστική διαλεύκανση των μηχανισμών που σχετίζονται με την εργογόνο δράση της καφεΐνης, παρεμποδίζεται από την ικανότητα αυτής της ουσίας και των παραπροϊόντων της να επιδρούν τόσο στις κεντρικές όσο και στις περιφερικές διαδικασίες 7. Δόση καφεΐνης & αθλητική απόδοση: Σε γενικές γραμμές, ανεξάρτητα με την άσκηση, η προσλαμβανόμενη δόση καφεΐνης μπορεί να διακριθεί ως εξής 8 : Χαμηλή: mg ανά ημέρα. Μέτρια: mg ανά ημέρα. Υψηλή :> 750 mg ανά ημέρα. Θανατηφόρος δόση: 5-10 gr καφεΐνης 8. 24

28 Η ανώτερη επιτρεπόμενη συγκέντρωση καφεΐνης στα ούρα ενός αθλητή είναι 12 μg/ml. Πάνω από αυτό το όριο, το δείγμα θεωρείται θετικό σε έλεγχο ντόπινγκ. Ένας αθλητής μπορεί να καταναλώσει μια μεγάλη ποσότητα καφεΐνης πριν φτάσει στα ανώτερα επιτρεπόμενα όρια. Για παράδειγμα ένα άτομο 70 κιλών μπορεί να πιει 3 ή 4 κύπελλα ή 6 συνηθισμένα φλιτζάνια (κούπες) καφέ φίλτρου, περίπου 1 ώρα πριν την άσκηση, να ασκηθεί για 1 έως 1,5 ώρα και η συγκέντρωση της καφεΐνης στα ούρα του μόλις να προσεγγίζει το ανώτερο επιτρεπόμενο όριο. Μια συγκέντρωση καφεΐνης στα ούρα πάνω από τα 12 μg/ml, σημαίνει συνήθως ότι το άτομο έχει σκοπίμως πραγματοποιήσει λήψη καφεΐνης υπό μορφή χαπιού, κάψουλας ή υπόθετου, σε μια προσπάθεια να βελτιώσει την αθλητική του επίδοση 7. Η φυσιολογική πρόληψη προϊόντων που περιέχουν καφεΐνη πριν τον αγώνα, συνήθως δεν δίνει ένα θετικό αποτέλεσμα στα ούρα 6. Μόνο το 0,5-3% της προσλαμβανόμενης από το στόμα καφεΐνης στην πραγματικότητα φτάνει στα ούρα, καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό μεταβολίζεται στο ήπαρ. Συνάμα τα αποβληθέντα παραπροϊόντα της καφεΐνης δεν καταμετρούνται κατά τον έλεγχο του ντόπινγκ 7. Ωστόσο λόγω της ιδιοσυγκρασίας του κάθε οργανισμού, πρέπει ο αθλητής να γνωρίζει ότι δύναται μια φυσιολογική πρόληψη να δώσει ένα θετικό αποτέλεσμα ντόπινγκ 6. Το φύλο, το σωματικό βάρος, ο σωματότυπος, ο μεταβολικός ρυθμός, η κατάσταση ενυδάτωσης, το είδος της τροφής που έχει ληφθεί πρόσφατα και ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ της πρόσληψης καφεΐνης και της συλλογής των ούρων επιδρούν στο επίπεδο της καφεΐνης στο σώμα, για αυτό και απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή 6,7. Εξάλλου όλοι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζονται από τη διάρκεια της άσκησης και τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Πρόσφατη έρευνα έδειξε, ότι μια δίαιτα υψηλή σε υδατάνθρακες και ένα προαγωνιστικό γεύμα πλούσιο σε υδατάνθρακες αναιρούν την αναμενόμενη αύξηση της συγκέντρωσης των ελεύθερων λιπαρών οξέων στο πλάσμα, που προκαλείται μετά τη χορήγηση καφεΐνης κατά τη διάρκεια άσκησης 2 ωρών στο 75 του μέγιστου VO2 (Weir et al. 1987). Ωστόσο ανάλογη ποσότητα υδατανθράκων δεν εμπόδισε την επίδραση της καφεΐνης στην αθλητική απόδοση, σε ένα αριθμό πιο πρόσφατων μελετών, όπου χρησιμοποιήθηκαν καλά προπονημένοι ερασιτέχνες δρομείς και ποδηλάτες (Spriet 1995). Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο, είναι ότι η συχνότητα της φυσιολογικής πρόσληψης καφεΐνης από τον αθλητή, μπορεί να επηρεάσει το βαθμό στον οποίο η οξεία χορήγηση καφεΐνης βελτιώνει την απόδοση. Ο μεταβολισμός της καφεΐνης δεν αυξάνεται με την χρήση της, αλλά οι επιδράσεις 25

29 της καφεΐνης δύναται να τροποποιηθούν από την συχνή πρόσληψή της, λόγω αλλαγών στους υποδοχείς της αδενοσίνης 7. Πρέπει λοιπόν ο αθλητής να έχει εις γνώση του όλες τις πηγές καφεΐνης από τα προϊόντα που προσλαμβάνει(π.χ τρόφιμα, ποτά, φάρμακα, συμπληρώματα και άλλα). Πρέπει ακόμα να είναι ενήμερος, ότι το ποσό της καφεΐνης σε κάθε προϊόν ποικίλει. Για παράδειγμα το είδος των φύλλων τσαγιού και ο χρόνος που θερμαίνονται είναι σε θέση να επηρεάσουν το επίπεδο της καφεΐνης σε ένα φλιτζάνι τσάι (όσο περισσότερο εκχυλίζονται τόσο μεγαλύτερη είναι αναλογία της καφεΐνης), ενώ τα ποικίλα είδη καφέ περιέχουν και διαφορετικές ποσότητες καφεΐνης 6. Πηγές καφεΐνης: Καφεΐνη περιέχουν ο καφές, το τσάι, τα προϊόντα από σοκολάτα, μερικά αναψυκτικά (συμπεριλαμβανομένων αυτά του τύπου κόλα), ορισμένα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα κατά του βήχα, του κρυολογήματος, του πόνου, καθώς και κάποια συμπληρώματα διατροφής και βοτάνων (π.χ guarana) 6. Συγκεντρώσεις καφεΐνης προσεγγιστικά στα συνήθη φαγητά και ποτά 6 Ποσότητα στο προϊόν Ισοδύναμη ποσότητα στο δείγμα ούρων σε χρονικό διάστημα 2-3 ωρών* Καφές mg/φλιτζάνι 0,75-2,25 mcg/ml Τσάι mg/φλιτζάνι 0,6-1,2 mcg/ml Κακάο / Σοκολατούχα ροφήματα mg/φλιτζάνι 0,6-1,2 mcg/ml Ποτά τύπου Κόλα 35 mg/τενεκεδάκι (330 ml) 0,53 mcg/ml Ράβδοι Σοκολάτας (chocolate bars) 150 mg/ράβδος οικογενειακού μεγέθους 2,25 mcg/ml *Αυτά τα ποσά είναι μόνο κατά προσέγγιση. Η συγκέντρωση της καφεΐνης σε ένα δείγμα ούρων είναι συνάρτηση του ποσού της καφεΐνης σε ένα προϊόν, του 26

30 σωματικού βάρους, του σωματότυπου, του μεταβολικού ρυθμού και του είδους της προσφάτως ληφθείσης τροφής. Κοινά χρησιμοποιούμενα προϊόντα που περιέχουν καφεΐνη είναι 6 : Καφές, τσάι, σοκολάτα, Red Bull / Red kick και άλλα ενεργειακά ποτά, μερικά αναψυκτικά (τύπου κόλα),, Feminax, Pro-plus, Panadol Extra ή Hedex Extra. Πρέπει πάντα να υπάρχει προσοχή όταν λαμβάνονται προϊόντα που περιέχουν καφεΐνη. Οποιαδήποτε πρόσληψη ουσίας με σκοπό τη διέγερση του πνεύματος και του σώματος, έτσι ώστε να βελτιωθεί η αθλητική απόδοση, ισοδυναμεί με απάτη 6. Σκευάσματα διατροφής και βοτάνων: Guarana: H Guarana είναι ένα είδος καφεΐνης, που συχνά βρίσκεται σε συμπληρώματα διατροφής και βοτάνων. Αναφέρεται ότι η Guarana περιέχει έως και 5% καφεΐνη, ενώ άλλες πηγές καφεΐνης, όπως ο καφές, το τσάι και η σοκολάτα περιέχουν περίπου 1-4% 6. Εκτός από την καφεΐνη (guarana) και άλλες διεγερτικές ουσίες μπορούν να βρεθούν σε σκευάσματα διατροφής και βοτάνων 6.(βλέπε συμπληρώματα) Παρενέργειες καφεΐνης 8 : Σε περιπτώσεις χαμηλής με μέτρια πρόσληψη μπορεί να προκληθεί: Διούρηση Αυξημένη έκκριση γαστρικού οξέος. Λεπτός τρόμος Αυξημένη αντοχή σκελετικών μυών. Ήπια ανησυχία. Σε περιπτώσεις υψηλής πρόσληψης: Χρόνια αϋπνία. 27

31 Επίμονη ανησυχία, νευρικότητα, ένταση, ταραχή, έξαψη, κρίσεις πανικού, ανικανότητα συγκέντρωσης. Σύγχυση, αποπροσανατολισμός, παράνοια, παραλήρημα. Τρέμουλο, μυϊκοί σπασμοί, μυϊκός τόνος (διάταση μυών), παροξυσμός. Ίλιγγος (vertigo), ζάλη, εμβοή, διαταραχή ακοής και όρασης. Ακμή εξανθήματα στο πρόσωπο, αυξημένη θερμοκρασία σώματος, αυξημένη πίεση αίματος. Καρδιοπαλμίες, αρρυθμίες. Ναυτία, έμετος, κοιλιακή δυσφορία, πονοκέφαλος. Ταχύπνοια. ΣΥΜΠΑΘΟΜΙΜΗΤΙΚΑ: Στους μη συνταγογραφούμενους συμπαθομιμητικούς παράγοντες ανήκουν η Ψευδοεφεδρίνη (pseudoephedrine), η Εφεδρίνη (ephedrine), η Φαινυλοπροπανολαμίνη (phenylpropanolamine) και η φαινυλεφρίνη (phenylephrine) 8. H φαινυλεφρίνη (phenylephrine) δεν ανήκει στην κατηγορία των απαγορευμένων διεγερτικών (επιτρέπεται), ενώ όλα τα άλλα προαναφερθείσα συμπαθομιμητικά απαγορεύονται 4,5. Σε μεγάλες δόσεις μπορούν να είναι ψυχοδιεγερτικά και πιθανόν δρουν με τρόπο παρόμοιο με αυτόν της αμφεταμίνης, με την οποία και σχετίζονται δομικά 8(σελ. 132). Τα συμπαθομιμητικά απαγορεύονται στους διαγωνιζόμενους αθλητές από την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή (Δ.Ο.Ε), παρά το γεγονός ότι υπάρχουν λίγες αποδείξεις ότι αυτές οι ουσίες πραγματικά αυξάνουν τη σωματική ικανότητα και αντοχή. Αυξημένη αντοχή ίσως να αναμένεται σε σύγκριση με την αμφεταμίνη, αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει αποδειχθεί 8. Μηχανισμός δράσης: Τα περισσότερα συμπαθομιμητικά έχουν τόσο άμεσες όσο και έμμεσες επιδράσεις στους αδρενεργικούς υποδοχείς. Για παράδειγμα δρουν διεγείροντας άμεσα τους υποδοχείς και διαμέσου μιας αυξημένης απελευθέρωσης των φυσιολογικών υποδοχέων αγωνιστών (ντοπαμίνης και νοραδρεναλίνης) 8 28

32 Σκευάσματα που τα περιέχουν: Πολλά από τα μη συνταγογραφούμενα προϊόντα για τον βήχα και το κρυολόγημα, που συνήθως λαμβάνονται από το στόμα, περιέχουν συμπαθομιμητικά. Μερικά τέτοια παραδείγματα είναι τα παρακάτω 8 : Actifed, σκευάσματα Dimotane, Sudafed περιέχουν ψευδοεφεδρίνη. Contac 400, Day Nurse, Eskomade, Mu-Cron, Sinutab περιέχουν φαινυλοπροπανολαμίνη. Do-Do tablets, Haymine, Nirolex περιέχουν εφεδρίνη. Λόγοι κατάχρησής τους: Τα συμπαθομιμητικά τυπικά καταχρώνται για έναν από τους παρακάτω λόγους 6,1,2,8 : Για να ανεβάσουν τη διάθεση και να προκαλέσουν ευφορία. Ως υποκατάστατα της αμφεταμίνης, από συχνούς χρήστες της, προκειμένου να κατευνάσουν την ακατάσχετη επιθυμία των τελευταίων για αμφεταμίνη. Για την καταπολέμηση της κόπωσης.. Για να βελτιώσουν την αθλητική αντοχή και απόδοση. Η εφεδρίνη τέλος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή πιο δραστικών φαρμάκων, παρόμοιων με την αμφεταμίνη. Δυσμενείς επιδράσεις Παρενέργειες: Οι κυρίες παρενέργειες που δύναται να προκληθούν από τη χρήση μεγάλων δόσεων συμπαθομιμητικών είναι οι εξής: ναυτία, έμετος, ταχυκαρδία, ταχυπαλμίες, πονοκέφαλος, αϋπνία, ταραχή, ανησυχία, ανορεξία. Επιπρόσθετα ένας αριθμός συμβάντων που έχουν αναφερθεί περιγράφουν την εμφάνιση ψύχωσης, η οποία σε πολλές περιπτώσεις είναι παρόμοια με την ψύχωση που προκαλείται από την αλόγιστη χρήση αμφεταμίνης. Άλλες πιο σπάνιες παρενέργειες είναι τρόμος, ενδοκρανιακή αιμορραγία, αποπληξία, αδυναμία και ραβδομυόλυση 8. 29

33 ΑΜΦΕΤΑΜΙΝΕΣ: Οι αμφεταμίνες και οι συναφείς με αυτές ουσίες, όπως η μεθαμφεταμίνη, η 3,4- μεθυλενεδιοξυαμφεταμίνη (MDA) και η 3,4-μεθυλενεδιοξυμεθαμφεταμίνη (Ecstacy, MDMA), αποτελούν επίσης απαγορευμένα διεγερτικά. Οι αμφεταμίνες ταξινομούνται σύμφωνα με την Misuse of Drugs Act του 1971 και η κατοχή τους χωρίς συνταγή ιατρού θεωρείται παράνομη 6,8. Χρήσεις: Η αμφεταμίνη πρωτοσυντέθηκε το 1887, αλλά η χρήση της πολλαπλασιάστηκε τη δεκαετία του 1930, όταν βρέθηκε να διαθέτει παρόμοιες αλλά περισσότερο αποτελεσματικές δράσεις με αυτές της εφεδρίνης. Κατά τη διάρκεια του 2 ου παγκοσμίου πολέμου χρησιμοποιήθηκε σαν διεγερτικό σε στρατιώτες και εργάτες 8. Στη ιατρική οι αμφεταμίνες χρησιμοποιούνται ως κατασταλτικά της όρεξης, για την θεραπεία της ναρκοληψίας (μια κατάσταση όπου το άτομο έχει την τάση να αποκοιμιέται χωρίς λόγο κατά τη διάρκεια της ημέρας), της υπερκινητικότητας στα παιδιά, της επιληψίας, του Πάρκινσον, της κατάθλιψης και εκτεταμένης κόπωσης. Εξαιτίας της ύπαρξης ιστορικού, σχετικά με τον εθισμό και την ανάπτυξη αντοχής στην συγκεκριμένη ουσία, οι αμφεταμίνες δεν συνταγογραφούνται από πολλούς ιατρούς σήμερα 6. Οδοί χορήγησης: Η αμφεταμίνη μπορεί να ληφθεί από το στόμα, μέσω ρινικής εισπνοής ή ένεσης. Περιστασιακά μπορεί να καπνιστεί 8. Αθλήματα όπου χρησιμοποιούνται: Οι αμφεταμίνες συχνά αποκαλούνται speed, whiz ή uppers. Δεν υπάρχει ιατρική αιτιολογία για τη χρησιμοποίησή τους στον αθλητισμό 1. Ωστόσο γενικά χρησιμοποιούνται σε αθλήματα που απαιτούν έντονη αναερόβια δραστηριότητα, εξαιτίας της δράσης τους να παρατείνουν την αντοχή στον αναερόβιο μεταβολισμό. 30

34 Κύρια αθλήματα όπου γίνεται κατάχρηση αμφεταμίνης είναι η ποδηλασία, το αμερικάνικο ποδόσφαιρο, το χόκεϊ επί πάγου και το μπειζμπολ 1,2,10. Φαρμακοκινητική: Η αμφεταμίνη είναι ένας συμπαθομιμητικός παράγοντας, ο οποίος προκαλεί κύρια την απελευθέρωση αμινών από τους κεντρικούς και περιφερικούς νευρώνες. Οι κύριοι νευροδιαβιβαστές που εμπλέκονται είναι η νοραδρεναλίνη, η ντοπαμίνη και 5- ΗΤ. Τα φάρμακα που σχετίζονται με την αμφεταμίνη έχουν συνήθως λιγότερες περιφερικές δράσεις από τη ίδια την αμφεταμίνη. Ο χρόνος ημίσειας ζωής τόσο της αριστερόστροφής όσο και της δεξιόστροφης αμφεταμίνης είναι περίπου ώρες 8. Επιθυμητές επιδράσεις αμφεταμινών από τους αθλητές: Σε μικρές ποσότητες οι αμφεταμίνες αυξάνουν την ετοιμότητα, επιταχύνουν την αναπνοή και το καρδιακό ρυθμό και ελαττώνουν την όρεξη 6. Το άτομο γίνεται έτοιμο για δράση, γεμάτο με αυτοπεποίθησή και ευτυχισμένο. Επίσης ο αθλητής ενδέχεται να νιώθει πιο ενεργητικός, δυνατός, παρορμητικός και να αποκτήσει αυξημένη αντοχή. Μεγαλύτερες αρχικές δόσεις αμφεταμίνης μπορούν να προκαλέσουν ένα αίσθημα φαιδρής ευφορίας και πνευματικής εγρήγορσης, αλλά από την άλλη μπορούν να συσχετιστούν με πιο δυσμενή αρνητικά αισθήματα μετά το πέρας της επίδρασης (π.χ κατάθλιψη και λήθαργος). Οι αθλητές ισχυρίζονται ότι η αμφεταμίνη τους βοηθάει να προπονούνται για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα 8(σελ..63). Η διάρκεια των επιδράσεών της μπορεί να αυξηθεί με τη χορήγηση διττανθρακικού νατρίου (μαγειρική σόδα) ή οποιασδήποτε άλλης ουσίας που αλκαλοποιεί τα ούρα 8. 31

35 Δυσμενείς επιδράσεις Παρενέργειες: Οι «θετικές» επιδράσεις διαρκούν συνήθως έως και 4 ώρες μετά τη λήψη αμφεταμινών και καθώς αρχίζουν να ξεφτίζουν, ίσως να επακολουθήσει μια περίοδος ταραχής, ανησυχίας, κόπωσης, αδιαφορίας ή εξάντλησης 8. Μεγάλες δόσεις μπορούν να προκαλέσουν: Τρέμουλο Εφίδρωση Ανησυχία Πονοκέφαλο Ταχυπαλμίες Πόνο στο στήθος Η πρόσληψη αμφεταμίνης για μεγάλο διάστημα δύναται να προκαλέσει παρενέργειες, όπως απώλεια βάρους, δυσκοιλιότητα, αφυδάτωση και ψυχολογική αστάθεια. Συνεχιζόμενες μεγάλες δόσεις ενδέχεται να μειώσουν την αντίσταση του σώματος στις μολύνσεις, ή ακόμα και να προκαλέσουν καταστροφή των αγγείων του αίματος και καρδιακή ανεπάρκεια 6. Οι αμφεταμίνες προκαλούν τόσο σωματική όσο και ψυχολογική εξάρτηση 6. Στην ουσία η αμφεταμίνη δεν προκαλεί σωματική εξάρτηση αλλά μια βραχυπρόθεσμη ακατάσχετη επιθυμία για τη ουσία αυτή μετά το σταμάτημα χρόνιας λήψης της 8. Οι αμφεταμίνες και οι σχετικές με αυτές ουσίες εξακολουθούν να γίνονται διαθέσιμες παράνομα και να χρησιμοποιούνται στη διεθνή σκηνή των ναρκωτικών 6. Μεθαμφεταμίνη: Η μεθαμφεταμίνη, όπως προαναφέρθηκε, συγγενεύει χημικά με την αμφεταμίνη, την φαινυλπροπανολαμίνη και την εφεδρίνη. Μικρές δόσεις της προκαλούν κύρια κεντρικές επιδράσεις δίχως σημαντικές περιφερικές δράσεις. Με κάποιο τρόπο οι μεγάλες δόσεις μεθαμφεταμίνης επιφέρουν μια επίμονη αύξηση στην συστολική και διαστολική πίεση αίματος, εξαιτίας κυρίως της διέγερσης της καρδίας. Η αποδοτικότητα της καρδιάς αυξάνεται, αν και ο καρδιακός ρυθμός ίσως αντανακλαστικά να επιβραδυνθεί. Η φλεβική συστολή προκαλεί αύξηση της περιφερικής φλεβικής πίεσης. Αυτοί οι παράγοντες αυξάνουν την φλεβική 32

36 επαναφορά, που με της σειρά την αυξάνει την καρδιακή απόδοση (παραγωγή έργου). Η μεθαμφεταμίνη κυρίως χρησιμοποιείται ως κεντρικό διεγερτικό και είναι πιο ισχυρό από την αμφεταμίνη 1,2. Διαθέτει αποτελεσματικότερες διεγερτικές δράσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα απ ότι η αμφεταμίνη και λιγότερο ισχυρές περιφερικές δράσεις 8. Η κατάχρηση, η ανοχή (εθισμός), η κατάθλιψη, η ερεθιστικότητα και η παράνοια, είναι μερικές από τις παρενέργειες που δύναται να προκληθούν σε περιπτώσεις αλόγιστης χρήσης της 1,2. Φαρμακοκινητική: Ο χρόνος ημίσειας ζωής της εισπνεόμενης μεθυλαμφεταμίνης υπολογίζεται στις 11,7 ώρες, ενώ όταν λαμβάνεται από το στόμα είναι τη τάξεως των 10,2 ωρών. Περίπου το 1/3 της δόση αποβάλλεται όπως έχει από τα ούρα 8. Ψυχικές επιδράσεις: Οι ψυχικές επιδράσεις της μεθαμφεταμίνης εξαρτώνται από την προσλαμβανόμενη δόση, την πνευματική κατάσταση και προσωπικότητα του κάθε ατόμου. Οι κύριες συνέπειες μιας προσλαμβανόμενης δόσης από το στόμα της τάξεως των mg είναι, η εμφάνιση αδυναμίας, ετοιμότητας, μειωμένου αισθήματος κόπωσης, βελτίωσης της διάθεσης με αυξημένη πρωτοβουλία, αύξηση της αυτοπεποίθησης και της αυτοσυγκέντρωσης. Συχνά ακόμα προκαλείται αγαλλίαση, ευφορία, αυξάνεται η κινητήρια ικανότητα και αυτή του λόγου. Η απόδοση όσον αφορά την εκτέλεση απλών εργασιών βελτιώνεται, αλλά αν και περισσότερη εργασία εκτελείται αυξάνεται ταυτόχρονα και ο αριθμός των λαθών. Η σωματική απόδοση βελτιώνεται. Αυτές οι επιδράσεις δεν είναι σταθερές και μπορούν να αντιστραφούν σε περιπτώσεις υπερβολικής ή επαναλαμβανόμενης λήψης μεθαμφεταμίνης 1,2,10. Παρενέργειες στο ΚΝΣ: Αυτή η ουσία είναι γνωστό ότι καταστρέφει τους ντοπαμινεργικούς και τους σερετονεργικούς νευρώνες στο Κ.Ν.Σ 8. Πιθανές παρενέργειες είναι η κατάθλιψη και η κόπωση. Πολλά άτομα βιώνουν πονοκεφάλους, ταχυπαλμίες, ζαλάδες, 33

37 αγγειοκινητικές διαταραχές, ταραχή, σύγχυση, δυσφορία, φόβο για το μέλλον και παραλήρημα 1,2,9,10. Έκσταση: Είναι ευρύτερα γνωστή ως dance drug. Αποτελεί παράγωγο της αμφεταμίνης που περιέχει 3-4-μεθυλενο-διοξυ-μεθαμφεταμίνη (MDMA). Είναι γνωστή με πολλές ονομασίες, όπως Adam, XTC, Eve, Doves, Edward, Essence, Disco biscuits, Denis the Menace, Shamrock και άλλες. Τα προϊόντα έκστασης κατασκευάζονται παράνομα και μπορούν να περιέχουν μολυσματικές ουσίες. Διαφέρουν από παρτίδα σε παρτίδα στην ισχύ και στην ποιότητα 1,2. Μέχρι το1985 στην Αμερική η κατάχρηση στους δρόμους είχε φτάσει σε τέτοια ύψη που κηρύχθηκε ως παράνομη ουσία 8. Επιδράσεις επιθυμητές στους χρήστες της: Μερικά άτομα αποκομίζουν κάποιες «επιθυμητές» επιδράσεις όπως χαλάρωση, ευφορία και επιπρόσθετη ενέργεια 1,2. Τα βίαια και επιθετικά αισθήματα χαλιναγωγούνται. Οι παραισθησιογόνες δυνατότητες είναι σχετικά χαμηλές, αλλά η αντίληψη μπορεί να βελτιωθεί. Η έκσταση διαθέτει ακόμη διεγερτικές ιδιότητες παρόμοιες με αυτές της αμφεταμίνης. Φαινομενικά όσοι κάνουν κατάχρησή της τυγχάνουν αυξημένης σωματικής ενέργειας, αν και οι επιδράσεις σε αυτόν το τομέα είναι λιγότερο αποτελεσματικές από τις αντίστοιχες της αμφεταμίνης 8. Φαρμακοκινητική: Ο μέσος χρόνος ημίσειας ζωής της υπολογίζεται στις 7,6 ώρες, ενώ περίπου τα 2/3 της δόσης αποβάλλονται ως έχουν από τα ούρα. Ακόμα 7% της δόσης απεκκρίνονται σαν MDA (3,4-μεθυλενεδιοξυαμφεταμίνη), η οποία είναι επίσης ψυχοδραστική 8. Σύσταση χαπιών έκστασης: Πολλά από τα σκευάσματα έκστασης έκσταση, αλλά ένα πλήθος παραγόντων 8 : (συνήθως χάπια) δεν περιέχουν καθαρή 34

38 Ένας μικρός αριθμός σκευασμάτων δεν περιέχει καθόλου ψυχοδραστικές φαρμακευτικές ουσίες. Τα περισσότερα σκευάσματα περιέχουν έκσταση μαζί με μια ποικιλία νοθευτικών ουσιών, όπως καφεΐνη, παρακεταμόλη, αμφεταμίνη, μεθαμφεταμίνη, MDEA, εφεδρίνη, σελεγιλλίνη και κεταμίνη. Μερικά περιέχουν μόνο έκσταση. Άλλα περιέχουν ψυχοδραστικά υποκατάστατα έκστασης π.χ κεταμίνη, MDEA, MDA, η οποιαδήποτε άλλο παράγωγο αμφεταμίνης που υπάρχει. Αυτή η έλλειψη καθαρότητας κάνει δύσκολη την ανίχνευση της συγκεκριμένης ουσίας που έχει καταχραστεί και την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προσκληθέντων δυσμενών επιδράσεων 8. Παρενέργειες: Οι περισσότεροι χρήστες βιώνουν την ύπαρξη σωματικής κόπωσης και αφυδάτωσης μετά τη λήψη έκστασης. Επίσης ανοχή μπορεί να αναπτυχθεί στην ουσία αυτή, ενώ κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί αρκετές μέρες μετά την χρήση της 1,2. Οι σοβαρότερες παρενέργειες που δύναται να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της λήψης της είναι ο φόβος, η εφίδρωση και ο πανικός. Μια σοβαρότερη διαταραχή είναι η δυστονική διαταραχή κίνησης (αλλοίωση τόνου μυών και αγγείων). Στην χειρότερη περίπτωση μπορούν να προκληθούν αυξημένες ψυχωτικές αντιδράσεις, διαταραχή του ύπνου, καρδιακή προσβολή και ήπιο παραλήρημα εξαιτίας της αφυδάτωσης. Θάνατος μπορεί να επέλθει από ανεξέλεγκτη καρδιακή αρρυθμία, νεφρική και ηπατική τοξικότητα. Μπορεί να προηγηθούν εγκεφαλοαγγειακά περιστατικά, ραβδομυόλυση, διασπείρουσα ενδοαγγειακή θρόμβωση ή κώμα 1,2,9. ΕΠΙΝΕΦΡΙΝΗ (Αδρεναλίνη): Δράσεις επινεφρίνης: Η επινεφρίνη είναι ένας αποτελεσματικός διεγέρτης των άλφα και βήτα υποδοχέων. Η πίεση του αίματος αυξάνεται μέχρι ενός σημείου, ανάλογα με τη δόση της 35

39 επινεφρίνης που χορηγείται. Η συνέπεια αυτή είναι αποτέλεσμα της άμεσης επίδρασης της επινεφρίνης στο μυοκάρδιο, όπου και αυξάνει τη δύναμη συστολής του μυοκαρδίου (ινοτρόπος δράση) και του αυξημένου καρδιακού ρυθμού που προκαλεί. Η αγγειοσυστολή λαμβάνει χώρα σε πολλά σημεία των αγγείων. Παρατηρείται αύξηση στο καρδιακό ρυθμό, στη καρδιακή απόδοση, στο ρυθμό του διερχόμενου αίματος μέσου των πνευμόνων καθ έκαστη καρδιακή συστολή, στη φλεβική επαναφορά και στο έργο της αριστερής κοιλίας ανά παλμό 1,2. Συνάμα με τη χορήγηση επινεφρίνης παρατηρείται μια αναδιανομή στην κυκλοφορία του αίματος. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι έχουμε αύξηση της αιματικής ροής στους σκελετικούς μύες και μείωσή της κυκλοφορίας στο δέρμα καις τα νεφρά 1,2. Επιπλέον η επινεφρίνη προκαλεί χαλάρωση των λείων μυών του γαστρεντερικού συστήματος και της ουροδόχου κύστης. Παρόμοια είναι η επίδραση της στους λείους μυς των βρόγχων 2,1. Μεταβολικές επιδράσεις: Η επινεφρίνη αυξάνει τα επίπεδα της γλυκόζης και του γαλακτικού οξέως στο αίμα. Η έκκριση της ινσουλίνης αναστέλλεται, ενώ η έκκριση του γλυκογόνου ενισχύεται. Αυτό οδηγεί στην μείωση της πρόσληψης γλυκόζης από τους περιφερικούς ιστούς και στην ενίσχυση της γλυκογονόλυσης στους περισσότερους ιστούς. Με την ενεργοποίηση της λίπασης των τριγλυκεριδίων παρατηρείται αύξηση των ελεύθερων λιπαρών οξέων στο αίμα. Το γεγονός αυτό αυξάνει την κατανάλωση οξυγόνου κατά 20 έως 30 %. Μια άλλη μεταβολική επίδραση είναι η ελάττωση του καλίου στον ορό. 1,2,9. Επιδράσεις στους σκελετικούς μύες: Η επινεφρίνη διευκολύνει τη νευρομυϊκή μετάδοση ερεθισμάτων. Επίσης δρα απευθείας στις λευκές μυϊκές ίνες ταχείας συστολής παρατείνοντας την κατάσταση της ενεργητικότητας και ως εκ τούτου να αυξάνοντας το επίπεδο της έντασης. Επίσης συντομεύει το ενεργητικό στάδιο των ερυθρών μυϊκών ινών βραδείας συστολής. Το γεγονός αυτό προκαλεί ατελή συγχώνευση των συστολών στους φυσιολογικούς 36

40 ρυθμούς της νευρικής διέγερσης και μειώνει την αναπτυσσόμενη ένταση (διάταση μυών). Όλες μαζί αυτές οι επιδράσεις είναι υπεύθυνες για το τρόμο των σκελετικών μυών, μια συνηθισμένη παρενέργεια των διεγερτικών 1,2. Παρενέργειες: Μεγάλες δόσεις συμπαθομιμητικών οδηγούν σε νέκρωση του αρτηριακού τοιχώματος του μυοκαρδίου. Αυτό μπορεί να συμβάλλει στην εμφάνιση κοιλιακής αρρυθμίας και ινιδισμού. Κάτι τέτοιο έχει διαπιστωθεί κατόπιν αυτοψίας σε ασθματικούς ασθενείς, που τελούσαν υπό την θεραπεία μεγάλων δόσεων ενδοφλέβιων συμπαθομιμητικών 1,2. Άλλες παρενέργειες από τη χρήση επινεφρίνης μπορούν να είναι: αντιδράσεις φόβου, ανησυχία, ένταση, αβεβαιότητα, σφύζων πονοκέφαλος, τρέμουλο, αδυναμία, ζάλη, χλομάδα, αναπνευστική δυσκολία και ταχυπαλμία. Πιο σοβαρές παρενέργειες είναι η εγκεφαλική αιμορραγία, η υπαραχνοειδής αιμορραγία και ημιπληγία 1,2,9. ΚΟΚΑΪΝΗ: Φαρμακοκινητική- μηχανισμός δράσης: Η κοκαΐνη αναστέλλει την επαναπρόσληψη ντοπαμίνης, νοραδρεναλίνης και σερετονίνης στις κεντρικές και περιφερικές νευρικές συνάψεις και έτσι παρατείνει αποτελεσματικά και αυξάνει τις επιδράσεις τους. Ιδιαίτερα φαίνεται να αυξάνει τη συγκέντρωση των νευροδιαβιβαστών στις διεγειρόμενες από ντοπαμίνη περιοχές του εγκεφάλου. Η αναστολή της επαναπρόσληψης ντοπαμίνης πιστεύεται ότι προκαλεί ευφορία και αυτός είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο οι χρήστες συνεχίζουν την πρόσληψη κοκαΐνης. Ποντίκια τα οποία είχαν τροποποιηθεί γενετικά, ώστε να μην διαθέτουν ένα κεντρικό μηχανισμό επαναπρόσληψης ντοπαμίνης στις συνάψεις, δεν ανταποκρίνονταν καθόλου στην κοκαΐνη. Η κοκαΐνη μπορεί επίσης να αυξήσει την απελευθέρωση νοραδρεναλίνης μέσα στις συνάψεις του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και να διεγείρει την απελευθέρωση αδρεναλίνης από τα επινεφρίδια. Σε εργαστηριακές συνθήκες πολλοί έμπειροι χρήστες, στους οποίους δόθηκαν για ένεση μη αναγνωρισθέντα φάρμακα, δεν μπόρεσαν να διαχωρίσουν τις επιδράσεις της 37

41 κοκαΐνης από αυτές της αμφεταμίνης. Το γεγονός αυτό δεν μας εκπλήσσει, καθώς και οι δύο ουσίες προκαλούν παρόμοιες τελικές επιδράσεις στο επίπεδο τη σύναψης, αλλά μέσω διαφορετικών μηχανισμών 8. Ο χρόνος ημίσειας ζωής τη κοκαΐνης ποικίλει από 45 έως 90 λεπτά. Μπορεί να υπάρξει μια μέτρια αύξηση στο χρόνο ημίσειας ζωής καθώς αυξάνεται η προσλαμβανόμενη δόση. Οι ψυχοτρόπες επιδράσεις του φαρμάκου διαρκούν για ποικίλα χρονικά διαστήματα, ανάλογα με τη μέθοδο χορήγησης 8. Μορφή κοκαΐνης Μέθοδος Χρόνος εμφάνισης Διάρκεια χορήγησης μέγιστων επιδράσεων επιδράσεων Υδροχλωρική Ενδοφλέβια < 5 λεπτά λεπτά Υδροχλωρική Εισρόφηση από τη μύτη λεπτά λεπτά «Κρακ» Κάπνισμα < 15 δευτερόλεπτα λεπτά Επιθυμητές επιδράσεις από τους αθλητές: Οι επιθυμητές επιδράσεις της κοκαΐνης προκαλούνται από μια σειρά αντιδράσεων όμοιων με αυτών της αδρεναλίνης, εξαιτίας της διέγερσης του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και της απελευθέρωσης της αδρεναλίνης. Γενικά οι «επιθυμητές» επιδράσεις της κοκαΐνης, όσον αφορά το πνευματικό επίπεδο, αφορούν ένα αισθήματα ευφορίας, ετοιμότητας, ενθουσιασμού και πνευματικής εγρήγορσης. Αυτό ίσως να εκδηλώνεται με τη μορφή υπερδραστηριότητας, αυξημένης αυτοπεποίθησης, ομιλητικότητας και μερικές φορές συναισθηματικής αστάθειας. Ας μη ξεχνάμε ότι η κοκαΐνη είναι ένα διεγερτικό και. έτσι βοηθάει στην καταπολέμηση της κόπωσης. Υποκειμενικά μπορούν να βγουν στην επιφάνεια συναισθήματα υπέρμετρης αυτοπεποίθησης σχετικά με ζητήματα όπως η ικανότητα εργασίας, η σωματική δύναμη και το πνευματικό επίπεδο 8. 38

42 Η κοκαΐνη προκαλεί αύξηση της αντοχής στην έντονη άσκηση. Η διεγερτική της δράση στο ΚΝΣ, βελτιώνει τις επιδόσεις στη σύντομη αναερόβια άσκηση. Οι επιθυμητές κλινικές δράσεις της είναι ο αποκλεισμός των νευρικών ώσεων, ως συνέπεια των τοπικών αναισθητικών ιδιοτήτων της, και η τοπική αγγειοσυστολή, δευτερευόντως της αναστολής της επαναπρόσληψης της νορεπινεφρίνης στις περιφερικές νευρομυϊκές συνάψεις. Αυτή η αναστολή της επαναπρόσληψης των κατεχολαμινών λαμβάνει χώρα τόσο κεντρικά όσο και περιφερικά. Στο ΚΝΣ η ντοπαμίνη επηρεάζεται ως επίσης και νορεπινεφρίνη 1,2,9. Η κοκαΐνη λοιπόν προκαλεί αυξημένη διέγερση, βελτιώνει την εγρήγορση και την ετοιμότητα, το αίσθημα της αυτοπεποίθησης και της ευ ζωήας. Μεγαλύτερες δόσεις προκαλούν ευφορία 1,2. Δυσμενείς επιδράσεις - Παρενέργειες: Η λήψη κοκαΐνης μπορεί να προκαλέσει υπέρταση και αυξημένο καρδιακό ρυθμό. Επιπρόσθετα οι καρδιακές αρρυθμίες, η εγκεφαλική νέκρωση και οι καρδιακές προσβολές είναι συνηθισμένες παρενέργειες στους μόνιμους χρήστες κοκαΐνης 1,2. Όπως συμβαίνει με πολλά φάρμακα κατάχρησης, οι σοβαρότερες παρενέργειες είναι αποτέλεσμα υπερδοσολογίας ή χρόνιας λήψης μεγάλων δόσεων. Οι δυνατές οξείες δυσμενείς επιδράσεις, λαμβάνουν χώρα λίγες ώρες μετά την πρόσληψη κοκαΐνης και συνοπτικά είναι οι εξής 8 : Επιδράσεις όμοιες με αυτές της αδρεναλίνης, όπως ταχυκαρδία, μυδρίαση, εφίδρωση, τρέμουλο, ερυθρίαση, μειωμένη όρεξη, πονοκέφαλοι. Ναυτία, έμετος Πόνος στο στήθος, μαύρη πτύελος (απόχρεμψη), δύσπνοια, βραχύπνοια, αναπνευστική αναστολή. Υπέρταση, αίσθημα παλμών (καρδιοπαλμία), ταχυαρρυθμίες, μυοκαρδίτιδα, καρδιομυοπάθεια, καρδιακή αναστολή, ξαφνικός θάνατος. Εγκεφαλικό, σπασμοί. Ραβδομυόλυση με ή χωρίς υπερπυρεξία. 39

43 Ανησυχία, παράνοια, ψευδαισθήσεις (οπτικές, ακουστικές, αισθητικές) μετά από μεγάλες δόσεις. Οξείες ψυχωτικές αντιδράσεις, αντιδράσεις πανικού, βία. Η λήψη κοκαΐνης ενδέχεται να προκαλέσει αυξημένες σεξουαλικές επιθυμίες. Η προκαλούμενη μέθη μπορεί να διευκολύνει την πρόκληση ατυχημάτων ή τη συμμετοχή σε επικίνδυνες ενέργειες. Μετά την ανεβασμένη διάθεση που βιώνει κανείς, επέρχεται συχνά μια σωματική και ψυχολογική κατάπτωση που χαρακτηρίζεται από δυσφορία, κατάθλιψη, ευερεθιστικότητα, ακατάσχετη επιθυμία για την ουσία και η οποία συνήθως ακολουθείται από κόπωση και ύπνο. Η κοκαΐνη τέλος μπορεί να προκαλέσει τόσο σωματική όσο και ψυχολογική εξάρτηση (εθισμό), αλλά ο βαθμός της εξάρτησης ποικίλει ανάλογα με τον τρόπο χορήγησης. Για παράδειγμα η εισρόφηση από τη μύτη υδροχλωρικής κοκαΐνης επιφέρει συγκριτικά μικρότερου βαθμού εθισμό 8. Β2-ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ: Οι εισπνεόμενοι αδρενεργικοί αγωνιστές με β2 δράση είναι φάρμακα εκλογής για το ήπιο άσθμα, δηλαδή για ασθενείς που εμφανίζουν μόνο σποραδικά διαλείποντα συμπτώματα. Οι β2 αγωνιστές είναι ισχυροί βρογχοδιαστολείς που προκαλούν άμεση χάλαση στους λείους μυς των αεραγωγών. Δεν είναι κατεχολαμίνες και συνεπώς δεν καταστρέφονται από την κατεχολο-ο-μέθυλοτρανσφεράση (COMT). Οι τοξικές ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως είναι η ταχυκαρδία, η υπεργλυκαιμία, η υποκαλιαιμία και υπομαγνησιαιμία, ελαχιστοποιούνται όταν τα φάρμακα αυτά χορηγούνται με εισπνοή και όχι από συστηματικές οδούς 3(σελ.244).(βλέπε και αναβολικά). Τερβουταλίνη (DRACANYL ): Είναι ένας β2 αγωνιστής που στην ιατρική χρησιμοποιείται για τη διαστολή των βρόγχων και για την ελάττωση των συσπάσεων της μήτρας σε περιπτώσεις πρόωρου τοκετού. Μπορεί να χορηγηθεί είτε από το στόμα, είτε υποδορίως 3. 40

44 Σαλβουταμόλη (ή αλβουτερολη) (AEROLIN ): Είναι ένας εκλεκτικός β2 αγωνιστής με ιδιότητες παρόμοιες με αυτές της τερβουταλίνης. Χρησιμοποιείται ευρύτατα με τη μορφή εισπνοών για την αντιμετώπιση του βρογχοσπασμού 3. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις κατάχρησης σαλβουταμόλης, στις περισσότερες εκ των οποίων τα θύματα ήταν παιδιά. Τα νήπια και τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στις ψυχοτρόπες επιδράσεις της σαλβουταμόλης. Μια μελέτη 21 ψυχιατρικώς φυσιολογικών ενηλίκων, δεν έδειξε την ύπαρξη ιδιοτήτων της σαλβουταμόλης που να σχετίζονται με αύξηση της διάθεσης ή εξάρτησης στην ουσία αυτή. Ωστόσο ακόμα και στους ενηλίκους, θεραπευτικές δόσεις δύναται να προκαλέσουν οπτικές παραισθήσεις. Μέθη με σαλβουταμόλη και με άλλα διαθέσιμα φαρμακευτικά υλικά, κατόπιν εισπνοής μεγάλων ποσοτήτων εισπνεόμενων αεροδιαλυμάτων, είναι πιθανόν να προκληθεί 8. Άσθμα και διεγερτικά: Οι επιτρεπόμενες φαρμακευτικές ουσίες για την αντιμέτωπη του άσθματος είναι 1,9,11 : Εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή. Θεοφυλλίνες συστηματικές και από στόματος. Εισπνεόμενα αντιχοληνεργικά. Αντιλευκοτριένια από στόματος. Οι επιτρεπόμενες κάτω από συνθήκες (κατόπιν ιατρικής εντολής) φαρμακευτικές ουσίες για την αντιμέτωπη του άσθματος είναι 1,9,11 : Σαλβουταμόλη (salbutamol), σαλμετερόλη (salmeterol), τερβουταλίνη (terbutaline), φορμοτερόλη (formoterol) και οι σχετικές με αυτές ουσίες. Αυτές καλούνται εισπνεόμενοι β2 αδρενεργικοί αγωνιστές και χρησιμοποιούνται σε λογικές ποσότητες σύμφωνα πάντα με την συνταγή ιατρού. Οι απαγορευμένες ουσίες για την αντιμέτωπη του άσθματος είναι 1,9,11 : Συστηματικά και από του στόματος κορτικοστεροειδή. 41

45 Συστηματική χρήση και από του στόματος χορήγηση β2 αδρενεργικών αγωνιστών. Μεθαμφεταμίνη Κοκαΐνη Διεγερτικά του ΚΝΣ και οι σχετικές ουσίες. ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1. Joseph Cummiskey MD, BSc (Pharmacology). Stimulants, 12/5/ Francesco Botrè, Franco Mazzei, Fernando DiPaolo and Antonio Pelliccia, on behalf of the R&D group. Stimulants, 2/12/ Mary J. Mycek, Richard A. Harvey, Pamela C. Champe (1997). Lippincott s Illustrated Reviews: Pharmacology (Philadelphia: Lippincott-Raven Publishers, Inc.). Ι. Στ. Παπαδόπουλος, Γ. Παπαδόπουλος (1998). Φαρμακολογία 2 η έκδοση (Αθήνα: Επιστημονικές εκδόσεις ΓΡ. Παρισιάνος), σελ.73, OLYMPIC MOVEMENT ANTI-DOPING CODE, APPENDIX A, PROHIBITED CLASSES OF SUBSTANCES AND PROHIBITED METHODS, 1 January World Anti-doping Agency. THE WORLD ANTI-DOPING CODE, Version 3.0, 20 February Roland J. Maughan. NUTRITION IN SPORT, The Encyclopedia of Sports Medicine VII (An IOC Medical Comission Publication in collaboration with the International Federation of Sports Medicine), (2002), p Simon Wills. Drugs of Abuse (The pharmaceutical press), (1997), p.50-56,62-69,126, ,

46 Joseph Cummiskey MD, BSc (Pharmacology). Exercise Induced Asthma: An Overview, 1/3/2001 McFadden ER. Exercise-Induced Asthma. New York; Marcel Dekker,

47 ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Τα ναρκωτικά αναλγητικά είναι παυσίπονα 1. Χρησιμοποιούνται στην ιατρική για να ανακουφίσουν από τον πόνο (αναλγητική δράση), για νάρκωση-καταπράυνση και για τη θεραπεία της αναπνευστικής δύσπνοιας, σε αρρώστους με κάποια ασθένεια τελικού σταδίου 2. Αποτελούν την ισχυρότερη μορφή παυσίπονων 1. Τα ναρκωτικά αναλγητικά δρουν στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό μειώνοντας το αίσθημα του πόνου 1. Λόγοι χρησιμοποίησής τους από τους αθλητές: Οι αθλητές πιθανόν χρησιμοποιούν τα ναρκωτικά αναλγητικά, για να μειώσουν ή να εξαλείψουν το αίσθημα του πόνου που προκαλείται από κάποιον τραυματισμό ή ασθένεια, ή για να αυξήσουν την αντοχή τους στον πόνο, προκειμένου να είναι σε θέση να συνεχίσουν να αγωνίζονται ή να προπονούνται. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει ως επακόλουθο ο αθλητής να συνεχίζει τη δραστηριότητα του δίχως να αντιλαμβάνεται το εύρος ή τη σοβαρότητα του τραυματισμού του, με αποτέλεσμα την υποτροπή του τραυματισμού ή την πρόκληση μιας μόνιμης βλάβης. 1. Μια δεύτερη περίπτωση όπου χρησιμοποιούνται τα ναρκωτικά αναλγητικά, είναι σε καταστάσεις όπου το τρέμουλο (τρόμος) των μυών πέρα του φυσιολογικού μπορεί επηρεάσει την απόδοση (π.χ σε αθλήματα ακρίβειας) και έτσι οι αθλητές αναζητούν τρόπους για να ηρεμίσουν 2. Δυσμενείς επιδράσεις Παρενέργειες: Τα ναρκωτικά αναλγητικά μπορούν να δημιουργήσουν αίσθημα ευφορίας, ενώ επιπρόσθετα να μειώσουν την νοητική ικανότητα. Με αυτό τον τρόπο, δύναται να 44

48 προκληθεί στον αθλητή η ψευδαίσθηση ότι είναι αήττητος και ότι οι δυνατότητές του είναι μεγαλύτερες από τις πραγματικές. Επιπλέον πιθανόν ο αθλητής να αντιλαμβάνεται ορισμένες επικίνδυνες καταστάσεις ως ασφαλείς, θέτοντας σε κίνδυνο τόσο τον εαυτό του όσο και τους συναθλητές του 1. Στις περιπτώσεις που τα ναρκωτικά χρησιμοποιούνται για την ανακούφιση από τον πόνο, οι καταπραϋντικές τους επιδράσεις μπορούν να αποβούν επικίνδυνες τόσο για τον ίδιο τον αθλητή όσο και για τους συναθλητές του, ιδιαίτερα σε αθλήματα υψηλού κινδύνου όπου η σωματική επαφή και οι πτώσεις είναι συχνές. Εξάλλου η ευφορία και οι αλλαγές στο ΚΝΣ που προκαλούνται δύναται να επηρεάσουν αρνητικά την απόδοση 2. Η κακή χρήση των ναρκωτικών αναλγητικών ενδέχεται να προκαλέσει 1 : Υπνηλία Καταστολή της αναπνοής Ναυτία και εμετό Δυσκοιλιότητα Εφίδρωση Απώλεια συγκέντρωσης, ισορροπίας και συντονισμού των κινήσεων. Άλλες παρενέργειες των ναρκωτικών αναλγητικών είναι: λιποθυμικές καταστάσεις, ταχυπαλμία, καταστολή, νευρικότητα και αλλαγές της διάθεσης. Επίσης ας μην ξεχνάμε ότι τα ναρκωτικά αναλγητικά παρουσιάζουν και υψηλό κίνδυνο εθισμού 1. Λήψη υπερβολικών δόσεων ναρκωτικών αναλγητικών μπορεί να προκαλέσει κώμα και καταστολή της αναπνοής με κατάληξη. Μακροχρόνια κατάχρηση συχνά επιφέρει μειωμένη νοητική και σωματική ικανότητα 1. Τέλος ορισμένες από τις απαγορευμένες ουσίες αυτής της κατηγορίας μπορεί να χορηγηθούν ενδοφλέβια, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης σοβαρών προβλημάτων υγείας, συμπεριλαμβανόμενης της μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών (π.χ της ηπατίτιδας και του HIV) 1. Υπάρχουν διεθνείς περιορισμοί όσον αφορά την προμήθεια και κατοχή ναρκωτικών. Για παράδειγμα στην Μεγάλη Βρετανία πολλά από τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας ελέγχονται από την Misuse of Drugs Act του 1971, που ελέγχει την εισαγωγή / εξαγωγή, παρασκευή, προμήθεια και κατοχή αυτών των ουσιών 1. Αν οι αθλητές επιτρεπόταν να χρησιμοποιούν αυτές τις ουσίες, το χαρακτηριστικό φαινόμενο του εθισμού στις ναρκωτικές ουσίες ίσως να ήταν έκδηλο από τα πρώτα 45

49 κιόλας βήματα της αθλητικής τους καριέρας, μετατρέποντας στην ουσία τον αθλητή σε έναν κοινό χρόνιο χρήστη. 2 Είδη φαρμάκων που περιέχουν Ναρκωτικά Αναλγητικά: Τα ναρκωτικά αναλγητικά βρίσκονται τόσο σε συνταγογραφούμενα φάρμακα όσο και σε αυτά που χορηγούνται και χωρίς ιατρική συνταγή. Φαρμακευτικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται για την ανακούφιση από τον ισχυρό πόνο και περιέχουν ουσίες όπως η μορφίνη, η διαμορφίνη (ηρωίνη) και η πεθιδίνη, είναι διαθέσιμα μόνο κατόπιν ιατρικής εντολής 1. Σκευάσματα που προορίζονται για την ανακούφιση από τον ήπιο πόνο, το βήχα, το κρυολόγημα και τις διαταραχές του εντέρου (όπως διάρροια), ενδέχεται επίσης να περιέχουν ήπια ναρκωτικά αναλγητικά όπως η κωδεΐνη. Τα τελευταία συχνά συνυπάρχουν στο ίδιο σκεύασμα με ασπιρίνη (επιτρεπόμενη), παρακεταμόλη (επιτρεπόμενη) ή καφεΐνη (περιορισμένη) και μπορούν να αγοραστούν χωρίς τη συνταγή ιατρού 1. Μερικά παραδείγματα φαρμακευτικών σκευασμάτων που περιέχουν απαγορευμένα ναρκωτικά αναλγητικά είναι τα εξής 1 : Diocalm Dual Action (μορφίνη υδροχλωρική) Palfium (δεξτρομοραμίδη) Pethidine (πεθιδίνη) Sevredol (μορφίνη θειική) Παραδείγματα ναρκωτικών αναλγητικών ουσιών που απαγορεύονται στον αθλητισμό, σύμφωνα με τον Κώδικα Αντι-ντόπινγκ του Ολυμπιακού Κινήματος (2003), είναι τα παρακάτω 3,4 : Βουπρενορφίνη (buprenorphine), Δεξτρομοραμίδη (dextromoramide), Διαμορφίνη (ηρωίνη) (diamorphine, heroin), Υδροκοδόνη (hydrocodone), Μεθαδόνη (methadone), Μορφίνη (morphine), Πενταζοκίνη (pentazocine), Πεθιδίνη (pethidine).και οι σχετικές ουσίες. 46

50 Επιτρέπονται οι εξής ουσίες: ασπιρίνη (aspirin), κοδεΐνη (codeine), δεξτρομεθορφάνη (dextromethorphan), δεξτροπροποξυφαίνη (dextropropoxyphene), διυδροκοδεϊνη (dihydrocodeine), διφαινοξυλικό (diphenoxylate), αιθυλομορφίνη (ethylmorphine), φολκοδίνη (pholcodine), προποξυφαίνη (propoxyphene), παρακεταμόλη (paracetamol) και τραμαδόλη (tramadol). Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα: Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (NSAIDs) χρησιμοποιούνται επίσης για να αντιμετωπίσουν τον πόνο (συνήθως ήπιο με μέτριο πόνο), καθώς ακόμα και για να ελαττώσουν το πρήξιμο και την δυσκαμψία. Αυτά τα φάρμακα διαθέτουν αναλγητικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Τα NSAIDs χρησιμοποιούνται συνήθως για την αντιμετώπιση της αρθρίτιδας, πόνων της πλάτης, τραυματισμών των μαλακών μορίων και του εμμηνορροϊκού πόνου 1. Τα NSAIDs επιτρέπονται στον αθλητισμό. Μερικά παραδείγματα NSAIDs είναι τα εξής 1 : Brufen or Advil (ιβουπροφαίνη) Feldene (πιροξικάμη) Naprosyn (ναπροξένη) Ponstan Forte (μεφαιναμικό οξύ) Μερικά από τα πιο συνηθισμένα ναρκωτικά που χρησιμοποιούν οι αθλητές, είναι τα παρακάτω: ΜΟΡΦΙΝΗ: 47

51 Η μορφίνη είναι μια ουσία που βρίσκεται φυσικά στην οπιούχο παπαρούνα Papaver somniferum (μήκων η υπνοφόρος). Μετά την ηρωίνη, η μορφίνη είναι αυτή που διαθέτει τη μεγαλύτερη εθιστική ικανότητα, σε σχέση με τα άλλα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα ναρκωτικά αναλγητικά. Η οδός χορήγησής της ποικίλει (π.χ με ένεση, κάπνισμα, εισπνοή από τη μύτη ή κατάποση). Όταν όμως λαμβάνεται με τη μορφή ενδοφλέβιας ένεσης, μπορεί να προκαλέσει έντονη ευφορία και ένα γενικότερο αίσθημα ευ ζωήας και χαλάρωσης. Τακτική χρήση της δύναται να προκαλέσει ταχεία αντοχή σε αυτές τις επιδράσεις. Πλήρης σωματική και ψυχολογική εξάρτηση μπορεί επίσης να αναπτυχθεί, καθώς και συμπτώματα στέρησης μετά το απότομο σταμάτημα πρόσληψής της. Πολλά από τα συμπτώματα είναι όμοια με αυτά μιας σοβαρής γρίπης 2,7. Φυσική εμφάνιση: Η μορφίνη είναι διαθέσιμη νόμιμα μόνο με τη μορφή των υδατοδιαλυτών αλάτων της. Τα συνηθέστερα υδατοδιαλυτά άλατα είναι η θειική και η υδροχλωρική μορφίνη. Και τα δύο είναι εξαίρετες άσπρες κρυσταλλικές σκόνες, πικρές στη γεύση, διαλυτές στο νερό και ελάχιστα διαλυτές στην αλκοόλη 2. Δομή: Όλα τα φυσικά και συνθετικά οπιοειδή διαθέτουν μια τρισδιάστατη Τ-σχήματος διαμόρφωση (Barchas, Berger, Ciaranello and Elliot, 1977). Αυτό του Τ-σχήματος μόριο έχει δύο πλατιές υδρόφοβες επιφάνειες, οι οποίες βρίσκονται σε ορθή γωνία, και ένα μεθυλιωμένο άζωτο, το οποίο συνήθως είναι φορτισμένο σε φυσιολογικό PH. Το φορτισμένο άζωτο είναι ζωτικής σημασίας για τη δραστικότητα και βρίσκεται σε μια από τις υδρόφοβες επιφάνειες. Ζωτικής σημασίας είναι και μια υδροξυλομάδα στον C-3 της άλλης υδρόφοβης επιφάνειας. Αυτός ο σχηματισμός που μόλις περιγράφηκε, και που όλα τα οπιοειδή τον διαθέτουν, καλείται δακτύλιος πιπεριδίνης. Το παρακάτω σχήμα δείχνει τη μορφή της μορφίνης, με το δακτύλιο πιπεριδίνης να εμφανίζεται με έντονη μαύρη γραμμή 2. 48

52 Μηχανισμός δράσης: Τα οπιοειδή ασκούν τις κυριότερες δράσεις τους αλληλεπιδρώντας με τους υποδοχείς τους στο Κ.Ν.Σ και στο γαστρεντερικό σωλήνα. Η μορφίνη δρα στους υποδοχείς μ στα πέταλα Ι και ΙΙ της πηκτωματώδους ουσίας του νωτιαίου μυελού και μειώνει την απελευθέρωση της ουσίας Ρ, η οποία ρυθμίζει την αντίληψη του πόνου στο νωτιαίο μυελό. Φαίνεται επίσης να αναστέλλει την απελευθέρωση πολλών διεγερτικών μεταβιβαστών από τις απολήξεις των νευρώνων, που μεταφέρουν αλγογόνα ερεθίσματα 5. Δράσεις 2,5,7,11 : Αναλγητικές: η μορφίνη προκαλεί αναλγησία, ανακουφίζει από τον πόνο, αυξάνοντας από την μια τον ουδό του πόνου στο επίπεδο του νωτιαίου μυελού και αφετέρου μεταβάλλοντας κυρίως την αντίληψη του πόνου στον εγκέφαλο. Προκαλεί ευφορία και ευεξία. Επιφέρει καταστολή της αναπνοής: μειώνει την ευαισθησία των νευρώνων του αναπνευστικού κέντρου στο CO2. Καταστέλλει το αντανακλαστικού του βήχα (αντιβηχικές ιδιότητες). Προκαλεί μύση (κόρη σαν τη μύτη καρφίτσας). Ανακουφίζει από διάρροια, δυσεντερία και πρόκληση εμετού. Προκαλεί απελευθέρωση ισταμίνης: εμφάνιση κνίδωσης, εφίδρωσης και αγγειοδιαστολής. 49

53 Μειώνει τις συγκεντρώσεις ωχρινοποιητικής ορμόνης, θυλακιοτρόπου και αδρενοκορτικοτρόπου ορμόνης, β-ενδορφίνης, καθώς και τα επίπεδα τεστοστερόνης, κορτιζόλης. Αυξάνει την απελευθέρωση της αυξητικής ορμόνης και της προλακτίνης, ενώ παρατηρείται και αύξηση της αντιδιουρητικής ορμόνης (ADH). Προσλαμβανόμενες δόσεις: Στην ιατρική, για περιπτώσεις μέτριου έως σοβαρού πόνου η καταλληλότερη ενδομυϊκή ποσότητα θεωρείται τα 10 mg ανά 70 kg σωματικού βάρους, κάθε 4 ώρες, με τη δόση να κυμαίνεται από 5-20 mg ανάλογα με το βαθμό του πόνου. Η από του στόματος χορηγούμενη δόση ποικίλει από 8-20 mg, αλλά μέσω αυτής της οδού έχουμε μειωμένες αναλγητικές επιδράσεις, λόγω της ταχείας καταστροφής της μορφίνης από το ήπαρ, αμέσως μετά την απορρόφηση της. Η ενδομυϊκή οδός χορήγησης χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις μετεγχειρητικού πόνου ή σε μια έκτακτη κατάσταση. Σε αυτή την περίπτωση η δόση κυμαίνεται από 4-10 mg και οι αναλγητικές επιδράσεις εμφανίζονται σχεδόν αμέσως 2. Σε μη ιατρικό επίπεδο, οι μη συστηματικοί χρήστες ενδέχεται να χρησιμοποιούν δόσεις αντίστοιχες με τις θεραπευτικές που προαναφέρθηκαν (έως 20 mg). Οι συστηματικοί χρήστες αυξάνουν την προσλαμβανόμενη δόση καθώς αναπτύσσεται αντοχή στην ουσία. Η πρόσληψη πολλών εκατοντάδων mg καθημερινά είναι κάτι το συνηθισμένο και υπάρχουν αξιόπιστες αναφορές για προσλήψεις της τάξεως των 4-5 gr ημερησίως 2. Δυσμενείς επιδράσεις - Παρενέργειες: Συχνά παρατηρούμενες ανεπιθύμητες επιδράσεις, σε άτομα που κάνουν αλόγιστη χρήση μορφίνης και γενικά οπιοειδών, είναι οι παρακάτω: υπνηλία, λήθαργος, χαλάρωση, δυσκολία συγκέντρωσης, μειωμένη φυσική δραστηριότητα σε μερικούς χρήστες και αυξημένη σε άλλους, μέτρια ανησυχία ή φόβο, στένωση της κόρης, θολή όραση, μειωμένη νυχτερινή όραση. Συνάμα μπορεί να έχουμε ελαφρά μειωμένο αναπνευστικό ρυθμό, ναυτία, έμετο, δυσκοιλιότητα, κατακράτηση ούρων απώλεια όρεξης, ελαττωμένη γαστρική κινητικότητα 2, 5(σελ ). Άλλα δυσμενή συμπτώματα 50

54 είναι η ελαφρά πτώση της θερμοκρασίας του σώματος, η εφίδρωση, η μείωση των σεξουαλικών ορμών, ένα αίσθημα φαγούρας ή τσιμπήματος στο δέρμα (ειδικότερα μετά από ενδοφλέβια ένεση) 2,7,11. Σωματική και ψυχική εξάρτηση αναπτύσσεται εύκολα στην περίπτωση της μορφίνης. Η στέρηση προκαλεί μια σειρά αντιδράσεων από αυτόνομο νευρικό σύστημα, καθώς και κινητικών και ψυχολογικών αντιδράσεων που αχρηστεύουν το άτομο και προκαλούν σοβαρά, ανυπόφορα συμπτώματα, Ωστόσο πολύ σπάνια τα φαινόμενα αυτά είναι τόσο έντονα ώστε να προκαλέσουν το θάνατο 5,11. ΜΕΘΑΔΟΝΗ: Η μεθαδόνη (υδροχλωρική) είναι ένα οπιοειδές (συνθετικό ναρκωτικό) που πρωτοπαρασκευάστηκε από μια Γερμανική φαρμακευτική εταιρία, την Axis, κατά τη διάρκεια του 2 ου Παγκοσμίου Πολέμου. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως αναλγητικό (παυσίπονο), για την αντιμετώπιση του σφοδρού πόνου. Στις μέρες μας περιστασιακά χρησιμοποιείται για αυτόν το λόγο. Είναι πλέον ευρύτερα γνωστή για τη χρήση της ως υποκατάστατο ναρκωτικό, σε άτομα που είναι ήδη εθισμένα σε άλλα οπιοειδή και κυρίως την ηρωίνη (προγράμματα μεθαδόνης). Κανένα άλλο φαρμακευτικό υλικό δεν έχει υποστεί τόσο εξονυχιστική έρευνα και αποτίμηση, όσο η μεθαδόνη εδώ και 30 περίπου χρόνια, γεγονός που συνεχίζεται 2. Τρόπος πρόσληψης: Η μεθαδόνη είναι συνήθως διαθέσιμη με τη μορφή υγρού (έκλειγμα ή μείγμα μεθαδόνης), το οποίο πρέπει να καταποθεί. Επίσης μερικές φορές συνταγογραφούνται χάπια και ενέσιμες αμπούλες και όπως συμβαίνει με πολλά άλλα φάρμακα, αυτά τα συνταγογραφούμενα σκευάσματα μεθαδόνης είναι δυνατό να γίνουν διαθέσιμα παράνομα 2. 51

55 Μηχανισμός δράσης - Φαρμακοκινητική: Η μέγιστη δράση της μεθαδόνης ασκείται στους υποδοχείς μ. Απορροφάται καλά όταν χορηγείται από το στόμα και έχει μεγαλύτερη διάρκεια δράσης από τη μορφίνη. Βιομετατρέπεται στο ήπαρ και απεκκρίνεται στα ούρα 5. Όταν γίνεται πρόσληψη μεθαδόνης, αυτή πρέπει να μεταβολιστεί πρώτα στο ήπαρ σε ένα προϊόν που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το σώμα. Συνάμα μεγάλη ποσότητα μεθαδόνης αποθηκεύεται στο ήπαρ και στη κυκλοφορία του αίματος, για αυτό και η δράση της κρατάει για 24 ώρες ή περισσότερο. Όσο μεγαλύτερη είναι η προσλαμβανόμενη δόση τόσο μεγαλύτερη είναι και η ποσότητα που αποθηκεύεται. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ασθενείς με δόσεις αναστολής (70 mg/ημέρα ή παραπάνω), είναι σε θέση να περάσουν μία ή δύο μέρες χωρίς να πάρουν τη αγωγή τους. Η μεθαδόνη είναι ένα ναρκωτικό μακράς δράσης και έχει επίδραση μέχρι και 36 ώρες μετά τη λήψη της, ενώ μπορεί να παραμείνει στο σώμα για πολλές ημέρες. Μόλις η μεθαδόνη μεταβολιστεί στην κυκλοφορία του αίματος, περνάει αργά στον εγκέφαλο, όπου χρειάζεται για να καλύψει τους υποδοχείς οπιοειδών. Σε καμιά περίπτωση οι βιταμίνες δεν επεμβαίνουν στη δέσμευση της μεθαδόνης στους υποδοχείς των οπιοειδών, όπου η μεθαδόνη μιμείται τη δράση των ενδορφινών 2,9. Δυσμενείς επιδράσεις - Παρενέργειες: Σαν ναρκωτικό, η συχνή λήψη μεθαδόνης προκαλεί σωματική εξάρτηση. Μόλις σταματήσει ένα άτομο τη συστηματική πρόσληψή της (συνταγογραφούμενη ή μη), βιώνει τη στέρηση 2. Το σύνδρομο στέρησης είναι πολύ πιο ήπιο, αλλά η διάρκειά του 52

56 είναι μεγαλύτερη σε σύγκριση με αυτό των αλκαλοειδών του οπίου 5.Οι αλλαγές που λαμβάνουν χώρα είναι παρόμοιες με αυτές των περιπτώσεων των άλλων ναρκωτικών, π.χ της ηρωίνης. Έχουμε καταστολή του αντανακλαστικού του βήχα, συστολή της κόρης του ματιού, υπνηλία και δυσκοιλιότητα 2,9,11. ΗΡΩΙΝΗ: Η ηρωίνη παράγεται με ακετυλίωση της μορφίνης, γεγονός που προκαλεί τριπλασιασμό περίπου της ισχύος της. Επειδή είναι πολύ πιο λιποδιαλυτή από τη μορφίνη, δύναται να περνάει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό πιο γρήγορα σε σχέση με τη μορφίνη, προκαλώντας έτσι ένα πιο έντονο αίσθημα ευφορίας στην περίπτωση που χορηγείται με ένεση. Μετατρέπεται σε μορφίνη μέσα στο σώμα, αλλά η διάρκεια δράσης της είναι περίπου η μισή της μορφίνης. Στις Η.Π.Α δεν επιτρέπεται η χρήση της για ιατρικούς σκοπούς 5. ΒΟΥΠΡΕΝΟΡΦΙΝΗ: Πρόκειται για ένα ημισυνθετικό ναρκωτικό, που παράγεται από την θηβαΐνη (αλκαλοειδές οπίου) και επί του παρόντος εξετάζεται η θεραπευτική της δράση όσον αφορά τον εθισμό στα ναρκωτικά. Όπως η μεθαδόνη, η βουπρενορφίνη είναι πολύ ισχυρή (έχει 30 έως 50 φορές την αναλγητική δραστικότητα της μορφίνης) και έχει ένα σχετικά μεγάλο χρόνο ημίσειας ζωής. Έτσι διαθέτει μακράς διάρκειας δράση και δεν χρειάζεται να χορηγηθεί με ένεση. Χαρακτηριστικό είναι ότι υπογλώσσια δισκία βουπρενορφίνης βρίσκονται υπό εξέλιξη, ενώ χορηγείται και από το στόμα. Εξαιτίας της εξάλειψης της κατά την πρώτη διέλευσή της από το ήπαρ, κρίνεται απαραίτητο να αυξηθεί η προσλαμβανόμενη δόση της από το στόμα περίπου στο δεκαπλάσιο. Σε σχέση με άλλα παρόμοια θεραπευτικά φάρμακα, προκαλεί σε μικρότερο βαθμό αναπνευστική καταστολή και θεωρείται ότι είναι συγκριτικά ασφαλέστερη σε περίπτωση υπερβολικής δόσης. Σαν ναρκωτικό στερείται των αντιφλεγμονωδών επιδράσεων των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (NSAIDs) 2,10. 53

57 ΔΕΞΤΡΟΜΟΡΑΜΙΔΗ: Πρόκειται για ένα ναρκωτικό αναλγητικό που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του σφοδρού πόνου. Έχει σύντομη διάρκεια δράσης και προκαλεί μικρότερη καταπράυνση από τη μορφίνη. Η δεξτρομοραμίδη είναι ένα ελεγχόμενο φάρμακο και διατίθεται με τη μορφή χαπιών-ταμπλέτες ή υπόθετων 2. Παρενέργειες: Παρενέργειες όπως ναυτία, εμετός, υπνηλία και δυσκοιλιότητα συχνά κάνουν την εμφάνισή τους (η δεξτρομοραμίδη ίσως να χρειαστεί να χορηγηθεί σε συνδυασμό με ένα ήπιο καθαρτικό ή αντιεμετικό). Μεγαλύτερες δόσεις προκαλούν καταστολή της αναπνοής και χαμηλή πίεση αίματος. Άλλες παρενέργειες ενδέχεται να είναι: η δυσκολία διέλευσης ούρων, η ξηροστομία, η εφίδρωση, η στένωση της κόρης του ματιού, μια αίσθηση αδυναμίας κατά την όρθια στάση, ταχυπαλμίες, σύγχυση και ψευδαισθήσεις 2,11. Αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα: Επειδή οι δράσεις των οπιοειδών μπορεί να είναι συμπληρωματικές,τα οπιοειδή δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό μεταξύ τους. Ακόμα τα οπιοειδή (άρα και η δεξτρομοραμίδη) αυξάνουν τις καταπραϋντικές ιδιότητες των αγχολυτικών, υπνωτικών και αντιψυχωτικών. Η πρόσληψη Αναστολέων Μονοαμινοοξειδάσης (MAOIs,αντικαταθλιπτικά) μαζί με οπιοειδή μπορεί να έχει σοβαρές επιδράσεις στην πίεση του αίματος. Για αυτό το λόγο τα οπιοειδή δεν πρέπει να λαμβάνονται ταυτόχρονα με τα MAOIs ή για δύο εβδομάδες μετά το σταμάτημα της πρόσληψης MAOIs 2. ΠΕΘΙΔΙΝΗ: Η πεθιδίνη είναι μια ευρέως χρησιμοποιούμενη ουσία για την ανακούφιση του πόνου κατά την εργασία. Πρόκειται για μια ουσία παρόμοια με την μορφίνη και την ηρωίνη, που ανήκει στην κατηγορία των οπιοειδών. Η πεθιδίνη πρωτοχρησιμοποιήθηκε στη 54

58 Γερμανία το Αρχικά θεωρήθηκε ότι δεν είναι εθιστική, κάτι που ως γνωστό σήμερα δεν αληθεύει. Είναι ένα αποτελεσματικό αναλγητικό για τον οξύ πόνο, αλλά δεν έχει ευεργετικές επιδράσεις σε περιπτώσεις χρόνιου πόνου 2. Μηχανισμός δράσης: Η πεθιδίνη δρα μιμούμενη τις δράσεις των ενδορφινών (ουσίες του ίδιου του σώματος που μοιάζουν με τη μορφίνη). Μια από τις δράσεις των ενδορφινών είναι να ενεργούν ως φυσικά παυσίπονα του σώματος. Η πεθιδίνη λοιπόν (όπως οι ενδορφίνες) προσδένονται σε ειδικές θέσεις στο εξωτερικό των νευρικών κυττάρων. Αυτές οι θέσεις είναι γνωστές ως υποδοχείς οπιοειδών. Μόλις η πεθιδίνη προσδεθεί σε αυτούς τους υποδοχείς, μια αλυσίδα γεγονότων λαμβάνει χώρα, που συμβάλλει στην ύφεση της δραστηριότητας για λίγο. Οι επιδράσεις της πεθιδίνης είναι πολύ πιο δραστικές από αυτές των ενδορφινών. Οι επιδράσεις της πρώτης στο σώμα μιας γυναίκας μπορούν να διαπιστωθούν αμέσως μετά τη χορήγησή της. Μια γυναίκα δύναται να αισθανθεί ζάλη και υπνηλία, ενώ η εμφάνιση των ματιών μπορεί να τροποποιηθεί και ίσως τροποποιηθεί το επίπεδο αντίληψης των γεγονότων που συμβαίνουν γύρω της. Η πεθιδίνη δρα στο ΚΝΣ, αναστέλλοντας τα σήματα του πόνου που στέλνονται στον εγκέφαλο. Το επακόλουθο είναι να ελαττώνεται ο πόνος που νιώθει το άτομο κατά τη διάρκεια εκτέλεσης μιας εργασίας 2,8. Ανάλογα Πεθιδίνης: Ορισμένα ανάλογα πεθιδίνης έχουν αναφερθεί από την Αμερική. Ένα μάλιστα τέτοιο ανάλογο έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Πρόκειται για την 1- μέθυλο-4 φαίνυλο-προπιονοξυπιπεριδίνη (MPPP). Διάφορες παράνομες παρτίδες ΜΡΡΡ που παρήχθησαν ήταν μολυσμένες με MPTP, μια πολύ δραστική νευροτοξίνη η οποία προκάλεσε ανεπανόρθωτη εγκεφαλική βλάβη με συμπτώματα παρόμοια αυτών του Πάρκινσον 6. Δυσμενείς επιδράσεις Οπιοειδών 6,11 : Συνηθισμένες: ναυτία, έμετος, δυσκοιλιότητα, υπνηλία, πνευματική σύγχυση. 55

59 Ασυνήθιστες: εφίδρωση, ερυθήματα στο πρόσωπο, φαγούρα, ξηροστομία, παραισθήσεις, δυσφορία, κατακράτηση ούρων, πονοκέφαλος. Σπάνιες: θρομβοκυτταροπενία, εξανθήματα, κνίδωση, ίλιγγος (vertigo), αίσθημα παλμών (καρδιοπαλμία), ορθοστατική υπόταση. Συμπτώματα σημάδια υπερδοσολογίας οπιοειδών 6,11 : Πιθανά συμπτώματα που θα πρέπει να θορυβήσουν τον αθλητή είναι η εμφάνιση: δυσφορίας, παραισθήσεων, νάρκωσης, η εξαιρετική συστολή της κόρης του ματιού, η καταστολή της αναπνοής, η εμφάνιση πνευμονικού οιδήματος, κώματος, υπότασης, βραδυκαρδίας, αρρυθμιών (ως δευτερεύων σύμπτωμα της υποξίας) και σπασμών (σπασμούς δύναται να προκαλέσουν μόνο η δεξτροπροποξυφαίνη και η πεθιδίνη). Συμπτώματα στέρησης οπιοειδών 6,11 : Αρχικά συμπτώματα: Ανησυχία, ανυπομονησία, αϋπνία, ήπια ταχύπνοια, χασμουρητό, βήχας, φτάρνισμα, ακατάσχετη επιθυμία για το φάρμακο ουσία, δακρύρροια, εφίδρωση, ρινόρροια. Μεταγενέστερα συμπτώματα: Τρόμος, μυαλγία, αρθραλγία, μυϊκοί σπασμοί, ρίγη, ανόρθωση τριχών, ερυθήματα, ανορεξία, κοιλιακοί πόνοι, μυδρίαση (διαστολή κόρης ματιού), αϋπνία, πονοκέφαλος. Σε σοβαρές συνθήκες: Ταχυκαρδία, υπέρταση ή υπόταση, ναυτία, έμετος, διάρροια, πυρετός, αφυδάτωση. Σοβαρή ή επίμονη ταχύπνοια, ταραχή. ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

60 Dr Sean O'Muircheartaigh and Dr Joe Cummiskey. Narcotic Analgesics, 9/9/2002 Connors DF, Sudkamp J. Narcotic Analgesics and Athletic Performance. In Bahrke MS, Yesalis CE, eds. Performance-Enhancing Substances in Sport and Exercise. Champaign, IL. Human Kinetics, 2002: Stanley KL, Weaver JE. Pharmacologic Management of Pain and Inflammation in Athletes. In Robinson J ed. Clinics in Sports Medicine - Sports Pharmacology, Philadelphia, Pa. WB Saunders, 1998: Wadler GI, Hainline B. Drugs and the Athlete. Philadelphia, Pa; FA Davis Company,1989: Walker DJ, Zacny JP. Subjective, psychomotor and physiologic effects of cumulative doses of opioid agonists in healthy volunteers. Pharmacol and Exp Ther 1999;289: Walker DJ, Zacny JP. Subjective, psychomotor and analgesic effects of oral codeine and morphine on healthy volunteers. Pharmacol and Exp Ther 1999;289: OLYMPIC MOVEMENT ANTI-DOPING CODE, APPENDIX A, PROHIBITED CLASSES OF SUBSTANCES AND PROHIBITED METHODS (1 January 2003) World Anti-doping Agency. THE WORLD ANTI-DOPING CODE, Version 3.0, 20 February Mary J. Mycek, Richard A. Harvey, Pamela C. Champe (1997). Lippincott s Illustrated Reviews: Pharmacology (Philadelphia: Lippincott-Raven Publishers, Inc.) Ι. Στ. Παπαδόπουλος, Γ. Παπαδόπουλος (1998). Φαρμακολογία 2 η έκδοση (Αθήνα: Επιστημονικές εκδόσεις ΓΡ. Παρισιάνος), σελ Simon Wills (1997). Drugs of Abuse (The pharmaceutical press), p

61 ΑΝΑΒΟΛΙΚΑ Μερικές ουσίες και μέθοδοι απαγορεύονται στον αθλητισμό για διαφόρους λόγους όπως: μεταβολή της αθλητικής απόδοσης, περιφρούρηση της υγείας του αθλητή και ύπαρξη νομιμότητας. Μια κατηγορία τέτοιων απαγορευμένων ουσιών είναι και τα Αναβολικά 1. Στην κατηγορία των αναβολικών ανήκουν 1)τα Αναβολικά Ανδρογόνα Στεροειδή και 2)οι Άλλοι Αναβολικοί Παράγοντες (β2-αγωνιστές) 4,5. 1) Αναβολικά Ανδρογόνα Στεροειδή (ΑΑΣ): Τα Αναβολικά Ανδρογόνα Στεροειδή έχουν χρησιμοποιηθεί στο χώρο της ιατρικής από τη δεκαετία του , αλλά μόλις το 1975 συμπεριελήφθησαν στη λίστα της Δ.Ο.Ε των απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων 2. Στις μέρες μας κατατάσσονται μεταξύ των πιο διαδεδομένων φαρμάκων που λαμβάνονται καταχρηστικά από τους αθλητές, για τη βελτίωση της αθλητικής τους επίδοσης. Η ευρεία χρήση αυτών των ουσιών αντανακλά ένα σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα (υπολογίζεται ότι υπήρξαν πάνω από 1 εκατομμύριο χρήστες ΑΑΣ στις Ηνωμένες Πολιτείες) 2. Τα αναβολικά στεροειδή είναι κλασσικά φάρμακα βελτίωσης της απόδοσης. Έχουν συνδέσει το όνομά τους με τους αθλητές του Σοβιετικού μπλοκ κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, με την απάτη στους Ολυμπιακούς αγώνες και με τις ανεπιθύμητες παρενέργειες που έπονται της χρήση τους. Είναι τόσο γνωστά που ο γενικός όρος «στεροειδή», ο οποίος ενσωματώνει μια ευρεία ποικιλία θεραπευτικών φαρμάκων (από τη βιταμίνη C έως και τα από τους στόματος χορηγούμενα αντισυλληπτικά), έχει γίνει συνώνυμος με τα «αναβολικά στεροειδή» στο μυαλό πολλών ατόμων 6. Τι είναι τα Αναβολικά Ανδρογόνα Στεροειδή; Τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή είναι ανάλογα της τεστοστερόνης 2. Πρόκειται για φυσικές ή τεχνητές ενώσεις που δρουν με παρόμοιο τρόπο με την ορμόνη τεστοστερόνη. Η τεστοστερόνη είναι μια ανδρογόνος ορμόνη που παράγεται από τους όρχεις. Στις γυναίκες παράγεται σε μικρές ποσότητες από τις ωοθήκες και το φλοιό των επινεφριδίων. Η τεστοστερόνη προκαλεί την ανάπτυξη των ανδρικών 58

62 χαρακτηριστικών του φύλου (ανδρογόνος δράση) και τη σταδιακή αύξηση του μυϊκού ιστού (αναβολική δράση) 1. Είναι υπεύθυνη λοιπόν για έναν αριθμό φυσιολογικών διαδικασιών όπως: η ανάπτυξη, η εξέλιξη των ανδρικών γεννητικών οργάνων, η διατήρηση των δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου, η ανάπτυξη του προστάτη, των όρχεων, του πέους και του όσχεου, οι μεταβολές στη μυϊκή μάζα, η κατανομή του λίπους και άλλα. Η παρουσία στη χημική δομή των αναβολικών στεροειδών μιας στεροειδούς βασικής δομής 17 ατόμων άνθρακα, είναι που τους χαρίζει τις αναβολικές και ανδρογόνες ιδιότητές τους 2. Μηχανισμός Δράσης: Όλα τα διαθέσιμα αναβολικά στεροειδή έχουν όπως προαναφέρθηκε, τόσο ανδρογόνες όσο και αναβολικές ιδιότητες, σε ποικίλο βαθμό, ανάλογα με την ανταπόκριση του κάθε σώματος σε αυτά. Οι περισσότεροι παρασκευαστές αναβολικών στεροειδών προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν τις ανδρογόνες και να μεγιστοποιήσουν τις αναβολικές επιδράσεις των φαρμάκων αυτών 1. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα αναβολικά στεροειδή συμβάλλουν στην αύξηση της μυϊκής μάζας και δύναμης, μόνο όταν η πρόσληψή τους συνδυάζεται με εντατική προπόνηση και μια υψηλή θερμιδική και πρωτεϊνική δίαιτα 2. Οι εργογόνες επιδράσεις των αναβολικών στεροειδών μπορούν να επικεντρωθούν σε 3 βασικούς μηχανισμούς δράσης τους 2 : Επιδρούν στο ισοζύγιο αζώτου, για καλύτερη εκμετάλλευση της απορροφούμενης πρωτεΐνης και αυξημένη κατακράτηση αζώτου. Διεγείρουν το σύστημα της RNA-πολυμεράσης, μέσω του σχηματισμού σύμπλοκου στεροειδή-υποδοχέα στον σκελετικό μυ και της συνεπακόλουθης αύξησης της πρωτεϊνοσύνθεσης στο κύτταρο. Ανταγωνίζονται για τους υποδοχείς των γλυκοκορτικοειδών, με αποτέλεσμα μια αντικαταβολική επίδραση, εμποδίζοντας την αναστολή της πρωτεϊνοσύνθεσης η οποία φυσιολογικά συμβαίνει μετά την άσκηση ως συνέπεια της απελευθέρωσης γλυκοκορτικοειδών 2. 59

63 Κλινικές χρήσεις: Τα αναβολικά στεροειδή χρησιμοποιούνται στην ιατρική για την θεραπεία ορισμένων μορφών αναιμίας (για να διεγείρουν την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων), για την οστεοπόρωση και για την προώθηση της ανάρρωσης μετά από μια σοβαρή ασθένεια ή βαρεία χειρουργική επέμβαση. Επίσης χορηγούνται για την θεραπεία του καρκίνου του μαστού, καθώς και σε άνδρες ή αγόρια που παρουσιάζουν ανεπαρκή έκκριση ανδρικών ορμονών 1. Ισχύοντες κανονισμοί: Σύμφωνα με τον Κώδικα Αντι-ντόπινγκ του Ολυμπιακού Κινήματος του 2003, τα Αναβολικά Στεροειδή κατατάσσονται στην Γ κατηγορία (Αναβολικά) των απαγορευμένων ουσιών 4,5. Αποτελεί αδίκημα η παραγωγή, προμήθεια, κατοχή, εξαγωγή ή εισαγωγή αναβολικών στεροειδών με σκοπό με τη διακίνησή τους. Ωστόσο δεν χαρακτηρίζεται αδίκημα η κατοχή τους, όταν είναι με τη μορφή φαρμακευτικού σκευάσματος για καθαρά προσωπική χρήση (κατόπιν συνταγογράφησης) 1. Στις Η.Π.Α τόσο η κατοχή όσο και η εμπορία αυτών των φαρμάκων κηρύχθηκε παράνομη το 1990, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη, καθώς δεν είναι παράνομη η εισαγωγή αναβολικών στεροειδών από άλλες χώρες στην περίπτωση που προορίζονται για καθαρά προσωπική χρήση. Η κατοχή τους σε μορφή φαρμακευτικών σκευασμάτων επίσης δεν είναι παράνομη. Ωστόσο η κατοχή τους σε ακατέργαστη μορφή αποτελεί εγκληματική πράξη από το Σεπτέμβριο του Επίπεδα συγκέντρωσης Αναβολικών ουσιών στα ούρα, πάνω από τα οποία υφίσταται παράπτωμα ντόπινγκ 4,5 : Επιτεστοστερόνη (epitestosterone) > 200ng/ml 19-νορανδροστερόνη (19-norandrosterone) > 2ng/ml στις γυναίκες και > 5 ng/ml στους άνδρες. Σαλβουταμόλη (salbutamol) > 1000 ng/ml, σαν αναβολικός παράγοντας. Λόγος Τεστοστερόνης(Τ) προς Επιτεστοστερόνη(Ε) (Τ/Ε) > 6 60

64 Παραδείγματα ουσιών και σκευασμάτων: Υπάρχουν πολλά διαφορετικά αναβολικά στεροειδή διαθέσιμα σε όλο τον κόσμο, όπως η Νανδρολόνη, Στανοζόλη, Τεστοστερόνη, Μπολντενόνη, Ανδροστενεδιόνη, Ανδροστενεδιόλη, 19-νορανδροστενεδιόνη, 19-νορανδροστενεδιόλη και DHEA (δεϋδροεπιανδροστερόνη). Μερικά από τα αναβολικά στεροειδή που χρησιμοποιούνται ενδείκνυται για κτηνιατρική χρήση. Τα αναβολικά στεροειδή είναι διαθέσιμα με φαρμακοτεχνική μορφή χαπιού και ενδομυϊκής ένεσης (ενδεικτικές εμπορικές ονομασίες Dianabol, Durabolin, Deca-Durabolin, Winstrol και Anavar) 1. Μερικές αναβολικές απαγορευμένες ουσίες, όπως η ανδροστενεδιόνη και η DHEA μπορεί να βρεθούν σε προϊόντα διατροφής. Τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή συχνά καλούνται απλά «αναβολικά στεροειδή». Και οι δύο ονομασίες αναφέρονται στις ίδιες ουσίες 1,4,5. Μερικά από τα πιο συνήθη εμπορικά σκευάσματα αναβολικών στεροειδών είναι τα παρακάτω 6 : Κοινή ονομασία Εμπορική ονομασία Δροστανολόνη Masteril, Drolban Μεθανανδιενόνη Dianabol Μεθενολόνη Primobolan Νανδρολόνη Durabolin, Deca-durabolin Οξανδρολόνη Anavar Οξυμεθολόνη Anapolon Στανοζόλη Stromba Τεστοστερόνη Sustanon Τρόπος χορήγησης: Η ενδομυϊκή οδός χορήγησης είναι πιο δημοφιλής, αλλά συχνά χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα τόσο η από του στόματος πρόσληψη όσο και η ενδομυϊκή. 61

65 Η τεστοστερόνη δεν μπορεί να χορηγηθεί από το στόμα, επειδή ο υψηλός βαθμός πρωταρχικού (first-pass) μεταβολισμού στο ήπαρ προκαλεί ακατάλληλες συγκεντρώσεις στο πλάσμα. Οι δόσεις που συνήθως χρησιμοποιούνται είναι πολύ μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες θεραπευτικές (10 έως 100 φορές μεγαλύτερες) και είναι συνηθισμένο να χρησιμοποιούνται περισσότερα από ένα αναβολικά στεροειδή ταυτόχρονα 6. Λόγοι χρησιμοποίησης Αναβολικών Ανδρογόνων Στεροειδών από τους αθλητές: Οι αθλητές χρησιμοποιούν τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή για να βελτιώσουν την αθλητική τους επίδοση και συγκεκριμένα για να 1,8 : Αυξήσουν το μέγεθος, τη δύναμη και την ισχύ των μυών τους 1. Για να μπορούν να προπονούνται σκληρότερα και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα 1, δηλαδή προκειμένου να αυξήσουν την αντοχή τους και να μειώσουν την προκαλούμενη κόπωση 6. Για να αυξήσουν την επιθετικότητα και την ανταγωνιστικότητα τους 1. Ακόμη και για να προκαλέσουν ήπιου βαθμού ευφορία 6. Οι ανδρογόνες επιδράσεις των αναβολικών στεροειδών (αυξημένη επιθετικότητα και ανταγωνιστικότητα), βοηθούν τον αθλητή να προπονείται σκληρότερα και να ανακάμπτει ταχύτερα με αποτέλεσμα την αυξανόμενη ενδυνάμωσή του 1. Από την άλλη όμως αυξάνεται και ο κίνδυνος πρόκλησης μυϊκών και σωματικών βλαβών, που σαφώς είναι ανεπιθύμητες 6 (βλέπε δυσμενείς επιδράσεις παρενέργειες). Δεν υπάρχουν ικανά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν την αντίληψη ότι από μόνα τους τα αναβολικά στεροειδή είναι σε θέση να αυξήσουν τη μυϊκή δύναμη στους ενήλικους άνδρες 1. Η αποτελεσματικότητα των αναβολικών στεροειδών όσον αφορά την αύξηση της σωματικής δύναμης είναι αμφίβολη. Αθλητές που προπονούνται 62

66 σκληρά και κάνουν ταυτόχρονα λήψη αναβολικών στεροειδών, ίσως επωφεληθούν αν ακολουθούν ένα εντατικό πρόγραμμα προπόνησης σε συνδυασμό με μια δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνη και ενέργεια. Σε αντίθετη περίπτωση ίσως δεν επέλθει καμιά βελτίωση στον τομέα της δύναμης 6. Η ανάπτυξη λοιπόν μυϊκής δύναμης εξαρτάται από την κατάλληλη δίαιτα και το πρόγραμμα άσκησης. Όταν γίνεται χρήση αναβολικών στεροειδών χωρίς προπόνηση, οι μύες μπορεί να δείχνουν μεγαλύτεροι, αλλά αυτό πιθανόν οφείλεται στην κατακράτηση νερού 1. Εξαιτίας της ικανότητάς τους να προάγουν την ποιότητα και την ποσότητα της προπόνησης, τα αναβολικά στεροειδή έγιναν γνωστά ως «φάρμακα προπόνησης» και λαμβάνονται κατά τη διάρκεια της προπόνησης πριν τον αγώνα. Για να μειωθεί ο κίνδυνος να βρεθεί ένας αθλητής θετικός σε κάποιο έλεγχο ντόπινγκ, συνήθως σταματά την λήψη αυτών των φαρμάκων πολλές εβδομάδες πριν τον αγώνα, με την πιθανότητα να διατηρήσει μερικά από τα οφέλη τους. Ωστόσο τα αναβολικά στεροειδή σχεδόν πάντα ανιχνεύονται κατά τη διάρκεια του αγώνα, καθώς και κατά τον έλεγχο που γίνεται εκτός αγώνα, γεγονός που υποδηλώνει το μέγεθος του «ρίσκου» που μερικοί αθλητές είναι διατεθειμένοι να πάρουν 1. Αθλητές που τα χρησιμοποιούν: Αν και τα αναβολικά στεροειδή αρχικά χρησιμοποιήθηκαν από αθλητές διεθνούς επιπέδου, υπήρξε μια δραματική αύξηση της ποικιλομορφίας των χρηστών κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Μερικές από τις πιο καταφανείς ομάδες αθλητών που εμπλέκονται στην χρήση τους είναι, οι bodybuilders, οι «αναρριχώμενοι» (φιλόδοξοι) αθλητές και οι φανατικοί της διατήρησης της φόρμας τους. Ωστόσο τα αναβολικά στεροειδή όλο και περισσότερο λαμβάνονται από αυτούς που επιθυμούν μια πιο μυώδη σωματική κατασκευή για καθαρά αισθητικούς λόγους ή αυξημένη επιθετικότητα. Οι πλειονότητα αυτών των αθλητών ασχολούνται με προπόνηση με βάρη. Επίσης η χρήση των αναβολικών στεροειδών στα παιδιών ολοένα και αυξάνει. Το 1996 από 7722 μαθητές στη Μεγάλη Βρετανία το 1% των κοριτσιών και το 2,2 % των αγοριών (ηλικίας ετών), ομολόγησαν ότι είχαν κάνει χρήση στεροειδών τουλάχιστον μια φορά. Σε όλες τις μελέτες που έχουν διεξαχθεί στις Η.Π.Α και στη Μεγάλη Βρετανία, το μεγαλύτερο ποσοστό χρηστών είναι άνδρες παρά γυναίκες 6. 63

67 Δυσμενείς επιδράσεις- Παρενέργειες Αναβολικών Ανδρογόνων Στεροειδών: Όπως αναφέρθηκε, τα στεροειδή είναι ανάλογα της τεστοστερόνης, η οποία διαθέτει τόσο ανδρογόνες όσο και αναβολικές ιδιότητες. Κανένα από τα συνθετικά της παράγωγα δεν είναι απαλλαγμένο από τις ανδρογόνες επιδράσεις, οι οποίες και ευθύνονται για μεγάλο μέρος των προκαλούμενων παρενεργειών. Δεν στάθηκε δυνατό ως τώρα να κατασκευαστεί ένα αναβολικό στεροειδές που να στερείται αυτών των ανδρογόνων ιδιοτήτων. Σχεδόν όλες οι παρενέργειες είναι δοσοεξαρτώμενες και είναι πιθανότερο να εμφανιστούν όταν έχουμε παρατεταμένη χρήση του συγκεκριμένου αναβολικού στεροειδούς 6. Τα αναβολικά στεροειδή μιμούνται τη δράση των ορμονών που βρίσκονται φυσικά στο σώμα, την ισορροπία των οποίων μπορούν να επηρεάσουν καθώς και να διαταράξουν. Αυτή η επέμβαση δύναται να προκαλέσει δυσμενείς παρενέργειες που ποικίλουν, όπως ανάπτυξη ανδρικών χαρακτηριστικών στις γυναίκες, απώλεια της γονιμότητας και τελικά ανικανότητα στους άνδρες, έως ακμή και βλάβη των νεφρών. Μπορούν ακόμα να προκαλέσουν υπέρταση, σκλήρυνση των αρτηριών, αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρδιοπάθειας, ηπατοπάθειας και συγκεκριμένων μορφών καρκίνου 1,9. Οι περισσότερες αρνητικές επιδράσεις είναι αναστρέψιμες μετά το τέλος της πρόσληψης του συγκεκριμένου ανδρογόνου στεροειδούς, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις όπου η προκληθήσα βλάβη μπορεί να είναι μόνιμη ή θανατηφόρος 2. Συγκεκριμένα πιθανές επιβλαβείς επιδράσεις από την αλόγιστη χρήση των αναβολικών στεροειδών είναι οι εξής: Βραχυπρόθεσμα 2,8 : Δυσάρεστη αναπνοή, φαρυγγίτιδα, ακμή, εξανθήματα, πονοκέφαλος, αϋπνία, ναυτία, έμετος, διάρροια, κατακράτηση νερού, πρήξιμο, σκελετικός πόνος, μυϊκές κράμπες. Βλάβες στο αναπαραγωγικό σύστημα και στα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά φύλου 1,2,9 : Στους άνδρες: Ακμή, αυξημένη επιθετικότητα και σεξουαλική διάθεση. Χρήση για μεγάλο διάστημα μπορεί να προκαλέσει στειρότητα και ανικανότητα, αναστολή της 64

68 σπερματογένεσης, συρρίκνωση και σκλήρυνση των όρχεων, νεφρική βλάβη, γυναικομαστία*, αλωπεκία, υπερτροφία προστάτη, μειωμένη παραγωγή ενδογενούς τεστοστερόνης, γοναδοτροπινών, sex hormone-binding globulin (SHBG) Στις γυναίκες: Ακμή, ανάπτυξη ανδρικών χαρακτηριστικών, μεταξύ αυτών τριχοφυΐα στο πρόσωπο και στο σώμα*, βάθυνση του τόνου της φωνής*, διαταραχές εμμήνου ρύσεως (περιόδου), αυξημένη επιθετικότητα και σεξουαλική διάθεση, υπερτροφία κλειτορίδας*, συρρίκνωση του στήθους, αλωπεκία ανδρικού τύπου, πολύ αυξημένα επίπεδα τεστοστερόνης, μειωμένα επίπεδα ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης, μειωμένα επίπεδα δεσμευτικής της ορμόνης του φύλου σφαιρίνης (SHGB) και δεσμευτικών πρωτεΐνων θυροειοδούς. Στους εφήβους 1,9 : Σοβαρή ακμή στο πρόσωπο και στο σώμα, ανδρογενής σωματοκατασκευή στις κοπέλες, αναστολή της σωματικής ανάπτυξης εξαιτίας της πρώιμης σύγκλισης των επιφύσεων των οστών*. *παρενέργειες που μπορεί να είναι μόνιμες. Καρδιαγγειακές βλάβες 2,9 : Σχηματισμός θρόμβων, αυξημένη πίεση αίματος, υπέρταση, ταχυπαλμίες, αλλαγές στο μυοκάρδιο, καρδιακή προσβολή, υπερινσουλινεμία, μειωμένη αντοχή στη γλυκόζη, αλλαγές στο λιποπρωτεϊνικό προφίλ (αλλαγές στο ισοζύγιο HDL/LDL), αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων. Ηπατικές βλάβες 2,9 : Ηπατίτιδα, καρκίνος, χολοστατικός ίκτερος, ηπατική πελίωση, ηπατοκυτταρική υπερπλασία, ηπατοκυτταρικό αδένωμα (σχετιζόμενες κυρίως με 17 άλφαακετυλιωμένα από στόματος στεροειδή). Άλλες βλάβες 2,9 : 65

69 Νευρολογικές διαταραχές, εγκεφαλική βλάβη, νεφροπάθεια, εύκολος σχηματισμός μελανιών, μεγέθυνση των οστών του προσώπου, νανισμό (πολύ μικρό ύψος), οφθαλμολογικές μολύνσεις και ασθένειες. Ψυχολογικές παρενέργειες 1,2 : Ψυχολογικός εθισμός στα στεροειδή, κατάθλιψη, ερεθιστικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, απώλεια ενδιαφέροντος και ενεργητικότητας στην καθημερινή ζωή, επιθετικότητα, βιαιότητα, παράνοια, υπερδιέγερση 2,10. Τα αναβολικά στεροειδή μπορούν επίσης να ελαττώσουν την ικανότητα του σώματος να αντεπεξέρχεται στο στρες και στην υπερπροσπάθεια, γεγονός που ίσως προκαλέσει αύξηση της θερμοκρασίας του ή υπερβολική κόπωση 1. Μερικά αναβολικά στεροειδή είναι ενέσιμα, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης σοβαρών προβλημάτων περιλαμβανομένης της μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών, όπως της ηπατίτιδας και του HIV. Άλλα προβλήματα που σχετίζονται με την χρήση των αναβολικών στεροειδών, είναι η δυνατότητα προμήθειάς τους από την μαύρη αγορά, κάτι που σαφώς εμπεριέχει κινδύνους, μιας και τα σκευάσματα αυτά είναι δυνατόν να είναι παραποιημένα ή νοθευμένα με πρόσθετα, που ενδέχεται να προκαλέσουν σοβαρές ακόμα και θανατηφόρες παρενέργειες 1,10. Νανδρολόνη & 19-Νορστεροειδή: Νανδρολόνη (ή 19-νορτεστοστερόνη) είναι το όνομα ενός συγκεκριμένου αναβολικού στεροειδούς. Όπως συμβαίνει με όλα τα αναβολικά στεροειδή, η δομή και οι ιδιότητές της βασίζονται σε αυτές της τεστοστερόνης, για αυτό και η νανδρολόνη διαθέτει τόσο αναβολικές (αύξηση μυϊκού ιστού) όσο και ανδρογόνες (ανάπτυξη ανδρικών χαρακτηριστικών φύλου) ιδιότητες. Υπάρχουν ακόμα δύο άλλα στεροειδή που μοιάζουν πολύ, από άποψη χημικής δομής, με τη νανδρολόνη. Αυτά είναι η 19-νορανδροστενεδιόνη και η 19-νορανδροστενεδιόλη. Και οι δύο αυτές ουσίες θεωρείται ότι διαθέτουν αναβολικές ιδιότητες. Ο όρος 19-νορστεροειδή χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη νανδρολόνη, τη 19-νορανδροστενεδιόνη και τη 19-νορανδροστενεδιόλη 1,3. 66

70 Όταν προσλαμβάνεται ένα 19-νορστεροειδές μετατρέπεται στο σώμα σε ένα αριθμό στεροειδών προϊόντων που καλούνται «μεταβολίτες», οι οποίοι και αποβάλλονται με τα ούρα. Οι κυριότεροι μεταβολίτες είναι η 19-νορανδροστερόνη και η 19- νορετιοχολανολόνη (19-noretiocholanolone) 1,3. Ενδογενής παραγωγή: Υπάρχουν μερικά στοιχεία που φανερώνουν ότι η νανδρολόνη υπάρχει φυσικά στο σώμα. Πολύ μικρά ποσά (ίχνη) ενός εκ των μεταβολιτών της (19-νορανδροστερόνη) κάνουν την εμφάνισή τους σε μερικά φυσιολογικά δείγματα ούρων και ειδικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης (στην προχωρημένη εγκυμοσύνη η συγκέντρωση της19- νορανδροστερόνης στα ούρα μπορεί να υπερβεί τα 5 ng/ml). Συνάμα νανδρολόνη έχει βρεθεί στις ωοθήκες. Από την άλλη δεν υπάρχει άμεση απόδειξη ότι υπάρχει στους άνδρες. Έξάλλου δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη μέθοδος που να διακρίνει αν η αύξηση των μεταβολιτών στα ούρα προκαλείται από εξωγενή χορήγηση νανδρολόνης ή είναι αποτέλεσμα ενδογενούς παραγωγής της 3. Έχει λεχθεί ότι ο συνδυασμός πρόσληψης συγκεκριμένων διαιτητικών μη στεροειδών συμπληρωμάτων και άσκησης θα μπορούσε να αυξήσει την ενδογενή παραγωγή νανδρολόνης. Ωστόσο δεν υπάρχει κανένα δημοσιευμένο αποδεικτικό στοιχείο που να υποστηρίζει αυτόν τον ισχυρισμό νορανδροστερόνη & άσκηση: Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες η Ειδική Επιτροπή Νανδρολόνης του Συμβουλίου Αθλητισμού του Ηνωμένου Βασιλείου (Expert Committee on Nandrolone, UK Sports Council), κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η άσκηση μπορεί να προκαλέσει μικρή αύξηση στη συγκέντρωση της 19-νορανδροστερόνης στα ούρα. Δεν διαπιστώθηκε όμως λόγος να γίνει πιστευτό ότι η συγκέντρωση σε αυτή την περίπτωση θα υπερβαίνει τα 2ng/ml, για αυτό και διατηρήθηκε το όριο των 2ng/ml για τους άνδρες αθλητές 3. Νανδρολόνη, 19-νορανδροστερόνη & τρόφιμα: 67

71 Σύμφωνα με την ετήσια αναφορά της Veterinary Residue Committee (VRC) για το 2001, η εξέταση δειγμάτων ψαριών (σολομού και πέστροφας) δεν έδειξε ανιχνεύσιμα υπολείμματα νανδρολόνης στο μυϊκό ιστό τους. Περαιτέρω έρευνες έχουν δημοσιευθεί όσον αφορά την επίδραση της πρόσληψης ιστών χοίρου (αρσενικού)(le Bizec B, Gaudin I, Monteau F,..et. al, 2000). Από τη στιγμή που μερικοί ιστοί χοίρου, κυρίως το συκώτι, τα νεφρά και οι όρχεις, περιέχουν φυσιολογικά νανδρολόνη, συνέπεια της πρόσληψης τέτοιων ιστών είναι η απέκκριση 19-νορανδροστερόνης με τα ούρα. Σε μια τέτοια έρευνα (De Wasch K, Le Bizec B, de Brabander H,..et al, 2001), μετά την κατανάλωση 310gr έτοιμων φαγητών που περιείχαν τέτοιους ιστούς, οι συγκεντρώσεις στα ούρα των μεταβολιτών ξεπέρασαν τα επιτρεπόμενα όρια, αλλά επέστρεψαν στα φυσιολογικά επίπεδα (< 0,1 ng/ml) μέσα σε διάστημα 24 ωρών. Έτσι θεωρείται ότι η πιθανότητα αύξησης της συγκέντρωσης των μεταβολιτών (19- νορανδροστερόνη και 19-νορετιοχολανολόνη) στα ούρα ενός αθλητή, από την πρόσληψη τροφής, ελαχιστοποιείται με την κατανάλωση καλής ποιότητας κρέατος από γνωστά είδη ζώων 3. Οδός χορήγησης: Η νανδρολόνη χορηγείται συνήθως με ενδομυϊκή ένεση. Τα υπόλοιπα 19- νορστεροειδή λαμβάνονται από το στόμα, για παράδειγμα με μορφή χαπιού 1. Κλινικές εφαρμογές 1 : Η νανδρολόνη έχει ένα περιορισμένο φάσμα εφαρμογών στο χώρο της κλινικής ιατρικής. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί: ως μέρος της θεραπείας μιας κακοήθους ασθένειας, όπως είναι ο καρκίνος του στήθους. για τη θεραπεία μερικών διαταραχών του αίματος όπως της αναιμίας. για την αντιμετώπιση καταστάσεων όπως η μεταεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση. ως αναβολικός παράγοντας για την αναδόμηση του μυϊκού ιστού μετά από μια εξουθενωτική ασθένεια. 68

72 Τα υπόλοιπα 19-νορστεροειδή δεν διαθέτουν παγιωμένες ιατρικές εφαρμογές. Λόγοι απαγόρευσης στον αθλητισμό: Όπως όλα τα αναβολικά στεροειδή, έτσι και η νανδρολόνη και τα υπόλοιπα 19- νορστεροειδή δύναται να βελτιώσουν την κατασκευή του σώματος,ειδικά όταν λαμβάνονται σε μεγάλες ποσότητες, σε συνδυασμό με την άσκηση. Κάτι τέτοιο σαφώς παρέχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα σε όποιον χρησιμοποιεί αυτές τις ουσίες σε σχέση με τους συναθλητές του, γεγονός που απαγορεύεται στο χώρο του αθλητισμού 1. Τρόπος ανίχνευσης κατάχρησης: Η μέθοδος που χρησιμοποιείται από τα αρμόδια εργαστήρια είναι η ανάλυση δείγματος ούρων του αθλητή προκειμένου να διαπιστωθεί η παρουσία ή μη του μεταβολίτη 19-νορανδροστερενόνη. Στην περίπτωση που υπάρχει στο δείγμα σε συγκεντρώσεις > 2ng/ml στις γυναίκες και > 5 ng/ml στους άνδρες, το εύρημα λαμβάνεται ως ένδειξη πιθανής κατάχρησης 1,4,5. DHEA (δεϋδροεπιανδροστερόνη): Η πρώτη προορμόνη που κέρδισε μια μεγάλη δημοτικότητα ήταν η δεύδροεπιανδροστερόνη, την οποία οι αθλητές όπως και οι μεσήλικες άνδρες και γυναίκες χρησιμοποιούσαν για χρόνια, προκειμένου να αποκομίσουν μερικές από τις επιθυμητές επιδράσεις των «ορμονών φύλου», όπως είναι η ενέργεια και η μυϊκή μάζα. Το κύριο μεταβολικό μονοπάτι το οποίο χρησιμοποιεί το σώμα για την παραγωγή τεστοστερόνης και στο οποίο συμμετέχει η DHEA είναι το εξής: Χοληστερόλη Πρεγνενολόνη DHEA Ανδροστενεδιόνη Τεστοστερόνη Τα επινεφρίδια παράγουν DHEA λίγο πριν την εφηβεία. Τα επίπεδα DHEA φτάνουν στο μέγιστο στα μέσα της 20ετίας και μετά πέφτουν. Έτσι αν κάποιος είναι κάτω από 25 ετών, το σώμα του παράγει επαρκή DHEA από μόνο του. Μελέτες υποστηρίζουν ότι η DHEA αυξάνει τα επίπεδα του παράγοντα προσομοιάζων της ινσουλίνης-1 69

73 (IGF-1) (βλέπε πεπτιδικές ορμόνες, μιμητικά και ανάλογα) και ελαττώνει τις καταβολικές επιδράσεις της κορτιζόλης 7. Πολλά από τα προϊόντα προορμονών, όχι μόνο η DHEA, ισχυρίζονται ότι αμβλύνουν τις δράσεις της κορτιζόλης. Αυτοί οι ισχυρισμοί μπορεί να είναι παραπλανητικοί. Η κορτιζόλη δεν είναι απόλυτα ο εχθρός. Η κορτιζόλη, ή η υδροκορτιζόνη, είναι μια ορμόνη των επινεφριδίων που έχει σημαντικές μεταβολικές και αντιφλεγμονώδεις δράσεις. Ο κύριος λόγος για τον οποίο οι bodybuilders τη «φοβούνται» είναι ότι η κορτιζόλη μειώνει τα αποθέματα πρωτεΐνης σε όλα τα κύτταρα του σώματος,εκτός των κυττάρων του ήπατος και της γαστρεντερικού συστήματος. Με άλλα λόγια έχει καταβολικές δράσεις. Αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης δύναται να προκαλέσουν ανησυχία, κρίσεις πανικού και κατάθλιψη. Από την άλλη χαμηλά επίπεδα μπορούν οδηγήσουν στην εμφάνιση χρόνιας κόπωσης (βλέπε κατηγορίες απαγορευμένων ουσιών σε ορισμένα αθλήματα - γλυκοκορτικοστεροειδή) 7. Ανδροστενεδιόνη: Είναι ένας άμεσος πρόδρομος της τεστοστερόνης. Παράγεται από τα επινεφρίδια, τους όρχεις και τις ωοθήκες και μετατρέπεται γρήγορα σε τεστοστερόνη (Χοληστερόλη Πρεγνενολόνη DHEA Ανδροστενεδιόνη Τεστοστερόνη). Επίσης σε μικρό βαθμό μετατρέπεται στις αποκαλούμενες θηλυκές ορμόνες στους άνδρες. Η χοληστερόλη κάνει την εμφάνισή της σε αυτές τις διαδικασίες μετατροπών και έτσι μερικές ετικέτες σκευασμάτων δίνουν έμφαση στο πως τα σκευάσματα αυτά εμπλέκονται στην παραπάνω διαδικασία μετατροπής, διαφημίζοντας ουσιαστικά τον ρόλο της χοληστερόλης 7. Ανδροστενεδιόλη: Ανήκει στην ίδια κατηγορία με την ανδροστενεδιόνη. Και οι δύο προέρχονται από την DHEA (δεϋδροεπιανδροστερόνη) και μετατρέπονται στο σώμα σε τεστοστερόνη. Οι κατασκευαστές διατυμπανίζουν τα πλεονεκτήματα της ανδροστενεδιόλης επισημαίνοντας ότι το σώμα τη μετατρέπει πιο αποτελεσματικά σε τεστοστερόνη και ότι δεν μετατρέπεται σε οιστρογόνα 7. 70

74 Νορανδροστενεδιόνη: Η νορανδροστενεδιόνη δεν μετατρέπεται σε τεστοστερόνη αλλά σε μια ουσία που καλείται νορτεστοστερόνη ή νανδρολόνη. Αν και υπάρχει μια μικρή δομική διαφορά μεταξύ τεστοστερόνης και νορτεστοστερόνης, αυτή η διαφορά αυξάνει κατά πολύ τις αναβολικές ιδιότητες της νορτεστοστερόνης. Όταν η νορτεστοστερόνη (όπως και τεστοστερόνη) εισέρχεται μέσα στο κύτταρο, δεσμεύεται σε υποδοχείς στεροειδών. Η νορτεστοστερόνη παραμένει δεσμευμένη σε αυτούς τους υποδοχείς περισσότερο απ ότι η τεστοστερόνη, αποφέροντας πιο επίμονες αναβολικές επιδράσεις. Επίσης δεν μετατρέπεται άμεσα σε οιστρογόνα όπως κάνει η τεστοστερόνη 7. Συμπληρωματικά φάρμακα που σχετίζονται με τη χρήση αναβολικών στεροειδών 6(102) : Μια μεγάλη ποικιλία άλλων φαρμάκων μπορούν να ληφθούν αλόγιστα από τους αθλητές, προκειμένου να εξουδετερώσουν τις παρενέργειες των αναβολικών στεροειδών ή να αυξήσουν τις επιδράσεις τους. Μερικά τέτοια παραδείγματα είναι τα παρακάτω: Διουρητικά: Τα διουρητικά εξουδετερώνουν την κατακράτηση ύδατος που προκαλείται από τα αναβολικά στεροειδή και ίσως οξύνουν την ευκρίνεια του περιγράμματος των σκελετικών μυών (αύξηση γράμμωσης). Ταμοξιφαίνη (Tamoxifen): Αυτό το φάρμακο βοηθάει στη μείωση της γυναικομαστίας η οποία ίσως αναπτυχθεί σαν παρενέργεια της χρήσης αναβολικών στεροειδών. Η γυναικομαστία δεν είναι μόνο άσχημη αισθητικά, αλλά ταυτόχρονα και επώδυνη. 71

75 Ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη (hcg): Η ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη διεγείρει τα κύτταρα του Leydig των όρχεων, αυξάνοντας την έκκριση τεστοστερόνης και έτσι θεωρητικά ελαχιστοποιεί τις δυσμενείς επιδράσεις ενός καταπιεσμένου άξονα υπόφυσης όρχεων. Παρέχεται ενδομυϊκά, συνήθως σε συνδυασμό με τα αναβολικά στεροειδή, αλλά τουλάχιστον δύο περιπτώσεις είναι γνωστές όπου η hgh προσλήφθηκε μόνη της επιφέροντας (purportedly) τις επιθυμητές αναβολικές επιδράσεις. Αυξητική ορμόνη (σωματοτροπίνη) βλέπε πεπτιδικές ορμόνες, μιμητικά και ανάλογα. Θυροξίνη (thyroxine): Η θυροξίνη αυξάνει το βαθμό του μεταβολισμού, γεγονός που θεωρητικά μπορεί να αυξήσει την ικανότητα των αναβολικών στεροειδών να αυξήσουν τη σωματική δύναμη. Η θυροξίνη επίσης ευνοεί τη ταχεία χρησιμοποίηση μιας υψηλά θερμιδικής δίαιτας από τον οργανισμό. 2) Άλλοι Αναβολικοί Παράγοντες (β2-αγωνιστες): Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν η Κλενβουτερόλη, ηφορμοτερόλη, η Σαλβουταμόλη*, η Σαλμετερόλη, η Τερβουταλίνη και οι σχετικές ουσίες. Αυτές κατατάσσονται ταυτόχρονα σε δύο κατηγορίες απαγορευμένων ουσιών, τα 1A(β) Διεγερτικά και τα 1Γ(2) Αναβολικά. Επιτρέπονται μόνο με χρήση συσκευής εισπνοής για την πρόληψη και/ ή τη θεραπεία του άσθματος και του άσθματος που προκαλείται από την άσκηση. Πριν από το αγώνισμα, είναι αναγκαία η γραπτή συνταγή για το άσθμα και / ή για το άσθμα που προκαλείται από την άσκηση, από πνευμονολόγο ιατρό ή τον ιατρό της ομάδας προς τις σχετικές ιατρικές αρχές 1,3 (βλέπε και Διεγερτικά). * Για τη Σαλβουταμόλη, ο χαρακτηρισμός ενός δείγματος ως θετικού, υπό την κατηγορία των αναβολικών ουσιών, είναι συγκέντρωση στα ούρα μεγαλύτερη από 1000 ng/ml 1,4,5. 72

76 Κλενβουτερόλη (Clenbuterol): Η κλενβουτερόλη είναι ένας μακράς διάρκειας βήτα-2 αδρενεργικός αγωνιστής 6. Είναι ένα αντι-ασθματικό φάρμακο για βόειες και κτηνιατρικές χρήσεις 2. Σε μερικές Ευρωπαϊκές χώρες χρησιμοποιείται ιατρικώς ως στοματικό βρογχοδιασταλτικό, ενώ στην Αμερική και στην Μεγάλη Βρετανία δεν εγκρίνεται ως φάρμακο για ανθρώπινη χρήση. Κατάχρησή του γίνεται συχνά από τους bodybuilders και τους αθλητές, επειδή υποτίθεται ότι διαθέτει αναβολικού τύπου επιδράσεις, αν και μερικοί επιστήμονες αναφέρονται στην κλενβουτερόλη με τον όρο repartitioning agent, επειδή ο τρόπος δράσης της δεν είναι παρόμοιος με αυτόν των αναβολικών στεροειδών. Σε πολλά είδη ζώων η κλενβουτερόλη αυξάνει το μέγεθος συγκεκριμένων ομάδων σκελετικών μυών και μειώνει το ποσό του υποδόριου λίπους. Οι απαιτούμενες δόσεις κλενβουτερόλης για αυτές τις επιδράσεις είναι μεγαλύτερες από αυτές που απαιτούνται για βρογχοδιαστολή. Όμως οι δράσεις της κλενβουτερόλης δεν έχουν μελετηθεί στους ανθρώπους ή σε κάποιο άλλο πρωτεύον θηλαστικό. Άλλος ένας περιοριστικός παράγοντας των διαθέσιμων εργαστηριακών ευρημάτων είναι ότι, σε αντίθεση με τους αθλητές που την προσλαμβάνουν, τα πειραματόζωα δεν βρίσκονταν υπό συνθήκες έντονης άσκησης και εξετάστηκαν σε ελεγχόμενες συνθήκες. Οι μελέτες σε ζώα δείχνουν επίσης ότι ο σκελετικοί μύες επηρεάζονται άνισα με αποτέλεσμα η σπουδαιότητα αυτής της παρατήρησης να μην είναι ξεκάθαρη 6. Μηχανισμός δράσης: Ο μηχανισμός δράσης της δεν είναι πλήρως κατανοητός, αλλά πιθανόν να προκαλεί μια αρχική αύξηση του ρυθμού της πρωτεϊνοσύνθεσης στους σκελετικούς μύες, η οποία επακόλουθα συνοδεύεται από μια μείωση του βαθμού του πρωτεϊνικού καταβολισμού. Αυτό το γεγονός έχει στρέψει το ενδιαφέρον στην ενδεχόμενη θεραπευτική χρήση της κλενβουτερόλης σε περιπτώσεις όπου έχουμε μυϊκή απώλεια λόγω σήψης, ακινησίας ή καχεξίας 6. Η κλενβουτερόλη ίσως να εμπλέκεται και στο μεταβολισμό του αραχιδονικού οξέος αναστέλλοντας τη σύνθεσή του 2. 73

77 Ενδεχόμενες Παρενέργειες 2 : Μυϊκός τρόμος. Νευρικότητα. Αθυμία στην πρόληψη φαγητού (υποφαγία) σε μεγάλες δόσεις. Αύξηση στην πρόληψη φαγητού σε μικρές δόσεις, λόγω αδρενεργικής (αδρεναλινικής) διέγερσης του Κ.Ν.Σ. Ανίχνευση: Για την ανίχνευση της κλενβουτερόλης χρησιμοποιούνται η Ενζυμική Ανοσοανάλυση (EIA) η Ράδιο-ανοσοανάλυαη (RIA). Δεν μπορεί να ανιχνευθεί 4-7 ημέρες μετά το σταμάτημα της πρόσληψής της. Τα θετικά ευρήματα μπορούν να επιβεβαιωθούν από GC-MS. ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Francesco Botrè, Franco Mazzei, Fernando DiPaolo, Esteban Gorostiaga and Antonio Pelliccia, on behalf of the R&D group. Anabolic/Androgenic Steroids (AAS), 30/1/ Τhe Expert Committee on Nandrolone. Nandrolone Progress Report to the UK Sports Council, February OLYMPIC MOVEMENT ANTI-DOPING CODE, APPENDIX A, PROHIBITED CLASSES OF SUBSTANCES AND PROHIBITED METHODS (1 January 2003) World Anti-doping Agency. THE WORLD ANTI-DOPING CODE, Version 3.0, 20 February

78 6. Simon Wills (1997). Drugs of Abuse (The pharmaceutical press), p.98-99, Maryann Karinch. Diets Designed for Athletes (How to combine foods, fluids and supplements for maximum training and performance) (2002), p Kleiner, S.M.. Performance-enhancing aids in sports, health consequences and nutritional alternatives. (1991) J Am Coll Nutr, 10(2), Landry, G.L., Primos Jr, W.A. Anabolic steroid abuse. (1990) Adv Pediatr, 37, Rejeski, J.W., Gregg, E., Kaplan, J.R., Manuck, S.B.. Anabolic-Androgenic Steroids, Effects on Social Behavior and Baseline Heart Rate. (1990) Health Psychology, 9(6),

79 ΔΙΟΥΡΗΤΙΚΑ Τα φάρμακα που αυξάνουν τη ροή των ούρων ονομάζονται διουρητικά. Αυτές οι ουσίες είναι αναστολείς της μεταφοράς ιόντων, οι οποίοι μειώνουν την επαναρρόφηση Na + σε διάφορες θέσεις του νεφρώνα. Συνέπεια αυτού είναι το Na + και τα άλλα ιόντα, όπως το Cl -, να εισέρχονται τα ούρα σε ποσότητες μεγαλύτερες από τις φυσιολογικές μαζί με νερό, το οποίο και μεταφέρεται παθητικά για να διατηρηθεί η ωσμωτική ισορροπία. Έτσι τα διουρητικά αυξάνουν τον όγκο των ούρων και συχνά μεταβάλλουν το ph και την ιοντική σύνθεση των ούρων και του αίματος 1. Ανακουφίζουν επομένως από την πνευμονική συμφόρηση και τα περιφερικά οιδήματα. Είναι χρήσιμα για τη βελτίωση των συμπτωμάτων υπερφόρτισης, περιλαμβανομένης της ορθόπνοιας και της παροξυσμικής νυχτερινής δύσπνοιας. Τα διουρητικά μειώνουν τον όγκο του πλάσματος και συνεπώς ελαττώνουν τη φλεβική επιστροφή στην καρδιά (προφορτίο). Έτσι μειώνεται το καρδιακό έργο και οι απαιτήσεις για οξυγόνο. Επιπλέον, τα διουρητικά μειώνουν το μεταφορτίο, επειδή ελαττώνουν τον όγκο του πλάσματος και κατά συνέπεια μειώνουν την αρτηριακή πίεση 1. Τα διουρητικά βοηθούν στην ελάττωση των υγρών του σώματος αυξάνοντας τη διούρηση. Χρησιμοποιούνται λοιπόν για την θεραπεία της υπέρτασης, της καρδιακής ανεπάρκειας, ασθενειών του ήπατος, των νεφρών, των πνευμόνων και της καρδιάς, καθώς επίσης και της προεμμηνορροϊκής διάτασης 2,3. Λόγοι χρησιμοποίησής τους από τους αθλητές: Η κατάχρηση των διουρητικών από τους αθλητές γίνεται συνήθως για δύο βασικούς λόγους 2,4 : Για να επιτύχουν ταχεία απώλεια βάρους, όσον αφορά αθλήματα όπου υπάρχουν κατηγορίες βάρους, με απώτερο στόχο την συμμετοχή σε κάποια μικρότερη κατηγορία βάρους. 76

80 Για να αυξήσουν τον βαθμό παραγωγής και αποβολής ούρων. Καθιστώντας με αυτόν τον τρόπο τα ούρα πιο αραιά, μειώνεται η συγκέντρωση των διαφόρων ουσιών στα ούρα, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολη την ανίχνευση απαγορευμένων ουσιών στα ούρα. Αθλητές που κάνουν συχνότερα χρήση διουρητικών, είναι οι πυγμάχοι, οι αθλητές άλλων πολεμικών τεχνών, οι αρσιβαρίστες και γενικότερα όσοι επιδιώκουν να «φτιάξουν» το βάρος τους για έναν από τους παραπάνω λόγους 3. Η γρήγορη απώλεια βάρους στον αθλητισμό δεν αιτιολογείται ιατρικά. Η χρήση διουρητικών για αυτή την επίτευξη μπορεί να επιφέρει σοβαρές παρενέργειες. Κάθε προσπάθεια για εσκεμμένη τροποποίηση του βάρους (με απώτερο στόχο την συμμετοχή σε μικρότερη κατηγορία βάρους) ή αραίωση των ούρων, είναι ξεκάθαρα ενάντια στους κανόνες και το ηθική του αθλητισμού. Για όλους τους παραπάνω λόγους η χρήση διουρητικών απαγορεύεται στον αθλητισμό 2. Σε αθλήματα όπου υπάρχουν κατηγορίες βάρους, μπορεί να ζητηθεί από τον αθλητή δείγμα ούρων, κατά τον έλεγχο του βάρους πριν τον αγώνα. Έλεγχος των κανονισμών αντι-ντόπινγκ της εκάστοτε αρμοδίας αρχής (ομοσπονδίας), θα διασαφηνίσει οποιεσδήποτε συγκεκριμένες απαιτήσεις για το συγκεκριμένο άθλημα 2. Δυσμενείς επιδράσεις Παρενέργειες Διουρητικών: Η κατάχρηση των διουρητικών μπορεί να έχει τις ακόλουθες παρενέργειες 2,4 : Αφυδάτωση Λιποθυμία, ζάλη Μυϊκές κράμπες Πονοκεφάλους Ναυτία, έμετο 3 77

81 Αιματοπάθεια, η οποία και μπορεί να επιφέρει αδυναμία, σύγχυση και καρδιακές αρρυθμίες. Πιο συγκεκριμένα: Βραχυπρόθεσμες δυσμενείς επιδράσεις διουρητικών (χάπια διαίτης) 3 : Τα διουρητικά δύναται να προκαλέσουν απώλεια βάρους, πυρετό, ούρηση κατά τη διάρκεια του ύπνου στο κρεβάτι, συχνοουρία, αφυδάτωση, πονοκεφάλους, δίψα, διαταραχές στην εμμηνόρροια, απώλεια συντονισμού, ναυτία, νεφρική ανεπάρκεια, μολύνσεις, μεταβολή της όρεξης, γαστρεντερικές διαταραχές. Μακροπρόθεσμες δυσμενείς επιδράσεις διουρητικών (χάπια διαίτης) 3 : Μακροπρόθεσμα μπορεί να προκληθεί νεφρική και ηπατική ανεπάρκεια, καθώς και καρδιαγγειακές βλάβες. Σε ακραίες περιπτώσεις η σοβαρή αφυδάτωση μπορεί να προκαλέσει έκπτωση της νεφρικής και καρδιακής λειτουργίας, η οποία είναι δυνατό να αποδειχθεί θανατηφόρα 2. Για αυτό πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την άσκηση είναι απαραίτητο να λαμβάνονται επαρκείς ποσότητες υγρών 3 (ειδικά όταν γίνεται χρήση διουρητικών). Παραδείγματα απαγορευμένων διουρητικών ουσιών 5,6 : Ακεταζολαμίδη (acetazolamide), Βουμετανίδη (bumetanide), Χλωρθαλιδόνη (chlorthalidone), Αιθακρυνικό οξύ (ethacrynic acid), Φουροσεμίδη (furosemide or frusemide), Υδροχλωροθειαζίδη (hydrochlorothiazide), Μαννιτόλη (mannitol)(απαγορεύεται με ενδοφλέβια ένεση), Μερσαλύλη (mersalyl), Σπιρονολακτόνη (spironolactone), Τριαμτερένη (triamterene).και οι σχετικές ουσίες. 78

82 Φάρμακα που περιέχουν Διουρητικά: Διουρητικές ουσίες είναι δυνατό να περιλαμβάνουν εκείνα τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την θεραπεία της υπέρτασης, της καρδιακής ανεπάρκειας, των νεφρικών και ηπατικών διαταραχών καθώς και της προεμμηνορροϊκής διάτασης 2. Παραδείγματα διουρητικών φαρμάκων 2 : Lasix (φουροσεμίδη) Aldactide (σπιρονολακτόνη) Triam-Co (τριαμτερένη) ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΔΙΟΥΡΗΤΙΚΏΝ: Ι) Αναστολείς της Καρβονικής Ανυδράσης 4,1 : Ο κύριος εκπρόσωπος είναι η ακεταζολαμίδη (acetazolamide). Πρόκειται για μια σουλφοναμίδη, με κύρια δράση την αναστολή του ενζύμου της καρβονικής ανυδράσης στα επιθηλιακά κύτταρα του εγγύς σωληναρίου. Ωστόσο λόγο της μικρότερης δραστικότητας τους σε σύγκριση με τα άλλα διουρητικά, οι αναστολείς της καρβονικής ανυδράσης χρησιμοποιούνται για άλλες φαρμακολογικές τους δράσεις. Ακεταζολαμίδη μηχανισμός δράσης: Η ακεταζολαμίδη αναστέλλει την καρβονική ανυδράση (η καρβονική ανυδράση καταλύει την αντίδραση του CO2 και του Η2Ο προς σχηματισμό Η + και HCO3 - ). Η μειωμένη ικανότητα ανταλλαγής Na + με H + (λόγω ακεταζολαμίδης) προκαλεί ελαφριά διούρηση. Επιπλέον έχουμε κατακράτηση HCO3 - (διττανθρακικών) στον αυλό, άνοδο του ph των ούρων, αυξημένη έκκριση στα ούρα Na +, K +, Ca ++, HCO3 -. Λόγω τέλος απώλειας HCO3 -, μετά από αρκετές μέρες θεραπείας, προκαλείται υπερχλωραιμική μεταβολική οξέωση και ελαττωμένη διουρητική δράση. 79

83 Θεραπευτικές χρήσεις: Η ακεταζολαμίδη χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του γλαυκώματος (ελαττώνει την πίεση του υδατοειδούς υγρού), την αντιμετώπιση της επιληψίας (ενισχυτικά μαζί με άλλα αντιεπιληπτικά φάρμακα) και για προφύλαξη από τη νόσο των ορέων. Φαρμακοκινητική: Συνήθως χορηγείται από το στόμα μια φορά την ημέρα. Ανεπιθύμητες ενέργειες: Είναι δυνατό να προκληθεί ήπια μεταβολική οξέωση, υποκαλιαιμία, δημιουργία νεφρικών λίθων, νωθρότητα και παραισθησία. ΙΙ) Διουρητικά της Αγκύλης ή Ισχυρά Διουρητικά 4,1 : H βουμετανίδη (bumetanide), η φουροσεμίδη (furosemide or frusemide), η τορσεμίδη (torsemide) και το αιθακρυνικό οξύ (ethacrynic acid) είναι τέσσερα διουρητικά που ασκούν την κύρια δράση τους στο ανιόν σκέλος της αγκύλης του Henle. Συγκριτικά με όλες τις άλλες κατηγορίες διουρητικών, αυτά τα φάρμακα έχουν υψηλότερη αποτελεσματικότητα στην κινητοποίηση Na + και Cl - από το σώμα. Το αιθακρινικό οξύ εμφανίζει περισσότερες ανεπιθύμητες παρενέργειες από τα υπόλοιπα διουρητικά της κατηγορίας αυτής και δε χρησιμοποιείται τόσο ευρέως. Η βουμεταδίνη είναι περισσότερο δραστική από τη φουροσεμίδη και η χρήση της συνεχώς αυξάνεται. Μηχανισμός δράσης: Τα διουρητικά της αγκύλης αναστέλλουν τη ταυτόχρονη μεταφορά Na + /K + /Cl - από την ενδοαυλική μεμβράνη του ανιόντος σκέλους της αγκύλης του Henle. Επομένως η επαναρρόφηση Na + K + και Cl - ελαττώνεται. Είναι πιο δραστικά διουρητικά γιατί το ανιόν σκέλος ευθύνεται για την επαναρρόφηση του 30-40% του διηθημένου NaCl. 80

84 Δράσεις: Τα διουρητικά της αγκύλης δρουν αμέσως, ακόμα και σε ασθενείς με κακή νεφρική λειτουργία, και αυξάνουν τον όγκο των αποβαλλόμενων ούρων. Συνάμα αυξάνουν την ποσότητα Ca ++ των ούρων (σε αντίθεση με τις θειαζίδες που μειώνουν), ελαττώνουν τη νεφρική αγγειακή αντίσταση και αυξάνουν τη νεφρική αιματική ροή. Θεραπευτικές χρήσεις: Τα διουρητικά της αγκύλης είναι φάρμακα εκλογής για την αντιμετώπιση του οξέος πνευμονικού οιδήματος που προκαλείται από συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια και για καταστάσεις υπερασβεστιαιμίας. Φαρμακοκινητική: Τα διουρητικά της αγκύλης χορηγούνται είτε από το στόμα είτε παρεντερικά και έχουν διάρκεια δράσης από 1 έως 4 ώρες. Ανεπιθύμητες ενέργειες: Μπορεί να προκληθεί: ωτοτοξικότητα (ιδιαίτερα σε συνδυασμό με αμινογλυκοσίδες), υπερουριχαιμία (η φουροσεμίδη και το αιθακρυνικό οξύ παρεμποδίζουν την απέκκριση ουρικού οξέος), οξεία υποογκαιμία (πιθανόν να προκαλέσουν σε υπόταση, 81

85 καταπληξία, καρδιακές αρρυθμίες), μείωση καλίου (μπορούν να οδηγήσουν σε υποκαλιαιμική αλκάλωση). ΙΙΙ) Θειαζιδικά Διουρητικά (θειαζίδες και συναφείς παράγοντες) 4,1 : Οι θειαζίδες είναι τα ευρύτερα χρησιμοποιούμενα διουρητικά φάρμακα. Οι κυριότεροι αντιπρόσωποι αυτής της κατηγορίας είναι η χλωροθειαζίδη (chlorothiazide), η χλωρθαλιδόνη (chlorthalidone), η υδροχλωροθειαζίδη (hydrochlorothiazide), η ινδαπαμίδη (indapamide) και μετολαζόνη (metolazone). Πρόκειται για σουλφοναμιδικά παράγωγα και διαθέτουν δομικές ομοιότητες με τους αναστολείς της καρβονικής ανυδράσης. Ωστόσο έχουν μεγαλύτερη διουρητική δραστικότητα και διαφορετικό μηχανισμό δράσης από την ακεταζολαμίδη. Από τη άλλη διαθέτουν ασθενέστερη διουρητική ικανότητα συγκριτικά με τα διουρητικά της αγκύλης όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγγραμμα 2 (ο άξονας Χ δηλώνει την ανταπόκριση στο διουρητικό συναρτήσει της προσλαμβανόμενης δόσης και ο άξονας Ψ το ποσοστό του φιλτραρισμένου Νa που απεκκρίνεται). Όλα τα θειαζιδικά διουρητικά δρουν στο άπω σωληνάριο και έχουν την ίδια μέγιστη αποτελεσματικότητα. Μηχανισμός δράσης: Τα θειαζιδικά παράγωγα δρουν κυρίως στο άπω σωληνάριο, ελαττώνοντας την επαναρρόφηση Na +, με το να αναστέλλουν ένα συμμεταφορέα Na + / Cl - της ενδοαυλικής μεμβράνης. Από την άλλη είναι λιγότερο δραστικά στο εγγύς 82

86 σωληνάριο. Αυτά τα φάρμακα αυξάνουν τη συγκέντρωση Na + και Cl - στο σωληναριακό υγρό, ενώ δεν επηρεάζουν την οξεοβασική ισορροπία. Δράσεις: Η χλωροθειαζίδη προκαλεί διούρηση με αυξημένη αποβολή Na + και Cl -, απώλεια Κ +, ελαττωμένη αποβολή Ca ++ στα ούρα και μειωμένη περιφερική αγγειακή αντίσταση. Θεραπευτικές χρήσεις: Οι θειαζίδες χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις υπέρτασης, συμφορητικής καρδιακής ανεπάρκειας (ΣΚΑ), νεφρικής δυσλειτουργίας, υπερασβεστιουρίας και άποιου διαβήτη. Φαρμακοκινητική: Τα θειαζιδικά διουρητικά είναι δραστικά όταν χορηγούνται από το στόμα και χρειάζεται ένα διάστημα 1 έως 3 εβδομάδων για να επέλθει μια σταθερή πτώση της αρτηριακής πίεσης. Εκκρίνονται από το εκκριτικό σύστημα των οργανικών οξέων του νεφρού. 83

87 Ανεπιθύμητες ενέργειες: Η χρήση θειαζιδικών διουρητικών μπορεί να προκαλέσει υποκαλιαιμία (ενεργοποίηση του συστήματος ρενίνης αγγειοτενσίνης - αλδοστερόνης), υπερουριχαιμία (αύξηση ουρικού οξέος ορού), υποογκαιμία (με συνέπεια ορθοστατική υπόταση ή ζάλη), υπερασβεστιαιμία, υπεργλυκαιμία, υπερευαισθησία (σπάνια καταστολή μυελού οστών, δερματίτιδα, νεκρωτική αγγειίτιδα, διάμεση νεφρίτιδα). IV) Καλιοσυντηρητικά Διουρητικά 4,1 : Τα καλιοσυντηρητικά διουρητικά δρουν στο αθροιστικό σωληνάριο αναστέλλοντας την επαναρρόφηση Na +, την έκκριση Κ + και την έκκριση Η +. χρησιμοποιούνται κυρίως όταν υπάρχει περίσσεια αλδοστερόνης. Εφαρμόζονται συνήθως σε περιπτώσεις υπέρτασης σε συνδυασμό με μια θειαζίδη. Τα κυριότερα καλιοσυντηρητικά είναι η αμιλορίδη (amiloride), η σπιρονολακτόνη (spironolactone), και η τριαμτερένη (triamterene). Σπιρονολακτόνη: Μηχανισμός δράσης: Η σπιρονολακτόνη είναι ένας συνθετικός ανταγωνιστής αλδοστερόνης, που ανταγωνίζεται την αλδοστερόνη στους ενδοκυττάριους, κυτταροπλασματικούς υποδοχείς. Το σύμπλοκο σπιρονολακτόνης υποδοχέα είναι ανενεργό και έτσι δεν παράγονται πρωτεΐνες, που φυσιολογικά θα παράγονταν ως απάντησης στην αλδοστερόνη. Η έλλειψη αυτή πρωτεϊνών μεσολαβητών παρεμποδίζει την επαναρρόφηση Na + και συνεπώς την έκκριση Κ + και Η +. Δράσεις: Όταν υπάρχουν υψηλά κυκλοφορούντα επίπεδα αλδοστερόνης προκαλείται κατακράτηση Κ + και απέκκριση Na + (λόγω ανταγωνισμού με την αλδοστερόνη). Αντίθετα όταν τα επίπεδα αλδοστερόνης δεν είναι υψηλά (π.χ νόσος Addison) εμφανίζεται διουρητική ενέργεια του φαρμάκου. 84

88 Θεραπευτικές χρήσεις: Η σπιρονολακτόνη λόγω της ιδιότητάς της να κατακρατεί Κ +, χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με ένα διουρητικό της αγκύλης ή θειαζιδικό, για την πρόληψη της απέκκρισης Κ +. ακόμη βρίσκει εφαρμογή σε περιπτώσεις δευτεροπαθούς υπεραλδοστερονισμού, για τη δημιουργία καθαρού αρνητικού ισοζυγίου άλατος. Φαρμακοκινητική: Χορηγούμενη από το στόμα η σπιρονολακτόνη απορροφάται πλήρως και συνδέεται με ισχυρά με πρωτεΐνες. Μετατρέπεται ταχύτητα σε ένα ενεργό μεταβολίτη, την κανρενόνη. Ανεπιθύμητες ενέργειες: Δεδομένου ότι η σπιρονολακτόνη μοιάζει χημικά με ορισμένες στεροειδείς ορμόνες φύλου, εμφανίζει μικρή ορμονική δράση. Έτσι δύναται να προκαλέσει ανωμαλίες της εμμηνορρυσίας στις γυναίκες και γυναικομαστία στους άνδρες. Άλλες παρενέργειες από μακροχρόνια χρήση μπορεί να είναι η υπερκαλιαιμία, ο λήθαργος και η διανοητική σύγχυση. Αμιλορίδη & Τριαμτερένη: Και τα δύο αυτά καλιοσυντηρητικά αναστέλλουν τη λειτουργία των διαύλων μεταφοράς Na +, με συνέπεια τη μείωση της ανταλλαγής Na + - Κ +. Γενικά η δράση τους είναι ίδια με αυτής της σπιρονολακτόνης (όχι πολύ δραστικά διουρητικά), μόνο που ικανότητά τους δεν επηρεάζεται από την παρουσία αλδοστερόνης. Παρενέργειες: Πιθανές παρενέργειες της τριαμτερένης είναι κράμπες των κάτω άκρων, η κατακράτηση Κ +, η αύξηση του Ν ουρίας και του ουρικού οξέος στο αίμα. V) Ωσμωτικά Διουρητικά 1 : 85

89 Μερικές απλές υδρόφιλες χημικές ουσίες που διηθούνται από το αγγειώδες νεφρικό σπείραμα, όπως η μαννιτόλη* (mannitol) και η ουρία (urea), προκαλούν κάποιου βαθμού διούρηση, λόγω της ικανότητάς τους να μεταφέρουν μαζί τους νερό στο σωληναριακό υγρό. Επειδή τα ωσμωτικά διουρητικά χρησιμοποιούνται μάλλον για να προκαλέσουν αυξημένη απέκκριση νερού παρά Na +, δεν είναι χρήσιμα σε καταστάσεις που υφίσταται κατακράτηση Na +. * η μαννιτόλη δεν απορροφάται όταν χορηγείται από το στόμα, γι αυτό μπορεί να χορηγηθεί μόνο ενδοφλεβίως. Θεραπευτικές χρήσεις: Τα ωσμωτικά διουρητικά είναι η βάση της θεραπείας ασθενειών με αυξημένη ενδοκρανιακή πίεση, οξεία νεφρική ανεπάρκεια οφειλόμενη σε καταπληξία, τοξικότητα φαρμάκων και τραύμα. Στο παρακάτω σχήμα φαίνονται οι κατηγορίες των διουρητικών και οι διαφορετικές περιοχές όπου επικεντρώνεται η δράση τους 4. 86

90 ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Mary J. Mycek, Richard A. Harvey, Pamela C. Champe. Lippincott s Illustrated Reviews: Pharmacology (Philadelphia: Lippincott-Raven Publishers, Inc.) (1997) Ι. Στ. Παπαδόπουλος, Γ. Παπαδόπουλος. Φαρμακολογία 2 η έκδοση (Αθήνα: Επιστημονικές εκδόσεις ΓΡ. Παρισιάνος) (1998), σελ.175, 205, 251, Dr Sean O'Muircheartaigh and Dr Joe Cummiskey. Diuretics in sport, 9/9/ Franco Mazzei, Francesco Botrè, Fernando DiPaolo and Antonio Pelliccia, on behalf of the R&D group. Diuretics, 24/3/ OLYMPIC MOVEMENT ANTI-DOPING CODE, APPENDIX A, PROHIBITED CLASSES OF SUBSTANCES AND PROHIBITED METHODS (1 January 2003) World Anti-doping Agency. THE WORLD ANTI-DOPING CODE, Version 3.0, 20 February

91 ΠΕΠΤΙΔΙΚΕΣ ΟΡΜΟΝΕΣ, ΜΙΜΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΑ Οι πεπτιδικές και οι γλυκοπρωτεϊνικές ορμόνες είναι ουσίες που παράγονται από ειδικούς αδένες στο σώμα για να ελέγξουν συγκεκριμένες οργανικές λειτουργίες. Τα ανάλογα είναι συνθετικά φάρμακα που έχουν τις ίδιες δράσεις με τις φυσικές ορμόνες 1. Κατηγορίες απαγορευμένων πεπτιδικών ορμονών, μιμητικών και αναλόγων 1,2,3 : Σύμφωνα με τον κώδικα αντι-ντόπινγκ του Ολυμπιακού κινήματος απαγορεύονται οι ακόλουθες πεπτιδικές ορμόνες, τα μιμητικά και ανάλογά τους: 1. Χοριακή γοναδοτροπίνη (hcg), απαγορεύεται μόνο στους άνδρες. 2. Υποφυσιακές και συνθετικές γοναδοτροπίνες (LH), απαγορεύονται μόνο στους άνδρες. 3. Κορτικοτροπίνες (ACTH, tetracosactide). 4. Αυξητική ορμόνη (hgh). 5. Αυξητικός παράγοντας προσομοιάζων την ινσουλίνη (IGF-1), και όλοι οι αντίστοιχοι παράγοντες απελευθέρωσης και τα ανάλογά τους. 6. Ερυθροποιητίνη (EPO). 7. Ινσουλίνη. Επιτρέπεται μόνο για την θεραπεία αθλητών που πάσχουν αποδεδειγμένα από ινσουλινοεξαρτώμενο διαβήτη. Είναι αναγκαία η γραπτή διάγνωση του ινσουλινοεξαρτώμενου διαβήτη από ενδοκρινολόγο ιατρό ή τον ιατρό της ομάδας. Δράσεις Πεπτιδικών Ορμονών, Μιμητικών και Αναλόγων: Οι πεπτιδικές και οι γλυκοπρωτεϊνικές ορμόνες μεταφέρουν μηνύματα σε όλο το σώμα προκειμένου να διεγείρουν ορισμένες λειτουργίες. Για παράδειγμα 1 : Προωθούν την ανάπτυξη του σώματος. Επηρεάζουν τη σεξουαλική και τις άλλες συμπεριφορές Ελέγχουν τον πόνο Διεγείρουν την παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων. 88

92 Τα ανάλογα μιμούνται την δράση των ορμονών που φυσιολογικά υπάρχουν στον σώμα. Λόγοι χρησιμοποίησής τους από τους αθλητές: Οι αθλητές ενδέχεται να χρησιμοποιούν κακώς αυτές τις ουσίες για ποικίλους λόγους, ανάλογα με το αποτέλεσμα που επιδιώκουν, για παράδειγμα 1 : Για να διεγείρουν την παραγωγή των φυσικά απαντώμενων ορμονών Για να αυξήσουν το μέγεθος και την δύναμη της μυϊκής τους μάζας Προκειμένου να βοηθήσουν την επιδιόρθωση των ιστών, γεγονός που θα αποφέρει ταχύτερη ανάνηψη από κάποιο τραυματισμό ή την προπόνηση Ούτως ώστε να βελτιώσουν την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο Βλάβες που μπορούν να προκαλέσουν οι Πεπτιδικές Ορμόνες, τα Μιμητικά και Ανάλογα: Κάθε οργανισμός έχει την ιδιοσυγκρασία του, έτσι είναι πολύ δύσκολο να καθοριστεί το μέγεθος της βλάβης που μπορεί να προκληθεί από την αλόγιστη χρήση των πεπτιδικών ορμονών, μιμητικών και αναλόγων. Καθώς οι ουσίες αυτές μιμούνται τις ορμόνες που φυσιολογικά υπάρχουν στο σώμα, μπορούν να επέμβουν στην φυσιολογική ορμονική ισορροπία και στη δράση τους Χοριακή Γοναδοτροπίνη (hcg, Ανθρώπινη Χοριακή Γοναδοτροπίνη) 1,5(282) : Η hcg είναι μια ορμόνη που παράγεται από τον πλακούντα στις εγκύους, για τη διατήρηση της εγκυμοσύνης 1. Έχει συναγωνιστική δράση για την ωχρινοποιητική ορμόνη (LH) 5. Ανιχνεύεται σε μικρές ποσότητες στα ούρα των εγκύων γυναικών (απεκκρίνεται και στα ούρα 5 ). Η hcg χρησιμοποιείται στην ιατρική για τη θεραπεία της στειρότητας στις γυναίκες 1. Χορηγείται ενδομυϊκώς και έγχυσή της προκαλεί ωοθηλακιορρηξία 5. Έχει επίσης χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη της αποβολής σε γυναίκες με ιστορικό αποβολής, για την θεραπεία της κρυψορχίας στα νεαρά αγόρια και για την αύξηση της σπερματογένεσης στους άνδρες 1. Σε άνδρες με έλλειψη γοναδοτροπινών, η θεραπεία με hcg προκαλεί ανάπτυξη των εξωτερικών χαρακτηριστικών του φύλου 5. 89

93 Η χορήγηση hcg, ή άλλων ουσιών με παρόμοια δράση στους άνδρες, προκαλεί αυξημένη παραγωγή τεστοστερόνης και έτσι ή χρήση της θεωρείται ανάλογη με τη λήψη τεστοστερόνης. Η χρήση hcg ή άλλων ουσιών με παρόμοια δράση απαγορεύεται μόνο στους άνδρες αθλητές. Απαγορεύονται επίσης όλοι οι αντίστοιχοι παράγοντες απελευθέρωσης αυτής της ουσίας στον οργανισμό 1. Ανεπιθύμητες ενέργειες: Στις ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνονται η διόγκωση των ωοθηκών και η πιθανή υποογκαιμία. Οι πολύδυμες κυήσεις δεν είναι κάτι το ασυνήθιστο. Οι άνδρες από την άλλη μπορεί να αναπτύξουν γυναικομαστία. Τέλος στις πιθανές παρενέργειες εντάσσονται οι κεφαλαλγείες, οι μεταβολές της διάθεσης, η κατάθλιψη και η εμφάνιση οιδήματος Κορτικοτροπίνες (ACTH Φλοιοεπινεφριδιοτρόπος ορμόνη): Η κορτικοτροπίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται από την υπόφυση (πρόσθια υπόφυση) για διεγείρει την παραγωγή κορτικοστεροειδών 1. Η ορμόνη απελευθέρωσης κορτικοτροπίνης (CRF), που παράγεται από τον υποθάλαμο, είναι αυτή που διεγείρει τη σύνθεση κορτικοτροπίνης 5. Όργανο στόχος είναι ο φλοιός των επινεφριδίων όπου η κορτικοτροπίνη συνδέεται με ειδικούς υποδοχείς της επιφάνειας των κυττάρων. Οι κατειλημμένοι υποδοχείς ενεργοποιούν λειτουργίες που συνδέονται με G πρωτεΐνες και αυξάνουν το camp. Αυτό κατόπιν διεγείρει το ρυθμιστικό παράγοντα στην οδό σύνθεσης αδρενοκορτικοστεροειδών (χοληστερόλη Ι πρεγνενολόνη), με αποτέλεσμα τη σύνθεση και απελευθέρωση των αδρενοκορτικοστεροειδών και των επινεφριδικών παραγόντων (πρεγνενολόνη προγεστερόνη κορτιζόλη αντιφλεγμονώδεις δράσεις, αύξηση γλυκονεογένεσης, αύξηση διάσπασης πρωτεϊνών) 5. 90

94 Χρήσεις κορτικοτροπινών: Η κορτικοτροπίνη χρησιμοποιείται ιατρικώς σαν διαγνωστικό εργαλείο για τον έλεγχο της λειτουργικότητας του φλοιού των επινεφριδίων, καθώς επίσης και για την θεραπεία συγκεκριμένων αλλεργικών διαταραχών, φλεγμονωδών οφθαλμολογικών διαταραχών, σοβαρών δερματικών και ειδικών γαστρεντερικών και ρευματικών διαταραχών. Σήμερα η χρήση της κορτικοτροπίνης περιορίζεται, λόγω προτίμησης σε θεραπείες με κορτικοστεροειδή. Η κορτικοτροπίνη βοηθάει στην αναδόμηση των τραυματισμένων ιστών και μυών, άλλά όταν χρησιμοποιείται πέραν του προβλεπόμενου χρονικού διαστήματος, δύναται να προκαλέσει εκφυλισμό των μυών 1. Λόγοι πρόσληψης κορτικοτροπινών από τους αθλητές: Η κορτικοτροπίνη ενδεχομένως χρησιμοποιείται αλόγιστα από τους αθλητές, προκειμένου να αυξήσει το επίπεδο των κορτικοστεροειδών που φυσιολογικά υπάρχουν στο σώμα και να αποκομίσουν οι αθλητές ένα αίσθημα ευφορίας, καθώς η κορτιζόλη διεγείρει τη φυσιολογική ανταπόκριση του οργανισμού σε οποιοδήποτε κατάσταση στρες. Η χορήγηση κορτικοτροπίνης θεωρείται ισοδύναμη με τη στοματική, ενδομυϊκή ή ενδοφλέβια χορήγηση κορτικοστεροειδών και για αυτό απαγορεύεται. Όλοι οι αντίστοιχοι παράγοντες απελευθέρωσης αυτής της ουσίας στον οργανισμό, επίσης απαγορεύονται 1. Ανεπιθύμητες ενέργειες: Οι τοξικότητες είναι ανάλογες με εκείνες των γλυκοκορτικοειδών 5. Οι υψηλές δόσεις γλυκοκορτικοειδών (και άρα κορτικοτροπινών), διεγείρουν την παραγωγή γαστρικού οξέος και πεψίνης και δύναται να προκαλέσουν αναζωπύρωση των ελκών. Επίσης έχουν διαπιστωθεί επιδράσεις στο ΚΝΣ, που μπορεί να οδηγήσουν σε ψυχικές διαταραχές. Χρόνια θεραπεία μπορεί να προκαλέσει σοβαρή απώλεια οστικής μάζας 5. 91

95 4,5. Αυξητική ορμόνη (GH) & Αυξητικός παράγοντας προσομοιάζων της ινσουλίνης (IGF-1): Τι είναι η αυξητική ορμόνη: Η αυξητική ορμόνη είναι μια πολυπεπτιδική ορμόνη που εκκρίνεται από την υπόφυση και διεγείρει την αύξηση των οστών, των μυών και των ιστών. Ιατρικώς χρησιμοποιείται για τη θεραπεία παιδιών των οποίων η υπόφυση δεν παράγει αρκετή αυξητική ορμόνη, ώστε να έχουν μια φυσιολογική ανάπτυξη. Συνήθως χορηγείται μόνο στα παιδιά εκείνα που δεν έχει γίνει ακόμη σύγκληση των επιφύσεων στα οστά 1. Η GH πιθανώς να χρησιμοποιείται κακώς από τους αθλητές σε μια προσπάθειά τους να προκαλέσουν μυϊκή και ιστική ανάπτυξη (π.χ για την αναβολική της δράση) 1. Αν και δεν υπάρχουν ακόμη επαρκείς επιστημονικές μελέτες που να αποδεικνύουν ότι η GH όντως αυξάνει την απόδοση στον άνθρωπο, μειωμένες αμφιβολίες υφίστανται για αυτήν της την ικανότητα. Η GH έχει αποδειχθεί ότι διαθέτει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της σύστασης του σώματος στους ενήλικες και σε διάφορα ζώα. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι ενήλικες με ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης (GHD), διαθέτουν μειωμένη ισχνή (άλιπη) μάζα σώματος και αυξημένη λιπώδη μάζα (συγκεκριμένα λιπώδη μάζα στην κεντρική κοιλιακή περιοχή). Όταν δόθηκε ανασυνδιασμένη GH, σε φυσιολογικές συμπληρωματικές δόσεις, σε ενήλικες με ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης, συνέβησαν αξιοσημείωτες μεταβολές στη σύσταση του σώματος. Μεταξύ αυτών ήταν η αύξηση της ισχνής μάζας σώματος κατά 5 Kg μέσα στον πρώτο μήνα και μια συγκριτική απώλεια 5 Kg λίπους (Salomon et al. 1989). Παράλληλα η κάτω του φυσιολογικού σωματική απόδοση και δύναμη ενηλίκων με ανεπάρκεια GH, επέστρεψε στα κανονικά επίπεδα (Cuneo et al a,b) 6. Ιστορική αναδρομή 6 : Η GH έχει χρησιμοποιηθεί ως φάρμακο κατάχρησης στον αθλητισμό από τις αρχές του Πρωτοαναφέρθηκε ως ισχυρός αναβολικός παράγων αύξησης της αθλητικής απόδοσης, στο The Underground Steroid Handbook, που πρωτοδημοσιεύτηκε στην Καλιφόρνια στις αρχές του Δέκα χρόνια πριν (1970), οι ενδοκρινολόγοι αναγνώρισαν και κατανόησαν τη δύναμή της ως αναβολικού 92

96 παράγοντα, καθώς και ορμόνης που ρυθμίζει τη σύσταση του σώματος στους ενήλικες. Λέγεται ότι πολλοί μεγάλοι αθλητές έκαναν κατάχρηση GH για πολλά χρόνια και πράγματι αρκετοί είναι αυτοί που έχουν ομολογήσει κάτι τέτοιο. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι αυτό του Ben Johnson, ο οποίος αφού έχασε το χρυσό του μετάλλιο (του αφαιρέθηκε), βρισκόμενος θετικός στα αναβολικά στεροειδή στον τελικό των 100 μέτρων στους Ολυμπιακούς της Σεούλ, παραδέχθηκε σε εκ των υστέρων έρευνα ότι έκανε χρήση GH για πολλά χρόνια (σε συνδυασμό με αναβολικά στεροειδή). Πολλά τέτοια κρούσματα έχουν έκτοτε αναφερθεί. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι 6 μήνες πριν τους Ολυμπιακούς του Σίδνεϋ (2000), σημειώθηκε ληστεία σε φαρμακείο χονδρικής πώλησης στο Σίδνεϋ (εταιρεία SERONO), απ όπου εκλάπη αποκλειστικά μια μαζική προμήθεια γενετικά ανασυνδιασμένης ανθρώπινης αυξητικής ορμόνης (rhgh) 6. Φυσιολογία Μεταβολισμός 4,6 : Η αυξητική ορμόνη έχει χρόνο ημίσειας ζωής στο πλάσμα λεπτά, μετά την έκκρισή της ή μετά από ενδοφλέβια έγχυσή της. Μετά από υποδόρια ή ενδομυϊκή ένεση, οι συγκέντρωση στο αίμα της GH φτάνει στο μέγιστο 1-3 ώρες μετά την ένεση και πέφτει σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα μετά από 24 ώρες. Όταν χορηγείται από στόματος, διασπάται πλήρως στα συστατικά της αμινοξέα. Η κυκλοφορούσα GH εξαφανίζεται από την κυκλοφορία, αποικοδομούμενη διαμέσου υποδοχέων κυρίως στο ήπαρ και στα νεφρά. Το ήπαρ και τα νεφρά προσλαμβάνουν το σύμπλοκο GHυποδοχέα και το αποδομούν στα πλήρως στα βασικά αμινοξέα. Μόνο ελάχιστες ποσότητες GH εμφανίζονται στα ούρα. Οι υποδοχείς GH είναι παρόντες σε όλα τα μέρη του σώματος. Ένα μόριο GH δεσμεύεται σε δύο υποδοχείς και οδηγεί στον διμερισμό των υποδοχέων. Τα ανάλογα της αυξητικής ορμόνης που εμποδίζουν τον διμερισμό των υποδοχέων, είναι αναστολείς αυξητική ορμόνης. Ο αδένας της υπόφυσης εκκρίνει GH απότομα και οι κύριες καταστάσεις που διεγείρουν την έκκριση αυτή είναι ο ύπνος, η άσκηση και το στρες. Η έκκριση αυξητικής ορμόνης στη διάρκεια του ύπνου, πραγματοποιείται κυρίως στις πρώτες ώρες του ύπνου, κατά τη φάση του βαθύ αργού-κύματος ύπνου (deep slow-wave sleep). Τα υπνωτικά που ελαττώνουν την περίοδο αυτή του ύπνου, ελαττώνουν την έκκριση αυξητικής ορμόνης, ενώ τα φάρμακα που αυξάνουν την περίοδο αυτή, αυξάνουν την έκκριση 93

97 GH. Υπάρχει συνάμα απόδειξη ανάπτυξης λειτουργικής διαφοροποίησης της αυξητικής ορμόνης καθώς αυξάνει η ηλικία, η επονομαζόμενη «Σωματόπαυση». Επιδράσεις της GH και του IGF-1στην φυσιολογία 6,4 : Οι άμεσες επιδράσεις προκύπτουν από την αλληλεπίδραση της αυξητικής ορμόνης με τους υποδοχείς της στα κύτταρα στόχους. Στα λιποκύτταρα, ως συνέπεια αυτής της αλληλεπίδρασης, η GH διεγείρει τη διάσπαση των τριγλυκεριδίων και αναστέλλει την ικανότητά των λιποκυττάρων να προσλαμβάνουν και να συσσωρεύουν τα κυκλοφορούντα λιπίδια. Οι έμμεσες επιδράσεις είναι αποτέλεσμα κυρίως ενός αυξητικού παράγοντα, που καλείται αυξητικός παράγοντας προσομοιάζων της ινσουλίνης-1 (IGF-1). O IGF-1 είναι μια ορμόνη που εκκρίνεται από το ήπαρ και άλλους ιστούς του σώματος, ως απάντηση στην GH. Η πλειονότητα των δράσεων της GH, όσον αφορά την προαγωγή της ανάπτυξης, στην πραγματικότητα οφείλεται στη δράση του IGF-1 στα κύτταρα στόχους. Η αυξητική ορμόνη διεγείρει πολλές μεταβολικές διαδικασίες σε όλα τα κύτταρα, αλλά μια πιο τις πιο γνωστές της δράσεις είναι η παραγωγή του IGF-1 (και των πρωτεϊνών δέσμευσής του). Η GH διεγείρει την έκφραση των γονιδίων του IGF-1 σε όλους τους ιστούς. Στους περισσότερους ιστούς, ο IGF-1 έχει τοπικές «αυτοκρινείς» και «παρακρινείς» δράσεις, αλλά το ήπαρ εκκρίνει ενεργητικά IGF-1 (και τις πρωτεΐνες δέσμευσής του) στην κυκλοφορία. Έως πρόσφατα υπήρχε η άποψη ότι αυτή η ορμονική έκκριση του IGF-1 από ήπαρ ήταν υπεύθυνη για πολλές από τις in vivo δράσεις της αυξητικής ορμόνης. Τα πιο πρόσφατα δεδομένα θέτουν σοβαρές αμφιβολίες όσον αφορά αυτόν τον ισχυρισμό. Η κυκλοφορούσα ποσότητα IGF-1 πρέπει τώρα να θεωρείται περισσότερο σαν ένας «δείκτης» της δράσης της GH στο ήπαρ, παρά ένας μηχανισμός με τον οποίο η GH ασκεί τις επιδράσεις της. 94

98 Η ηπατική παραγωγή IGF-1 ρυθμίζεται από παράγοντες άλλους από την αυξητική ορμόνη, κυρίως από τη διατροφική κατάσταση και την κατάσταση του θυρεοειδή αδένα. Ο υποσιτισμός, όπως σε περιπτώσεις νευρικής ανορεξίας και μη ελεγχόμενου καλά διαβήτη τύπου 1, σχετίζεται με μειωμένα επίπεδα IGF-1 πλάσματος και αυξημένη έκκριση GH. Φαίνεται ότι σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η πυλαία κατάσταση της ινσουλίνης που αποτελεί ένα από τους παράγοντες κλειδιά, ο οποίος ρυθμίζει την έκφραση των ηπατικών υποδοχέων αυξητικής ορμόνης και για αυτό τον λόγο και την ηπατική ευαισθησία στην αυξητική ορμόνη. Κυριολεκτικά υπάρχουν εκατοντάδες, εάν όχι χιλιάδες, GH-εξαρτώμενοι δείκτες, που παράγονται κάτω από τη επίδραση της αυξητικής ορμόνης και απλώς ο IGF-1 είναι ένας απ αυτούς. Από τη στιγμή που η πλειοψηφία του κυκλοφορούντος IGF-1 προέρχεται από το ήπαρ, πρέπει να θεωρήσουμε όπως προαναφέρθηκε τον IGF-1 περισσότερο σαν ένα δείκτη της δράσης της GH στο ήπαρ, παρά ως ένα «δεύτερο μήνυμα» της δράσης της GH. Η χορήγηση GH οδηγεί στην παραγωγή μιας ολόκληρης σειράς δεικτών δράσης της (IGF-1, IGFBP2, IGFBP3, ALS, P-III-P, PICP, ICTP ), που εμφανίζονται στην κυκλοφορία και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τρόπος ανίχνευσης κατάχρησης της GH. Μεταβολικές επιδράσεις GH και IGF-1 επιθυμητές στους αθλητές 6 : Η κύρια δράση της αυξητικής ορμόνης είναι να διεγείρει την πρωτεϊνοσύνθεση. Είναι τουλάχιστον τόσο ισχυρή όσο και η τεστοστερόνη στον τομέα αυτό. Αν και οι δύο δρουν μέσω διαφορετικών οδών, οι ιδιαίτερες επιδράσεις τους είναι 95

99 συμπληρωματικές ή ακόμη και συνεργιστικές. Επιπρόσθετα προκειμένου να διεγείρει την πρωτεϊνοσύνθεση, η GH ταυτόχρονα κινητοποιεί το λίπος μέσω μιας άμεσης λιπολυτικής δράσης. Μαζί αυτές οι δύο δράσεις της GH είναι υπεύθυνες για την διαχωριστική δράση της, με την οποία παροχετεύει τις διατροφικές θερμίδες στη σύνθεση πρωτεϊνών, πιθανόν χρησιμοποιώντας την ενέργεια που αντλείται από την λιπολυτική της δράση. Είναι πιθανότερο να διεγείρει την πρωτεϊνοσύνθεση μέσω της κινητοποίησης των μεταφορέων αμινοξέων, με ένα τρόπο ανάλογο με αυτόν των μεταφορέων ινσουλίνης και γλυκόζης. Αυτό αντανακλάται in vivo με μια αύξηση στο ρυθμό μεταβολισμού απέκκρισης (MCR, metabolic clearance rate) των αμινοξέων. O IGF-1 δρα επίσης απευθείας, διεγείροντας την πρωτεϊνοσύνθεση, αλλά διαθέτει μια πιο αδύναμη λιπολυτική δράση. Έτσι η GH, ο IGF-1 και η ινσουλίνη δρουν από κοινού για να διεγείρουν την πρωτεϊνοσύνθεση. Η δράση τους είναι συνεργηστική. Χωρίς την ινσουλίνη, η GH χάνει πολύ (αν όχι όλη) από την αναβολική δράση της. Η χορήγηση GH απουσίας αποθεμάτων ινσουλίνης (όπως κατά τη διάρκεια νηστείας ή τύπου 1 διαβήτη), είναι στην πραγματικότητα καταβολική και οι λιπολυτικές και κετογονικές της ιδιότητες μπορούν να προκαλέσουν διαβητική κετοξέωση. Η GH και ο IGF-1 διεγείρουν άμεσα την πρωτεϊνοσύνθεση, ενώ η ινσουλίνη έμμεσα, αναστέλλοντας τον καταβολισμό των πρωτεϊνών 4,6. Γιατί οι αθλητές ντοπάρονται με GH; Οι τραυματισμοί είναι συχνοί στα περισσότερα αθλήματα και οι αθλητές πιστεύουν ότι η πρόληψη ή η ανακούφιση από αυτούς είναι δυνατή μέσα από μια συνετή χρήση διατροφικών συμπληρωμάτων και περισσότερο αναβολικών παραγόντων, όπως η GH. Στην έκδοση του 1983 του Underground Steroid Handbook, αναφέρεται ότι η 96

100 GH δυναμώνει τους τένοντες, με αποτέλεσμα να μειώνεται κατά πολύ ο κίνδυνος τραυματισμού στους αρσιβαρίστες. Υπάρχει επίσης η άποψη ότι η GH ίσως προλαμβάνει τα κατάγματα που προκαλούνται από φυσική πίεση και επιταχύνει τη διαδικασία επούλωσης. Πειραματικά δεδομένα από μελέτες ζώων δείχνουν ότι κάτι τέτοιο μπορεί να αληθεύει. Από την άλλη η GH είναι διαθέσιμη σε μεγάλες ποσότητες, συγκριτικά ασφαλής και εντελώς μη ανιχνεύσιμη. Οι κίνδυνοι εξάλλου που σχετίζονται με την πρόσληψή της είναι βραχυπρόθεσμα μηδαμινοί. Αντίθετα τα οφέλη είναι εν δυνάμει πολύ αξιοσημείωτα 6. Δυσμενείς επιδράσεις Παρενέργειες GH: Η λήψη αυξητικής ορμόνης σε μεγάλες δόσεις και για ένα παρατεταμένο χρονικό διάστημα, δύναται να προκαλέσει επιζήμιες παρενέργειες όπως: Αλλεργικές αντιδράσεις, καρδιομυοπάθεια (και γενικά μυοπάθειες), υπέρταση, δυσανοχή στην γλυκόζη / σακχαρώδη διαβήτη 1, εξοίδημα του μαλακού ιστού (ίσως αμετάκλητο), πάχυνση δέρματος, εκτεταμένη τριχοφυΐα (ανάπτυξη τριχών σε ολόκληρο το σώμα), υπερέκκριση των σμηγματογόνων αδένων, αυξημένη εφίδρωση, υπερτροφία και αρθρίτιδα με προεξοχή οστών (ίσως αμετάκλητη), οστεοπόρωση. Επιπλέον μπορεί να προκληθούν περιφερικές νευροπάθειες, σπλαχνική υπερτροφία (υπερτροφία σπλήνας, σιελογόνων αδένων, ήπατος, νεφρών, καρδιάς), πολύποδες στο κόλον, επιδείνωση καρδιαγγειακών παθήσεων (στεφανιαίας νόσου, υπερτροφικής καρδιομυοπάθειας, υπέρτασης), όγκος ή καρκίνος 4. Υπερβολική λήψη αυξητικής ορμόνης από τους ενήλικες μπορεί να προκαλέσει ακρομεγαλία (αφύσικη αύξηση των χεριών, των ποδιών, του προσώπου και μεγέθυνση των εσωτερικών οργάνων). Υπερβολική αυξητική ορμόνη στα παιδιά μπορεί να οδηγήσει σε γιγαντισμό (υπερβολική αύξηση του σκελετού) 1. Δυσμενείς επιδράσεις - Παρενέργειες IGF-1: Η κατάχρηση IGF-1 μπορεί να προκαλέσει: τρέμουλο, εφίδρωση, ανησυχία, ταραχή, υποθερμία, ακατάσχετες επιθυμίες, επιδείνωση κάποιας καρδιαγγειακής νόσου (π.χ ισχαιμική καρδιακή νόσος), αναφυλακτικό σοκ, αλλεργία στην ινσουλίνη. Ακόμα μπορούν να προκληθούν ποικίλες αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα που 97

101 χορηγούνται εκ των υστέρων. Η κατανάλωση αλκοόλ γενικά πρέπει να περιορίζεται, καθώς αυξάνει την υπογλυκαιμία και ίσως οδηγήσει σε υπογλυκαιμικό κώμα. Γενικά, σε υπερβολικές δόσεις IGF-1, δύναται να προκληθεί υπογλυκαιμία από μη καλά υπολογισμένη δόση ινσουλίνης, φτωχή πρόσληψη υδατανθράκων και απροσδόκητα μεγάλη φυσική προσπάθεια 4. Η χορήγηση αυτών των ορμονών (GH και IGF-1) αυξάνει τον κίνδυνο μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών αν χρησιμοποιηθούν κοινόχρηστες σύριγγες. Υφίσταται ακόμα το ενδεχόμενο μόλυνσης μερικών σκευασμάτων αυξητικής ορμόνης ανθρώπινης προέλευσης, από διάφορες ασθένειες. 1. Διάγνωση κατάχρησης GH: Όπως η πλειονότητα των συνθετικών αναβολικών, έτσι και η GH είναι μια ενδογενής ουσία και μη διακριτή από την ορμόνη που υπάρχει φυσιολογικά στο σώμα. Αυτό κάνει εκ των πραγμάτων δύσκολο να διαχωρίσει κανείς το πότε χρησιμοποιείται ως φάρμακο κατάχρησης. Είναι δυνατόν να διαχωριστεί η ενδογενής έκκριση GH από την εξωγενή χορήγηση ανασυνδιασμένης ανθρώπινης αυξητικής ορμόνης (rhgh), αλλά όχι από την εξωγενή χορήγηση υποφυσιακής GH 6. Υπάρχουν δύο πολλά υποσχόμενοι μέθοδοι ανίχνευσης για την αυξητική ορμόνη. Ο πρώτος χρησιμοποιεί μεθόδους ανοσοανάλυσης, που μπορούν να διαχωρίζουν τα ισομερή της υποφυσιακής GH από τα μονομερή της ανασυνδιασμένης ανθρώπινης αυξητικής ορμόνης (rhgh). Ο δεύτερος τρόπος λειτουργεί μέσα από το να επισημαίνει την ύπαρξη συγκεντρώσεων στην κυκλοφορία μίας ή περισσοτέρων ευαίσθητων στην GH ουσιών, που είναι εκτός των ορίων της φυσιολογικής ποικιλομορφίας. Και οι δύο μέθοδοι αυτοί απαιτούν δείγματα αίματος και όχι ούρων. Η πρώτη μέθοδος έχει δυνατότητα ανίχνευσης έως και 24 ώρες μετά από μια ένεση αυξητικής ορμόνης και είναι πιο κατάλληλη για τον έλεγχο εκτός αγώνων. Η δεύτερη μέθοδος έχει μια λογική ευαισθησία για ένα διάστημα 2 εβδομάδων μετά την τελευταία ένεση GH. Είναι ανεπηρέαστη από την έντονη άσκηση και έτσι κρίνεται πιο κατάλληλη για έλεγχο μεταγωνιστικών δειγμάτων. Τέλος διαθέτει μεγαλύτερη ευαισθησία στους άνδρες απ ότι στις γυναίκες 4. Στο πιο κάτω σχήμα φαίνονται οι 98

102 ενδεχόμενοι δείκτες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη ενός τεστ ελέγχου GH 6. Φάρμακα που διεγείρουν την απελευθέρωση αυξητικής ορμόνης: Η κλονιδίνη (clonidine), η λεβοντόπα (levodopa) και η βασοπρεσίνη (vasopressin), μπορούν όλες να διεγείρουν την παραγωγή της αυξητικής ορμόνης και έχουν χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά για αυτόν ακριβώς τον σκοπό Ερυθροποιητίνη (EPO) Η ερυθροποιητίνη είναι μια γλυκοπρωτεϊνική ορμόνη, που παράγεται από τα νεφρά για να ρυθμίσει την παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων 1. Αποτελείται από 165 αμινοξέα και από 4 πλάγιες υδατανθρακικές αλυσίδες

103 Μόλις το 1977 καθαρή EPO απομονώθηκε για πρώτη φορά από ανθρώπινα ούρα, ενώ το 1985 κλωνοποιείται το γονίδιο της ερυθροποιητίνης. Το 1987 η ανασυνδιασμένη EPO γίνεται διαθέσιμη στην Ευρώπη, ενώ έως το 1990 ( ) ένας αριθμός θανάτων Ολλανδών και Βέλγων ποδηλατών συνδέεται με τη χρήση της. Έτσι το 1990 η Δ.Ο.Ε απαγορεύει τη χρήση της. Το 1998 η ανακάλυψη EPO στο αυτοκίνητο της ομάδας Festina κατά τη διάρκεια του Ποδηλατικού Γύρου Γαλλίας οδηγεί σε σκάνδαλο ντόπινγκ, που καλύπτεται εκτεταμένα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το 2000, στους Ολυμπιακούς αγώνες του Σίδνεϋ, ένα συνδυαστικό πειραματικό πρωτόκολλο αίματος ούρων ακολουθείται. Ελέγχθηκαν 400 αθλητές χωρίς να βρεθεί καμία περίπτωση θετικού δείγματος. Το 2002, στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς αγώνες του Salt Lake City, εφαρμόστηκε μια τροποποιημένη έκδοση του πρωτοκόλλου του Σίδνεϋ. Αυτή βασιζόταν πάλι στην ανάλυση δείγματος αίματος και ούρων, αλλά ήταν ικανή να ανιχνεύει και νέα πεπτίδια που σχετίζονται με την ερυθροποιητίνη. Υπήρξαν περιπτώσεις χρυσών Ολυμπιονικών που βρέθηκαν θετικοί και τιμωρήθηκαν 10. Μηχανισμός δράσης: Η μειωμένη παροχή οξυγόνου (ιστική υποξία) και / ή η αναιμία διεγείρει την παραγωγή ερυθροποιητίνης, που διαδοχικά διεγείρει την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων 1. Η ερυθροποιητίνη διεγείρει το μυελό των οστών αυξάνοντας την παραγωγή ερυθροκυττάρων. Αυτό οδηγεί σε μια αύξηση της μάζας των ερυθροκυττάρων, σε αύξηση της αιμοσφαιρίνης και του αιματοκρίτη 10,15. Πιο συγκεκριμένα η EPO διεγείρει την ωρίμανση των δικτυοερυθροκυττάρων σε ερυθροκύτταρα, στα κύτταρα του στελέχους του μυελού των οστών. Η αύξηση του αριθμού των ερυθροκυττάρων οδηγεί σε μια αύξηση στο ποσό του αποθηκευμένου οξυγόνου ανά δείγμα όγκου αίματος. Σε συνδυασμό με αυτό προκαλείται μια βελτίωση της ικανότητας μεταφοράς οξυγόνου και αύξηση της αντοχής. Παρόμοιο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται μέσω προπόνησης σε υψόμετρο και μετάγγισης αίματος

104 Η EPO διατηρεί την παραγωγή των ερυθρών κυττάρων του αίματος, αναστέλλοντας την απόπτωση των προγονικών ερυθροκυττάρων και διεγείροντας τον πολλαπλασιασμό και τη διαφοροποίηση των νορμοβλαστών (ορθοβλαστών) 11. Χρήσεις: Φτιαγμένη από την γενετική μηχανική στα τέλη της δεκαετίας του 80, αυτό το μόριο έχει αλλάξει ολοκληρωτικά τη ζωή ασθενών που υποφέρουν από νεφρική ανεπάρκεια 11. Η ερυθροποιητίνη χρησιμοποιείται στην ιατρική για τη θεραπεία της αναιμίας της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας, καθώς επίσης και για μερικές άλλες μορφές αναιμίας (π.χ πασχόντων από AIDS ή υποβαλλόμενων σε χημειοθεραπεία) 1,15. Γρήγορα όμως η ανθρώπινη ανασυνδιασμένη ερυθροποιητίνη (r-huepo) χρησιμοποιήθηκε από μερικούς αθλητές, προκειμένου να αυξήσει την αερόβια ικανότητα και κατά συνέπεια την απόδοσή τους, ιδιαίτερα σε αθλήματα αντοχής 11. Η ανασυνδιασμένη EPO είναι διαθέσιμη από το Γιατί χρησιμοποιείται από τους αθλητές: Η ερυθροποιητίνη χρησιμοποιείται κακώς από τους αθλητές, για να επιφέρει αποτελέσματα παρόμοια με αυτά του ντόπινγκ αίματος, με σκοπό να αυξηθεί η ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου στο σώμα και κατά συνέπεια η αντοχή. Υπολογίζεται ότι η ερυθροποιητίνη αυξάνει την αθλητική απόδοση κατά 20%, λόγω της προκαλούμενης αύξησης της μεταφοράς οξυγόνου. Αυτό σαφώς θα ήταν ένα 101

105 πλεονέκτημα για τους αθλητές αντοχής (μαραθωνοδρόμοι, cross country σκιέρ, ποδηλάτες) 1. Έτσι στο χώρο του αθλητισμού κυρίως οι αθλητές αντοχής κάνουν παράνομη χρήση της. Καθώς η EPO προκαλεί αύξηση της μάζας των ερυθροκυττάρων, επιταχύνεται επιπλέον η ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου. Αυτό με τη σειρά του επιτρέπει μια αύξηση στην παραγωγή ενέργειας, μέσω της αερόβιας οξείδωσης της γλυκόζης και των ελεύθερων λιπαρών οξέων. Η αερόβια οξείδωση είναι η πιο σημαντική ενεργειακή πηγή για τους αθλητές αντοχής. Η EPO παρέχει τα οφέλη του ντόπινγκ αίματος, χωρίς τους κινδύνους που εμπεριέχει μια μετάγγιση αίματος 10. Αθλήματα αντοχής όπου υπάρχει όφελος από τη χρήση EPO είναι για παράδειγμα όλοι οι αγώνες δρόμου από 800 μέτρα και πάνω, όπως και όλες οι κατηγορίες του cross country σκι, του διάθλου (σκι & σκοποβολή), των παγοδρομιών και της ποδηλασίας 10. Παρενέργειες: Παρενέργειες που σχετίζονται με την χρήση ερυθροποιητίνης είναι ο πονοκέφαλος, η υπέρταση και η αποπληξία. Η αλόγιστη χρήση της ερυθροποιητίνης μπορεί να επιφέρει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία, όπως πύκνωση του αίματος, λόγω του αυξημένου αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων και της απώλειας υγρών από την παρατεταμένη άσκηση. Η πύκνωση του αίματος μπορεί να υπερφορτώσει την καρδιά και να αυξήσει τον κίνδυνο σχηματισμού θρόμβων αίματος, εμφράγματος, καρδιακής ανακοπής και θανάτου 1,14,

106 Συχνές παρενέργειες: Υπέρταση, κοιλιακά ή στομαχικά άλγη, συσσώρευση πύου, πόνος στο βραχίονα, στην πλάτη ή το σαγόνι, θολή όραση, αναπνευστικές δυσκολίες, πόνος στο στήθος, δυσφορία, σφίξιμο ή αίσθημα βάρους, κρυάδες, σύγχυση, βήχας με βλεννώδεις εκκρίσεις, μειωμένη ποσότητα ούρων, διάρροια. Άλλες παρενέργειες ενδέχεται να είναι οι διασταλμένες φλέβες του λαιμού, ζαλάδα, λιποθυμία, γρήγορος, βραδύς ή ακανόνιστος καρδιακός παλμός, κόπωση (υπερβολική ή ασυνήθιστη), πυρετός, πονοκέφαλος, ναυτία, έμετος πόνος, ευαισθησία ή άλγος εις την αφή ή πίεση, εφίδρωση, αίσθημα ζέστης ή αποχρωματισμός δέρματος στη θέα της ένεσης, βραχύτητα αναπνοής, επαναλαμβανόμενος ήχος στα αυτιά, ταχύπνοια, γρήγορος ή επαναλαμβανόμενος ήχος καρδιακού παλμού, εφίδρωση, πρήξιμο αστραγάλων, προσώπου, δακτύλων, ποδιών, χεριών ή κατώτερου μέρους των ποδιών και δύσπνοια 10,14,15. Λιγότερο συχνές παρενέργειες: Λιγότερο συχνά μπορεί να εμφανιστούν σπασμοί, δυσκολία στην ομιλία (αργή ομιλία ή αδυναμία λόγου), ασαφής όραση (να βλέπει τα πράγματα διπλά), ανικανότητα κίνησης χεριών, ποδιών, μυών προσώπου (συμπεριλαμβανομένου μουδιάσματος, μυρμηγκιάσεις), προβλήματα στη σκέψη και στο περπάτημα 10,14,15. Σπάνιες παρενέργειες: Τέλος σπάνια ενδέχεται να έχουμε εξανθήματα, φαγούρα και κνίδωση δέρματος 10,14. Τρόπος ανίχνευσης EPO: Η ανίχνευση της παράνομης χρήσης της επιτεύχθηκε για πρώτη φορά στους Ολυμπιακούς αγώνες του Σίδνεϋ (2000). Αν και συμπεριλαμβανόταν στη λίστα των απαγορευμένων ουσιών ντόπινγκ της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής από τον Απρίλιο του 1990 και στην ανάλογη λίστα της Διεθνούς Ποδηλατικής Ένωσης (UCI) από το 1991, η rhuepo δεν ελέγχονταν στους αθλητές λόγω έλλειψης διαχωριστικής μεθόδου. Εξαιτίας του κινδύνου που προκύπτει από τη χρήση αυτής της ουσίας (τιμές 103

107 αιματοκρίτη > 60% έχουν βρεθεί σε πολλούς ποδηλάτες και τιμές αιμοσφαιρίνης > g/dl σε πολλούς cross country σκιέρ), δύο διεθνείς οργανισμοί η Διεθνής Ποδηλατική Ένωση (UCI) και η Διεθνής Ομοσπονδία Σκανδιναβικού Σκι (International Federation of Nordic Skiing), αποφάσισαν να επιβάλουν «πλήρη ξεκούραση» (αλλά χωρίς κυρώσεις) σε όποιον αθλητή είχε τιμή αιματοκρίτη > 50% για την ποδηλασία και τιμή αιμοσφαιρίνης > 18,5 g/dl για γεγονότα Σκανδιναβικού σκι. Ωστόσο η επιβολή τέτοιων ορίων δεν είναι καλή λύση για δύο λόγους. Πρώτον εξαιτίας της φυσιολογικής ποικιλίας αυτών των παραμέτρων. Δεύτερων διότι είναι εύκολο για έναν αθλητή να μειώσει τις τιμές του αιματοκρίτη και της αιμοσφαιρίνης στο αίμα του, με την απλή χρήση ενός φυσιολογικού διαλύματος άλατος. Είναι προφανές λοιπόν ότι ο προσδιορισμός του επιπέδου της EPO στο πλάσμα ή στα ούρα δεν αποτελεί ασφαλή τρόπο επιβεβαίωσης περίπτωσης ντόπινγκ. Προκειμένου λοιπόν να ανιχνευθεί η παράνομη χρήση της δύο λύσεις έχουν προταθεί. α) Η «έμμεση μέθοδος», η οποία βασίζεται στην διαφοροποίηση της ανασυνδιασμένης EPO από την φυσιολογική. Η χορήγηση rhuepo σχετίζεται με μια απόκλιση στον αριθμό των δικτυοερυθροκυττάρων (αυξάνεται κατά τη διάρκεια της χρήσης και πέφτει κάτω από τις φυσιολογικές τιμές μερικές μέρες μετά το σταμάτημα της πρόσληψης) και με μια αύξηση του αιματοκρίτη. Επίσης έχουμε τροποποίηση και άλλων φυσιολογικών παραμέτρων. β) Η «άμεση μέθοδος», η οποία στηρίζεται στο να επισημαίνει τις τροποποιήσεις στην ερυθροποίηση που συμβαίνουν κατά ή μετά τη θεραπεία με rhuepo. Αυτή βασίζεται στις δομικές διαφορές μεταξύ της φυσιολογικής ερυθροποιητίνης και της ανασυνδιασμένης, οι οποίες έχουν συνέπειες-επιπτώσεις στην ηλεκτροφοριτική τους ικανότητα 11,15. Δαρβεποετίνη άλφα (Darbepoetin alfa): Η δαρβεποετίνη άλφα (novel erythropoiesis stimulating protein, NESP, ARANESP), παρασκευάστηκε για να περιέχει 5 Ν-συνδεμένες ανθρακικές αλυσίδες, 2 παραπάνω από την ανθρώπινη ανασυνδιασμένη ερυθροποιητίνη (r-huepo). Συγκρινόμενη με την rhuepo έχει μεγαλύτερο χρόνο ημίσειας ζωής στον ορό, μεγαλύτερη in vivo δραστικότητα και μπορεί να χορηγείται λιγότερο συχνά για να επιφέρει την ίδια βιολογική απάντηση

108 7. Ινσουλίνη: Πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα φανερώνουν ότι οι πρωτεϊνικές ορμόνες ινσουλίνη και GH, έχουν καταστεί μια σημαντική απειλή για τον χώρο του αθλητισμού. Η Δ.Ο.Ε έσπευσε να τις απαγορεύσει, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν μέθοδοι ανίχνευσης της κατάχρησης τους 2. Η ινσουλίνη έχει πιο πρόσφατη ιστορία σε σχέση με την αυξητική ορμόνη. Ήταν μόλις στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Nagano το 1998, όταν ένας Ρώσος επικεφαλής ιατρός ζήτησε πληροφορίες για το εάν και πότε η ινσουλίνη απαγορεύεται σε αθλητές με ινσουλινοεξαρτώμενο διαβήτη. Αυτό το γεγονός έστρεψε την προσοχή των αρμοδίων στο ρόλο της ινσουλίνης ως παράγοντα ενίσχυσης της αθλητικής απόδοσης, με αποτέλεσμα η Δ.Ο.Ε να αντιδράσει και να τοποθετήσει την ινσουλίνη στη λίστα των απαγορευμένων ουσιών. Ένα ερευνητικό πρόγραμμα που επακολούθησε και πραγματοποιήθηκε στην Μεγάλη Βρετανία (RT Dawnson personal communication), επιβεβαίωσε τη διαδεδομένη χρήση της ινσουλίνης στο χώρο του body building και σε άλλα αθλήματα, αν και παραμένει αδιευκρίνιστο το πώς ακριβώς χρησιμοποιείται 6. Φυσιολογία Ινσουλίνης 6 : Η ινσουλίνη διαθέτει τόσο ανασταλτικές όσο και διεγερτικές ιδιότητες. Σε πειράματα που διεξήχθησαν σε λιπώδη ιστών ποντικιών, φάνηκε ότι in vitro ινσουλίνη αναστέλλει τη λιπόλυση και ταυτόχρονα διεγείρει τη λιπογένεση. Έτσι η αναβολική της δράση οφείλεται σε αυτού τους δύο μηχανισμούς που δρουν συνεργηστικά. Στις μέρες μας γνωρίζουμε ότι υπάρχει ένας επαρκής αριθμός μεταφορέων γλυκόζης σε όλες τις κυτταρικές μεμβράνες, ούτως ώστε να εξασφαλίζεται η επαρκής πρόσληψη γλυκόζης και να ικανοποιείται η κυτταρική αναπνοή ακόμη και απουσίας ινσουλίνης. Η ινσουλίνη αυτό που μπορεί να κάνει είναι να αυξάνει τον αριθμό των μεταφορέων σε μερικά κύτταρα, αλλά στην πραγματικότητα η πρόσληψη γλυκόζης «δεν είναι ποτέ ινσουλινοεξαρτώμενη». Ακόμη και σε καταστάσεις ανεξέλεγκτης διαβητικής υπεργλυκαιμίας, η συνολική πρόσληψη γλυκόζης από το σώμα αναπόφευκτα αυξάνεται (εκτός και αν υπάρχει εκτεταμένη κέτωση). Η γλυκόζη σε αυτές τις περιπτώσεις μεταφέρεται ελεύθερα στα κύτταρα, αλλά η μεταβολική πορεία φράσσεται αποτελεσματικά στο σημείο εισόδου στον κύκλο του Krebs, από την 105

109 υπερβολική άφιξη μεταβολιτών οι οποίοι προέρχονται από τη διάσπαση λιπών και πρωτεϊνών. Σαν αποτέλεσμα αυτού του «ανταγωνιστικού» μπλοκαρίσματος στο σημείο εισόδου στον κύκλο του Krebs, οι ενδοκυτταρικοί μεταβολίτες της γλυκόζης οδηγούν στη συσσώρευση ελεύθερης ενδοκυτταρικής γλυκόζης και αναστέλλουν την αρχική φωσφορυλίωση της γλυκόζης. Ως συνέπεια, πολύ από την «ελεύθερη» ενδοκυτταρική γλυκόζη που μεταφέρεται μέσα στο κύτταρο, μεταφέρεται τώρα πίσω στο εξωκυττάριο υγρό. Έτσι κάτω από καταστάσεις κετοξέωσης ο μεταβολισμός της γλυκόζης (αλλά όχι η πρόσληψή της) φθίνει, ως άμεση συνέπεια του μεταβολισμού των λιπών (κύκλος γλυκόζης - λιπαρών οξέων). Είναι η ανασταλτική δράση στη λιπόλυση (και επίσης γλυκόλυση, γλυκονεογένεση, κετογένεση και πρωτεόλυση), που παίζει ρόλο στις περισσότερες επιδράσεις της ινσουλίνης στον άνθρωπο. Είναι επίσης αυτή η ανασταλτική δράση η κύρια υπεύθυνη για τις καθαρά αναβολικές δράσεις της ινσουλίνης. Ινσουλίνη & διαβήτης 6 : Όταν η ινσουλίνη χορηγείται σε διαβητικούς που είναι σε κατάσταση νηστείας, η συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα πέφτει. Θεωρείται ότι αυτό οφείλεται στο ότι η ινσουλίνη αυξάνει την πρόσληψη γλυκόζης από τους ιστούς και ειδικότερα από τους μύες. Στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Έχει δειχθεί πέραν από κάθε αμφιβολία ότι η ινσουλίνη όταν χορηγείται σε συγκεντρώσεις μεταξύ των φυσιολογικών ορίων, μειώνει την γλυκόζη του αίματος, με το να αναστέλλει την παραγωγή ηπατικής γλυκόζης, χωρίς να διεγείρει την περιφερική πρόσληψη γλυκόζης (Brown et al.1978). Η μείωση της ηπατικής γλυκόζης, ελαττώνει τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα και έτσι η πρόσληψη της από τους ιστούς μειώνεται με τη σειρά της. Στην πραγματικότητα η πρόσληψη γλυκόζης αυξάνεται στον ανεξέλεγκτο διαβήτη και μειώνεται με τη χορήγηση ινσουλίνης! Η εξήγηση είναι ότι ακόμα και στην ινσουλινοανεπάρκεια υπάρχει πληθώρα μεταφορέων γλυκόζης στις κυτταρικές μεμβράνες. Ο παράγων που καθορίζει την πρόσληψη γλυκόζης υπό αυτές τις συνθήκες, είναι η κλίση συγκέντρωσης κατά μήκος της κυτταρική μεμβράνης. Η τελευταία είναι αυξημένη στον ανεξέλεγκτο διαβήτη και ελαττώνεται καθώς η ινσουλίνη μειώνει τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα μέσα από τη μείωση της παραγωγής ηπατικής γλυκόζης. 106

110 Ινσουλίνη & αθλητική απόδοση 6 : Η ινσουλίνη μπορεί να αποτελέσει παράγοντα αύξησης της αθλητικής απόδοσης με διαφορετικούς τρόπους: Διευκολύνοντας την είσοδο της γλυκόζης στα κύτταρα, σε ποσά μεγαλύτερα από αυτά που απαιτούνται για την κυτταρική αναπνοή, διεγείρεται ο σχηματισμός γλυκογόνου. Έτσι θα αυξήσει τις συγκεντρώσεις του γλυκογόνου στους μύες, τόσο πριν τον αγώνα, όσο και κατά τη φάση ανάνηψης (αμέσως μετά τον αγώνα). Από τη στιγμή που η απόδοση σε πολλά αγωνίσματα εξαρτάται από τις αποθήκες του μυϊκού γλυκογόνου του οργανισμού, το να γεμίσει κανείς αυτές τις αποθήκες, το πιθανότερο είναι να επιφέρει μια αύξηση στην αθλητική του απόδοση. Δεν υπάρχουν επίσημα ντοκουμέντα που να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη αυτής τεχνικής, αλλά απ ότι λέγεται δεν είναι κάτι το ασυνήθιστο. Διαμέσου της χρήσης παρόμοιων σκευασμάτων ινσουλίνης, προαγωνιστικά ή κατά τη διάρκεια της προπόνησης, είναι δυνατό να βελτιωθεί η αντοχή του αθλητή και η ικανότητα ανάνηψης μετά τον αγώνα. Απ ότι λέγεται η ινσουλίνη χρησιμοποιείται επίσης με ένα λιγότερο επιστημονικό τρόπο (πιο τυχαίο), για την αύξηση του μυϊκού όγκου από τους body builders και τους αρσιβαρίστες. Σε αυτήν την περίπτωση φημολογείται ότι γίνονται συχνές ενέσεις ινσουλίνης βραχείας δράσης (short-acting) σε συνδυασμό με μια δίαιτα υψηλή σε υδατάνθρακες. Μέσω αυτής της αγωγής, είναι πολύ πιθανό να αυξάνεται ο μυϊκός όγκος και η απόδοση, όχι μόνο λόγω της αύξησης του αποθηκευμένου μυϊκού γλυκογόνου σε χρόνια βάση, αλλά και λόγω αναστολής του καταβολισμού των μυϊκών πρωτεϊνών. Πράγματι τα σημερινά δεδομένα δείχνουν ότι η ινσουλίνη δεν διεγείρει άμεσα την πρωτεϊνοσύνθεση (αυτή η διαδικασία ελέγχεται από την GH και τον IGF-1). Είναι εδώ και καιρό γνωστό ότι οι ινσουλινοθεραπευόμενοι διαβητικοί παρουσιάζουν μια αύξηση στην άλιπη (ισχνή) μάζα σώματος (Sinha et al. 1996). 107

111 Παράγοντες με Αντι-Οιστρογόνο δράση: Οι αναστολείς Αρωματάσης, η Κλομιφαίνη (Clomiphene), Κυκλοφενίλη (Cyclofenil) και η Ταμοξιφαίνη (Tamoxifen) απαγορεύονται μόνο στους άνδρες 2,3. Παράγοντες Συγκάλυψης-Μάσκες (Καλυπτικοί Παράγοντες) 2,3 : Παραδείγματα τέτοιων ουσιών είναι: τα διουρητικά, η επιτεστοστερόνη (epitestosterone)*, η προβενεσίδη (probenecid), τα υποκατάστατα του πλάσματος (π.χ υδροξυαιθυλάμυλο). *Η παρουσία συγκέντρωσης επιτεστοστερόνης μεγαλύτερη από 200ng/mLστα ούρα ενός αθλητή, αποτελεί αδίκημα, εκτός αν υπάρχει απόδειξη ότι αυτό οφείλεται σε φυσιολογική κατάσταση. Η φασματομετρία μαζών αναλογίας ισοτόπων(irms), ίσως χρησιμοποιηθεί προκειμένου να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Αν η IRMS αποδειχθεί ατελέσφορη, η σχετική αρμόδια ιατρική αρχή πρέπει να διεξάγει περαιτέρω έρευνα πριν το δείγμα χαρακτηριστεί θετικό. Παράγοντας συγκάλυψης ορίζεται οποιαδήποτε ουσία ή διαδικασία που χρησιμοποιείται με σκοπό ή έχοντας την ιδιότητα να αλλάζει ή να αλλοιώνει την ακέραια σύσταση των ούρων ή άλλου δείγματος που χρησιμοποιείται για έλεγχο ντόπινγκ. Οι Μάσκες δηλαδή αυτό που κάνουν είναι να συγκαλύπτουν την παρουσία μιας ουσίας (π,χ αναβολικών στεροειδών), στα δείγματα που προορίζονται για έλεγχο ντόπινγκ, ούτως ώστε να μην προκύψει ένα θετικό δείγμα. Αυτό το γεγονός δύναται να δημιουργήσει στον αθλητή την ψευδαίσθηση ότι είναι ασφαλής και ότι δεν πρόκειται να βρεθεί θετικός σε κάποιο ενδεχόμενο έλεγχο ντόπινγκ, παραβλέποντας τους κινδύνους για την υγεία που κρύβει η χρησιμοποίηση καλυπτικών παραγόντων

112 ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ OLYMPIC MOVEMENT ANTI-DOPING CODE, APPENDIX A, PROHIBITED CLASSES OF SUBSTANCES AND PROHIBITED METHODS (1 January 2003) World Anti-doping Agency. THE WORLD ANTI-DOPING CODE, Version 3.0, 20 February Francesco Botré, Franco Mazzei, Fernando M. Di Paolo and Antonio Pelliccia, on behalf of the R&D group. Growth hormone (somatotropin), 16/5/ Mary J. Mycek, Richard A. Harvey, Pamela C. Champe (1997). Lippincott s Illustrated Reviews: Pharmacology (Philadelphia: Lippincott-Raven Publishers, Inc.) Ι. Στ. Παπαδόπουλος, Γ. Παπαδόπουλος (1998). Φαρμακολογία 2 η έκδοση (Αθήνα: Επιστημονικές εκδόσεις ΓΡ. Παρισιάνος), σελ.281, P H Sonksen. HORMONES AND SPORT: Insulin, growth hormone and sport. Journal of Endocrinology (2001) 170, Simon Wills (1997). Drugs of Abuse (The pharmaceutical press), p Francesco Botré, Franco Mazzei, Fernando Di Paolo and Antonio Pelliccia, on behalf of the working group R&D. Erythropoietin, 9/9/ Pr. De CEAURRIZ. Statement on erythropoietin doping screening, 4/4/ Table 4.25 A summary of illegal ergogenic aids, their effects and risks (as at November 1999) 109

113 ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Οι απαγορευμένοι μέθοδοι στο χώρο του αθλητισμού, σύμφωνα με τον κώδικα αντιντόπινγκ του Ολυμπιακού κινήματος (2003) είναι οι παρακάτω 2,3 : Α) Αύξηση Μεταφοράς Οξυγόνου. 3. Ντόπινγκ αίματος. 4. Χορήγηση προϊόντων που αυξάνουν την πρόσληψη, μεταφορά ή διάθεση οξυγόνου. Β) Φαρμακολογική, Χημική και Φυσική Τροποποίηση. Γ) Γονιδιακό ντόπινγκ. Α)Αύξηση Μεταφοράς Οξυγόνου: 1) Ντόπινγκ αίματος: Ντόπινγκ αίματος ορίζεται η χορήγηση αυτόλογου, ομόλογου ή ετερόλογου αίματος ή προϊόντων ερυθροκυττάρων, οποιασδήποτε προέλευσης, εκτός της νόμιμης ιατρικής χρήσης 3. Είναι δηλαδή η χορήγηση αίματος, τεχνητών μεταφορέων οξυγόνου των ερυθρών κυττάρων του αίματος και σχετικών προϊόντων αίματος, σε έναν αθλητή, προκειμένου να αυξηθεί τεχνητά ο αριθμός των ερυθροκυττάρων στο σώμα 1. Αυξάνοντας τον αριθμό των ερυθροκυττάρων, αυξάνεται και η ικανότητα του σώματος να μεταφέρει οξυγόνο. Ιατρικώς τα ερυθροκύτταρα χορηγούνται για τη θεραπεία της σοβαρής αναιμίας ή απώλειας αίματος μετά από μια εγχείρηση ή σοβαρό τραυματισμό

114 Τρόπος πραγματοποίησης ντόπινγκ αίματος: 2-3 μήνες πριν τον αγώνα ή τη διοργάνωση, λαμβάνεται από τον αθλητή μερική ποσότητα από το αίμα του. Το αίμα αυτό αποθηκεύεται, ενώ το σώμα του αθλητή παράγει φυσιολογικά περισσότερο αίμα για να επιστρέψει σε μια φυσιολογική κατάσταση. Το αποθηκευμένο αίμα εγχύεται στον αθλητή σχεδόν 1 εβδομάδα πριν τον αγώνα ή τη διοργάνωση 1 (αυτό-αιματομετάγγιση 2 ). Η έγχυση επιπλέον αίματος αυξάνει τον αριθμό των ερυθροκυττάρων και γι αυτό βελτιώνει την ικανότητα του σώματος του αθλητή να μεταφέρει οξυγόνο 1. Με τις νέες τεχνικές διατήρησης, το αίμα μπορεί να διατηρηθεί παγωμένο για πολλά χρόνια, έως να χρησιμοποιηθεί 2.Εναλλακτικά ο αθλητής μπορεί να πάρει αίμα (μετάγγιση αίματος) ή ερυθρά αιμοσφαίρια από κάποιον άλλο αθλητή 1. Λόγοι για τους οποίους οι αθλητές χρησιμοποιούν το ντόπινγκ αίματος: Αυξάνοντας τον αριθμό των ερυθροκυττάρων αυξάνεται παράλληλα η ικανότητα του σώματος να μεταφέρει οξυγόνο στους ιστούς. Αυτό είναι ένα προφανές πλεονέκτημα για έναν αθλητή που συμμετέχει σε κάποιο άθλημα αντοχής όπως το τρέξιμο (μεγάλων συνήθως αποστάσεων), η ποδηλασία, το cross country σκι και άλλα 1. Δυσμενείς επιδράσεις-παρενέργειες 1 : Αλλεργικές αντιδράσεις (ποικίλουν από εξανθήματα ή πυρετό μέχρι νεφρική βλάβη, εάν χρησιμοποιηθεί λάθος τύπος αίματος). Μετάδοση μολυσματικών ασθενειών (π.χ ηπατίτιδας, AIDS). Υπερφόρτωση κυκλοφορικού συστήματος. Σχηματισμός θρόμβων αίματος. 2) Χορήγηση προϊόντων που αυξάνουν την πρόσληψη, μεταφορά ή διάθεση οξυγόνου (χορήγηση τεχνητών μεταφορέων οξυγόνου ή διαστολέων πλάσματος): Παραδείγματα τέτοιων προϊόντων είναι: τα τροποποιημένα προϊόντα αιμοσφαιρίνης, συμπεριλαμβανομένου αιμοσφαιρίνης βοοειδών και ανασυνδιασμένης αιμοσφαιρίνης και όχι μόνο, τα ενθυλακωμένα προϊόντα αιμοσφαιρίνης, τα υπερφθοροχημικά και RSR13*

115 *το RSR13 δρα τροποποιώντας την αλλοστερική δομή της αιμοσφαιρίνης, γεγονός που επιτρέπει την απελευθέρωση περισσότερου οξυγόνου στους ιστούς 4. Τεχνητοί μεταφορείς οξυγόνου: Είναι χημικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται προκειμένου να αυξήσουν την ικανότητα του σώματος να μεταφέρει επιπλέον οξυγόνο μέσω του αίματος. Ορισμένα παραδείγματα είναι οι υπερφθοράνθρακες (PFC)και οι βασισμένοι στην αιμοσφαιρίνη μεταφορείς οξυγόνου (συμπεριλαμβανομένου της αιμοσφαιρίνης που είναι ενθυλακωμένη σε λιποσώματα). Οι αθλητές πιθανόν να χρησιμοποιούν αυτά τα προϊόντα ούτως ώστε να αυξηθεί το ποσό του οξυγόνου που μπορεί να μεταφερθεί και να χρησιμοποιηθεί από τους μυς που βρίσκονται σε λειτουργία 1. Διαστολείς πλάσματος: Αυτοί χρησιμοποιούνται προκειμένου να αυξηθεί ο όγκος του πλάσματος στο αίμα. Είναι σκευάσματα βασισμένα στην ζελατίνη, στην πολυγελίνη (polygeline) και χετάμυλο, όπως για παράδειγμα το Gelofusine και το Haemaccel. Αυτά τα προϊόντα χρησιμοποιούνται στην ιατρική προκειμένου να αντικαταστήσουν τα επίπεδα πλάσματος του αίματος, για την αντιμετώπιση καταστάσεων σοκ. Οι αθλητές ενδέχεται να τα χρησιμοποιούν προκειμένου να συγκαλύψουν τις επιδράσεις που προκύπτουν από τη χρήση ερυθροποιητίνης (βλέπε παράγοντες συγκάλυψης ή μάσκες) 1. Β) Φαρμακολογική, Χημική και Φυσική Τροποποίηση: Φαρμακολογική, Χημική και Φυσική Τροποποίηση ορίζεται η χρήση ουσιών και μεθόδων, συμπεριλαμβανομένων των Παραγόντων Συγκάλυψης (Μάσκες), οι οποίες αλλάζουν, επιχειρούν να αλλάξουν ή εύλογα αναμένεται ότι θα αλλάξουν την ακεραιότητα της σύστασης και την αξιοπιστία των δειγμάτων ούρων που χρησιμοποιούνται για τους ελέγχους ντόπινγκ, συμπεριλαμβανομένων, του καθετηριασμού, της αντικατάστασης ούρων και /ή της παραποίησης, της αναστολής της απέκκρισης ούρων, όπως με τη χρήση προβενεσίδης* (probenecid) και σχετικών ουσιών, καθώς και της τροποποίησης των επιπέδων τεστοστερόνης και 112

116 επιτεστοστερόνης, όπως με τη χορήγηση επιτεστοστερόνης** ή βρομαντάνης (bromantan) 2,3. *Η προβενεσίδη είναι μια φαρμακευτική ουσία που μειώνει την έκκριση συγκεκριμένων ουσιών στα ούρα. Αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί προκειμένου να συγκαλύψει την παρουσία μιας απαγορευμένης ουσίας. Φαρμακολογικοί και χημικοί παράγοντες συγκάλυψης δύναται να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να αποκρύψουν τη χρήση μιας απαγορευμένης ουσίας. Ακόμα ίσως οι αθλητές να προσπαθήσουν να αντικαταστήσουν το δείγμα των ούρων του ή να αποφύγουν τελείως τον έλεγχο ντόπινγκ 1. **Η επιτεστοστερόνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να συγκαλύψει τη χρήση τεστοστερόνης και γι αυτό είναι μια απαγορευμένη ουσία. Η παρουσία συγκέντρωσης επιτεστοστερόνης στα ούρα > 200 ng/ml, θα αναφέρεται στην αρμόδια αρχή. Η αρμόδια αρχή με τη σειρά της θα διερευνάει την παρουσία της ως περίληψη (as outlined) για το λόγο Τ/Ε (τεστοστερόνης / επιτεστοστερόνης) στην κατηγορία των αναβολικών στεροειδών 1. Γ) Γονιδιακό ντόπινγκ: Γονιδιακό ντόπινγκ ορίζεται η μη θεραπευτική χρήση γονιδίων, γενετικών στοιχείων και / ή κυττάρων, που έχουν την ικανότητα να βελτιώνουν την αθλητική απόδοση 1,2,3. Προκειμένου η Δ.Ο.Ε να είναι ένα βήμα μπροστά από όσους ντοπάρονται, η Ιατρική Επιτροπή της (Medical Commission, MC) αντιμετώπισε το θέμα της γονιδιακής θεραπείας σε σχέση με τον χώρο του αθλητισμού. Τα πρεσβύτερα μέλη της Ιατρικής Επιτροπής της Δ.Ο.Ε είχαν μια παρουσίαση από τον επιστημονικό αξιωματούχο της Modex Therapeutics E, τον Edward Baetge, τον Σεπτέμβριο του Πότε αναμένεται η γονιδιακή θεραπεία να γίνει ευρέως διαθέσιμη: Σε 3 έως 5 χρόνια από τώρα αναμένεται να έχουμε τις πρώτες κλινικές εφαρμογές γονιδιακής θεραπείας. Αναμένεται να δοθεί βαρύτητα για την αντιμετώπιση ασθενειών όπως ο ιός του HIV, ο καρκίνος και η αιμοροφυλλία. Ακόμα δεν έχει 113

117 καθοριστεί το πλαίσιο εφαρμογής της,καθώς η ασφάλεια είναι ένα σημαντικό ζήτημα 4. Περιπτώσεις όπου οι γονιδιακές θεραπείες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν καταχρηστικά στον χώρο του αθλητισμού 4 : Θεραπεία πληγών ή τραυμάτων: π.χ PDGF, KGF, παράγοντες επιδιόρθωσης οστού. Αύξηση μυϊκής μάζας: αγγειογονιδιακοί παράγοντες στον καρδιακό και σκελετικό μυ. Ανάπτυξη αγγείων αίματος: FGF-1,2,3,4 ή 5, αγγειακοί ενδοθηλιακοί παράγοντες αύξησης, VEGF. Ανακούφιση από τον πόνο:ενδορφίνες, εγκεφαλίνες, άλλα αναλγητικά πεπτίδια. Νευρολογικά: ορμονικοί / αυξητικοί παράγοντες, υποφυσιακοί / υποθαλαμικοί παράγοντες π.χ GHRF, βελτιωτικά μνήμης, αλλαγής διάθεσης. ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ OLYMPIC MOVEMENT ANTI-DOPING CODE, APPENDIX A, PROHIBITED CLASSES OF SUBSTANCES AND PROHIBITED METHODS (1 January 2003) World Anti-doping Agency. THE WORLD ANTI-DOPING CODE, Version 3.0, 20 February Dr Mario Zorzoli. Blood Substitutes 20/3/

118 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΕ ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ Α) ΑΛΚΟΟΛΗ: Μηχανισμός δράσης: H αλκοόλη (αιθανόλη) διαθέτει μια ποικιλία δράσεων στον εγκέφαλο. Δεν επηρεάζει συγκεκριμένα συστήματα νευροδιαβιβαστών και δεν είναι ένα μη-συγκεκριμένο κατασταλτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος (Κ.Ν.Σ) όπως κάποτε πίστευαν. Ωστόσο είναι απίθανο να υπάρχει ένας υποδοχέας αιθανόλης. Είναι πιο πιθανόν η ουσία αυτή να αλληλεπιδρά με άλλους υποδοχείς του Κ.Ν.Σ, αλλάζοντας τη διαμόρφωσή τους, επηρεάζοντας έτσι τη δέσμευση ενδογενών χημικών ουσιών. Το αλκοόλ φαίνεται να αυξάνει τις δράσεις του ανασταλτικού νευροδιαβιβαστή GABA και να ανταγωνίζεται συγκεκριμένες δράσεις του διεγερτικού γλουταμινικού οξέος. Αυτός είναι πιθανόν ο μηχανισμός πολλών εκ των κατασταλτικών δράσεων της αλκοόλης στο Κ.Ν.Σ.. Οι επιδράσεις στο GABA, συν η ικανότητα της αλκοόλης να προκαλεί την απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών, όπως είναι οι ενδορφίνες και η ντοπαμίνη, ίσως εξηγεί τα ευχάριστα αισθήματα που προκαλούνται από την μέτρια κατανάλωση αλκοόλ. Η διέγερση των 5ΗΤ3 υποδοχέων ίσως είναι ο λόγος για τον οποίο το αλκοόλ προκαλεί ναυτία και έμετο 8. Μεταβολισμός: Η αλκοόλη εξαλείφεται κυρίως μέσω του μεταβολισμού της στο ήπαρ, αν και περίπου 5% χάνεται με την αναπνοή, τα ούρα και τον ιδρώτα. Η πλειονότητα της προσλαμβανόμενης αλκοόλης μεταβολίζεται από την αλκοολική δεϋδρογενάση σε ακεταλδεΰδη. Ωστόσο μέρος του συστήματος οξειδάσης του κυτοχρώματος Ρ450 επίσης διευκολύνει τη μετατροπή αυτή, όπως κάνει σε μικρό βαθμό η καταλάση. Η μακροχρόνια πρόσληψη μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ παρακινεί συγκεκριμένα ένζυμα 115

119 του κυτοχρώματος Ρ450 στο ήπαρ και έτσι ώστε ο μεταβολισμός της αλκοόλης επιταγχύνεται 8. Αθλήματα όπου απαγορεύεται: Η χρήση αλκοόλης (αιθανόλης) απαγορεύεται σε μερικά αθλήματα όπως ο μηχανοκίνητος αθλητισμός, η σκοποβολή και η ξιφασκία 1. Κάτι ανάλογο δεν ισχύει σε ορισμένα άλλα αθλήματα, όπως τα darts (βελάκια) και το μπιλιάρδο, όπου είναι δημοφιλής η χρήση του αλκοόλ ως βοηθητικού της απόδοσης. Στις τελευταίες περιπτώσεις το αλκοόλ είθισται να αντιμετωπίζεται ως ένα στοιχείο που αντανακλά την κουλτούρα των αθλημάτων εκείνων που παίζονται ευρέως σε ξενοδοχειακό περιβάλλον 6. Επιδράσεις αλκοόλης: Το αλκοόλ όταν λαμβάνεται σε υψηλές ποσότητες, καταστέλλει την λειτουργία του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα να ελαττώνεται η ένταση, οι αναστολές και το αίσθημα αυτοελέγχου. Παρατεταμένη κατανάλωση αλκοόλης εξασθενίζει σημαντικά την κρίση του ατόμου, τον συντονισμό των κινήσεων και την ικανότητα αντίδρασής 1. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται ενδεικτικά οι ποσότητες ορισμένων αλκοολούχων ποτών, που περιέχουν περίπου 10 gr αλκοόλης (κανονική-μικρή κατανάλωση) 6. Ποτό Ποσότητα (ml) Κανονική μπύρα (4% αλκοόλη) 250 Μπύρα χαμηλή σε αλκοόλ (2% αλκοόλη) 500 Μηλίτης, δροσιστικά ποτά με κρασί, μαλακά αλκοολούχα ποτά 250 Κρασί 100 Σαμπάνια 100 Τονωτικοί οίνοι, σέρυ, κρασί πόρτο 60 Spirits

120 Λόγοι για τους οποίους οι αθλητές κάνουν χρήση του αλκοόλ Εργογόνες ιδιότητες: Γενικά τα εργογόνα οφέλη που προκύπτουν από την πρόσληψη αλκοόλης αμέσως πριν και κατά τη διάρκεια της άσκησης, βασίζονται κύρια στις ψυχολογικές της επιδράσεις. Το αλκοόλ χρησιμοποιείται προκειμένου να μειώσει την ευαισθησία στον πόνο (το αίσθημα του πόνου), να τονώσει την αυτοπεποίθηση και να καταστείλει τους οποιουσδήποτε ψυχολογικούς φραγμούς που σχετίζονται με την απόδοση. Ωστόσο ίσως χρησιμοποιείται και για να διεγείρει το καρδιαγγειακό σύστημα, ή για να ελαττώσει το τρέμουλο και την συναισθηματική έκρηξη που προκαλεί το στρες σε μηχανοκίνητα αθλήματα 6. Ένα τέτοιο γεγονός σαφώς μπορεί να δράσει ευεργετικά και σε αθλήματα που απαιτούν ακρίβεια, όπως είναι η σκοποβολή και η τοξοβολία 1. Δυσμενείς επιδράσεις Παρενέργειες στους αθλητές: Η αλκοόλη μπορεί επίσης να έχει επιβλαβείς επιδράσεις στην αθλητική απόδοση, καθώς δύναται να εξασθενήσει την κρίση του ατόμου, τον συντονισμό των κινήσεων και τον χρόνο αντίδρασης του. Επίσης είναι δυνατό να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση, με αποτέλεσμα αυξημένη πιθανότητα ανάληψης ρίσκου ή ενεργειών που δεν είναι συνήθεις για τον αθλητή. Κάτι τέτοιο θέτει σαφώς σε κίνδυνο τόσο τον ίδιο τον αθλητή όσο και τους συναθλητές του 1. Από την άλλη δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όταν ένας αθλητής είναι σε κατάσταση μέθης δεν μπορεί να θυμηθεί ή να εφαρμόσει αποτελεσματικά τις στρατηγικές και τις τεχνικές που του έχει διδάξει ο προπονητής του και να φροντίσει για την καταλληλότερη σωματική του ανάκαμψη 6. Το αλκοόλ δεν συνεισφέρει σημαντικά στις ενεργειακές πηγές που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της άσκησης. Αντίθετα σε καταστάσεις παρατεταμένης άσκησης ίσως να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης υπογλυκαιμίας, λόγω καταστολής της ηπατικής γλυκονεογένεσης. Η αυξημένη απώλεια θερμότητας ίσως να σχετίζεται με αυτήν την υπογλυκαιμία, όπως επίσης και με τη δερματική αγγειοδιαστολή που προκαλείται από την άσκηση, προκαλώντας μια διαταραχή στη ρύθμιση της 117

121 θερμοκρασίας σε κρύα περιβάλλοντα 6. Συνάμα η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ είναι πιθανό να έχει μια κύρια επίδραση στη μεταασκητική ανάνηψη. Ενδέχεται να έχει άμεσες φυσιολογικές επιδράσεις στην αποκατάσταση των υγρών του σώματος, στην ανάκτηση του γλυκογόνου και στην επιδιόρθωση των βλαβών των μαλακών ιστών. Έτσι καθόλου αλκοόλ δεν πρέπει να καταναλώνεται για 24 ώρες, σε περίπτωση που αθλητής υποφέρει από κάποιο σοβαρό τραυματισμό μαλακού ιστού. Ακόμη ο αθλητής που καταναλώνει αλκοόλ, θα πρέπει να ενυδατώνεται σε ποσότητες μεγαλύτερες από τις απώλειες υγρών που προκαλεί η ίδια η άσκηση 6. Οι αθλητές που κάνουν χρόνια κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ αντιμετωπίζουν από νωρίς προβλήματα με την αθλητική τους απόδοση. Αυτά προκύπτουν αρχικά από την ανεπαρκή διατροφική τους πρόσληψη και το γενικότερο «φτωχό» τρόπο ζωής (π.χ από τη μη επαρκή ξεκούραση). Από τη στιγμή που το αλκοόλ είναι ένα τρόφιμο υψηλή θερμιδικής αξίας (παρέχει 27 kj / gr), η συχνή πρόσληψη μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ συνδυάζεται σε γενικές γραμμές με μια αύξηση του σωματικού βάρους. Παράλληλα οι ακανόνιστες διατροφικές συνήθειες και η επιλογή τροφίμων υψηλών σε λίπος, που συνήθως ακολουθούν όσοι καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ, οδηγούν σε μια υπερβολική ενεργειακή πρόσληψη. Ένα συνηθισμένο φαινόμενο, ιδιαίτερα στα ομαδικά αθλήματα, είναι η αύξηση του σωματικού λίπους των αθλητών σε περιόδους πέραν των αγωνιστικών τους υποχρεώσεων ή προετοιμασίας, λόγω ακριβώς της αυξημένης πρόσληψης αλκοόλ και της μειωμένης ενεργειακής δαπάνης από την άσκηση. Σαφώς λοιπόν μια τέτοια συνήθεια επιδρά αρνητικά στην απόδοση του αθλητή και στη διάρκεια της αθλητικής του καριέρας 6. Δυσκολίες στην αντιμετώπιση της κατάχρησης: Το θέμα της κατάχρησης του αλκοόλ στον αθλητισμό είναι περίπλοκο, εξαιτίας της ευρείας χρήσης του γενικότερα στην κοινωνία. Τα αλκοολούχα προϊόντα αποτελούν συχνά μέρος της κουλτούρας, της θρησκείας και των κοινωνικών επιρροών μιας κοινωνίας. Σε αθλήματα που πραγματοποιούνται έλεγχοι για λήψη αλκοόλης, έχει προβλεφθεί συμβουλευτική και εκπαιδευτική υποστήριξη του αθλητή

122 Έλεγχοι διεξάγονται για την παρουσία αιθανόλης. Απαιτείται έλεγχος των κανονισμών αντί-ντόπινγκ της εκάστοτε αρμόδιας αρχής, προκειμένου να αποσαφηνίζεται αν η χρήση αλκοόλης απαγορεύεται στο συγκεκριμένο άθλημα 1,2,3. Β)ΚΑΝΝΑΒΙΝΟΕΙΔΗ (ΚΑΝΝΑΒΙΣ): Κάνναβις: Η κάνναβις (Cannabis sativa) είναι ένα δικοτυλήδονο φυτό που προέρχεται από την Ασία. Ανήκει στην οικογένεια των κανναβινοειδών και υπάρχουν δύο κύριες ποικιλίες, η Cannabis sativa sativa (ίνες καννάβεως) και η Cannabis sativa indica (ινδική κάνναβις) 4. Η κάνναβις είναι πλούσια σε ψυχοενεργά συστατικά (κανναβινοειδή), με κυριότερο εκπρόσωπο τη δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη ή Δ9-THC, ένα πολύ λιπόφιλο μόριο. Οι κυριότερες ψυχοτρόπες ιδιότητες της κάνναβις οφείλονται στην παρουσία της Δ9-THC και είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Ο ρόλος της Δ9-THC ως ζωτικού παράγοντα της ψυχοτροπικής ενεργότητας της κάνναβις και η χημική δομή αυτού του μορίου ανακαλύφθηκαν το Το 1990 η Δ9-THC αποδείχθηκε ότι δρα προσφεύγοντας (referring) στους υποδοχείς των νευροδιαβιβαστών στα κύτταρα του κεντρικού νευρικού συστήματος. Παρόλα αυτά η κάνναβις δεν δρα αποκλειστικά στις εγκεφαλικές δομές. Άμεσες ή έμμεσες επιδράσεις εμπλέκονται σε πλήθος φαινομένων που παρατηρούνται στους περιφερικούς ιστούς και δεν είναι ακόμα πολύ καλά γνωστές 4. (Δ9-THC) Σε πολλές δυτικές κοινωνίες η κάνναβις θεωρείται ένα ναρκωτικό, και η νομοθεσία απαγορεύει την εμπορεία, κατοχή και κατανάλωσή της. Μεταξύ των συστηματικών 119

123 χρηστών της το ποσοστό των νέων ατόμων έχει την τάση να αυξάνεται 2. Το 1996 μια έρευνα πάνω στη χρήση ναρκωτικών ουσιών σε 7722 παιδιά σχολικής ηλικίας (15-16 ετών) στο Ηνωμένο Βασίλειο αποκάλυψε ότι το 38% των κοριτσιών και το 43,6% των αγοριών έχουν κάνει χρήση κάνναβις για τουλάχιστον μία φορά 8. Το 1999 στη Γαλλία, από τους 8062 ελέγχους που πραγματοποιήθηκαν, καταγράφηκαν 377 διαπιστωμένες περιπτώσεις ντόπινγκ, από τις οποίες οι 109 είχαν να κάνουν με ντόπινγκ κάνναβις (28,9 % των περιπτώσεων ντόπινγκ) 4. Παρά την απαγόρευσής της σε πολλές χώρες ως ναρκωτικής ουσίας, η κάνναβις χρησιμοποιείται ευρέως σαν «ουσία διασκέδασης», που μπορεί να μην έχει να κάνει με αυτό που ονομάζεται ντόπινγκ ουσίας. Παρόλα αυτά πολλοί άλλοι αθλητές ενδέχεται να κάνουν χρήση της για καθαρά λόγους ντόπινγκ. Επιπλέον, το κύριο ενεργό συστατικό της κάνναβις η Δ9-THC, εξαλείφεται πολύ αργά από τον οργανισμό και το κύριο καταβολικό συστατικό της κάνναβις, η κάρβοξυ-thc (11- νορ-δ-9-τετραϋδροκανναβινόλη-9-καρβοξυλικού οξέος), βρίσκεται στα ούρα πολλές εβδομάδες μετά την πρόσληψή της (έστω και στην περίπτωση μιας μόνο λήψης) ή και σε περιπτώσεις συμπτωματικής παρατεταμένης έκθεσης σε ατμόσφαιρα επιβαρημένης με καπνό κάνναβις. Έτσι είναι δύσκολο να εκτιμηθεί το περιβάλλον και ο πραγματικός λόγος χρήσης αυτής της ουσίας 4. Ονομασίες κάνναβις 8 : Οι ποικίλες μορφές της κάνναβις έχουν και διαφορετικές ονομασίες (μαριχουάνα, χασίς, χασισέλαιο) που μπορούν να προκαλέσουν κάποια σύγχυση. Μαριχουάνα: ο όρος αυτός υποδηλώνει τα ξηρά και συνθλιμμένα άνθη (flower heads) και τα μικρά φύλλα από το φυτό της κάνναβις. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται ορισμένες φορές για να περιγράψει το ίδιο το φυτό της κάνναβις. Το χόρτο της κάνναβις που σχεδιάζεται για χρήση με αυτό τον τρόπο περιέχει περίπου 0,5 έως 2,5 % τετραϋδροκανναβινόλη (THC). Χασίς: η ονομασία χασίς τυπικά αναφέρεται μόνο στο ρετσίνι (ρητίνη) της κάνναβις, μετά την αφαίρεσή του από το φυτό. Σε γενικές γραμμές περιέχει 2 έως 8 % THC. Η Sinsemilla είναι η ισχυρότερη ποικιλία χασίς που λαμβάνεται από αγονιμοποίητα θηλυκά φυτά και περιέχει έως και 10% THC. Χασισέλαιο: είναι ένα συμπυκνωμένο απόσταγμα ρητίνης και η πιο δραστική μορφή κάνναβις που 120

124 χρησιμοποιείται. Αυτό το πρασινωπό-μαύρο κολλώδες υγρό μπορεί να περιέχει έως 60% THC ή και περισσότερο 8. Φαρμακοκινητική Μηχανισμός δράσης: Η τετραϋδροκανναβινόλη (ΤΗC) είναι πολύ λιπόφιλη και μετά την είσοδό της στους πνεύμονες διαλύεται γρήγορα στην επιφανειοδραστική ουσία των πνευμόνων, καθιστώντας ικανό το αστραπιαίο πέρασμα της στην κυκλοφορία του αίματος. Η υψηλή λιποφιλικότητα επίσης διευκολύνει τη γρήγορη διείσδυση στο Κ.Ν.Σ, αλλά η αναλογία της δόσης που περνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, είναι χαμηλή εξαιτίας της μεγάλης αναλογίας της ΤΗC που δεσμεύεται στις πρωτεΐνες του πλάσματος. Η ΤΗC διανέμεται γρήγορα στο λιπώδη ιστό, από τον οποίο απελευθερώνεται αργά με το πέρασμα του χρόνου 8. Ο κύριος μεταβολίτης είναι η 11-υδροξυ-THC, η οποία σχηματίζεται στο ήπαρ και είναι επίσης ψυχοδιεγερτική. Αυτή μετατρέπεται σε 8,11-δεϋδροξυ-ΤΗC πριν την εξάλειψη. Η πλειονότητα αυτού του μεταβολίτη απεκκρίνεται στη χολή, αλλά υπάρχει και μερική εντεροηπατική ανακύκλωση. Μια μικρή αναλογία (πιθανόν περίπου το 1/5) αποβάλλεται με τα ούρα 8. Ο μηχανισμός δράσης της κάνναβις δεν είναι ξεκάθαρος. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός κανναβινοειδών και συνεπώς ίσως υπάρχει και μια ποικιλία διαφορετικών τύπων υποδοχέων μέσα στο σώμα. Έχουν εντοπιστεί δύο φαινομενικά υποϋποδοχείς για την ΤΗC, ένας στο Κ.Ν.Σ και στους όρχεις (CB1) και ένας στην περιφέρεια (CB2). Έχει ήδη αναγνωριστεί ένας ενδογενής υποκαταστάτης για τον υποδοχέα του Κ.Ν.Σ, η ανανδαμίδη (anandamide). Αυτός φαίνεται να έχει ένα ρόλο στον κεντρικό έλεγχο της κίνησης των μυών, του πόνου και της ρύθμισης της ανησυχίας στα ζώα. Επίσης αναστέλλει την έκκριση της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης και της προλακτίνης, όπως κάνει και η THC 8. Πότε και που απαγορεύεται στον αθλητισμό: Η Ιατρική Επιτροπή της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (Δ.Ο.Ε), αποφάσισε στις 28 Απριλίου του 1998 να συμπεριλάβει τα κανναβινοειδή στη λίστα των ουσιών που 121

125 θεωρούνται ως φάρμακα (drugs). Κατατάσσονται στην κατηγορία IΙI των «Απαγορευμένων Ουσιών σε Ορισμένα Αθλήματα» του Κώδικα Αντι-ντόπινγκ του Ολυμπιακού Κινήματος του Έλεγχοι διεξάγονται για την διαπίστωση της παρουσίας κανναβινοειδών. Έλεγχος των κανονισμών αντί-ντόπινγκ της εκάστοτε αρμόδιας αρχής ενδείκνυται, προκειμένου να προσδιοριστεί αν τα κανναβινοειδή απαγορεύονται στο συγκεκριμένο άθλημα. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες θα διεξάγονται έλεγχοι για τα κανναβινοειδή. Συγκέντρωση στα ούρα μεγαλύτερη των 15 ng/ml αποτελεί θετικό αποτέλεσμα για ντόπινγκ 1. Η κάνναβις (μαριχουάνα και χασίς) απαγορεύεται σε μερικά αθλήματα όπως το επαγγελματικό ποδόσφαιρο, η κολύμβηση, οι αγώνες μοτοσικλέτας και το πρωτάθλημα ράγκμπι. Η κανναβίς γενικά δεν πιστεύεται ότι αυξάνει την αθλητική απόδοση, αντίθετα μπορεί να σταθεί επιζήμια όσον αφορά την τελευταία. Η χρήση της μπορεί να μην αποσκοπεί στην βελτίωση της απόδοσης, ωστόσο, άσχετα με την πρόθεση που κρύβεται πίσω από την χρήση, εάν μια αρμόδια αρχή απαγορεύει τη χρήση τους, η πρόσληψή τους αποτελεί αδίκημα και ο αθλητής υπόκειται στις ανάλογες πειθαρχικές κυρώσεις. 1. Η χρήση της κάνναβις μπορεί να είναι καταστροφική για την εικόνα του αθλητισμού. Καθώς η ελίτ των αθλητών λειτουργεί συνήθως ως πρότυπο για τους νέους, η πιθανή χρήση απαγορευμένων ουσιών θα στείλει λανθασμένα μηνύματα στη νέα γενιά. Για αυτόν το λόγο μερικά αθλήματα έχουν απαγορέψει τη χρήση των «κοινωνικών ναρκωτικών» όπως η κάνναβις. Τα μέτρα που λαμβάνονται από τις αρμόδιες αρχές, που υπεύθυνες για τον έλεγχο των κοινών ναρκωτικών, μπορεί να περιλαμβάνει επιπλέον αποκατάσταση και συμβουλευτική υποστήριξη, προκειμένου να βοηθήσει τους αθλητές να ξεπεράσουν προβλήματά τους με ναρκωτικά

126 Επιδράσεις επιθυμητές στους αθλητές: Τα κανναβινοειδή είναι παραισθησιογόνες ουσίες. Σε μικρές ποσότητες προκαλούν αίσθημα χαλάρωσης, μειώνουν τις αναστολές και συνηγορούν σε διαταραχές αντίληψης του χρόνου και του τόπου. Τα κανναβινοειδή συνήθως χρησιμοποιούνται προκειμένου να μειωθεί ο φόβος του μελλούμενου και να διατηρηθεί η ψυχραιμία 1. Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του Κώδικα αντι-ντόπινγκ της Δ.Ο.Ε, η κάνναβις κατατάσσεται στην ομάδα των ηρεμιστικών και αναλγητικών ουσιών, αλλά επιπλέον επιθυμητές δράσεις της από τους αθλητές είναι οι παρακάτω 4 : Απελευθέρωση της λίμπιντο (πρόκληση ευφορίας ευεξίας). Καταπολέμηση του στρες και της ανησυχίας πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον αγώνα (καταπραϋντική και ηρεμιστική δράση). Αύξηση πολλών ικανοτήτων αντίληψης που έχουν να κάνουν με τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, με την ικανότητα να παραβλέπει κανείς του τι γίνεται στο ευρύτερο περιβάλλον (ψυχοδιεγερτική δράση). Αρνητικές επιδράσεις Παρενέργειες: Μεγάλες ποσότητες μπορούν βλάψουν την νοητική λειτουργία. Συνάμα μπορεί να ελαττώσουν το συντονισμό των κινήσεων και την ικανότητα του ατόμου να εκτελεί πολύπλοκες δραστηριότητες. Οι επιδράσεις αυτές μπορούν να αποβούν καθοριστικές όσον αφορά την ικανότητα ενός αθλητή να εκτελέσει πολύπλοκες δραστηριότητες, ενώ ταυτόχρονα θέτουν σε κίνδυνο και τους συναθλητές του 1. Οξείς επιδράσεις 8 : Ανησυχία, σύγχυση, υπνηλία, αντιδράσεις πανικού, ψύχωση, παραισθήσεις, ψυχοκινητικές βλάβες. Κόκκινα μάτια Απώλεια μνήμης Ταχυκαρδία, καρδιοπαλμία, ορθοστατική υπόταση, ερυθρίαση προσώπου. Βήχας, φαρυγγίτιδα, βρογχοσπασμοί σε ασθματικά άτομα Κοιλιακός πόνος, ναυτία, έμετος 123

127 Επιδράσεις από μακροχρόνια χρήση 8 : Βρογχίτιδα, καρκίνος του πνεύμονα (;) Ολιγοσπερμία, γυναικομαστία, μειωμένη λίμπιντο (και στα δύο φύλα) Αϋπνία, κατάθλιψη, ανησυχία, κοινωνική απομόνωση, ελαττωμένη πνευματική απόδοση, αναδρομές στο παρελθόν (flashback) Συμπτώματα στέρησης από το σταμάτημα πρόσληψης (ανησυχία, ερεθιστικότητα, διαταραγμένη όρεξη, ανεπαρκής ύπνος, ανυπομονησία, ερυθήματα και ρινόρροια). Γ)ΤΟΠΙΚΑ ΑΝΑΙΣΘΗΤΙΚΑ: Πρόκειται για ουσίες που προκαλούν προσωρινή απώλεια αίσθησης. Χρησιμοποιούνται στην ιατρική προκειμένου να ελεγχθεί το αίσθημα του πόνου 1. Λόγοι χρησιμοποίησής τους από τους αθλητές: Οι διαγωνιζόμενοι πιθανώς χρησιμοποιούν αυτές τις ουσίες για να μειώσουν ή να εξαλείψουν τον πόνο που προκαλεί κάποιος τραυματισμός ή ασθένεια, έτσι ώστε να είναι σε θέση να συνεχίσουν να αγωνίζονται ή να προπονούνται 1. Δυσμενείς επιδράσεις στους αθλητές: Η χρήση τοπικών αναισθητικών δίνει τη δυνατότητα στον αθλητή να συνεχίζει να προπονείται ενώ είναι τραυματισμένος. Ο αθλητής έτσι μπορεί να μην αντιλαμβάνεται το εύρος ή σοβαρότητα του τραυματισμού του, με συνέπεια την επιδείνωση του τραυματισμού ή την πρόκληση μόνιμης βλάβης 1. Φάρμακα που περιέχουν τοπικά αναισθητικά: Τοπικά αναισθητικά βρίσκονται τόσο σε συνταγογραφούμενα φάρμακα όσο και σε εκείνα που δίνονται χωρίς τη συνταγή ιατρού. Μπορεί να εμπεριέχονται σε κρέμες, 124

128 σπρέι, σε σταγόνες για τα αυτιά και τα μάτια, καθώς επίσης και σε προϊόντα για την φαρυγγίτιδα.σε αυτές τις μορφές επιτρέπονται στους αθλητές 1. Τα τοπικά αναισθητικά χορηγούνται και ως ενέσιμα σκευάσματα. Τα ενέσιμα τοπικά αναισθητικά επιτρέπονται μόνο κάτω από τις εξής συνθήκες 1,2,3 : α) η βουπιβακαΐνη (bupivacaine), η λιδοκαΐνη (lidocaine), η μεπιβακαΐνη (mepivacain), η προκαΐνη (procaine) και οι σχετικές ουσίες, μπορούν να χρησιμοποιηθούν, αλλά όχι η κοκαΐνη. Αγγειοσυσταλτικοί παράγοντες μπορούν να χορηγηθούν μαζί με τοπικά αναισθητικά. β) μπορούν να χορηγηθούν ενέσιμες μορφές μόνο τοπικά ή ενδο-αρθρικά. γ) μόνο όταν αιτιολογούνται ιατρικώς Αν προβλέπεται από τους κανόνες της αρμόδιας αρχής, η συνταγή της χορήγησης μπορεί να κριθεί απαραίτητη. Δ) ΓΛΥΚΟΚΟΡΤΙΚΟΣΤΕΡΟΕΙΔΗ: Τα κορτικοστεροειδή είναι φάρμακα που προέρχονται από την ορμόνη κορτιζόλη, η οποία παράγεται από το φλοιό των επινεφριδίων. Συνθετικά κορτικοστεροειδή είναι επίσης διαθέσιμα 1. Τρόπος σύνθεσης κορτικοστεροειδών: Ο λοβός είναι αυτός που ελέγχει την παραγωγή κορτιζόνης, ρυθμίζοντας την απελευθέρωση της ορμόνης απελευθέρωσης κορτικοτροπίνης (CRH) από τον υποθάλαμο, μέσω σερετονεργικών, ντοπινεργικών και χοληνεργικών νευρώνων. Η CRH διεγείρει την απελευθέρωση της αδρενοκορτικοτρόπου ορμόνης (ACTH) από την πρόσθια υπόφυση. Η ACTH ενεργοποιεί την αδενυλική κυκλάση στον φλοιό των επινεφριδίων. To camp που παράγεται ενεργοποιεί την πρωτεϊνική κινάση, η οποία βελτιώνει τη δραστικότητα της εστεράσης της χοληστερόλης. Η εστεράση της χοληστερόλης αυξάνει το ποσό της χοληστερόλης που είναι διαθέσιμη στα μιτοχόνδρια, όπου η κορτιζόνη φτιάχνεται από τη χοληστερόλη. Η ACTH επίσης διεγείρει τη μετατροπή της χοληστερόλης σε πρεγνενολόνη, που αποτελεί το πρώτο βήμα για τη σύνθεση των στεροειδών

129 Χρήση κορτικοστεροειδών: Τα κορτικοστεροειδή είναι οι πιο ισχυροί αντιφλεγμονώδεις παράγοντες που είναι διαθέσιμοι στην ιατρική. Χρησιμοποιούνται ευρέως στη θεραπεία πολυάριθμων μη μολυσματικών ασθενειών που χαρακτηρίζονται από ανάρμοστες παθολογικές αυτοάνοσες ή φλεγμονώδεις αντιδράσεις 5. Τα κορτικοστεροειδή συνηθέστερα χρησιμοποιούνται για την θεραπεία του άσθματος, της αλλεργικής καταρροής, της ιστικής φλεγμονής, της ρευματοειδούς αρθρίτιδας και φλεγμονώδους νόσου του εντέρου. Τα κορτικοστεροειδή κυρίως χρησιμοποιούνται για τις αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές τους. Ωστόσο όταν χορηγούνται συστηματικά μπορούν να προκαλέσουν ένα αίσθημα ευφορίας 1. Το φάσμα των παρενεργειών τους είναι τόσο μεγάλο που πενιχροί στεροειδείς παράγοντες, οι οποίοι χρησιμοποιούνται για την θεραπεία του καρκίνου, όπως η Μεθοτρεξάτη, η Κυκλοσπορίνη και η Ανοσοθεραπεία, συχνά χρησιμοποιούνται προκειμένου να περιοριστεί η δόση τους στο μικρότερο δυνατό επίπεδο. Οι συμβουλές και οι κανόνες χρήσης της ελάχιστης αποτελεσματικής δόσης που ισχύουν στην περίπτωση των ασθενών δεν ακολουθούνται δυστυχώς από τους αθλητές που κάνουν κατάχρησή τους 5. Δράσεις κορτικοστεροειδών: Η δράση των κορτικοστεροειδών είναι σε γενικές γραμμές αναβολική στο ήπαρ (γλυκονεογένεση) και καταβολική στους μυς, στο δέρμα, στη λέμφο, στο λιπώδη και συνδετικό ιστό. Συγκεκριμένα έχουν τις παρακάτω δράσεις 5 : Μεταβολισμός πρωτεϊνών: αυξάνουν τον καταβολισμό και μειώνουν τον αναβολισμό των πρωτεϊνών. Αναστέλλουν τη σύνθεση του DNA, αλλά το κυριότερο αναστέλλουν την σύνδεση των αμινοξέων σε πρωτεΐνη στους περιφερικούς ιστούς. Μεταβολισμός υδατανθράκων: αυξάνουν τη γλυκονεογένεση και μειώνουν τη δέσμευση της ινσουλίνης στους υποδοχείς της. Μεταβολισμός λιπών: προκαλούν αναδιανομή του λίπους προς την κατεύθυνση της παχυσαρκίας κεντρικού τύπου (συσσώρευση λίπους στον κορμό). 126

130 Ηλεκτρολύτες: προκαλούν αύξηση της κατακράτησης νατρίου, αύξηση της απέκκρισης καλίου, μεταβολική αλκάλωση, μειωμένη γαστρεντετερική απορρόφηση ασβεστίου. Ανοσοποιητικό σύστημα: προκαλείται μειωμένη παραγωγή αντισωμάτων, ελαττωμένη φλεγμονώδης απάντηση, μειωμένα ανοσολογικά ικανά λεμφοκύτταρα, μειωμένη επεξεργασία αντισωμάτων. Αιμοποιητικό σύστημα: παρατηρείται αυξημένη ερυθροποίηση, αυξημένα ουδετερόφιλα, μειωμένα λεμφοκύτταρα. Η βασική τους δράση είναι στη μεταβολή των επιφανειακών ιδιοτήτων των κοκκιοκυττάρων (πολυμορφοπύρηνα λευκά αιμοσφαίρια), μειώνοντας έτσι την προσκόλλησή τους στο ενδοθήλιο των αγγείων και την φαγοκυτταρική τους ικανότητα. Γαστρεντερικό σύστημα: αυξάνεται η έκκριση οξέως και πεψίνης, προκαλείται λέπτυνση βλέννας. Εγκέφαλος: παρατηρείται μειωμένο κατώφλι ηλεκτρικής διέγερσης και ήπια ενδοκρανιακή υπέρταση. Νερό: αυξάνεται η κάθαρση του ελεύθερου ύδατος. Κορτικοστεροειδή και αθλητική απόδοση: Όλο αυτό το φάσμα των δράσεων και των παρενεργειών των γλυκοκορτικοστεροειδών μπορεί είτε να βελτιώσει είτε να εμποδίσει την αθλητική απόδοση. Αναφορικά με την πρώτη περίπτωση μεγάλες δόσεις δύναται να συγκαλύψουν την ύπαρξη μιας ερεθισμένης άρθρωσης ή τραυματισμένου μυ, αυξάνοντας έτσι την αθλητική απόδοση σε έναν κατά τα άλλα τραυματισμένο αθλητή. Η ικανότητά τους εξάλλου να αυξάνουν της γλυκόζη στο αίμα θα μπορούσε επιπρόσθετα να βοηθήσει στον τομέα της αντοχής. Επίσης η επίδραση των γλυκοκορτικοστεροειδών στην αύξηση της ερυθροποίησης και διέγερσης του πρώτου σταδίου στην παραγωγή στεροειδών μπορεί να δράσει ευεργετικά όσον αφορά την απόδοση 5. Από την άλλη οι παρενέργειες που δύναται να προκύψουν από την αλόγιστη χρήση τους δύναται να επηρεάσουν την αυτοσυγκέντρωση του αθλητή, την ικανότητά του να ανταποκρίνεται σε αγώνες αντοχής και να εμποδίσουν τη συμμετοχή του σε κάποιο άθλημα δύναμης

131 Αρνητικές επιδράσεις Παρενέργειες: Η παρατεταμένη πρόληψη μεγάλων δόσεων κορτικοστεροειδών μπορεί να προκαλέσει: Αλλαγές στην διάθεση, υπέρταση, ακμή, πεπτικό έλκος, οστεοπόρωση, μειωμένη δράση της ινσουλίνης 1 Έντονες παρενέργειες 5 : κατακράτηση νερού, υπεργλυκαιμία, αλλαγή της διάθεσης. Χρόνιες παρενέργειες 5 : Καταστολή του άξονα υποθάλαμος υπόφυση επινεφρίδια. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια Αδισωνική κρίση, ένα γεγονός που μπορεί να αποβεί θανάσιμο. Ανοσοκαταστολή. Αυτή οδηγεί σε μια αυξημένη ευαισθησία στις μολύνσεις. Στην περίπτωση των ήπιων μολύνσεων μπορούμε να έχουμε μετάβαση από τοπικές σε πιο συστηματικές εκδηλώσεις. Ασυμτωματικές μολύνσεις ίσως να γίνουν ενεργές ή μη παθογόνοι συνήθως οργανισμοί να προκαλέσουν μια ασθένεια. Στους αθλητές κάτι τέτοιο θα επιβάρυνε τις αυξημένες μολύνσεις, που ήδη παρατηρούνται σε περιπτώσεις σκληρών προγραμμάτων προπόνησης. Μυοσκελετικά προβλήματα. Η πρόκληση οστεοπόρωσης, τόσο τοπικής όσο και συστηματικής, πιθανόν να αυξήσει το ενδεχόμενο καταγμάτων από στρες στους αθλητές. Αυτό οφείλεται στην παρέμβαση των κορτικοστεροειδών στο ασβέστιο και στο μεταβολισμό των οστών. Μια αγγειακή νέκρωση των μεγάλων αρθρώσεων και της μηριαίας κεφαλής, θα ήταν ένα τραγικό γεγονός για την καριέρα ενός αθλητή, καθώς σε τέτοιες περιπτώσεις απαιτείται συνήθως αντικατάσταση της άρθρωσης. Η προκαλούμενη μυοπάθεια θα μπορούσε να αυξήσει την κεντρική αδυναμία των σκελετικών μυών και την αδυναμία των αναπνευστικών μυών. Καθυστέρηση της ανάπτυξης τέλος συμβαίνει στα παιδιά. Υγρά και ηλεκτρολύτες: Προβλήματα με τα υγρά και τους ηλεκτρολύτες παρατηρούνται εκ των πραγμάτων σε αθλήματα αντοχής. Αυτά θα επιδεινωνόταν από τη χρήση κορτικοστεροειδών. Σε ορισμένες περιπτώσεις υποκαλιαιμίας μπορούν να αποβούν απειλητικά για τη ζωή, όταν συνυπάρχει οξείδωση, υποξία και ταχυκαρδία λόγω της άσκησης. 128

132 Άλλες παρενέργειες 5 : Δύναται ακόμη να προκληθούν: καταρράκτης, σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, πεπτικό έλκος (υπό αμφιβολία), αύξηση βάρους, λέπτυνση δέρματος, εκχυμώσεις, ραβδώσεις- τανία, ακμή, αυξημένη τριχοφυΐα, αναδιανομή λίπους και ψυχιατρικές διαταραχές. Τέλος δευτερεύουσες επιδράσεις σε σχέση με αυτές τις παρενέργειες (π.χ καρδιακή ανεπάρκεια, διαταραχές της εμμηνόρροιας) ίσως να προκληθούν από τη λήψη μεγάλων δόσεων κορτικοστεροειδών για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Αλληλεπιδράσεις: Τα κορτικοστεροειδή αλληλεπιδρούν με άλλες ορμόνες όπως τα αλατοκορτικοειδή και τις παραθυρεοειδείς ορμόνες. Εάν γίνεται κατάχρησή τους μπορούν να δράσουν ως εναρκτήριοι παράγοντες εξάρτησης, προκαλώντας μακροπρόθεσμα ιατρικά προβλήματα δευτερευόντως των παρενεργειών τους 5. Είδη φαρμάκων που περιέχουν κορτικοστεροειδή Χρήσεις: Τα κορτικοστεροειδή χορηγούνται μόνο κατόπιν ιατρικής συνταγής και περιέχονται σε εισπνεόμενα φάρμακα για την θεραπεία του άσθματος, στην αλλεργική ρινίτιδα, σε κρέμες και αλοιφές για τις φλεγμονώδεις δερματικές παθήσεις. Επίσης διατίθενται με τη φαρμακοτεχνική μορφή ενέσιμων δισκίων. Τα κορτικοστεροειδή σε ενέσιμη μορφή, χρησιμοποιούνται και για την θεραπεία των φλεγμονών στους ιστούς 1. Η χρήση των κορτικοστεροειδών απαγορεύεται όταν χορηγούνται από το στόμα, πρωκτικά ή με ενδοφλέβια ή ενδομυϊκή ένεση. Η χορήγηση επιτρέπεται σε 1 : Τοπική χρήση (στον πρωκτό, στα αυτιά, στο δέρμα, στη μύτη και στα μάτια Επιτρέπονται μόνο κρέμες, αλοιφές και σταγόνες για τα μάτια). Εισπνοή Ενδο-αρθρικές ή τοπικές ενέσεις (στην άρθρωση ή σε μαλακό ιστό), π.χ κορτιζόνη, πρεδνιζολόνη. 129

133 Η χορήγηση κορτικοστεροειδών σε μορφή δισκίου ή σιροπιού απαγορεύεται. Αν ένας διαγωνιζόμενος φτάσει σε τέτοιο στάδιο, που να απαιτείται αυτή η μορφή χορήγησης, είναι απίθανο να μπορεί να συμμετέχει σε κάποιο άθλημα υψηλού επιπέδου 1. Ε) Β-ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ: Οι β-αναστολείς εμποδίζουν τη μετάδοση των διεγέρσεων μέσο των β-υποδοχέων. Αναστέλλουν τις δράσεις της νοραδρεναλίνης (αυξημένος καρδιακός ρυθμός, αγγειοδιαστολή καθιστώντας έτσι το σώμα έτοιμο για δράση). Οι β-αναστολείς χρησιμοποιούνται στην ιατρική για την θεραπεία της στηθάγχης, της υπέρτασης και των καρδιοπαθειών. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιούνται για την θεραπεία των ημικρανιών και για την μείωση των συμπτωμάτων που σχετίζονται με την ανησυχία 1. Δράσεις β-αναστολέων: Οι β-αναστολείς μειώνουν το καρδιακό ρυθμό, την ισχύ της καρδιακής συστολής την πίεση του αίματος. Συνάμα εμποδίζουν την αγγειοδιαστολή, γεγονός που συμβάλλει στη μείωση του φόρτου εργασίας της καρδιάς 1. Λόγοι χρησιμοποίησής τους από τους αθλητές: Οι αθλητές ενδέχεται να προβούν σε αλόγιστη χρήση β-αναστολέων με σκοπό τη μείωση του καρδιακού του ρυθμού, τη διατήρηση της ψυχραιμίας τους και την εξάλειψη του σωματικού τρόμου. Η μείωση του καρδιακού ρυθμού αυξάνει το χρονικό διάστημα μεταξύ κάθε καρδιακού παλμού. Το γεγονός αυτό επιτρέπει στον αθλητή να ολοκληρώσει τη δραστηριότητά του, χωρίς να επηρεάζει ο καρδιακός παλμός την ακρίβεια των κινήσεών του. Αυτό είναι ένα πλεονέκτημα, σε αθλήματα που απαιτούν μεγάλο βαθμό ακρίβειας, όπως η σκοποβολή, η τοξοβολία, τα darts (βελάκια) και το μπιλιάρδο. Οι β-αναστολείς μπορούν ακόμα να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση της ανησυχίας του διαγωνιζόμενου

134 Φάρμακα που περιέχουν β-αναστολείς; Β-αναστολείς εμπεριέχονται σε φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την θεραπεία της στηθάγχης, της υψηλής πίεσης αίματος, της καρδιοπάθειας και των ημικρανιών και τα οποία χορηγούνται μόνο με συνταγή γιατρού. Μερικά φαρμακευτικά σκευάσματα που περιέχουν β-αναστολείς είναι τα εξής 1 : Tenormin (ατενολόλη) Beta-Prograne (προπρανολόλη) Inderal LA (προπρανολόλη) Ενδεικτικές δραστικές ουσίες που δρουν ως β- αναστολείς είναι οι εξής 1,2,3 : Ασεβουτολόλη (acebutolol), Αλπρενολόλη (alprenolol), Ατενολόλη (atenolol), Λαβεταλόλη (labetalol), Μετοπρολόλη (metoprolol), Ναδολόλη (nadolol), Οξπρενολόλη (oxprenolol), Προπρανολόλη (propranolol), Σοταλόλη (sotalol).και άλλες. Αθλήματα όπου απαγορεύεται η πρόσληψη β-αναστολέων: Οι β-αναστολείς απαγορεύονται σε συγκεκριμένα αθλήματα όπως 1 : Τοξοβολία, Έλκηθρο (Bobsleigh), Καταδύσεις, Συγχρονισμένη κολύμβηση, Luge, Μοντέρνο πένταθλο, Σκοποβολή, Άλμα με σκι, Σκι ελεύθερου στιλ, Curling. Οι κανονισμοί της εκάστοτε αρμόδιας αρχής πρέπει να ελέγχονται, ώστε να διευκρινίζεται εάν οι β-αναστολείς απαγορεύονται στο συγκεκριμένο άθλημα 1. Δυσμενείς επιδράσεις: Η αλόγιστη λήψη β-αναστολέων μπορεί να ελαττώσει επικίνδυνα τον καρδιακό ρυθμό, γεγονός που δύναται να οδηγήσει στην εμφάνιση καρδιακής ανεπάρκειας

135 ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ OLYMPIC MOVEMENT ANTI-DOPING CODE, APPENDIX A, PROHIBITED CLASSES OF SUBSTANCES AND PROHIBITED METHODS (1 January 2003) World Anti-doping Agency. THE WORLD ANTI-DOPING CODE, Version 3.0, 20 February Claude-Louis GALLIEN. Cannabis and doping among athletes, 28/4/ Joseph Cummiskey MD, BSc (Pharmacology), Olympic Council of Ireland Medical Officer Glucocorticosteroids in Doping in Sport 6. Roland J. Maughan. NUTRITION IN SPORT, The Encyclopedia of Sports Medicine VII (An IOC Medical Comission Publication in collaboration with the International Federation of Sports Medicine) (2002), p Mary J. Mycek, Richard A. Harvey, Pamela C. Champe (1997). Lippincott s Illustrated Reviews: Pharmacology (Philadelphia: Lippincott-Raven Publishers, Inc.) Ι. Στ. Παπαδόπουλος, Γ. Παπαδόπουλος (1998). Φαρμακολογία 2 η έκδοση (Αθήνα: Επιστημονικές εκδόσεις ΓΡ. Παρισιάνος) 8. Simon Wills. Drugs of Abuse (The pharmaceutical press) (1997), p ,

136 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ Συμπληρώματα διατροφής και βοτάνων: Παρότι η υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή είναι ο θεμέλιος λίθος για τη διασφάλιση της καλής υγείας και αθλητικής απόδοσης, πολυάριθμα συμπληρώματα διατροφής διακινούνται στην αγορά για τη βελτίωση της υγείας και την ενίσχυση της αθλητικής απόδοσης. Παράλληλα η ταξινόμηση μιας ουσίας ως θρεπτικό συστατικό ή φάρμακο γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη, καθώς η έρευνα στον τομέα της βιοχημείας της διατροφής συνεχώς εξελίσεται 5. Ως αθλητικό διατροφικό προϊόν / συμπλήρωμα, ορίζεται οποιαδήποτε τρόφιμο, πόσιμο υγρό (εκτός από νερό), χάπι, gel, συμπυκνωμένο διάλυμα, σκόνη, κάψουλα, κάλυμμα ζελατίνης, ταμπλέτα ζελατίνης (geltab) ή υγρές σταγόνες, που σκοπό έχει να επηρεάσει τη δομή του σώματος, τη λειτουργία του ή τη διατροφική κατάσταση, με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να έχει αξία για τους σωματικά ενεργούς ανθρώπους. Για την οικονομία του λόγου είναι απαραίτητο να αποκλείσουμε από την κατηγορία αυτή το αλκοόλ, τα αναλγητικά, την καφεΐνη, τις αμφεταμίνες, τα αναβολικά στεροειδή, τις ορμόνες, τους β-αναστολείς, τα διουρητικά και τις άλλες φαρμακολογικές ουσίες, που δύναται να επηρεάσουν τη δομή και τη λειτουργία, αλλά δεν θεωρούνται θρεπτικά συστατικά 4. Το συμπλήρωμα διατροφής λοιπόν ορίζεται ως προϊόν τροφής, προστιθέμενο στη συνολική διατροφή, το οποίο περιέχει τουλάχιστον ένα από τα εξής συστατικά: βιταμίνες, ανόργανα συστατικά, βότανα, αμινοξέα, μεταβολίτες, αποστάγματα ή συνδυασμό οποιονδήποτε εκ των παραπάνω συστατικών. Πρέπει να τονισθεί εδώ ότι ένα συμπλήρωμα δεν μπορεί να παρουσιάζεται ως συμβατική τροφή που μπορεί να αντικαταστήσει ένα φυσιολογικό γεύμα. Έτσι τα συμπληρώματα διατροφής δύναται να περιέχουν απαραίτητα θρεπτικά συστατικά όπως βιταμίνες, ανόργανα συστατικά, αμινοξέα, αλλά επίσης και άλλες μη απαραίτητες ουσίες όπως ginseng, gingko, yohimbe, ma huang και άλλα βότανα 5. Τα συμπληρώματα διατροφής με βιταμίνες και μέταλλα, τα σκευάσματα βοτάνων και τα ομοιοπαθητικά φάρμακα καθίστανται όλο και πιο δημοφιλή και χρησιμοποιούνται 133

137 από ένα σημαντικό και αυξανόμενο ποσοστό της κοινωνίας. Καθώς οι αθλητές μάχονται διαρκώς να ξεπεράσουν τους αντιπάλους τους, πολλοί πιθανόν να στρέφονται σε αυτές τις εναλλακτικές λύσεις προκειμένου να έχουν μια συγκριτική υπεροχή 1. Οι κατασκευαστές είναι ενήμεροι για τον ανταγωνισμό που επικρατεί στο χώρο του αθλητισμού και της διαρκούς προσπάθειας για επιτυχία. Πολλοί από αυτούς εκθέτουν τα προϊόντα τους στην αθλητική κοινότητα ως μέσα αύξησης της αθλητικής επίδοσης. Η προώθηση αυτών των προϊόντων συχνά βασίζεται σε προσωπικές διαβεβαιώσεις και υποστήριξη από κάποιο οικείο άτομο ή ακόμη και κάποια ανέκδοτα στοιχεία. Δεν στηρίζεται σε επιστημονικές έρευνες ή αξιόπιστα στοιχεία. Αυτοί οι τύποι προϊόντων δεν τηρούν τις αυστηρές ρυθμιστικές διατάξεις για την έκδοση άδειας κυκλοφορίας, αλλά ούτε και η διακίνησή τους υπόκειται στον έλεγχο κάποιας αρμόδιας αρχής. Για αυτό το λόγο είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσδιοριστεί εάν όλα τα εμπεριεχόμενα συστατικά αναγράφονται στην συσκευασία ή αν η σύσταση τροποποιείται δίχως επισήμανση. Έχει διαπιστωθεί ότι μερικά συμπληρώματα διατροφής και φαρμακευτικά σκευάσματα βοτάνων περιέχουν απαγορευμένες ουσίες και συγκεκριμένα εφεδρίνη και καφεΐνη 1. Για τους παραπάνω λόγους δεν μπορεί να δοθεί μια συγκεκριμένη απάντηση όσον αφορά το επίπεδο αυτών των προϊόντων. Τα προϊόντα αυτά χρησιμοποιούνται με προσωπικό ρίσκο και πρέπει να λαμβάνονται με κάθε επιφύλαξη. Κανονικά δεν θα πρέπει να λαμβάνονται καθόλου. Αν το αποτέλεσμα ενός ελέγχου είναι θετικό εξαιτίας μιας ουσίας που βρίσκεται σε σκεύασμα διατροφής ή βοτάνων, το συμπλήρωμα είναι κατά κάποιο τρόπο η εξήγηση και όχι η δικαιολογία για το αδίκημα. Ο αθλητής δεν πρέπει λαμβάνει κάτι που δίνεται από οποιονδήποτε, χωρίς προηγουμένως να έχει ελεγχθεί η ταυτότητά και η νομιμότητα του προϊόντος αυτού 1. Η Ιατρική Επιτροπή της Δ.Ο.Ε έχει προειδοποιήσει για τους ενδεχόμενους κινδύνους που κρύβει η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής από το Η έλλειψη επίβλεψης σε ορισμένες χώρες έχει προτρέψει τη Δ.Ο.Ε να παρέμβει και να συστήσει στους αθλητές να μην προσλαμβάνουν τέτοια προϊόντα. Ενώ λοιπόν η Δ.Ο.Ε προειδοποίησε τους αθλητές της ελίτ και τα άτομα του περιβάλλοντός τους, το γεγονός ότι το ευρύτερο κοινό εξ αγνοίας του προσλαμβάνει πρόδρομες ουσίες ορμονών, πρέπει να 134

138 αποτελέσει σαφώς γενικότερο αντικείμενο ενδιαφέροντος για την δημόσια υγεία. Η Ιατρική Επιτροπή της Δ.Ο.Ε συστήνει να εφαρμοστούν έλεγχοι στα διατροφικά συμπληρώματα, παρόμοιους με αυτούς που ισχύουν στην παραγωγή των φαρμακευτικών σκευασμάτων. Τέλος η Δ.Ο.Ε προτίθεται να συστήσει στις Διεθνείς Ολυμπιακές Επιτροπές, Διεθνείς Ομοσπονδίες και Οργανωτικές Επιτροπές, να υιοθετήσουν μια προσεκτική στάση όσον αφορά τις σχέσεις τους με τις εταιρίες που παράγουν συμπληρώματα διατροφής, των οποίων η ποιότητα δεν είναι εξασφαλισμένη 9,10. Ειδικά συμπληρώματα πρωτεΐνης: Οι αθλητές που εμπλέκονται σε προπόνηση με βάρη και επιδιώκουν την αύξηση του βάρους τους (μυϊκής μάζας), καθώς και οι αθλητές αντοχής χρειάζονται περισσότερη πρωτεΐνη από τη συνιστώμενη διαιτητική πρόσληψη, για να διατηρήσουν ή να αυξήσουν το ισοζύγιο πρωτεΐνης, ειδικά όταν η ενεργειακή πρόσληψη δεν είναι επαρκής για να καλύψει την ημερήσια ενεργειακή κατανάλωση. Η ικανότητα πάντως των πρωτεϊνικών συμπληρωμάτων να βελτιώνουν την απόδοση περισσότερο και από την ίδια την προπόνηση είναι αμφίβολη 7. Αν και η φυσική δραστηριότητα αυξάνει τις διαιτητικές ανάγκες για πρωτεΐνη, η αυξημένη αυτή ανάγκη εύκολα καλύπτεται από μια φυσιολογική δίαιτα. Τα συμπληρώματα πρωτεΐνης είναι υποκατάστατα τροφίμων υψηλής πρωτεϊνικής σύστασης, που είναι ήδη διαθέσιμα στη δίαιτα (Lemon 1995) 4. Οι κατασκευαστές χρησιμοποιούν πρωτεΐνη σε μορφή σκόνης, υγρά γεύματα πλούσια σε πρωτεΐνη και ενέργεια, ειδικά γεύματα και παρασκευάσματα άλλα υψηλής πρωτεϊνικής περιεκτικότητας. Στην ουσία όμως η πρωτεΐνη που περιέχεται σε αυτά τα συμπληρώματα προέρχεται από φυσικές πηγές όπως γάλα, αυγά και σόγια. Τέτοια σκευάσματα δεν έχουν καμιά διαφορά από τη φυσική πρωτεΐνη που μπορεί να προσλάβει κανείς με τη διατροφή, ενώ επιπλέον είναι και πιο ακριβά συγκριτικά με τη φυσική πρωτεΐνη που βρίσκεται στο κρέας, στο γάλα και στα αυγά. Το «πλεονέκτημα», αν μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι, των συμπληρωμάτων αυτών είναι το ότι είναι βολικά για τους πολυάσχολους αθλητές, που δεν έχουν το χρόνο να προσλάβουν την πρωτεΐνη από φυσικές διαιτητικές πηγές

139 Τέλος πρωτεϊνικές ουσίες όπως η σπιρουλίνα (θαλάσσιο φύκι), η μαγιά της μπύρας, ειδικά ένζυμα, ακόμη και DNA, χρησιμοποιούνται ως μέσα βελτίωσης της φυσικής κατάστασης, παρόλο που δεν υπάρχουν σχετικές έρευνες που να αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητά τους 5. Συμπληρώματα Βιταμινών & Μετάλλων: Οι βιταμίνες και τα μέταλλα επιτρέπονται. Ωστόσο μερικές βιταμίνες και σκευάσματα μετάλλων ενδέχεται να περιέχουν απαγορευμένες ουσίες. Για αυτόν το λόγο οι ετικέτες θα πρέπει να διαβάζονται προσεκτικά. Εάν προκύψει οποιαδήποτε αμφιβολία, επιβάλλεται να επικοινωνήσει κάποιος με τον κατασκευαστή για την εξακρίβωση της σύνθεσης του προϊόντος 1. Σύμφωνα με την ντιρεκτίβα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου (10 Ιουνίου 2002), οι βιταμίνες και τα συμπληρώματα που μπορούν να χρησιμοποιούνται στην παρασκευή των διατροφικών συμπληρωμάτων είναι τα εξής 11 : Βιταμίνες Μέταλλα βιταμίνη Α (μg RE) Ασβέστιο (mg) βιταμίνη D (μg) Μαγνήσιο (mg) βιταμίνη E (mg α-te) Σίδηρος (mg) βιταμίνη K (μg) Χαλκός (μg) βιταμίνη B1 (mg) Ιώδιο (μg) βιταμίνη B2 (mg) Ψευδάργυρος (mg) Νιασίνη (mg NE) Μαγγάνιο (mg) Παντοθενικό οξύ (mg) Νάτριο (mg) βιταμίνη B6 (mg) Κάλιο (mg) Φολικό οξύ (μg) Σελήνιο (μg) βιταμίνη B12 (μg) Χρώμιο (μg) Βιοτίνη (μg) Μολυβδένιο (μg) βιταμίνη C (mg) Φθόριο (mg) Χλώριο (mg) Φώσφορος (mg) Οι διαγωνιζόμενοι που έχουν μια καλά ισορροπημένη και ενδεδειγμένη διατροφή δεν χρειάζονται συμπληρώματα βιταμινών και μετάλλων, εκτός και αν έχουν αναπτύξει κάποια συγκεκριμένη ανεπάρκεια. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η συμπληρωματική 136

140 χορήγηση βιταμινών και μετάλλων θα βοηθήσει τον διαγωνιζόμενο μόνο στην περίπτωση ανεπάρκειας των συγκεκριμένων ουσιών 1. Συμπληρώματα Βιταμινών: Με βάση τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα δεν υπάρχουν σοβαρά στοιχεία που να αναδεικνύουν την ύπαρξη εργογόνων αποτελεσμάτων, είτε για κάποια συγκεκριμένη βιταμίνη, είτε για τους συνδυασμούς βιταμινών ανόργανων συστατικών ή για τα ανάλογα βιταμινών. Για ορισμένες βιταμίνες που υπάρχουν περιορισμένες ενδείξεις ευεργετικής επίδρασης (π.χ για την βιταμίνη Ε κατά την άσκηση στο υψόμετρο), χρειάζονται περαιτέρω έρευνες. Επί του παρόντος η επικρατέστερη σύσταση είναι να λαμβάνονται επαρκή ποσά βιταμινών μέσω μιας σωστά σχεδιασμένης δίαιτας. Ωστόσο πολλοί ειδικοί συνιστούν στους αθλητές που συμμετέχουν σε επίπονα προγράμματα άσκησης να λαμβάνουν συμπληρώματα αντιοξειδωτικών βιταμινών, όχι λόγω των εργογόνων επιδράσεών τους, αλλά κυρίως για λόγους υγείας Οι ανεπάρκειες βιταμινών δύναται να επηρεάσουν αρνητικά (μειώσουν) την αθλητική απόδοση και έχει αποδειχθεί ότι τα συμπληρώματα βιταμινών βελτιώνουν την απόδοση σε άτομα με προϋπάρχουσες ανεπάρκειες βιταμινών. 2. Τα συμπληρώματα βιταμινών δεν είναι απαραίτητα σε αθλητές που ακολουθούν μια καλά ισορροπημένη δίαιτα. 3. Οι αθλητές που κάνουν έντονη προπόνηση ίσως χρειάζονται παρακολούθηση των επιπέδων των βιταμινών, ακόμη και αν καταναλώνουν επίπεδα βιταμινών σύμφωνα με το RDA (συνιστώμενη ημερήσια δόση). 4. Τα συμπληρώματα βιταμινών θα πρέπει να συστήνονται σε αθλητές που βρίσκονται σε ειδικές καταστάσεις, όπως αυτών που κάνουν κάποια δίαιτα απώλειας βάρους, έχουν διατροφικές διαταραχές ή χαμηλή ενεργειακή πρόσληψη. Η συμπληρωματική χορήγηση είναι εγγυημένη μόνο όταν υπάρχει σαφή απόδειξη ύπαρξης κάποιας ανεπάρκειας. 5. Η υπερβολική πρόσληψη βιταμινών, ιδιαίτερα λιποδιαλυτών, δύναται να προκαλέσει συσσώρευσή τους στο σώμα σε τοξικά επίπεδα. Παρατεταμένη υπερβολική πρόσληψη υδατοδιαλυτών βιταμινών μπορεί επίσης να αποβεί επιζήμια και να προκαλέσει διατροφικές ανισορροπίες. Η καλύτερη λύση είναι οι σωστές επιλογές τροφίμων παρά κάποιο συγκεκριμένο συμπλήρωμα

141 Σύνοψη των σπουδαιότερων δράσεων των βιταμινών στις λειτουργίες του σώματος, οι οποίες σχετίζονται με την αθλητική απόδοση 4 : Συνένζυμα για τον ενεργειακό μεταβολισμό Νευρική λειτουργία Σύνθεση αιμοσφαιρίνης Ανοσοποιητική λειτουργία Αντιοξειδωτική λειτουργία Υδατοδιαλυτές βιταμίνες Θειαμίνη (Β1) Ριβοφλαβίνη ; (Β2) Βιταμίνη Β6 Φολικό οξύ Βιταμίνη Β12 (κοβαλαμίνη) Νιασίνη (Β3) Παντοθενικό οξύ Βιοτίνη Βιταμίνη C ; (ασκορβικό οξύ) Λιποδιαλυτές βιταμίνες Βιταμίνη Α Βιταμίνη D Βιταμίνη E Μεταβολισμός οστών Συμπληρώματα ανόργανων συστατικών (μετάλλων): Όσον αφορά τα ανόργανα συστατικά οι περισσότεροι αθλητές δεν είναι αναγκαίο να λαμβάνουν συμπληρώματά τους. Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς των διαφημίσεων και των κατασκευαστών, μπορούν να επιτύχουν επαρκή πρόσληψη ανόργανων συστατικών από τη διατροφή, εφόσον ακολουθούνται κάποια διατροφικά στάνταρ. 138

142 Εξάλλου παρόλο που κάποιοι αθλητές μπορούν να μην επιτυγχάνουν τη συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη για ορισμένα ανόργανα συστατικά, όπως ο ψευδάργυρος (Zn) και το ασβέστιο (Ca), είναι σπάνιες οι ανεπάρκειες ανόργανων συστατικών σε σημείο που να επηρεάζουν τη σωματική απόδοση. Μια εξαίρεση ίσως είναι τα χαμηλά επίπεδα σιδήρου (Fe), για τον οποίο τα συμπληρώματα ίσως να είναι ωφέλιμα, αν και πάλι εδώ τα υπάρχοντα στοιχεία είναι αντικρουόμενα. Από τη άλλη ας μην λησμονούμε ότι πολλά ανόργανα στοιχεία όταν ληφθούν σε μεγάλες ποσότητες μπορούν να αποβούν επιζήμια για την υγεία. Παρόλα αυτά αναγνωρίζεται ότι ορισμένοι αθλητές μπορεί να μην επιτυγχάνουν επαρκή πρόσληψη ανόργανων συστατικών μέσω της δίαιτας, με αποτέλεσμα να ωφελούνται από τη χρήση συμπληρωμάτων. Τέτοια είναι η περίπτωση των αθλητών που προσπαθούν να χάσουν γρήγορα βάρος. Αν υπάρχει ανησυχία για τη διατροφική κατάσταση ενός αθλητή, είναι πρέπον να συμβουλευόμαστε κάποιον ειδικό 5. Η άσκηση προκαλεί την απώλεια ορισμένων ιχνοστοιχείων μέσω του ιδρώτα και των ούρων, αλλά δεν είναι γνωστό κατά πόσο οι αθλητές μπορούν να ισοσκελίσουν αυτή την απώλεια αυξάνοντας την απορρόφηση, την κατακράτηση ή τη δραστικότητα των ιχνοστοιχείων. Έτσι απαιτούνται περαιτέρω έρευνες όσον αφορά την ισορροπία των ανόργανων στοιχείων στους αθλητές. Συνάμα η άσκηση προκαλεί έντονες αλλαγές στα ιχνοστοιχεία στο αίμα, αλλά το πώς αυτό συμβαίνει δεν έχει εξηγηθεί καταλλήλως. Η συμπληρωματική χορήγηση ποικίλων ανόργανων στοιχείων δεν έχει αποδειχθεί πολύ αποτελεσματική όσον αφορά την σύσταση του σώματος και την απόδοση. Για παράδειγμα δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι ο ψευδάργυρος θα αυξήσει το μυϊκό όγκο ή τα επίπεδα τεστοστερόνης. Μερικά ανεπιβεβαίωτα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα συμπληρώματα ψευδαργύρου προκαλούν μερική αύξηση της δύναμης, αλλά τα μέχρι στιγμής στοιχεία είναι ατελέσφορα. Λίγες μελέτες έχουν αναφέρει οφέλη των συμπληρωμάτων σεληνίου στην αντιοξειδωτική άμυνα, ενώ η διαδιδόμενη θετική επίδραση των συμπληρωμάτων χρωμίου στην αύξηση της ισχνής μάζας σώματος δεν έχει αποδειχθεί. Τα υπάρχοντα περιορισμένα δεδομένα όσον αφορά το χρώμιο ως παράγοντα απώλειας βάρους είναι διφορούμενα. Τέλος οι λίγες υπάρχουσες μελέτες σχετικά με τα συμπληρώματα βορίου, δεν βρήκαν καμιά ευεργετική επίδραση τους στην οστική μάζα, στη μυϊκή μάζα ή στα επίπεδα τεστοστερόνης 4. Πίνακας ανόργανων στοιχείων 7 : 139

143 Ανόργανα στοιχεία Ασβέστιο Λειτουργίες Αύξηση οστικής μάζας και δύναμης Αιτίες ανεπάρκειας στους αθλητές Φυτοφαγική δίαιτα. Δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνη μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη απέκκριση ασβεστίου Η απορρόφηση αυξάνεται από: Βιταμίνες Α και D, οξέα στομάχου Η απορρόφηση μειώνεται από: Μαγνήσιο Χρώμιο Βοηθάει την ινσουλίνη στη ρύθμιση του μεταβολισμού της γλυκόζης και του λίπους Σκληρή άσκηση και στρες Χηλικά αμινοξέα Ψευδάργυρο, σίδηρο και μαγνήσιο Χαλκός Συμβάλει στην ύπαρξη ισχυρού συνδετικού ιστού. Σύνθεση αιμοσφαιρίνης (κλειδί για τον ενεργειακό μεταβολισμό) Σκληρή άσκηση και στρες Αμινοξέα Ασβέστιο, σίδηρο, ψευδάργυρο, μολυβδαίνιο και βιταμίνη C Σίδηρος Τροφοδοτεί την αιμοσφαιρίνη και μυοσφαιρίνη Σκληρή άσκηση και στρες Βιταμίνη C Ασβέστιο, μαγνήσιο, ψευδάργυρο, χαλκό, χρώμιο και μαγγάνιο. Ροφήματα με καφεΐνη. Μαγνήσιο Παίζει ρόλο κλειδιού στη λειτουργία των μυών και των νεύρων: Βοηθάει στην επιδιόρθωση των ιστών και στη μυϊκή ανάπτυξη Σκληρή άσκηση και στρες Βιταμίνη D Ασβέστιο και νάτριο Μαγγάνιο Υποστηρίζει τον πρωτεϊνικό και ενεργειακό μεταβολισμό Οι ανεπάρκειες είναι σπάνιες, αλλά μπορούν να συσχετιστούν με τη δίαιτα Ασβέστιο και σίδηρο Κάλιο Δρα μαζί με το νάτριο και το χλώριο στη διατήρηση της ισορροπίας των υγρών Απώλεια σωματικών υγρών, όπως σε περίπτωση ενός αγώνα δρόμου Ασβέστιο και μαγνήσιο 140

144 του σώματος. αντοχής Σελήνιο Υποστηρίζει την κατάλληλη καρδιακή λειτουργία: προστατεύει ενάντια σε τοξικές δόσεις ορισμένων βαρέων μετάλλων Οι ανεπάρκειες είναι σπάνιες, αλλά μπορούν να συσχετιστούν με τη δίαιτα Αμινοξέα Χαλκό Νάτριο Δρα μαζί με το κάλιο και το χλώριο στη διατήρηση της ισορροπίας των υγρών του σώματος. Απώλεια σωματικών υγρών, όπως σε περίπτωση ενός αγώνα δρόμου αντοχής. Το σώμα δεν μπορεί να αποθηκεύσει νάτριο, έτσι πρέπει να γίνει πρόσληψή του από τη τροφή Αμινοξέα Ασβέστιο και μαγνήσιο Ψευδάργυρος Βοηθάει στην διάσπαση των υδατανθράκων και στη σύνθεση των πρωτεϊνών Σκληρή άσκηση και στρες: μπορεί επίσης να προκληθεί και από φυτοφαγική δίαιτα. Αμινοξέα Ασβέστιο, σίδηρο, μαγγάνιο, σελήνιο, χαλκό: τρόφιμα ολικής αλέσεως και σόγια. Δυσμενείς επιδράσεις Παρενέργειες υπερβολικής κατανάλωσης: Η πρόσληψη επιπρόσθετων ποσοτήτων βιταμινών και μετάλλων, πάνω από τα συνιστώμενα ημερήσια όρια, δεν είναι πιθανό να βελτιώσει την αθλητική επίδοση και όσον αφορά ορισμένες ουσίες μπορεί να έχει σοβαρές παρενέργειες. Τέτοιες παρενέργειες ενδέχεται να είναι οι παρακάτω 1,5 : Βιταμίνη Α:υψηλή πρόληψη για παρατεταμένο χρονικό διάστημα μπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο, ναυτία, διάρροια, ξηροδερμία, απολέπιση δέρματος, φαγούρα, τριχόπτωση, ανορεξία, νεφρική και ηπατική βλάβη, αρθραλγίες. Βιταμίνη D: μεγάλες δόσεις μπορούν να προκαλέσουν ανορεξία, ναυτία, αρθραλγία, αδυναμία, δίψα, αυξημένη διούρηση, γαστρεντερικές διαταραχές και κατάθλιψη. Παρατεταμένες υψηλές δόσεις είναι δυνατό να οδηγήσουν σε 141

145 απόθεση ασβεστίου στον μαλακό ιστό, στα τοιχώματα των αγγείων του αίματος και στα νεφρά. Βιταμίνη Ε: απουσία τοξικότητας με δόσεις μέχρι 400mg. Μεγάλες δόσεις μπορούν να προκαλέσουν κεφαλαλγία, ναυτία, κοιλιακό πόνο, εμετό και διάρροια. Βιταμίνη Κ: πιθανές θρομβώσεις, έμετοι. Θειαμίνη (Β1): γενικά απουσία τοξικότητας. Ριβοφλαβίνη (Β2): γενικά απουσία τοξικότητας. Νιασίνη (βιταμίνη Β3): μεγάλη ποσότητα μπορεί να προκαλέσει κνησμό, εξανθήματα, φαγούρα, κάψιμο στο δέρμα, ερύθημα προσώπου, κεφαλαλγία, ναυτία, ηπατική βλάβη. Βιταμίνη Β6 (πυριδοξάλη, πυριδοξίνη, πυριδοξαμίνη): απώλεια νευρικής αισθητικότητας, προβληματική βάδιση. Βιταμίνη Β12 (κοβαλαμίνη, κυανοκοβαλαμίνη): γενικά απουσία τοξικότητας. Φυλλικό οξύ: μπορεί να συγκαλύψει κακοήθη αναιμία από ανεπάρκεια Β12. Βιοτίνη: γενικά απουσία τοξικότητας. Παντοθενικό οξύ: γενικά απουσία τοξικότητας. Βιταμίνη C (ασκορβικό οξύ): αν και η περίσσεια βιταμίνης C συνήθως αποβάλλεται από τα ούρα, υπερβολικές δόσεις της έχουν ως συνέπεια διάρροια, ναυτία και σπασμούς του στομάχου, πιθανώς νεφρολιθίαση, αντιδραστικό σκορβούτο. Ασβέστιο (Ca): δυσκοιλιότητα, αναστολή απορρόφησης ιχνοστοιχείων, σε ευπαθή άτομα καρδιακές αρρυθμίες, νεφρολιθίαση, ασβέστωση μαλακών μορίων. Φώσφορος (Ρ): σπάνια προκαλείται διαταραχή του μεταβολισμού του ασβεστίου, γαστρεντερική δυσφορία από φωσφορικά άλατα. Μαγνήσιο (Mg): ναυτία, έμετοι, διάρροιες. Χρώμιο Πικολονικό (Chromium Picolonate): Το χρώμιο είναι ένα ιχνοστοιχείο, που πιστεύεται ότι αποτελεί ένα συμπαράγοντα, ο οποίος προάγει την δράση της ινσουλίνης. Επίσης εμπλέκεται στον μεταβολισμό των υδατανθράκων και των λιπών. Το χρώμιο έχει μικρό ρυθμό απορρόφησης, για αυτό το λόγο δεσμεύεται με πικολονικό προκειμένου να αυξηθεί η απορρόφησή του

146 Το χρώμιο υποστηρίζεται ότι συμβάλλει στην αύξηση της αθλητικής επίδοσης, με το να προάγει την αύξηση της μυϊκής μάζας. Αυτές οι επιδράσεις δεν έχουν αποδειχθεί επιστημονικά. Επί του παρόντος δεν υπάρχουν στοιχεία για ενδεχόμενες παρενέργειες από τη χορήγηση συμπληρωμάτων χρωμίου, αν και υφίσταται το ενδεχόμενο σοβαρών παρενεργειών σε λήψη μεγάλων δόσεων για παρατεταμένο χρονικό διάστημα 1. Συμπληρώματα βοτάνων: Αν και ορισμένα διαιτητικά συμπληρώματα βοτάνων ίσως να είναι ασφαλή, τα περισσότερα εξ αυτών στερούνται κατάλληλων στοιχείων ασφαλείας. Μερικά σκευάσματα έχει αναφερθεί ότι προκαλούν ποικίλα προβλήματα υγείας, όπως για παράδειγμα αναφυλακτικές αντιδράσεις 4. Οι ετικέτες των προϊόντων βοτάνων δεν αντικατοπτρίζουν επακριβώς το περιεχόμενό τους. Ως συνέπεια είναι δυσμενή συμβάντα ή αλληλεπιδράσεις που καταλογίζονται σε συγκεκριμένα βότανα, να οφείλονται στην πραγματικότητα σε παραγνωρισμένα βότανα, φαρμακευτικές ουσίες ή σε βαρέα μέταλλα 14. Από 2609 δείγματα παραδοσιακών Κινέζικων φαρμάκων που συλλέχθηκαν από 8 νοσοκομεία της Ταϊβάν, το 23,7% ήταν νοθευμένα με φαρμακευτικές ουσίες, όπως παρακεταμόλη, καφεΐνη, υδροχλωροθειαζίδη, πρεδνιζολόνη 14. Το 1998 Υπουργείο Τμήμα Υγείας της Καλιφόρνιας ανέφερε ότι το 32% των Ασιατικών πατενταρισμένων φαρμάκων που πωλούνταν σε αυτή την πολιτεία περιείχαν μη καταγεγραμμένες φαρμακευτικές ουσίες (π.χ εφεδρίνη, χλωροφαινιραμίνη, μεθυλοτεστοστερόνη)ή βαρέα μέταλλα (10-15% περιείχαν μόλυβδο, υδράργυρο ή αρσενικό) 15. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) και άλλοι ερευνητικοί οργανισμοί έχουν αναφέρει την παρουσία συνταγογραφούμενων φαρμακευτικών ουσιών (π.χ κολχικίνης, επινεφριδικών στεροειδών, φαινφλουραμίνης κ.α) σε προϊόντα όπου ισχυρίζονται ότι περιέχουν μόνο φυσικές ουσίες( π.χ PC-SPES)

147 Συμπληρώματα βοτάνων για bodybuilding: Πολυάριθμα προϊόντα βοτάνων έχουν διαφημιστεί ως δυνητικά εργογόνα για άτομα που ασκούνται. Τρία τέτοια προϊόντα έχουν παρουσιαστεί ως συμπληρώματα bodybuilding, ικανά να αυξάνουν τη μυϊκή μάζα και δύναμη. Αυτά είναι τα εξής: γ- oryzanol λαμβάνεται από το έλαιο του φλοιού του ρυζιού. Yohimbine (yohimbe) ένα αλκαλοειδές που περιέχει άζωτο από το φλοιό του δέντρου yohimbe 4. H yohimbine μπορεί να αλληλεπιδράσει με τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά προκαλώντας υπέρταση. Δύναται από μόνη της να προκαλέσει υπέρταση, αλλά μικρότερες δόσεις της μπορούν να δημιουργήσουν υπέρταση όταν συνδυάζεται με τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά. Η επίδραση αυτή είναι ισχυρότερη στην περίπτωση των υπερτασικών ατόμων. Smilax ένα απόσταγμα φυτοστερολών που προέρχεται από τις αποξηραμένες ρίζες του Smilax officinalis ή από ποικίλες μορφές σαρσαπαρίλλα (sarsaparilla). Οι διαφημιστές θεωρούν ότι αυτά τα προϊόντα βοτάνων περιέχουν την ανδρική ορμόνη τεστοστερόνη ή ότι διεγείρουν την παραγωγή της, προκαλώντας έτσι την αύξηση της μυϊκής μάζας και δύναμης. Μια επιστημονική βιβλιογραφική ανασκόπηση δεν αποκάλυψε καμιά έρευνα που να επιβεβαιώνει αυτούς τους ισχυρισμούς των κατασκευαστών 4. Ginseng: Η ρίζα ginseng χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες στην Ασία. Υπάρχουν πάνω από 20 φυτά που ονομάζονται ginseng, κάθε ένα από τα οποία έχει ποικίλες επιδράσεις. Μερικοί τύποι ginseng έχουν μια δράση παρεμφερή των διεγερτικών, δεδομένου ότι μειώνουν την κόπωση. Επίσης θεωρείται ότι το ginseng δρα ευεργετικά στην λειτουργία του ανοσοποιητικού, αυξάνει την ικανότητα συγκέντρωσης και έχει αντιγηραντικές ιδιότητες. Ωστόσο δεν φαίνεται να υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις που να υποστηρίζουν αυτούς τους ισχυρισμούς ή τις επιδράσεις της ρίζας ginseng στην αθλητική απόδοση 1. Panax Ginseng (Asian Chinese or Korean) 13 : Κύρια φαρμακολογική δράση: Διέγερση Κ.Ν.Σ (και καταστολή). 144

148 Υπερτασική, υπογλυκαιμική ( αποθήκευσης γλυκογόνου), αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδης, αναστολής αιμοπεταλίων. Αντικαρκινική: πρόσφατη επιδημιολογική έρευνα (5 χρόνια follow-up) έδειξε ότι άτομα που κατανάλωναν φρέσκο Korean Ginseng εμφάνισαν μειωμένο ποσοστό καρκίνου (0,31), γεγονός που δίνει το έναυσμα για περαιτέρω έρευνες. Διέγερση ανοσοποιητικού, αντινεοπλασματική. Αναβολική δράση, ενάντια στην κόπωση : δεν υπάρχουν πειστικά στοιχεία ότι αποτελεί εργογόνο παράγοντα που βοηθά στη βελτίωση της απόδοσης. Δυσμενείς επιδράσεις: Ευφορία, διάρροια, πονοκέφαλος, υπέρταση, υπόταση, αϋπνία (σχετικά συχνή), μασταλγία, ναυτία, κολπική αιμορραγία. Αλληλεπιδράσεις με: Αναστολείς την μονοαμινοοξειδάσης (ΜΑΟ) 13, για παράδειγμα με φαινελζίνη (phenelzine): μπορεί να προκληθεί πονοκέφαλος, τρέμουλο, μανία. Ασθενείς με μανία είχαν προσλάβει γύρη μέλισσας (bee pollen) και είχαν προηγουμένως βιώσει μονοπολική κατάθλιψη 14. Διεγερτικά. Υπογλυκαιμικούς παράγοντες. Βαρφαρίνη: προκαλείται μειωμένο INR (international normalized ratio). Σε ποντίκια ακόλουθη χορήγηση ginseng δεν είχε σημαντικές επιδράσεις στην φαρμακοκινητική ή στην φαρμακοδυναμική της βαρφαρίνης 14. Αλκοόλ: προκαλείται αυξημένη κάθαρση αλκοόλης. Σε ποντικούς το ginseng αυξάνει τη δραστικότητα της αλκοολικής δεϋδρογενάσης και της αλδεϋδικής δεϋδρογενάσης 14. Αντενδείξεις: Καρδιαγγειακή νόσος, υπέρταση, υπόταση, σακχαρώδης διαβήτης. 145

149 Προειδοποίηση: «Σύνδρομο κατάχρησης Ginseng». Έχει περιγραφεί σε περιπτώσεις παρατεταμένης χρήσης. Δεν πρέπει να λαμβάνεται μακροχρόνια σε μεγάλες δόσεις. Η ρίζα ginseng από μόνη της δεν περιέχει απαγορευμένες ουσίες. Ωστόσο υπάρχουν προϊόντα που περιέχουν ή φέρουν την ονομασία ginseng και περιέχουν απαγορευμένες ουσίες όπως εφεδρίνη, αναβολικά στεροειδή κ.τ.λ Αυτά τα προϊόντα λαμβάνονται με προσωπική ευθύνη του αθλητή 1. Kava (Piper methylsticum) 13 : Κύρια ενεργά συστατικά: Καβαλακτόνες. Κύρια φαρμακολογική δράση: Αγχολυτική, μυοχαλαρωτική, βελτίωση διάθεσης, αναλγητική, ηρεμιστική, αντιπαροξυσμική, αντιβακτηριακή, αναστολέας αιμοπεταλίων. Σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως για τις αγχολυτικές δράσεις της. Δυσμενείς επιδράσεις: Αναστρέψιμος κιτρινωπός αποχρωματισμός του δέρματος, των μαλλιών και των νυχιών (χρόνια κατάχρηση). Απώλεια μαλλιών, μερική απώλεια ακοής, απώλεια όρεξης, μείωση σωματικού βάρους, Διαταραχές όρασης, ζάλη, αφασία, γαστρεντερική δυσφορία Εξωπυραμιδικές επιδράσεις (σπάνιες) Ηπατίτιδα. Αλληλεπιδράσεις: Ενισχύει την αποτελεσματικότητα άλλων αγχολυτικών και του αλκοόλ: ίσως οδηγήσει σε μειωμένη εγρήγορση και συναίσθηση. 146

150 Αντενδείξεις: Παιδιά ηλικίας < 12 ετών. Νεφρική νόσος. Θρομβοκυτταροπενία. Ουδετροπενία (neutropenia). Προειδοποίηση: Αποφυγή υποδεέστερης χρήσης της με ψυχοτρόπους παράγοντες. Αποφυγή μακροχρόνιας χρήσης της. Ma Huang (Chinese Ephedra): Το Ma Huang είναι ένα φυτό που περιέχει την απαγορευμένη ουσία εφεδρίνη 1. Στην παραδοσιακή κινέζικη ιατρική η ephedra είναι γνωστή ως ma huang και χρησιμοποιείται σαν αντιφλεγμονώδης ουσία. Υπάρχουν περίπου 40 είδη Ephedra (E.sinica, E.equisetina, E.major, E.distacgya και άλλα), που όλα περιέχουν 0,5-2% αλκαλοειδή, από τα οποία έως το 90% είναι εφεδρίνη και τα ισομερή της 6. Τα αλκαλοειδή της Εφεδρίνης βρίσκονται σε πολλά συμπληρώματα μείωσης βάρους και αύξησης της ενέργειας. Αυτά τα σκευάσματα δρουν ως ισχυρά διεγερτικά τόσο στο καρδιαγγειακό όσο και στο Κ.Ν.Σ. και η χρήση τους έχει συνδεθεί με εγκεφαλικά, καρδιακές αρρυθμίες, προσβολή, οξεία ψύχωση, μυοκαρδιακή παράβαση και θάνατο. Παραπάνω από 1200 σοβαρές αντιδράσεις σχετικές με την Ephedra έχουν αναφερθεί στον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (Food and Drug Administration). Οι Καναδικές αρχές Υγείας ζήτησαν την οικειοθελή απόσυρση των προϊόντων που περιείχαν Ephedra, επισημαίνοντας ότι αυξάνει ην τοξικότητα όταν συνδυάζεται με καφεΐνη 15. Τα σκευάσματα που περιέχουν εφεδρίνη έχουν προκαλέσει σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές, όπως ψύχωση και μανία, ενώ παρόμοιες επιδράσεις έχουν αποδοθεί στην πρόσληψη Εphedra 6. Guarana: H Guarana είναι ένα είδος καφεΐνης, που συχνά βρίσκεται σε συμπληρώματα διατροφής και βοτάνων. Η καφεΐνη είναι μια ουσία με αυστηρά περιορισμένη χρήση, απαγορεύεται όταν η συγκέντρωσή της στα ούρα ξεπερνάει τα 12 μg/ml. Αναφέρεται 147

151 ότι η Guarana περιέχει έως και 5% καφεΐνη, ενώ άλλες πηγές καφεΐνης, όπως ο καφές, το τσάι και η σοκολάτα περιέχουν περίπου 1-4% 1. Μερικά άτομα που κάνουν κατάχρηση αμφεταμίνης και έκστασης, ισχυρίζονται ότι τους βοηθάει να αντιμετωπίσουν επιτυχώς την κόπωση και την κατάθλιψη που προκαλούνται μετά τη λήψη αυτών των ουσιών. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη καθώς τόσο η αμφεταμίνη όσο και η καφεΐνη είναι διεγερτικά του Κ.Ν.Σ. Πέραν των επιδράσεων που αποδίδονται στην καφεΐνη, οι ισχυρισμοί ότι η guarana έχει ειδικές ψυχοδιεγερτικές ή ενισχυτικές της ενέργειας ιδιότητες, είναι αβάσιμοι. Ωστόσο είναι γνωστό ότι η guarana ίσως διαθέτει μια πιο παρατεταμένη διεγερτική επίδραση σε σύγκριση με άλλα φυτά που περιέχουν καφεΐνη, επειδή η καφεΐνη είναι σε μεγάλο βαθμό δεσμευμένη σε τανίνες, οι οποίες απελευθερώνουν το αλκαλοειδές αργά στα σπλάχνα. Το μεγάλο περιεχόμενο σε τανίνες δύναται να αύξηση τη δυσκοιλιότητα, εάν η guarana λαμβάνεται συχνά 6. Οι διαγωνιζόμενοι πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί με την κατανάλωση προϊόντων που περιέχουν καφεΐνη 1. Συμπληρώματα Αμινοξέων: Τα αμινοξέα είναι οι μοριακές δομικές μονάδες των πρωτεϊνών. Εμπεριέχονται σε πολλές τροφές, για αυτό και δεν απαγορεύονται. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με όλα τα συμπληρώματα διατροφής, πρέπει να ελέγχονται οι ετικέτες των σκευασμάτων προσεκτικά για άλλα συστατικά, τα οποία ίσως να απαγορεύονται από τους κανονισμούς του ντόπινγκ. Δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη ότι πρόσληψη συμπληρωμάτων αμινοξέων συντελεί στην αύξηση της αθλητικής επίδοσης 1. Τα συμπληρώματα αμινοξέων έχουν γίνει δημοφιλή και διαθέσιμα σε συγκεκριμένους αθλητικούς χώρους. Οι αρσιβαρίστες συνήθως καταναλώνουν διάφορα αμινοξέα στην προσπάθειά τους να ενεργοποιήσουν την απελευθέρωση της αυξητικής ορμόνης (GH) από την υπόφυση, η οποία με τη σειρά της θα διεγείρει τη μυϊκή ανάπτυξη (βλέπε αυξητική ορμόνη, πεπτιδικές ορμόνες, μιμητικά και ανάλογα). Τα αμινοξέα έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για τη διέγερση της απελευθέρωσης της ινσουλίνης από το πάγκρεας, μια άλλη αναβολική ορμόνη αφού 148

152 διευκολύνει την πρόσληψη των αμινοξέων από τα μυϊκά κύτταρα. (βλέπε ινσουλίνη, πεπτιδικές ορμόνες, μιμητικά και ανάλογα). Μερικά μάλιστα μίγματα αμινοξέων έχουν διαφημιστεί ως πιο ισχυρά ακόμη και από τα αναβολικά στεροειδή (από τις πιο γνωστές ουσίες που χρησιμοποιούνται από αθλητές δύναμης και ισχύος), ενώ άλλα διαφημίζονται ως ωφέλιμα σε αθλητές αντοχής. Κάποια άλλα μίγματα και ουσίες όπως η κρεατίνη και η ινοσίνη δίνονται στην προσπάθεια να αυξηθεί το ΑΤΡ ή η PC στο μυ ή προκειμένου να βοηθήσουν τους αθλητές να χάσουν βάρος. Ωστόσο τα δεδομένα για την αποτελεσματικότητα της χορήγησης συμπληρωμάτων αμινοξέων εξακολουθούν να είναι περιορισμένα 5. Συμπληρώματα Αργινίνης, Ορνιθίνης, Λυσίνης: Συμπληρωματική χορήγηση αργινίνης, ορνιθίνης και λυσίνης, έχει χρησιμοποιηθεί σε μια προσπάθεια να διεγερθεί η απελευθέρωση ανθρώπινης αυξητικής ορμόνης (hgh). Όπως έχει ήδη αναφερθεί η αύξηση των επιπέδων της hgh στον ορό, πιθανόν να διεγείρει την παραγωγή και απελευθέρωση του παράγοντα προσομοιάζων της ινσουλίνης-1 (IGF-1), που ίσως οδηγήσει σε αύξηση της μυϊκής μάζας και δύναμης. Επιπρόσθετη συμπληρωματική χορήγηση αμινοξέων θεωρείται ότι διεγείρει την απελευθέρωση ινσουλίνης, μιας άλλης αναβολικής ορμόνης 4. Από την άλλη ο Lambert και άλλοι χρησιμοποίησαν συνδυασμούς αργινίνης / λυσίνης και ορνιθίνης / τυροσίνης χωρίς να παρατηρήσουν αύξηση της αυξητικής ορμόνης (hgh), ενώ στα ίδια συμπεράσματα κατέληξε και ο Fogelhom με συμπληρώματα αργινίνης, ορνιθίνης, λυσίνης σε αγωνιζόμενους αρσιβαρίστες. Επομένως με τα μέχρι τώρα δεδομένα τα τρία αυτά αμινοξέα δεν έχουν κάποια εμφανή εργογόνο δράση όσον αφορά τη μυϊκή ανάπτυξη, τη δύναμη ή την ισχύ μέσω της έκκρισης της αυξητική ορμόνης 5. Συμπληρώματα Τρυπτοφάνης: Η τρυπτοφάνη είναι ένα αμινοξύ που αυξάνει την έκκριση αυξητικής ορμόνης. Θεωρητικά όμως η εργογόνος δράση του οφείλεται σε μια άλλη λειτουργία. Η σερετονίνη και η 5-ύδροξυ τρυπταμίνη είναι δύο νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλο που παράγονται από την τρυπτοφάνη. Αυτοί οι νευροδιαβιβαστές δύναται να προκαλέσουν υπνηλία και χαλαρή διάθεση, που σύμφωνα με τους Segura και Ventura 149

153 είναι ικανές να μειώσουν το αίσθημα του πόνου. Στην μελέτη που πραγματοποίησαν αναφέρεται ότι άτομα με ανοχή και αντίσταση στον πόνο είναι ικανά να καθυστερήσουν την έναρξη της κόπωσης με συμπληρώματα τρυπτοφάνης, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει την απόδοση. Ο Stensrud και οι συνεργάτες του αμφισβήτησαν τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας, την επανέλαβαν και δεν είδαν καμιά επίδραση στην απόδοση των αθλητών 5. Έτσι η τρυπτοφάνη δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα εργογόνος τόσο σε μικρής όσο και σε μεγάλη διάρκειας άκησησης, ενώ κάποιες αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία έχουν συσχετισθεί με τη χρήση συμπληρωμάτων της 5. Συμπληρώματα Αμινοξέων Διακλαδισμένης Αλύσου (Α.Δ.Α): Τα αμινοξέα διακλαδισμένης αλύσου μεταβολίζονται κυρίως στο μυ και όχι στο ήπαρ, και έτσι μπορούν να αποτελέσουν ενεργειακή πηγή κατά τη διάρκεια της άσκησης. Μερικές έρευνες δείχνουν ότι η χορήγηση από το στόμα συμπληρώματος Α.Δ.Α αυξάνει τα επίπεδά τους στον ορό και πιθανόν τη χρήση τους ως ενεργειακή πηγή κατά τη διάρκεια της άσκησης. Αυτό επιτυγχάνεται ίσως προλαμβάνοντας ή μειώνοντας τον καταβολισμό των ενδογενών πρωτεϊνών και βοηθώντας στη διατήρηση ενός φυσιολογικού πηλίκου ελεύθερης τρυπτοφάνης / Α.Δ.Α κατά τη διάρκεια παρατεταμένης άσκησης 5. Συνάμα αρκετά αθλήματα όπως η αντισφαίριση, είναι μεγάλης διάρκειας με μεσοδιαστήματα υψηλής έντασης, όπου ο αθλητής πρέπει να βρίσκεται σε πνευματική εγρήγορση. Σε τέτοιες καταστάσεις το πηλίκο ελεύθερης τρυπτοφάνης / Α.Δ.Α μπορεί να αυξάνεται όπως διαπίστωσε ο Struder σε μελέτη με αθλητές αντισφαίρισης οι οποίοι πραγματοποίησαν 4 ώρες συνεχούς άθλησης. Ακόμα η Blomstrand και οι συνεργάτες της ανέφεραν ότι συμπλήρωμα Α.Δ.Α βελτίωσε τη νοητική επίδοση δρομέων μετά από κούρσα 30 χιλιομέτρων, ενώ άλλοι ερευνητές δεν παρατήρησαν καμιά τέτοια επίδραση σε ποδηλατικό αγώνα 40 χιλιομέτρων. Έτσι τα 150