Η Ελληνική Οικονομία 2/02

Transcript

1 Η Ελληνική Οικονομία 2/02 Τριμηνιαία Έκθεση Αρ. Τεύχους 33, Ιούλιος 2002 Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών - ΙΟΒΕ

2 Οι Συγγραφείς Η ανάλυση της πορείας της Ελληνικής Οικονομίας αποτελεί προϊόν συλλογικής εργασίας των Ερευνητών του ΙΟΒΕ. Τα κείμενα αυτά είναι ανυπόγραφα και οι απόψεις που εκφράζονται αποτελούν τη συνισταμένη των διαφόρων αντιλήψεων και απόψεων. Επίσης, οι απόψεις που εκφράζονται εδώ δεν ανταποκρίνονται κατ ανάγκη προς αυτές των οργανισμών που υποστηρίζουν, χρηματοδοτούν ή συνεργάζονται με το Ίδρυμα. Το IOBE Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών είναι ιδιωτικός, μη κερδοσκοπικός, κοινωφελής ερευνητικός οργανισμός. Ιδρύθηκε με σκοπό να προωθεί την επιστημονική έρευνα για τα τρέχοντα και αναδυόμενα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και να παρέχει αντικειμενική πληροφόρηση και να διατυπώνει προτάσεις οι οποίες είναι χρήσιμες στη διαμόρφωση πολιτικής Οι Χορηγοί Η μελέτη αυτή έγινε με την ευγενική χορηγία της A.Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε. Copyright 2002 Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών ISSN Απαγορεύεται η με οιονδήποτε τρόπο ανατύπωση ή μετάφραση οποιουδήποτε μέρους της μελέτης, χωρίς την άδεια του εκδότη. Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (IOBE) Τσάμη Καρατάσου 11, Αθήνα, Tηλ.: ( ), Fax: (01)

3 Περιεχόμενα 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τάσεις και Προοπτικές της Διεθνούς Οικονομίας... 9 Οι εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση Το οικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα Η οικονομική πολιτική Η δημοσιονομική πολιτική Διαρθρωτικές Αλλαγές Απελευθέρωση Αγορών ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Παραγωγή, Ζήτηση Τομείς της οικονομίας Μεταποίηση Η Έρευνα Επενδύσεων στη Βιομηχανία Εκτιμήσεις για το Προβλέψεις για το Κατανομή των επενδύσεων Παράγοντες που επηρεάζουν τις επενδύσεις Νομισματικές Εξελίξεις Πληθωρισμός Νομισματική Ρευστότητα Καταναλωτική Πίστη Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Γενικό Οικονομικό Περιβάλλον Απασχόληση Έρευνα και Καινοτομία Οικονομικές Μεταρρυθμίσεις Κοινωνική Συνοχή... 63

4

5 Πίνακες Πίνακας 2.1 Ποσοστιαία (%) Μεταβολή του Πραγματικού ΑΕΠ για το Πίνακας 2.2 Κρατικός Προϋπολογισμός Ιανουάριος Μάρτιος 2002 (εκατ. ευρώ) Πίνακας 3.1 Εκτιμήσεις Βασικών Οικονομικών Μεγεθών (2001 και 2002) Πίνακας 3.2 Σύγκριση των προβλέψεων του πραγματικού ρυθμού ανάπτυξης του ΑΕΠ για τα έτη 2001 και Πίνακας 3.3 Προβλέψεις Ευρωπαϊκής Επιτροπής Πίνακας 3.4 Βασικοί Δείκτες της Ελληνικής Οικονομίας και Προβλέψεις Πίνακας 3.5 Εξαμηνιαία Έρευνα Επενδύσεων στη Βιομηχανία (% μεταβολές έναντι προηγούμενου έτους) Πίνακας 3.6 Κατανομή Επενδύσεων ανάλογα με το σκοπό τους (% συνόλου δαπάνης) Διαγράμματα Διάγραμμα 2.1 Δείκτης Οικονομικού Κλίματος (Ελλάδα-ΕΕ) Διάγραμμα 3.1 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία Διάγραμμα 3.2 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις κατασκευές (1990=100) Διάγραμμα 3.3 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στο Λιανικό Εμπόριο (1993=100) Διάγραμμα 3.4 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Υπηρεσίες (1998=100) Διάγραμμα 3.5 Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής (1993=100) Διάγραμμα 3.6 Επίπεδο αποθεμάτων & Παραγγελιών Διάγραμμα 3.7 Παράγοντες που επηρεάζουν τις επενδύσεις Διάγραμμα 3.8 Γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή & Δείκτης Τιμών Καταναλωτή χωρίς νωπά οπωρ/τικά και καύσιμα 1/01-5/ Διάγραμμα 3.9 Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή 1/01-5/ Διάγραμμα 3.10 Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή χωρίς μη επεξεργασμένα. Τρόφιμα - ενέργεια 1/01 έως 5/ Διάγραμμα 3.11 Μ3 Ευρωζώνης 1/01-3/ Διάγραμμα 3.12 Μεταβολής χρηματοδότησης καταναλωτικής πίστης (1/01-3/02) Διάγραμμα 4.1 Πραγματικό ΑΕΠ (ως ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές) Διάγραμμα 4.2 Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ (ως ΙΑΔ, ΕΕ-15=100) Διάγραμμα 4. 3 Παραγωγικότητα Εργασίας (ως ΙΑΔ ανά απασχολούμενο, ΕΕ-15=100) Διάγραμμα 4.4 Συνολική Απασχόληση (ως ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές) Διάγραμμα 4.5 Τιμές (ως ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές του ΓΔΤΚ) Διάγραμμα 4.6 Ποσοστό Απασχόλησης (ως % του συνολικού πληθυσμού ηλικίας ετών). 45 Διάγραμμα 4.7 Ποσοστό Απασχόλησης Γυναικών Διάγραμμα 4.8 Ποσοστό Ανεργίας (ως % του συνολικού εργατικού δυναμικού) Διάγραμμα 4.9 Ποσοστό Ανεργίας Γυναικών Διάγραμμα 4.10 Δια Βίου Εκπαίδευση Διάγραμμα 4.11 Μισθολογικές Διαφορές Διάγραμμα 4.12 Συνολικές Επενδυτικές Δαπάνες σε Ε&Α (ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 4.13 Συνολικές Επιχειρηματικές Επενδυτικές Δαπάνες σε Ε&Α (ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 4.14 Δαπάνες σε Τεχνολογία Πληροφορικής (ως % του ΑΕΠ)... 52

6 Διάγραμμα 4.15 Δαπάνες σε Τηλεπικοινωνίες (ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 4.16 Επίπεδο Πρόσβασης Νοικοκυριών στο Διαδίκτυο Διάγραμμα 4.17 Αιτήσεις Κατοχύρωσης (ως πλήθος ανά εκατ. κατοίκους) Διάγραμμα 4.18 Δημόσιες Δαπάνες για Εκπαίδευση/Κατάρτιση (ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 4.19 Εξαγωγές Προϊόντων Υψηλής Τεχνολογίας (ως % των συνολικών εξαγωγών).. 57 Διάγραμμα 4.20 Επίπεδο Σχετικών Τιμών (ΕΕ-15=100) Διάγραμμα 4.21 Τιμές Τηλεπικοινωνιών Τοπικές Κλήσεις (σε ευρώ) Διάγραμμα 4.22 Τιμές Τηλεπικοινωνιών Εθνικές Κλήσεις (σε ευρώ) Διάγραμμα 4.23 Τιμές Τηλεπικοινωνιών Διεθνείς Κλήσεις (σε ευρώ) Διάγραμμα 4.24 Τιμές Ηλεκτρικής Ενέργειας Βιομηχανική Χρήση (σε ευρώ ανά KWH) Διάγραμμα 4.25 Τιμές Ηλεκτρικής Ενέργειας Οικιακή Χρήση (σε ευρώ ανά KWH) Διάγραμμα 4.26 Ανοικτοί Δημόσιοι Διαγωνισμοί Δημοσιεύσεις στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 4.27 Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου Επιχειρηματικός Τομέας Διάγραμμα 4.28 Ολοκλήρωσης Εμπορίου Ενδοκοινοτικές Συναλλαγές (ως % του ΑΕΠ) Διάγραμμα 4.29 Ανισοκατανομή Εισοδήματος Διάγραμμα 4.30 Κίνδυνος Φτώχιας Διάγραμμα 4.31 Εμμονή Φτώχιας Διάγραμμα 4.32 Περιφερειακές Ανισότητες Διάγραμμα 4.33 Ποσοστό ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαιδευτική διαδικασία Διάγραμμα 4.34 Μακροχρόνια Ανεργία - > 12 μηνών... 68

7 7 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στο τεύχος αυτό μετά την παρουσίαση των τρεχουσών εξελίξεων δημοσιεύεται μια πρώτη ανάλυση των Δεικτών Διάρθρωσης, με βάση τους οποίους η Ευρωπαϊκή Ενωση παρακολουθεί την πορεία των εθνικών οικονομιών και εκτιμά τα αποτελέσματα των πολιτικών που εφαρμόζονται. Οι Δείκτες αυτοί οι οποίοι αποφασίσθηκαν στο Συμβούλιο Κορυφής της Λισσαβόνας και έκτοτε εμπλουτίζονται διαρκώς είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι ως σημεία αναφοράς (benchmarks) και για την ανάλυση της πραγματικής σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας. Οι Δείκτες που παρουσιάζονται αφορούν τους ακόλουθους τομείς: Γενικό Οικονομικό Περιβάλλον. Απασχόληση. Καινοτομία και Ερευνα. Οικονομικές Μεταρρυθμίσεις. Κοινωνική Συνοχή. Τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση είναι: 1 ον. Υπάρχει τα τελευταία χρόνια σημαντική βελτίωση στο γενικό οικονομικό περιβάλλον, που εντοπίζεται στη διατήρηση υψηλών ρυθμών μεγέθυνσης της Ελληνικής οικονομίας, υψηλότερων του μέσου ευρωπαϊκού. Η μεγέθυνση αυτή εκτιμάται ότι κατά κύριο λόγο προήλθε από την ε- νίσχυση της παραγωγικότητας η οποία ωστόσο παραμένει σε χαμηλά επίπεδα συγκρινόμενη με την υπόλοιπη ΕΕ. Παράλληλα, καταγράφεται βελτίωση του κατά κεφαλήν εισοδήματος με βραδύτερους όμως ρυθμούς από την άνοδο του Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος. Ο πληθωρι- σμός διατηρείται σε επίπεδα υψηλότερα του μέσου ευρωπαϊκού αλλά η μετάβαση της χώρας μας σε περιβάλλον σταθερότητας είναι δεδομένη. Στον τομέα των δημοσίων οικονομικών καταγράφεται σταδιακή προσαρμογή και τάσεις μείωσης του υψηλού χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ. Στην ίδια κατηγορία όμως Δεικτών που αφορούν το γενικότερο οικονομικό περιβάλλον υπάρχουν σημαντικά προβλήματα στον τομέα της απασχόλησης: Η Ελληνική οικονομία μετατρέπει την ανάπτυξη σε νέες θέσεις εργασίας με ρυθμούς, βραδύτερους από την υπόλοιπη Ε.Ε. 2 ον. Στον τομέα της Απασχόλησης ο ρυθμός αύξησης της απασχόλησης είναι ιδιαίτερα χαμηλός, αν λάβει κανείς υπόψη τους ρυθμούς ανάπτυξης που έχουν επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να καταγράφεται υψηλή ανεργία. Μολονότι, η απασχόληση των γυναικών αυξάνει, παραμένει σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με τον αντίστοιχο μέσο όρο της Ε.Ε.. Τα ποσοστά συμμετοχής στην αγορά εργασίας παραμένουν από τα χαμηλότερα στην Ε.Ε.. Σύμφωνα με την ανάλυση, το βασικό πρόβλημα που χαρακτηρίζει την αγορά εργασία στην Ελλάδα είναι το ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό της διαρθρωτικής ανεργίας (50% της συνολικής) που, σε συνδυασμό με τους χαμηλούς δείκτες συμμετοχής, απαιτεί την άμεση εφαρμογή ουσιαστικών και κυρίως αποτελεσματικών πολιτικών.

8 8 3 ον. Σημαντική επίσης κρίνεται η υστέρηση που παρουσιάζεται στις δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης, στην ενίσχυση του ανθρωπίνου κεφαλαίου και στην διάχυση των νέων τεχνολογικών εξελίξεων κυρίως στις τηλεπικοινωνίες και την νέα οικονομία. Οι υστερήσεις σε αυτόν τον τομέα έχουν άμεση επίπτωση στο τεχνολογικό περιεχόμενο της παραγωγής. 4 ον. Στον τομέα των οικονομικών μεταρρυθμίσεων όπως αντανακλώνται στην ε- ξέλιξη των σχετικών Δεικτών διαπιστώνονται οι καθυστερήσεις των διαρθρωτικών αλλαγών. Στις αγορές προϊόντων, οι αποφάσεις που ελήφθησαν για την σταδιακή απελευθέρωση της ενέργειας και των τηλεπικοινωνιών (αγορές δικτύου), αν και με σημαντική καθυστέρηση, θεωρούνται σημαντικές. Γενικότερα, η ολοκλήρωση της ελληνικής αγοράς δεν προωθείται με τις ταχύτητες που είναι αναγκαίες και εάν λάβει κανείς υπόψη την γεωγραφικής της θέση, κρίνεται περισσότερο αναγκαία η μείωση των εμποδίων εισόδου στον διεθνή ανταγωνισμό και η προώθηση του ανταγωνισμού σε όλους τους κλάδους στην εγχώρια αγορά. 5 ον. Στον τομέα της κοινωνικής συνοχής, η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντικές εισοδηματικές ανισότητες. Επιπλέον σημαντικό τμήμα του πληθυσμού κατατάσσεται κάτω από το όριο φτώχιας όπως αυτό προσδιορίζεται από την Ε.Ε. Αρνητικό δεδομένο είναι και η εμμονή της φτώχιας. Στις θετικές εξελίξεις περιλαμβάνεται η σταδιακή μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και η μείωση του ποσοστού των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα την εκπαιδευτική διαδικασία. Τέλος, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ε.Ε., στην Ελλάδα καταγράφεται άνοδος του ποσοστού των μακροχρονίως ανέργων το οποίο προσεγγίζει το 50% της συνολικής ανεργίας. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει εντονότερο δημογραφικό πρόβλημα από την γήρανση του πληθυσμού με ρυθμό υψηλότερο του μέσου ευρωπαϊκού. Η εξέλιξη αυτή έχει άμεσες ε- πιπτώσεις στην βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος που καθιστά επιτακτική την ανάγκη ουσιαστικής μεταρρύθμισης και όχι της απλής μετάκλησης του βάρους της χρηματοδότησης στο μέλλον.

9 9 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2.1 Τάσεις και Προοπτικές της Διεθνούς Οικονομίας Όπως έχει αναφερθεί και στις δυο προηγούμενες τριμηνιαίες εκθέσεις του ΙΟΒΕ, το τρομοκρατικό κτύπημα της 11 ης Σεπτεμβρίου οδήγησε την αβεβαιότητα σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Σύμφωνα ωστόσο με τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι σχετικοί δείκτες υποδηλώνουν ότι το τρομοκρατικό κτύπημα της 11 ης Σεπτεμβρίου απλώς ανέβαλε την ανάκαμψη της διεθνούς οικονομίας. Οι δυσμενείς συνθήκες που δημιουργήθηκαν στο τέλος του 2001 φάνηκε αρχικά ότι άρχισαν να αναστρέφονται πιο γρήγορα από ότι αναμενόταν. Η οικονομία των ΗΠΑ επανέρχεται σε σχετικά ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης, καθώς η μείωση των επιτοκίων με σκοπό την αύξηση της καταναλωτικής δαπάνης και η άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής με κατεύθυνση την τόνωση της ζήτησης, είχαν θετικά αποτελέσματα. Το γεγονός αυτό αναμένεται να έχει θετική επίδραση στην παγκόσμια οικονομία αλλά με διαφορετική ένταση μεταξύ των κρατών - μελών του ΟΟΣΑ. Ένα σημαντικό θέμα που προκύπτει είναι το κατά πόσον η ανάκαμψη μπορεί να επέλθει κάτω από τις σοβαρές ανισορροπίες που εμφανίζει πλέον η οικονομία των ΗΠΑ. Πιο συγκεκριμένα, το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠΑ που στην ουσία εκφράζει την καταναλωτική συμπεριφορά των Αμερικανών έχει τη δύναμη να αποσταθεροποιήσει τη διεθνή οικονομία τερ- ματίζοντας μία περίοδο με σχετικά σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες. Η παγκόσμια αναταραχή που σημειώθηκε το 2001 οδήγησε την προσοχή στον συγχρονισμό των οικονομικών κύκλων για τις ανεπτυγμένες οικονομίες της Δύσης. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζει τη σημασία των διασυνδέσεων που επικρατούν στο διεθνές περιβάλλον και οι οποίες αποτελούν την έκφραση της αύξησης των άμεσων ξένων επενδύσεων, του εμπορίου και των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Λόγω του γεγονότος ότι πολλές πολυεθνικές επιχειρήσεις εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές του πλανήτη και οι επενδυτές α- ναζητούν νέες αγορές για τα κεφάλαια τους, η ανάκαμψη των επιμέρους περιοχών θα οδηγήσει σε μία συγχρονισμένη άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, η σταδιακή έξοδος από την κρίση της οικονομίας των ΗΠΑ θα ωφελήσει σε σημαντικό ποσοστό τις οικονομίες του Μεξικού, του Καναδά και της Ανατολικής Ασίας. Το ΑΕΠ στις ΗΠΑ παρουσίασε αυξητική μεταβολή της τάξης του 1,2% το 2001, σημαντικά χαμηλότερη της αντίστοιχης του 2000 (4,2%). Οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τοποθετούν τη μεταβολή του ΑΕΠ των ΗΠΑ στο 2,7% για το 2002 και στο 3,1% για το Η ανεργία εκτιμάται ότι θα προσεγγίσει το 5,7% το 2002 ενώ θα παρουσιάσει μικρή μείωση το 2003 και θα βρεθεί στο 5,6%. Σχετικά με

10 10 τον πληθωρισμό, αναμένεται αύξηση της τάξης του 1,4% για το Για το 2003 ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) εκτιμάται ότι θα παρουσιάσει άνοδο κατά 2,4%. Οι προαναφερόμενες μεταβολές του ΔΤΚ οφείλονται κατά κύριο λόγο στις μεταβολές της τιμής του πετρελαίου ενώ ο δομικός πληθωρισμός αναμένεται να παραμείνει σε σταθερά επίπεδα. Η μεταβολή του οικονομικού κλίματος στις ΗΠΑ οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική που ακολουθήθηκε. Η μείωση της φορολογίας που υιοθετήθηκε τον Ιούνιο του 2001 υπολογίζεται ότι θα δώσει ώθηση στην ανάπτυξη η οποία εκτιμάται ότι θα είναι της τάξης του 0,7% του ΑΕΠ για το Επίσης, η ακολουθούμενη νομισματική πολιτική, με την μείωση των επιτοκίων έδωσε σημαντική ώθηση στην καταναλωτική δαπάνη ιδιαίτερα το τελευταίο τρίμηνο του Επιπλέον, η βελτίωση του κλίματος συνδέεται και με τη μείωση της τιμής του πετρελαίου μέσα στο 2001 αλλά και με την δυναμική του τρέχοντος οικονομικού κύκλου. Όμως, η ανάκαμψη αυτή παραμένει εύθραυστη και μπορεί να παρεμποδιστεί από δυο παράγοντες: α) τη μείωση της ανταγωνιστικότητας των εγχωρίως παραγόμενων προϊόντων λόγω της υπερτίμησης του δολαρίου (γεγονός που έχασε την ισχύ του στα μέσα του 2002, λόγω της ενίσχυσης του ευρώ) και β) την περιορισμένη αύξηση των δαπανών των νοικοκυριών λόγω του χαμηλού ρυθμού αποταμίευσης (0,4% του διαθέσιμου εισοδήματος για το τελευταίο τρίμηνο του 2001). Η οικονομία της Ιαπωνίας διανύει παρατεταμένη περίοδο ύφεσης η οποία εντάθηκε κατά το 2001, καταγράφοντας αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης (-0,5%). Βασικός ανασταλτικός παράγοντας ανάπτυξης κατά το 2001 υπήρξε η μείωση των καθαρών εξαγωγών. Η μείωση των εξαγωγών εκτιμάται ότι ήταν το αποτέλεσμα της χαμηλής ζήτησης, κυρίως, για προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, κλάδου υψίστης σημασίας για την Ιαπωνική οικονομία. Επιπρόσθετα, η επιδείνωση των εξαγωγών οδήγησε σε μείωση της βιομηχανικής παραγωγής και χειροτέρευση του επιχειρηματικού κλίματος. Οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ τοποθετούν την ανάκαμψη της Ιαπωνικής οικονομίας στο τέλος του 2002 και το 2003 αναμένεται αυξητική μεταβολή του ΑΕΠ κατά 0,6%. Οι λόγοι της προβλεπόμενης ανάκαμψης συνδέονται με την θετική πορεία των εξαγωγών μέσα από την αύξηση της διεθνούς ζήτησης. Σχετικά με την ανεργία αναμένεται συνεχής αύξηση και προβλέπεται ότι θα φτάσει το 7,1% το Οι εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η Ευρωπαϊκή Ένωση μετά από ένα πολύ ικανοποιητικό ρυθμό ανάπτυξης το 2000, παρουσίασε επιβράδυνση το 2001 ιδιαίτερα κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Έτσι, ο ρυθμός ανάπτυξης το 2001 ήταν της τάξης του 1,7% έναντι 3,3% το Οι λόγοι της σημαντικής αυτής επιβράδυνσης συνδέονται τόσο με το γενικότερο διεθνές οικονομικό περιβάλλον όσο και με τη χαμηλή προσαρμοστικότητα της ζήτησης. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των καταναλωτών έφτασε στο χαμηλότερο σημείο της τον Νοέμβριο του 2001 ακολουθών-

11 11 τας έκτοτε σταθερά αυξητική πορεία. Όμως, το επίπεδο των δεικτών είναι ακόμη κάτω από το μακροχρόνιο μέσο τους γεγονός που υποδηλώνει ότι η αβεβαιότητα είναι ακόμη σε υψηλά επίπεδα. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, εκτιμάται ότι το ΑΕΠ της Eυρωζώνης θα παρουσιάσει ρυθμούς αύξησης το 2002 της τάξης του 1,4% καταγράφοντας μικρή μείωση σε σχέση με το 2001 (1,6%). Η ανάκαμψη αναμένεται για το 2003 όταν το πραγματικό ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα εμφανίσει αυξητικούς ρυθμούς της τάξης του 2,9%. Όσον αφορά στις ε- πενδύσεις για εξοπλισμό καταγράφεται αρνητικός ρυθμός μεταβολής για το 2002 (-0,7%) ενώ το 2003 προβλέπεται ανοδική τάση με ρυθμό 5,9%. Η ανεργία εκτιμάται ότι θα παρουσιάσει άνοδο σε σχέση με το 2001 και θα κινηθεί στο 8,5% το 2002 ενώ για το 2003 προβλέπεται μείωση σε σχέση με το Τέλος, ο πληθωρισμός κινείται πτωτικά το 2002 και προβλέπεται ότι το 2003 σε σχέση με το 2001 θα διαμορφωθεί στο 2,2% και 2,0% αντίστοιχα. Πίνακας 2.1 Ποσοστιαία (%) Μεταβολή του Πραγματικού ΑΕΠ για το 2002 α' πρόβλεψη (Οκτωμ/Νοέμβριος 2001) β' πρόβλεψη (Μάρτιος 2002) Διαφορά Βέλγιο 1,3 1,1-0,2 Γερμανία 0,7 0,8 0,1 Ελλάδα 3,5 3,7 0,2 Ισπανία 2,0 2,1 0,1 Γαλλία 1,5 1,6 0,1 Ιρλανδία 3,3 3,5 0,2 Ιταλία 1,3 1,4 0,1 Λουξεμβούργο 3,0 2,9-0,1 Ολλανδία 1,5 1,5 0 Αυστρία 1,2 1,2 0 Πορτογαλία 1,5 1,5 0 Φινλανδία 1,7 1,6-0,1 Ευρωζώνη 1,3 1,4 0,1 Δανία 1,6 1,7 0,1 Σουηδία 1,6 1,7 0,1 Η. Βασίλειο 1,7 2,0 0,3 ΕΕ-15 1,4 1,5 0,1 Πηγή: European Economy, Economic Forecasts Τα βασικά μέτρα νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής της Ε.Ε. το 2001 στόχευαν στη μείωση των ελλειμμάτων των προϋπολογισμών και τη διατήρηση σταθερότητας στο επίπεδο των τιμών. Οι πολιτικές αυτές είχαν θετικά αποτελέσμα-

12 12 τα. Επίσης, ο στόχος μείωσης του ελλείμματος επιτεύχθηκε, με αποτέλεσμα το έλλειμμα να προσεγγίσει το 62,8% του ΑΕΠ για το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ αναμένεται να βελτιωθεί περαιτέρω κατά το 2002 φτάνοντας το 2003 το 60,5% του ΑΕΠ. Το 2001, οι διεθνείς εμπορικές ροές που περιελάμβαναν την Ευρωζώνη παρουσίασαν δυναμικό ρυθμό ανάπτυξης σε αντίθεση με άλλες περιοχές του πλανήτη. Το συγκριτικό πλεονέκτημα που αναδείχθηκε για τις χώρες της Ευρωζώνης μέσα στο 2001 είναι αποτέλεσμα της χειροτέρευσης των οικονομικών μεγεθών στην Ιαπωνία και της κρίσης που έκανε την εμφάνιση της στις ΗΠΑ. Η συγκεκριμένη κατάσταση διατηρείται μέχρι τα μέσα του 2002 λόγω της μείωσης της ανταγωνιστικότητας των ΗΠΑ εξαιτίας της υπερτίμησης του δολαρίου. Αρχίζει όμως να εξασθενεί μετά την μεγάλη άνοδο της ισοτιμίας ευρώδολλαρίου. Η Ιαπωνία αναμένεται να επανακτήσει τμήμα του χαμένου εδάφους μέσα από την αποδυνάμωση του yen. Οι εισαγωγές των ΗΠΑ εκτιμάται ότι θα αυξηθούν με ταχύτερο ρυθμό από τις εξαγωγές τόσο το 2002 όσο και Το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου που μειώθηκε στο 4,3% του ΑΕΠ των ΗΠΑ το 2001 α- ναμένεται να αυξηθεί και να φτάσει το 4,7% το 2002 και το 5,2% το Όσον αφορά στην Ευρωζώνη το πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου εκτιμάται ότι θα προσεγγίσει το 1,3% του ΑΕΠ τόσο για το 2002 όσο και για το Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το 2001 η Ευρωζώνη συγκέντρωσε σημαντικό πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιο εξαιρούμενου του πετρελαίου. Όμως, οι υψηλές τιμές του πετρελαίου περιόρισαν τα συνολικά οφέλη. Τα τελευταία 6 χρόνια η ανάπτυξη του εμπορίου της Ευρωζώνης βασίστηκε σε ένα μίγμα περιοχών με έμφαση στις ΗΠΑ, τον Καναδά, το Μεξικό, τις υποψήφιες χώρες και την Μ. Βρετανία, οι οποίες συγκεντρώνουν μερίδιο γύρω στο 50% των συνολικών εξαγωγών. Η χαμηλή συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ με τα άλλα νομίσματα και κυρίως με το δολάριο ενίσχυσε την ανάπτυξη των εξαγωγών και ο- δήγησε σε αύξηση του μεριδίου τους τόσο το 2000 όσο και το Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναμένεται ότι το μερίδιο των εξαγωγών θα παραμείνει στα ίδια επίπεδα. Όμως η ενίσχυση του ευρώ που καταγράφεται μέσα στον Ιούνιο του 2002 και η πιθανή παραμονή του σε αυτά τα επίπεδα μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα της Ευρωζώνης ιδιαίτερα σε σχέση με τις ΗΠΑ αφού, στα τέλη Ιουνίου έσπασε και το φράγμα των 98 σεντς, για πρώτη φορά από το Φεβρουάριο του 2000, με πολλούς αναλυτές να θεωρούν την ισοτιμία ένα προς ένα με το δολάριο εγγύτερο ζήτημα. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η άνοδός του από τις αρχές του έτους πλησιάζει το 10%. Συγκρινόμενο πάντως με την αρχική του ισοτιμία των 1,17 δολαρίων, τον Ιανουάριο του 1999, το ευρώ παραμένει υποτιμημένο κατά 16%. Το πρόβλημα της συναλλαγματικής ισοτιμίας Ευρώ/$ δεν εντοπίζεται τόσο στην άνοδο του ευρώ, όσο στην ταχύτητα του συγκεκριμένου γεγονότος. Όμως, τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια αντιμετωπίζουν με ανησυχία το γεγονός αφού η πτώση του δολαρίου αναμένεται να έχει επιπτώσεις στις Ευρωπαϊκές εξαγωγές (20% των εξαγωγών της Ευρωζώνης κατευθύνονται προς τις χώρες της NAFTA) και κατ επέκταση στις με-

13 13 γάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Πρέπει να αναφερθεί ότι θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι θα συνεχιστεί η πτώση του δολαρίου, καθώς η πορεία των παραγώγων στο χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης προμηνύει μεγάλη πτώση και η εμπιστοσύνη των επενδυτών τείνει να εξανεμιστεί. Η εμφάνιση του προβλήματος της αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων χρήσης μεγάλων επιχειρήσεων των ΗΠΑ με συνέπεια στην μείωση της επενδυτικής εμπιστοσύνης θα οδηγήσει πολλούς επενδυτές έξω από την Αμερικανική αγορά, γεγονός το οποίο αναμένεται να ασκήσει πιέσεις στην συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου και κατ' επέκταση στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον. Ιδιαίτερη αναφορά για την πορεία τόσο της διεθνούς όσο και της Ευρωπαϊκής οικονομίας χρήζει για τις εξελίξεις γύρω από την τιμή του πετρελαίου. Όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα η άνοδος της τιμής του πετρελαίου το 2001 περιόρισε τα οφέλη από την άνοδο της εξαγωγικής δραστηριότητας της Ευρωζώνης και άσκησε σημαντικές πληθωριστικές πιέσεις. Το Μάρτιο του 2002, η τιμή του πετρελαίου Brent παρουσίασε άνοδο, μετά από μία περίοδο όπου κυμαινόταν μεταξύ 17,5-22,0 δολάρια το βαρέλι, και προσέγγισε τον Απρίλιο του 2002 τα 27 δολάρια το βαρέλι λόγω τόσο της πολιτικής αστάθειας στη Μέση Ανατολή όσο και στη Βενεζουέλα. Σύμφωνα με τα μελλοντικά συμβόλαια αγοράς, αναμένεται μείωση της τιμής η οποία θα φτάσει τα 22 δολάρια το βαρέλι στο τέλος του Επίσης, επίσημες προβλέψεις τοποθετούν την τιμή του πετρελαίου Βrent στα 23,8 δολάρια το βαρέλι κατά μέσο όρο το 2002 από 25 δολάρια το βαρέλι που ήταν το Τέλος, η διεθνής ανάκαμψη που αναμένεται για το 2003 εκτιμάται ότι θα οδηγήσει την τιμή του πετρελαίου Brent στα 24,1 δολάρια το βαρέλι κατά μέσο όρο. Ενδιαφέρον, όσον αφορά στις μελλοντικές εξελίξεις, παρουσιάζει η σχέση μεταξύ της πτωτικής πορείας του δολαρίου και της τιμής του πετρελαίου αλλά και των άλλων βασικών παραγωγικών εισροών. Η αποδυνάμωση του δολαρίου αναμένεται να έχει σημαντικά θετικές επιπτώσεις στις τιμές τόσο του πετρελαίου όσο και των άλλων πρώτων υλών αφού αυτές εκφράζονται μέσω του Αμερικανικού νομίσματος. Πιο συγκεκριμένα, οι απώλειες που παρουσιάζει το δολάριο τον Ιούνιο του 2002 θα ο- δηγήσουν σε χαμηλότερες τιμές για τις βασικές πρώτες ύλες (συμπεριλαμβανομένου και του πετρελαίου) με άμεσο αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους παραγωγής και κατά συνέπεια την πτωτική τάση του πληθωρισμού. Επίσης, παρότι αναφέρθηκε προηγούμενα ότι για την Ευρωζώνη (λόγω της ανόδου του ευρώ) αναμένονται αρνητικές επιπτώσεις όσον αφορά την ε- ξαγωγική της δραστηριότητα, η πτώση των τιμών των πρώτων υλών θα λειτουργήσει προς την αντίθετη κατεύθυνση και στο βαθμό που οι αλλαγές ενσωματωθούν με σχετικά ταχείς ρυθμούς το συνολικό αποτέλεσμα για την οικονομία ενδέχεται να είναι θετικό. Eίναι σημαντικό να τονιστεί ότι, λαμβάνοντας υπόψη τα θεμελιώδη μεγέθη των οικονομιών της Ευρωζώνης, η ανάκαμψη εμφανίζει μία σταθερότητα η οποία όμως εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συμπεριφορά των νοικοκυριών (η ιδιωτική κατανάλωση να συνεχίσει τη συγκεκριμένη πορεία), τη σύνδεση μισθών και παραγωγικότητας και τη συνεπή πολιτική γύρω από

14 Φεβ-02 Απρ-02 Ιουν τα δημόσια οικονομικά. Η ανάκαμψη, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μπορεί να έχει μεγαλύτερη ένταση από ότι αναμένεται διότι οι δυνάμεις της διεθνούς οικονομίας που το 2001 οδήγησαν στη κρίση, ισχυρότερη της αναμενόμενης, μπορεί να λειτουργήσουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Από την άλλη πλευρά οι τελευταίες εξελίξεις στην ΕΕ με τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία να εμφανίζουν δυσκολίες προσαρμογής με τους όρους του Συμφώνου Σταθερότητας αυξάνουν την αβεβαιότητα ως προς την εξέλιξη της δημοσιονομικής πειθαρχίας για το Το οικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα Παρά το γεγονός ότι τα μακροοικονομικά μεγέθη διατηρούνται σαφώς ανοδικά δεν παρατηρείται στην Ελλάδα η βελτίωση του κλίματος που θα δικαιολογούσαν αυτές οι εξελίξεις. Βεβαίως ο σχετικός Δείκτης Οικονομικού Κλίματος κινείται καθ' όλη τη διάρκεια του 2002 σε επίπεδα υψηλότερα εκείνου της Ε.Ε. δεν παρουσιάζει ωστόσο θεαματική άνοδο: Από 102 μονάδες που ήταν τον Ιανουάριο του 2002 βρίσκεται στις 102,2 μονάδες τον Ιούνιο. Τέλος, τα χρηματιστήρια ενσωματώνοντας την αβεβαιότητα που επικρατεί σε σχέση με την χρονική στιγμή εξόδου από την ύ- φεση, εμφανίζουν έντονη νευρικότητα που αντανακλάται στην πτωτική τάση των τιμών των μετοχών. Σε ένα βαθμό αυτή η πτωτική πορεία των τιμών των μετοχών σε επίπεδα πενταετίας μπορεί να οδηγήσει σε ανάκαμψη του δολαρίου λόγω του επαναπατρισμού κεφαλαίων (άρχισε να συμβαίνει στο τέλος του Ιουλίου). Επίσης, η παρατηρούμενη αβεβαιότητα όσον αφορά την ανάκαμψη σε συνδυασμό με τις διακυμάνσεις της ισοτιμίας του δολαρίου με αυτά των άλλων ισχυρών οικονομιών, ο- δηγούν σε έντονες μεταβολές τις τιμές των πρώτων υλών δημιουργώντας σοβαρή αστάθεια στο κόστος παραγωγής και κατ' ε- πέκταση στα αποτελέσματα των εισηγμένων επιχειρήσεων. Διάγραμμα 2.1 Δείκτης Οικονομικού Κλίματος (Ελλάδα-ΕΕ) Πηγή: EcoFin E.E Ελλάδα Μέσος Όρος Ε.Ε ( ) Η οικονομική πολιτική Κλείνοντας πρέπει να αναφερθεί ότι το άμεσο αποτέλεσμα των νέων αυτών δεδομένων είναι η ενίσχυση της ανησυχίας για την πραγματοποίηση της ανάκαμψης στη διεθνή οικονομία. Στο δεύτερο τρίμηνο του έτους η οικονομική πολιτική δεν παρουσίασε θεαματικές μεταβολές που θα μπορούσαν να ανατρέψουν το κλίμα διστακτικότητας και αναμονής που επικρατεί. Οι σημαντικότερες

15 15 πάντως εξελίξεις της περιόδου εντοπίζονται κυρίως στη δημοσιονομική πολιτική, πρώτον, με την αρχή της εφαρμογής μέτρων της φορολογικής μεταρρύθμισης και δεύτερον, ίσως σημαντικότερο, με τους νέους στόχους δημοσιονομικής πολιτικής που επιβάλει η αλλαγή του τρόπου υπολογισμού του δημοσίου χρέους, από την Eurostat Η δημοσιονομική πολιτική Αρχίζοντας από το δεύτερο, σύμφωνα με τους νέους κανόνες που υιοθετεί η Eurostat στο δημόσιο χρέος περιλαμβάνονται τώρα χρέη που μέχρι τώρα δεν υπολογίζονταν, όπως τιτλοποιήσεις, ανάληψη χρεών δημοσίων επιχειρήσεων κ.λ.π. Μέχρι πρόσφατα τα χρέη αυτά υπήρχαν, δεν επιβάρυναν όμως το συνολικό μέγεθος του δημόσιου χρέους, με βάση το οποίο μετρώνται και οι επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας, σύμφωνα με τα κριτήρια της σύγκλισης. Οι νέοι κανόνες εντάσσουν τα χρέη αυτά στο αναγνωρίσιμο δημόσιο χρέος, με αποτέλεσμα την σημαντική διεύρυνση του τόσο για το 2001 όσο και για το Με τον νέο υπολογισμό το δημόσιο χρέος της Γενικής Κυβέρνησης ανέρχεται για το 2002 σε 104% του ΑΕΠ, έναντι 98% του ΑΕΠ που ήταν με τον προηγούμενο τρόπο υπολογισμού. Η σοβαρή αυτή διεύρυνση ανατρέπει μια από τις βασικές υποθέσεις στις οποίες στηρίχθηκε ο Προϋπολογισμός του 2002 (χρέος 98% του ΑΕΠ) και επιβάλλει αντίστοιχες αναθεωρήσεις στο σύνολο της δημοσιονομικής πολιτικής. Όπως έχει τονισθεί σε προηγούμενες εκθέσεις του ΙΟΒΕ, η επίτευξη υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους στόχους της δημοσιονομικής πολιτική, καθότι αποτελεί το κύριο μέσο για τον περιορισμό του δημόσιου χρέους. Είχε δε υπολογισθεί ότι για να προσεγγισθεί ο στόχος του περιορισμού του ελλείμματος στο 60% του ΑΕΠ μέχρι το 2010 απαιτούνται ετήσια πρωτογενή πλεονάσματα που θα υπερβαίνουν το 6% του ΑΕΠ.. Με την αναθεώρηση του ύψους του δημοσίου χρέους, εκτιμάται ότι τα α- παιτούμενα πρωτογενή πλεονάσματα είναι πολύ υψηλότερα. Τα παραπάνω επανατοποθετούν με μεγαλύτερη οξύτητα τα σοβαρά διλήμματα που αντιμετωπίζει η δημοσιονομική πολιτική: Από την μια πλευρά δεν μπορεί να αγνοήσει τις πιέσεις για μείωση των φόρων που προέρχονται από τον διεθνή φορολογικό ανταγωνισμό και την υπέρμετρη φορολογική επιβάρυνση των φορολογουμένων. Γι' αυτό, σωστά προχωρά σε φορολογικές ε- λαφρύνσεις, οι οποίες ίσως είναι και ανεπαρκείς. Από την άλλη πλευρά τα νέα δεδομένα, αλλά και η φάση του κύκλου στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικονομία ε- πιβάλλουν αυστηρότερη δημοσιονομική πολιτική. Ετσι, η μείωση των δαπανών αποκτά α- κόμη μεγαλύτερη σημασία και αναδεικνύεται πλέον ως η σημαντικότερη προτεραιότητα της δημοσιονομικής πολιτικής. Αυτά θα πρέπει βέβαια να ληφθούν υπόψη όχι μόνο στην κατάρτιση του Προϋπολογισμού του 2003, αλλά και στην εκτέλεση του Προϋπολογισμού του τρέχοντος έτους.

16 16 Τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στοιχεία για την εκτέλεση του Προϋπολογισμού του 2002 που εμφανίζονται στον σχετικό πίνακα και καλύπτουν μόνο το α' τρίμηνο του 2002 δείχνουν ότι υπάρχει σημαντική υστέρηση στον τομέα των εσόδων, ενώ οι δαπάνες κινούνται με τους ρυθμούς που είχαν προβλεφθεί. Πίνακας 2.2 Κρατικός Προϋπολογισμός Ιανουάριος Μάρτιος 2002 (εκατ. ευρώ) Τακτικός Προϋπ/σμός Οικονομικό έτος 2001 Οικονομικό έτος μηνο Εκτιμήσεις Προϋπ/σμού 3μηνο Ετήσιες προβλέψεις Μεταβολή 2002/01 (%) Ετήσιος στόχος προϋπ/σμού (%) Έσοδα (ακαθάριστα) ,2 6,1 ΦΠΑ ,7 8,4 Λοιπά έσοδα ,9 5,1 Επιστροφές φόρων ,2 54,6 Καθαρά έσοδα ,6 4,8 Πρωτογενείς δαπάνες ,0 5,4 Καθαρές πρωτ, Δαπάνες ,4 5,6 Αποδιδόμενοι φόροι ,2 4,0 Τόκοι ,0-7,9 Δανειακές ανάγκες ,7-425,5 ΠΔΕ Έσοδα ,7 Δαπάνες ,1 9,7 Δανειακές Ανάγκες ,1 12,4 Κρατ. Προϋπ/σμός Έσοδα ,6 5,0 Δαπάνες ,2 3,3 Δανειακές ανάγκες ,3-11,6 Πηγή : Γενικό Λογιστήριο του Κράτους Η υστέρηση των εσόδων μπορεί μεν να είναι συγκυριακή, αποκαλύπτει όμως αυτό που έχει τονισθεί πολλές φορές: ότι η δημοσιονομική προσαρμογή δεν μπορεί να συνεχίσει να στηρίζεται στα έσοδα, τα ο- ποία υπόκεινται σε αβεβαιότητες. Με βάση εξάλλου τις φορολογικές ελαφρύνσεις που ήδη εξαγγέλθηκαν, το πρόβλημα θα είναι σαφώς εντονότερο το Τα παραπάνω επιτείνουν την ανάγκη μιας αυστηρής πολιτικής περιορισμού των δαπανών. Η ανάγκη αυτή αναγνωρίζεται πλέον από τις δημοσιονομικές αρχές, δεν έχουν όμως υπάρξει ακόμη σαφείς προτάσεις για την ριζική αναθεώρηση της πολιτικής δαπανών, ανάλογες με αυτές που διατυπώθηκαν για το φορολογικό σύστημα και τα έσοδα.

17 Διαρθρωτικές Αλλαγές Απελευθέρωση Αγορών Είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι η πορεία προς την πραγματική σύγκλιση περνάει μέσα από μια σειρά διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Παρά την αποδοχή αυτή, σε γενικό επίπεδο αρχών, οι διαρθρωτικές αλλαγές πραγματοποιούνται με βραδείς ρυθμούς, και παλινδρομήσεις. Χαρακτηριστικό στοιχείο κάθε διαρθρωτικής αλλαγής αποτελεί το γεγονός πως παρότι αυτές προκαλούν καθαρό όφελος στην οικονομία, το όφελος αυτό δεν διαχέεται ομοιόμορφα στους οικονομικούς παράγοντες. Κατά συνέπεια, κάθε επιχειρούμενη μεταρρύθμιση συναντά αντιδράσεις από κάποια ομάδα που βλέπει τα στενά οριζόμενα συμφέροντά της να πλήττονται. Επιπρόσθετος παράγοντας που δυσκολεύει την πορεία των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων αποτελεί η δυσανεκτικότητα της ελληνικής κοινωνίας έναντι οποιασδήποτε μεταβολής του status quo. Και καθώς επιβιώνει ένα κλίμα δυσπιστίας έναντι της αποτελεσματικότητας των θεσμών της α- γοράς και της ελεύθερης οικονομίας, η κοινωνία ανέχεται προσπάθειες διατήρησης κεκτημένων προνομίων, ακόμα και όταν αφορούν μικρές μόνο ομάδες Οι παραπάνω παρατηρήσεις υποδηλώνουν την ανάγκη να υπάρχει μία προδιαγεγραμμένη διαρθρωτική πολιτική, η οποία να δομεί τις μεταρρυθμίσεις με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργείται, κάθε φορά, η κοινωνική πλειοψηφία που θα επιτρέπει την επιτυχή προώθηση των εκάστοτε αλλαγών. Όμως, το γενικευμένο κλίμα δυσπιστίας που συναντάται στην κοινωνία καθιστά ιδιαιτέρως δύσκολη την κατά περίπτωση σύσταση του κατάλληλου συνασπισμού κοινωνικών δυνάμεων που να διατίθεται να στηρίξει τις μεταρρυθμίσεις. Οι δολιχοδρομήσεις, στο πλαίσιο αυτής της πορείας, είναι αναπόφευκτες και ίσως μερικές φορές επωφελείς αλλά σε κάθε περίπτωση οι τακτικές αυτές κινήσεις δεν θα πρέπει να εμφανίζονται ως αποτέλεσμα μεταβολών στη στρατηγική των μεταρρυθμίσεων, η οποία πρέπει να παραμένει προσηλωμένη στον τελικό σκοπό. Μέσα από αυτό το πρίσμα πρέπει να αξιολογηθούν οι εξελίξεις του τελευταίου τριμήνου. Στον τομέα των ιδιωτικοποιήσεων παρατηρείται έντονη δραστηριότητα, η οποία όμως δεν έχει δώσει απτά αποτελέσματα. Η υιοθέτηση του μηχανισμού της χρυσής μετοχής επέτρεψε στο κράτος να προχωρήσει σε παραχώρηση πλειοψηφίας μετοχών σε επιχειρήσεις τομέων κοινής ωφέλειας. Η συνέχιση της δυνατότητας ελέγχου από το κράτος σοβαρών εταιρικών αποφάσεων με μειοψηφική μετοχική συμμετοχή μείωσε τις αντιδράσεις και τα ρητορικά επιχειρήματα που θα ακούγονταν κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Η πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου να περιορίσει το εύρος των προνομίων που μπορούν να προσαρτηθούν στη χρυσή μετοχή, όχι μόνο δεν περιορίζει τη δυνατότητα χρήσης του μηχανισμού αυτού, αλλά αντίθετα, μειώνοντας τον κίνδυνο της άκριτης χρήσης της, την μετατρέπει σε πιο αξιόπιστη μέθοδο μείωσης αντιδράσεων στο πλαίσιο μιας πραγματικής ιδιωτικοποίησης. Δεύτερη παράμετρος που χρήζει ανάλυσης είναι η μεταβολή που παρατηρείται σε ότι αφορά στην επιδιωκόμενη μετοχική διάρθρωση των ιδιωτικοποιημένων επιχειρή-

18 18 σεων. Η προτίμηση στην εύρεση στρατηγικού επενδυτή, έστω και μειοψηφούντα, σηματοδοτεί πως πλέον έχει υποχωρήσει ο φόβος για την επιρροή που μπορεί να έχει ο στρατηγικός επενδυτής στη διοίκηση. Αντιθέτως, έχει μάλλον γίνει κατανοητό ότι οι δεξιότητες του νέου εταίρου μόνο επωφελείς θα μπορούν να είναι για την εταιρεία. Παρά τις καλές προθέσεις όμως, οι εξελίξεις σε αυτό τον τομέα δεν ήταν θετικές. Η αποτυχία πώλησης της Ολυμπιακής Αεροπορίας, το τέλμα στο οποίο έχει περιπέσει η μερική ιδιωτικοποίηση των ΕΛΠΕ, οι δυσκολίες για την ολοκλήρωση της πώλησης των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά, ακόμα και τα τεχνικής φύσεων προβλήματα που ανακύπτουν σε μικρότερες προσπάθειες, όπως αυτή του Καζίνο της Πάρνηθας, καταδεικνύουν τα εγγενή προβλήματα που δημιουργεί η έλλειψη ξεκάθαρης βούλησης, αλλά και τεχνογνωσίας, για τέτοιου ποιοτικού χαρακτήρα μεταβολή στη μέθοδο ιδιωτικοποίησης. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι οι συνθήκες στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών δεν ευνοούν τη συνέχιση εκτεταμένων μετοχοποιήσεων. Λιγότερο ή περισσότερο αξιόπιστες φωνές παραγόντων της αγοράς ανάγουν τις μετοχοποιήσεις ως το βασικό παράγοντα επηρεασμού της βραχυπρόθεσμης κατεύθυνσης των δεικτών του ΧΑΑ. Καταγγελίες για τη δημιουργία συνθηκών υπερβάλλουσας προσφοράς τίτλων, και κατά συνέπεια συμπίεσης τιμών, πρέπει να λαμβάνονται εκ των πραγμάτων υπόψη από τους αρμόδιους φορείς καθώς δημιουργούν κλίμα σκεπτικισμού στην αγορά, που αρκεί από μόνο του για να περιορίσει την ελκυστικότητα σχεδιαζόμενων μετοχοποιήσεων. Παραδείγματος χάρη, η πώληση του 8% του ΟΤΕ σε μικρότερα πακέτα σε θεσμικούς επενδυτές πραγματοποιήθηκε με τη μέγιστη δυνατή έκπτωση έναντι της τρέχουσας τιμής διαπραγμάτευσης. Ενώ έπονται, βάση προγραμματισμού, η παραχώρηση ενός επιπλέον 18% του ΟΠΑΠ, και η εισαγωγή του ΟΛΠ, των ΕΤΑ και του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Οι αντικειμενικές συνθήκες της αγοράς λοιπόν καθιστούν αναγκαία την άμεση υ- πέρβαση των δυσκολιών που παρουσιάζονται σε σχέση με την ολοκλήρωση διαδικασιών προσέλκυσης στρατηγικών επενδυτών. Διαφορετικά θα αρχίσουν να ακούγονται όλο και περισσότερο συχνά απόψεις που επιζητούν την ενίσχυση του δημόσιου ελέγχου σε επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, μέσω παραχώρησης πακέτων μετοχών μεταξύ τους, με το επιχείρημα της επιτάχυνσης της ανάπτυξης των επιχειρήσεων αυτών, συνήθως στο πλαίσιο μιας νεφελώδους στρατηγικής εξόδου προς τη βαλκανική ενδοχώρα. Σε ότι αφορά στην αξιολόγηση του ρόλου των ιδιωτικοποιήσεων στην αποτελεσματική απελευθέρωση των αγορών η κατάσταση εμφανίζεται συγκεχυμένη. Πολλές φορές ακούγεται το επιχείρημα της προστασίας των προς ιδιωτικοποίηση εταιρειών από το άμεσο άνοιγμά στον ανταγωνισμό, με βασικό στόχο την προετοιμασία των εταιρειών αυτών στις νέες συνθήκες. Οπαδοί αυτής της αντίληψης αναφέρονται στα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει το κράτος από μια πολιτική υποστήριξης των υπό ιδιωτικοποίηση εταιρειών μέσω κατάλληλης επιλογής κανονιστικού πλαισίου. Τα οφέλη στα οποία αναφέρονται δεν είναι παρά υψηλότερες τιμές πώλησης σε μελ-

19 19 λοντικές δευτερογενείς διαθέσεις μετοχών. Πρέπει να γίνει όμως κατανοητό ότι σκοπός των ιδιωτικοποιήσεων δεν είναι η μετατροπή μιας μονοπωλιακά προστατευόμενης δημόσιας επιχείρησης σε μια προστατευόμενη ιδιωτική επιχείρηση. Οι ιδιωτικοποιήσεις είναι χρήσιμο εργαλείο για την οικονομία εφόσον συνδυάζονται με την απελευθέρωση των αγορών στις οποίες δραστηριοποιούνται οι ιδιωτικοποιημένες εταιρείες. Διαφορετικά οι ιδιωτικοποιήσεις γίνονται με καθαρά εισπρακτική πολιτική και όχι με στόχο τη διαρθρωτική μεταβολή της οικονομίας. Οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν ότι η κατάσταση είναι μάλλον συγκεχυμένη σε ότι αφορά στον ενεργειακό τομέα. Η ανάδυση μορφωμάτων εταιρικής σύνδεσης ανάμεσα στη ΔΕΗ, τη ΔΕΠΑ και τα ΕΛΠΕ, όταν δεν έχει επιτευχθεί ακόμα η απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου, ενώ το θεσμικό περιβάλλον στην απελευθερωμένη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας παραμένει περιοριστικό έστω και μετά τις πρόσφατες προτάσεις της αρμόδιας ρυθμιστικής αρχής ενέργειας, καταδεικνύουν τη δημιουργία συνθηκών αποτρεπτικών προς την προσέλκυση νέων επιχειρηματικών σχημάτων. Σε κάθε περίπτωση όμως δεν πρέπει να υ- ποβαθμίζονται οι θετικές εξελίξεις στην απελευθερωμένη αγορά τηλεπικοινωνιών. Στον κλάδο αυτό η αρμόδια ρυθμιστική αρχή, η ΕΕΤΤ, έχει κατορθώσει να θεσπίσει ένα φιλικό προς τους καταναλωτές και τον ανταγωνισμό ρυθμιστικό περιβάλλον, το οποίο έχει αρχίσει να δίνει απτά οφέλη στους καταναλωτές, τόσο σε ότι αφορά στη μείωση τιμολογίων όσο και σε εύρος επιλογής υπηρεσιών. Αν μπορεί να εξαχθεί ένα χρήσιμο συμπέρασμα και για τους άλλους κλάδους δικτύου, αυτό είναι ότι η επιτυχής απελευθέρωση μπορεί να επέλθει μόνο με μια αρμόδια ρυθμιστική αρχή που έχει σαφείς και αντικειμενικούς στόχους, ανεξαρτησία από τη δημόσια διοίκηση και επάρκεια οικονομικών πόρων και ανθρώπινου δυναμικού. Το πλαίσιο λειτουργίας της ΕΕΤΤ ήταν και εξακολουθεί να παραμένει το πιο προωθημένο από αυτά όλων των άλλων ρυθμιστικών αρχών, οι οποίες μάλιστα είναι και αρκετά μεταγενέστερες.

20 20 3. ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 3.1 Παραγωγή, Ζήτηση Ο ρυθμός ανάπτυξης της Ελληνικής οικονομίας κατά το 2001 παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα υπερβαίνοντας τους αντίστοιχους ρυθμούς της Ευρωζώνης και του συνόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες ενίσχυσης της οικονομίας συνδέονται με τους ρυθμούς ανόδου της ιδιωτικής κατανάλωσης, των επενδύσεων σε κατασκευές, κυρίως σε κα- τοικίες, καθώς και με τη μείωση των εισαγωγών έναντι του Στον αντίποδα σημειώνεται η επιβράδυνση του ρυθμού ανόδου της βιομηχανικής παραγωγής, των ιδιωτικών επιχειρηματικών επενδύσεων και των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών. Η πορεία αυτή του ΑΕΠ αναμένεται ότι θα συνεχιστεί, με ρυθμό, κατά το 2002, ο ο- ποίος θα προσεγγίσει το 3,8%, σημειώνοντας την καλύτερη επίδοση σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πίνακας 3.1 Εκτιμήσεις Βασικών Οικονομικών Μεγεθών (2001 και 2002) Εκτίμηση (Ιούνιος 2002) Πρόβλεψη (Δεκ. 2001) Πρόβλεψη (Ιούν. 2002) Διαφορά (%) Σταθερές τιμές έτους 1995 Ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές Ιδιωτική Εγχώρια Κατανάλωση 3,2 2,9 2,9 0,0 Δημόσια Κατανάλωση 1,8-0,5-0,5 0,0 Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου 7,4 9,5 9,5 0,0 Kατασκευές 8,6 11,0 11 0,0 Εξοπλισμός 5,2 8,0 8,0 0,0 Λοιπές 10,6 3,0 3,0 0,0 Μεταβολή Αποθεμάτων (ως % του ΑΕΠ) -0,1-0,1 0,0 0,1 Εγχώρια Τελική Ζήτηση 3,8 3,8 4,0 0,2 Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών 2,3 4,8 2,4-2,4 Εξαγωγές αγαθών (fob) 1,4 4,5 1,5-3,0 Εξαγωγές υπηρεσιών 2,9 5,0 3,0-2,0 Τελική Ζήτηση 3,6 4,0 3,7-0,3 Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών 1,9 4,6 3,5-1,1 Εισαγωγές αγαθών (cif) 2,9 4,9 3,6-1,3 Εισαγωγές υπηρεσιών -1,6 3,5 3,0-0,5 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, (τιμές αγοράς) 4,1 3,8 3,8 0,0 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΥΠΕΘΟ Κύριος προωθητικός παράγων της Ελληνικής οικονομίας το 2001 ήταν η εγχώρια ζήτηση η οποία αυξήθηκε με υψηλό ρυθμό, υψηλότερο αυτού της Ευρωπαϊκής Ενωσης (1,2%). Η εγχώρια ζήτηση αναμένεται να ενισχυθεί περαιτέρω κατά το

21 και το 2003 με αυξητικούς ρυθμούς που προσεγγίζουν το 4,1% και 4,2% αντίστοιχα. Η εγχώρια ζήτηση ενισχύθηκε κυρίως από την ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη και την αύξηση των δημοσίων επενδύσεων αλλά και των επενδυτικών δαπανών για την κατασκευή κατοικιών. Αναλυτικότερα, ο ρυθμός ανόδου της ιδιωτικής καταναλωτικής δαπάνης κατά το 2001, διατηρήθηκε στα επίπεδα του προηγούμενου έτους δηλαδή στο 3,2%. Η μείωση των επιτοκίων χορηγήσεων καταναλωτικών δανείων είχε ως συνέπεια της αύξηση των δανειακών πόρων των νοικοκυριών και την ενίσχυση της καταναλωτικής ζήτησης. Επίσης, η καταναλωτική δαπάνη υποβοηθήθηκε από την μείωση της μέσης ροπής για αποταμίευση, η οποία ήταν αποτέλεσμα τόσο της μείωσης των επιτοκίων καταθέσεων όσο και της αύξησης της καταναλωτικής εμπιστοσύνης και της τάσης των ελλήνων καταναλωτών να ακολουθήσουν τα καταναλωτικά πρότυπα των Ευρωπαίων. Με βάση πρώτες εκτιμήσεις αναφορικά με την εξέλιξη της ιδιωτικής καταναλωτικής δαπάνης για το 2002 αναμένεται ότι θα παραμείνει στα επίπεδα του 2001 χωρίς ιδιαίτερες διακυμάνσεις. Πίνακας 3.2 Σύγκριση των προβλέψεων του πραγματικού ρυθμού ανάπτυξης του ΑΕΠ για τα έτη 2001 και ΔΝΤ ΟΟΣΑ ΕΕ Μέσος Όρος ΔΝΤ ΟΟΣΑ ΕΕ Μέσος Όρος Ελλάδα 3,4 3,5 3,7 3,5 2,9 4,2 4,2 3,8 Γαλλία 1,4 1,4 1,6 1,4 3,0 3,0 2,8 2,9 Γερμανία 0,9 0,7 0,8 0,8 2,7 2,5 2,7 2,6 Ιταλία 1,4 1,5 1,4 1,4 2,9 2,8 2,7 2,8 Μ.Βρετανία 2,0 1,9 2,0 1,9 2,8 2,8 3,0 2,9 Ε.Ε 1,5 1,5 1,5 1,5 2,9 2,8 2,9 2,9 Ευρωζώνη 1,4 1,3 1,4 1,3 2,9 2,9 2,9 2,9 Πηγή: ΥΠΕΘΟ, Τρέχουσες εξελίξεις & προοπτικές της ελληνικής & της διεθνούς οικονομίας, εξαμηνιαία έκθεση Πέραν από την καταναλωτική δαπάνη, κύριο παράγοντα ώθησης της εγχώριας ζήτησης αποτέλεσε κατά το 2001 και η έντονη επενδυτική δραστηριότητα. μείωση των επιτοκίων δανεισμού για κατοικία αποτέλεσε κύριο παράγοντα ενίσχυσης της δραστηριότητας του κλάδου των κατασκευών. Η πτώση των επιτοκίων σε συνδυασμό με την αύξηση των εισροών από την Ευρωπαϊκή Ένωση οδήγησαν στην αύξηση των επενδυτικών δαπανών, με ταχύτερο ρυθμό από την αύξηση του ΑΕΠ. Παράλληλα, η Κατά το 2002 και 2003 αναμένεται περαιτέρω ενίσχυση των δημοσίων επενδύσεων και ειδικότερα στις κατασκευές, καθώς προχωρά μεταξύ άλλων, η διαδικασία ο- λοκλήρωσης των Ολυμπιακών Έργων.

22 22 Στον ιδιωτικό τομέα οι επενδύσεις σε κατασκευές αναμένεται να συνεχίσουν να είναι ισχυρές. Φαίνεται όμως ότι οι ιδιωτικές επιχειρηματικές επενδύσεις παρουσιάζουν ενδείξεις κόπωσης και είναι πιθανόν να επιβραδυνθούν αισθητά. Πίνακας 3.3 Προβλέψεις Ευρωπαϊκής Επιτροπής ΑΕΠ Επενδύσεις Βέλγιο 1,1 2,8 0,5 3,4 Δανία 1,7 2,5 4,1 5,4 Γερμανία 0,8 2,7-2,4 3,6 Ελλάδα 3,7 4,2 9,6 9,8 Ισπανία 2,1 3,1 1,9 4,2 Γαλλία 1,6 2,8-0,1 3,1 Ιρλανδία 3,5 6,1 2,4 3,6 Ιταλία 1,4 2,7 2,8 4,9 Λουξεμβούργο 2,9 5,2-0,5 5,3 Ολλανδία 1,5 2,7-0,8 2,4 Αυστρία 1,2 2,5 0,6 4,0 Πορτογαλία 1,5 2,2 0,5 2,1 Φιλανδία 1,6 3,3-1,2 2,8 Σουηδία 1,7 2,8 1,6 4,6 Μ. Βρετανία 2,0 3,0 2,1 3,7 Πηγή: European Economy, Supplement A Όσον αφορά τέλος τη ζήτηση εξωτερικού θα πρέπεί να επισημανθεί ότι έχει αρνητική επίπτωση στο ΑΕΠ κυρίως λόγω της μείωσης των εξαγωγών. Κατά το 2001 παρατηρείται σημαντική μείωση των εξαγωγών με ρυθμό 1,3% (11,8% το 2000) η οποία όμως αντισταθμίστηκε εν μέρει από την μείωση των εισαγωγών. Η πτώση των εξαγωγών, ήταν ιδιαίτερα αισθητή προς τις χώρες του ΟΟΣΑ και την Ευρωζώνη. Το μερίδιο τον συνολικών εξαγωγών (1/5) προς τα Βαλκάνια, την Κεντρική Ευρώπη και τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, παρέμεινε υψηλό καθώς οι χώρες αυτές δέχτηκαν η- πιότερες πιέσεις από τη διεθνή κρίση. Κατά το 2002 προβλέπεται ότι θα σημειωθεί άνοδος του ρυθμού μεταβολής των ε- ξαγωγών προσεγγίζοντας το 3,3% ενώ θα ενισχυθεί περαιτέρω κατά το 2003 φτάνοντας το 5,9%. Αντίστοιχη όμως άνοδος θα σημειωθεί και στις εισαγωγές με ρυθμό 5,2% για το 2002, ο οποίος θα παραμείνει στα ίδια περίπου επίπεδα κατά το 2003 (5,8%). Συμπερασματικά, οι διαφαινόμενες την περίοδο αυτή προοπτικές είναι: Ύστερα από μια περίοδο επιβράδυνσης του ρυθμού ανάπτυξης της οικονομίας κατά τους τελευταίους μήνες του 2001, αναμένεται ότι η βελτίωση του κλίματος θα συμβάλει στην ενδυνάμωση της ελληνικής οικονομίας, με αποτέλεσμα σχετικώς υψηλό ρυθμό ανόδου και το Η καταναλωτική εμπιστοσύνη ανακτά έδαφος υποστηριζόμενη από τις θετικότερες προσδοκίες βελτίωσης των διαθέσιμων εισοδημάτων και αύξησης των εσόδων των νοικοκυριών από εισοδήματα εκτός εργασίας, λόγω των αυξήσεων των τιμών των ακινήτων. Τα χαμηλότερα ονομαστικά και πραγματικά επιτόκια θα τονώσουν περαιτέρω την ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις. Στην Ελλάδα, συγκριτικά με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι δανειακές υποχρεώσεις αφενός των νοικοκυριών σε σχέση με το διαθέσιμό

23 23 εισόδημα τους και αφετέρου των επιχειρήσεων ως προς τα κέρδη τους βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα Η α- πόκλιση αυτή αναμένεται σταδιακά να καλυφθεί και οι έλληνες καταναλωτές και επιχειρήσεις να στραφούν περισσότερο στο δανεισμό. Η υποχρέωση ολοκλήρωσης των υποδομών μέχρι τους Ολυμπιακούς αγώνες αλλά και η προοπτική αύξησης των εισροών από τα διαρθρωτικά ταμεία θα Πίνακας 3.4 αποτελέσουν κινητήρια δύναμη για αύξηση των επενδυτικών δαπανών. Οι ιδιωτικές επιχειρηματικές επενδύσεις παρουσιάζονται ασθενέστερες από το 2001, παραμένουν πάντως ανοδικές. Οι εξαγωγές αναμένεται να αυξηθούν καθώς η πιθανή ανάκαμψη της διεθνούς οικονομίας θα τονώσει τη ζήτηση. Βασικοί Δείκτες της Ελληνικής Οικονομίας και Προβλέψεις Ε.Ε. (Εαρινές προβλέψεις Μάρτιος 2002) ΟΟΣΑ (πρόβλεψη Μάιος 2002) Ετήσιος Ρυθμός Μεταβολής (%) Πραγματικό ΑΕΠ 4,1 3,7 4,2 4,1 3,5 4,2 Ιδιωτική Κατανάλωση 3,2 2,8 3,0 3,2 2,8 3,2 Δημόσια Κατανάλωση 1,8 0,5 1,0 1,8-0,3 0,9 Ακαθ. Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου 7,4 9,6 9,8 7,4 8,0 8,3 Τελική Ζήτηση 3,6 4,1 4,7 3,9 3,5 4,1 Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών 2,4 4,3 6,6 2,3 3,3 7,3 Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών 2,1 5,4 6,0 1,9 3,5 6,2 Αποπληθωριστής ΑΕΠ 3,2 3,3 3,2 3,2 3,0 2,9 Αποπληθωριστής Ιδιωτ. Κατανάλωσης 3,0 3,3 2,9 3,0 3,0 2,9 Απασχόληση -0,1 0,3 0,5-0,1 0,3 0,8 Ανεργία (ως % του οικονομικά ενεργού πληθυσμού) 10,2 9,9 9,3 10,4 10,3 10,0 Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας 1,9 3,1 2,0 : : : Πραγματικό Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας -1,2-0,2-1,1 : : : Αποταμίευση (ως % σε σχέση με το διαθέσιμο εισόδημα) 16,9 18,4 20,1 : : : Εμπορικό Ισοζύγιο -16,3-16,5-16,7 : : : Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης 0,1 0,3 0,5 0,1 0,8 1,0 Ακαθάριστο Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 99,7 97,9 95,2 99,7 97,3 94,4 Πηγή: European Economy, Economic Forecasts, Spring 2002, OECD Country Report, Greece

24 Ιαν-99 Μαϊ-99 Σεπ-99 Ιαν-00 Μαϊ-00 Σεπ-00 Ιαν-01 Μαϊ-01 Σεπ-01 Ιαν-02 Μαϊ-02 Ιαν-99 Μαϊ-99 Σεπ-99 Ιαν-00 Μαϊ-00 Σεπ-00 Ιαν-01 Μαϊ-01 Σεπ-01 Ιαν-02 Μαϊ-02 Ιαν-99 Μαϊ-99 Σεπ-99 Ιαν-00 Μαϊ-00 Σεπ-00 Ιαν-01 Μαϊ-01 Σεπ-01 Ιαν-02 Μαϊ Τομείς της οικονομίας Οι προσδοκώμενες εξελίξεις σε κύριους τομείς της οικονομίας κατά το τρέχον έτος όπως προκύπτούν από τα διαθέσιμα στοιχεία και κυρίως από τις Έρευνες Συγκυρίας του ΙΟΒΕ συνοψίζονται τα ακόλουθα: Στη βιομηχανία ο σχετικός δείκτης βιομηχανικής παραγωγής παρουσίασε τους τελευταίους μήνες του 2001 μειώσεις, οι ο- ποίες συνεχίσθηκαν μέχρι και τον Φεβρουάριο του Τον Μάρτιο και τον Απρίλιο ωστόσο η παραγωγή ενισχύθηκε, με αποτέλεσμα η μέση μείωση του τετραμήνου να περιορισθεί στο 0,2%. Ανάλογες ενδείξεις βελτίωσης προκύπτουν και από τις Ερευνες Οικονομικής Συγκυρίας του ΙΟΒΕ. Με τα υπάρχοντα στοιχεία μπορεί βάσιμα να προβλεφθεί ότι το 2002 η βιομηχανική παραγωγή θα αυξηθεί, πιθανώς ταχύτερα απ' ότι το Διάγραμμα 3.1 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία διατηρηθεί σ' αυτό το επίπεδο και το Ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών στον τομέα μετά από μικρές μειώσεις παρουσιάζει πάλι ανοδικές τάσεις το α' εξάμηνο του Σύμφωνα δε με την τελευταία έρευνα (Ιούνιος 2002) η δραστηριότητα θα παραμείνει έντονη και το β' εξάμηνο του χρόνου. Διάγραμμα 3.2 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις κατασκευές (1990=100) Πηγή:IOBE Διάγραμμα 3.3 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στο Λιανικό Εμπόριο (1993=100) Πηγή: IOBE Πηγή: IOBE Στις κατασκευές και το 2002 η δραστηριότητα υπήρξε έντονη. Ο ρυθμός ανόδου των επενδύσεων στον τομέα υπολογίζεται ότι υπερέβη το 10% και προβλέπεται ότι θα Στο λιανικό εμπόριο, η αύξηση της καταναλωτικής ζήτησης, όπως εκφράζεται από την άνοδο των λιανικών πωλήσεων (8%, την περίοδο Ιανουάριος-Απρίλιος) επηρέ-

25 1997 ΙΙΙ 1998 II 1999 I 1999 IV 2000 III 2001 II Ιαν-02 Απρ Ιαν-02 Φεβ-02 Μαρ-02 Απρ ασε θετικά και συνέβαλε στη σχετική ισχυροποίηση του δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών. Στις υπηρεσίες το κλίμα τους πρώτους μήνες του 2002 εμφανίζεται σαφώς δυσμενέστερο απ' ότι στους άλλους τομείς της οικονομίας. Ο κύριος ανασταλτικός παράγων εδώ εμφανίζεται η ανεπάρκεια της ζήτησης, η οποία είναι εντονότερη σε κλάδους του τομέα που συνδέονται με την τουριστική δραστηριότητα. Τον Ιούνιο ωστόσο του 2002 το κλίμα παρουσιάζει και στις υπηρεσίες οριακή βελτίωση. Διάγραμμα 3.4 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Υπηρεσίες (1998=100) Πηγή: IOBE Μεταποίηση Στις επόμενες παραγράφους αναλύονται διεξοδικότερα οι πρόσφατες εξελίξεις στον μεταποιητικό τομέα και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της Ερευνας Επενδύσεων στη Βιομηχανία που διεξήχθη από το ΙΟΒΕ την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου του Τους τελευταίους μήνες του 2001 εντοπίσθηκαν σαφείς τάσεις μείωσης της βιομηχανικής παραγωγής, οι οποίες συνεχίσθηκαν και τους δυο πρώτους μήνες του Η σχετικώς μεγάλη διάρκεια των μειώσεων θέτει το ερώτημα: Εξαντλήθηκε μήπως ο δυναμισμός της ανόδου των τελευταίων ετών, ή η καταγραφόμενη πτώση είναι συγκυριακή και η παραγωγή θα επανέλθει στην ανοδική της τάση; Διάγραμμα 3.5 Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής (1993=100) Πηγή: ΕΣΥΕ Τα διαθέσιμα στοιχεία συνηγορούν για τη δεύτερη εκδοχή. Τα στοιχεία αυτά είναι: πρώτον η ανάκαμψη της παραγωγής που παρατηρείται τον Μάρτιο και Απρίλιο, τελευταίοι μήνες για τους οποίους υπάρχουν στοιχεία. Δεύτερον, οι θετικές εκτιμήσεις και προβλέψεις των επιχειρήσεων όπως καταγράφονται από την Ερευνα Οικονομικής Συγκυρίας στη βιομηχανία. Από αυτά σημειώνονται τα ακόλουθα: Η επαναφορά του δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών στη Βιομηχανία σε σχετικώς υψηλά επίπεδα, τους θερινούς μήνες. Οι ανοδικές προβλέψεις για την παραγωγή τους 3-4 προσεχείς μήνες.