ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ.

Transcript

1 Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΞΕΝΟΥΣΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ - ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Επιβλέπουσα: Κανακάκη Άννα Σπουδάστρια: ΑΘΗΝΑ 2011

2 A.Επιτελική Σύνοψη Ο θεσμός των Φιλοξενουσών Οικογενειών αφορά οικογένειες που αναλαμβάνουν την φιλοξενία και την παροχή φροντίδας σε ασθενείς με ψυχικά προβλήματα, οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα αυτόνομης διαβίωσης και είτε νοσηλεύονται σε Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, είτε κατοικούν σε στεγαστικές δομές κοινοτικού τύπου, όπως είναι τα Οικοτροφεία, οι Ξενώνες και τα Προστατευόμενα Διαμερίσματα. Σύμφωνα με έρευνες και την μελέτη εφαρμογής αντίστοιχων προγραμμάτων στη χώρα μας αλλά και στο εξωτερικό, η διαμονή ψυχικά ασθενών σε φιλοξενούσες οικογένειες συμβάλλει θετικά όχι μόνο στην ψυχική κατάσταση και εξέλιξη των φιλοξενουμένων αλλά προσφέρει και σημαντικά οικονομικά οφέλη για τις κοινωνικές υπηρεσίες καθώς η διαβίωση των ασθενών σε φιλοξενούσες οικογένειες είναι σημαντικά πιο οικονομική σε σχέση με τη διαβίωση των ίδιων ασθενών σε ψυχιατρεία, οικοτροφεία και ξενώνες. Η παρούσα εργασία αναλύει το θεσμικό και λειτουργικό περιβάλλον παραθέτοντας καλές πρακτικές από το εξωτερικό με τα δεδομένα από την έως τώρα εφαρμογή του θεσμού στην Ελλάδα. Η εργασία ολοκληρώνεται με ολοκληρωμένη εναλλακτική πρόταση για την ανάπτυξη αντίστοιχων προγραμμάτων αλλά και ένταξής τους στο ΕΣΠΑ για την εξασφάλιση της χρηματοδότησής τους. Τέλος παρουσιάζεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο παρέμβασης και ανάπτυξης προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών στη χώρα μας. Λέξεις Κλειδιά Ψυχική Υγεία, Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, Ψυχαργώς, Αποϊδρυματισμός, Φιλοξενούσες Οικογένειες, Στεγαστικές Δομές Κοινοτικού Τύπου, Κοινωνική Αποκατάσταση, Πρόγραμμα Εφαρμογής, Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς

3 Executive Summary The institution of Foster Families refers to families that undertake the hosting and taking care of patients with mental illnesses. Such patients are not capable of independent living and they are either hospitalized in the Psychiatric Units of Specified Hospitals, or live in community housing units, such as Boarding Houses, Residential Care Homes and Sheltered housing. According to surveys and the implementation study of these programs in Greece and abroad, housing mentally ill patients in foster families benefits not only the mental state and progress of the patients, but also has significant financial benefits for the social services, as housing the mentally ill in foster families is financially more economic compared to asylum alternative group housing providing housing in sanitaria, boarding houses and group homes. Therefore, this study analyzes the institutional and functional framework of these programs, presenting best practices from the implementation of the institution in Greece so far, as well as abroad. This study concludes in an integrated alternative proposal for the development of such programs, integrating them to and ensuring their funding from the NSRF At the end an integrated plan of action for developing programs of Foster Families in our country is introduced. Key Words Mental Health, Mental Reform, Psychargos, Deinstitutionalisation, Foster Families, Community Housing Units, Social Rehabilitation, Implementation Program, National Strategic Reference Framework

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ H συγγραφή κάθε ερευνητικής εργασίας είναι μία δημιουργική και επίπονη διαδικασία με πολλές χαρές, με στιγμές ικανοποίησης και αμφισβήτησης, όπως επίσης, και με πολλές δυσκολίες αντικειμενικές ή μη. Για το λόγο αυτό είναι πολύ σημαντική η υποστήριξη που λαμβάνουμε από τους δικούς μας ανθρώπους αλλά και η έμπρακτη βοήθεια που λαμβάνουμε από τους επαγγελματίες και τους ειδήμονες του χώρου τον οποίο ερευνούμε. Η αναγνώριση αυτής της βοήθειας είναι επιτακτικό μας καθήκον αλλά και φυσικό επακόλουθο. Στο πλαίσιο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ την επιβλέπουσα της παρούσας εργασίας και καθηγήτριά μου στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης κ. Κανακάκη Άννα για την πολύτιμη βοήθεια και καθοδήγησή της αλλά και το ουσιαστικό ενδιαφέρον που έδειξε κατά τη συγγραφή της εργασίας αυτής. Στη συνέχεια θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους κ.κ. Ασημόπουλο Χάρη, Τομαρά Βλάσση, Μπαρούχου Βασιλική, Καβαλιέρο Δημήτρη και Παπασιδέρη Ελευθερία για τον χρόνο που μου αφιέρωσαν, για την ουσιαστική τους βοήθεια και για τον ανιδιοτελή και γενναιόδωρο τρόπο με τον οποίο μοιράστηκαν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους σχετικά με το θεσμό των Φιλοξενουσών Οικογενειών. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου και τους φίλους μου για τη συμπαράσταση και την ανοχή που επέδειξαν κατά τη συγγραφή αυτής της εργασίας. 4

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ A.Επιτελική Σύνοψη... 2 Executive Summary... 3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 5 Ευρετήριο Πινάκων... 6 Ευρετήριο Διαγραμμάτων... 7 Ευρετήριο Εικόνων... 7 Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Ορισμός Τοποθέτηση Θέματος Σκοπός και στόχοι της εργασίας Μεθοδολογία Β. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και Ιστορική Αναδρομή του Θεσμού της Αναδοχής Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και πρόληψη του ιδρυματισμού Ιστορική Αναδρομή του Θεσμού της Αναδοχής Θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας Λόγοι ενεργοποίησης Θεσμού, Αρμόδιοι φορείς και Διαδικασίες Σύνοψη Κεφαλαίου Γ. ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Εφαρμογή στην Ελλάδα: Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών Μονάδα Αναδόχων Οικογενειών της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας Εφαρμογή σε χώρες του εξωτερικού Το Παράδειγμα της πόλης Γκιλ του Βελγίου Το παράδειγμα της Ιστ Λίλ Το Παράδειγμα το Ιδρύματος Καριτάς στο Σάαρλαντ Σύνοψη Κεφαλαίου Δ. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Θετικά στοιχεία από την εφαρμογή των προγραμμάτων Αδυναμίες και προβλήματα Προφίλ Φιλοξενούσας Οικογένειας Προτάσεις Θεσμικής και Λειτουργικής Βελτίωσης

6 Ε. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΡΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΕΠ ΤΟΥ ΕΣΠΑ Στάδια Υλοποίησης Προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών Διαδικασία και όροι ένταξης και υλοποίησης συγχρηματοδοτούμενων παρεμβάσεων στα ΕΠ του ΕΣΠΑ Περίγραμμα Πρότασης Ανάπτυξης Προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών Σύνοψη Κεφαλαίου ΣΤ. Βιβλιογραφία Πηγές Βιβλιογραφία Ηλεκτρονικές Πηγές Νομικά Κείμενα Ζ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΕ ΑΝΑΔΟΧΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΠΙΚΠΑ ΛΕΡΟΥ»... Error! Bookmark not defined. Παράρτημα 2... Error! Bookmark not defined. ΣΧΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΝΑΔΟΧΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΓΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ- ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ)... Error! Bookmark not defined. Παράρτημα 3... Error! Bookmark not defined. ΚΥΑ (ΥΥΚΑ & Υπ.Οικονομικών 19353/ ) Παράρτημα Αποδέκτες Επικοινωνιακών Δράσεων Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1: Μηνιαία Αποζημίωση Ανά Κατηγορία Κατάστασης Υγείας Παιδιών Σελ. 30 Πίνακας 2: Συχνότητα Διακοπής Αναδοχής Ανά Αιτία Διακοπής Σελ. 32 Πίνακας 3: Συγκεντρωτικά Στοιχεία Παροχών Προς τις Φιλοξενούσες Οικογένειες Σελ

7 Ευρετήριο Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1 : Είδος Συγγένειας Αναδόχων Ασθενών Σελ. 35 Διάγραμμα 2: Έτη Παραμονής Σε Αναδοχή Σελ. 36 Διάγραμμα 3: Σύγκριση Εισαγωγών σε Νοσοκομεία και Φιλοξενούσες Οικογένειες Κατά τα έτη Σελ. 47 Διάγραμμα 4: Σύγκριση Ημερών Νοσηλείας σε Νοσοκομείο και σε Φιλοξενούσες Οικογένειες κατά τα έτη Σελ. 47 Διάγραμμα 5: Σύγκριση Μέσης Διάρκειας Νοσηλείας και Αναδοχής κατά τα έτη Σελ. 48 Διάγραμμα 6: Σύγκριση Ημερήσιου Κόστους Στεγαστικών Δομών Σελ. 52 Ευρετήριο Εικόνων Εικόνα 1: Ιστορική Αναδρομή των Θεσμών της Αναδοχής και Φιλοξενουσών Σελ. 17 Οικογενειών. Εικόνα 2: Φορείς που δύνανται να αναπτύξουν Προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών Σελ. 23 Εικόνα 3: Σύσταση Θεραπευτικής Υποστηρικτικής Διεπιστημονικής Ομάδας Σελ. 24 Εικόνα 4: Έργο Θεραπευτικής Υποστηρικτικής Διεπιστημονικής Ομάδας Σελ. 25 Εικόνα 5: Διαδικασία Υλοποίησης Προγραμμάτων Φιλοξενουσών Οικογενειών Σελ. 27 Εικόνα 6: Διαδικασία Ένταξης Ασθενών σε Φιλοξενούσες Οικογένειες Σελ. 45 Εικόνα 7: Κίνητρα Υποψηφίων Φιλοξενουσών Οικογενειών Σελ. 61 Εικόνα 8: Διαδικασία Ένταξης και Υλοποίησης Έργων με Ίδια Μέσα / Σελ. 69 Αυτεπιστασία Εικόνα 9: Ποσοστό ανταπόκρισης κοινού στην επικοινωνιακή δράση Σελ. 76 7

8 Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιαστούν συνοπτικά το θέμα της εργασίας, η εννοιολογική του τοποθέτηση, ο σκοπός και οι επιμέρους στόχοι της εργασίας καθώς και η μεθοδολογικό πλαίσιό της, λειτουργώντας ως εισαγωγικό κεφάλαιο για την ακόλουθη ανάπτυξή της. 1.1.Ορισμός Τοποθέτηση Θέματος Ο Θεσμός των Φιλοξενουσών Οικογενειών αφορά προγράμματα εναλλακτικών στεγαστικών δομών, που σύμφωνα και με το Νόμο 2716 /1999 υλοποιούνται με σκοπό την τοποθέτηση και ψυχιατρική παρακολούθηση ενηλίκων με ψυχικές διαταραχές σε οικογένειες που επιλέγονται με βάση προκαθορισμένα κριτήρια και βρίσκονται υπό τον έλεγχο διεπιστημονικής ομάδας. Συχνά λειτουργούν και υπό την ονομασία Ανάδοχες Οικογένειες, καθώς στην ουσία τόσο στις ανάδοχες όσο και στις φιλοξενούσες οικογένειες τοποθετούνται άτομα, ενήλικα ή μη, που για διάφορες αιτίες δε μπορούν να διαβιώσουν και να επιβιώσουν ακόμα μόνα τους. Στην Ελλάδα ο όρος Ανάδοχες Οικογένειες είναι ευρύτερος και καλύπτει την αναδοχή τόσο παιδιών, εφήβων αλλά και ενηλίκων ατόμων. Ο όρος Φιλοξενούσες Οικογένειες δηλώνεται ως περιοριστικός και αφορά συγκεκριμένα την αναδοχή ατόμων με ψυχικές ασθένειες που ιδρύονται από Πανεπιστημιακά Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα Ψυχικής Υγείας και Μονάδες Ψυχικής Υγείας. (Ασημόπουλους, προσωπική επικοινωνία) Αξίζει να σημειωθεί πως και τα δύο προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών για άτομα με ψυχικές ασθένειες που εφαρμόζονται αυτή τη στιγμή στη χώρα μας έχουν τον τίτλο «Προγράμματα Αναδόχων Οικογενειών». Ομοίως για τον ορισμό του θεσμού των φιλοξενουσών οικογενειών ανατρέχει κανείς συχνά στον ορισμό και στα στοιχεία που υπάρχουν για την ίδια την ανάδοχη φροντίδα. Αντίθετα όμως, στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (Ε.Π.ΑΝ.Α.Δ.) του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) αναφέρονται ως «Φιλοξενούσες Οικογένειες». Την συνύπαρξη των δύο αυτών όρων προσπάθησε να ξεπεράσει το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, καθώς στη 14 η 8

9 Ανοιχτή Πρόσκληση Υποβολής Ενδιαφέροντος για το Ε.Π.ΑΝ.Α.Δ της 27 ης Ιουλίου 2011, αναφέρονται ως «Προγράμματα Φιλοξενουσών Αναδόχων Οικογενειών». Για τις ανάγκες της εργασίας αυτής θα χρησιμοποιείται ο όρος «Φιλοξενούσα Οικογένεια» και θα εννοούνται όλων των τύπων οι ανάδοχες οικογένειες Σκοπός και στόχοι της εργασίας Γενικός σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη του θεσμού των Φιλοξενουσών Οικογενειών στην Ελλάδα από την έναρξη του θεσμού μέχρι και σήμερα και των λόγων που τον καθιστά πρωτοποριακό για την αποασυλοποίηση των ψυχικά ασθενών παιδιών, νέων και εφήβων, στα πλαίσια και της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Επιμέρους στόχοι της παρούσας εργασίας είναι : Η καταγραφή της παρούσας κατάστασης και η ανάδειξη αδυναμιών και δυνατοτήτων. Η παρουσίαση εμπειριών εφαρμογής του θεσμού αυτού τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό Η καταγραφή και αποκωδικοποίηση των διαδικασιών χρηματοδότησης του θεσμού από πόρους του ΕΣΠΑ και τέλος Η καταγραφή ενός προτεινόμενου περιγράμματος παρέμβασης 9

10 1.3 Μεθοδολογία Η καταγραφή και πλήρης αποτύπωση και ανάλυση ανάπτυξης ενός θεσμού απαιτεί τη συλλογή στοιχείων, εμπειριών και δεδομένων από διαφορετικές πηγές και επίπεδα. Για το λόγο αυτό η παρούσα εργασία περιλαμβάνει : Βιβλιογραφική Έρευνα σε ελληνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο Συνεντεύξεις με εμπειρογνώμονες του χώρου και συγκεκριμένα με τους κ.κ. o Ασημόπουλο Χ., Ψυχίατρο από την Εταιρεία Ψυχικής Υγιεινής Παιδιού και Εφήβου (ΕΨΥΠΕ). o Τομαρά Βλ., Αναπληρωτή Καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών o Μπαρούχου Β., Κοινωνική Λειτουργό, Υπεύθυνη του Τμήματος Αναδοχών του Κέντρου Βρεφών «Η Μητέρα» o Καβαλιέρο Δ., Ψυχίατρο από την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας o Παπασιδέρη Ελ., Νοσηλεύτρια από το Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Έρευνας Οι συνεντεύξεις αυτές είχαν σχεδιαστεί με τυποποιημένο θεματολόγιο(, το οποίο όμως ήταν ανοιχτό για τυχόν θέματα που θα ανέκυπταν κατά την εξέλιξή τους- ημιδομημένες συνεντεύξεις). Οι ατομικές συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο Μελέτη Περιπτώσεων (Case Studies) Προγραμμάτων Φιλοξενουσών Οικογενειών στον ελληνικό χώρο και συγκριτική ανάλυση και ανάλυση εμπειριών παραθέτοντας καλές πρακτικές που παρατηρούνται τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Αποκωδικοποίηση διαδικασιών Ένταξης Έργου ΕΣΠΑ και διαδικασιών έναρξης προγράμματος φιλοξενουσών οικογενειών και προσομοίωση (testing) εφαρμογής κριτηρίων αξιολόγησης. 10

11 Β. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται συνοπτικά το ευρύτερο πλαίσιο, κοινωνικό, θεσμικό και διαδικαστικό στο οποίο ανήκουν και μέσα στο οποίο αναπτύσσονται τα προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και Ιστορική Αναδρομή του Θεσμού της Αναδοχής Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και πρόληψη του ιδρυματισμού Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης αφορά «το σύνολο των παρεμβάσεων που επιτρέπουν στον ψυχικά ασθενή να παραμείνει ενεργός πολίτης μέσα στην κοινότητα, με αυτονομία, οικονομική δράση και κοινωνική ένταξη.» Η εφαρμογή της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, ξεκίνησε στην Ελλάδα με τον νόμο για το ΕΣΥ (Ν.1397/83), στο πλαίσιο του Κανονισμού 815/84 και με χρηματοδοτική συμβολή των Ταμείων της ΕΕ, στο πλαίσιο των ΕΠ της Β, Γ και Δ Προγραμματικής Περιόδου. (Ειδική Υπηρεσία Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης). Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση σκοπό έχει την εξάλειψη των ιδρυματικών χαρακτηριστικών του συστήματος των ψυχιατρικών υπηρεσιών της χώρας και την ανάπτυξη του κοινοτικού μοντέλου φροντίδας των ψυχικά ασθενών. Το μοντέλο αυτό στηρίζεται στις αρχές της αντιμετώπισης του κοινωνικού αποκλεισμού της εξωνοσοκομειακής φροντίδας της κοινωνικής ψυχιατρικής της τομεοποίησης της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και της κοινωνικής ενσωμάτωσης. (Ασημόπουλος και Συν. 2) Βάση αυτών, το σύστημα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας μεταρρυθμίζεται και προσανατολίζεται στο περιορισμό και την κατάργηση της λειτουργίας των ψυχιατρείων και στη δημιουργία τοπικών ολοκληρωμένων δικτύων κοινοτικών υπηρεσιών φροντίδας των ψυχικά ασθενών, για την κάλυψη των θεραπευτικών 11

12 αναγκών κοινωνικής λειτουργικότητάς τους (στέγασης, επαγγελματικής κατάρτισης, απασχόλησης, εργασίας, συνηγορίας, ψυχαγωγίας). Η ανάγκη για αλλαγή του τρόπου παροχής των υπηρεσιών ψυχικής υγείας δεν εκφράστηκε μόνο μέσα από το νομικό πλαίσιο και τις αρχές της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης. Σε διεθνές επίπεδο η Έκθεση για την Παγκόσμια Υγεία του ΠΟΥ (2001) έθεσε ως αναγκαία τη συνεχή μετατόπιση από τα ψυχιατρικά νοσοκομεία και άσυλα στην παροχή κοινοτικής φροντίδας, υποστηρίζοντας ότι αυτό το είδος φροντίδας έχει καλύτερα αποτελέσματα αναφορικά με την ποιότητα ζωής, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την οικονομική απόδοση του σε σχέση με τη φροντίδα που παρέχεται στα άσυλα. Η έκθεση αναγνώρισε τη κοινοτική φροντίδα ως τη παροχή μιας ολοκληρωμένης ομάδας υπηρεσιών, η οποία παρέχεται από επαγγελματίες διαφορετικών ειδικοτήτων και δημιουργεί κατάλληλους δεσμούς με άλλους τομείς, όπως η στέγαση και η απασχόληση. (Έκθεση Αξιολόγησης για την Ψυχική Υγεία). «Ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους εφαρμόστηκε η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση ήταν η αποϊδρυματοποίηση, αναγνωρίζοντας την σημασία που θα είχε για τις ζωές χιλιάδων ασθενών. Η ιδρυματοποίηση επιφέρει σημαντικές και επίμονες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές βλαπτικές επιπτώσεις στα παιδιά, με αποτέλεσμα σοβαρές καθυστερήσεις και μειονεξίες σε όλα τα επίπεδα της εξέλιξής τους. Στα ιδρύματα η θεραπευτική και ιατρική φροντίδα είναι ελλιπής ή ακατάλληλη, οι χρόνιες καταστάσεις είναι ανώτερες του αναμενόμενου, η διαχείριση κρίσεων και επιληπτικών επεισοδίων είναι συχνά ανεπαρκής και ότι είναι κοινό φαινόμενο η υπερδοσολογία φαρμάκων». (Τσιάντης όπως αναφέρεται σε Ασημόπουλος και συν.) Στην Ελλάδα μέχρι και την δεκαετία του 1980 το σύστημα φροντίδας των ατόμων με ψυχικές, νοητικές ή σωματικές αναπηρίες ακολουθούσε το τύπο της κλειστής ιδρυματικής περίθαλψης. Το συγκροτούσαν ιδρύματα, ψυχιατρεία και άσυλα, τα οποία λειτουργούσαν ως χώροι εγκλεισμού και όχι φροντίδας, σε πολύ κακές συνθήκες και με προσωπικό αριθμητικά ανεπαρκές και ανειδίκευτο. Αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί στη χώρα ένα ευρύ και πολυετές πρόγραμμα αποϊδρυματισμού και δημιουργίας νέων μονάδων κοινοτικού τύπου φροντίδας, το οποίο υποστηρίχτηκε και συνεχίζει να υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για τους λόγους αυτούς είναι καίρια σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ, η δημιουργία εναλλακτικών δομών στέγασης των ψυχικά ασθενών, μακριά από ψυχιατρεία και δομές στέγασης ασυλικού τύπου, οι οποίες θα ενσωματώνουν τη 12

13 κοινότητα και θα βοηθούν τους ασθενείς να ενσωματωθούν και οι ίδιοι ξανά στη κοινότητα. Οι ψυχικά ασθενείς στις κοινοτικές Μονάδες, συγκριτικά με το ψυχιατρείο, έχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, λιγότερους περιορισμούς, έμφαση στην αυτονομία και στη λήψη πρωτοβουλιών, έμφαση στη χρήση διευκολύνσεων και πόρων της κοινότητας εμφανίσει βελτίωση στην κοινωνική τους λειτουργικότητα μείωση της αρνητικής ψυχιατρικής συμπτωματολογίας και διεύρυνση του κοινωνικού δικτύου υποστήριξής τους (Ασημόπουλος και συν.). Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση και η αποϊδρυματοποίηση των ψυχικά ασθενών δε περιορίζεται μόνο στην μεταστροφή των παρεχομένων υπηρεσιών ψυχικής υγείας προς την κοινοτική ψυχιατρική και στη δημιουργία κοινοτικών δομών στέγασης. Ο Σακελαρόπουλος (2003) αναφερόμενος στην έννοια της αποασυλοποίησης σημειώνει ότι «υπάρχει μία παράλληλη διαδικασία που κινείται σε έξι άξονες : 1. Την αλλαγή στάσης του πληθυσμού και την εξοικείωσή του με νέες μορφές ψυχιατρικής περίθαλψης. 2. Την ίδρυση και οργάνωση υπηρεσιών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας περίθαλψης (γενικό νοσοκομείο) στην κοινότητα. 3. Την εναρμόνιση της λειτουργίας των υπηρεσιών αυτών μεταξύ τους ώστε να εξουδετερώνουν την ασυλοποίηση περιορίζοντας αποφασιστικά τις εισαγωγές στο ψυχιατρείο. 4. Τη ριζική βελτίωση των θεραπευτικών μεθόδων και του τρόπου διαβίωσης των αρρώστων στα ψυχιατρεία. 5. Τον επαναπροσδιορισμό του κοινωνικού ρόλου των ασθενών με την ένταξή τους σε προγράμματα προεπαγγελματικής κατάρτισης και στους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης 6. Τέλος, την οριστική έξοδο των χρόνιων πασχόντων από το ψυχιατρείο και την εγκατάστασή τους σε ενδιάμεσες δομές..» (Σακελαρόπουλος 2003, όπως αναφέρεται σε Καλδιμιτζιάν 2009). 13

14 Ιστορική Αναδρομή του Θεσμού της Αναδοχής Ο θεσμός των φιλοξενουσών οικογενειών έχει τη βάση του στις αρχές της ανάδοχης φροντίδας και για το λόγο αυτό η αναζήτηση ιστορικών στοιχείων για την εξέλιξη των φιλοξενουσών οικογενειών μας οδηγεί στην αναζήτηση της ίδιας της ιστορικής εξέλιξης της αναδοχής τόσο στην χώρα μας όσο και διεθνώς. Στην Ελλάδα σχετικά προγράμματα οικογενειακής φροντίδας στη βάση της αναδοχής άρχισαν να εφαρμόζονται από τα μέσα του 19 ου αιώνα.. Ο θεσμός όμως αναπτύχθηκε κυρίως κατά το δεύτερο ήμισυ του 20 ου αιώνα, ενώ μόλις το 1996 συμπεριλήφθηκαν ρυθμίσεις για την εφαρμογή του στον Αστικό Κώδικα (Ν. 2447/ 1996). «Οι όροι «αναδοχή» και η «ανάδοχη οικογένεια» χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά από το Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» το 1955, αλλά η επίσημη ανάδοχη φροντίδα άρχισε στην Ελλάδα από τα βρεφοκομεία και συγκεκριμένα το 1859 από το Βρεφοκομείο Αθηνών. Το 1861 μέσω αυτού του βρεφοκομείου είχαν τοποθετηθεί τα πρώτα 35 βρέφη σε ισάριθμες «νοθοτρόφους μητέρες» με αμοιβή 20 δραχμές το μήνα. Η συγγενική αναδοχή άρχισε να προωθείται από το Π.Ι.Κ.Π.Α. το Μεταπολεμικά και μέχρι το 1970 εφαρμοζόταν από τις Διευθύνσεις Κοινωνικής Πρόνοιας του Υπουργείου Πρόνοιας, ενώ μετά το 1955 ο θεσμός προωθήθηκε από το Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» και από το 1988 από τον Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας.» (Καλλινικάκη, 2001) Κατά τις τελευταίες δεκαετίες η αναδοχή εξακολουθεί να εφαρμόζεται σε πολύ περιορισμένη κλίμακα, κυρίως στα αστικά κέντρα. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Ερευνών και Προγραμματισμού του Ε.Ο.Π.-Ε.Ο.Κ.Φ, την 1 η Ιουνίου του 2000 οι υπηρεσίες του Εθνικού Οργανισμού Κοινωνικής Φροντίδας είχαν τοποθετήσει σε ανάδοχες οικογένειες 631 παιδιά και εφήβους, εκ των οποίων τα 388 στο νομό Αττικής. Το πρώτο πιλοτικό Πρόγραμμα Φιλοξενουσών Οικογενειών για άτομα με ψυχικές ασθένειες αναπτύχθηκε το 1987 από το Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του Παιδοψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (Π.Ν.Α) και εφαρμόστηκε το 1989, επιδοτούμενο από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Κανονισμός 815/1994). Μετά τη λήξη της επιχορήγησής του ως πιλοτικού, το 1995, το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε για έναν επιπλέον χρόνο από υπόλοιπα άλλων προγραμμάτων. Έκτοτε καλύπτεται από τον προϋπολογισμό του Π.Ν.Α. (Καλλινικάκη, 2001). Άλλα παραδείγματα προγραμμάτων προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών στην Ελλάδα είναι το Πρόγραμμα Αναδόχων Οικογενειών του Ελληνικού Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών το οποίο λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1989 και 14

15 συνολικά μέχρι και σήμερα έχουν τοποθετηθεί 64 ασθενείς σε ανάδοχες οικογένειες με το 70% αυτών να έχει τοποθετηθεί κοντά στην περιοχή καταγωγής του, σε συγγενικές κυρίως οικογένειες. Το 1999 ξεκίνησε να λειτουργεί και η Μονάδα Αναδόχων Οικογενειών της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου και έχουν τοποθετηθεί μέχρι και σήμερα συνολικά 12 άτομα σε ανάδοχες οικογένειες. Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται τα σημαντικότερα χρονικά σημεία ανάπτυξης του θεσμού της Αναδοχής και των Φιλοξενουσών Οικογενειών στην Ελλάδα. 15

16 Εικόνα 1: Ιστορική Αναδρομή των Θεσμών της Αναδοχής και των Φιλοξενουσών Οικογενειών 16

17 2.2. Θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας Πριν την αναλυτικότερη μελέτη του θεσμού των φιλοξενουσών οικογενειών κρίνεται σκόπιμη η σύντομη περιγραφή του συστήματος νόμων και κανόνων με βάση το οποίο λειτουργεί σήμερα. Νόμος 1397 /1983 Οι βάσεις για την εφαρμογή της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα τέθηκαν από το νόμο για το Εθνικό Σύστημα Υγείας, Νόμο 1397 του Συγκεκριμένα στο άρθρο 21 του νόμου αυτού αναφέρεται πως «Η ψυχιατρική περίθαλψη παρέχεται από α) τα κέντρα ψυχικής υγείας, β) τους ψυχιατρικούς τομείς των γενικών νοσοκομείων και γ) τα ειδικά ψυχιατρικά νοσοκομεία». Στη παράγραφο 3 του άρθρου αυτού αναφέρεται πως σκοπός των κέντρων ψυχικής υγείας είναι «η ψυχοκοινωνική μέριμνα, η συμβουλευτική παρέμβαση στην κοινότητα και η διαφώτιση, η πρόληψη, η θεραπεία και η συμβολή στην αποκατάσταση και κοινωνική ένταξη του αρρώστου», βάζοντας τα θεμέλια για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση που ακολούθησε. Νόμος 2071/1991 Στον νόμο αυτό, ο οποίος αποτελεί εξειδίκευση του Νόμου 1397 του 1983, γίνεται για πρώτη φορά αναφορά στις φιλοξενούσες οικογένειες ως μέρος των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Συγκεκριμένα αναφέρεται στο άρθρο 92 πως «Σε κάθε ασθενή παρέχονται υπηρεσίες από Μονάδες Ψυχικής Υγείας (Μ.Ψ.Υ.) του τομέα στον οποίο ανήκει.» και πως «Μονάδες Ψυχικής Υγείας (Μ.Ψ.Υ.) είναι: τα κέντρα ψυχικής υγείας, οι ψυχιατρικοί τομείς νομαρχιακών ή περιφερειακών νοσοκομείων, οι πανεπιστημιακές ψυχιατρικές κλινικές, τα ειδικά ψυχιατρικά νοσοκομεία, οι παιδοψυχιατρικές κλινικές, οι ψυχογηριατρικές κλινικές, οι κινητές μονάδες ψυχικής υγείας, οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, οι ξενώνες, τα οικοτροφεία, τα προστατευόμενα διαμερίσματα, οι ανάδοχες οικογένειες κ.α.» Νόμος 2716/1999 Ο όρος των «Φιλοξενουσών Οικογενειών» εισήχθηκε για πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στο πλαίσιο της γενικότερης ανάγκης για την εφαρμογή της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και των αρχών της στη χώρα. Ο Νόμος 2716 του 1999 εισάγει μία σειρά μεταρρυθμίσεων σχετικά με την «Ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας» όπως είναι ο θεσμός των Τομέων Ψυχικής Υγείας, 17

18 ενώ γίνεται σαφής καταγραφή των διαφορετικών τύπων Μονάδων Ψυχικής Υγείας που λειτουργούν στη χώρα. Στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας περιλαμβάνονται και οι Μονάδες και τα Προγράμματα Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, οι οποίες όπως αναφέρει το άρθρο 9 του Ν.2716/1999 αφορούν «Μονάδες ή προγράμματα όπου παρέχονται υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης για ενήλικες, παιδιά ή εφήβους και είναι τα Οικοτροφεία, οι Ξενώνες, τα Προστατευόμενα Διαμερίσματα και οι Φιλοξενούσες Οικογένειες». Ειδικότερα όσον αφορά τις Φιλοξενούσες Οικογένειες αναφέρεται στη παρ.5 του άρθρου 9 του Ν.2716/1999 πως «Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας στα προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών παρέχονται από τα νοσοκομεία του Ν.2592/1953 και του Ν.1397/1983, τα Πανεπιστημιακά Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, τα Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα Ψυχικής Υγείας και τις Πανεπιστημιακές Μονάδες που έχουν ως αντικείμενο την ψυχική υγεία, καθώς και από τις Μονάδες Ψυχικής Υγείας και έχουν ως σκοπό την τοποθέτηση και ψυχιατρική παρακολούθηση ενηλίκων με ψυχικές διαταραχές σε κατάλληλες οικογένειες. Οι Φιλοξενούσες Οικογένειες μπορεί να ανήκουν στο φιλικό ή συγγενικό περιβάλλον του ασθενή, υπό την προϋπόθεση ότι δεν τελούν σε πρώτο βαθμό συγγενείας με τον ασθενή. Τα καθήκοντα της Φιλοξενούσας Οικογένειας μπορεί να ανατεθούν και σε μεμονωμένα άτομα». Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Οικονομικών 19353/ Στο Ν. 2716/1999 αναφερόταν πως εντός εννέα μηνών από τη δημοσίευση του νόμου αυτού θα ακολουθούσε κοινή υπουργική απόφαση που θα όριζε λεπτομερώς τις προϋποθέσεις, το τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των Υπηρεσιών Φιλοξενουσών Οικογενειών. Ωστόσο, μετά από καθυστέρηση 2 ετών; ακολούθησε η Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Οικονομικών 19353/ η οποία αφορούσε τον «Καθορισμό των προϋποθέσεων, της οργάνωσης, της λειτουργίας, των αρχών καθώς και κάθε άλλης λεπτομέρειας των προγραμμάτων Φιλοξενουσών Οικογενειών του άρθρου 9 του Ν.2716/1999» όπως αναφερόταν και στο τίτλο της Απόφασης. Στη ΚΥΑ 19353/ αναφέρονται στο Κεφάλαιο Α οι αρχές και οι προϋποθέσεις για τη λειτουργία του προγράμματος των Φιλοξενουσών Οικογενειών, τα καθήκοντά τους και η δυνατότητα ανάθεσης της φροντίδας ψυχικά ασθενών και σε μεμονωμένα άτομα, υπό την προϋπόθεση ότι δεν τελούν σε πρώτο βαθμό συγγένειας με τον ασθενή, σύμφωνα με την παρ.5 του άρθρου 9 του Ν. 2716/99 «Οι 18

19 Φιλοξενούσες Οικογένειες οφείλουν να διαμορφώνουν οικογενειακό περιβάλλον για τα φιλοξενούμενα άτομα και να εξαντλούν όλες τις δυνατότητες ώστε τα άτομα που φιλοξενούν να αποκτήσουν την ικανότητα της αυτόνομης διαβίωσης.» Στο κεφάλαιο Β της ανωτέρω ΚΥΑ αναφέρονται λεπτομερειακά τα στοιχεία και οι προϋποθέσεις που αφορούν την οργάνωση και τη λειτουργία των Φιλοξενουσών Οικογενειών, με ειδική αναφορά στη Θεραπευτική Υποστηρικτική Διεπιστημονική Ομάδα (ΘΥΔΟ) που επιβλέπει την κάθε Φιλοξενούσα Οικογένεια καθώς και στο Επιστημονικά Υπεύθυνο της λειτουργίας της Φιλοξενούσας Οικογένειας. Ακόμα γίνεται αναφορά στις διαδικασίες επιλογής και στα δικαιώματα τόσο των ασθενών όσο και της φιλοξενούσας οικογένειας, στις διαδικασίες εκπαίδευσης της φιλοξενούσας οικογένειας, στην εποπτεία αλλά και στη δομή και λειτουργία του προγράμματος των Φιλοξενουσών Οικογενειών. Απόφαση Yπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Αριθ.Υ5β/ΓΠ/οικ.35724/02 (ΦΕΚ Β 485/ Στην ΚΥΑ 19353/ , στο άρθρο 12 παρ. 2 αναφέρεται πως «ο φορέας υλοποίησης του προγράμματος οφείλει να πληρώνει στην Φιλοξενούσα Οικογένεια μηνιαίως ποσό εκ του προϋπολογισμού του προγράμματος ισόποσο με αυτό που προβλέπει η αντίστοιχη κοινή υπουργική απόφαση για το ειδικό ενοποιημένο (κλειστό) νοσήλιο, τόσο για τους ασφαλισμένους όσο και για τους ανασφάλιστους ασθενείς». Από το στοιχείο αυτό προκύπτει πως ουσιαστικό στοιχείο του νομικού πλαισίου λειτουργίας του θεσμού των Φιλοξενουσών Οικογενειών αποτελεί και η απόφαση Αριθ. Υ5β/ΓΠ/οικ.35724/02 (ΦΕΚ Β 485/ ) με τίτλο Ορισμός του κατά το άρθρο 13 του Ν. 2716/99 ειδικού ενοποιημένου (κλειστού) νοσηλίου και τροποποίηση της αριθ. Υ4α/οικ.1320/98 κοινής υπουργικής απόφασης περί «Ορισμού νοσηλίου Νοσοκομείων». Ειδικότερα όσον αφορά το πρόγραμμα των Φιλοξενουσών Οικογενειών ορίζεται στο κεφ.3 παρ.5 της Απόφασης Αριθ. Υ5β/ΓΠ/οικ.35724/02 (ΦΕΚ Β 485/ ) πως «Στις Φιλοξενούσες Οικογένειες που φιλοξενούν ενήλικα άτομα με ψυχικές διαταραχές, με ψυχικές διαταραχές και διαταραχές αυτιστικού τύπου και με νοητική υστέρηση και δευτερογενείς ψυχικές διαταραχές το ειδικό ενοποιημένο (κλειστό) νοσήλιο ορίζεται σε 18,00 ευρώ ανά άτομο και ημέρα. Από το ποσό αυτό ο φορέας, ο οποίος υλοποιεί το πρόγραμμα των Φιλοξενουσών Οικογενειών, αποδίδει στην Φιλοξενούσα Οικογένεια το 90%, σύμφωνα με την( παρ. 2 ) του άρθρου 13 του Ν. 2716/99, το 10% καλύπτει το διοικητικό κόστος του προγράμματος.» Στο διοικητικό 19

20 αυτό κόστος ανήκουν οι παροχές ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των ασθενών που παρέχονται από τον φορέα υλοποίησης του προγράμματος. Στις Φιλοξενούσες Οικογένειες «που φιλοξενούν παιδιά ή εφήβους μέχρι και 18 ετών, με ψυχικές διαταραχές, με ψυχικές διαταραχές και διαταραχές αυτιστικού τύπου και με νοητική υστέρηση και δευτερογενείς ψυχικές διαταραχές το ειδικό ενοποιημένο (κλειστό) νοσήλιο ορίζεται σε 29,00 ευρώ ανά άτομο και ημέρα. Από το ποσό αυτό ο φορέας, ο οποίος υλοποιεί το πρόγραμμα των Φιλοξενουσών Οικογενειών, αποδίδει στην Φιλοξενούσα Οικογένεια το 85%, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 13 του Ν. 2716/99. Το ειδικό ενοποιημένο (κλειστό) νοσήλιο περιλαμβάνει ενδεικτικά τη διαμονή, διατροφή, ένδυση, φάρμακα, έξοδα διασκέδασης». Αξίζει να τονιστεί πως το ποσό ημερήσιας αποζημίωσης των φιλοξενουσών οικογενειών στις περιπτώσεις των παιδιών και των εφήβων καθώς και το ποσοστό που αναλογεί στο διοικητικό κόστος του προγράμματος (15% του κλειστού νοσηλίου) είναι μεγαλύτερο καθώς καλύπτει και τις εκπαιδευτικές και τις αναπτυξιακές τους ανάγκες στις ηλικίες αυτές. Επίσης με το ποσό αυτό καλύπτονται και τα έξοδα απασχόλησης ειδικών παιδαγωγών και ιατρών που είναι συχνά απαραίτητοι στις ηλικίες αυτές, καθώς και η ανάγκη για την συχνότερη επαφή και εποπτεία των παιδιών από την υποστηρικτική ομάδα του προγράμματος. 20

21 2.3. Λόγοι ενεργοποίησης Θεσμού, Αρμόδιοι φορείς και Διαδικασίες Όπως αναφέραμε ήδη, ο θεσμός των φιλοξενουσών οικογενειών είναι μία από τις θεσμοθετημένες στεγαστικές δομές στο πλαίσιο της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης. Οι λόγοι για την επιλογή των φιλοξενουσών οικογενειών αφορούν το γεγονός ότι «η διαβίωση του ατόμου που έχει χρόνια ιδρυματική ζωή σε μία οικογένεια που έχει αναλάβει τη φροντίδα του προσφέρει πολλές δυνατότητες σωματικές, συναισθηματικές, κοινωνικές- νέες εμπειρίες που χαρακτηρίζουν την κοινοτική φροντίδα ταυτόχρονα μειώνουν και εξαλείφουν τις ασυλικές συνήθειες, την αποπροσωποποίηση και την αποκοινωνικοποίηση που σωρευτικά το άτομο έχει εισπράξει από τη στερητική, ασυλική ζωή του. Η ένταξη ιδρυματικού ατόμου στην φιλοξενούσα οικογένεια εξυπηρετεί τους στόχους της συρρίκνωσης των μεγάλων ιδρυμάτων, της αποασυλοποίησης, της αναβάθμισης και της μεταρρύθμισης των υπαρχουσών υπηρεσιών και της προώθησης της κοινοτικής φροντίδας». (Τσιάντης και συν.) Ο θεσμός των Φιλοξενουσών Οικογενειών χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερα σαφές νομικό πλαίσιο όσον αφορά στους φορείς που έχουν την δικαιοδοσία ανάπτυξης αντίστοιχων προγραμμάτων αλλά και στην ίδια τη διαδικασία ανάπτυξης ενός προγράμματος φιλοξενουσών οικογενειών. Σύμφωνα με την παρ.5 του άρθρου 9 του Ν.2716/1999, Προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών μπορούν να αναπτυχθούν από τους φορείς του ακόλουθου σχήματος: 21

22 Νοσοκομεία του Ν. 2592/1953 και του Ν. 1397/1983 Μονάδες Ψυχικής Υγείας Προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών Πανεπιστημιακά Ψυχιατρικά Νοσοκομεία Πανεπιστημιακά Ινστιτούτα Ψυχικής Υγείας Εικόνα 2: Φορείς που δύνανται να αναπτύξουν Προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών Σε κάθε περίπτωση όμως οι ανωτέρω φορείς πρέπει να πληρούν κάποιες προϋποθέσεις για να δικαιούνται να αναπτύξουν Προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών. Οι απαραίτητες αυτές προϋποθέσεις είναι : α. Η κατάθεση ολοκληρωμένου προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών από το φορέα υλοποίησης στην Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και η έγκρισή του από τον Υπουργό Υγείας και Πρόνοιας. β. Ο ορισμός του Επιστημονικού Υπεύθυνου του προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών από τη Διοίκηση του φορέα που αναλαμβάνει την υλοποίηση του προγράμματος. γ. Ο ορισμός της ΘΥΔΟ από τη Διοίκηση του φορέα του που αναλαμβάνει την υλοποίηση του προγράμματος των Φιλοξενουσών Οικογενειών. δ. Η λειτουργική διασύνδεση του προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών με τις Μονάδες Ψυχικής Υγείας που λειτουργούν στο πλαίσιο του αντίστοιχου Τομέα Ψυχικής Υγείας. 22

23 Κατά την υλοποίηση των Προγραμμάτων Φιλοξενουσών Οικογενειών ιδιαίτερα σημαντικός κρίνεται ο ρόλος της Θεραπευτικής Υποστηρικτικής Διεπιστημονικής Ομάδας (ΘΥΔΟ), η οποία είναι φέρει την συνολική ευθύνη υλοποίησης του προγράμματος. Τα μέλη της ομάδας συνήθως προέρχονται από το ενεργό προσωπικό του φορέα υλοποίησης του προγράμματος και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν απαιτούνται επιπλέον προσλήψεις. Ενδεικτικά η σύσταση της ομάδας περιγράφεται στον ακόλουθο πίνακα. Σύσταση Θεραπευτικής Διεπιστημονικής Υποστηρικτικής Ομάδας Ψυχίατρος ή Παιδοψυχίατρος Νοσηλευτής ή Επισκέπτης Υγείας ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Κοινωνικός Λειτουργός Ειδικός Παιδαγωγός Ψυχολόγος Εικόνα 3: Σύσταση Θεραπευτικής Διεπιστημονικής Υποστηρικτικής Ομάδας 23

24 Το έργο της ΘΥΔΟ παρουσιάζεται στον ακόλουθο πίνακα: Καθορισμός Κατάλληλων Ασθενών Και Οικογενειών προς Ένταξη στο Πρόγραμμα Προετοιμασία και Εκπαίδευση Ασθενών για την Ενταξή τους στο Πρόγραμμα Έργο Θεραπευτικής Υποστηρικτικής Διεπιστημονικής Ομάδας Προετοιμασία Φιλοξενούσας Οικογένειας και Διαρκής Ψυχολογική της Υποστήριξη Συνεχής Υποστήριξη Παρακολούθηση Και Αξιολόγηση Του Προγράμματος Κάθε ενέργεια Που απαιτείται Για την επιτυχία Του Προγράμματος Παρακολούθηση Της τήρησης των Όρων της Σύμβασης από τα Συμβαλλόμενα Μέρη Λειτουργική Διασύνδεση του Προγράμματος με τις Μονάδες Ψυχικής Υγείας Εικόνα 4: Έργο Θεραπευτικής Υποστηρικτικής Διεπιστημονικής Ομάδας Επί κεφαλής της ΘΥΔΟ ορίζεται από την Διοίκηση του Φορέα Υλοποίησης ο Επιστημονικά Υπεύθυνος του προγράμματος, ο οποίος έχει την ευθύνη συντονισμού και υλοποίησης του έργου της. Όσον αφορά το ποιοι ασθενείς κρίνονται ικανοί να ενταχθούν σε προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών η ΚΥΑ (ΥΥΚΑ & Υπ.Οικονομικών 19353/ ) αναφέρει ειδικά πως είναι ασθενείς: με ψυχικές διαταραχές και σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα ή νοητική υστέρηση και δευτερογενείς ψυχικές διαταραχές ή και διαταραχές αυτιστικού τύπου ενήλικές, παιδιά ή έφηβοι, και των δύο φύλων που τελούν υπό σταθερή ιατροφαρμακευτική κάλυψη και η κλινική τους κατάσταση είναι σταθεροποιημένη κατά το τελευταίο εξάμηνο πριν τη διαδικασία επιλογής για την τοποθέτησή τους σε πρόγραμμα Φιλοξενουσών Οικογενειών. που μπορούν να διαμένουν σε μονάδες ψυχικής υγείας ή προστατευμένες στεγαστικές δομές. 24

25 Αντίστοιχα η επιλογή της φιλοξενούσας οικογένειας που θα δεχθεί τον ψυχικά ασθενή γίνεται από τα μέλη της ΘΥΔΟ και η καταλληλότητά της κρίνεται με κύριο γνώμονα «τη διασφάλιση της θεραπείας και της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης του προς τοποθέτηση ασθενούς. Ειδικότερα η επιτροπή ερευνά: την εν γένει δομή της προσωπικότητας των μελών των οικογενειών, τους όρους διαβίωσής τους όπως ενδεικτικά την επαρκή και υγιεινή κατοικία τους, τους επαρκείς οικονομικούς πόρους, το μορφωτικό επίπεδο, την ηρεμία του οικογενειακού περιβάλλοντος και την αποδοχή του προς φιλοξενία ατόμου από τα τυχόν συνοικούντα μέλη της οικογένειας. το ότι κανένα από τα μέλη της δεν έχει καταδικαστεί αμετάκλητα σε οποιαδήποτε ποινή για αδίκημα που μπορεί να επιφέρει την έκπτωση από το λειτούργημα του δημοσίου υπαλλήλου ή για παράβαση του Νόμου περί ναρκωτικών.» Όταν επιλεγεί η φιλοξενούσα οικογένεια και ο κατάλληλος ασθενής για να ενταχθεί σε αυτή, ξεκινά μία δοκιμαστική περίοδος διάρκειας τριών μηνών κατά την οποία ο ασθενής επισκέπτεται συχνά την οικογένεια, προκειμένου να εξοικειωθεί τόσο με το νέο περιβάλλον όσο και με τα μέλη της οικογένειας. Στο τέλος της δοκιμαστικής περιόδου, οριστικοποιείται η φιλοξενία του ασθενή και υπογράφεται Σύμβαση Φιλοξενίας από τον Επιστημονικά Υπεύθυνο του Προγράμματος και από τα μέλη της οικογένειας. Σύμφωνα με τη Σύμβαση αυτή «ο φορέας οφείλει να πληρώνει στην Φιλοξενούσα Οικογένεια μηνιαίως ποσό εκ του προϋπολογισμού του προγράμματος ισόποσο με αυτό που προβλέπει η αντίστοιχη κοινή υπουργική απόφαση για το ειδικό ενοποιημένο (κλειστό) νοσήλιο, τόσο για τους ασφαλισμένους όσο και για τους ανασφάλιστους ασθενείς Η ΘΥΔΟ κατά τους ελέγχους που πραγματοποιεί στις φιλοξενούσες οικογένειες μέσα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της έχει το δικαίωμα να διακόψει την αναδοχή αν διαπιστώσει πως δε πληρούνται οι όροι της σύμβασης ή πως η παραμονή του ασθενή στην οικογένεια δε συμβάλει στη βελτίωση της θεραπευτικής και ψυχοκοινωνικής αποκατάστασής του. Στην ΚΥΑ (ΥΥΚΑ & Υπ.Οικονομικών) 19353/ , αναφέρονται λεπτομερώς τόσο οι υποχρεώσεις όσο και τα δικαιώματα της οικογένειας, τα οποία και πρέπει να γίνονται σεβαστά και από τις δύο πλευρές. Η διαδικασία υλοποίησης προγραμμάτων Φιλοξενουσών Οικογενειών παρουσιάζεται επιγραμματικά στην ακόλουθη εικόνα. 25

26 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΦΙΛΟΞΕΝΟΥΣΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ Φάση Προετοιμασίας Σύσταση Θεραπευτικής Υποστηρικτικής Διεπιστημονικής Ομάδας και Ορισμός Επιστημονικά Υπεύθυνου Έρευνα για την εξεύρεση των κατάλληλων υποψήφιων προς ένταξη στο πρόγραμμα ασθενών Έρευνα και επικοινωνιακή καμπάνια για την προσέλκυση φιλοξενουσών οικογενειών Ρύθμιση Τεχνικών Χαρακτηριστικών Προγράμματος: Προέλευση πόρων Εξασφάλιση Χρηματοδότησης Ύψος επιδόματος Διάρκεια προγράμματος Φάση Έναρξης Κατάθεση Φακέλου Προτεινόμενου Προγράμματος στη Δ/νση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Κοιν. Αλληλεγγύης Περιγραφή Έργου ΘΥΔΟ και Φιλοξενούσας Οικογένειας Χρονική διάρκεια και Προϋπολογισμός Προγράμματος Προγραμματισμός Παρακολούθησης Προγράμματος κ.α. Αξιολόγηση Πρότασης από τη Δ/νση Ψυχικής Υγείας Έγκριση ή μη του προγράμματος Εξασφάλιση χρηματοδότησης μέσω δημοσίων ή ιδιωτικών, κρατικών ή κοινοτικών πόρων. Φάση Υλοποίησης Ορισμός Υποψηφίων Ασθενών και Φιλοξενουσών Οικογενειών Εκπαίδευση και Προετοιμασία Ασθενών και Φιλοξενούσας Οικογένειας Ένταξη Ασθενούς στη Φιλοξενούσα Οικογένεια Υποστήριξη Οικογένειας και Ασθενούς Παρακολούθηση πορείας και προόδου προγράμματος Αξιολόγηση Φιλοξενούσας Οικογένειας Δράσεις για προώθηση του ασθενούς στην απασχόληση Διαδικασία προετοιμασίας αυτόνομης διαβίωσης ασθενούς Εικόνα 5: Διαδικασία Υλοποίησης Προγραμμάτων Φιλοξενουσών Οικογενειών 26

27 Σύνοψη Κεφαλαίου Ο θεσμός της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και οι αρχές της αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη και εφαρμογή προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών. Ως απώτερος στόχος αναφέρεται η αποϊδρυματοποίηση των ψυχικά ασθενών και παρουσιάζονται οι τρόποι με τους οποίους τα προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών μπορούν να συντελέσουν στην επίτευξή του. Επίσης παρουσιάστηκε συνοπτικά η ιστορία τόσο του θεσμού της αναδοχής όσο και των φιλοξενουσών οικογενειών στη χώρα μας από την έναρξή τους έως και σήμερα, όπως και το θεσμικό πλαίσιο της εφαρμογής των προγραμμάτων αυτών. Ακόμα γίνεται αναφορά στους λόγους ενεργοποίησης και περαιτέρω ανάπτυξης του θεσμού των φιλοξενουσών οικογενειών, οι εν δυνάμει φορείς υλοποίησης τους ομάδα καθώς και η διαδικασία υλοποίησης των προγραμμάτων αυτών συμπεριλαμβανομένης και της σύστασης και του έργου της θεραπευτικής υποστηρικτικής διεπιστημονικής 27

28 Γ. ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Παρόλο που ο θεσμός των φιλοξενουσών οικογενειών είναι σχετικά νέος στη χώρα μας στη συνέχεια παρουσιάζονται τα προγράμματα που έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα αλλά και καλές πρακτικές από το εξωτερικό Εφαρμογή στην Ελλάδα: Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» Το Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» ιδρύθηκε το 1953 και λειτουργεί αδιάλειπτα από το Σεπτέμβρη του Πρόκειται για Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και υπάγεται στον έλεγχο και την εποπτεία του Διοικητή της Β Υγειονομικής Περιφέρειας Πειραιώς και Αιγαίου. Στο Κέντρο σήμερα λειτουργούν τα εξής προγράμματα: Προστασίας Γονέων Παιδιών Προστασίας Επιτόκων Αναδοχής Υιοθεσίας Αναζήτησης Ριζών Εθελοντισμού. Αναμφισβήτητα στα πιο σημαντικά προγράμματα του Κέντρου συγκαταλέγονται τα προγράμματα Αναδοχής και Υιοθεσίας. Κύριος στόχος του Κέντρου είναι να τοποθετήσει όσο το δυνατόν περισσότερα παιδιά σε κατάλληλες οικογένειες, είτε υπό μορφή υιοθεσίας, είτε υπό τη μορφή της αναδοχής, όπως και να φροντίσει για την ψυχική και σωματική υγεία και ανάπτυξη των παιδιών που φιλοξενούνται στις εγκαταστάσεις του Κέντρου. Αυστηρός διαχωρισμός των παιδιών σε κατάλληλα για αναδοχή και για υιοθεσία δε γίνεται καθώς το επιθυμητό είναι να οδηγηθούν στην υιοθεσία όλα τα παιδιά. Ωστόσο τα παιδιά που δίνονται σε ανάδοχες οικογένειες είναι 28

29 αυτά που ζουν οι φυσικοί γονείς τους και δεν έχουν απολέσει την επιμέλειά τους, παιδιά που έχουν σοβαρά προβλήματα αναπηριών, ψυχικών ή άλλων ασθενειών και δεν επιλέγονται από τις οικογένειες που επιθυμούν να υιοθετήσουν ένα παιδί. Κατά την δεκαετία δόθηκαν συνολικά 33 παιδιά σε αναδοχή (με τον μεγαλύτερο αριθμό 10 να δίνονται το 2000) ενώ υπήρχαν και χρονιές που δεν δόθηκε κανένα παιδί για αναδοχή. Συνήθως δίνονται για αναδοχή 2-3 παιδιά το χρόνο. Αυτή τη χρονική περίοδο στο κέντρο φιλοξενούνται 85 παιδιά, ηλικίας έως 5 ετών, εκ των οποίων τα 29 έχουν κριθεί κατάλληλα για να ενταχθούν σε ανάδοχες οικογένειες. Τα κριτήρια τα οποία θέτει το Κέντρο Βρεφών για την καταλληλότητα των οικογενειών που θέλουν να αναλάβουν ένα παιδί είναι τα ίδια τόσο στις υιοθεσίες, όσο και στις αναδοχές και πρόκειται για τα εξής: Οι υποψήφιοι γονείς να είναι κάτω των 60 ετών Το κίνητρο των γονέων Η καλή υγεία των γονέων Το λευκό ποινικό μητρώο Η δυνατότητα διατήρησης ενός καλού βιοτικού επιπέδου για το παιδί Ο διαθέσιμος χρόνος που θα αφιερώνουν στα παιδιά. Μετά από την βεβαίωση της καταλληλότητας της κάθε οικογένειας ακολουθεί εκπαίδευση από το προσωπικό του Κέντρου σχετικά με την κατάσταση υγείας του παιδιού και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και θα κληθούν να αντιμετωπίσουν και οι ανάδοχοι γονείς. Καθ όλη τη διάρκεια της αναδοχής, οι οποίες είναι συνήθως μακροχρόνιες, μέχρι την ενηλικίωση του κάθε παιδιού ή και μετά ως αναδοχή ενηλίκων ατόμων πια, το κάθε παιδί παρακολουθείται από Ιατρική και Ψυχολογική Υπηρεσία. Αξίζει να σημειωθεί πως τα περισσότερα παιδιά που δίνονται για αναδοχή από το Κέντρο πάσχουν από βαριές αναπηρίες και άλλες ψυχικές ασθένειες, για το λόγω αυτό έχει θεσμοθετηθεί μηνιαία αποζημίωση για τους ανάδοχους γονείς, ως αναγνώριση του πολύ δύσκολου και σημαντικού έργου τους. Υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες για τις μηνιαίες αποζημιώσεις και πιο συγκεκριμένα παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα: 29

30 Μηνιαία Αποζημίωση Ανά Κατηγορία Κατάστασης Υγείας Παιδιών Κατάσταση Υγείας Παιδιού Μηνιαία Αποζημίωση Αναδόχου Υγιή παιδιά Παιδιά με ελαφριές αναπηρίες ή ψυχικές ασθένειες 260 ευρώ 340 ευρώ Παιδιά με βαριές αναπηρίες 450 ευρώ Παιδιά με ειδικά νοσήματα και λοιμώξεις 850 ευρώ Πίνακας 1: Μηνιαία Αποζημίωση ανά Κατηγορία Κατάστασης Υγείας Παιδιών Αν κάποιο από τα παιδιά παρουσιάζει συνδυαστικά περισσότερα προβλήματα υγείας, αθροιστικά κυμαίνεται και το ύψος της αποζημίωσης της οικογένειας. Πέρα από το επίδομα αναδοχής, το οποίο και έχει παραμείνει στάσιμο κατά τα τελευταία 5 χρόνια, το Κέντρο Βρεφών προσφέρει και παροχές σε είδος και καλύπτει τις εκπαιδευτικές, ιατροφαρμακευτικές ανάγκες των παιδιών καθώς και δίνονται κάποια επιδόματα ιματισμού 2 φορές το χρόνο τα οποία κυμαίνονται από 300 έως 400 ευρώ. Τα περισσότερα παιδιά που αντιμετωπίζουν σοβαρές αναπηρίες λαμβάνουν και ένα επιπλέον οικονομικό βοήθημα από την Πρόνοια το οποίο κυμαίνεται από 280 έως 673 ευρώ το μήνα.. Το Κέντρο Βρεφών αυτή τη περίοδο έχει αναθέσει την φροντίδα 78 ατόμων σε ανάδοχες οικογένειες παρέχοντάς τους όλα τα επιδόματα και την υποστήριξη, υλική και μη, που αναφέρθηκε. Το 37% (29 άτομα) των περιπτώσεων αναδοχών αφορά ενήλικα άτομα τα οποία πάσχουν από σοβαρές αναπηρίες, ψυχικές ασθένειες και νοητική υστέρηση και λόγω ελλείψεως ανάλογων, κατάλληλων δομών παραμένουν στις ανάδοχες οικογένειές τους. Με αυτή την έννοια μπορούμε να πούμε πως στο Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» λειτουργεί ήδη ένα άτυπο πρόγραμμα Φιλοξενουσών Οικογενειών, το οποίο αποτελεί τη συνέχιση της αναδοχής ψυχικά ασθενών παιδιών μετά και την ενηλικίωσή τους. 30

31 Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών Το Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών (πρώην Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών) είναι κοινωφελής οργανισμός ιδιωτικού δικαίου. Ιδρύθηκε το 1956 στην Αθήνα από το Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα ως Τομέας Ψυχικής Υγιεινής. Το 1964, βάση της υπ αριθ / ιδρυτικής πράξεως, θεσμοθετήθηκε ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, με την ονομασία Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών. Σήμερα το Ε.ΚΕ.Ψ.Υ.Ε. επιχορηγείται και εποπτεύεται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και διοικείται από επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο οριζόμενο από το Υπουργείο. Αποτελεί τον μεγαλύτερο φορέα παροχής εξωνοσοκομειακών υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε πανελλαδικό επίπεδο. Στις υπηρεσίες που παρέχει το κέντρο συγκαταλέγονται οι: Ιατροπαιδαγωγικές Υπηρεσίες Μονάδες Εφήβων Θεραπευτική Μονάδα Υπηρεσία Ειδικής Παιδαγωγικής «Στουπάθειο» Συμβουλευτικά Ψυχιατρικά Τμήματα Ενηλίκων (ΥΚΨΑ- ΣΨΤΕ) Τμήμα Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτητικών Καταστάσεων «Ιάσων» Μονάδες Ειδικών Θεραπειών Μονάδες Ημερήσιας Περίθαλψης Υπηρεσίες Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Πρόγραμμα Αναδόχων Οικογενειών Ξενώνας Αθήνας Αιγάλεω Μονάδα Οικοτροφείου Λιβαδειάς κ.α. ( Ε.Κ.Ε.Ψ.Υ.Ε.) Το Πρόγραμμα Φιλοξενουσών Οικογενειών που πραγματοποιεί το Κέντρο είναι το μεγαλύτερο πρόγραμμα αυτή τη στιγμή στη χώρα και εκτείνεται εκτός από την Αττική και στην Κρήτη. Το Πρόγραμμα Φιλοξενουσών Οικογενειών Λέρου-Αθήνας υλοποιείται από το Ε.ΚΕ.Ψ.Υ.Ε. από το τέλος του 1989 και αναπτύχθηκε σε τρεις φάσεις. Στην πρώτη φάση τοποθετήθηκαν 10 ασθενείς σε φιλοξενούσες οικογένειες. Ένα χρόνο περίπου αργότερα εντάχθηκε στο πρόγραμμα μια δεύτερη ομάδα 10 ασθενών. Η μεγάλη πλειονότητα των παραπάνω ασθενών προέρχονταν από τα 31

32 μεγάλα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία της Αττικής. Το 1991, στα πλαίσια αποϊδρυματοποίησης του Κρατικού Θεραπευτηρίου Λέρου (Κ.Θ.Λ.), άλλοι 8 ασθενείς εντάχθηκαν σε αναδοχή μετά από προηγούμενη διαδικασία προετοιμασίας τους με την λειτουργία ομάδας «παρέμβασης» στο Κ.Θ.Λ. Σκοπός του Προγράμματος είναι να βοηθήσει ψυχιατρικούς ασθενείς, που για οποιονδήποτε λόγο στερούνται την φυσική τους οικογένεια, τοποθετώντας τους σε Φιλοξενούσες ώστε να ζουν σε ένα πιο υγιές και θεραπευτικό περιβάλλον. (Ε.Κ.Ε.Ψ.Υ.Ε.) Σύμφωνα με το καταστατικό του και το ύψος της επιχορήγησης που λαμβάνει από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, το Ε.Κ.Ε.Ψ.Υ.Ε. έχει δυνατότητα ταυτόχρονης τοποθέτησης 35 ασθενών κατά μέγιστο. Υπεύθυνη της αναδοχής είναι μία διεπιστημονική ομάδα η οποία αποτελείται από : 1 Ψυχίατρο 1 Ψυχολόγο 2 Νοσηλεύτριες. Παρόλο που κατά ομολογία της εκπροσώπου της ομάδας είναι απαραίτητη η ενίσχυσή της με έναν κοινωνικό λειτουργό για την αποτελεσματικότερη και πιο εύρυθμη λειτουργία της, προς το παρόν η υπάρχουσα χρηματοδότηση και οι γραφειοκρατικές διαδικασίες δε το επιτρέπουν. Από το 1989 μέχρι και σήμερα έχουν τοποθετηθεί 64 άτομα σε ανάδοχες οικογένειες και αυτή τη περίοδο βρίσκονται σε πρόγραμμα αναδοχής 30 άτομα. Οι λόγοι διακοπής της αναδοχής για τα υπόλοιπα 34 άτομα περιγράφονται στον ακόλουθο πίνακα. Συχνότητα Διακοπής Αναδοχής Ανά Αιτία Διακοπής Λόγος Διακοπής Αναδοχής Αριθμός Ασθενών Θάνατος Ασθενούς 18 Ακατάλληλη ανάδοχη οικογένεια 8 Άρνηση Ασθενή 1 Άρνηση Αναδόχου 1 Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία 6 Σύνολο 34 Πίνακας 2: Συχνότητα Διακοπής Αναδοχής Ανά Αιτία Διακοπής 32

33 Αξίζει να σημειωθεί πως σε όσες περιπτώσεις αναφέρεται ως λόγος διακοπής της αναδοχής η ακαταλληλότητα της οικογένειας πρόκειται είτε για δεδηλωμένη αδυναμία της οικογένειας να φροντίζει τον ασθενή, είτε για υποτροπή των ασθενών και εισαγωγή τους σε ψυχιατρικά ιδρύματα, είτε για βεβαιωμένη από την υπηρεσία μη επαρκούς φροντίδας του ασθενή από την ανάδοχη οικογένεια. Οι ασθενείς που τοποθετούνται σε ανάδοχες οικογένειες προτείνονται στο Κέντρο είτε από τα ιδρύματα στα οποία διέμεναν πριν, είτε από συγγενείς τους είτε και από άλλες κοινωνικές υπηρεσίες, όπως είναι οι Ξενώνες των Ψυχιατρικών Νοσοκομείων, κοινωνικοί λειτουργοί, κοινοτικές στεγαστικές δομές κ.α. Οι περισσότεροι ασθενείς που τοποθετούνται σε ανάδοχες οικογένειες πάσχουν από βαριές ψυχιατρικές νόσους και συνήθως αντιμετωπίζουν παράλληλα και άλλα προβλήματα υγείας (π.χ. αναπηρίες). Συγκεκριμένα από τους ασθενείς που βρίσκονται τώρα σε αναδοχή: Το 70% πάσχουν από Σχιζοφρένεια και άλλου τύπου Ψυχώσεις Το 30% πάσχουν από Νοητική υστέρηση, Σύνδρομο Down κ.α. Ακριβώς επειδή οι ασθενείς αυτοί αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας γίνεται λεπτομερής έλεγχος της κατάστασής τους πριν τοποθετηθούν σε ανάδοχες οικογένειες με σκοπό να ελεγχθεί η λειτουργικότητα των ασθενών και η δυνατότητα τους να διαβιώσουν αρμονικά με τα άλλα μέλη της οικογένειας. Σημαντικός παράγοντας για την επίτευξη της αρμονικής διαβίωσης είναι και η ηλικία των ασθενών. Αυτή τη περίοδο στο πρόγραμμα έχουν ενταχθεί ασθενείς 27 έως 63 ετών, με μέσο όρο ηλικίας τα 47 έτη. Αντίστοιχα ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι ηλικίες των αναδόχων καθώς όπως αποδεικνύεται πρόκειται για άτομα μεγάλης ηλικίας, που σε μερικές περιπτώσεις έχουν συνταξιοδοτηθεί και δεν έχουν άλλες επαγγελματικές υποχρεώσεις που να τους αποσπούν από την φροντίδα των ασθενών με τη μέση ηλικία των αναδόχων να είναι τα 53 έτη. Ομοίως σημαντικά είναι τα χαρακτηριστικά και τα κίνητρα των αναδόχων οικογενειών. Στις περισσότερες των περιπτώσεων οι ανάδοχες οικογένειες έχουν συγγενικούς δεσμούς με τους ασθενείς ή πρόκειται για γείτονες και άτομα του ευρύτερου κύκλου των ασθενών. Υπάρχουν όμως και αναδοχές που γίνονται από άτομα που εργάζονται στους φορείς παροχής ψυχικής υγείας και το γεγονός αυτό αποδεικνύει την μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των ατόμων αυτών σχετικά με τους ασθενείς με ψυχικά νοσήματα. Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται οι σχέσεις των αναδόχων με τους ασθενείς που βρίσκονται τώρα σε αναδοχή. 33

34 Είδος Συγγένειας Αναδόχων- Ασθενών Καμία Συγγένεια ; 26,66% Σύζυγος; 3,33% Θείος/ Θεία; 6,66% Μητέρα; 3,33% Αδερφός / Αδερφή; 60% Διάγραμμα 1 : Σχέσεις Αναδόχων Ασθενών Αξίζει να σημειωθεί πως παρόλο που σύμφωνα με το Ν. 2716/1999 απαγορεύεται να αποτελέσουν φιλοξενούσα οικογένεια άτομα που έχουν Α βαθμού συγγένεια με τους ψυχικά ασθενείς, φιλοξενεί αυτή τη στιγμή μία μητέρα το ψυχικά ασθενές παιδί της καθώς η αναδοχή αυτή προηγείτο του νόμου και δεν διακόπηκε. Σύμφωνα με τα στοιχεία από το Ε.Κ.Ε.Ψ.Υ.Ε. παρατηρούμε πως στη πλειονότητα των περιπτώσεων πρόκειται για μακροχρόνιες αναδοχές με κάποιες από αυτές να βρίσκονται σε ισχύ από τότε που ξεκίνησε το πρόγραμμα στο Κέντρο το Αξίζει να σημειωθεί πως 12 από τους 30 ασθενείς μένουν σε δικά τους διαμερίσματα, σε κοντινή απόσταση από τα σπίτια των αναδόχων, οι οποίοι και τους φροντίζουν και ελέγχουν καθημερινά. Στους ασθενείς αυτούς παρατηρείται αυξημένη αυτονομία, λειτουργικότητα και κοινωνικοποίηση. Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται τα συνολικά τα έτη παραμονής των ασθενών σε φιλοξενούσες οικογένειες. 34

35 Αριθμός Ασθενών Έτη παραμονής σε αναδοχή Έτη αναδοχής Διάγραμμα 2: Έτη παραμονής σε αναδοχή Από τα στοιχεία του πίνακα παρατηρείται πως η πλειονότητα των ασθενών, σε ποσοστό 66%, βρίσκονται σε προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 10 ετών, γεγονός που καταδεικνύει το μακροχρόνιο χαρακτήρα των προγραμμάτων. Ακόμα καταδεικνύεται πως το 56% των ασθενών εντάχθηκαν σε προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών πριν το Επίσης διαπιστώνεται πως κατά τη τελευταία 2ετία εντάχθηκαν σε προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών μόλις 5 νέοι ασθενείς, γεγονός που οφείλεται στο περιορισμένο αριθμό των διαθέσιμων θέσεων λόγω της έλλειψης επαρκούς χρηματοδότησης και των καταστατικών περιορισμών του κέντρου για την ανάπτυξη νέων θέσεων. Σημαντικό στοιχείο για την επιτυχημένη πορεία του Προγράμματος Αναδόχων Οικογενειών του Ε.Κ.Ε.Ψ.Υ.Ε. είναι και το Επίδομα Αναδοχής το οποίο ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ σε μεγάλο βαθμό τη συνέχεια του προγράμματος και την εξασφάλιση από μέρους των αναδόχων ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για τους ασθενείς τους. Το Επίδομα ανέρχεται στο ποσό των 540 ευρώ μεικτά ανά μήνα, ενώ αφού αφαιρεθούν οι κρατήσεις οι ανάδοχοι λαμβάνουν 412, 56 ευρώ. Το ποσό αυτό είναι κατά γενική ομολογία ιδιαίτερα χαμηλό σε σχέση τόσο με τις ανάγκες των ασθενών σε φάρμακα και τα απαραίτητα είδη διαβίωσης, όσο και με τις υπηρεσίες που παρέχουν οι ανάδοχοι, οι οποίοι πολύ συχνά συμπληρώνουν το επίδομα αυτό από το δικό τους εισόδημα για να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα στους ασθενείς. Ιδιαίτερα 35

36 στις περιπτώσεις που οι ασθενείς διαμένουν σε χωριστά διαμερίσματα από τους αναδόχους, το επίδομα αναδοχής καλύπτει τα έξοδά ενοικίου, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να διαβιούν βασιζόμενοι σε όποια επιδόματα λαμβάνουν παράλληλα από τη Πρόνοια και στην οικονομική συμβολή των αναδόχων τους. 36

37 Μονάδα Αναδόχων Οικογενειών της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ο θεσμός των αναδόχων οικογενειών για άτομα με ψυχικές ασθένειες εφαρμόστηκε για πρώτη φορά από το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής το 1989, όταν και εγκαινιάστηκε το πρώτο πρόγραμμα αναδόχων οικογενειών για ψυχιατρικούς ασθενείς, στους οποίους συμπεριέλαβε και πρώην τροφίμους του Κρατικού Θεραπευτηρίου της Λέρου. Σχεδόν 10 χρόνια μετά, το 1998 εγκαινιάστηκε η Μονάδα Αναδόχων Οικογενειών (ΜΑΟ) της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Ο σχεδιασμός του προγράμματος προέβλεπε τη σταδιακή ένταξη 10 ασθενών στο πρόγραμμα και την αξιολόγηση του αποτελέσματος, μετά από διετή παραμονή τους σε αναδοχή. Ως κριτήρια αποτελεσματικότητας ορίσθηκαν : Η κλινική και λειτουργική κατάσταση του ασθενούς Η χρήση υπηρεσιών Η ποιότητα ζωής του ασθενούς Η επιβάρυνση του αναδόχου και της οικογένειάς του και Το συγκριτικό κόστος της αναδοχής.» (Τομαράς και συν.) Κατά τον 12ετή απολογισμό της λειτουργίας της ΜΑΟ, παρατηρείται πως 12 ψυχιατρικοί ασθενείς, οι οποίοι είχαν διαγνωσμένες ψυχικές νόσους από 9 έως και 32 χρόνια πριν την έναρξη του προγράμματος, εντάχθηκαν σε ισάριθμες φιλοξενούσες οικογένειες. Από τις 12 αναδοχές αυτές, το 58% συνεχίζονται μέχρι και σήμερα ενώ το 42% έχουν λήξει. Αξίζει να σημειωθεί πως από τις 7 αναδοχές που συνεχίζονται μέχρι σήμερα οι 2 πρόκειται να τελειώσουν μέχρι το τέλος του 2011 ή το αργότερο τις αρχές του 2012 και οι ασθενείς να μεταβούν σε αυτόνομα διαμερίσματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία για τις αναδοχές που έχουν λήξει, διαφαίνεται πως από τις 5 αναδοχές, οι 3 παρουσίασαν επιτυχή αποτελέσματα καθώς οι ασθενείς διαβιούν πλέον σε αυτόνομα διαμερίσματα, είτε μόνοι τους είτε με οικεία τους πρόσωπα και γι αυτούς έχει επιτευχθεί πλήρως ο στόχος της αποασυλοποίησης. Ωστόσο και οι 2 ασθενείς που επέστρεψαν σε ασυλικού τύπου δομές, μπορούν εν μέρει να χαρακτηριστούν ως επιτυχία του προγράμματος. Αυτό συμβαίνει γιατί, 37

38 παρόλο που οι ασθενείς αυτοί έπασχαν από ιδιαίτερα σοβαρές ψυχικές νόσους, καθ όλο το διάστημα της παραμονής τους στην οικογένεια, η οποία κυμάνθηκε από 22 έως και 115 μήνες, δεν παρουσίασαν καμία υποτροπή, καμία κρίση και δεν χρειάστηκε να νοσηλευτούν καθόλου σε ψυχιατρικές κλινικές, σε αντίθεση με την κατάσταση και τη συχνότητα των υποτροπών τους πριν το πρόγραμμα των φιλοξενουσών οικογενειών. Από αυτή την άποψη και οι 2 αυτοί ασθενείς κρίνεται πως ευεργετήθηκαν από το πρόγραμμα των φιλοξενουσών οικογενειών, καθώς έζησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα έξω από κάθε μορφή ψυχικής περίθαλψης και με βρισκόμενοι σε σταθερή ψυχική κατάσταση. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό στοιχείο των ασθενών που εντάσσονται σε προγράμματα ανάδοχων οικογενειών είναι ο τύπος της ασθένειας από την οποία πάσχουν, καθώς από τους 12 ασθενείς του προγράμματος το 75% πάσχει από σχιζοφρένεια και το 25% από ψυχικές διαταραχές και νοητική υστέρηση. Επίσης όσον αφορά κάποια χαρακτηριστικά στοιχεία των ασθενών αυτών, πρόκειται για άτομα ηλικίας από 33 έως και 53 ετών, άνδρες και γυναίκες. Αντίστοιχα οι ηλικίες των αναδόχων οικογενειών κυμαίνονται από 35 έως και 71 ετών και σε κάποιες περιπτώσεις σχετίζονται με συγγενικούς δεσμούς με τους ασθενείς, Β βαθμού και πάνω, χωρίς όμως να αποκλείονται και μη συγγενείςανάδοχοι. Σημαντικός παράγοντας για την επιτυχία του προγράμματος των αναδοχών είναι το μηνιαίο επίδομα αναδοχής που καλύπτει βασικά έξοδα του ασθενή, αποτελεί σημαντική βοήθεια για τους αναδόχους και ανέρχεται στο ποσό των 412,45 ευρώ μηνιαίως. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του κ. Τομαρά, η αναδοχή είναι το καταλληλότερο μεταβατικό σκαλοπάτι προς τη πλήρη αυτονομία των ψυχικά ασθενών. Αποτελεί την ιδανικότερη στεγαστική λύση κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αποϊδρυματοποίησης των ασθενών. Ο στόχος όμως των προγραμμάτων δε θα πρέπει να είναι μόνο η ένταξη των ασθενών σε φιλοξενούσες οικογένειες, αλλά πως αυτοί οι ασθενείς μετά από την παραμονή τους σε ένα περιβάλλον όσο το δυνατόν πιο κοντά στην φυσιολογική, κοινωνική ζωή, θα μπορέσουν να ζήσουν σε πλήρη αυτονομία σε δικές τους οικίες. Υπό αυτή την έννοια οι φιλοξενούσες οικογένειες δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση την τελική λύση των προγραμμάτων αποασυλοποίησης, παρόλο που οι αναδοχές είναι κατά βάση μακροχρόνιες. 38

39 3.1.4.Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας Η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας (Ε.Π.Α.Ψ.Υ.) λειτουργεί από το 1988 υπό τη νομική μορφή του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου και, σύμφωνα με το καταστατικό της δραστηριοποιείται με σκοπό την προσφορά ενός εναλλακτικού μοντέλου παροχής ψυχιατρικής φροντίδας στην Κοινότητα, στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου για την Ψυχική Υγεία «Ψυχαργώς» και με βάση τις αρχές της Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης. Οι βασικοί τομείς δραστηριότητας της εταιρείας είναι Ψυχοκοινωνική αποκατάσταση ατόμων με σοβαρά χρόνια προβλήματα ψυχικής υγείας Ψυχιατρική φροντίδα σε συνεργασία με την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας για παιδιά, εφήβους και ενήλικες Ολοκληρωμένες παρεμβάσεις για την πρόληψη, ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και προαγωγή της ψυχικής υγείας Δράσεις για την αξιολόγηση και βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών ψυχικής υγείας Δράσεις για την εκπαίδευση και την επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας Δράσεις για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας Ενδυνάμωση ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των οικογενειών τους Εκπαίδευση επαγγελματιών σε θέματα ψυχικής υγείας Παρεμβάσεις υποστήριξης ειδικών ομάδων πληθυσμού (εκπαιδευτικοί, μαθητές, άτομα 3ης ηλικίας, γονείς, κλπ.) Η Ε.Π.Α.Ψ.Υ έχει αναλάβει την επιστημονική και διοικητική ευθύνη έντεκα 39

40 στεγαστικών δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και πιο συγκεκριμένα: 1 Ξενώνας 7 Οικοτροφεία 3 Κοινοτικά Σπίτια. Επίσης κατά τα τελευταία χρόνια υποστηρίζει διοικητικά και επιστημονικά δύο Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας στις Κυκλάδες και ένα Κέντρο Ημέρας στα Μελίσσια δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο δίκτυο ψυχιατρικής φροντίδας με βάση τους σκοπούς της Κοινωνικής Ψυχιατρικής και της Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης. Στο πλαίσιο αυτό κατατέθηκε στις αρχές του 2010 ένα Ολοκληρωμένο Σχέδιο Εφαρμογής του Προγράμματος των Αναδόχων Οικογενειών για Ψυχιατρικούς Ασθενείς στην αρμόδια Υπηρεσία του Υπουργείου Υγείας. Σύμφωνα μάλιστα με την Απόφαση της Υφυπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης της 16 ης Απριλίου 2010 (Φ.Ε.Κ. 453, Τεύχος Β ), αναγνωρίζεται στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας η δυνατότητα ανάπτυξης συμπληρωματικών δράσεων μεταξύ των οποίων περιλαμβανόταν και η ανάπτυξη προγραμμάτων αναδόχων οικογενειών. Στο πλαίσιο αυτό προτάθηκε η ανάπτυξης ενός προγράμματος φιλοξενουσών οικογενειών που θα εφαρμοζόταν σε πιλοτική βάση αρχικά, διάρκειας 24 μηνών και θα είχε ως σκοπό του την ένταξη στο πρόγραμμα είκοσι ατόμων, από τα οποία 10 θα προέρχονταν από στεγαστικές δομές της Ε.Π.Α.Ψ.Υ. και τα άλλα 10 από στεγαστικές δομές εκτός Ε.Π.Α.Ψ.Υ. σε όλη την Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί πως με βάση την κλινική κατάσταση των ασθενών και την επιτυχημένη εξεύρεση αναδόχων οικογενειών, 2 ασθενείς μπορούν να ενταχθούν στο πρόγραμμα άμεσα μετά την έγκρισή του. Το Πρόγραμμα Φιλοξενουσών Οικογενειών το οποίο στηρίχτηκε στην επιτυχημένη εφαρμογή του αντίστοιχου προγράμματος της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών θα αναλάμβανε η Μονάδα Φιλοξενουσών Οικογενειών, η οποία θα στελεχωνόταν από μία πλήρη διεπιστημονική ομάδα που θα προερχόταν από το υπάρχον προσωπικό της Ε.Π.Α.Ψ.Υ και θα αποτελείτο από: 1 Τεχνικό σύμβουλο- Επόπτη 1 Ψυχίατρο- Συντονιστή 1 Κλινικό Ψυχολόγο 1 Κοινωνικό Λειτουργό 1 Επισκέπτη Υγείας 1 Εργοθεραπευτή 40

41 Στην πρόταση που υποβλήθηκε παρουσιαζόταν λεπτομερώς τόσο η διαδικασία λειτουργίας της ομάδας, τα καθήκοντά της, η φύση και η συχνότητα των επισκέψεων που θα πραγματοποιούν στις φιλοξενούσες οικογένειες, όσο και οι ειδικές αρμοδιότητες κάθε ενός από τα μέλη της ομάδας. Ακόμα περιγράφεται η διαδικασία επιλογής των ασθενών που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα και των οικογενειών που θα αναλάβουν τη φιλοξενία τους. Προβλέπεται μάλιστα εκπαίδευση των οικογενειών στις ιδιαίτερες απαιτήσεις που παρουσιάζει η ασθένεια του κάθε φιλοξενούμενου, καθώς και διαρκής επιστημονική και ψυχολογική υποστήριξη οικογενειών και ασθενών από τα μέλη της ομάδας. Αντίστοιχη εκπαίδευση της διεπιστημονικής ομάδας που θα είναι υπεύθυνη για το πρόγραμμα δε κρίνεται αναγκαία καθώς το προσωπικό που θα τη στελεχώνει εργάζεται για χρόνια στις άλλες δραστηριότητες της Ε.Π.Α.Ψ.Υ. και διαθέτει όλη την απαραίτητη τεχνογνωσία. Η ανάπτυξη του όλου προγράμματος έχει χωριστεί σε τρεις φάσεις κατά το χρονικά διάστημα 24 μηνών που θα απαιτηθεί για την ανάπτυξη του προγράμματος, με λεπτομερή αναφορά των προτεινόμενων δράσεων ανά έκαστη φάση ανάπτυξης. Επίσης υπάρχει η πρόταση το ύψος της μηνιαίας αποζημίωσης που θα λαμβάνει η ανάδοχη οικογένεια να οριστεί στα 700 ευρώ μηνιαίως τα οποία θα βρίσκονται και εκτός φορολογίας, ως αναγνώριση του κοινωνικού έργου που επιτελούν οι ανάδοχες οικογένειες. Τέλος υπάρχει καταγραφή των δράσεων που έχουν ήδη γίνει από το προσωπικό της Ε.Π.Α.Ψ.Υ. και υποδηλώνουν την ετοιμότητά τους για την ανάληψη ενός τέτοιου προγράμματος. Παρόλο που η Πρόταση Σχεδίου Ανάπτυξης του Προγράμματος υποβλήθηκε στη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας στις αρχές του 2010, ακόμα δεν έχει εγκριθεί λόγω γραφειοκρατικών κωλυμάτων. Παρουσιάστηκε πρόβλημα με τη νομική μορφή της Εταιρείας καθώς πρόκειται για Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία και ο νομοθέτης δεν ξεκαθαρίζει πως δύνανται και αυτές να αναπτύσσουν Προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών και ήταν απαραίτητη η ψήφιση τροπολογίας που να το επιτρέπει. Μετά από συναντήσεις με εκπροσώπους της Δ/νσης Ψυχικής Υγείας και αναγνώριση του κωλύματος, υπήρξε η πρόθεση και η αρχική συμφωνία να ενταχθεί το Πρόγραμμα της ΕΠΑΨΥ υπό τη σκέπη του Ε.ΚΕ.Ψ.Υ.Ε. αλλά μέχρι στιγμής ούτε αυτή η πρόταση έχει εγκριθεί. 41

42 3.2.Εφαρμογή σε χώρες του εξωτερικού Το Παράδειγμα της πόλης Γκιλ του Βελγίου Γενικά στοιχεία Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση καλής πρακτικής όσον αφορά το θεσμό των φιλοξενουσών οικογενειών και την αποδοχή τους όχι μόνο από τους πολίτες αλλά από το σύνολο της κοινότητας παρατηρείται στην πόλη Γκιλ του Βελγίου. Οι πρώτες αναφορές σχετικά με την πόλη χρονολογούνται από το 13 ο αιώνα όπου και κατέφευγαν εκεί πολλοί περιηγητές που αναζητούσαν θεραπεία μέσω της θρησκείας. Στο πέρασμα των αιώνων εδραιώθηκε η φήμη της Γκιλ, ως μίας πόλης όπου παρέχεται όχι απλά θεραπεία για τις ψυχικές ασθένειες κυρίως μέσω της θρησκείας εκείνη την εποχή αλλά και όπου οι ασθενείς παρέμεναν εκεί για αρκετά χρόνια μετά τη θεραπεία τους. Το 1850 με την εφαρμογή του νόμου για την ψυχική υγεία του Βελγίου, η Γκιλ ορίστηκε ως μία ειδική περιοχή, μία μορφή νοσοκομείου για ψυχικά ασθενείς χωρίς τοίχους που εκτεινόταν σε ολόκληρη τη πόλη. Από το 1991 το Δημόσιο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Γκιλ επιβλέπει το σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας, υπό τη μορφή των αναδόχων οικογενειών που έχει αναπτυχθεί στη πόλη. Η μακραίωνη ιστορία της Γκιλ στη παροχή ψυχιατρικής φροντίδας δεν ήταν ανέφελη. Σύμφωνα με καταγεγραμμένα στοιχεία το 1936 υπήρχαν περίπου ψυχιατρικοί ασθενείς με που ζούσαν σε μία πόλη περίπου κατοίκων. Στη Γκιλ όταν μία ανάδοχη οικογένεια υποδέχεται έναν ασθενή, ο ασθενής αυτός έμενε με την ανάδοχη οικογένεια για το υπόλοιπο της ζωής του. Για αιώνες, οι ανάδοχες οικογένειες της Γκιλ λειτουργούν ως πάροχοι ψυχικής υγείας χωρίς καμία επαγγελματική εκπαίδευση σχετικά με την διαγνωσμένη ασθένεια των 42

43 φιλοξενούμενών τους, με αποτέλεσμα σήμερα οι εκπαιδευμένοι ειδικοί στη ψυχική υγεία να αντιμετωπίζουν με μεγάλο σεβασμό την τεχνογνωσία και την εμπειρία τους. Στις αρχές του 2000 μέλη του Ερευνητικού Προγράμματος της Γκιλ επισκέφτηκαν τις 108 φιλοξενούσες οικογένειες της πόλης. Από τα στοιχεία που συνέλεξαν παρατηρήθηκε πως οι σύγχρονες φαρμακευτικές αγωγές είχαν μειώσει ή και εξαλείψει τις κρίσεις των ασθενών. Οι δυνατότητες να εργαστούν σε αμειβόμενες δουλειές και η αυξημένη οικονομική βοήθεια από τις κοινωνικές υπηρεσίες έδωσαν στους ασθενείς μεγαλύτερη οικονομική δύναμη και ελευθερία. Πέρα όμως από τις αλλαγές που παρατηρήθηκαν στους ασθενείς, παρατηρήθηκαν αλλαγές και στις ίδιες τις φιλοξενούσες οικογένειες καθώς πλέον αντιμετωπίζονται με περισσότερο σεβασμό από το προσωπικό του Δημόσιου Ψυχιατρικού Νοσοκομείου της πόλης, και συχνά ζητείται η γνώμη τους και συμμετέχουν σε συσκέψεις, όπου μπορούν να προσφέρουν τις εμπειρικές τους γνώσεις και να λειτουργήσουν συμβουλευτικά. (Γκόλντστάιν, Τζ. 2003) Εφαρμογή του προγράμματος Στις αρχές του 2003 υπήρχαν 516 ασθενείς που ζούσαν σε 423 φιλοξενούσες οικογένειες. Το 60 με 70% των ασθενών αυτών ήταν άνδρες, ηλικίας από 15 έως και 85 ετών. Σχεδόν οι μισοί από τους ασθενείς είχαν διαγνωστεί με νοητική υστέρηση και πάνω από το 20% με σχιζοφρένεια ή ψυχωτικές διαταραχές. Σήμερα στο πρόγραμμα φιλοξενούνται 500 ασθενείς, οι οποίοι διαμένουν σε 440 φιλοξενούσες οικογένειες. Οι περισσότεροι ασθενείς μεταφέρονται στη Γκιλ από άλλα ψυχιατρικά νοσοκομεία του Βελγίου και σήμερα προέρχονται κυρίως από μια περιοχή που εκτείνεται σε περίμετρο 50 χιλιομέτρων από τη Γκιλ. Οι ασθενείς που θεωρούνται πιθανοί 43

44 υποψήφιοι για να διαβιώσουν σε φιλοξενούσες οικογένειες πρέπει να πληρούν τα ακόλουθα κριτήρια: 1) να έχουν διαγνωστεί με μία σοβαρή ψυχική ή νοητική ασθένεια 2) συνήθως οι επιθετικοί ασθενείς δε συμμετέχουν στο πρόγραμμα 3) οι ασθενείς αυτοί δεν κρίνονται ικανοί να ενσωματωθούν στη καθημερινή φυσιολογική ζωή μόνοι τους 4) παρουσιάζουν μια ανάγκη εξάρτησης και προσκόλλησης σε άλλους ανθρώπους. Η διαδικασία εισαγωγής του κάθε ασθενή στο πρόγραμμα φιλοξενουσών οικογενειών, από το παραπεμπτικό του από το ψυχιατρική δομή στην οποία ζει μέχρι και την τοποθέτησή του στην οικογένεια διαρκεί από μερικές εβδομάδες έως μερικούς μήνες παρουσιάζεται στον ακόλουθο πίνακα: ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΕ ΦΙΛΟΞΕΝΟΥΣΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ Γραπτή Αίτηση από τον Παραπέμποντα Οργανισμό Εξέταση Φακέλου Ασθενή από Διεπιστημονική Ομάδα Εισαγωγών Μεταφορά Ασθενούς σε «Σπίτι Παρατήρησης» στη Πόλη ως ενδιάμεση στεγαστική δομή Επίσκεψη της Ομάδας Εισαγωγών στη Δομή Διαμονής των Υποψήφιων για Αναδοχή Ασθενών Ορισμός Φιλοξενούσας Οικογένειας από τη Λίστα Φιλοξενουσών Οικογενειών σε αναμονή Συναντήσεις Ασθενή και Φιλοξενούσας Οικογένειας στο σπίτι της Οικογένειας Μετακόμιση Ασθενούς στο σπίτι της Φιλοξενούσας Οικογένειας. Εικόνα 6: Διαδικασία Ένταξης Ασθενών σε Φιλοξενούσες Οικογένειες Σε κάθε περίπτωση η συμβατότητα των ασθενών και των οικογενειών ελέγχεται και ο παραπέμπων οργανισμός λαμβάνει μία αξιολόγηση για τη πορεία του προγράμματος στους τέσσερις πρώτους μήνες και στον έναν χρόνο από την τοποθέτηση του ασθενούς. 44

45 Πολλοί ασθενείς μένουν στο σύστημα για χρόνια. Τον Ιούνιο του 1992 η διάρκεια διαμονής σε φιλοξενούσα οικογένεια εκτεινόταν από μερικούς μήνες έως 72 χρόνια με μέσο όρο διαμονής τα 36 χρόνια. Αν και οι περισσότεροι ασθενείς μένουν για πολλά χρόνια με τις οικογένειες, σήμερα κάποιοι νεότεροι ασθενείς, ηλικίας 18 έως 40 ετών, παραμένουν για 2 έως 5 χρόνια σε αυτές. Παρόλο που υπάρχουν οικονομικά οφέλη από την διαμονή ενός ασθενούς σε μία φιλοξενούσα οικογένεια, είναι ξεκάθαρο πως οι ασθενείς σημαίνουν περισσότερα για τις οικογένειες αυτές από μία πηγή εισοδήματος. Γίνονται πραγματικά μέλη της οικογένειας και σε πολλές περιπτώσεις προσφέρουν και συντροφιά σε γηραιότερα μέλη της οικογένειας. Συμπεριλαμβανομένης της πληρωμής της οικογένειας ο κάθε ασθενής κοστίζει 50 ευρώ ημερησίως κατ άτομο, με τις οικογένειες να λαμβάνουν 17 ευρώ ημερησίως για κάθε ασθενή, δηλαδή περίπου 510 ευρώ το μήνα. Η πρόνοια καλύπτει περίπου τα δύο τρίτα του ποσού και το υπόλοιπο καλύπτεται από την κοινωνική ασφάλιση του ίδιου του ασθενή, αλλά ακόμα και με αυτή τη συμμετοχή, οι ασθενείς έχουν αρκετά χρήματα για ρουχισμό, προσωπικά έξοδα κ.α. Με 500 ασθενείς, ο ετήσιος προϋπολογισμός του Γενικού Ψυχιατρικού Νοσοκομείου κυμαίνεται περίπου στα 8,5 εκατομμύρια ευρώ. Οι μισθοί των ιατρών και του λοιπού προσωπικού ανέρχονται περίπου στα 2μιση εκατομμύρια ευρώ. Συστατικό στοιχείο του όλου προγράμματος αποτελούν οι γενικές νοσοκόμες οι οποίες είναι μέλη της Υποστηρικτικής Ομάδας και είναι υπεύθυνη η κάθε μία για 40 με 60 ασθενείς που διαμένουν σε 30 έως 50 οικογένειες. Οι νοσοκόμες αυτές αποτελούν τον σύνδεσμο μεταξύ της οικογένειας και του ίδιου του συστήματος. (Γκόλντστάιν, Τζ. 2003) 45

46 3.2.2.Το παράδειγμα της Ιστ Λίλ Η Σημαία της πόλης Ιστ Λιλ. Ο Δημόσιος Ψυχιατρικός τομέας της Ιστ Λιλ στη Γαλλία κατά τα τελευταία 30 χρόνια προχώρησε σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στον τρόπο λειτουργίας του με σκοπό την αποφυγή της παραδοσιακής νοσοκομειακής νοσηλείας των ατόμων με ψυχικά νοσήματα. Μέσω της ενσωμάτωσης ολόκληρου του συστήματος υγείας στη πόλη και την εμπλοκή όλων των ενδιαφερομένων μερών: των χρηστών των υπηρεσιών, των φροντιστών, των οικογενειών και των εκλεγμένων αντιπροσώπων, προώθησε τις αρχές της προσαρμογής και του μη αποκλεισμού των ατόμων με ψυχικά νοσήματα. Μία από τις μεθόδους που εφαρμόστηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των μεταρρυθμίσεων είναι και ο θεσμός των φιλοξενουσών οικογενειών. Οι θεραπευτικές φιλοξενούσες οικογένειες ως μία εναλλακτική μορφή στέγασης σε σχέση με την νοσοκομειακή νοσηλεία καθιερώθηκαν το 2000 και υπάρχουν 12 θέσεις διαθέσιμες. Στη περίπτωση διαθέσιμων κενών θέσεων ο ασθενής, ο οποίος βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση είτε πηγαίνει απευθείας στην οικογένεια, μετά από μία συμβουλευτική περίοδο προσαρμογής, είτε μετά από νοσοκομειακή θεραπεία, για κάποιες μέρες ή και εβδομάδες ακόμα. Οι οδηγίες που δίνονται στις οικογένειες είναι να φιλοξενήσουν τους ψυχικά ασθενείς και όχι να τους θεραπεύσουν. Μία νοσοκόμα και μία ομάδα κοινωνικών λειτουργών και ιατρών αναλαμβάνουν την υποστήριξη του ασθενή μέσα από επισκέψεις στο σπίτι της οικογένειας (διαχείριση της πορείας της θεραπείας, σύνδεση με τις θεραπευτικές δραστηριότητες και συμβουλευτικές συναντήσεις για να αναπτυχθεί ατομικό πρόγραμμα για κάθε ασθενή). Η υποστήριξη που προσφέρεται στους ασθενείς στις φιλοξενούσες οικογένειες είναι αντίστοιχη με αυτή που προσφέρεται και στους ασθενείς που νοσηλεύονται και περιλαμβάνει την παροχή φαρμακευτικής αγωγής, υδροθεραπείες και θεραπευτικές δραστηριότητες που διεξάγονται στη πόλη, σε συμβουλευτικά κέντρα και στα αθλητικά κέντρα της πόλης. 46

47 Οι οικογένειες αμείβονται με έως 1036 ευρώ ανά μήνα και ανά φιλοξενούμενο ασθενή από το Μητροπολιτικό Ίδρυμα Ψυχικής Υγείας της Λιλ. Αποτελούν ένα συστατικό μέρος του συστήματος παροχής ψυχιατρικής φροντίδας. Παρέχουν τη φροντίδα και την υποστήριξη που είναι ουσιαστικές για τους ασθενείς. Η διαμονή στις φιλοξενούσες οικογένειες, ως μια εναλλακτική της νοσοκομειακής νοσηλείας είναι κατά μέσο όρο 17 ημέρες. (Roeland J.L. et al, 2005) Η επιτυχημένη εφαρμογή του προγράμματος των φιλοξενουσών οικογενειών παρουσιάζεται στα ακόλουθα διαγράμματα: Σύγκριση Εισαγωγών σε Νοσοκομεία και Φιλοξενούσες Οικογένειες κατά την περίοδο Εισαγωγές σε νοσοκομείο Εισαγωγές σε φιλοξενούσες οικογένειες Διάγραμμα 3: Σύγκριση Εισαγωγών σε Νοσοκομεία και Φιλοξενούσες Οικογένειες κατά τα έτη Σύγκριση Ημερών Νοσηλείας σε Νοσοκομείο και σε Φιλοξενούσες Οικογένειες κατά την περίοδο Ημέρες Νοσηλείας σε Νοσοκομείο Ημέρες Διαμονής σε Φιλοξενούσες Οικογένειες Διάγραμμα 4: Σύγκριση Ημερών Νοσηλείας σε Νοσοκομείο και σε Φιλοξενούσες Οικογένειες κατά τα έτη

48 Σύγκριση Μέσης Διάρκειας Νοσηλείας και Αναδοχής κατά την περίοδο ,84 30,98 29,08 28,33 25,24 26,44 13,98 14,22 13,81 11,83 9,49 7, Μέση Διάρκεια Νοσηλείας σε Νοσοκομείο Μέση Διάρκεια Αναδοχής Διάγραμμα 5: Σύγκριση Μέσης Διάρκειας Νοσηλείας και Αναδοχής κατά τα έτη Στα διαγράμματα αυτά αποτυπώνονται τα στοιχεία για τη χρονική περίοδο όπου παρατηρείται μείωση των εισαγωγών ασθενών σε ψυχιατρικές κλινικές με αντίστοιχη σταθερή εισαγωγή ασθενών σε φιλοξενούσες οικογένειες. Επίσης παρατηρείται μείωση των ημερών νοσηλείας σε νοσοκομεία και αντίστοιχη αύξηση των ημερών διαμονής σε φιλοξενούσες οικογένειες αλλά αύξηση της μέσης διάρκειας παραμονής των ασθενών σε φιλοξενούσες οικογένειες σε συνδυασμό με τη μείωση της μέσης διάρκεια νοσηλείας τους σε ψυχιατρικές κλινικές. Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν τη τάση αλλαγής του τρόπου θεραπείας των ψυχιατρικά ασθενών αλλά και την εδραίωση του θεσμού των φιλοξενουσών οικογενειών. 48

49 Το Παράδειγμα το Ιδρύματος Καριτάς στο Σάαρλαντ Το Ίδρυμα Καριτάς της Καθολικής Εκκλησίας δραστηριοποιείται από το 1921 στην περιοχή του Σααρμπρούκεν, της πρωτεύουσας του μικρότερου κρατιδίου της Γερμανίας, Σάαρλαντ. Λειτουργεί ως ένας προνοιακός οργανισμός που έχει ως σκοπό του την ανακούφιση και την υποστήριξη των ανθρώπων της περιοχής που χρειάζονται πληροφόρηση, συμβουλευτική συνδρομή και βοήθεια. Ένας από τους τομείς στους οποίους δραστηριοποιείται το ίδρυμα είναι και η εφαρμογή προγράμματος φιλοξενουσών οικογενειών για άτομα με ψυχικές ασθένειες. Συνολικά υποστηρίζει 28 φιλοξενούσες οικογένειες, οι οποίες έχουν αναλάβει να φροντίζουν και να φιλοξενούν 36 ψυχικά ασθενείς και το πρόγραμμα αυτό λειτουργεί από τις αρχές του Τα κριτήρια για την επιλογή των φιλοξενουσών οικογενειών δεν είναι τόσο αυστηρά όσο αυτά που ισχύουν για την υιοθεσία παιδιών. Οι φιλοξενούντες πρέπει να είναι μεγαλύτεροι σε ηλικία από τους ασθενείς, αυτό επιζητά και η Καριτάς για να έχουν περισσότερες εμπειρίες ζωής. Επίσης δεν είναι απαραίτητο να έχουν κάποια ιδιαίτερη μόρφωση. Οι φιλοξενούντες χρειάζεται να διαθέτουν ένα επιπλωμένο δωμάτιο για τον προστατευόμενο τους και οφείλουν να του παρέχουν καθημερινά ένα ζεστό πιάτο φαγητό. Λαμβάνουν 350 επίδομα το μήνα όπως επίσης και 400 ευρώ για ενοίκιο και τη φροντίδα του ασθενή. Χαρακτηριστικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός στα πλαίσια του προγράμματος υπάρχει μία μορφή επαγγελματικής αναδοχής, καθώς οι ίδιες οικογένειες μπορούν να φιλοξενήσουν και περισσότερους από έναν ασθενείς, πολλές φορές και συγχρόνως, ενώ υπάρχουν και οικογένειες που έχουν φιλοξενήσει μέχρι και 17 άτομα από την έναρξη του προγράμματος. Η επιλογή τόσο των ασθενών όσο και των κατάλληλων φιλοξενουσών οικογενειών ανά περίπτωση γίνεται μέσα από εκτεταμένους ελέγχους τόσο των ίδιων των ασθενών για να εξεταστεί η κλινική τους κατάσταση, όσο και των οικογενειών για να εξακριβωθεί η καταλληλότητα της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα. Η διαδικασία ξεκινά με την πρόταση ασθενών από τα νοσοκομεία και τα ψυχιατρικά ιδρύματα της περιοχής για την ένταξή του στο πρόγραμμα. Αντίστοιχα μία 49

50 επιστημονική ομάδα από το ίδρυμα Καριτάς επισκέπτεται τις οικογένειες, διεξάγει συνεντεύξεις, επιθεωρεί τις κατοικίες τους και κρίνει αν μπορεί να φιλοξενηθεί ο ασθενής. Αν η οικογένεια κριθεί κατάλληλη, τότε λαμβάνει χώρα μία δοκιμαστική περίοδος 14 ημερών, όπου ο ασθενής διαμένει στο σπίτι της φιλοξενούσας οικογένειας. Σε αυτό το σημείο μπορεί καθένας από τους συμμετέχοντες να αρνηθεί να συμμετάσχει, όπως διαβεβαιώνουν ρητά και οι κοινωνικοί λειτουργοί, καθώς πρέπει να υπάρχει χημεία μεταξύ του ασθενή και της φιλοξενούσας οικογένειας. (Ίδρυμα Καριτάς, 2010). Το πρόγραμμα κατά γενική ομολογία έχει κριθεί επιτυχημένο καθώς οι ασθενείς που συμμετέχουν αποφεύγουν τις έστω και βραχυπρόθεσμες παραμονές σε ψυχιατρεία. Επίσης αυξάνει την αυτονομία των ψυχικά ασθενών και τους καθιστά μακροπρόθεσμα ικανούς να ζήσουν στην δική τους κατοικία. Ήδη οι πρώτοι ασθενείς έχουν αρχίσει να δραστηριοποιούνται επαγγελματικά και να μένουν στις δικές τους κατοικίες, αλλά παραμένουν σε επαφή με τις φιλοξενούσες οικογένειές τους, στις οποίες βρίσκουν μία «δεύτερη οικογένεια» και ένα πολύ σημαντικό υποστηρικτικό δίκτυο για τη μετέπειτα ζωή τους. Σύνοψη Κεφαλαίου Προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών αναπτύσσονται ήδη τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα περιγράφηκαν το Πρόγραμμα Αναδοχής του Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα», τα Προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών του Ελληνικού Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών και της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίσης παρουσιάζεται συνοπτικά η πρόταση ανάπτυξης αντίστοιχου προγράμματος από την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας. Η παράθεση των καλών πρακτικών από το εξωτερικό αφορά τις περιπτώσεις της πόλης Γκιλ στο Βέλγιο, της πόλης Ιστ Λιλ στη Γαλλία και Σααρμπρούκεν στη Γερμανία, όπου αναπτύσσονται προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών. 50

51 Δ. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ. Από τους διαφορετικούς τρόπους εφαρμογής Προγραμμάτων Φιλοξενουσών Οικογενειών που παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο καταλήγουμε σε γενικά συμπεράσματα τόσο σχετικά με τα οφέλη, όσο και με τις αδυναμίες και τα προβλήματα που παρουσιάζονται κατά την εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών Θετικά στοιχεία από την εφαρμογή των προγραμμάτων. Αναμφισβήτητα η διαμονή ασθενών με ψυχικά νοσήματα σε στεγαστικές δομές μη ασυλικού τύπου, όπως είναι οι ξενώνες, τα προστατευόμενα διαμερίσματα και οι φιλοξενούσες οικογένειες, συμβάλει στην βελτίωση της κλινικής κατάστασης και της κοινωνικής αποκατάστασης των ασθενών και στη βάση αυτή στηρίχθηκε και η εφαρμογή της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας. Η βελτίωση της ψυχικής κατάστασης των ασθενών αποδεικνύεται και από το γεγονός πως αρκετοί από τους ασθενείς που είχαν ενταχθεί σε προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών, στη συνέχεια κατόρθωσαν να διαβιώσουν μόνοι τους σε αυτόνομα διαμερίσματα. Αλλά ακόμα και οι ασθενείς που παραμένουν στις οικογένειες έχουν εμφανίσει βελτίωση της κλινικής τους κατάστασης με αποφυγή των κρίσεων, με μείωση της συχνότητας εισαγωγών σε ψυχιατρικές κλινικές και με την ανάπτυξη ξανά κοινωνικών ικανοτήτων. Ως θετικό στοιχείο της εφαρμογής των προγραμμάτων κρίνεται, σύμφωνα και με τη μαρτυρία του κ. Τομαρά, η πολύ καλή συνεργασία που αναπτύσσεται μεταξύ των υποστηρικτικών ομάδων που λειτουργούν στα προγράμματα και των ασθενών και των φιλοξενουσών οικογενειών τους. Επίσης μέσα από τη διαβίωση σε φιλοξενούσες οικογένειες πολλοί ασθενείς είχαν τη δυνατότητα να έρθουν ξανά σε επαφή με συγγενείς του που είχαν αποξενωθεί λόγω της ψυχικής τους νόσου, και που τα μέλη αυτά μπορούν αποτελέσουν σημαντικό υποστηρικτικό δίκτυο κατά τη διαδικασία επανεισδοχής τους σε περιβάλλον φυσιολογικής ζωής. Πέρα όμως από την βελτίωση της κλινικής κατάστασης των ασθενών, ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο είναι και το μεγάλο οικονομικό όφελος που αποκομίζουν οι φορείς μέσα από την εφαρμογή αντίστοιχων προγραμμάτων. Σύμφωνα με στοιχεία που προέκυψαν μετά από τη συνέντευξη με τον κ. Τομαρά : 51

52 «Σε προκαταρκτική μελέτη σύγκρισης του κατά κεφαλή ημερήσιου κόστους ψυχιατρικών μονάδων στο Αιγηνήτειο Νοσοκομείο συγκρίθηκαν ο ψυχιατρικός θάλαμος νοσηλείας, ο μετανοσοκομειακός ξενώνας, το προστατευόμενο διαμέρισμα και η μονάδα ανάδοχων οικογενειών, μονάδες που υπάγονται όλες στο Αιγηνήτειο Νοσοκομείο. Επίσης αξίζει να σημειωθεί πως στα ποσά αυτά έχουν συνυπολογιστεί οι δαπάνες του υποστηρικτικού των προγραμμάτων προσωπικού και της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των ασθενών εν γένει. Τα αντίστοιχα ημερήσια κόστη ανά ασθενή ήταν: 122,88 ευρώ στο ψυχιατρικό θάλαμο νοσηλείας 68,72 ευρώ στο μετανοσοκομειακό ξενώνα 36,79 ευρώ στο προστατευόμενο διαμέρισμα και 19,87 ευρώ στη Μονάδα Αναδόχων Οικογενειών.» Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται παραστατικά τα ποσά αυτά. Σύγκριση Ημερήσιου Κόστους Στεγαστικών Δομών , , ,79 19, Θάλαμος Νοσηλείας Μετανοσοκομειακός Ξενώνας Διαμέρισμα Μονάδα Αναδόχων Οικογενειών Διάγραμμα 6: Σύγκριση Ημερήσιου Κόστους Στεγαστικών Δομών. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά παρουσιάζεται το μεγάλο οικονομικό όφελος που έχουν οι φορείς ανάπτυξης προγραμμάτων αποασυλοποίησης ψυχικά ασθενών, καθώς το ημερήσιο κόστος των ασθενών σε φιλοξενούσες οικογένειες είναι κατά 84% μικρότερο από το αντίστοιχο κόστος διαμονής των ασθενών σε ψυχιατρικούς θαλάμους νοσηλείας, κατά 72% μικρότερο από το κόστος διαμονής σε μετανοσοκομειακούς ξενώνες και κατά 46% μικρότερο από το κόστος διαμονής σε προστατευόμενα διαμερίσματα. 52

53 4.2. Αδυναμίες και προβλήματα Το σημαντικότερο πρόβλημα που παρουσιάζεται από τα στοιχεία εφαρμογής των προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών στην Ελλάδα κυρίως είναι η ανομοιογένεια στο τρόπο ανάπτυξης των προγραμμάτων αυτών. Η ανομοιογένεια αυτή παρουσιάζεται τόσο ως προς την έκταση των προγραμμάτων, όσο και ως προς τα μέλη των υποστηρικτικών ομάδων, το ύψος των αποζημιώσεων και το είδος των συμπληρωματικών παροχών προς τις οικογένειες. Για να καταδειχτεί η ανομοιογένεια αυτή παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα αδρά συγκριτικά στοιχεία σχετικά με τον τρόπο ανάπτυξης των προγραμμάτων αυτών : Συγκεντρωτικά Στοιχεία Παροχών Προς τις Φιλοξενούσες Οικογένειες Πρόγραμμα Αναδόχων Οικογενειών Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» Ποσό μηνιαίου επιδόματος αναδόχου ευρώ Πρόσθετες Παροχές Προς τις Φιλοξενούσες Οικογένειες Πλήρη ιατροφαρμακευτική και νοσηλευτική κάλυψη. Κάλυψη ειδικών θεραπειών Κάλυψη αναγκών ένδυσης, υπόδησης, ιματισμού και πρώτης εγκατάστασης του παιδιού στην οικογένεια Κάλυψη σχολικών δαπανών Μονάδα Αναδόχων Ιατροφαρμακευτική Οικογενειών του 412,45 ευρώ περίθαλψη Πανεπιστημίου Αθηνών Ψυχολογική Υποστήριξη Ελληνικό Κέντρο Ιατροφαρμακευτική Ψυχικής Υγιεινής και 412,56 ευρώ περίθαλψη Ερευνών Ψυχολογική Υποστήριξη Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας 700 ευρώ (προτεινόμενο) Είναι υπό επεξεργασία 53

54 Πρόγραμμα Αναδοχών Ιατροφαρμακευτική της Πόλης Γκιλ του 510 ευρώ περίθαλψη Βελγίου Οργανωμένες εκδρομές για τους ασθενείς και τις οικογένειες Ψυχιατρική Υποστήριξη Πρόγραμμα Αναδοχών Ψυχολογική Υποστήριξη της Πόλης Ιστ Λιλ στη 1036 ευρώ και Συμβουλευτική Γαλλία Πρόγραμμα Αναδοχών Ψυχολογική Υποστήριξη του Ιδρύματος Καριτάς στο Σααρμπρούκεν της Γερμανίας 750 ευρώ και Συμβουλευτική Πίνακας 4 : Συγκεντρωτικά Στοιχεία Παροχών Προς τις Φιλοξενούσες Οικογένειες. Η ανομοιογένεια στην ανάπτυξη προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών οφείλεται, όπως ανέδειξε και η κ. Καλλινικάκη, στην απουσία ενός Ενιαίου Φορέα Συντονισμού και Ανάπτυξης Προγραμμάτων Φιλοξενουσών Οικογενειών. Η ύπαρξη του φορέα αυτού θα βοηθούσε στην ανάπτυξη ενιαίων προγραμμάτων, με κοινούς κανόνες, παροχές και κοινές μεθόδους. Παρατηρούνται επίσης κατακερματισμένες προσπάθειες, οι οποίες γίνονται σε μικρή κλίμακα, κυρίως μέσα στα όρια της Αττικής, με την εξαίρεση του Ε.ΚΕ.Ψ.Υ.Ε. που έχει αναπτύξει το πρόγραμμα αυτό και στη Κρήτη. Πολλές φορές μάλιστα τα προγράμματα που βρίσκονται ήδη σε ανάπτυξη, δεν συνεργάζονται μεταξύ τους παρά κάποιες προσπάθειες συνεργασίας που είχαν γίνει μεταξύ του Κέντρου Βρεφών «Η Μητέρα» και του Ε.ΚΕ.Ψ.Υ.Ε. αλλά και μεταξύ της Ε.Π.Α.Ψ.Υ. και του Ε.ΚΕ.Ψ.Υ.Ε., οι οποίες όμως δεν ευοδώθηκαν. Αντίθετα παρατηρείται, όπως προέκυψε και από τις συναντήσεις με τους εμπειρογνώμονες, πως οι φορείς ανάπτυξης προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών να μην έχουν πλήρη γνώση των προγραμμάτων των άλλων φορέων. Η περιορισμένη εμβέλεια των προγραμμάτων που αναπτύσσονται ήδη καταδεικνύεται και από το γεγονός πως αυτή τη στιγμή σε φιλοξενούσες οικογένειες βρίσκονται συνολικά 66 ενήλικα άτομα από το Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα», τη Μονάδα Αναδόχων Οικογενειών του Πανεπιστημίου Αθηνών και το Ε.ΚΕ.Ψ.Υ.Ε σε σύνολο εκατοντάδων ατόμων που 54

55 βρίσκονται σε στεγαστικές κοινοτικές δομές, σε ψυχιατρεία και που διαμένουν μόνα τους έχοντας όμως άμεση ανάγκη βοήθειας λόγω των ψυχικών νόσων τους. Ακόμα παρατηρείται μεγάλη καθυστέρηση στην ανάπτυξη των προγραμμάτων αυτών, λόγω και της καθυστέρησης της εφαρμογής αντίστοιχων πολιτικών και την επικράτηση της ιδρυματικής περίθαλψης στη χώρα μας. Η ανάπτυξη προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών απαιτεί μία νέα μορφή αποϊδρυματικής σκέψης, τόσο των ίδιων των επαγγελματιών της ψυχικής υγείας όσο και της ίδιας της κοινωνίας. Αξίζει να σημειωθεί πως εμπόδιο στην ανάπτυξη προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών σύμφωνα με μαρτυρίες των εμπειρογνωμόνων αποτελούν και οι ίδιοι οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας καθώς προβάλλουν ισχυρές αντιστάσεις προωθώντας την διατήρηση άλλων τύπων ασυλικών δομών, όπως είναι τα οικοτροφεία και οι ξενώνες, οι οποίοι όμως υπάρχει η τάση να μετατραπούν σε μικρά ιδρύματα. Όπως αναδείχθηκε και από την Έκθεση Αξιολόγησης των παρεμβάσεων εφαρμογής της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης , τα προβλήματα που χαρακτηρίζουν τα προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών δεν περιορίζονται μόνο στις φιλοξενούσες οικογένειες αλλά χαρακτηρίζουν το σύστημα ψυχικής υγείας της χώρας μας στο σύνολό του. Συγκεκριμένα παρουσιάζεται ανεπάρκεια των υπαρχόντων υπηρεσιών, ενώ δίνεται μεγάλη έμφαση στην ασυλικού τύπου φροντίδα της ψυχικής υγείας. Έχει δοθεί μικρή έμφαση σε ειδικές ομάδες πληθυσμού, όπως είναι τα παιδιά και οι έφηβοι, κυρίως λόγω του ασαφούς νομικού πλαισίου. Επίσης αναπτύχθηκαν αρκετές στεγαστικές δομές, χωρίς όμως να έχουν γίνει οι απαραίτητες προπαρασκευαστικές δράσεις ενημέρωσης της κοινότητας. Επίσης παρουσιάστηκε κατακερματισμός των υπηρεσιών με εμφανή προβλήματα κατά τη διαχείριση του όλου συστήματος ψυχικής υγείας της χώρας και αδυναμία διασύνδεσής του με άλλους τομείς (εκπαίδευση, δικαιοσύνη) (Έκθεση Αξιολόγησης για την Ψυχική Υγεία). Πέρα όμως από τις ίδιες τις αδυναμίες του συστήματος, παρατηρούνται και αρκετές αντικειμενικές δυσκολίες που δυσχεραίνουν την ανάπτυξη προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών. Η έλλειψη θέσπισης επαρκών κινήτρων για τις οικογένειες αλλά και το ύψος της αποζημίωσης που λαμβάνουν -κατά γενική ομολογία- δεν επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών των ασθενών και έχει ως αποτέλεσμα την μικρή συμμετοχή και προσφορά οικογενειών να αναλάβουν τη φιλοξενία ψυχικά ασθενών. Η αντίστοιχη απουσία δράσεων ενημέρωσης και 55

56 ευαισθητοποίησης αλλά και οι καθυστερήσεις κατά την παροχή των επιδομάτων, λόγω προβλημάτων χρηματοδότησης καθιστούν ακόμα λιγότερο ελκυστική την συμμετοχή στο πρόγραμμα. Άλλες αντικειμενικές δυσκολίες που παρουσιάζονται κατά την ανάπτυξη αντίστοιχων προγραμμάτων είναι η μεγάλη ηλικία συνήθως των ασθενών, η σοβαρότητα της διάγνωσής τους, η βαρύτητα των τραυμάτων τους από την μακρόχρονη αποκοπή τους από το συναισθηματικό και κοινωνικό τους περιβάλλον. (Καλλινικάκη 2001). Παρ όλα τα προβλήματα και τις αδυναμίες που παρουσιάζονται κατά την ανάπτυξη προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών, όπως είναι η έλλειψη επαρκών φορέων και χρηματοδότησης, παρατηρείται δυναμική ανταπόκριση μερίδας των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, σοβαρές προθέσεις και προτάσεις για την ανάπτυξη τέτοιων προγραμμάτων, οι οποίες και πρέπει να ενισχυθούν και να υποστηριχθούν στο μέλλον. 56

57 4.3. Προφίλ Φιλοξενούσας Οικογένειας Μέσα όμως από την μελέτη των προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών στη χώρα μας αλλά και στο εξωτερικό καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως παρ όλες τις δυσκολίες ανεύρεσης οικογενειών για να αναλάβουν την φιλοξενία ψυχιατρικών ασθενών, συνήθως οι φιλοξενούσες οικογένειες διακρίνονται από κάποια κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία και παρατίθενται στη συνέχεια. Η μέση φιλοξενούσα οικογένεια αποτελείται από άτομα που έχουν συγγενικούς δεσμούς με τους ασθενείς και συνήθως πρόκειται για αδερφούς ή αδερφές των ασθενών με τις οικογένειές τους. Παρατηρούνται επίσης και ανάδοχες οικογένειες από θείους ή θείες των ασθενών αλλά με μικρότερη συχνότητα. Αυτό συμβαίνει γιατί ο νόμος απαγορεύει σε συγγενείς Α βαθμού να φιλοξενήσουν τους ασθενείς και να δημιουργήσουν μία φιλοξενούσα οικογένεια γι αυτούς. Στο σημείο αυτή παρατηρείται και μία μεγάλη απειλή εναντίον των προγραμμάτων καθώς η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου με την συμμετοχή και συγγενών Α βαθμού στα προγράμματα θα έλυνε σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα ανεύρεσης αναδόχων. Πέρα όμως από τους στενούς συγγενείς, άτομα που έχουν φιλικούς δεσμούς με τους ασθενείς ή που εργάζονται στον τομέα της ψυχικής υγείας είναι πιθανότερο να αποτελέσουν φιλοξενούσα οικογένεια. Αξίζει να σημειωθεί πως ο νομοθέτης επιτρέπει η φιλοξενούσα οικογένεια να αποτελείται ακόμα και από ένα άτομο. Ακόμα παρατηρείται πως τα μέλη των φιλοξενουσών οικογενειών έχουν στη μεγάλη τους πλειοψηφία ηλικία από έτη, με εμφανείς εμπειρίες ζωής, τις οποίες και μπορούν να χρησιμοποιήσουν κατά την φροντίδα του ασθενούς. Επειδή συνήθως πρόκειται για ασθενείς με βαριές ασθένειες, παρατηρείται πως οι ανάδοχοί τους είναι άτομα που είτε έχουν συνταξιοδοτηθεί είτε η εργασία τους τους επιτρέπει να έχουν αρκετό διαθέσιμο χρόνο για να αφιερώσουν στους φιλοξενούμενούς τους. Ακριβώς σε τέτοιες κατηγορίες ατόμων θα πρέπει να στοχεύουν στο μέλλον οι επικοινωνιακές δράσεις ανεύρεσης φιλοξενουσών οικογενειών. 57

58 4.4. Προτάσεις Θεσμικής και Λειτουργικής Βελτίωσης Μέσα από τις συζητήσεις και τις ημιδομημένες με εμπειρογνώμονες του χώρου και ανθρώπους που εργάζονται στα προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών προέκυψαν ενδιαφέροντες προτάσεις για τη βελτίωση των προγραμμάτων και για την επιτυχία της εφαρμογής τους. Οι προτάσεις αυτές είναι οι ακόλουθες: Προώθηση και καθιέρωση του Θεσμού της Επαγγελματικής Αναδοχής, όπου οι ανάδοχοι ή οι φιλοξενούσες οικογένειες θα έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ασφαλιστική κάλυψη και θα λαμβάνουν ένσημα για το διάστημα της ένταξής τους στο πρόγραμμα. Προώθηση προγραμμάτων αναδοχής και στην περιφέρεια, τα οποία θα συντονίζονται είτε από τους δήμους, είτε από τις περιφέρειες, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη τους σε μεγαλύτερη κλίμακα και την κάλυψη των αναγκών μεγαλύτερης μερίδας του ψυχικά ασθενούς πληθυσμού. Προώθηση της εκπαίδευσης των φιλοξενουσών οικογενειών τόσο πριν, όσο και κατά την διάρκεια του προγράμματος. Επίσης προτείνεται η στενή συνεργασία τους με την ΘΥΔΟ για την καθιέρωση, από κοινού, πλάνου βελτίωσης της κλινικής κατάστασης του ασθενή, με συγκεκριμένη στοχοθεσία, χρονοδιαγράμματα καθώς και αξιολόγηση του έργου της φιλοξενούσας οικογένειας περιοδικά. Καθιέρωση δυνατότητας διακοπών τόσο για τους αναδόχους όσο και για τους ίδιους τους ασθενείς καθώς δε προβλέπεται αντίστοιχη δυνατότητα μέχρι στιγμής και κρίνεται αναγκαία λόγω της μεγάλης κόπωσης που αισθάνονται οι ανάδοχοι από τη συνεχή φροντίδα των ασθενών. Κατά τα διαστήματα διακοπών οι ασθενείς, αν δε συνοδεύουν τις οικογένειες, θα μπορούν να διαβιούν σε ξενώνες ή οικοτροφεία. Αύξηση του επιδόματος αναδοχής με στόχο να φτάσει το ύψος του θεσμοθετημένου κλειστού νοσηλίου και να βοηθήσει σημαντικά το έργο των αναδόχων. Σε κάθε περίπτωση το επίδομα αναδοχής θα πρέπει να εξαιρείται από τη φορολογία ως μία αναγνώριση του έργου που προσφέρουν οι ανάδοχοι αλλά και για να μπορεί να αποδίδεται πλήρως στη φροντίδα του ασθενούς. Παροχή ολοκληρωμένου πλαισίου κινήτρων για τις φιλοξενούσες οικογένειες με σκοπό την αύξηση των προσφερόμενων για ένταξη στο πρόγραμμα οικογενειών. Ενδεικτικά παρουσιάζονται στην ακόλουθη εικόνα τα μέτρα που 58

59 θα μπορούσαν να αποτελέσουν κίνητρα για τις υποψήφιες φιλοξενούσες οικογένειες: Κίνητρα υποψηφίων φιλοξενουσών οικογενειών Επαρκής και μη φορολογήσιμη αποζημίωση φιλοξενουσών οικογενειών. Φοροαπαλλαγές για τα μέλη της οικογένειας. Ιατρική Περίθαλψη και Κοινωνική Ασφάλιση μέσω της Επαγγελματικής Αναδοχής. Αναγνώριση ετών συμμετοχής στο πρόγραμμα ως προϋπηρεσία σε εργασία. Οικονομικές διευκολύνσεις για την λήψη δανείων με ευνοϊκότερους όρους. Επιδότηση ενοικίου για το σπίτι της φιλοξενούσας οικογένειας. Ένταξη στα προγράμματα Κοινωνικού Τουρισμού. Εκπαίδευση των μελών των οικογενειών σε ζητήματα ψυχικής υγείας, με τη μορφή επιδοτούμενων σεμιναρίων ή μεταπτυχιακών σπουδών. Εκπτώσεις σε κατηγορίες καταστημάτων. Κοινωνική Αναγνώριση μέσω της προβολής των οικογενειών στο τοπικό τύπο. Εικόνα 8: Κίνητρα Υποψηφίων Φιλοξενουσών Οικογενειών 59

60 Σύνοψη Κεφαλαίου Η παράθεση των εμπειριών εφαρμογής των προγραμμάτων αποτέλεσε την βάση για την ανάπτυξη συγκεκριμένων των διαπιστώσεων και των συμπερασμάτων που παρουσιάστηκαν στο κεφάλαιο αυτό. Στα θετικά στοιχεία από την εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών συγκαταλέγεται η θετική αποτίμηση της εξέλιξης της κλινικής κατάστασης των ασθενών καθώς και το οικονομικό όφελος που προκύπτει από την εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών σε σύγκριση με άλλες στεγαστικές δομές. Στα αρνητικά στοιχεία ενδεικτικά αναφέρονται η έλλειψη ενιαίου συντονισμού, η καθυστέρηση της εφαρμογής και η ανομοιογένεια των παροχών προς τις φιλοξενούσες οικογένειες. Από τα προγράμματα αυτά προκύπτει και το μέσο προφίλ φιλοξενούσας οικογένειας με βάση το τύπο οικογένειας που συναντάται συχνότερα και παρατίθενται προτάσεις βελτίωσής τους όπως η προώθηση της επαγγελματικής αναδοχής και των δυνατοτήτων εκπαίδευσης και αξιολόγησης των φιλοξενουσών οικογενειών. 60

61 Ε. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΡΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΕΠ ΤΟΥ ΕΣΠΑ Στα προηγούμενα κεφάλαια καταδείχτηκαν τόσο τα θετικά στοιχεία όσο και οι αδυναμίες από την εφαρμογή των προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών. Σημαντικός παράγοντας για την επιτυχημένη εφαρμογή του θεσμού είναι η εξασφάλιση της χρηματοδότησης και κατ επέκταση της βιωσιμότητάς του. Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιαστούν τα στάδια και οι διαδικασίες υλοποίησης αντίστοιχων προγραμμάτων με χρηματοδότηση από τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ Στάδια Υλοποίησης Προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών. Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο που αφορά στο θεσμό των φιλοξενουσών οικογενειών χαρακτηρίζεται ως επαρκές και αρκετά σαφές σχετικά με τις διαδικασίες και τις ελάχιστες προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι φορείς υλοποίησης αντίστοιχων προγραμμάτων. Η εξειδίκευση του νόμου 2716/1999 που έγινε με την ΚΥΑ 19353/ παρέχει στους ενδιαφερομένους φορείς τις απαραίτητες πληροφορίες για την ανάπτυξη προγραμμάτων αναδόχων οικογενειών. Ενδεικτικά αναφέρονται οι φάσεις που ακολουθούνται κατά την ανάπτυξη προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών. Α. Φάση Προετοιμασίας του Φορέα να υλοποιήσει το έργο. Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής η Διοίκηση του Φορέα θα πρέπει: Να Ορίσει και να στελεχώσει την Θεραπευτική Υποστηρικτική Διεπιστημονική Ομάδα που θα είναι υπεύθυνη για την υλοποίηση του προγράμματος. Προτείνεται η στελέχωση της ομάδας να γίνεται από το υπάρχον προσωπικό του φορέα, εφόσον υπάρχουν οι απαραίτητες ειδικότητες. Να Προχωρήσει στην Εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά με τις απαιτήσεις και τον τρόπο λειτουργίας του προγράμματος και ει 61

62 αναγκαίο να ζητήσει και τη συμβολή εξωτερικών ειδικών για το έργο αυτό. Εξασφαλίσει τη Διαχειριστική Επάρκεια του Φορέα να υλοποιεί Έργα με χρηματοδότηση από τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ Στον δικτυακό τόπο της Ειδικής Υπηρεσίας του Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης υπάρχουν όλες οι απαραίτητες πληροφορίες και οδηγίες για τη πιστοποίηση της διαχειριστικής επάρκειας των ενδιαφερομένων φορέων. Αν δε μπορεί να εξασφαλιστεί η Διαχειριστική Επάρκεια, ο φορέας έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί σε άλλο πιστοποιημένο φορέα και να επιζητήσει τη σύμπραξή του κατά την υλοποίηση του προγράμματος με τον ενδιαφερόμενο φορέα να είναι ο φορέας υλοποίησης του προγράμματος και ο πιστοποιημένος φορέας να έχει το ρόλο του δικαιούχου φορέα του προγράμματος Β. Φάση Δημοσιοποίησης του Προγράμματος και Ενημέρωσης του Κοινού Αναζήτηση Υποψηφίων Αναδόχων Οικογενειών. Κατά τη φάση αυτή του προγράμματος, ο φορέας υλοποίησης οφείλει να χρησιμοποιήσει όλα τα απαραίτητα μέσα και τα μέσα που περιγράφονται στο κεφάλαιο 5.3 για να προσεγγίσει και να ευαισθητοποιήσει το κατάλληλο κοινό, έτσι ώστε να υπάρξουν προσφορές από υποψήφιες ανάδοχες οικογένειες. Σκοπός της φάσης αυτής είναι η ανάπτυξη ενός δικτύου υποψηφίων αναδόχων οικογενειών, στο οποίο θα μπορεί να προστρέχει ο φορέας κάθε φορά που θα υπάρχει υποψήφιος ασθενής προς αναδοχή και αντίστοιχα ελεύθερη θέση στο πρόγραμμα. Κατά τη φάση αυτή θα πρέπει να καθοριστεί και η γεωγραφική έκταση που θα λάβει το πρόγραμμα, ανάλογα με τις δυνατότητες της ΘΥΔΟ, για να επικεντρωθεί και η επικοινωνιακή καμπάνια στην αντίστοιχη γεωγραφική περιοχή. Γ. Φάση Επιλογής και Προετοιμασίας Ασθενών και Οικογενειών. Κατά τη φάση αυτή του προγράμματος: καθορίζεται ο αριθμός των ασθενών και των αντίστοιχων οικογενειών που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα. Η επιλογή γίνεται στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων και σύμφωνα και με τις προϋποθέσεις που υπάρχουν αναλυτικά στη ΚΥΑ 19353/

63 Οι υποψήφιοι προς ένταξη στο πρόγραμμα ασθενείς και οικογένειες εκπαιδεύονται από τα μέλη της ΘΥΔΟ σχετικά με τις αυξημένες προκλήσεις και απαιτήσεις που θα έχει η συμβίωσή τους. Το διάστημα της εκπαίδευσης διαρκεί ανάλογα με την σοβαρότητα της κατάστασης του ασθενούς αλλά και με την εξοικείωση των αναδόχων οικογενειών με τα άτομα με ψυχικές ασθένειες. Αν οι ανάδοχη οικογένεια έχει συγγενικούς δεσμούς με τον ασθενή (πλην συγγενών α βαθμού), τότε το διάστημα εκπαίδευσης μειώνεται. Δ. Φάση Εξασφάλισης Χρηματοδότησης και Έναρξης Εφαρμογής του Προγράμματος Κατά τη φάση αυτή ο φορέας υλοποίησης προχωρά στη διερεύνηση τυχόν προγραμμάτων χρηματοδότησης και πραγματοποιεί όλες τις απαραίτητες ενέργειες για να εξασφαλίσει επαρκή χρηματοδότηση που θα επιτρέψει την έναρξη, λειτουργία και διατήρηση του προγράμματος. Σε περίπτωση που ο φορέας επιζητεί τη χρηματοδότηση από Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ, πρέπει να διερευνηθεί αν υπάρχουν ενεργές προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος από την Ειδική Υπηρεσία του Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και εφόσον υπάρχει, τότε ακολουθείται όλη η απαραίτητη διαδικασία για την Υλοποίηση Πράξεων με Ίδια Μέσα που περιγράφεται στο κεφάλαιο 5.2. Μετά την εξασφάλιση της χρηματοδότησης ο φορέας υλοποίησης προχωρά στην έναρξη του προγράμματος με την τοποθέτηση των πρώτων ασθενών σε φιλοξενούσες οικογένειες για μία δοκιμαστική χρονική περίοδο, η οποία θα έχει καθοριστεί από τη ΘΥΔΟ. Όταν ολοκληρωθεί η δοκιμαστική περίοδος και κριθεί επιτυχημένη, τότε οριστικοποιείται η τοποθέτηση του ασθενή στην φιλοξενούσα οικογένεια. Ε. Φάση Εποπτείας και Αξιολόγησης της Πορείας της Αναδοχής Η φάση αυτή υλοποίησης του προγράμματος αφορά την συνεχή εποπτεία και υποστήριξη της ΘΥΔΟ προς τον ασθενή και την ανάδοχη οικογένεια και η σύνταξη αξιολογήσεων της πορείας της αναδοχής κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Σημαντικό τμήμα της φάσης αυτής είναι η συνεργασία των μελών της ΘΥΔΟ με την ανάδοχη οικογένεια για τη στοχοθεσία σχετικά με την εξέλιξη της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης του ασθενή. Με τον τρόπο αυτό καταδεικνύεται πως η διαδικασία της αναδοχής δεν είναι μια στατική διαδικασία αλλά συμβάλλει ενεργά στην θεραπευτική αποκατάσταση του ασθενή και στη βελτίωση της κλινικής του 63

64 κατάστασης. Η φάση αυτή διαρκεί όσο διαρκεί και η ίδια η αναδοχή. Απώτερος στόχος και σκοπός των πλάνων δράσης είναι η βελτίωση της κλινικής κατάσταση του ασθενή σε τέτοιο βαθμό που θα του επιτρέπει να διαβιώσει αυτόνομα σε δική του οικία. Ακόμα και όταν εξακριβωθεί η ικανότητα αυτή του ασθενή, η οικογένεια σε συνεργασία με την ΘΥΔΟ καταρτίζουν προγράμματα προετοιμασίας του ασθενή για την μελλοντική, αυτόνομη διαβίωσή του. 64

65 5.2. Διαδικασία και όροι ένταξης και υλοποίησης συγχρηματοδοτούμενων παρεμβάσεων στα ΕΠ του ΕΣΠΑ Τα Προγράμματα Φιλοξενουσών Οικογενειών αποτελούν προτεινόμενες πράξεις του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού του ΕΣΠΑ και συγκεκριμένα στο Θεματικό Άξονα Προτεραιότητας 5 του Επιχειρησιακού Προγράμματος αυτού με τίτλο: «Εδραίωση της μεταρρύθμισης στον Τομέα της Ψυχικής Υγείας. Ανάπτυξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και προάσπιση της Δημόσιας Υγείας του Πληθυσμού». Η προοπτική χρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ αποτελεί σημαντική ευκαιρία για την ανάπτυξη αντίστοιχων προγραμμάτων από τους ενδιαφερόμενους φορείς και προσφέρει λύσεις στο διαχρονικό πρόβλημα της χρηματοδότησης τέτοιων πρωτοβουλιών, ιδιαίτερα όμως στη σημερινή άσχημη οικονομική κατάσταση της χώρας. Όπως αναπτύχθηκε και κατά την περιγραφή της εφαρμογής προγραμμάτων Φιλοξενουσών Οικογενειών στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό, πρόκειται για προγράμματα τα οποία υλοποιούν οι δικαιούχοι φορείς με «ίδια μέσα», αξιοποιώντας τη τεχνογνωσία και το προσωπικό που ήδη διαθέτουν ως φορείς και όχι αναθέτοντας την ανάπτυξη των προγραμμάτων αυτών σε άλλους φορείς. Η προτεινόμενη διαδικασία που μπορεί να ακολουθηθεί για την χρηματοδότηση των προγραμμάτων αυτών από το ΕΣΠΑ είναι η Διαδικασία Υλοποίησης Πράξεων με Ίδια Μέσα. Σύμφωνα με τη διαδικασία αυτή, οι προϋποθέσεις για να υλοποιήσει ένας δικαιούχος φορέας ανάλογα προγράμματα με ίδια μέσα είναι οι εξής: να προβλέπεται στο θεσμικό πλαίσιο οργάνωσης, λειτουργίας και διαχείρισης που τον διέπει, η άσκηση των αρμοδιοτήτων που απαιτούνται για την υλοποίηση της συγκεκριμένης κατηγορίας Πράξης. να διαθέτει τα απαιτούμενα μέσα για την υλοποίηση της Πράξης και του/των Υποέργου/ων της όπως αυτή περιγράφεται στο Τεχνικό Δελτίο Προτεινόμενης Πράξης (ΤΔΠΠ): Προσωπικό (επιστημονικό και διοικητικό) που θα απασχοληθεί στην υλοποίηση της Πράξης Λοιπό προσωπικό (υπεύθυνοι οργάνωσης και συντονισμού) για την παρακολούθηση της υλοποίησης της Πράξης 65

66 Υποδομή (κτιριακές εγκαταστάσεις και εξοπλισμός χώρων), όπου απαιτούνται για την υλοποίηση της Πράξης Λοιπός εξοπλισμός λειτουργίας. να εξασφαλίζει ότι ο τρόπος αυτός υλοποίησης του έργου (με ίδια μέσα) θα έχει σαφώς χαμηλότερο κόστος και τουλάχιστον ισοδύναμη ποιότητα σε σχέση με την προσφυγή σε τρίτους. να διαθέτει επιβεβαίωση διαχειριστικής επάρκειας τύπου Γ. να λειτουργεί μηχανισμό πιστοποίησης εκτέλεσης της πράξης, ο οποίος θα εξασφαλίζει τον αποτελεσματικό έλεγχο της ποιότητας και ποσότητας των υλικών, των υπηρεσιών και του τελικού παραδοτέου αποτελέσματος να εφαρμόζει εσωτερικές διαδικασίες ελέγχου των πληρωμών ώστε να εξασφαλίζεται η νομιμότητα και κανονικότητά τους να καλύπτει τους όρους, τις προϋποθέσεις και τις προδιαγραφές υλοποίησης της συγκεκριμένης Πράξης όπως αναφέρονται στην πρόσκληση της Ειδικής Υπηρεσίας προς τους δυνητικούς Δικαιούχους καθώς και στους σχετικούς με την Πράξη Οδηγούς Εφαρμογής. να τηρεί τις διαδικασίες και να προβαίνει στις αναγκαίες ενέργειες που απαιτούνται κάθε φορά από το ισχύον θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο ανάλογα με την νομική μορφή του φορέα.( Οδηγός Υλοποίησης Πράξεων με Ίδια Μέσα στο Πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Διοικητική Μεταρρύθμιση »). Εφόσον ο κάθε δικαιούχος φορέας πληροί τις ανωτέρω προϋποθέσεις στη συνέχεια περιγράφονται αναλυτικά τα βήματα της διαδικασίας που πρέπει να ακολουθηθεί για την ένταξη μίας πράξης στις χρηματοδοτούμενες από το ΕΣΠΑ πράξεις και την υλοποίησή της και είναι η εξής: Η διαδικασία ξεκινά με την έκδοση Πρόσκλησης Υποβολής Πρότασης, η οποία εκδίδεται από την Ειδική Υπηρεσία του Υπουργείου Υγείας και απευθύνεται σε όλους τους Πιστοποιημένους Φορείς που δύνανται να εκτελέσουν έργα με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ και έχουν την απαραίτητη συνάφεια αντικειμένου και πρόθεση να αναπτύξουν αντίστοιχα προγράμματα. Στη συνέχεια η Πρόσκληση Υποβολής Πρότασης υπογράφεται από τον Γενικό Γραμματέα και δημοσιοποιείται. Οι Δικαιούχοι Φορείς λαμβάνουν την Πρόσκληση και σε συνεργασία με τις αρμόδιες Διευθύνσεις Πολιτικής ελέγχουν για την ωρίμανση των απαραίτητων 66

67 προδιαγραφών που αναφέρονται στη Πρόσκληση και για την διασφάλιση της σκοπιμότητας ανάπτυξης του έργου από τον Φορέα. Μέσα στην χρονική προθεσμία που αναφέρεται ρητά στην Πρόσκληση, ο Δικαιούχος Φορέας προχωρά στην σύνταξη και την Υποβολή Τεχνικού Δελτίου στην Ειδική Υπηρεσία του Υπουργείου Υγείας. Το Τεχνικό Δελτίο παραλαμβάνεται από την Ειδική Υπηρεσία και πραγματοποιείται η αξιολόγηση των όσων περιλαμβάνει. Η Αξιολόγηση των Τεχνικών Δελτίων πραγματοποιείται με δύο τρόπους: o Συγκριτική Αξιολόγηση o Άμεση Αξιολόγηση Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας Αξιολόγησης του Τεχνικού Δελτίου, η Ειδική Υπηρεσία συντάσσει το Φύλλο Αξιολόγησης, το οποίο αφού συμπληρωθεί και υπογραφεί παραδίδεται στο Γενικό Γραμματέα. Ο Γενικός Γραμματέας της Ειδικής Υπηρεσίας προχωρά στην Κοινοποίηση του Σχεδίου Αποδοχής των Όρων για την ένταξη του Προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών στον Δικαιούχο Φορέα, ο οποίος μέσα σε χρονικό διάστημα 5 ημερών πρέπει να προχωρήσει στην Υπογραφή του Συμφώνου Αποδοχής των Όρων που τέθηκαν από την Ειδική Υπηρεσία. Έπειτα η Ειδική Υπηρεσία συντάσσει την Απόφαση Ένταξης του έργου και μέσα σε χρονικό διάστημα 5 ημερών το παραδίδει στον Γενικό Γραμματέα, ο οποίος προχωρά στην Υπογραφή και Κοινοποίηση της Απόφασης Ένταξης του έργου, καθώς και στην Εγγραφή του Έργου στο Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα (ΟΠΣ) του Υπουργείου Υγείας. Η Απόφαση Ένταξης κοινοποιείται στις οικονομικές υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας και μέσα σε χρονικό διάστημα 10 ημερών εκδίδεται η Απόφαση Εγγραφής στη Σύμβαση Αποδοχής Έργου. Μέσα σε προθεσμία που αναφέρεται ρητά στο Σχέδιο Αποδοχής των Όρων, ο Δικαιούχος Φορέας προχωρά στην κατάρτιση του Σχεδίου Απόφασης Υλοποίησης του Έργου με Ίδια Μέσα και το υποβάλλει μέσα σε χρονικό διάστημα έως 20 ημερών στην Ειδική Υπηρεσία. Κατόπιν η Ειδική Υπηρεσία προχωρά στον Προέλεγχο της Νομικής Δέσμευσης που αναλαμβάνεται για την εκτέλεση του Προγράμματος Αναδόχων Οικογενειών και μέσα σε δέκα ημέρες ο Δικαιούχος Φορέας καλείται να υποβάλλει την Υπογεγραμμένη Απόφαση Ένταξης και το Τεχνικό 67

68 Δελτίο του Υποέργου πίσω στην Ειδική Υπηρεσία για την Εισαγωγή του στο ΟΠΣ του Υπουργείου Υγείας. Ταυτόχρονα και μέσα σε προθεσμία που αναφέρεται στο Σχέδιο Αποδοχής των Όρων ο Δικαιούχος Φορέας πραγματοποιεί την Έναρξη του Έργου και την υποβολή Αιτημάτων Χρηματοδότησης στις Οικονομικές Υπηρεσίες. Μέσα σε χρονικό διάστημα 10 ημερών λαμβάνεται η Έγκριση Χρηματοδότησης από τις οικονομικές υπηρεσίες και κατανέμεται η χρηματοδότηση στο χρόνο ανάλογα με τα Παραδοτέα Έργα. Μετά την Έναρξη του Έργου και μέσα σε χρονική προθεσμία που προβλέπεται από Σύμφωνο Αποδοχής των Όρων ο Δικαιούχος Φορέας προβαίνει στην Πιστοποίηση των Παραδοτέων του Έργου, ενημερώνει τις οικονομικές υπηρεσίες και μέσα σε χρονικό διάστημα 20 ημερών ολοκληρώνεται η Πληρωμή όλων των δαπανών που αφορούν στην εκτέλεση του έργου. Μετά την ολοκλήρωση της Πληρωμής των δαπανών και κάθε φορά μέσα σε διάστημα 10 ημερών από την ολοκλήρωση κάθε μήνα πραγματοποίησης δαπανών, ο Δικαιούχος Φορέας συντάσσει το Μηνιαίο Δελτίο Δήλωσης Δαπάνης και το αποστέλλει σε διάστημα 10 ημερών στην Ειδική Υπηρεσία για να ολοκληρωθεί Διοικητική Επαλήθευση και να ενημερωθεί το ΟΠΣ του Υπουργείου Υγείας. Παράλληλα με την έναρξη εκτέλεσης του Προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών, ο Δικαιούχος Φορέας υποχρεούται μέσα σε διάστημα 20 ημερών από το τέλος του κάθε εξαμήνου εκτέλεσης του Προγράμματος να συντάσσει το Δελτίο Παρακολούθησης της Προόδου της Πράξης και να το αποστέλλει στην Ειδική Υπηρεσία. Η Ειδική Υπηρεσία μέσα σε διάστημα 15 ημερών συμπληρώνει στο ΟΠΣ το Δελτίο Αξιολόγησης της Πράξης. Η διαδικασία αυτή ακολουθείται μέχρι και την ολοκλήρωση του Προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών. Στην ακόλουθη εικόνα παρουσιάζεται και σχηματοποιημένη η διαδικασία που μόλις αναλύθηκε. 68

69 Εικόνα 7: Διαδικασία Ένταξης και Υλοποίησης Έργων με Ίδια Μέσα / Αυτεπιστασία Εικόνα 7: Πηγή: Κανακάκη Α. «Σύστημα Διοίκησης και Διαχείρισης Συγχρηματοδοτούμενων Έργων»,

70 5.3. Περίγραμμα Πρότασης Ανάπτυξης Προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών Για την προώθηση του θεσμού των φιλοξενουσών οικογενειών στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας προτείνεται ένα περίγραμμα σχεδίου παρέμβασης που να αξιοποιεί τόσο τις πετυχημένες πρακτικές, όσο και τις θετικές προτάσεις που έγιναν στο παρελθόν στη χώρα μας και στο εξωτερικό. Αξίζει να σημειωθεί πως αυτή τη χρονική περίοδο βρίσκεται σε ισχύ, μέχρι και τη 31 η Δεκεμβρίου 2011, η 14 η Ανοικτή Πρόσκληση για Υποβολή Προτάσεων στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξης Ανθρωπίνου Δυναμικού» του ΈΣΠΑ στην Κατηγορία Παρεμβάσεων «Εδραίωση της Μεταρρύθμισης στο τομέα της Ψυχικής Υγείας». Στις προτεινόμενες πράξεις χρηματοδότησης ανήκει και η «Ανάπτυξη και λειτουργία δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης για άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας που διαβιούν στην κοινότητα (π.χ. ενίσχυση και επέκταση του θεσμού των Φιλοξενουσών- Αναδόχων Οικογενειών», γεγονός που καθιστά ακόμα πιο επιτακτική την άμεση ανάληψη δράσεων στο τομέα αυτό για να λάβουν χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ Η πράξη όμως που προτείνεται να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ για την χρηματοδότηση και υλοποίησή της δεν αφορά την λειτουργία αυτή καθ εαυτή του Προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών αλλά τις δράσεις Ενημέρωσης, Ευαισθητοποίησης του κοινού και Εκπαίδευσης του Προσωπικού, Επισκέψεων Μελέτης και Εγχειριδίων που θα απαιτηθούν για την εύρυθμη λειτουργία των προγραμμάτων αυτών. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει οι ασθενείς που εντάσσονται σε φιλοξενούσες οικογένειες προέρχονται από άλλου είδους στεγαστικές δομές, π.χ. Οικοτροφεία, Ξενώνες κ.α. αλλά και από Ψυχιατρικές Μονάδες Νοσοκομείων. Τα έξοδα διαμονής των ασθενών αυτών στις μονάδες αυτές καλύπτονται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και από τη Κοινωνική Ασφάλιση των ασθενών. Όταν οι ασθενείς αυτοί μεταφέρονται σε φιλοξενούσες οικογένειες τα κόστη φιλοξενίας προέρχονται και πάλι από τις ίδιες πηγές αλλά αποδίδονται στους φορείς υλοποίησης των προγραμμάτων αυτών. Οπότε το κόστος που δημιουργείται από την λειτουργία αντίστοιχων προγραμμάτων είναι μεταφερόμενο και μάλιστα πολύ μικρότερο από το κόστος λειτουργίας σε άλλες στεγαστικές δομές, όπως αναδείχτηκε από την έρευνα του κ. Τομαρά. Η χρηματοδότηση της λειτουργίας των δομών αυτών καθ εαυτών δε προτείνεται να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ , καθώς αυτό δεν είναι αναγκαίο.. 70

71 Συνεπώς, στο πλαίσιο αυτό προτείνεται να ενταχθούν στο ΕΣΠΑ μόνο οι δράσεις που κατά την ανάπτυξη των προγραμμάτων αυτών επιφέρουν επιπλέον κόστος στους φορείς και που αφορούν ένα πεπερασμένο χρονικό διάστημα, όπως είναι οι δράσεις Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης του Κοινού, Ανάδειξης υποψήφιων Αναδόχων (recruitment), Εκπαίδευσης των Αναδόχων και του Προσωπικού των φορέων, δικτύωση των φορέων Αναδοχής με άλλους φορείς κοινωνικών υπηρεσιών στην περιοχή τους κλπ, δηλαδή οι δράσεις START UP. Επίσης δύνανται να ενταχθούν στο ΕΣΠΑ οι μελέτες για τις θεσμικές ρυθμίσεις για την αναδιοργάνωση των δημόσιων φορέων και οι δράσεις αναδρομολόγησης των πόρων από άλλες στεγαστικές δομές στα προγράμματα των φιλοξενουσών οικογενειών. Οι δράσεις που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ πρέπει να ικανοποιούν θετικά τα εγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης, τα οποία περιγράφονται στον ακόλουθο πίνακα, όπως περιγράφεται και το πώς η προτεινόμενη δράση πληροί τα κριτήρια αυτά: Κριτήρια Επιλεξιμότητας Α) Επιλεξιμότητα ως προς τη φύση και το είδος της πράξης στο πλαίσιο του μέτρου Β) Σκοπιμότητα της πράξης Προτεινόμενη Δράση Ανάπτυξης Προγράμματος Φιλοξενουσών Οικογενειών Είναι επιλέξιμη αφού προβλέπεται από την Πρόσκληση, η χρηματοδότηση αφορά σε πρόσθετο κόστος, που συνδέεται με τους στόχους της πράξης, αφορά σε πιστοποιούμενο φυσικό αντικείμενο, βαραίνει πραγματικά τον φορέα και η περίοδος υλοποίησης των δαπανών για την υλοποίησή της εμπίπτει εντός της περιόδου επιλεξιμότητας των έργων ΕΣΠΑ Η πράξη θα υλοποιηθεί με ίδια μέσα, πράγμα που προβλέπεται από την Πρόσκληση. Η Πράξη συμβάλλει στην ανάπτυξη δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης ατόμων με ψυχικά προβλήματα και προσδιορίζονται άμεσα οι ωφελούμενοι από αυτοί. Επίσης οι δομές που θα αναπτυχθούν θα είναι και διατηρήσιμες και οικονομικά βιώσιμες. Η πράξη συμβάλει στην επίτευξη δέσμευσης του Αξονα 5 του ΤΕΠ ΑΝΑΔ για την ανάπτυξη δομών στην κοινότητα με στόχο την πρόληψη του ιδρυματισμού. Για το παραπάνω θα κατατεθεί Αίτημα και θα 71

72 εκδοθεί απόφαση της Δ/νσης Ψυχικής Υγείας. Γ) Πληρότητα της πράξης Δ) Ωριμότητα της πράξης Ε) Συμβατότητα της πράξης με τις εθνικές και κοινοτικές πολιτικές. Η Πράξη θα είναι πλήρης με τον ορισμό των υποψηφίων φορέων υλοποίησης και τη συμπλήρωση εκ μέρους τους των απαραιτήτων εγγράφων που επισυνάπτονται στη πρόσκληση. Οι φορείς υλοποίησης που προτείνονται διαθέτουν όλη την απαραίτητη τεχνογνωσία και το προσωπικό. Η πρόταση αφορά σε πρόβλημα, που έχει περιγραφεί και μελετηθεί επαρκώς από την παρούσα εργασία. Εχουν καταγραφεί καλές πρακτικές τόσο από την Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό. Η ολοκλήρωση του σχεδιασμού απαιτεί μόνο την προσέλκυση κατάλληλων φορέων Ψ για την ανάλυψη πρωτοβουλιών και την έκδοση απόφασης σκοπιμότητας από την Δ/νση ΨΥ. Η χρονική συγκυρία είναι κατάλληλη για την εφαρμογή αντίστοιχων προγραμμάτων λόγω των αποδεδειγμένων οφελών από την ανάπτυξή τους και της επαρκούς εμπειρίας από αντίστοιχα προγράμματα. Υπάρχει το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο για την ανάπτυξη αντίστοιχων προγραμμάτων. Το προτεινόμενο πρόγραμμα θα υλοποιηθεί σε χρονική περίοδο 18 μηνών και έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Πιθανοί Φορείς Υλοποίησης Το πρόγραμμα προτείνεται να το υλοποιήσει κατά προτεραιότητα φορέας, που δραστηριοποιείται ήδη στο χώρο της ψυχικής υγείας και διαθέτει την απαραίτητη τεχνογνωσία και προσωπικό και αναφέρονται στην Εικόνα 2. Στην περίπτωση αυτή δεν θα χρειαστούν προσλήψεις προσωπικού που θα αύξαναν το κόστος υλοποίησης, Κατά προτίμηση οι φορείς υλοποίησης μπορούν να είναι είτε τα Ψυχιατρικά Τμήματα των Νοσοκομείων, είτε φορείς που ήδη υποστηρίζουν προγράμματα κοινοτικών δομών διαβίωσης των ψυχικά ασθενών. Ενδεικτικά προτείνονται φορείς όπως η Ε.Π.Α.Ψ.Υ., η Εταιρεία Ψυχικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου και άλλες. Σε κάθε περίπτωση προτιμάται η ενίσχυση των προγραμμάτων φιλοξενουσών οικογενειών 72

73 που βρίσκονται ήδη σε λειτουργία και αναπτύχθηκαν στο κεφάλαιο 3.1. με την υποστήριξη για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους σε μεγαλύτερη κλίμακα. Ελάχιστο Προσωπικό Φορέα Υλοποίησης Ο φορέας υλοποίησης καλείται να συστήσει την Θεραπευτική Υποστηρικτική Διεπιστημονική Ομάδα του Προγράμματος η οποία και θα αποτελείται τουλάχιστον από: o Ψυχίατρο o Ψυχολόγο o Νοσηλευτή και o Κοινωνικό Λειτουργό. Οι ειδικότητες αυτές υπάρχουν σχεδόν σε όλους τους φορείς που δραστηριοποιούνται στο τομέα της ψυχικής υγείας και δεν είναι απαραίτητο να προβούν σε νέες προσλήψεις. Τυχόν ανάγκες εκπαίδευσης και ενημέρωσης του προσωπικού θα καλυφθούν από τις αντίστοιχες δράσεις που θα υλοποιηθούν. Αριθμός Ασθενών υπό ένταξη σε Φιλοξενούσες Οικογένειες Ο φορέας καλείται να καθορίσει τον αριθμό των ασθενών που θα έχει τη δυνατότητα να αναλάβει και στη συνέχεια να προβεί στις δράσεις ενημέρωσης κοινού και προσωπικού και ανεύρεσης χρηματοδότησης και φιλοξενουσών οικογενειών. Με εξαίρεση το ΕΚΕΨΥΕ, που διαθέτει δυναμικότητα ταυτόχρονης φιλοξενίας 35 ασθενών, θεωρείται πως ο μέσος φοράς έχει δυναμικότητα να εξυπηρετήσει ασθενείς ταυτόχρονα. Οι υπολογισμοί της πρότασης αυτής έγιναν για 10 άτομα. Οι ασθενείς αυτοί θα προέρχονται είτε από τις στεγαστικές δομές (οικοτροφεία, ξενώνες, προστατευόμενα διαμερίσματα) που λειτουργεί ο φορέας αυτός είτε άλλοι συνεργαζόμενοι φορείς. Παροχές προς τις Φιλοξενούσες Οικογένειες Οι παροχές προς τις φιλοξενούσες οικογένειες αποτελούν πολύ σημαντικό κίνητρο για την προσέλκυση υποψηφίων φιλοξενουσών οικογενειών. Το κύριο κίνητρο είναι το ποσό της μηνιαίας αποζημίωσης το οποίο προτείνεται να ορίζεται στα 500 ευρώ καθαρά, με το συνολικό ετήσιο κόστος της αποζημίωσης να ανέρχεται στις ευρώ το οποίο και καλύπτεται από τους φορείς της πρόνοιας. Το ποσό των 500 ευρώ 73

74 δεν ορίστηκε αυθαίρετα αλλά αφορά το οριζόμενο από το νόμο ποσό του κλειστού νοσηλίου που πρέπει να αποδίδεται στις φιλοξενούσες οικογένειες ως αποζημίωση. Περαιτέρω οικονομικές παροχές προς τις οικογένειες, όπως είναι η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη δε κρίνεται πως επιβαρύνουν το προϋπολογισμό του προγράμματος καθώς οι ψυχικά ασθενείς κατέχουν βιβλιάρια πρόνοιας στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων και τα έξοδα της περίθαλψής τους καλύπτονται απευθείας από τη Πρόνοια. Αντίστοιχα και τα υπόλοιπα είδη παροχών και κινήτρων που μπορεί να προσφερθούν στις φιλοξενούσες οικογένειες και παρουσιάζονται στο κεφάλαιο 4.4 της παρούσης, κρίνεται πως δεν επιβαρύνουν το προϋπολογισμό του προγράμματος αλλά είναι αποτέλεσμα ευρύτερων διαρθρωτικών αλλαγών και αλλαγών του νομικού πλαισίου. Επικοινωνιακές και Εκπαιδευτικές Δράσεις Μετά τον καθορισμό των τεχνικών χαρακτηριστικών του κάθε προγράμματος, οι φορείς υλοποίησης καλούνται να καθορίσουν τις απαραίτητες εκπαιδευτικές και επικοινωνιακές δράσεις που θα συμβάλλουν στην υποστήριξη και στην ανάπτυξη των προγραμμάτων. Οι δράσεις αυτές προτείνεται να ενταχθούν στο ΕΣΠΑ Οι εκπαιδευτικές δράσεις που θα αναπτυχθούν θα έχουν ως αντικείμενο τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας που θα κληθούν να αναπτύξουν το πρόγραμμα και θα έχουν ως στόχο τους την αλλαγή του τρόπου σκέψης και παροχής των υπηρεσιών τους. Στο πλαίσιο αυτό δύνανται να διοργανωθούν σεμινάρια, επισκέψεις μελέτης σε φορείς που αναπτύσσουν αντίστοιχα προγράμματα καθώς και να συμπεριλαμβάνουν τη διανομή εκπαιδευτικών εγχειριδίων. Οι δράσεις αυτές μπορούν να πραγματοποιηθούν σε μεγάλη κλίμακα και να αφορούν το προσωπικό διαφορετικών φορέων που αναπτύσσουν παράλληλα προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών και μπορούν να κληθούν εμπειρογνώμονες του χώρου και επιστήμονες από φορείς που ήδη αναπτύσσουν τα προγράμματα αυτά. Κατά τον τρόπο αυτό θα καμφθούν οι αντιστάσεις στην αλλαγή που εμφανίζουν συχνά οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας αλλά και θα δικτυωθούν οι φορείς μεταξύ τους με δυνατότητες περαιτέρω συνεργασίας στο μέλλον. Οι εκπαιδευτικές δράσεις θα έχουν ως αποδέκτες και τα μέλη των φιλοξενουσών οικογενειών αλλά θα τελεστούν σε μεταγενέστερο στάδιο από τις αντίστοιχες εκπαιδευτικές δράσεις των επαγγελματιών της ψυχικής υγείας και θα έχουν ως σκοπό τους την εξοικείωση και την ενημέρωση των οικογενειών σχετικά με 74

75 την ασθένεια, τη θεραπεία και τον τρόπο διαχείρισης των φιλοξενουμένων τους. Αντίστοιχα όμως και οι δράσεις αυτές δύνανται να χρηματοδοτηθούν από το ΕΣΠΑ Οι δράσεις επικοινωνίας, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού κρίνονται ως ιδιαίτερα σημαντικές καθώς καλούνται να επιλύσουν ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα, αυτό της ανεύρεσης υποψηφίων οικογενειών. Για την επίλυση αναπτύσσεται το κάτωθι σκεπτικό: Για κάθε φορέα που θα υλοποιήσει προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών, σύμφωνα με την πρότασή μας αυτή, το ζητούμενο είναι η εξεύρεση 10 φιλοξενουσών οικογενειών. Με βάση αυτό το στόχο θα πρέπει να οργανωθεί στοχευμένη επικοινωνιακή καμπάνια. Σε αντίστοιχη επικοινωνιακή του Κέντρου Βρεφών «Η Μητέρα» για την προσέλκυση εθελοντών κατά το έτος 2010 και μετά από προβολή στον Τύπο και στα Μ.Μ.Ε, πραγματοποιήθηκαν 500 τηλεφωνήματα στο Κέντρο από ανθρώπους που ζητούσαν περαιτέρω πληροφορίες. Από τα τηλεφωνήματα αυτά μόνο 60 άτομα, το 12%, προσήλθαν στο Κέντρο για να ενημερωθούν από κοντά και στη συνέχεια 21 άτομα, το 4,2%, κατέθεσαν αιτήσεις για να γίνουν εθελοντές. Τελικά εθελοντές έγιναν μόνο τα 15 άτομα, δηλαδή το 3% των αρχικών ενδιαφερομένων. 100% του κοινού, που έλαβε το μήνυμα 12% θετική ανταπόκριση 4% Συμμετοχή 3% Ολοκλήρωση αναδοχής Εικόνα 9: Ποσοστό ανταπόκρισης κοινού στην επικοινωνιακή δράση 75

76 Αντίστοιχα αν ζητούμε να βρούμε 10 φιλοξενούσες οικογένειες θα πρέπει αποδέκτες της καμπάνιας μας να είναι περίπου 200 οικογένειες, καθώς στο τέλος και σύμφωνα με την εμπειρία από το Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» λιγότερο από το 5-10% τω πολιτών θα σχηματίσουν φιλοξενούσες οικογένειες και θα έχουν δυνατότητα ένταξης στα προγράμματα. Κατ αναλογία αν ο συνολικός αριθμός φιλοξενουσών οικογενειών που θέλουμε να δημιουργήσουμε είναι πολλαπλάσιος της αρχικής ομάδας των 10 ασθενών, θα πολλαπλασιαστεί και το κοινό το οποίο πρέπει να ενημερωθεί για το πρόγραμμα. Για τη διευκόλυνση των επικοινωνιακών δράσεων οι φορείς προτείνεται να καταφύγουν στη πρόσληψη ενός στελέχους επικοινωνίας, οι οποίοι θα έχουν καθήκοντα ενημέρωσης του κοινού, δημοσιοποίησης του θεσμού, διαμόρφωσης της κοινής γνώμης και στρατολόγησης υποψηφίων φιλοξενουσών οικογενειών (recruiting). Για λόγους οικονομίας πόρων θα μπορούσαν παραπάνω από ένας φορείς να συμμετάσχουν στην ίδια επικοινωνιακή καμπάνια και να μοιραστούν τα αντίστοιχα κόστη. Επιπλέον οι κοινές επικοινωνιακές δράσεις μπορούν να αφορούν συγχρόνως πολλούς φορείς δεδομένου ότι παράλληλα μπορούν να αναπτυχθούν προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών από περισσότερους από ένα φορείς, με αντίστοιχη δημιουργία οικονομιών κλίμακος και μεγιστοποίησης των αποτελεσμάτων. Σημαντικό στοιχείο για την επιτυχία των επικοινωνιακών δράσεων αποτελεί και ο ορισμός του επιθυμητού κοινού στόχου, των ανθρώπων εκείνων που κρίνονται ως περισσότερο θετικά διακείμενοι προς το θεσμό της αναδοχής. Ο κ. Τομαράς, έχοντας σημαντική εμπειρία στο θεσμό ως επιστημονικός υπεύθυνος της Μονάδας Αναδόχων Οικογενειών της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, δηλώνει πως οι κατάλληλοι υποψήφιοι για να γίνουν ανάδοχοι ασθενών με ψυχικά νοσήματα αναμένεται να είναι άτομα : που έχουν εργαστεί εθελοντικά ή επαγγελματικά στο χώρο της ψυχικής υγείας που έχουν ή είχαν στην οικογένειά τους κάποιο μέλος με ψυχιατρικό πρόβλημα ή που συνδέονταν στενά με τον συγκεκριμένο ασθενή πριν αυτός νοσήσει. (Τομαράς, 2008). Ενδεικτικοί φορείς και ομάδες ενδιαφέροντος που μπορεί να είναι οι αρχικοί αποδέκτες των επικοινωνιακών δράσεων αναφέρονται στο Παράρτημα 4. 76

77 Χρηματοδότηση Προγράμματος Η χρηματοδότηση της παρούσας πρότασης έχει δύο σκέλη. Αφενός το σκέλος της χρηματοδότησης από το Κρατικό Προϋπολογισμό που ναι μεν αποτελεί και το μεγαλύτερο μέρος του συνολικού κόστους υλοποίησης του έργου. Όπως ήδη τεκμηριώθηκε, το κόστος αυτό δεν αποτελεί νέο κόστος αλλά μεταφορά και αναδρομολόγηση πόρων που αποδίδονται σε άλλους τύπους στεγαστικών δομών. Έτσι, ως επιλέξιμη δαπάνη του έργου ορίζεται μόνο η δαπάνη, που συνδέεται με ενέργειες προετοιμασίας, ανάπτυξης και έναρξης λειτουργίας του Προγράμματος περιλαμβανομένου του κόστους υλοποίησης των εκπαιδευτικών, ενημερωτικών και υποστηρικτικών δράσεων, αξιολόγησης αποτελεσμάτων κλπ η χρηματοδότηση των οποίων δύνανται να ενταχθεί στο ΈΣΠΑ Οι δράσεις προετοιμασίας του φορέα για την υλοποίηση του προγράμματος, οι επικοινωνιακές και θεσμικές δράσεις προτείνεται να έχουν μέγιστη χρονική διάρκεια τους 12 μήνες για κάθε Πρόγραμμα. Έναρξη Υλοποίησης Προγράμματος Με τον καθορισμό των τεχνικών λεπτομερειών, την εξεύρεση χρηματοδότησης και υποψήφιων φιλοξενουσών οικογενειών ξεκινά η κατ ουσία υλοποίηση του προγράμματος με την εκπαίδευση των μελών των οικογενειών αλλά και των ίδιων των ασθενών. Το διάστημα αυτό μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 3 μήνες. Μετά το πέρας των 3 μηνών οι ασθενείς τοποθετούνται δοκιμαστικά στις φιλοξενούσες οικογένειες και από κοινού με την ΘΥΔΟ καταρτίζεται ένα πλάνο δράσεων βελτίωσης της κλινικής κατάστασης των ασθενών με συγκεκριμένη στοχοθεσία και χρονοδιάγραμμα. Η δοκιμαστική περίοδος αυτή διαρκεί 3 μήνες και κατά το διάστημα αυτό πραγματοποιούνται τακτικές επισκέψεις από μέλη της ΘΥΔΟ στο σπίτι της ανάδοχης οικογένειας για να διαπιστωθεί αφενός η κλινική κατάσταση και η προσαρμογή του ασθενή στο νέο του περιβάλλον και αφετέρου η φροντίδα που παρέχεται από την ανάδοχη οικογένεια στον ασθενή. Κατά τη δοκιμαστική περίοδο, τόσο ο ασθενής, η ανάδοχη οικογένεια, όσο και μέλη της ΘΥΔΟ μπορούν ανά πάσα στιγμή να διακόψουν το πρόγραμμα. Μετά το τέλος της δοκιμαστικής περιόδου, οριστικοποιείται η αναδοχή και υπογράφεται η σύμβαση αναδοχής μεταξύ των μελών της ΘΥΔΟ και της ανάδοχης οικογένειας. Οι επόμενοι 6 μήνες μέχρι και την ολοκλήρωση του προγράμματος αποτελούν διάστημα κατά το οποίο η ΘΥΔΟ αξιολογεί τακτικά τόσο την εξέλιξη της κλινικής κατάστασης του ασθενούς όσο και την ίδια τη φιλοξενούσα οικογένεια στη βάση 77

78 συγκεκριμένων κριτηρίων. Στο τέλος της 18μηνης διάρκειας του προγράμματος ο φορέας υλοποίησης συντάσσει και δημοσιοποιεί το πόρισμα αξιολόγησης της πορείας του προγράμματος και το κοινοποιεί στους ενδιαφερόμενους φορείς. Ο απώτερος σκοπός του Προγράμματος είναι η πλήρης κοινωνική αποκατάσταση του ασθενή και η ανάπτυξη των ικανοτήτων αυτόνομης διαβίωσής του. Με την μετάβαση του ασθενή σε αυτόνομα διαμερίσματα ολοκληρώνεται και η διάρκεια ένταξης του στο πρόγραμμα φιλοξενουσών οικογενειών. Σύνοψη Κεφαλαίου Οι φορείς που ενδιαφέρονται να αναπτύξουν προγράμματα φιλοξενουσών οικογενειών πρέπει να πληρούν τις προϋποθέσεις και να ακολουθούν τις διαδικασίες ανάπτυξης τους, με σκοπό την ένταξη τους στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρωπίνου Δυναμικού του ΕΣΠΑ για την εξασφάλιση της χρηματοδότησής μέρους των δράσεών τους. Τα στάδια, τα οποία θα πρέπει να ακολουθήσουν οι φορείς αυτοί είναι το Στάδιο Προετοιμασίας του Φορέα, το Στάδιο Δημοσιοποίησης του Προγράμματος και Ενημέρωσης του Κοινού Αναζήτησης Υποψηφίων Αναδόχων Οικογενειών, το Στάδιο Επιλογής και Προετοιμασίας Ασθενών και Οικογενειών και το Στάδιο Εξασφάλισης Χρηματοδότησης και Έναρξης Εφαρμογής του Προγράμματος. Εκτενής αναφορά γίνεται και στις διαδικασίες ένταξης πράξεων στα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ και συγκεκριμένα για τις πράξεις, των οποίων η υλοποίηση γίνεται με ίδια μέσα του φορέα υποβολή πρότασης, αξιολόγηση, ένταξη, έναρξη, προετοιμασία, υλοποίηση/παρακολούθηση, ολοκλήρωση/κλείσιμο. Παρατίθεται επίσης ένα περίγραμμα πρότασης ανάπτυξης προγράμματος 10 φιλοξενουσών οικογενειών στο πλαίσιο της 14 ης Ανοιχτής Πρόσκλησης του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανάπτυξης Ανθρωπίνου Δυναμικού, με ιδιαίτερη έμφαση στα επικοινωνιακά, χρηματοοικονομικά και διαχειριστικά ζητήματα εφαρμογής τους προγράμματος. 78

79 ΣΤ. Βιβλιογραφία Πηγές 6. 1 Βιβλιογραφία Aσημόπουλος Χ. και συν. (2009), «Παιδιά με Αναπηρίες σε ιδρύματα στην Ελλάδα : Το φαινόμενο της παραμέλησης και κακοποίησης από το θεσμό», Περιοδικό «Κοινωνική Εργασία» Τεύχος , σελ , Αθήνα Ασημόπουλος Χ., (2009) «Η Εγκατάσταση Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης στην Κοινότητα», Τετράδια Ψυχιατρικής 2010, Αθήνα Γκόλντστάιν Τζ. (2003), «An International Perspective: The Geel Story», Πανεπιστήμιο Brown, Έκθεση Αξιολόγησης των Παρεμβάσεων Εφαρμογής της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης για την Περίοδο , Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Καλδιρμιτζιάν Ν., (2009) «Το Στίγμα της Ψυχικής Ασθένειας ως Εμπόδιο στην Εφαρμογή Σύγχρονων Πολιτικών Ψυχικής Υγείας», από Επιθεώρηση Υγείας, Αθήνα, Τεύχος Ιανουαρίου Φεβρουαρίου Καλλινικάκη Θ. (2001) «Ανάδοχη Φροντίδα», Εθνικός Οργανισμός Κοινωνικής Φροντίδας, Αθήνα, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Κανακάκη Α., 2011 «Σύστημα Διοίκησης και Διαχείρισης Συγχρηματοδοτούμενων Έργων», Εκπαιδευτικό Υλικό, Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, Αθήνα Οδηγός Υλοποίησης Πράξεων με Ίδια Μέσα στο Πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Διοικητική Μεταρρύθμιση », Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής του Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Σχέδιο Εφαρμογής του Προγράμματος Αναδόχων Οικογενειών για Ψυχιατρικούς Ασθενείς Τεχνικές Προτάσεις της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ),(Προσωπική Επικοινωνία με το Φορέα) Τομαράς Β. και συν. (2005) «Προς την επανένταξη του χρόνιου Ψυχικά Αρρώστου: Ένα πιλοτικό πρόγραμμα αναδοχής», Περιοδικό Ψυχιατρική, Αθήνα, Εκδόσεις Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας. Τσιάντης Ιωαν. και συν. (1995) «Τα παιδιά του ΠΙΚΠΑ Λέρου», Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη 79

80 6.2. Ηλεκτρονικές Πηγές Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξής και Ψυχικής Υγείας Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών Ειδική Υπηρεσία Τομέα Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» Δημόσιο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Πόλης Γκιλ του Βελγίου Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, Νομικά Κείμενα Νόμος 1397 /1983: «Εθνικό Σύστημα Υγείας» Νόμος 2071/1991: «Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση Συστήματος Υγείας» Νόμος 2716/1999: «Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και άλλες διατάξεις». Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Οικονομικών 19353/ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού του ΕΣΠΑ η Ανοιχτή Πρόσκληση Υποβολής Ενδιαφέροντος για το Ε.Π.ΑΝ.Α.Δ της 27 ης Ιουλίου

81 Ζ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα 1 ΚΥΑ (ΥΥΚΑ & Υπ.Οικονομικών 19353/ ) 81

82 82

83 83

84 84

85 85

86 86

87 87

88 88

89 89