: Η Ιερά Αποκάλυψη του Αγίου Αποστόλου και Ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου.

Transcript

1 Η ΙΕΡΑ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΑΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΥΠΟ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΑΝΤΙΝΟΗΣ (Εφησυχάζοντος Μητροπολίτου Πατριαρχείου Αλεξανδρείας) Νέος Μυλότοπος Γιαννιτσών 2010 : Η Ιερά Αποκάλυψη του Αγίου Αποστόλου και Ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου. Εκδοθέν από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Αντινόης κ.κ. Παντελεήμονα ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Αντινόης κ.κ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ Ταχ. Θυρίδα 703 Νέος Μυλότοπος Γιαννιτσών Γιαννιτσά, Ν. Πέλλας ΕΛΛΑΣ Τηλ.: (κινητό) (Αθήνα) (Κάλυμνος) panteleimonlampadarios@yahoo.uk.co 1

2 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ Καταγώμενος από τη νήσο Κάλυμνο, που απέχει λίγη απόσταση από το Ιερό Νησί της Πάτμου, δεν θα μπορούσα να μην επιρρεαστώ από τα όσα έλαβαν χώραν σ αυτό το νησί μέσα στην ιστορική πορεία της Ορθοδόξου μας Εκκλησίας. Η εξορία, η φυλάκιση και η δράση του αγίου ενδόξου Αποστόλου και Ευαγγελιστή Ιωάννου του Θεολόγου, και γενικότερον η παρουσία του Ηγαπημένου Μαθητή του Κυρίου και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού, του Υιού του Θεού, συνεχίζουν να επιρρεάζουν τις καρδιές όλων των Δωδεκαννησίων. Τα ζητήματα της Δευτέρας Παρουσίας και της Τελικής Κρίσης, ως και για τα σημεία που θα προηγηθούν αυτών, απασχόλησαν, απασχολούν και θα συνεχίζουν να απασχολούν τον άνθρωπο κάθε εποχής. Είναι ζητήματα που περιβάλλονται με μυστήριο και ο άνθρωπος προσπαθεί, με κάθε τρόπο, να ερμηνεύσει και να ανασηκώσει, όσο του επιτρέπεται, αυτό το πέπλο. Το μέλλον μας ανησυχεί, γιατί δεν το γνωρίζομε, και αυτή η άγνοια μας προξενεί ανησυχία. Το μέλλον, όμως, το γνωρίζει μόνον ο Άγιος Θεός και κανένας άλλος. Ο Θεός, ως Άχρονος, Αιώνιος, Παντοδύναμος και Παντοκράτωρ όχι μόνον είναι ο Δημιουργός του χρόνου, αλλά ο Κύριός του, ο Οποίος χρησιμοποιεί, χωρίς να καταργεί την ελευθερία των λογικών δημιουργημάτων, τον χρόνον και τα ιστορικά γεγονότα για να εκπληρώσει το προαιώνιο Σχέδιο περί της μακαριότητας των λογικών πλασμάτων, αγγέλων και ιδίως των ανθρώπων. Το Ιερό Βιβλίο της Ιεράς Αποκάλυψης είναι το μοναδικό προφητικό βιβλίο της Καινής Διαθήκης, που μας παρουσιάζει εκείνα τα γεγονότα που πρόκειται να συμβούν στο άμεσο μέλλον. Δεν μας δίδει την ακριβή ημερομηνία, η οποία παραμένει αποκλειστικά στην εξουσία του Θεού Πατέρα, αλλά μας ξεδιπλώνει φοβερά γεγονότα, που θα συμβούν ο πωσδήπο τε, αλλά, δεν μας τα παρο υσιάζει με χρο νο λο ική γ σειρά. Το μέλλο ν αναμειγνύεται με το παρόν, και το παρόν με το μέλλον. Εκείνο όμως που είναι βέβαιο, είναι ότι θα συμβούν όταν έρθει ο κατάλληλος καιρός. Ο σκοπός της Ιεράς Αποκάλυψης δεν είναι να εκφοβήσει τους ευλαβείς πιστούςαναγνώστες του, αλλά να τους αφυπνήσει από τον πνευματικό ύπνο της αδιαφορίας, αμέλειας και αδράνειας. Οφείλομε όλοι οι πιστοί να επαγρυπνούμε, γιατί δεν γνωρίζομε πότε θα έρθει ο Νυμφίος της Εκκλησίας. Γρηγορείτε και προσεύχεσθε, μας προέτρεψε ο ίδιος ο Κύριος. Αυτό το βιβλίο αποσκοπεί να παρουσιάσει στον ευσεβή αναγνώστη την Ορθόδοξο Διδασκαλία περί του Τέλους του κόσμου, της Γενικής Ανάστασης των νεκρών, της Δευτέρας Παρουσίας, της Γενικής Κρίσης και της αιώνιας ανταμοιβής ή τιμωρίας των ανθρώπων. Ευχόμαστε, όσοι θα αναγνώσουν τις απλές αυτές σελίδες να βρουν κάποια πνευματική ωφέλεια και να δοξάσουν το Πανάγιο Όνομα του Τριαδικού μας Θεού, του Πατέρα και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Διάπυρος προς Κύριον ευχέτης 2

3 +Ο Αντινόης ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ Νέος Μυλότοπος Γιαννιτσών, Χριστούγεννα, 2009 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Η Χριστιανική εποχή άνοιξε με μία αναβίωση της Προφητείας. Κατά την Μακκαβαϊκή περίοδο και τις εποχές που την επακολούθησαν η προφητική τάξη πιστεύτηκε ότι ήταν νεκρά, ή σε κατάσταση αναστολής σε θέματα που ανήκουν στο Θεό οι άνθρωποι ενεργούν προσωρινά, «μέχρι τοῦ παραγενηθῆ-ναι προφήτην» 1 για να ερμηνεύσει την Θεία Θέληση. Είτε αυτή η εντύπωση ήταν ορθή ή όχι 2, είναι βέβαιο ότι η Έλευση σημειώ-θηκε από ένα ξέσπασμα προφητικού λόγου που οι δύο αιώνες προ του Χριστού δεν μπορούν να προσφέρουν κάποιο παραλληλισμό. Προφητικά χαρίσματα εφαρμόστηκαν από τον ιερέα Ζαχαρία, τον Συμεών Ιεροσολύμων, τον Άννα της φυλής Ασήρ 3. Όσο αναφορά τονάγιο Ιωάννη, τον Προφήτη και Πρό δρο μο, το νυιό το υ Ζαχαρία, δεν ήταν μό νον γενικά αναγνωρισμένος ως ένας Προφήτης, αλλά διακηρύχθηκε από τον ίδιο τον Χριστό ότι υπήρξε «καὶ περισσότερον προφήτου», εφ όσον ο Προφήτης, που ήταν ο άμεσος Πρόδρομος του Κυρίου, είχε μεγαλύτερη τιμή από εκείνους που εξ αποστάσεως προείδαν τον ερχομό Του 4. Η Χριστιανική Προφητεία ξεκινά με την αποστολή του Χριστού. Οι όχλοι που κρεμόντουσαν από τα χείλη Του τόσο στη Γαλιλαία, στην Ιερουσαλήμ, όσο και στη Σαμμαρείτιδα (αγία Φωτεινή) που αρχικά αντιστάθηκε στη διδασκαλία Του, αναγνώρισε σ Αυτόν ένα Προφήτη, ένα αποκαταστημένο Ιερεμία 5. Ούτε ο Κύριος δίστασε να δεχτεί αυτή την άποψη της αποστολής Του 6 εάν ήταν ανεπαρκής, όμως, σωστά περιέγραψε μία πλευρά τουέργουτου. Προφήτης ο ίδιος, ήρθε να εγκαινιάσει μία νέα γραμμή προφητών ανέλαβε να δωρίσει στον νέο Ισραήλ το Προφητικό Πνεύμα, που υπήρξε η δόξα του παλαιού λαού του Θεού 7. Η Ορθόδοξος Εκκλησία επρόκειτο να κατέχει όχι μόνον «γραμματείς», των οποίων ο ρόλος θα ήταν να ερμηνεύει την Ορθόδοξο Χριστιανική παράδοση, αλλά από φωτισμένους 1 Α Μακκ. 4:46, 9:27, 14:41. 2 Harnack, Mission u, Ausbreitung, I, σελ Λουκ. 1: 67, 2:25, Ματ. 11:9. Μάρκ. 11:32. Λουκ. 7: Ματθ. 16:14. Μάρκ. 6:15. Ιω. 4:19, 6:14, 7:40 και 9:17. 6 Μάρκ. 6:4. Ιω. 4:44. Πράξ. 3:22 και 7:37. 7 Λουκ. 11:49. Ιω. 16:12. 3

4 διδασκάλους, που διά του Αγίου Πνεύματος θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν τους πιστούς σε νέα πεδία σκέψεων και ενεργειών 8. Η πρωταρχική Ορθόδοξος Εκκλησία είδε την εκπλήρωση αυτών των ελπίδων και υποσχέσεων. Την Ημέρα της Πεντηκοστής, σε μία ομιλία που εκφωνείται στον άγιο Απόστολο Πέτρο, τα λόγια του Προφήτη Ιωήλ αποδίδονται στο μελλοντικό Ισραήλ: «καὶ ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις, λέγει ὁ Θεός, ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα, καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν, καὶ οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται καὶ οἱ πρεσβύτεροι ὑμῶν ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται καί γε ἐπὶ τοὺς δούλους μου καὶ ἐπὶ τὰς δούλας μου ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου, καὶ προφητεύσουσι. Καὶ δώσω τέρατα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ σημεῖα ἐπὶ τῆς γῆς κάτω, αἷμα καὶ πῦρ καὶ ἀτμίδα καπνοῦ ὁ ἥλιος μεταστραφήσεται εἰς σκότος καὶ ἡ σελήνη εἰς αἷμα πρὶν ἢ ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ. Καὶ ἔσται πᾶς ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου σωθήσεται» 9. Πόσον ενωρίς μία αναγνωρισμένη τάξη προφητών εμφανίστηκε μέσα στην Εκκλησία της Ιερουσαλήμ δεν υπάρχει καμία ένδειξη, αλλά γύρω στο 43/44 Χριστιανοί Προφήτες από τα Ιεροσόλυμα, όπως ο Άγαβος και άλλοι, εμφανίστηκαν στην Αντιόχεια, και πολύ σύντομα κατόπιν τοπικοί προφήτες διακονούσαν στις κοινότητές τους 10. Μετά από την Αποστολική Σύνοδο της Ιερουσαλήμ (49 μ.χ.) οι Αντιοχειανοί προφήτες ενδυναμώθηκαν από τον ερχομό δύο άλλων προφητών, του Ιούδα Βαρσαββά και του Σίλα 11. Επτά χρόνια μετά, βρίσκομε τις κόρες του αγίου Φιλίππου να εξασκούν τα προφητικά χαρίσματα στην Καισάρεια της Παλαιστίνης και η σύλληψη του αγίου Αποστόλου Παύλου στα Ιεροσόλυμα προφητεύθηκε από ένα προφήτη από την Ιουδαία, τον Άγαβο 12, που προφήτευσε και τον λοιμό που συνέβηκε κατά την βασιλεία του Ρωμαίου Αυτοκράτορος Κλαυδίου. Η προφητεία του Άγαβου δεν ξάφνιασε τον Απόστολο που δέχτηκε παρόμοιες προειδοποιήσεις από Χριστιανούς προφήτες στις πόλεις που διήλθε πηγαίνοντας προς την Παλαιστίνη 13. Προφήτες βρισκόντουσαν παντού στις Εκκλησίες που φυτεύτηκαν από τον άγιο Απόστολο Παύλο. Η νέα προφητεία ξεκίνησε στα Ιεροσόλυμα, και διαδόθηκε από την Ιερουσαλήμ στην Αντιόχεια, και από την Αντιόχεια στη Μικρά Ασία και Ελλάδα. Οι Επιστολές του αγίου Αποστόλου Παύλου μαρτυρούν για την παρουσία της στη Θεσσαλονίκη, Κόρινθο, Έφεσο και Ρώμη 14. Στη Ρώμη όπως και στην Αντιόχεια οι προφήτες ήρθαν από τα Ιεροσόλυμα στις άλλες αναφερόμενες Εκκλησίες, η προφητεία ήταν ένας καρπόςτουκηρύγματοςτουαγίουαποστόλου Παύλου. 8 Ματθ. 13:52, 23:34. Λουκ. 11:49. 9 Πράξ. 2: (Ιωήλ 2:28 και εξής). Πρβλ. Chase, Credibility of the Acts, σελ. 117 και εξής. 10 Πράξ. 11:27, 13:1. 11 Πράξ. 15:22 και 32 (και υτοί προφήται όντες).. 12 Πράξ. 21:10 και εξής. 13 Πράξ. 20:23. Πρβλ. Πράξ. 21:4. 14 Α Θεσσ. 5:20. Α Κορινθ. 12:28. 13:2, 14:3 και εξής. Εφεσ. 3:1 και εξής, 4:7 και εξής. Ρωμ. 12:6. 4

5 Είμαστε σε θέση να δούμε την εντύπωση που το χάρισμα προξενούσε στους προσήλυτους εθνικούς. Στη Θεσσαλονίκη υπήρχε προδιάθεση να σκεφθεί κανείς γι αυτήν, και ακόμα στην Κόρινθο αξιολογήθηκε λιγότερο σε σύγκριση με το χάρισμα της γλωσσολαλίας. Ο άγιος Απόστολος Παύλος, ενώ παραδέχεται την ανάγκη της διάκρισης μεταξύ του προφήτη και εκείνου του ερμηνευτή, ή μεταξύ της άξιας γλωσσολαλίας και εκείνης της αναξίας 15, επιμένει ότι ο πραγματικός προφήτης ήταν, μετά από τον Απόστολο, το μεγαλύτερο απ όλα τα χαρίσματα που χορηγήθηκαν στην Εκκλησία από τον αναληφθέντα Χριστό 16. Η αποστολή του προφήτη αποσκοπούσε στην οικοδομή της Εκκλησίας που ο Απόστολος θεμελίωσε, για να εξυψώσει ηθικά και να παροτρύνει, παρηγορήσει τους πιστού 17 να πείσει τους απίστους, απλώνοντας τα μυστικά των καρδιών τους και διαβεβαιώνοντάς τους για την Θεία Παρουσία μέσα στη Χριστιανική αδελφότητα 18. Ο ιδανικός προφήτης γνώριζε όλα τα μυστήρια και όλη τη γνώση 19. Όμως η προφητεία ήταν υποκείμενη σε κατάχρηση, και η εξάσκησή της έπρεπε να ρυθμίζεται με προσοχή. Στην Κόρινθο, όταν ο άγιος Απόστολος Παύλος έγραφε την πρώτη του Επιστολή (πιθανώς το 55), ένας δυνατός δεσμός της προφητικής δύναμης είχε δημιουργηθεί. Ήταν απαραίτητο ότι δύο ή τρεις προφήτες δεν θα έπρεπε να συναντώνται στην ίδια Εκκλησία, αλλά μόνον ένας κάθε φορά, και να υπενθυμίζεται ότι οι ίδιοι οι προφήτες ήσαν υπεύθυνοι για τον έλεγχο του χαρίσματός τους δεν ήταν αυτόματα στα χέρια του Αγίου Πνεύματος, γιατί «πνεύματα προφητῶν προφήταις ὑποτάσσεται» 20. Ενώ η πιο θαυμαστή έκθεση που έχομε κάποια λεπτομερή των προφητικών δυνάμεων που συνέβησαν στην Κόρινθο, ήταν κυρίως στην Έφεσο και στις άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας που οι προφήτες ρίζωσαν ως μία αναγνωρισμένη τάξη. Η προς Εφεσίους Επιστολή, πιθανώς μία εγκύκλιος απευθυνόμενη προς όλες τις Εκκλησίες της Μικράς Ασίας, αποδίδει στην προφητική τάξη την ίδια θέση τιμής που δέχτηκαν στην Α Κορινθίους, αλλά θέτει επανειλημμένο τονισμό επάνω στη σπουδαιότητα του έργου τους η τοπική Εκκλησία οικοδομήθηκε πάνω στα θεμέλια των Αποστόλων και των Προφητών οι προφήτες όπως και οι διδάσκαλοι δόθηκαν «πρὸς τὸν καταρτισμὸν τῶν ἁγίων εἰς ἔργον διακονίας, εἰς οἰκοδομὴν τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ» 21. Απ αυτούς τους προφητικούς κύκλους αυτής της ομάδας των Εκκλησιών εκπήγασε το μοναδικό και σπουδαιότατο προφητικό έργο της πρωταρχικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Στην εποχή του αγίου Αποστόλου Παύλου τα λόγια των προφητών ήσαν κυρίως προφορικά μέσα στην Αποκάλυψη του αγίου ενδόξου 15 Α Θεσς. 5:21. Α Κορινθ. 14: Α Κορινθ. 12:28. Εφες. 4: Α Κορινθ. 14:3, Α Κορινθ. 14: Α Κορινθ. 13:2. 20 Α Κορινθ. 14: Εφεσ. 4:12. 5

6 Αποστόλου και Ευαγγελιστή Ιωάννου η προφητεία κάτω από την Καινή Διαθήκη παίρνει μία γραπτή μορφή 22. Το έργο του αγίου Ιωάννου και στον πρόλογο και στον επίλογο αξιώνει ένα προφητικό χαρακτήρα 23 και στην καρδιά τουβιβλίουο συγγραφέας παρουσιάζει τον εαυτόν τουως να ακούει μία φωνή πουτον προειδοποιεί, «δεῖ σε πάλιν προφητεῦσαι» 24. Ακόμα, είναι ξεκάθαρο ότι δεν είναι ένας μο ναδικό ς προφήτης, αλλά ένα μέλο ς μιάς τάξης πο υ κατέχει μία αναγνωρισμένη και σημαντική θέση ανάμεσα στις Χριστιανικές κοινωνίες της Μικράς Ασίας. Οι αδελφοί προφήτες του αναφέρονται 25, και εμφανίζονται να σχηματίζουν τον πιο ξεχωριστό κύκλο στις τοπικές Εκκλησίες. Η Εκκλησία, όπως θεωρείται μέσα στην Ιερά Αποκάλυψη, αποτελείται από το Άγιο Πνεύμα και τη Νύμφη, τη χαρισματική διακονία και το μεγάλο σώμα των ορθοδόξων πιστών. Καμία ειδική θέση ορίζεται στους τοπικούς εκκλησιαστικούς λειτουργούς, είτε Επισκόπους ή Πρεσβυτέρους ή Διακόνους 26 εκτός, εάν είναι επίσης προφήτες, που κατέχουν βαθμό με τα κοινά μέλη της Εκκλησίας. Διαβάζομε για «υπηρέτες των προφητών», «προφήτες και αγίους», «αγίους, αποστόλους και διακόνους» 27, ή ακόμα για «ποιμένας καὶ διδασκάλους» 28 που διακρίνονται από τους προφήτες. Η θέση της Ιεράς Αποκάλυψης σε σχέση προς την χριστιανική διακονία δεν είναι εκείνη ό πως το υ αγίο υ Αποστόλο υ Παύλο πράγματι, υ ορίζει στους Αποστόλους και Προφήτες μία θέση περισσότερη διακεκριμένη απ' εκείνη που κατέχουν στη Διδαχή 29. Την εποχή της Αποκάλυψης, όπως στην εποχή του αγίου Αποστόλου Παύλου, οι Εκκλησίες της Μικράς Ασίας αναμφίβολα είχαν τους Πρεσβυτέρο υς και Διακόνο υς το υς, αλλά στα μάτια το υ αγίο υ Ιωάννου επισκιαζόντουσαν από την υπερβάλλουσα λάμψη των χαρισματικών τάξεων. Τέτοια θεώρηση της διακονίας δεν είναι αφύσικη σ ένα προφητικό βιβλίο, γραμμένο από ένα διακεκριμένο μέλος της προφητικής τάξης αλλά θα έπρεπε να είχε παρουσιαστεί ειλικρινά και χωρίς επιφύλαξη προς τις τόσο σπουδαίες και οργανωμένες Εκκλησίες, όπως εκείνες της Εφέσου, Σμύρνης και Περγάμου, στις οποίες είναι επαρκή η απόδειξη της υψηλής τιμής που ο χριστιανικός προφήτης κατείχε στη Μικρά Ασία την εποχή εκείνη. Οι προφήτες της Ορθοδόξου Εκκλησίας πρόσφεραν ένα διακεκριμένο προφητικό βιβλίο στον κανόνα της Καινής Διαθήκης αλλά είναι ένα μνημείο της σημαντικής θέσης που κατείχαν πριν από το τέλος του 1 ου αιώνα μ.χ. 22 Εκτός από την περίπτωση των προφητειών που σχηματίζουν μέρος μιάς αποστολικής επιστολής, ή ενσωματώθηκαν μέσα στα Ευαγγέλια (π.χ. Β Θεσσ. κεφ. 2. Μάρκ. κεφ. 8) 23 Αποκ. 1:3, 22:7, 10, 18 και εξής. Οφείλομε να πούμε ότι αυτή η αξίωση δεν απαιτεί από εμάς να αναμένουμε άμεσες προφητείες των μελλόντων γεγονότων. 24 Αποκ. 10: Αποκ. 22:9. 26 Για την πρέπουσα σημασία των Αγγέλων των Εκκλησιών βλέπε τα σχόλια στην Αποκ. 1: Φιλιπ. 1:1. «τοις αγίοις συν επισκόποις και διακόνοις». 28 Εφεσ. 4: Η Διδαχή είδε κάποια ανάκαμψη στη θέση των τοπικών λειτουργών π.χ. 15 «υμίν γαρ λειτουργούσιν και αυτοί την λειτουργίαν των προφητών και διδασκάλων». Όμως το «μη ουν υπερίδητε αυτούς» που αμέσως ακολουθεί αποδεικνύει ότι υπήρχαν ακόμη εκείνοι που κρατούσαν τον προφήτη στην υψηλότερη εκτίμηση, στη δισφήμηση του λειτουργού της Εκκλησίας. Η Διδαχή λέγει: «αυτοί γαρ εισιν οι αρχιερείς υμών» ( 13). 6

7 Μετά από την εποχή της Αποκάλυψης η παρακμή της τάξης των προφητών στη Μικρά Ασία θα ήταν γρήγορη και γενική 30. Για τους προ του Μοντανού προφήτες, που δεν κατονομάζονται στην Καινή Διαθήκη, μόνον δύο ονόματα διασώθηκαν, της Αμμίας της Φιλαδέλφειας και του Κουαδράτου 31. Είναι επίσης σημαντικόν ότι οι επιστολές του αγίου Ιγνατίου, που εξαίρει τον βαθμό του Επισκόπου, «οι προφήτες» είναι αμετάβλητα εκείνοι του Κανόνος της Παλαιάς Διαθήκης 32 και παρ όλο που η Εκκλησία ενθυμείτο τον άγιο Πολύκαρπο ως ένα «αποστολικό και προφητικό διδάσκαλο» 33, στην προς Φιλιππησίους επιστολή του συσχετίζει τους αγίους Αποστόλους προς τους παλαιούς Προφήτες, και όχι, όπως ο άγιος Απόστολος Παύλος έκαμνε, με εκείνους της Καινής Διαθήκης 34. Η Μοντανιστική κίνηση μαρτυρεί για μία αντίδραση υπέρ των προφητών πιο ισχυρά στη Μικρά Ασία, αλλά επεκτεινόταν δυσμάς μέχρι τη Γαλατία 35 Αλλά η «νέα προφητεία» δεν προκάλεσε κάποιο σπουδαίο έργο, γιατί η «καθολική» επιστολή που διασώθηκε στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσεβίου, δεν εμφανίζεται να έχει προφητικό χαρακτήρα 36. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΙΟΥΔΑΪΚΕΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ Εάν το βιβλίο που ο άγιος Απόστολος και Ευαγγελιστής Ιωάννης απηύθυνε προς τις Εκκλησίες της Μικράς Ασίας είναι μία προφητεία, ένα θείο μήνυμα που μεταδόθηκε από ένα μέλος της προφητικής τάξης, αποτελεί επίσης και μίαν αποκάλυψη, μία αποκάλυψη των θείων μυστηρίων. Ο τίτλος Αποκάλυψις, ή Αποκάλυψις του Ιωάννου, μπορεί να έχει βρει μία θέση στο τέλος ενός αρχαίου αντιγράφου του βιβλίου, ή σε μία ετικέττα που προσκολλήθηκε στον πάπυρο 37 σε όποια περίπτωση, τέλος πάντων, φαίνεται ότι ο συγγραφέας να ήταν γνωστός πριν από τον 2 ο αιώνα μ.χ. 38. Το θέμα τουβιβλίουδεν είναι υλικό,εφ όσονο συγγραφέας στις πρώτες λέξεις του βιβλίου το περιγράφει ως μία «ἀποκάλυψις Ἰησοῦ Χριστοῦ» 39. Μία αποκάλυψη δημιουργηθείσα από τον ίδιον τον Θεό προς τον Κύριο και Σωτήρα μας Ιησού Χριστό, τονυιό τουθεού, και διά της διακονίας ενός αγγέλου απευθυνομένη προς τον Ιωάννη με σκοπό να δοθεί στις Εκκλησίες. Η λέξη 30 Πιθανώς να προκλήθηκε λόγω διαφόρων αιτιών, όπως των διωγμών, που καταδίωξαν με ειδική σκληρότητα τους προφήτες η εμφάνιση της μοναρχικής επισκοπής η σήψη της πνευματικής δύναμης μέσα στην ιδία την προφητική τάξη, και η εμφάνιση «ψευδοπροφητών». Όμως η Ορθόδοξος Εκκλησία θα εγκατέλειπε σιγά-σιγά του χαρίσματος «Δει γαρ είναι το προφητικόν χάρισμα εν πάση τη εκκλησία μέχρι της τελείας παρουσίας ο απόστολος αξιοί», Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία, v, Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία, v, 17 και iii, Ιγνατίου, Προς Μαγνησίους, 8, 2. Προς Φιλαδελφιείς. 5. 2, 9 1, Μαρτύριον Πολυκάρπου, Ιγνατίου, Προς Φιλιππισίους, 6:3, «οι ευαγγελισαμένοι ημάς απόστολοι και οι προφήται οι προκηρύξαντες». 35 Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία, ii, 32. v, 6 και Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία, v, Βλέπε: Gardthausen, Griech. Palaeοgraphie, σελ. 53. Kenyon, Palaeography of Greek papyri, σελ. 22. Thomson, Greek and Latin Palaeography, σελ Sweet, The Apocalypse of St John, New York, 1907, σελ. ix, x. 39 Αποκ. 1:1. 7

8 αποκάλυψη δεν εμφανίζεται ξανά στο βιβλίο, αλλά η θέση της στην αρχή του προλόγου αναμφίβολα προϋποθέτει τον αρχαίο τίτλο του. Tο ρήμα ἀποκαλύπτειν και το παράγωγό του ἀποκάλυψις σημαίνουν το αντίθετο της επισφράγισης 40, δηλαδή εκφράζει την διαδικασία αφαίρεσης του πέπλου που κρύβει κάποιο μυστήριο. Ο άγιος Απόστολος Παύλος χρησιμοποιεί το ουσιαστικό σε αναφορά του χαρίσματος του πνευματικού οράματος και των αποτελεσμάτων του. Το χάρισμα είναι πνεῦμα ἀποκαλύψεως 41, και εξασκείται ως μίαν ἀποκάλυψις 42. Το χάρισμα της αποκάλυψης έλαβε την θέση του ως ένα όραγανο εκπαίδευσης από την πλευρά του χαρίσματος της προφητείας. Ήταν στην πραγματικότητα μία συνειδητή φανέρωση του Προφητικού Πνεύματος, στο οποίο το πνεύμα του προφήτη φαίνεται ότι αρπάζεται σε υψηλότερη σφαίρα, προικισμένος με νέες δυνάμεις όρασης, και δυνάμενος να ακούσει λόγια που δεν θα μπορούσαν να λεχθούν μέσα στα όρια της ανθρώπινης σκέψης, ή θα μπορούσαν να αναπαραχθούν μόνον διά μέσου συμβολικών εικόνων 43. Ενώ οι προφήτες ασχολούντο φυσικά με την ανθρώπινη ζωή στη σχέση τους με τον Θεό, μελετώντας και ερμηνεύοντας τις σκέψεις των ανθρώπων, και έτσι πείθοντας, τονίζοντας, ή συμβουλεύοντάς τους σύμφωνα προς τις διάφορες ανάγκες, εκείνος που είχε μία αποκάλυψη αγωνιζόταν να εκφράσει την πραγματοποίηση του αοράτου ή του απόμακρου μέλλοντος. Η αποκάλυψη που στην εποχή του αγίου Αποστόλου Παύλου θα μπορούσε να ακουστεί, κατά περιόδους, στις Χριστιανικές συνάξεις ως απρομελέτητος λόγος, αναλαμπές φωτός που ξαφνικά φώτιζε την συνείδηση των ανδρών που μιλούσαν, και που έξαφνα εξαφανιζόταν 44. Απ αυτές τις αποκαλύψεις κανένα ίχνος δεν διασώθηκε, ούτε παραδόθηκαν γραπτώς. Η Αποκάλυψη του αγίου Ιωάννου είναι η μόνη γραπτή αποκάλυψη, όπως είναι το μόνον προφητικό βιβλίο της Αποστολικής περιόδου. Όμως δεν ήταν το αρχαιότερο γραπτό μνημείο της αποκαλυπτικής κίνησης. Μία γραπτή αποκάλυψη δεν ήταν μία καινοτομία μέσα στην Ιουδαϊκή προχριστιανική γραμματεία υπάρχουν παραδείγματα αυτής της τάξης γραπτών κειμένων μέσα στον Κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης, και εκτός απ αυτά, 40 Βλέπε: Ματθ. 11:25, «ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν, καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις» Ρωμ. 16:25, «κατὰ ἀποκάλυψιν μυστηρίου χρόνοις αἰωνίοις σεσιγημένου». Εφεσ. 3:3, «κατὰ ἀποκάλυψιν ἐγνώρισέ μοι τὸ μυστήριον». 41 Εφεσ. 1: Α Κορινθ. 14:6, 26. Β Κορινθ. 12:1, όπου οι «ἀποκαλύψεις» συνδέονται με τις «όπτασίαι». Το ρήμα χρησιμοποιείται με παρόμοιο τρόπο στην Α Κορινθ. 14: Β Κορινθ. 12:4, «ὅτι ἡρπάγη εἰς τὸν παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα, ἃ οὐκ ἐξὸν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι». Αυτό όμως δεν ήταν μία συνηθισμένη περίπτωση. Πρβλ. Β Κορινθ. 12:7, «τῇ ὑπερβολῇ τῶν ἀποκαλύψεων». Ο αντιμοντανιστής συγγραφέας στον Ευσέβιο, Εκκλ. Ιστορία, v, 17, λέγει «μη δειν προφήτην εν εκστάσει λαλείν», που συμφωνεί με το δόγμα του αγίου Αποστόλου Παύλου: «πνεύματα προφητών προφήταις υποτέσσεται». Όμως, τέτοια αποκάλυψη, όπως του αγίου Ιωάννου υποθέτει μία κατάσταση έκστασης την στιγμή όταν συμβαίνει, παρ όλο που το μήνυμα μπορεί να είχε γραφεί μεταγενέστερα. 44 Ο Τερτυλλιανός στο έργο του, De anima, (9) περιγράφει τις αποκαλύψεις που ακούστηκαν στις Μοντανιστικές sυγκεντρώσεις στην Καρχηδόνα τις ημέρες του. Nam quia spiritalia charismata agnoscimus, post Ioannem quoque prophetiam meruimus consequi. Est hodie soror apud nos revelationum charismata sortita, quaw in ecclesia inter dominica solemnia per ecstasin in spiritu patitur; conversatucum angeis, aliquandoetiam cum Domino, et videt et audit sacramenta et quorundam corda dinoscit. 8

9 αριθμούνται οκτώ ή εννέα εκτεταμένες αποκαλυπτικές εργασίες που είναι εξολοκλήρου ή κατά μέρος Ιουδαϊκής προέλευσης 45. Απ αυτές ο μεγαλύτερος αριθμός ήταν αρχαιότερος από την Αποκάλυψη του αγίου Ιωάννου μερικές ήταν σχεδόν σύγχρονες μ αυτήν. Μέσα στην Παλαιά Διαθήκη εμφανίζονται αποκαλυπτικά χωρία ακόμα στην Πεντάτευχο 46 και στα ιστορικά βιβλία 47. Στους Προφήτες σχηματίζουν ένα σημαντικό στοιχείο, ειδικά στους Ησαΐα 48, Ιεζεκιήλ, Ιωήλ και Ζαχαρία η προφητεία του Ιεζεκιήλ ειδικά είναι σχεδόν μία εξολοκλήρου αποκαλυπτικής χαρακτήρος προφητεία, που περιλαμβάνει προφητικές εικόνες, συμβολικές πράξεις και οράματα. Αλλά είναι στο Βιβλίο του Δανιήλ 49 που η σύλληψη της αποκαλυπτικής γραμματείας υλοποιείται. Παρ όλο που λογαριαζόταν ανάμεσα στα Κεθουβίμ 50 της Εβραϊκής Βίβλου, μία τάξη στην οποία συνήθως στέκονται οτκώ, εννέα, ή δέκα από ένδεκα γραπτά 51, στην Ελληνική Παλαιά Διαθήκη (Ο ), ο Δανιήλ διασφαλίζει μία ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους Προφήτες 52, αναφίμβολα γιατί το δεύτερο μέρος του βιβλίου (κεφ. 7-12) είναι από τη φύση του μία αποκαλυπτική προφητεία. Κρίνοντας από την θέση του μέσα στον Εβραϊκό Κανόνα, και από ιστορικές και άλλες προϋποθέσεις, αυτό το βιβλίο φαίνεται να ανήκει χρονολογικά στο διάστημα π. Χ., τα χρόνια κατά τα οποία ο Αντίοχος ο Επιφανής καταπίεζε τον Ισραηλιτικό λαό. Ο σκοπός του συγγραφέα είναι να ενδυναμώσει το θρησκευτικό αίσθημα του έθνους κάτω απ αυτή την μέγιστη δοκιμασία της πίστης και της αφοσίωσής τους. Μεταφέρεται από το Πνεύμα πίσω στις ημέρες της Εξορίας, και ταυτίζεται με τον Δανιήλ, ένα Ιουδαίο αιχμάλωτο στη Βαβυλώνα, ο οποίος παρουσιάζεται ως να είχε προφητευθεί μέσα από μία σειρά μεγάλων οραμάτων η σειρά γεγονότων που αποκορυφώθηκαν κατά την περίοδο της Μακκαβαϊκής εποχής. Από την άποψη του συγγραφέα όλα τα μεταγενέστερα γεγονότα από τον Δανιήλ είναι εξ υποθέσεως μελλοντικά αλλά το βιβλίο δεν είναι χωρίς αληθινές προβλέψεις. Ο συγγραφέας που γράφει, ενώ συνεχίζονται οι διωγμοί, προβλέπει το ζήτημα με μία σιγουριά που εκπηγάζει από το θείο χάρισμα. Μετά από τον Δανιήλ το πιο σπουδαίο ανάμεσα στις αποκαλύψεις είναι το Bιβλίο του Ενώχ 53. Ο Γερμανός Schürer 54 θεωρεί τα κεφάλαια 1-36, και , ως να ανήκουν στην εποχή του Ιωάννου Υρκανού, και θέτει τα κεφάλαια στην περίοδο του Ηρώδου του Μεγάλου.. Σύμφωνα με τον Άγγλο Charles, τα κεφάλαια 83-90, είναι της Μακκαβαϊκής περιόδου ( π.χ.), και τα κεφάλαια 30-36, 45 Για τις απόκρυφες αποκαλύψεις της Παλαιάς Διαθήκης βλέπε Αθ. Π. Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, Εν Αθήναις, 1981, σελ και για τα απόκρυφα κουμρανικά χειρόγραφα βλέπε του ιδίου, ένθ ανωτέρω, σελ Δαμιανού Δόϊκου, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, σελ Γεν. κεφ. 15 και 41. Αριθμ. κεφ. 23 και Γ Βασιλειών, Ησ. κεφ. 13, 24, Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Introduction to the Old Testament in Greek, σελ Ένθ ανωτέρω, σελ. 201 και εξής. Πρβλ. Ματθ. 24:25, «τὸ ρηθὲν διὰ Διανιὴλ τοῦ προφήτου». 53 Έκδοση: Charles (Clarendon Press, 1893). Πρβλ. Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Schürer, Geschichte, iii, σελ. 196 και εξής. 9

10 στην προ-μακκαβαϊκή περίοδο, τουλάχιστον πριν από το 170 π.χ. 55, ενώ τα κεφάλαια ανήκουν στα χρόνια 94-79, ή π.χ. Όπως η αβεβαιότητα που υπάρχει στον καθορισμό ημερομηνίας των ανωτέρω τμημάτων δηλώνει, υπαινιγμούς σε γεγονότα ή πρόσωπα που είναι σπάνια στον Ενώχ το βιβλίο σ όλα τα μέρη του είναι οραματικό και εσχατολογικό, ασχολούμενο με αγγέλους και πνεύματα, με τα μυστικά της Φύσης και τα μυστήρια του αόρατου κόσμου και τις ανταμοιβές και τιμωρίες και με λιγότερο συχνό και γενικό τρόπο ασχολείται με την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας και τα μεγάλα ζητήματά του. Η αποκαλυπτική εικονογραφία του Ενώχ προλαβάμνει εκείνη της Αποκάλυψης του αγίου Ιωάννου σε ορισμένα μέρη: π.χ., αμφότερα βιβλία, γνωρίζουν για το Δένδρο της ζωής και το Βιβλίο της ζωής αμφότερα παρουσιάζουν ουράνια πλάσματα ντυμένα σε λευκό τα δύο αστέρια πέφτουν από τον ουρανό, άλογα βαδίζουν μέσα από ποτάμια αίματος οι άνεμοι και τα νερά έχουν τα πνεύματά τους μία άβυσσος από φωτιά αναμενει τους περιβόητους αμαρτωλούς. Το Βιβλίο των Μυστικών του Ενώχ 56, ένα άλλο διασωθέν προ-χριστιανικό έργο του Ενώχ, δημοσιεύθηκε στην Αγγλική από τον Dr. Ed. Charles. Σύμφωνα με τον εκδότη του το έργο ανήκει στο πρώτο μισό του 1 ου αιώνα (1-50 μ.χ.), αλλά περιέχει αρχαία αποσπάσματα που έχουν ένα Εβραϊκό πρωτότυπο. Σ αυτό το βιβλίο του Ενώχ σχετίζονται τα ταξίδια του μέσα στον αόρατο κόσμο μέσα στον έβδομο ουρανό βλέπει την όραση του Θεού δέχεται οδηγίες από τον Θεό, και στέλνεται ξανά πίσω στον κόσμο για 30 μέρες για να διδάξει τα παιδιά του, μετά μεταφέρεται πίσω από τους αγγέλους μέσα στη Θεία Παρουσία. Όπως μέσα στο Βιβλίο του Ενώχ, υπάρχουν προσδοκίες του Ιωαννίου λόγου. Μία μεγάλη θάλασσα υπάρχει υπεράνω των συννέφων στον τρίτο ουρανό υπάρχει ένας Παράδεισος γεμάτος με καρποφόρα δένδρα, και στο μέσον του υπάρχει το Δένδρο της Ζωής. Πρόσωπα φαίνονται να λάμπουν σαν τον ήλιο, και τα μάτια σαν λαμπτήρες φωτιάς υπάρχουν άγγελοι που τοποθετήθηκαν «επάνω των καιρών και χρόνων επάνω ποταμών και της θαλάσσης επάνω όλων των ψυχών των ανθρώπων» «εξαπτέρυγα πλάσματα επισκιάζουν όλο τον Θρόνο ψέλνοντας, Άγιος, Άγιος, Άγιος» ο ασθενής κόσμος είναι επτά χιλιάδων χρόνων ο Άδης είναι ένα φρούριο τουοποίουτα κλειδιά διαφυλάσσονται καλώς. Η Αποκάλυψις του Βαρούχ 57 είναι πιθανώς μεταγενέστερο από την πτώση της Ιερουσαλήμ 58. Όπως το Βιβλίο του Δανιήλ, ο σκοπός της είναι να παρηγορήσει και να εξυψώσει τον Ιουδαϊκό λαό σε μία περίοδο μεγάλης καταπίεσης. Γι αυτό τον σκοπόν ο συγγραφέας ταυτίζει τον εαυτόν του με τον Βαρούχ, τον σύγχρονο Ιερεμία, ο οποίος παρουσιάζεται ως προβλέποντας τον ερχομό προβλημάτων, και βλέπει πέραν από απ αυτά. Βρίσκει παρηγοριά στην Μεσσιανική κυριαρχία, και μιλά για τις δόξες 55 Βιβλίο του Ενώχ, σελ. 25 και εξής. Πρβλ. Το άρθρο του Charles, Apocalyptic Literature, στον Hasting Dictionary of the Βible και Encyclopaedia Biblica. 56 Έκδοση: Charles (Charendon Press, 1896). Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Δόϊκου, Εισαγωγή στην Παλαιά Διακήκη,σελ. 95, Έκδοση: Charles (A. & C. Black, 1896). Για πλούσια βιβλιογραφία περί των απόκρυφων αποκαλύψεων βλέπε Αθ. Π. Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Πλαιάν Διαθήκην, εν Αθήναις, 1981, σελ Schürer, Geschichte iii, σελ Charles, Apocalypse Baruch, σελ. vii. 10

11 της (κεφ. 29)που τάραξε τον ενθουσιασμό των Χριστιανικών χιλιαστών και που αποδόθηκαν στον Κύριό μας 59. Προβλέπει επίσης την πτώση της Ρώμης (κεφ. 39), και την άνοδο μιάς νέας Ιερουσαλήμ (κεφ. 4). Έτσι, η Αποκάλυψις του Βαρούχ 60 όχι μόνον συμπίπτει σε λεκτικές εκφράσεις και χρήση παρομοίων εικόνων, αλλά και σε σκέψη. Το Δ Βιβλίο του Έσδρα 61 περιέχει (κεφ. 3-14) μία Ιουδαϊκή αποκάλυψη που αποδίδεται στην εποχή του Δομιτιανού 62, στη βασιλεία του οποίου ανήκει και η Αποκάλυψη του Ιωάννου, σύμφωνα με τον άγιο Ειρηναίο. Το Ιουδαϊκό μέρος του Δ Έσδρα χαρακτηρίζεται από ένα πεσσισιμό που αντιτίθεται ισχυρά προς την ελπίδα της παλαιότερης Ιουδαϊκής αποκάλυψης, αλλά και της συγχρόνου Χριστιανικής αποκάλυψης. Ο συγγραφέας, που προσωποιεί τον Έσδρα οργανώνει το υλικό του σε επτά οράματα τα δύο πρώτα (κεφ. 3, 1-5,20 και 5, 21-6, 34) ασχολούνται με το γενικό πρόβλημα του κακού το τρίτο όραμα (κεφ. 6,35-9, 25) εικονίζει την Μεσσιανική βασιλεία, την κρίση, και την μέση κατάσταση το τέταρτο (κεφ. 9,26-10,60) παρουσιάζει τον θρήνο της Σιών για την πτώση της πόλης, και την οικοδομή της νέας Ιερουσαλήμ, της οποίας η δόξα, όμως, δεν αποκαλύπτεται στο πέμπτο (κεφ. 11, 1-12, 39) η Ρώμη, αντιπροσωπευομένη από έναν αετό, δέχεται την ποινής της από τον Μεσσία, ο οποίος εμφανίζεται κάτω από την μορφή ενός λεονταριού το έκτο (κεφ. 13,1-5 8)βλέπει τον Μεσσία ερχόμενον από την θάλασσα για να καταστρέψει τους εχθρούς Του και να συγκεντρώσει τις διασκορπισθέντες φυλές του Ισραήλ το έβδομο (κεφ. 14,1-47) έχει να κάνει με την προσωπική ιστορία του Έσδρα. Ακόμα αυτή η σύντομη σύνοψη επαρκεί να φανερώσει την ισχυρή αντίθεση μεταξύ της Ιουδαϊκής και της Χριστιανικής αποκάλυψης. Άλλα Ιουδαϊκά βιβλία, που είτε στη γραπτή τους μορφή ή στον γενικό τους σκοπό απομακρύνθηκαν από την Αποκάλυψη του Ιωάννου, μπορούν μόνον να αναφερθούν εδώ. Όπως Το Βιβλίο των Ιωβηλαίων 63, Η Ανάληψις του Μωϋσέως 64, το Μαρτύριον Ησαΐου 65, που ενσωματώθηκε στην Ανάληψιν του Ησαΐαν (κεφ. 2, 3, 5 66 ) οι Ψαλμοί του Σολομόντος 67, πουγράφτηκε μεταξύ 70 και 40 π.χ. η Αποκάλυψις του Αδάμ, Ηλιού, και Σοφονίου η Διαθήκη του Αβραάμ 68, και το πιο 59 Ειρηναίου, Εκκλ. Ιστορία, v, 33, Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Δόϊκου, Εισαγωγή στην Παλαιά Διακήκη,σελ , Bensly και Jannes, στο Texts and Studies iii,2 (Cambridge University Press, 1895). Δόϊκου, Εισαγωγή στην Παλαιά Διακήκη,σελ Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Schürer, Geschichte iii, σελ. 241 και εξής. Mr Thackeray, Second Book of Esdras, στον Hasting, Dictionary of the Βible και Encyclopaedia Biblica. 63 Έκδοση: Charles (A. & C. ζblack, 1902). Δόϊκου, Εισαγωγή στην Παλαιά Διακήκη,σελ. 96. Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Έκδοση: Charles (1897). Δόϊκου, Εισαγωγή στην Παλαιά Διακήκη,σελ. 98. Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Έκδοση: Charles (1900). 67 Έκδοση: Ryle & James (Cambridge University Press, 1891). Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Δόϊκου, Εισαγωγή στην Παλαιά Διακήκη,σελ. 99. Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ

12 σπουδαιότερο Η Διαθήκη των Δώδεκα Πατριαρχών 69, εκ των οποίων όλα έχουν λίγο πολύ επεξεργαστεί από χριστιανικά χέρια. Περισσότερο χρήσιμα απ όλα τα πιο πάνω για τον φωτισμό της Αποκάλυψης του Ιωάννου είναι οι Σιβυλλικοί Χρησμοί 70. Όλη η Ιουδαϊκή αποκαλυπτική γραμματεία, ανήκει σε χρόνους όπουη προφητεία στην αυστηρή έννοια επιστεύετο να ήταν σε αβεβαιότητα. Σε καμία περίπτωση οι μη κανονικοί αποκαλυπτικοί υπογράφουν με το δικό τους όνομα το μήνυμα τους μεταδίδεται κάτω από κάποιους υποτιθεμένους αγίους ή εμπνευσμένων διδασκάλων του παρελθόντος. Ακόμα, η στάση τους διαφέρει από εκείνη των Εβραίων Προφητών. Η τάξη της προφητείας εθεωρείτο πρωταρχικά με τις ηθικές και θρησκευτικές ανάγκες του έθνους ήταν ένα κάλεσμα μετανοίας και πίστη στο Θεό. Ο Προφήτης του κανόνος ήταν ο εξουσιοδοτημένος ερμηνέας του Θείου Νου προς ένα θεοκρατικό λαό εάν προείπε το μέλλον, ήταν «η προτίμηση της δυσαρεσκείας, η προτίμηση της ελπίδας, της προσδοκίας, της αφύπνισης των σκέψεων, της ανθρώπινης δυνατότητας και του πλησιάσματος του Θείου» 71, παρά από μία τυπική ανακοίνωση των επερχομέων γεγονότων. Σ αυτό τον ρόλο οι αποκαλυπτικοί δεν πέτυχαν εξολοκλήρου. Με την Ελληνική κατάκτηση μία νέα ταξή άρχισε που δεν ήταν ευνοϊκή προς τον παλαιότερο τύπο προφητείας. Απελευθερωμένος από την πίεση της άθεης κυριαρχίας ή από την αντιπαθή παρουσία του άθεου περιβάλλοντος καταβλήθηκαν προσπάθειες να διατρυπήσουν το πέπλο του μέλλοντος, και να αποκαλύψουν πίσω του τους επερχομένους θριάμβους των δικαίων. Η Φαρισαϊκή κίνηση πρόσφερε σωτηρία στην Ιουδαϊκή φυλή εν μέρη με τρόπο της επακριβούς διαφύλαξης του Νόμου, εν μέρει με την διεύρυνση των ελπίδων εκείνων που υπάκουαν, και ζωγραφίζοντας με τα πιο σκοτεινά χρωματα την καταδίκη των παραβατών και οι παλαιότερες μη-κανονικές αποκαλύψεις έδωσαν κυριολεκτικά έκφραση σ αυτές τις νέες ελπίδες και φόβους. Με τον ερχομό των Ρωμαίων και την άνωδο της δυναστείας του Ηρώδου, η πολιτική άλλαξε, και ένας νέος σφυγμός δόθηκε στην αναμενόμενη Μεσσιανική κυριαρχία. Κατά τον 1 ο αιώνα οι συνήθειες της σκέψης που παρήγαγαν αποκαλυπτικά γραπτά ήσαν τόσο σταθερά ριζωσμένες μέσα στην Ιουδαϊκή σκέψη που ακόμα η καταστροφή της Ιερουσαλήμ και τουναούδεν τις ξερίζωσε ανήμποροινα συνδέσουν ένα λαμπρό μέλλον με τα μεγαλοπρεπέστατα Ηρωδιανά κτήρια, οι συγγραφείς των αποκαλύψεων Βαρούχ και Έσδρα αναζήτησαν για ένα Μεσσία που θα συνέτριβε τους εχθρούς του Ισραήλ, θα αποκαθιστούσε το έθνος και θα πραγματοποιούσε το όραμα μιάς ιδανικής Ιερουσαλήμ. Άθυμος όπως φανερώνεται να είναι ο συγγραφέας της αποκάλυψης του Έσδρα, δεν εγκαταλείπει τυπικά την ελπίδα του έθνους, παρ όλο που στην περίπτωσή του αναβάλεται επ αόριστο. 69 Μία περιγραφή αυτών των έργων με βιβλιογραφία δίδεται στην Encyclopaedia Biblica, άρθρα: Αποκαλυπτική γραμματεία, Απόκρυφα. Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Εκδόσεις : A. Rzach (Vienna, 1891). Geffeken (Leipzig, 1902). Δόϊκου, Εισαγωγή στην Παλαιά Διακήκη,σελ. 95. Χαστούπη, Εισαγωγή εις την Παλαιάν Διαθήκην, σελ Davidson, Old Testament Prophecy, σελ

13 Η πρώτη χριστιανική αποκάλυψη ήρθε επάνω στην κορυφή αυτού τού μακρύ κύματος αποκαλυπτικής προσπάθειας. Συνδοιασμοί περισσότερο ή λιγότερο όμοιες με τις δύο μορφές και σε περιεχόμενο προς το έργο του αγίου Ιωάννου είχαν κυκλοφορήσει ανάμεσα στους Παλαιστίνιους και Αλεξανδρινούς Εβραίους εδώ και δύο και ήμισυ αιώνες πριν λάβει την πέννα του για να γράψει την «Αποκάλυψιν Ἰησοῦ Χριστοῦ» 72. Θα μπορούσε να αξιωθεί υπέρ του αγίου Αποστόλου Παύλου ότι αυτός δημιούργησε την Επιστολή, όπως την βρίσκομε μέσα στην Καινή Διαθήκη 73, και τα «απομνημονεύματα των Αποστόλων», που από την εποχή του αγίου Ιουστίνου ήσαν γνωστά ως «Ευαγγέλια», δεν έχουν κανένα ακριβή φιλολογικό παραλληλισμό στην προ-χριστιανική γραμματεία. Αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί για τον συγγραφέα της Αποκάλυψης της Καινής Διαθήκης είχε πρώτυπα να ακολουθήσει, και σε κάποιο σημείο τα ακολούθησε. Τα αποκαλυπτικά τμήματα του Ιεζεκιήλ, Ζαχαρίου και Δανιήλ βρίσκονται συνεχώς στη σκέψη του και παρ όλο που είναι λιγότερο βέβαιο ότι χρησιμοποίησε τον Ενώχ ή κάποιον άλλο μετα-κανονική αποκάλυψη, θα μπορούσε μόλις και μετά βίας να είχε άγνοια της ύπαρξης και τουγενικού χαρακτήρα τους. Αλλά, ενώ δεν μπορεί να αξιωθεί ότι ο συγγραφέας της Αποκάλυψης παρήγαγε ένα τύπο γραμματείας, απέχει από του να είναι ένας απλός απομιμιτής προηγουμένων αποκαλυπτικής γραφής. Η Αποκάλυψη του αγίου Ιωάννου είναι με πολλούς τρόπους μία νέα απομάκρυνση. 1) Οι Ιουδαϊκές αποκαλύψεις είναι χωρίς εξαιρέσεις ψευδεπίγραφα ενώ η χριστιανική αποκάλυψη φέρει το όνομα του συγγραφέα. Αυτή η εγκατάλειψη μιάς μακράς θεμελιωθείσης παράδοσης είναι σημαντική δι αυτής ο άγιος Ιωάννης αξιώνει για τον εαυτόν του την θέση ενός προφήτου που, συναισθανόμενος ότι έχει την έμπνευσή του από τον Χριστό ή τον Άγγελό Του και όχι από κάποιο δεύτερο χέρι, δεν έχει ανάγκη να αναζητήσει καταφύγιο κάτω από το όνομα ενός βιβλικού αγίου. 2) Πόσο δύσκο λο είναι να προσδιο ριστεί η ημερο μηνία των Ιο υδαϊκών αποκαλύψεων είναι φανερό από τις ευρείες διαφορές που διαιρούν τους καλύτερους λογίους. Τα πλασματικά ονόματα κάτω από τα οποία ποζάρουν υπονοούν ημερομηνίες που είναι όχι λιγότερο πλασματικές, και όποια απόδειξη που αυτά τα βιβλία μπορεί να αποδώσουν ως προς τις συνθήκες κάτω από τις οποίες είχαν γραφεί αδικούνται, ως να ήσαν, ενάντια της θέλησης των συγγραφέων τους. Η Αποκάλυψη του Ιωάννου, αντιθέτως, δεν αποκρύπτει το μυστικό της προέλευσης και προορισμού της είναι το έργο ενός Χριστιανού που βρίσκεται εξόριστος σ ένα νησί του Αιγαίου, την Πάτμο και απευθύνεται στις χριστιανικές κοινότητες των επτά κυρίων πόλεων της Μικράς Ασίας, κάτω από συνθήκες που πρακτικά ορίζουν τη ημερομηνία της. 3) Αλλά δεν είναι μόνον σε αναφορά προς την εγκατάλειψή του από την ψευδωνυμία και σε θέματα φιλολογικής μορφής που ο Αποκαλυπτικός διαφέρει από τους Ιουδαίους προκατόχους του το σχίσμα εμβαθαίνει ακόμα περισσότερο. 72 Αποκ. 1:1. 73 Βλέπε: Ramsay, Letters to the Seven Churches, σελ. 24 και εξής. 13

14 Όποια θεώρηση και αν γίνει δεχτή ως προςτην εξάρτησή τουπροςτις Ιουδαϊκές πηγές, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι παρήγαγε ένα βιβλίο που στο σύνολό του είναι χριστιανικό, και ευρέως απομακρυσμένο από το πεδίο στο οποίο η Ιουδαϊκή αποκαλυπτική απασχόλησε τον εαυτόν της. Η στενή σφαίρα των Ιουδαϊκών εθνικών ελπίδων αλλάχθηκαν για τη ζωή και τους σκοπούς μιάς κοινωνίας, της οποίας το πεδίο και ο σκοπός είναι η κατάκτηση του ανθρωπίνου γένους. Ο Ιουδαίος Μεσσίας, μία αβέβαιη και απραγματοποίητη ιδέα, έδωσε θέση στον ιστορικό, προσωπικό Χριστό, και ο Χριστός της χριστιανικής αποκάλυψης είναι ήδη νικηφόρος και δοξασμένος. Η πίστη και η ελπίδα της Ορθοδόξου Εκκλησίας οδήγησαν την αποκαλυπτική σκέψη σε νέους δρόμους και της εξασφάλισαν τέλη άξια της επιδίωξής της. Ο τόνος του βιβλίου του αγίου Ιωάννου παρουσιάζει μία αντίθεση προς τις Ιουδαϊκές αποκαλύψεις. Πνέει ένα θρησκευτικό πνεύμα που δεν είναι εκείνο των προηγουμένων σημειώνεται με το σημείο του Τιμίου Σταυρού, το σημείο του πόνου, της απτόητης πίστης, της τρυφερής αγάπης των αδελφών, του μίσους προς το πονηρό, της ακατανίκητης ελπίδας το βιβλίο, στο σύνολό του, διαποτίζεται από ένα αίσθημα αυστηρής πραγματικότητας και ένα σοβαρό σκοπό. Η Αποκάλυψη του αγίου Ιωάννου διαφοροποιείται από την Αποκάλυψη του Βαρούχ ή του Έσδρα, όπως το Βιβλίο του Δανιήλ διαφοροποιείται από το Βιβλίο του Ενώχ. Όμως αυτό μπορεί να εξηγηθεί. Οι δύο κανονικές αποκαλύψεις κατέχουν τα σημεία μιάς εσωτερικής και προνοητικής έμπνευσης ο μελετητής γίνεται ενσυνείδητος για κάτι που στις δύο είναι καλύτερο από τις φαντασίες ενός απλού μυστικιστή που πείθει τον εαυτόν του ότι κατέχει ένα κλειδί στα μυστικά της ζωής. Στην Αποκάλυψη του αγίου Ιωάννου η παρουσία του Πνεύματος της αποκάλυψης είναι ολοφάνερα αισθητή, και ο χριστιανός μαθητής μπορεί να συγχωρηθεί, εάν αναγνωρίσει σ αυτό το βιβλίο μία εκπλήρωση της υπόσχεσης ενός Παρακλήτου που αποκαλύπτει «ἅ εἰσι καὶ ἃ μέλλει γίνεσθαι μετὰ ταῦτα» 74. Εάν επρόκειτο να ερωτηθεί με ποια θέματα αναμενόταν να απασχολεί ένα χριστιανό αποκαλυπτικό, γράφοντας προς το τέλος της Αποστολικής εποχής, η απάντηση δεν θα ήταν δύσκολη. Όπως προχωρούσε ο 1 ος αιώνας, δύο θέματα πλήρωσαν το πεδίο της χριστιανικής σκέψης, όταν στράφηκε προς το αόρατο και το μέλλον. Πίσω από το πέπλο του φαινομένου η ανθρώπινη ζωή του Ιησού Χριστού επιστεύετο να είναι τυλιγμένη μέσα στη δόξα του Θεού. Για να φανερωθεί αυτή η κρυμένη ζωή, να παρουσιαστεί στην φαντασία η λάμψη της Θείας Παρουσίας μέσα στην οποία υπάρχει, να ερμηνεύσει με ανθρώπινους λόγους ή σύμβολα την λατρεία των Ουρανών, να εκθέσει τον αναληφθέντα Χριστό στη σχέση Του προς αυτά τα άγνωστα περιβάλλοντα : αυτό θα ήταν η πρώτη απασχόληση του χριστιανού προφήτη (του βλέποντος). Αλλά ένα δεύτερο μεγάλο θέμα είναι αχώριστα απ αυτό. Με τη ζωή του δοξασμένου Κυρίου η ζωή του Σώματός Του, της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αναγνωρίστηκε στην πρωταρχική χριστιανική πίστη. Στα τελευταία 74 Αποκ. 1:19. 14

15 χρόνια του 1 ου αιώνα η Ορθόδοξος Εκκλησία, που είχε αρχίσει την πορεία της με την υπόσχεση μιάς ορμητικής επιτυχίας, παράπαιε κάτω από τα κτυπήματα που προκλήθηκαν από τον κόσμο. Οι δύο αυτοκρατορίες, η Βασιλεία του Θεού και η κοσμική δύναμη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ήσαν ήδη σε ανοικτό πόλεμο. Οι άνθρωποι ερωτούσαν: Ποιό θα ήταν το τέλος; Ποιά από τις δύο δυνάμεις θα επικρατούσε; Ένας χριστιανός εκείνων των ημερών που είχε συνείδηση της κατοχής του πνεύματος της αποκάλυψης δεν θα μπορούσε παρά να προσπαθήσει να μελετήσει τα σημεία των καιρών και, όσο του είχε δοθεί, να αποκαλύψει την πορεία και τα αποτελέσματα της μάχης που άρχισε μεταξύ της Αυτοκρατορίας και της Εκκλησίας. Πάνω σ αυτές τις γραμμές θα μπορούσαμε να ανακατασκευάσουμε την Αποκάλυψη του αγίου Ιωάννου, εάν θα σωζόντουσαν ελάχιστα αποσπάσματά της, καθοδηγούμενοι από το τί γνωρίζομε για τα πιστεύω και τις ελπίδες της Αποστολικής εποχής και της ιστορίας των τελευταίων τριάντα χρόνων του 1 ου αιώνα μ.χ. Είναι μία αποκάλυψη της δόξας του ενδοξασμένου Χριστού είναι επίσης μία αποκάλυψη των παθημάτων και του απόλυτου θριάμβου της Εκκλησίας. Χριστιανικές αποκαλύψεις μεταγενέστερες από την Αποκάλυψη του αγίου Ιωάννου ήσαν κατά το μεγαλύτερο μέρος είτε υποχωρήσεις των Ιουδαϊκών βιβλίων, ή έργα που εκδόθηκαν κάτω από ονόματα της Παλαιάς Διαθήκης. Σε μερικές περιπτώσεις αξίωναν να είναι έργα των Αποστόλων ή άλλων αγίων της Καινής Διαθήκης. Ο Γνωστικισμός παρήγαγε μία Αναβατικόν Παύλου 75, και οι Αποκαλύψεις του Στεφάνου και Θωμά, καταγγέλθηκαν ως απόκρυφα από τον Γελάσιο, που ήσαν πιθανώς Γνωστικής προέλευσης. Ένα αποκαλυπτικό ψευδεπίγραφο του 2 ου αιώνα, η Αποκάλυψις Πέτρου, φαίνεται ότι για κάποιο διάστημα βρήκε μία θέση μέσα στον Κανόνα δίπλα στην Αποκάλυψη του αγίου Ιωάννου συνδέεται με το μεταγενέστερο στο Απόσπασμα του Μουρατόρι 76 χαρακτηρίστηκε ως ένα γνήσιο έργο του αγίου Αποστόλου Πέτρου, από τον άγιο Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα 77 περιλαμβάνεται στην λίστα Claromontane 78. Αλλά όπως προχωρούσε ο καιρός, το βιβλίο βρήκε τη δική του στάθμη. Ο Ευσέβιος το λογαριάζει ανάμεσα στα νόθα, ή τουλάχιστο στα αμφίβολα βιβλία 79 και παρ όλο που διατήρησε τη δημοτικότητά του και αναγινωσκόταν σε μερικές εκκλησίες της Ανατολής την εποχή του Σωζομενού 80, σε μεταγενέστερους καταλόγους των βιβλίων της Αγίας Γραφής τοποθετείται ανάμεσα στα «αντιλεγόμενα» ή τα «απόκρυφα» 81. Από το μεγάλο ασπόσμα 82 της Αποκάλυψης του Πέτρου που ανακαλήφθηκε το 1892 είναι εύκολο να δοθεί λογαριασμός για την διαφορά γνώμης που φαίνεται να υπήρχε για το βιβλίο εξ αρχής από τη μια άποψη απευθύνθηκε ισχυρώς προς την αγράμματη φαντασία με την προσπάθεια να 75 Επιφανίου, Αίρεσις xxxviii, L. 71, «apocalypse[s] etiam Ioannis et Petri tantum recipimus, quam quidam ex nostris legi in e[c]clesia nolunt» 77 Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία, vi, Zahn, Geschichte, ii, σελ Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία,iii, 25 και ii, Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία,vii, Τέτοιο κατάλογο 60 Βιβλίων και η Στιχομετρία του Νικηφόρου. Βλέπε: Zahn, Geschichte, σελ. 292, 299 κι εξής. 82 Βλέπε: Dr. M. R. James, Revelation of Peter, σελ

16 προσωπογραφίσει τις χαρές του Παραδείσου και τα βάσανα της Γέεννας του Πυρός, ενώ από την άλλη άποψη ο τόνος και ο σκοπός της ήταν σε μία διαφορετική στάθμη απ εκείνες της κανονικής Αποκάλυψης. Ο 4 ος αιώνας μ.χ. μας έδωσε την Αποκάλυψιν του Παύλου 83, μία προσπάθεια να αναφέρει τα «άρρητα ρήματα» που άκουσε ο άγιος Απόστολος Παύλος, όταν αρπάχτηκε μέσα στον Παράδεισο 84, χαρακτηρίστηκε από τον ιερό Αυγουστίνο ως ένα έργο ανοησίας της οποίας δεν είναι λιγότερο ξεχωριστό από την υπόθεση του 85. Διασώθηκε ένα μεταγενέστερο νόθο Ελληνικό κείμενο, Αποκάλυψις του Ιωάννου 86, που πρωτοαναφέρθηκε σε σχόλειο του 4ου αιώνα. Ο συγγραφέας υποθέτει τον άγιο Ιωάννη να είναι, μετά από την Ανάληψη, μόνος του στο Θαβώρειο όρος, όπου αναλαμβάνεται μέσα σ ένα λαμπερό σύννεφο στην πύλη του Ουρανού. Μερικά από πρόσωπα της ιστορίας είναι σίγουρα δανισμένα από το κανονικό βιβλίο π.χ. το άνοιγμα του ουρανού ( 2), το βιβλίο με τις επτά σφραγίδες ( 3), η αποστολή του Ενώχ και του Ηλία για να εκθέσουν τον Αντίχριστο και για να σφαγιαστεί ο κόσμος απ αυτόν ( 8) ο Αμνός με τα εφτά μάτια και τα εφτά κέρατα που σπάζει τις εφτά σφραγίδες ( 18). Αλλά η νόθος Αποκάλυψη ασχολείται κυρίως με εσχατολογικές σκέψεις, αλλόκοτες περιγραφές του Αντιχρίστου ( 7), και με απαντήσεις στις περίεργες ερωτήσεις που συνδέονται με την ανάσταση του σώματος, την μέση κατάσταση, τα τελευταία γεγονότα, και την Τελική Κρίση ( 9 και εξής). Μία ενδιαφέρουσα αποκάλυψη 87 διαμορφώνει τον πρόλογο της Εκκλησιαστικής Τάξης είναι γνωστή ως Testamentum Domini, τυπωθείσα από τον Lagarde στο έργο του Reliquiae syriace, και εκδοθείσα από τον Rahmani το 1899 και σε αγγλική μετάφραση από τους Cooper και Maclean το 1902 ένα Λατινικό απόσπασμα αυτής της αποκάλυψης δόθηκε από τον Dr. James στο Texts and Studies, ii, 3, σελ. 151 και εξής. Ο ίδιος τόμος του Texts and Studies περιέχει μία Αποκάλυψιν του Σεδράχ, και μία μεταγενέστερη Αποκάλυψιν της Παρθένου. Μία μελέτη από τις μετα-κανονικές χριστιανικές αποκαλύψεις εξυπηρετεί μόνον για να τονίσει την μοναδική σπουδαιότητα του κανονικού βιβλίου. Ανάμεσα στις αποκαλύψεις χριστιανικής προέλευσης η Αποκάλυψη της Καινής Διαθθήκης στέκεται μόνον σε μία παργματική σχέση προς τη ζωή της εποχής μέσα στην οποία γράφτηκε, ή επιχειρεί να αποκαλύψει την σημασία και θέματα των γεγονότων που ο συγγραφέας είχε μαρτυρήσει ή μπορούσε να προείδει. Η Αποκάλυψη της Καινής Διαθήκης μόνον αξίζει το όνομα, ή είναι μ όλη την αληθινή σημασία μία προφητεία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 83 Tischendorf, Apocalypses Apocryphae, 1866, σελ Μία παλαιά Λατινική μετάφραση, Visio Pauli, δημοσιεύθηκε από τον Dr. James στο Texts and Studies, ii. 3, σελ Β Κορινθ. 12: 2 και εξής. 85 Αυγουστίνου, Tractus in Johannem, 98: qua occasione vani quidam Apocalypsim Pauli, quam sana non recipit ecclesia, nescio quibus fabulis plenam stultissima praesumptione finxerunt. 86 Tischendorf, Apocalypses Apocryphae, σελ Βλέπε: Harnack, Chron. ιi, σελ. 514 και εξής. 16

17 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ Στο έργο Περί επαγγελιών, ο άγιος Διονύσιος Αλεξανδρείας γράφει ως εάν η Αποκάλυψη ήταν ήδη διηρημένη σε κεφάλαια 88. Τον6 ο αιώνα μ.χ. ο Ανδρέας Αρχιεπίσκοπος Καισαρείας της Καππαδοκίας, διαίρεσε το βιβλίο για προσωπική του χρήση, που δεν θα έκαμνε, εάν το έργο είχε ήδη διαιρεθεί από τον 3 ο αιώνα μ.χ. Η μέθοδος του Ανδρέα είναι συμβατική και αυθαίρετη διασπά την Αποκάλυψη σε 24 μακρούς λόγους, ανταποκρινόμενα προς τους 24 Πρεσβυτέρους στο κεφάλαιο 4, και υποδιαιρεί το καθένα απ αυτούς τους λόγους σε τρία κεφάλαια, μία τακτοποίηση, όπως έλεγε, σύμφωνα με την τριπλή φύση του ανθρώπου 89. Τα 72 κεφάλαια, όμως, αντιπροσωπεύουν σωστά τις φυσικές υποδιαιρέσεις του βιβλίου, και αναγράφονται ως εξής: Κεφάλαια της Ιωάννου του θεολόγου αποκαλύψεως. Κεφ. Περιεχόμενο Στίχοι α β γ δ ε στ ζ η θ ι ια Προοίμιον της αποκαλύψεως, και ότι δι αγγέλου αυτώ δέδοται. Οπτασία, εν η τον Ιησούν εθεάσατο εν μέσω λυχνιών επτά. Τα γεγραμμένα προς τον της Εφεσίων εκκλησίας άγγελον. Τα δηλωθέντα τω εν τη Σμυρναίων εκκλησίας αγγέλω. Τα σημανθέντα τω της Περγαμηνών εκκλησίας αγγέλω. Τα γεγραμμένα τω της Θυατείρων εκκλησίας αγγέλω. Τα απεσταλμένα τω αγγέλω της εν Σάρδεσιν εκκλησίας. Τα γραφέντα προς τον της Φιλαδελφέων εκκλησίας άγγελον. Τα δηλωθέντα προς τον της Λαοδικέων εκκλησίας άγγελον. Περί της οραθείσης αυτώ θύρας εν τω ουρανώ και του θρόνου και των κδ πρεσβυτέρων και των εξής δειχθέντων. Περί της βίβλου της εσφραγιμένης σφραγίσιν επτά της εν τη χειρί του θεού, ην ουδείς ανοίξαι δύναται της κτιστής φύσεως. 1:1-8 1:9-20 2:1-7 2:8-11 2: : :1-6 3:7-13 3: :1-11 5: Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία, vii, 25: «τινές μεν ουν των προ ημών ηθέτησαν και ανεσκεύασαν πάντη το βιβλίον και καθ έκαστον κεφάλιον διευθύνοντες». 89 «διελόντες την παρούσαν πραγματείαν εις λόγους κδ και οβ κεφάλαια, διά την τριμερή των κδ υπόστασιν σώματος και ψυχής και πνεύματος». 17

18 ιβ ιγ ιδ ιε ιστ ιζ ιη ιθ κ κα κβ κγ κδ κε κστ κζ κη κθ λ λα Περί του αρνίου του τα επτά κέρατα έχοντος, όπως την βίβλον ανέωξεν. Λύσις της πρώτης σφραγίδος, την αποστολικήν διδαχήν σημαίνουσα. Λύσις της δευτέρας σφραγλιδος, δηλούσα τον των απίστων κατά των πιστών πόλεμον. Λύσις της τρίτης σφραγίδος, δηλούσα των μη παγίως πεπιστευκότων Χριστώ την έκπτωσιν. Λύσις της τετάρτης σφραγίδος, εμφαίνουσα τας επαγομένας παιδευτικάς μάστιγας τοις δι ανυπομονησίας αρνησαμένοις τον κύριον. Λύσις της πέμπτης σφραγίδος, την των αγίων ψυχών σημαίνουσα προς Κύριον καταβόησιν ώστε γενέσθαι συντέλειαν. Λύσις της έκτης σφραγίδος, τας εν τη συντελεία επαγομένας πληγάς σημαίνουσα. Περί των σωζομένων εκ πληγής των τεσσάρων αγγέλων χιλιάδων ρμδ. Περί του αναριθμήτου όχλου των εξ εθνών Χριστώ συμβασιλευσάντων. Λύσις της εβδόμης σφραγίδος, δηλούσα αγγελικάς δυνάμεις προσάγειν θεώ [τας] των αγίων προσευχάς ως θυμιάματα. Περί των επτά αγγέλων, ων του πρώτου σαλπίσματος χάλαζα και πυρ και ίμα επί της γης φέρεται. Περί του δευτέρου αγγέλου, ου σαλπίσαντος των εν [τη] θαλάσση εμψύχων απώλεια γίνεται. Ο τρίτος άγγελος τα των ποταμών πικραίνει ύδατα. Ο τέταρτος άγγελος το τρίτον του ηλιακού και σεληνιακού φωτός σκοτίζει. Περί του πέμπτου αγγέλου και των εκ γης αβύσσου ανερχομένων νοητών ακρίδων και του ποικίλου της μορφής αυτών. Περί του έκτου αγγέλου και των επί τω Εφράτη λυομένων αγγέλων επίλυσις. Περί αγγέλου περιβεβλημένου ωεφέλην και ίριν και το κοινόν τέλος προμηνύοντος. Όπως το βιβλαρίδιον εκ χειρός του αγγέλου ο ευαγγελιστής είληφεν. Περί Ενώχ και Ηλία διελέγχειν μελλόντων τον αντίχριστον. Όπως αναιρεθέντες υπό του αντιχρίστου 18 5:6-14 6:1, 2 6:3, 4 6:5, 6 6:7, 8 6:9-11 6: :1-8 7:9-17 8:1-6 8:7 8:8, 9 8:10, 11 8:12, 13 9::1-12 9: :1-9 10:10-11:2 11: :11-14

19 λβ λγ λδ λε λστ λζ λη λθ μ μα μβ μγ μδ με μστ μζ μη μθ ν να αναστήσονται, και τους ηπατημένους εκπλήξουσιν. Περί της εβδόμης σάλπιγγος και των υμνούντων τω θεώ αγίων επί τη μελλούση κρίσει. Περί των διωγμών της εκκλησίας των προτέρων και των επί του αντιχρίστου. Περί του γενομένου πολέμου μεταξύ των αγίων αγγέλων και των πονηρών δαιμόνων και της καταπτώσεως του δράκοντος. Όπως ο δράκων διώκων την εκκλησίαν ου παύεται. Περί του θηρίου του έχοντος κέρατα δέκα και κεφαλάς επτά, ων μίαν ως εσφαγμένην έφη. Περί ετέρου θηρίου δύο κέρατα έχοντος και τω πρώτω τους ανθρώπους προσάγοντος. Περί του ονόματος του θηρίου. Περί των ρμδ χιλιάδων των συν [τω] αρνίω εστώτων εν όρει Σιών. Περί αγγέλου προαγορεύοντος την εγγύτητα της κρίσεως της μελλούσης. Περί δευτέρου αγγέλου την πτώσιν Βαβυλώνος κηρύσσοντος. Περί τρίτου αγγέλου ασφαλιζομένου τον του κυρίου λαόν μη δέξασθαι τον αντίχριστον. Ότι ο εν τη νεφέλη καθήμενος τω δρεπάνω συντελεί τα εκ της γης βλαστάνοντα. Περί ετέρου αγγέλου τρυγώνος την της πικρίας άμπελον. Περί των επτά αγγέλων των επαγόντων τοις ανθρώποις τας πληγάς προ της συντελείας, και περί της υαλίνης θαλάσσης εν η τους αγίους εθεάσατο. Όπως της πρώτης φιάλης εκχυθείσης έλκος κατά των αποστατών γίνεται. Πληγή δευτέρα κατά των εν θαλάσση επιτιμωμένων. Όπως διά της τρίτης οι ποταμοί εις αίμα μετακιρνώνται. Όπως διά της τετάρτης καυματίζονται οι άνθρωποι. Όπως διά της πέμπτης η βασιλεία του θηρίου σκοτίζεται. Όπως διά της έκτης η οδός διά του Ευφράτου τοις από ανατολής ηλίου βασιλεύσιν ανοίγεται : :19-12:6 12: : : : :18 14:1-5 14:6, 7 14:8 14: : : :1-8 16:1, 2 16:3 16:4-7 16:8, 9 16:10, 11 16:12-16

20 νβ νγ νδ νε νστ νζ νη νθ ξ ξα ξβ ξγ ξδ ξε ξστ ξζ ξη ξθ ο οα Όπως διά της εβδόμης χάλαζα και σεισμός κατά των ανθρώπων γίνεται. Περί του ενός των επτά αγγέλων δεικνύοντος τω ευαγγελιστή την της πόρνης πόλεως καθαίρεσιν, και περί των επτά κεφαλών και των δέκα κεράτων. Όπως ο άγγελος το οραθέν αυτώ μυστήριον ηρμήνευσεν. Περί ετέρου αγγέλου την πτώσιν Βαβυλώνος δηλούντος, και ουρανίου φωνής την εκ της πόλεως φθγήν εντελλομένης, και της αποβολής των τερπνών ων το πριν εκέκτη(ν)το. Περί της των αγίων υμνωδίας και του τριπλού αλληλουϊά όπερ έψαλλον επί τη καθαιρέσει Βαβυβώνος. Περί του μυστικού γάμου και του δείπνου του αρνίου. Πώς τον χριστόν ο ευαγγελιστής έφιππον μετά δυνάμεων αγγελικών εθεάσατο συν φόβω. Περί του αντιχρίστου και των συν αυτώ βαλλομένων εις γέεναν. Όπως ο σατανάς εδέθη από της Χριστού παρουσίας μέχρι της συντελείας, και περί των χιλίων ετών. Περί των ητοιμασμένων θρόνων τοις φυλάξασι την Χριστού ομολογίαν. Τι εστίν η πρώτη ανάστασις, και τις ο δεύτερος θάνατος. Περί του Γωγ και Μαγώγ. Περί του καθημένου επί του θρόνου, και της κοινής αναστάσεως και κρίσεως. Περί καινών ουρανού τε και γης και της άνω Ιερουσαλήμ. Περί ων είπεν ο εν τω θρόνω καθήμενος και οραθείς. Περί του αγγέλου δεικνύντος αυτώ την των αγίων πόλιν και το ταύτης τείχος συν τοις πυλώσι διαμετρούντος. Περί του καθαρού ποταμού του οπτανθέντος εκ του θρόνου πορεύεσθαι. Περί του αξιοπίστου των τεθεαμένων τω αποστόλω. Ότι θεός των προφητών ο χριστός και δεσπότης των απάντων. Όπως εκελεύθη μη σφραγίσαι αλλά κηρύξαι 20 16: :1-6 17: : :1-6 19: : :20, 21 20:1-3 20:4 20:5, 6 20: : :1-4 21:5-8 21: :1-5 22:6 22:7-9 22:10-17