ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ο Πύργος Belfry στην Bruges του Βελγίου Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού Λένια Ιωαννίδου Βέρα Μίου Γιάννης Κουής Γιαννούλα Αγγελοπούλου Τάκης Αγγελόπουλος Η Συντακτική Επιτροπή του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ διατηρεί το δικαίωμα να μη δημοσιεύει ή να περικόβει κατά την κρίση της οποιοδήποτε χειρόγραφο. Ενυπόγραφα άρθρα δεν απηχούν απαραίτητα και τη γνώμη της Συντακτικής Επιτροπής και δημοσιεύονται χωρίς γλωσσική επιμέλεια. Ανυπόγραφες παρουσιάσεις είναι προϊόν συλλογικής δουλειάς. Το Copyright των ενυπογράφων άρθρων ανήκει στους συγγραφείς. Διοικητικό Συμβούλιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Βέρα Μίου: Πρόεδρος Γιαννούλα Αγγελοπούλου: Αντιπρόεδρος Νίκος Χ' Χαραλάμπους: Γραμματέας Δέσποινα Αθανασιάδου: Ταμίας Κύπρος Καΐμης: Μέλος Γιάννης Κουής: Μέλος Κλεόπας Χ"Χαραλάμπους: Μέλος Ταχ. Θυρ , 1307 Λευκωσία Τηλ: ή Τηλεομοιότυπο: , Διανέμεται δωρεάν σε όλους τους φαρμακοποιούς της Κύπρου Διεκπεραίωση γραφικών & στοιχειοθεσία: Microtype Designs, Καστοριάς 12, 1055 Λευκωσία - Κύπρος. Τηλ , Fax alecs@spidernet.com.cy Εκτύπωση: Τυπογραφεία KAILAS PRINTERS & LITHOGRAPHERS LTD ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ TA EN OIKΩ... 3 Χρονικό του Αριστοτέλη... 3 Επιστημονικές εκδηλώσεις για Φαρμακοποιούς... 9 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ...12 Ιονίζουσες Ακτινοβολίες-Οι εφαρμογές τους στην ιατρική και οι επιδράσεις τους στην υγεία...12 Φροντίδα του τραύματος και ο ρόλος του φαρμακοποιού...18 Ελεύθερες ρίζες- Αντιοξειδωτικά- Μέθοδοι ελέγχου της αντιοξειδωτικής ικανότητας...21 Ιογενείς εξανθηματικές λοιμώξεις...31 Φθειρίαση του τριχωτού κεφαλής (Ψείρες) ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Η μόνη μας διαφορά είναι ότι έχω...aids ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ...41 Pharmacy Models in EU...41 ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ Αντιβιοτικά-Η άποψη της Ομοιοπαθητικής Θεραπευτικής Άσκηση του σώματος...61 Ομοιοπαθητική Ιατρική-Νέες μελέτες αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Φαρμακευτικό Μουσείο στη Βασιλεία της Ελβετίας ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ Πέτρος Πέτρου ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Συνολική Διαχείριση Ποιότητας Ανάπτυξη της Οπτικής εμπορικότητας ΧΟΡΗΓΟΙ ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

3 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Χρονικό του Αριστοτέλη Βέρα Μίου Φαρμακοποιός Α.Π.Θ. Καλημέρα Ευρώπη. Το 15 ο τεύχος του περιοδικού ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ είναι η πρώτη μας ευρωπαϊκή έκδοση. Χαιρετίζουμε τη νέα μας οικογένεια και σας καλούμε να γιορτάσουμε όλοι μαζί την ένταξη μας. Ωστόσο το τεύχος αυτό αφιερώνετε στη μνήμη ενός σπουδαίου φίλου και συνεργάτη, ο οποίος μας έφυγε πρόωρα, στον Πέτρο Πέτρου. Στη στήλη πορτραίτα φιλοξενούμε σύντομο βιογραφικό του βασικού μας χορηγού. Φέτος το Δ.Σ. του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ είχε αποφασίσει η καθιερωμένη ετήσια εκδρομή μας να γίνει στην Ελλάδα, ώστε να μπορέσουν όσοι συνάδελφοι ήθελαν να παρακολουθήσουν το 4 ο Ελληνικό Φόρουμ Βιοδραστικών Πεπτιδίων στην Πάτρα από Απριλίου Η εκδρομή είχε προγραμματιστεί σε δύο φάσεις, από 21 έως 25 Απριλίου. Όμως τα πράγματα δεν έγιναν όπως τα προγραμματίζαμε. Η εκδρομή μας συνέπεσε χρονικά με την πιο κρίσιμη καμπή της ιστορίας της Κύπρου. Μια μέρα πριν την ταχυδρόμηση της επιστολής προς τους συναδέλφους ανακοινώθηκε από την Λουκέρνη της Ελβετίας, η ημερομηνία του Βέρα Μίου Δημοψηφίσματος που θα έκρινε την τύχη του νησιού μας. Έτσι και εμείς ακυρώσαμε την εκδρομή αυτή. Μόνο μια μικρή αντιπροσωπεία του Δ.Σ του συλλόγου, ιδίοις εξόδοις ταξίδεψε μέχρι την Πάτρα για να παρευρεθεί στο συνέδριο, στο οποίο παρουσιάστηκαν μελέτες διαπρεπών επιστημόνων απ όλη την Ευρώπη. Την εκδήλωση προσφώνησε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Πεπτιδίων prof. Jean Martinez (Monpellier, France). Δόθηκαν οικονομικές ενισχύσεις σε νέους επιστήμονες από το ίδρυμα «Λεωνίδας Ζέρβας». Κατά τη διάρκεια του Forum λειτούργησε έκθεση φωτογραφίας «Lab Project» του κ. Ε. Μπισύρη. Ο Σύλλογος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ για 7η συνεχή χρονιά διοργάνωσε την καθιερωμένη ετήσια Επιστημονική Ημερίδα με μια καινοτομία όμως. Για έξι συνεχόμενες χρονιές, οι επιστημονικές ημερίδες πραγματοποιούνταν στην Λευκωσία. Πολλοί συνάδελφοι, κατά καιρούς, μας παραπονέθηκαν πως είναι δύσκολο να βρίσκονται μακριά από συζύγους και παιδιά για μια ολόκληρη Κυριακή χωρίς επαγγελματικές υποχρεώσεις. Έτσι, το Δ.Σ του συλλόγου αποφάσισε και προσκάλεσε τους φαρμακοποιούς μαζί με τις οικογένειες τους στις Πλάτρες, μακριά από την φασαρία και το άγχος των πόλεων για ένα ευχάριστο και διδακτικό Σαββατοκύριακο στις MΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

4 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω 22 και 23 Μαΐου Η Επιστημονική Ημερίδα πραγματοποιήθηκε το απόγευμα του Σαββάτου στο ξενοδοχείο Πεντέλη στις Πλάτρες. Καλεσμένοι μας, ομιλητές δύο διακεκριμένοι καθηγητές από το Α.Π. Θεσσαλονίκης. Πρώτος μας καλεσμένος ο κυρ. Πέτρος Γεωργακόπουλος, καθηγητής Φαρμακοτεχνίας και Φαρμακευτικής Τεχνολογίας του Φαρμακευτικού Τμήματος του Α.Π.Θ. Το θέμα της διάλεξης του ήταν η «Βιοφαρμακευτική Τεχνολογία και οι προεκτάσεις της στην αποτελεσματικότητα των φαρμάκων». Ο δεύτερος μας καλεσμένος ήταν ο γνωστός στους νεότερους συναδέλφους, επίκουρος καθηγητής στο Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας- Φυτοχημείας του Τομέα Φαρμακογνωσίας του Φαρμακευτικού Τμήματος του Α.Π.Θ. ο οποίος μας παρουσίασε το θέμα «Φυτικά- παραφαρμακευτικά συμπληρώματα και αντιοξειδωτικά». Η φετινή Επιστημονική Ημερίδα, ήταν αφιερωμένη στο διευθυντή της Mundipharma L.T.D κυρ. Πέτρο Πέτρου που έφυγε αναπάντεχα στις 26 Δεκεμβρίου του 2003 προδομένος από την καρδιά του. Συγκινημένοι όλοι οι παρευθέντες απευθύναμε το ύστατο χαίρε στον αγαπημένο μας Πέτρο, ο οποίος έλειπε από τα καθίσματα των συνέδρων. Παρόντες όμως ήταν η σύζυγος, τα παιδιά του και τα αδέρφια του. Θα ήθελα και από αυτή την στήλη να συλλυπηθώ την οικογένεια του Π. Πέτρου, από μέρους του Δ.Σ και των μελών του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ και να τους ευχαριστήσω για την επιχορήγηση και αυτής της ημερίδας. Η προσέλευση των συναδέλφων δεν μπορώ να πω πως ήταν η αναμενόμενη Άμα διαβάσετε όμως παρακάτω τι κάναμε στις Πλάτρες θα ζηλέψετε στα σίγουρα! Σοβαρομιλώντας όμως, ένας από τους στόχους απαιτήσεις της Ε.Ε. είναι η διαβιου εκπαίδευση. Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ πάντοτε πρωτοπόρος, προσφέρει εδώ και πολλά χρόνια ευκαιρίες για επιμόρφωση τις οποίες οφείλουμε να εκμεταλλευόμαστε. Την επόμενη μέρα, Κυριακή πρωί, οι φαρμακοποιοί με τις οικογένειες τους μεταβήκαμε στα Καλληδόνια, για να περπατήσουμε στο μονοπάτι της φύσης κυνηγώντας το θησαυρό που δεν ήταν άλλος από τα ενδημικά φυτά και τα βότανα της περιοχής αυτής. Μια περιοχή με πλούσια χλωρίδα. Το κυνήγι του θησαυρού, όπως ονομάσαμε την εκδήλωση και την οποία σας την είχαμε υποσχεθεί από παλιά, το ανέλαβε το γραφείο Outdooractivities Specialist, από την Λευκωσία. Τα στελέχη του οποίου ευχαριστούμε για την πολύ καλή διοργάνωση. Χωριστήκαμε σε ομάδες και κατηφορίσαμε κατά μήκος της όμορφης κοιλάδας, απαντώντας σε ερωτήσεις που έβρισκε η κάθε ομάδα κρεμασμένες στα δέντρα και στους θάμνους. Πολλές φορές η διάβαση ήταν δύσκολη, έπρεπε να περάσουμε μέσα από τον ποταμό, αλλά η παρέα και κυρίως τα παιδιά που αγωνίζονταν για το θησαυρό- έπαθλο προχωρούσε ακάθεκτη. Στα μέσα της διαδρομής δίπλα στον καταρράκτη των Καληδονίων, κάναμε στάση να ξαποστάσουμε. Εκεί το Δ.Σ του συλλόγου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ πρόσφερε σάντουιτς, νερό και χυμούς. Το νερό ΑΓΡΟΣ και οι χυμοί ΕΝΑ ήταν μια ευγενική προσφορά της εταιρείας Carlsberg και θα θέλαμε από την στήλη μας να τους ευχαριστήσουμε ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

5 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω θερμά. Μετά από τρεις ώρες κυνηγιού και αφού όλοι βγήκαν νικητές, επιστρέψαμε στο ξενοδοχείο Πεντέλη για το γεύμα. Πρωταθλητές στέφθηκαν τα παιδιά των φαρμακοποιών που συμμετείχαν και κατάφεραν αγόγγυστα να τερματίσουν. Σε όλους τους συμμετέχοντες δόθηκαν μετάλλια. Πριν από πολλά χρόνια όταν ο σύλλογος μας διοργάνωσε την πρώτη εκδρομή στο φαράγγι του Άβακα στην Πάφο, πάλι τα παιδιά ήταν πρωταγωνιστές καθ όλη την διαδρομή. Αυτά ψουν ή και να ζωγραφίσουν κάτι από αυτή την εκδήλωση. Κάποια από αυτά τήρησαν την υπόσχεση τους γι αυτό στο τέλος της στήλης αυτής θα φιλοξενήσουμε τις εργασίες αυτές που μας έστειλαν τα παιδάκια αυτά και τα ευχαριστούμε πολύ. Ένας Ευρωπαικός φαρμακευτικός σύλλογος δεν είναι δυνατό να μην διαθέτει σελίδα στο διαδίκτυο. Έτσι και ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ από τη 1 η Απριλίου2004 λειτούργησε τη δική του ιστοσελίδα, την οποία μπορείτε να επισκέπτεστε στην διεύθυνση Πριν όμως κλείσω το χρονικό θα ήθελα να σας αναφέρω πως για πρώτη φορά μπαίνουμε σε μια νέα τάξη πραγμάτων- πιο ευρωπαϊκή- θα εγκαινιάσουμε σ αυτό το τεύχος μια νέα στήλη, τα Ευρωπαϊκά δρώμενα, γραμμένη στην αγγλική γλώσσα. τα παιδιά ήταν που μας ενίσχυσαν την ιδέα της εκδήλωσης αυτής που αποφασίσαμε και ονομάσαμε «Κυνήγι του θησαυρού». Αυτά τα παιδιά με τον παιδικό τους αυθορμητισμό και ενθουσιασμό υποσχέθηκαν να γρά- MΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

6 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Μια φανταστική εκδρομή στα «Καλιδóνια» Πριν λίγες μέρες, μέσα στα πλαίσια ενός Φαρμακευτικού σεμιναρίου που είχε η μητέρα μου, που είναι Φαρμακοποιός, είχα την ευχάριστη εμπειρία να απολαύσω μια υπέροχη εκδρομή στη περιοχή των Καληδονίων που βρίσκονται στις Πλάτρες. Ήταν λοιπόν ένα όμορφο Μαγιάτικο Σαββατοκύριακο, αφού ετοιμαστήκαμε ξεκινήσαμε από τη Λευκωσία για να πάμε στο όμορφο χωριό μας το Όμοδος, που βρίσκεται κοντά στις Πλάτρες. Όταν φθάσαμε στο χωριό εγώ έμεινα μαζί με τον παππού και τη γιαγιά, που τους είχα πεθυμήσει πάρα πολύ και η μητέρα μου πήγε στις Πλάτρες για να παρακολουθήσει το σεμινάριο. Την Κυριακή ξύπνησα πρωί πρωί για να ετοιμαστώ, αφού θα πήγαινα μαζί με την μαμά μου, στις Πλάτρες για την εκδρομή, που από μέρες τώρα μου είχε υποσχεθεί και το κηνύγι θησαυρού που θα γινόταν στο δάσος των Καληδονίων. Αφού φθάσαμε στο ξενοδοχείο «Πεντέλη» που ήταν μαζεμένοι οι Φαρμακοποιοί για την εκδρομή, η πρόεδρος του Συλλόγου «Αριστοτέλης» η φίλη μου η Βέρα, μας έδωσε τα σχετικά για την εκδρομή και για το παιχνίδι. Όταν φθάσαμε στο σημείο όπου θα αρχίζαμε την εξόρμηση μας χώρισαν σε ομάδες και μας εξήγησαν το παιχνίδι. Το τοπίο εκεί ήταν φανταχτερό και μαγευτικό! Ότι και να σας πω είναι λίγο. Διάφορα είδη δέντρων σ όλες τις αποχρώσεις του πράσινου και καφέ.πράσινο σκούρο κυππαρισί, λαδί, πιο ανοιχτό, λαχανί, σκούρο και ανοιχτό καφέ, χρυσαφί κλπ. Μικροί θάμνοι, πολλά βότανα που τα ονόμαζαν οι Φαρμακοποί με κάτι περίεργα ονόματα.άλλα βότανα τα δοκιμάζαμε, άλλα τα μυρίζαμε ή κάποια τα κόβαμε γιατί μας άρεσαν πολύ. Η μαμά μου, ως συνήθως, κρατούσε σημειώσεις και τα μελετούσε πιο πολύ. Τα πουλάκια κελαϊδούσαν μέσα στα πυκνά δένδρα, το γάργαρο ποταμάκι κυλούσε ενώ εμείς φλυαρώντας χαρούμενα, διασχίζαμε από βότσαλο σε βότσαλο το ποταμάκι, περνάγαμε στην απέναντι πλευρά και βρίσκαμε τις καρτέλες με τις ερωτήσεις που έδιναν έμφαση σε ότι είδαμε προηγουμένως εκεί. Έπρεπε να είμασταν πολύ προσεκτικοί παρατηρητικοί σε ότι βλέπαμε γιατί μόνο έτσι θα δίναμε σωστές απαντήσεις. Εγώ έτρεχα μπροστά από την ομάδα μου και ανακάλυπτα πρώτη τις καρτέλες με τις ερωτήσεις. Σε κάποια στιγμή καθίσαμε κάπου να ξεκουραστούμε, μας πρόσφεραν χυμό και σάντουϊτς. Αφού φάγαμε συνεχίσαμε ώσπου φθάσαμε επιτέλους στο τέλος της διαδρομής κουρασμένοι αλλά χαρούμενοι και γεμάτοι με τόσα όμορφα πράγματα που είδαμε σε όλη τη διαδρομή. Στο ξενοδοχείο αφού πήραμε μεσημεριανό, πήραν τα βραβεία οι νικητές του παιχνιδιού και όλοι πήραμε τα μετάλλια μας για την συμμετοχή μας σ αυτή την εκδρομή του Φαρμακευτικού Συλλόγου «Αριστοτέλης». Η εκδρομή αυτή ήταν ξεχωριστή και μια από τις καλύτερες μου. Μου άρεσε πολύ και εύχομαι ο «Αριστοτέλης» να διοργανώσει και άλλες τέτοιες εκδρομές!!! Μέλανη Τσιβιτανίδου Τάξη Στ 2 Δημοτικό Σχολείο Αρχαγγέλλου ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

7

8 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Πώς πέρασα στις Πλάτρες Όλα άρχισαν από ένα συνέδριο φαρμακοποιών. Η μαμά μου είναι φαρμακοποιός. Είχαμε ξεκινήσει από Λευκωσία για Πλάτρες, όπου θα γινόταν το συνέδριο. Θα μέναμε για μια μέρα, το Σάββατο και λίγο την Κυριακή. Στη διαδρομή υπήρχε πολύ πράσινο. Το ίδιο και στο χωριό που ήταν όμορφο και ήσυχο. Τακτοποιηθήκαμε στο δωμάτιό μας και ήπιαμε κάτι στην καφετέρια για να τονωθούμε. Ξαναγυρίσαμε, ύστερα, στο δωμάτιο για να ντυθούμε κατάλληλα για το συνέδριο. Στην αίθουσα του συνεδρίου μπήκα και εγώ γιατί δεν είχε πού να με αφήσει η μαμά μου αλλά και γιατί ήθελα να ακούσω και εγώ τι θα λέγανε οι φαρμακοποιοί. Τελικά ήμουν το μόνο παιδί στο συνέδριο και μου φέρθηκαν σαν να ήμουν μεγάλη. Υπήρχαν δύο καθηγητές στη αίθουσα. Ο ένας μίλησε για τα συνηθισμένα φάρμακα του φαρμακείου και ο άλλος για φυτικά. Δεν κατάλαβα όλα όσα είπαν αλλά συγκράτησα ότι το ελαιόλαδο κάνει καλό, ιδιαίτερα το πράσινο. Κατάλαβα, επίσης, ότι χρειάζεται υγιεινή διατροφή και καθαρός αέρας, για να έχει κάποιος καλή υγεία. Τέλος, κατάλαβα ότι αν κάποιος θα πιει κρασί, είναι καλό να πιει κόκκινο κρασί. Μετά το συνέδριο φάγαμε κάτι στο εστιατόριο, κουβεντιάσαμε με τους άλλους και πήγαμε για ύπνο. Πριν πέσουμε για ύπνο, συνειδητοποίησα ότι είχα ξεχάσει να πάρω την οδοντόβουρτσά μου. Αυτά, βλέπετε, συμβαίνουν όταν μένεις σε ξενοδοχεία. Την άλλη μέρα το πρόγραμμα του συνεδρίου είχε κυνήγι θησαυρού στο δρόμο προς τον καταρράκτη των Καληδονιών. Το παιγνίδι είχε ως εξής: Έπρεπε να διαλέξουμε χρώμα για την ομάδα μας. Εμείς διαλέξαμε το μπλε. Στο δρόμο προς τον καταρράκτη έπρεπε να βρούμε δεκαπέντε συνολικά ταμπελίτσες με το ίδιο χρώμα. Πάνω στην κάθε ταμπελίτσα υπήρχε μια ερώτηση που έπρεπε να την απαντήσουμε. Η ομάδα μας βρήκε και τις δεκαπέντε ταμπελίτσες και πήρε μετάλλιο. Μετά πίσω στο ξενοδοχείο για φαγητό, ξεκούραση και βράβευση. Ύστερα, πακετάρισμα, αποχαιρετισμός και στο αυτοκίνητο για την επιστροφή. Ήταν ένα πραγματικά ξεκούραστο και ενδιαφέρον Σαββατοκύριακο, από αυτά που δεν έχω την ευκαιρία να ζήσω συχνά. Εύχομαι να υπάρξει κάποτε και άλλο παρόμοιο συνέδριο. Χριστίνα Πάρη Δ Δημοτικό Αγλαντζιάς Τάξη Γ 3 ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

9 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Επιστημονικές εκδηλώσεις για Φαρμακοποιούς Γιάννα Αγγελοπούλου Φαρμακοποιός Α.Π.Θ. Αγαπητοί Συνάδελφοι, Καλό καλοκαίρι και καλές διακοπές σε όλους μας. Επιγραμματικά κάνω αναφορά στις επιστημονικές εκδηλώσεις του τελευταίου εξαμήνου γιά μας τους φαρμακοποιούς. Η πρώτη εκδήλωση έγινε από την Εταιρεία Novartis Pharma Services καί τους Αντιπροσώπους της στην Κύπρο Εταιρεία Δημητριάδη καί Παπαέλληνα.Το θέμα ήταν «Το Ατοπικό Έκζεμα στην καθημερινή Πράξη» Ομιλητής ο κ. Γιάννης Κουής, Φαρμακοποιός, Διευθυντής της Novartis Κύπρου. Πραγματοποιήθηκαν τέσσερις εκδηλώσεις, στην Λεμεσό (Αtlantica Hotel στις 26/11/03) στην Λάρνακα (Palm Beach Hotel στις 27/11/03) στην Λευκωσία (Ηilton Ηotel στις 2/12/03) και στην Πάφο (Aloe Hotel στις 3/12/03) Δεύτερη εκδήλωση έγινε από την Εταιρεία G. Pavlides & Araouzos Ltd.Τα θέματα ήταν:1) «Ερευνα καί Ανάπτυξη Καινοτόμων Φαρμάκων» με ομιλητή τον κ. Πάρη Μποσκόπουλο, Διευθυντή Εταιρικών Υποθέσεων της Pfizer Hellas καί 2) «Θεραπευτική Αντιμετώπιση της Στυτικής Δυσλειτουργίας» με ομιλητή τον Δρ. Κωνσταντίνο Κωνσταντινίδη, Διευθυντή του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών. Οι εκδηλώσεις έγιναν στην Λεμεσό (Four Seasons Hotel στις 3/12/03) καί στην Λευκωσία (Hilton Park Hotel στις 4/12/03) Τρίτη εκδήλωση έγινε από την Εταιρεία Solgar καί την L.K.Biosearch Products Ltd. Hταν ένα πολυθεματικό σεμινάριο με θέματα: 1) «Διατροφική Θεραπεία Τα Λιπαρά Οξέα» με ομιλητή τον κ.paul Chamberlain, Τεχνικό Διευθυντή της Solgar 2) «Βοτανική Διατροφική Θεραπεία» με ομιλητή τον κ. Γιώργο Κτενά, Φαρμακοποιό καί 3) «Βιταμίνες καί Μέταλλα, Θεραπευτικές Εφαρμογές» με ομιλητή τον Δρ. Σπύρο Ιωσηφάκη. Τα σεμινάρια έγιναν στην Λευκωσία (Hilton Hotel στις 24/1/04) και στην Λεμεσό (St. Raphael Hotel στις 25/1/04) Τέταρτη εκδήλωση έγινε από την Εταιρεία Health & Diet Food Center αντιπρόσωπο της Εταιρείας Yassoo Health Inc. με θέμα: «Ο Ρόλος της Βιταμίνης Ε και άλλων Φυσικών Συστατικών στην Πρόληψη καί Διαχείριση Χρόνιων Ασθενειών» Ομιλητής ο Δρ. Ανδρέας Παπάς, Πρόεδρος της Εταιρείας Yassoo Health Inc. (Επίτιμος Καθηγητής καί Σύμβουλος του East Tennesee State καί του Harvard School of Public Health). H εκδήλωση έγινε στην Λευκωσία (Hilton Hotel στις 12/5/04) Στις Απριλίου 2004 πραγματοποιήθηκε στην Πάτρα το 4ο Ελληνικό Forum Βιοδραστικών Πεπτιδίων.Το Συνέδριο έγινε στο Αμφιθέατρο του Συνεδριακού καί Πολιτιστικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Πατρών. Πολύ πλούσια η γκάμα των θεμάτων που παρουσιάστηκαν με εξαίρετους και διάσημους ομιλητές από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Ολιγομελής αντιπροσωπεία του Συλλόγου «Αριστοτέλης» παρακολούθησε το Συνέδριο. Η Εταιρεία Μ.Σ.Ιακωβίδης Λτδ. διοργάνωσε σειρά διαλέξεων αυτήν την περίοδο: στην Λευκωσία (στο εστιατόριο Παραγάδι στις 12/2/04) σχετικά με το φάρμακο «Αrcoxia» (στο Holiday Inn στις 31/3/04) σχετικά γιά το φάρμακο «Vioxx» (στο Hilton Hotel στις 23/4/04) σχετικά με το «Fosamax» με ομιλητή τον Dr. Snitzer καί (Holiday Inn στις 7/5/04 ) σχετικά με το «Plavix» Στην Λεμεσό πραγματοποιήθηκε διάλεξη γιά το «Arcoxia» στο Πολιτιστικό κέντρο Ευαγόρα MΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

10 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Λανίτη με ομιλητή τον Δρ Μιχαηλίδη στις 12/5/04. Τελευταία εκδήλωση γι αυτήν την περίοδο η 7η επιστημονική Ημερίδα του Συλλόγου μας «Αριστοτέλης» που ήταν αφιερωμένη στην μνήμη του Διευθυντή της Mundipharma Πέτρου Πέτρου. Η Ημερίδα έγινε στις Πλάτρες στις 22/5 με θέματα: 1) «Βιοφαρμακευτική Τεχνολογία καί οι Προεκτάσεις της στην Αποτελεσματικότητα των Φαρμάκων». Ομιλητής ο κ.πέτρος Γεωργακόπουλος Καθηγητής Φαρμακοτεχνίας καί Φαρμακευτικής Τεχνολογίας του Φαρμακευτικού Τμήματος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. 2) «Φυτικά-Παραφαρμακευτικά Συμπληρώματα καί Αντιοξειδωτικά». Ομιλητής ο κ. Ευγένιος Κοκκάλου, Επίκουρος Καθηγητής στο Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας και Φαρμακολογίας του Α.Π.Θ. Στις 23/5/04 (την επόμενη μέρα) διοργανώθηκε το «1ο Κυνήγι Θησαυρού» στο μονοπάτι της φύσης στις Πλάτρες. Παρά το επίπονο της διαδρομής έμειναν όλοι οι συμμετέχοντες ικανοποιημένοι και ήταν ταυτόχρονα μία μοναδική ευκαιρία να αναγνωρίσουμε τα βότανα που υπάρχουν σε αφθονία στο νησί μας. Τελειώνοντας εύχομαι σε όλους καλό κουράγιο και καλή ξεκούραση. Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΟΥΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ 10 ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

11

12 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Ιονίζουσες Ακτινοβολίες Οι εφαρμογές τους στην ιατρική και οι επιδράσεις τους στην υγεία Αχιλλέας Τσότρας, Φυσικός (Μέλος της Ε.Ε.Φ.) Τώνια Αδαμίδη, Ιατρός Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος 12 Η ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΙΟΝΙΖΟΥΣΑΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΖΩΝΤΑ- ΝΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΒΛΑΒΗΣ ΓΙΑ ΑΥΤΟΝ. Η ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ ΑΥΤΗ ΕΓΙΝΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ. ΤΟ 1896 Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΓΑΛΛΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ ΕΡΡΙΚΟΣ ΜΠΕΚΕΡΕΛ ΕΙΧΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΕΙ ΤΗ ΡΑ- ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ που εκπέμπεται από το στοιχείο ουράνιο όταν παρατήρησε ότι οι φωτογραφικές πλάκες που είχαν αφεθεί κοντά σε κόκκους ουράνιου είχανε μαυρίσει σα να είχαν εκτεθεί στο φως. Λίγο καιρό αργότερα ο ίδιος ο Μπεκερελ παρατήρησε ένα έγκαυμα στο μηρό του. Η οξυδερκής σκέψη του μεγάλου αυτού επιστήμονα σύνδεσε αμέσως το γεγονός αυτό με ένα φιαλίδιο γεμάτο κόκκους ουρανίου που είχε ξεχάσει στη τσέπη του. Έξι χρόνια αργότερα το 1902 ανακοινώθηκε η πρώτη εξακριβωμένη περίπτωση καρκίνου από έκθεση σε ιονιζουσα ακτινοβολία. Είχε εμφανισθεί στο χέρι ενός τεχνικού που εργαζόταν σε ένα εργοστάσιο κατασκευής λυχνιών ακτινών Χ που όταν λειτουργούν εκπέμπουν ως γνωστόν ιονιζουσα ακτινοβολία. Στις αρχές του αιώνα τουλάχιστον 300 επιστήμονες και τεχνικοί εργάζονταν σε χώρους που υπήρχαν ακτινοβολίες προερχόμενες από διάφορες πήγες (ραδιενεργά υλικά και λυχνίες ακτίνων Χ) έχασαν από άγνοια τη ζωή τους. Ανάμεσα τους και η Πολωνέζα φοιτήτρια του καθηγητή Μπεκερελ και κατόπιν διάσημη φυσικός Μαρία Κιουρί (2 φορές βραβείο Νόμπελ) που πέθανε τελικά από λευχαιμία. Την ίδια ακριβώς εποχή που ο Μπεκερελ εξακρίβωνε για πρώτη φορά τα δυσμενή αποτελέσματα από την έκθεση στην ακτινοβολία ένας άλλος διάσημος Φυσικός ο Ραιντγκεν ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15 Αχιλλέας Τσότρας ανακάλυπτε τη χρησιμότητα ενός είδους από αυτές στην Ιατρική. Στις 28 Δεκεμβρίου 1895 κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας του στην εταιρεία Φυσικής-Ιατρικής του Βυρτζμπουργκ έδειξε ότι όταν παρενέβαλε το χέρι του ανάμεσα σε μια λυχνία ακτινών Χ και μια γυάλινη οθόνη επικαλυμμένη με ουσίες που φθορίζουν, τότε η εικόνα που εμφανιζόταν στην οθόνη έδειχνε ότι οι ακτίνες Χ διαπερνούσαν χωρίς σχεδόν να Τώνια Αδαμίδη απορροφώνται από τους μαλακούς ιστούς ενώ αντίθετα απορροφούνταν έντονα από τα οστά που εμφανίζονταν καθαρά στην οθόνη. Η Ιατρική είχε στα χέρια της ένα ισχυρό διαγνωστικό μέσο την ακτινοσκόπηση που εξελίχθηκε μετά στην ακτινογραφία. Εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο χρωστούν την υγεία τους η και τη ζωή τους ακόμη στην ανακάλυψη αυτή του Ραιντγκεν.Το 1931 η ακτινοσκοπήσεις των πνευμόνων είχαν ιδιαίτερη σημασία για τη διάγνωση της φυματίωσης μιας ασθένειας που τότε μάστιζε την Ευρώπη. Το 1934 πέθανε η Μαρία Κιουρί το πιο διάσημο θύμα της νέας μορφής ακτινοβολιών που η ίδια έχει ονομάσει ραδιενέργεια. Η ιονιζουσα ακτινοβολία κατά την αλληλεπίδραση της με την ύλη μπορεί να διακριθεί σε έμμεση και άμεση. Έμμεση ιονιζουσα ακτινοβολία είναι τα φωτόνια (Χ και γ) και τα νετρονια.η άμεση ιονιζουσα ακτινοβολία είναι τα ηλεκτρόνια, τα πρωτόνια και τα σωματίδια α. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΑΚΤΙΝΟΦΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Ακτινοδιαγνωστική Η ακτινοδιαγνωστική είναι ιατρική ειδικότητα

13 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η αντικείμενο της οποίας είναι κυρίως η διαπίστωση της μορφολογικής δομής του εσωτερικού του σώματος αλλά και η συναγωγή κλινικών πληροφοριών που αφορούν στην λειτουργία ορισμένων συστημάτων η οργάνων. Οι στόχοι αυτοί γίνονται εφικτοί με τη χρησιμοποίηση των ακτινών Χ. Όταν δέσμη ακτινοβολίας Χ προσπέσει σε ορισμένο μέρος του ανθρώπινου σώματος τότε ορισμένος αριθμός φωτονίων της δέσμης απορροφάται πλήρως ενώ άλλα φωτόνια διέρχονται δια του σώματος αφού εναποθέσουν σε αυτό άλλοτε άλλο ποσό ενέργειας. Λόγω επομένως των διαφορετικών ενεργειών των φωτονίων του συνεχούς φάσματος των ακτινών Χ θα είναι διαφορετική και η διεισδυτικότητα τους. Τα περισσότερα φωτόνια χαμηλής ενέργειας απορροφούνται από τα επιφανειακά στρώματα του σώματος και ακτινοβολούν τον εξεταζόμενο προκαλώντας μόνο ανεπιθυμητα βιολογικά αποτελέσματα χωρίς να συμμετέχουν στον σχηματισμό της ακτινολογικής εικόνας. Τα περισσότερο ενεργητικά φωτόνια, αντίθετα, αναδύονται από την απέναντι πλευρά του ασθενούς σε μεγάλο ποσοστό, και είναι αυτά ακριβώς τα οποία συμμετέχουν στο σχηματισμό της ακτινολογικής εικόνας. Για την παραγωγή της ακτινολογικής εικόνας πρέπει να προσπέσει στο εξεταζόμενο τμήμα του σώματος του ασθενούς, ομοιογενής δέσμη ακτινοβολίας Χ κατάλληλης ενέργειας και έντασης. Το κλάσμα της ακτινοβολίας το οποίο θα αναδυθεί από την απέναντι πλευρά του εξεταζόμενου τμήματος του σώματος,εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά της δέσμης, το πάχος του ασθενούς και τη σύσταση (ατομικό αριθμό και πυκνότητα) των ανατομικών σχηματισμών(μύες, κοιλότητες, οστά) μέσω των οποίων θα διέλθει ακτινοβολία. Το σχέδιο σχημάτων της δέσμης που εξέρχεται από το σώμα του ασθενούς γίνεται ορατό με δυο τρόπους είτε με την ακτινογραφία είτε με την ακτινοσκόπηση. Η ακτινογραφία λαμβάνεται όταν η εξερχόμενη από το σώμα του ασθενούς δέσμη αφεθεί να προσπέσει σε ακτινογραφικό φιλμ το οποίο βρίσκεται πίσω από τον ασθενή. Στην ακτινοσκόπηση η δέσμη που εξέρχεται προσπίπτει σε μια φθορίζουσα οθόνη η οποία βρίσκεται έμπροσθεν του ασθενούς με συνέπεια την εκπομπή ορατού Φωτος. Υπάρχουν πολλές τροποποιήσεις των συνηθισμένων ακτινολογικών τεχνικών (ακτινογραφίας και ακτινοσκόπησης) οι οποίες χρησιμοποιούνται σε ειδικές περιπτώσεις. Σημαντικότερες θεωρούνται οι κοινή τομογραφία και η υπολογιστική τομογραφία της οποίας η σπουδαιότητα στην καθημερινή ιατρική πράξη γίνεται συνεχώς μεγαλύτερη. Η κοινή τομογραφία αποτυπώνει σε ένα κανονικό ακτινογραφικό φιλμ, με πολλαπλές λήψεις, περιοχές του ανθρώπινου σώματος οι οποίες βρίσκονται σε διαφορετικό βάθος από την επιφάνεια του. Η υπολογιστική τομογραφία πετυχαίνει ελάττωση του πάχους της τομής της περιοχής η οποία ακτινογραφείται και έτσι βελτιώνει σημαντικά τη δυνατότητα της παρατήρησης σε δομές εσωτερικών οργάνων η παθολογικών σχηματισμών. Οι αξονικοί τομογράφοι εξελίσσονται διαρκώς τόσο στο τομέα της διερεύνησης, της διάγνωσης, των επεμβατικών τεχνικών οσο και της θεραπείας. Τέλος, κατόπιν χορήγησης ακτινοσκιερών ουσιών είναι δυνατόν να ληφθούν με τις πιο πάνω τεχνικές και λειτουργικές πληροφορίες διάφορων οργάνων και συστημάτων και έτσι να βοηθηθεί περαιτέρω η διάγνωση (μελέτη κυκλοφορικού συστήματος, ηπατοχολικου, ουροποιητικού, πεπτικού συστήματος). Ακτινοθεραπεία Ακτινοθεραπεία είναι η επιστήμη αντικείμενο της οποίας είναι η θεραπεία διαφόρων νόσων με χρησιμοποίηση ιονιζουσων ακτινοβολιών τόσο ηλεκτρομαγνητικών (Χ και γ) όσο και σωματιδιακών (ηλεκτρόνια,νετρόνια). Το μεγαλύτερο ποσοστό των νόσων αυτών αφορά κακοήθεις νεοπλασίες διάφορων οργάνων του σώματος. Υπολογίζεται ότι στο 50% των καρκινοπαθών θα χρησιμοποιηθεί σε κάποιο στάδιο της θεραπείας τους ακτινοθεραπεία είτε για ριζική καταστροφή του νεοπλάσματος είτε για μερική απαλλαγή από τα συμπτώματα και παράταση του χρόνου επιβίωσης. Η ακτινοθεραπεία αποτελεί ουσιαστική συνιστώσα στην όλη θεραπευτική αγωγή των κακοηθειών και σε συνδυασμό με τη χειρουργική αγωγή και τη χημειοθεραπεία έχει συμβάλλει στη σημαντική βελτίωση του πενταετούς ποσοστού επιβίωσης των ασθενών αυτών. Η βάση της ακτινοθερα- MΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15 13

14 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 14 πείας είναι η θανάτωση των κύτταρων κατόπιν επίδρασης της ιονιζουσας ακτινοβολίας. Δεν υπάρχουν οπωσδήποτε μεγάλες διαφορές στην ακτινοευεσθησια μεταξύ κακοηθών και φυσιολογικών κυττάρων ενώ υπάρχουν διαφορές στην απόκριση μεταξύ των κακοηθών όγκων ως σύνολο και τμημάτων φυσιολογικών οργανων. Αυτες τις διαφορές ακριβώς εκμεταλλεύεται ο ακτινοθεραπευτης για το καλύτερο αποτέλεσμα. Πυρηνική ιατρική Πυρηνική ιατρική είναι η ειδικότητα που χρησιμοποιεί ραδιονουκλιδια για διαγνωστικούς θεραπευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Στην Πυρηνική Φυσική χρησιμοποιούνται πηγές ακτινοβολίας β και γ. Με τις πηγές αυτές παρασκευάζονται ουσίες επισημασμένες με ραδιονουκλιδια που χορηγούνται σε ασθενείς για διαγνωστικούς σκοπούς και λέγονται ραδιοφαρμακα. Επίσης με τις πηγές αυτές παρασκευάζονται αντιδραστήρια για τον προσδιορισμό της συγκέντρωσης διάφορων ουσιών σε βιολογικά υγρά. Τέλος η χορήγηση των πηγών αυτών ακτινοβολίας αυτούσιων η μετά από επεξεργασία τους, σε ασθενείς για θεραπευτικούς σκοπούς,συνιστά τις θεραπευτικές εφαρμογές της πυρηνικής ιατρικής. Η πυρηνική ιατρική θεωρείται σημαντική για τη διερεύνηση νοσημάτων του θυρεοειδούς αδένα, των πνευμόνων, του μυοκαρδίου, των οστών και άλλων. Το μεγαλύτερο ποσοστό θεραπευτικών εφαρμογών πυρηνικής ιατρικής καλύπτει η χορήγηση ιωδίου για θεραπεία παθήσεων του θυρεοειδούς. ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΟΝΙΖΟΥΣΑΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ Οι βιολογικές επιδράσεις της ιονιζουσας ακτινοβολίας ανακοινώθηκαν πολύ σύντομα, μετά την ανακάλυψη των ακτινών Χ από τον Ραιντγκεν, και την ανακάλυψη της ραδιενέργειας τον επόμενο χρόνο από τον Μπεκερελ. Το ερύθημα, οι εξελκώσεις του δέρματος και οι πτώσεις των τριχών ήταν οι πρώτες βιολογικές επιδράσεις που αναφέρθηκαν. Σύντομα όμως έγινε γνωστό ότι η βιολογική επίδραση δεν περιορίζεται μόνο στο δέρμα αλλά μπορεί να εμφανιστεί και σε όλους τους άλλους ιστούς. Έτσι η ιονιζουσα ακτινοβολία σαν ενεργειακός τοξικός παράγοντας του περιβάλλοντος μελετήθηκε περισσότερο από κάθε άλλο παράγοντα. Η επιστήμη που ασχολείται με τα βιολογικά ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15 αποτελέσματα της ιονιζουσας ακτινοβολίας και με τις κλινικές συνέπειες της ονομάζεται ραδιοβιολογία η ακτινοβιολογία. Η ύπαρξη επικίνδυνων βιολογικών επιδράσεων και η αυξανόμενη χρήση των τεχνητών πηγών ιονιζουσας ακτινοβολίας για ερευνητικούς, ιατρικούς και βιομηχανικούς σκοπούς και οι πιθανοί κίνδυνοι πυρηνικού ατυχήματος η πολέμου δημιούργησε την ανάγκη μελέτης και λήψης ακτινοπροστατευτικων μέτρων. Η έκθεση της ζώσας ύλης στην ιονιζουσα ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει χημικές μεταβολές στα κύτταρα που είναι δυνητικά επικίνδυνες για το μεταβολισμό του κυτταρου.το ποσό της δόσης που απορροφήθηκε, ο τύπος της ιονιζουσας ακτινοβολίας και η ειδική ακτινοευεσθησια του βιολογικού υλικού,καθορίζουν το βιολογικό αποτέλεσμα. Ο μηχανισμός με τον οποίο οι ιονιζουσες ακτινοβολίες μπορούν να προκαλέσουν χημικές μεταβολές στα βιολογικά συστήματα δεν είναι τελείως γνωστός. Επικρατούν δυο θεωρίες, η θεωρία του στόχου και η θεωρία των ελεύθερων ριζών. Η πρώτη αναφέρεται στον άμεσο μηχανισμό βλάβης με εναπόθεση ενέργειας και χημική μεταβολή του κυττάρου. Κατά τη δεύτερη το μόριο που υφίσταται τη χημική μεταβολή βλάπτεται έμμεσα με τη δημιουργία ελεύθερων ριζών που με τη σειρά τους βλάπτουν το DNA, RNA,ένζυμα και άλλα. Οι περισσότερο ευαίσθητοι ιστοί θεωρούνται το γενετικό επιθήλιο των όρχεων, τα αιμοποιητικα κύτταρα, το εντερικό επιθήλιο και τα κύτταρα της βασικής στοιβάδας της επιδερμίδας. Η ευαισθησία των ιστών αυτών είναι μεγάλη επειδή εμφανίζουν έντονη αναπαραγωγική ικανότητα. Όταν η δόση της ακτινοβόλησης είναι ολοσωματικη η δίνεται σε μεγάλο μέρος του σώματος τότε όλοι οι ιστοί βλάπτονται αλλά προεξάρχουν τα συμπτώματα των παραπάνω ιστών και κυρίως του αιμοποιητικου και του εντέρου. Ολοσωματικη εφ απαξ εκθεση σε υψηλές δόσεις ακτινοβολίας προκαλεί εκτεταμένο κυτταρικό θάνατο στο μυελό των οστών και το έντερο. Σε πολύ υψηλές δόσεις ακτινοβόλησης ανθρώπων συμβαίνει μια μη αντιστρεπτή καταστροφική βλάβη στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η οξεία ακτινοβόληση αυτών των ιστών προκαλεί κρίσιμα άμεσα σωματικά βιολογικά

15 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η αποτελέσματα: Το αιμοποιητικό σύνδρομο, το γαστρεντερικο σύνδρομο και το σύνδρομο του κεντρικού νευρικού συστήματος. Από τα τρία σύνδρομα οπωσδήποτε θανατηφόρα θεωρούνται τα δυο τελευταία. Η σημασία της αναγνώρισης τους και η θεραπευτική αντιμετώπιση τους θεωρείται σημαντική π.χ. μετά από ένα πυρηνικό ατύχημα η από ένα πυρηνικό πόλεμο. Σε πρόδρομη φάση εμφανίζεται καταβολή δυνάμεων, ναυτία, έμετος, διαρροϊκές κενώσεις κεφαλαλγίες. Σε δεύτερη φάση τα συμπτώματα είναι ελαφρά η ελλείπουν και στην τελική κύρια φάση υπάρχει η πλήρης συμπτωματολογία του συνδρόμου. Εάν κάποιος δεν πεθάνει θα εμφανίσει απώτερα βιολογικά αποτελέσματα. Αιμοποιητικο σύνδρομο Συμπτώματα: κακουχια,πυρετος,δυσπνοια,κατα βολη,λευκοπενια,θρομβοπενια,πορφυρα,αιμοπ τυση,αιματεμεση,μελαινες κενώσεις. Θεραπεία: Αντιβίωση, μετάγγιση, κορτιζόνη, βιταμίνες, σίδηρος, μεταμόσχευση μυελού των οστών στις 27 έως 36 μέρες από την ακτινοβοληση. Γαστρεντερικο σύνδρομο Συμπτώματα: Κακουχία, ανορεξία, ναυτία, έμετος, διάρροια, πυρετός, αφυδάτωση, κυκλοφορική καταπληξία. Θεραπεία: Αντιβίωση, μεταγγίσεις υγρών, ηλεκτρολυτών, αίματος. Νευρολογικό σύνδρομο Συμπτώματα: Λήθαργος, τρόμος, σπασμοί, αταξία. Θεραπεία: Κατασταλτικά, υπνωτικά, προσπάθεια μείωσης του εγκεφαλικού οιδήματος. Γενικά Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για τα βιολογικά αποτελέσματα της ιονίζουσας ακτινοβολίας. Σε σύγκριση με την ολοσωματική ακτινοβόληση για να παραχθεί μια βιολογική απάντηση από τοπική ακτινοβοληση για θεραπευτικούς σκοπούς, απαιτείται πολύ υψηλότερη δόση. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην αναγεννητική ικανότητα των γειτονικών ιστών. Η τοπική ακτινοβόληση μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργία του οργάνου, ατροφία του ιστού ή και καρκινογένεση. Έχει καθοριστεί η δόση ανοχής για την τοπική ακτινοβόληση για θεραπευτικούς σκοπούς η οποία θεωρητικά περιορίζει τις βλάβες στους υγιείς ιστούς. Επιδράσεις στα διάφορα όργανα Οφθαλμός: Οφθαλμοπάθειες, καρκίνος του οφθαλμού. Δέρμα: Ερύθημα, ατροφία μελαχρωση, καρκίνος. Γεννητικοί αδένες: Στειρότητα, γενετικές ανωμαλίες που μεταδίδονται στους απογόνους. Πνεύμονες: Ακτινική πνευμονιτιδα, πνευμονική ίνωση Καρδιαγγειακό: Ινωση Μυελός των οστών: Λευκοπενια, αναιμία, θρομβοπενία Οι Ιονιζουσες ακτινοβολίες είναι δυνατόν να προκαλέσουν και απώτερα βιολογικά αποτελέσματα που εμφανίζονται σε χαμηλότερες δόσεις και ρυθμούς δόσεων, συγκριτικά με τα άμεσα βιολογικά αποτελέσματα που προαναφέρθηκαν, και χαρακτηρίζονται από μια μακρά λανθάνουσα περίοδο. Μπορεί να προκληθούν από ολοσωματικη η τοπική ακτινοβόληση ιστών. Τα απώτερα αποτελέσματα διακρίνονται σε: α) 1. σωματικά (καρκινογένεση) από μια ορισμένη μετάλλαξη η από μεταβολή ενός κυττάρου σε καρκινικό π.χ. καρκίνος του δέρματος, λευχαιμία και οι συμπαγείς κακοήθεις όγκοι διαφόρων ιστών. 2. γενετικά κληρονομικές παθήσεις μέσω μεταλλάξεων των χρωμοσωμάτων. β) βράχυνση του χρόνου επιβίωσης ενός οργανισμού(πρόωρη γήρανση) γ) ειδικά σωματικά αποτελέσματα σε έμβρυα και αναπτυσσόμενους οργανισμούς(θάνατος, καθυστέρηση ανάπτυξης, συγγενείς διαμαρτίες, μετανεογνικη νεοπλασία) όταν η ακτινοβοληση γίνει κατά την κύηση. Οι επιβιώσαντες των ατομικών εκρήξεων στη MΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15 15

16 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Χιροσίμα ( κάτοικοι) και στο Ναγκασάκι( κάτοικοι) ήταν άνθρωποι. Η παρακολούθηση αυτών των ανθρώπων συνεχίζεται μέχρι σήμερα και είναι η κυριότερη πηγή πληροφοριών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ιατρική Φυσική, Κ.Καρακατσάνης Ε.Πάνδουλας Ν.Καρατζάς 2. Εισαγωγή στην Ακτινοδιαγνωστική, Β.Μπενάκης 3. Ιονίζουσες ακτινοβολίες και Υγεία, Λ.Σιδέρης 16 ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

17

18 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Φροντίδα του τραύματος και ο ρόλος του φαρμακοποιού Γιάννης Πιερίδης Φαρμακοποιός Μέρος I Στόχος αυτού του κειμένου είναι να ξεκαθαρίσει όσο γίνεται περισσότερο τα πιο σημαντικά στοιχεία της περιποίησης ενός τραύματος ανεξάρτητα από την αιτία που το προκάλεσε. Το ανθρώπινο δέρμα αποτελείται από δύο διαφορετικά στρώματα με διαφορετικούς τύπους κυττάρων και διαφορετικές λειτουργίες και ρόλους (Σχήμα 1). Η επούλωση του τραύματος / έλκους είναι μια πολύπλοκη διαδικασία (σχήμα 2) στην οποία εμπλέκονται ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων, η αγγειογένεση και επαναγγείωση της περιοχής, η σύνθεση εξωκυτταρικού υλικού, πρωτεϊνών και η ανακατασκευή του ιστού της ουλής. Όλες οι πληγές, ανεξάρτητα από το λόγο που τις προκάλεσε (ατύχημα, έγκαυμα, τομή από χειρουργική επέμβαση) πρέπει να περάσουν από διάφορες φάσεις για να επουλωθούν σωστά. Πρέπει να περάσουν από τις φάσεις αιμόστασης, της φλεγμονής, του πολλαπλασιασμού και της ωρίμανσης. Σχήμα 1 18 Η επιδερμίδα είναι το εξωτερικό στερούμενο αγγείων στρώμα και αποτελείται από πέντε τύπους κυττάρων που είναι διαταγμένα σε στοιβάδες. Η δερμίδα αποτελείται από κολλαγόνο, ελαστικές ίνες, και ινοβλάστες, διαπερνάται από αγγεία μέσα από τα οποία αιματώνεται και οξυγονώνεται ο ιστός. Παχιές δέσμες κολλαγόνου συνδέουν την δερμίδα με τον υποδόριο ιστό τους μύες και τα οστά. Τραύμα είναι οποιαδήποτε χάλαση της συνέχειας του δέρματος ή οργάνου που προκαλείται βίαια ή λόγω σοβαρής δυσλειτουργίας του κυκλοφοριακού συστήματος στην περιοχή (π.χ. έλκη διαβητικών) ή που προκαλείται με χειρουργική τομή. ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15 Σχήμα 2 Στην φάση της αιμόστασης λειτουργούν τρεις διαφορετικοί μηχανισμοί. Στο επίπεδο του αγγείου ενεργοποιείται αυτόματα ένας μηχανισμός που προκαλεί αγγειοσυστολή ενώ παράλληλα ασκείται πίεση στο αγγείο από το αίμα που έχει διαφύγει στον περιβάλλοντα χώρο. Την ίδια ώρα τα αιμοπετάλια επικολλούνται στα τοιχώματα του αγγείου που έχει τραυματισθεί δημιουργώντας συσσωματώματα,

19 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η τις αιμοστατικές πλάκες, το πρώτο κλειδί της αιμόστασης. Επίσης εκκρίνουν ουσίες όπως η σεροτονίνη και η θρομβοξάνη Α 2 που επιτείνουν την αγγειοσυστολή όπως και παράγοντες που βοηθούν στην έναρξη της παραγωγής δομικών υλικών για την ανακατασκευή του τοιχώματος του αγγείου (platelet-derived growth factor). Τέλος διάφοροι παράγοντες του πλάσματος (προθρομβίνη, ινωδογόνο, θρομβίνη κ.α). δημιουργούν τον θρόμβο που αποτελεί το δεύτερο κλειδί της αιμόστασης. Η επόμενη φάση, η φλεγμονή, διαρκεί μέχρι έξι μέρες. Κατά την διάρκεια της (τέταρτη μέρα) μακροφάγα κύτταρα μετακινούνται στην περιοχή για να καταστρέψουν τα βακτήρια και να καθαρίσουν το τραύμα από τα κυτταρικά κατάλοιπα. Η φλεγμονή έχει τα πιο κάτω χαρακτηριστικά: Ερύθημα, κοκκίνισμα στην περιοχή, που οφείλεται στην αυξημένη αγγειοδιαστολή Τοπική αύξηση της θερμοκρασίας λόγω της αύξησης της αιματικής ροής και της μεγάλης μεταβολικής δραστηριότητας των μακροφάγων και μονοκυττάρων Οίδημα λόγω της αύξησης της διαπερατότητας των τριχοειδών και την κατακράτηση υγρών στην περιοχή της φλεγμονής. Πόνος. Λόγω της λύσης των κυττάρων του αίματος παρατηρείται αύξηση της παραγωγής προσταγλανδινών που με την δράση τους διαφοροποιούν το κατώφλι (threshold) του πόνου. Η φάση του πολλαπλασιασμού αρχίζει την τέταρτη και διαρκεί μέχρι την εικοστή τέταρτη μέρα. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου σχηματίζεται νέος συνδετικός ιστός (κοκκιώδης ιστός) με κόκκινο ή καφέ χρώμα και γυαλιστερή υφή. Αυτός ο ιστός αποτελείται από μακροφάγα, ινοβλάστες, ατελές (μη ώριμο) κολλαγόνο και νέα αγγεία. Για ν αρχίσει αυτή η φάση είναι απαραίτητη η παρουσία Οξυγόνου, θρεπτικών ουσιών και βιταμίνης C. (Η βιταμίνη C είναι πάρα πολύ σημαντική στη δημιουργία του κολλαγόνου και ουσιών όπως ο συνδετικός και ο οστεοειδής ιστός). Ο σχηματισμός του, λοιπόν, εξαρτάται και από το σχηματισμό νέων τριχοειδών που θα μεταφέρουν οξυγονωμένο αίμα στην περιοχή. Έτσι η πληγή καθίσταται λιγότερο υποξική και προσλαμβάνει περισσότερα θρεπτικά συστατικά. Σ αυτή την διαδικασία οι ινοβλάστες παίζουν ένα κρίσιμο ρόλο. Παράγουν και εναποθέτουν ίνες κολλαγόνου που περικλείουν την νέα αγγειογένεση. Παράλληλα παράγουν πρωτεϊνογλυκάνες που καλύπτουν τις ίνες κολλαγόνου, δίνοντας τους μεγαλύτερη ευλυγισία ενώ με την ινωδονεκτίνη συνδέουν το κολλαγόνο με τα κύτταρα. Η φάση της ωρίμανσης διαρκεί από 20 μέρες έως δύο χρόνια. Κατ αυτήν γίνεται αναδιάταξη των ινών κολλαγόνου που εναποτέθηκαν στην πληγή κατά την διάρκεια της φάσης του πολλαπλασιασμού. Η αναδιάταξη γίνεται με το σχηματισμό ομοιοπολικών και άλλων δεσμών μεταξύ της τριπλής έλικας του ασταθούς κολλαγόνου III με αποτέλεσμα το σχηματισμό του σταθερού και οργανωμένου κολλαγόνου I. Η διαφοροποίηση του κολλαγόνου είναι μια δυναμική διαδικασία που λαμβάνει χώρα κυρίως κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης. Παρ όλ αυτά ο ιστός μπορεί να συνεχίσει να αναδιατάσσεται επ αόριστο. Παράλληλα υπάρχει ανακατανομή (rationalization) των αιμοφόρων αγγείων. Είδη τραυμάτων Τα τραύματα μπορούν να καταταγούν σε δύο κατηγορίες. Τα οξέα και τα χρόνια. Τα οξέα τραύματα μπορούν να προέρχονται από μετεγχειρητικές τομές, ατυχήματα, κοψίματα, εκδορές, ακόμα και από τσιμπήματα εντόμων. Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου για τα χρόνια τραύματα είναι η παρατεταμένη πίεση στην περιοχή, ο σακχαρώδης διαβήτης, η κακή κυκλοφορία, η ανοσοκαταστολή και οι λοιμώξεις. Τα πιο συχνά παρατηρούμενα χρόνια τραύματα είναι τα έλκη λόγω φλεβικής στάσης, κατακλίσεως, πιέσεως, νευροπαθειών και διαβητικών ποδιών. Αξιολόγηση τραύματος Κύριο στοιχείο είναι η έκταση και το βάθος του. Στοιχεία που συνδέονται συνήθως με την δυνατότητα του για επούλωση περιλαμβάνουν: Εξίδρωμα- υλικό που αποτελείται από ορό, ίνες, λευκοκύτταρα που διαχέονται από τα αγγεία προς την περιοχή της πληγής ή του ερεθισμού. Νεκρωτικοί ιστοί οφειλόμενοι στην απουσία MΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15 19

20 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η αιμάτωσης, διάβρωσης ή εγκαύματος. Νεκροί ιστοί διαχωρισμένοι από τους ζώντες ιστούς. Συρίγγιο- μη φυσιολογική δίοδος που διοχετεύει στην επιφάνεια του δέρματος, υγρά ή εκκρίσεις από απόστημα ή κοιλότητα που περιέχει όργανο. Κατεστραμμένοι ιστοί κάτω από συνεχές δέρμα. Για να μπορέσει ο φαρμακοποιός να αξιολογήσει το τραύμα και να δώσει την σωστή θεραπεία ή να παραπέμψει τον ασθενή στον γιατρό πρέπει να είναι ενήμερος για τις κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να ακολουθήσει. Στο δεύτερο μέρος αυτού του κειμένου θα ενδιατρίψουμε στα πρακτικά μέτρα που ο φαρμακοποιός μπορεί να πάρει έτσι ώστε ο ασθενής να έχει την καλύτερη δυνατή φροντίδα 20 ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

21 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Ελεύθερες ρίζες- Αντιοξειδωτικά- Μέθοδοι ελέγχου της αντιοξειδωτικής ικανότητας Τερμεντζή Αικ., Κοκκάλου Ευγ. 1.Ελεύθερες Ρίζες Μέρος Α' Στις περισσότερες οργανικές ενώσεις τα ηλεκτρόνια σθένους υπάρχουν κατά ζεύγη, έτσι ώστε οι μαγνητικές τους ροπές να έχουν αντίθετο σημείο (αντίθετη κατεύθυνση) και έτσι να μην αλληλεπιδρούν με εξωτερικό μαγνητικό πεδίο. Όμως μερικές οργανικές ενώσεις έχουν διαφορετική δομή ώστε να ανήκουν σε ομάδα ενώσεων που χαρακτηρίζονται σαν ελεύθερες ρίζες ενώσεις που στο μόριό τους υπάρχει ασύζευκτο ηλεκτρόνιο. Οι ελεύθερες ρίζες έχουν εξαιρετικά μικρή διάρκεια ζωής, π.χ sec και καταλήγουν είτε σε διμερή, είτε αντιδρούν με διαφορετικές ρίζες, είτε αρχίζουν ή συμμετέχουν σε αυτοσυντηρούμενες αλυσιδωτές αντιδράσεις. Λίγες ελεύθερες ρίζες διαρκούν μακρό χρόνο σε θερμοκρασία δωματίου. Ακόμα υπάρχουν ελεύθερες ρίζεςιόντα, ελεύθερες ρίζες που ταυτόχρονα έχουν θετικό ή αρνητικό φορτίο. Οι ελεύθερες ρίζες σχηματίζονται με οξειδώσεις αναγωγές ή έκθεση σε ακτινοβολία. Η έρευνα στις ελεύθερες ρίζες βοηθήθηκε πάρα πολύ με τη χρήση της φασματοσκοπίας e.s.r. (Electron spin resonance), που δίνει χαρακτηριστικό φάσμα για κάθε ελεύθερη ρίζα. Με τη βοήθεια ελεύθερων ρίζων και φασματοσκοπίας e.s.r. έγινε δυνατή η μελέτη και διευκρίνιση μερικών δύσκολων προβλημάτων στις βιολογικές επιστήμες με την εισαγωγή και ανάπτυξη της χρήσης των μοριακών ανιχνευτών ή διερευνητών. Αυτοί είναι σχετικά σταθερές ρίζες, όπως το διετερσιοβουτυλονιτροξείδιο, το οποίο μπορεί να συνδεθεί π.χ. με ένζυμα, στα οποία τώρα προσδίδει τις παραμαγνητικές του ιδιότητες, και έτσι είναι δυνατό να παρακολουθηθούν με e.s.r. και να ληφθούν πληροφορίες π.χ. για τη φύση την υποδοχέων. Η αξία της μεθόδου έχει δειχθεί με την παρακολούθηση της οξείδωσης της αιμοσφαιρίνης. 2. Εύρεση ελευθέρων ριζών στη φύση Η εύρεση ελευθέρων ριζών σε ζωντανούς οργανισμούς προς της ανακάλυψης της φασματοσκοπίας e.s.r. έμμεσα μόνο ήταν δυνατό να δειχθεί (πειράματα με παρουσία παγίδων ηλεκτρονίων, π.χ. ριβοφλαβίνης, ενεργών κινονών). Σήμερα όμως μπορεί να δειχθεί η ύπαρξή τους με e.s.r. Έτσι βρέθηκε ότι σε κάθε φάση στους οργανισμούς υπάρχουν ελεύθερες ρίζες που αυξάνουν σημαντικά σε περιπτώσεις έντονης μεταβολικής δραστηριότητας, ή κάτω από επίδραση ακτινοβολίας. Σχηματίζονται στα βλαστάνοντα σπέρματα, στις ζύμες, στη μεταβολική τους φάση, ή στα φύλλα - χλωροπλάστες - κατά την επίδραση φωτός. Σύμπλοκο χλωροφύλλης - λιποπρωτείνης βαθμιαία μεταφέρει ηλεκτρόνια και δίνει έτσι ελεύθερες ρίζες. Η μελανίνη είναι μια ελεύθερη ρίζα, ίσως να χρησιμεύει για την παγίδευση ηλεκτρονίων ή άλλων ελευθέρων ριζών που σχηματίζονται με την ακτινοβολία στο δέρμα. Όπως θα αναφερθεί μετά η έντονη μεταβολική διαδικασία και η ακτινοβολία αποτελούν πηγές ελευθέρων ριζών (ΗΟ., ΗΟ 2. ) που γενικά είναι πολύ επικίνδυνες. Πολλές φορές μεταλλάξεις, καρκίνος, κυτταρική γήρανση αποδίδονται σ αυτές. Σε μερικούς καρκίνους (αυθόρμητους καρκίνους, και από χημικά καρκινογόνα) προκαλούνται αλλαγές στο σήμα e.s.r. Το παραπάνω έχει αποδοθεί και σε αποτοξινωτικές διαδικασίες του οργανισμού για το καρκινογόνο. MΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15 21

22 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Η βιταμίνη Ε είναι μια από τις καλές παγίδες ελευθέρων ριζών στον οργανισμό και γι αυτό μπορεί να θεωρηθεί η παρουσία της ευνοϊκή. 3. Ο κύριος ρόλος του οξυγόνου στην αερόβια ζωή Στην αερόβια ζωή το οξυγόνο χρησιμοποιείται από όλους τους οργανισμούς ως ο τελικός αποδέκτης ηλεκτρονίων σχεδόν σε όλες τις μεταβολικές διαδικασίες. Η σύζευξη της οξείδωσης στην αναπνευστική αλυσίδα με τη φωσφορυλίωση του ADP αποτελεί την πηγή ενέργειας για τη διατήρηση της ζωής. Στις περισσότερες των περιπτώσεων το καταναλισκόμενο οξυγόνο στα βιολογικά συστήματα ανάγεται σε διαδικασία μεταφοράς τεσσάρων ηλεκτρονίων σε νερό από την κυτοχρωμική οξειδάση. Οξυγόνο επίσης καταναλίσκεται από το ενζυμικό σύστημα της υπεροικογένειας του Ρ450. Ο κύριος ρόλος αυτού είναι η απομάκρυνση των λιπόφιλων, στο φυσιολογικό ph, φαρμάκων και άλλων ξενοβιοτικών από τον οργανισμό. Στο σύστημα Ρ450 χρησιμοποιείται οξυγόνο για βιομετατροπές προς οξειδωμένα ξενοβιοτικά και νερό, σε δύο διαδοχικές αναγωγές ενός ηλεκτρονίου η κάθε μια. 4. Δημιουργία ελεύθερων ριζών στο βιολογικό σύστημα Στον οργανισμό των θηλαστικών, μέρος, περίπου 5% του χρησιμοποιούμενου οξυγόνου ανάγεται μερικώς. Η αναγωγή αυτή διεκπεραιώνεται από το σύστημα μεταφοράς ηλεκτρονίων των μιτοχονδρίων, από τα συστήματα Ρ450, ξανθινοξειδάσης και προσταγλανδινικής συνθετάσης με την εμπλοκή μεταβατικών μετάλλων, κυρίως Fe και Cu (αλλά και Mn, Mo). Έτσι δημιουργούνται δραστικές μορφές οξυγόνου (μερικώς ανηγμένο οξυγόνο) όπως: O 2, HO 2, HO, H 2 O 2 (ρίζα υπεροξειδικού ανιόντος, ρίζα υδροϋπεροξειδίου, ρίζα υδροξυλίου, υπεροξείδιο του υδρογόνου αντίστοιχα). Πολλά ακόμη μέταλλα, όχι αναγκαστικά μεταβατικά, συμμετέχουν στο σχηματισμό δραστικών μορφών οξυγόνου και άλλων ριζών με άλλους μηχανισμούς π.χ. διαταραχές στους μηχανισμούς παραγωγής ενέργειας, στη δομή των βιομεμβρανών ή στις φυσιολογικές ομοιοστατικές λειτουργίες π.χ. του Ca 2+ Τέτοια μέταλλα είναι Al, Hg, Cd, Pb, Ce. Επιπλέον, ο υδράργυρος και άλλα βαριά μέταλλα συνδέονται με την γλουταθειόνη (GSH), αναστέλλουν τη γλουταθειονική τρανσφεράση και αναγωγάση και έτσι ελαττώνουν δραστικά τα φυσιολογικά αμυντικά αποθέματα έναντι δυνητικά πολύ επικίνδυνων χημικών, που δρουν μέσω δραστικότατων ενδιαμέσων, ηλεκτρόφιλων ή ελευθέρων ριζών. 5.Σημαντικές ενεργές μορφές οξυγόνου (α) Ιόν Ρίζας Υπεροξειδίου - Υπεροξειδικό ανιόν Ο 2.- [και υδροϋπεροξείδιο ΗΟ 2. ] Αυτό σχηματίζεται κυρίως σε βιολογικά συστήαμτα μέσω αναγωγής ενός ηλεκτρονίου του οξυγόνου τριπλής κατάστασης με τη συμμετοχή ενζύμων, της ξανθινοξειδάσης και της οξειδάσης της αλδεύδης. Ξανθίνη+Η 2 Ο+Ο 2 ξανθινοξειδάση à ουρικά ιόντα + Ο 2.- RCHO+H 2 O+2O 2 oξειδάση αλδεύδης àrcoo - +2O H + Η οξειδάση της ξανθίνης παράγεται από την αφυδρογονάση της ξανθίνης. Το Ο 2.- λόγω της ηλεκτρονικής του διαμόρφωσης και αναλόγως των συνθηκών, μπορεί να συμπεριφέρεται ως ελεύθερη ρίζα, ασθενές πυρηνόφιλο, οξειδωτικό ενός ηλεκτρονίου ή αναγωγικό 22 ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15

23 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η ενός ηλεκτρονίου. Το ιόν ρίζας υπεροξειδίου σε όξινο περιβάλλον δίνει το πολύ τοξικότερο υδροϋπεροξείδιο: Ο 2.- +Η + ---à ΗΟ 2. (β) Υπεροξείδιο του Υδρογόνου Η 2 Ο 2 Το υπεροξείδιο του υδρογόνου παράγεται με τη δράση των υπεροξειδασών στο ήπαρ και τον εγκέφαλο. Οι οξειδάσεις φέρουν φλαβίνες (FMN, FAD). Pyridoxine - P i + H 2 O + O 2 Pyridoxal - P i + NH 3 + H 2 O 2 Οξειδάσες αμινοξέων που βρίσκονται στο ΚΝΣ μετατρέπουν τα αμινοξέα σε κετο-οξέα με ταυτόχρονο σχηματισμό Η 2 Ο 2 : R-CH (NH 2 ) COOH + H 2 O+O 2 RCHOCOOH + H 2 O 2 + NH 3 Η σημαντικότερη οξειδάση του ΚΝΣ είναι η οικογένεια των ΜΑΟ (μονοαμινοξειδασών): (γ) Ρίζες Υδροξυλίου ΗΟ. RCH 2 CH 2 NH 2 + H 2 O+O 2 RCH 2 CHO + H 2 O 2 + NH 3 Η ρίζα ΗΟ. σχηματίζεται από το Η 2 Ο 2 εφόσον δεν αποτοξινωθεί από την καταλάση μετά από αναγωγή ενός ηλετρονίου. Σχηματισμός ΗΟ. in vivo λαμβάνει χώρα τουλάχιστον κατά τους ακόλουθους τρόπους: a. Κατάλυση του Η 2 Ο 2 με τη βοήθεια ιόντων μεταβατικών μετάλλων, ιδιαίτερα Fe ή Cu. H 2 O 2 e+fe 3+ àho - +HO. -Fe 2+ b. Έκθεση του Η 2 Ο σε ακτινοβολία (υψηλής ενέργειας) c. Αντίδραση Ο 2.- με ΝΟ. d. Αντίδραση Ο 2.- με υποχλωριώδες οξύ: Ο 2.- +ΝΟ. ΟΝΟΟ. --- ΝΟ 2 + ΝΟ + + ΗΟ Ο 2.- +ΗΟCI HO. + O 2 + CI - Η ΗΟ θεωρείται η περισσότερη δραστική μορφή του οξυγόνου με ενδοκυτταρική ημιπερίοδο ζωής (t 1,2 ) 10-9 sec. MΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15 23

24 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 6. Mοριακοί μηχανισμοί προσβολής και τοξικότητας από ελεύθερες ρίζες. Θεμελιώδεις κυτταρικές και μοριακές δομές, όπως βιομεμβράνες, πρωτείνες και νουκλεϊνικά οξέα (DNA πυρήνα και μιτοχονδρίων περιέχουν στα μόρια τους περιοχές πολύ ευαίσθητες σε προσβολή από ελεύθερες ρίζες. Γίνεται δεκτό ότι οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να δράσουν είτε άμεσα, με ομοιπολική σύνδεση με λιπίδια βιομεμβρανών και πρωτείνες και πιθανή ανενεργοποίησή τους, είτε έμμεσα με αλληλεπίδραση με τα ακόρεστα λιπαρά οξέα βιολογικών μεμβρανών, με αποτέλεσμα την εκκίνηση λιπιδικής υπεροξείδωσης. Χαρακτηριστική διαδικασία ελευθέρων ριζών είναι η λιπιδική υπεροξείδωση, πολύπλοκη οξειδωτική διαδικασία αλυσιδωτών αντιδράσεων των πολυακορέστων λιπαρών οξέων των φωσφολιπιδίων. Η λιπιδική υπεροξείδωση αρχίζει με την επίδραση δραστικών μορφών οξυγόνου επί πολυακόρεστου λιπαρού οξέος και την απόσταση αλλυλικού υδρογόνου από αυτό. Ακολουθεί πολύπλοκη σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων, με παραγωγή πλήθους αλκυλο-, αλκοξυ- διαλδεύδης, άλλων αλδεϋδών, αλκανίων και συζευγμένων διενιών. Τελικό αποτέλεσμα είναι η δομική και λειτουργική βλάβη των βιολογικών μεμβρανών. Η υπεροξείδωση των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων των βιολογικών μεμβρανών, που εκκινεί με την απόσπαση ενός αλλυλικού υδρογόνου, ελαττώνει τη ρευστότητα των μεμβρανών, σημαντική ιδιότητα για τη φυσιολογική τους λειτουργία. Επιπλέον, ο σχηματισμός υδροϋπεροξειδίων σε υδρόφοβες περιοχές φωσφολιπιδίων οδηγεί στη δημιουργία υδρόφιλων κέντρων, και ως εκ τούτου οι αλληλεπιδράσεις πρωτεϊνών - ligands αλλάζουν. Μεταξύ των τελικών προϊόντων της λιπιδικής υπεροξείδωσης είναι δικαρβονυλικές ενώσεις, κυρίως μηλονική αλδεύδη (O:CH-CH 3 -CH:O). Αυτή γεφυρώνει μακρά ευρισκόμενες περιοχές ενός πολυπεπτιδίου ή δύο διαφορετικών πεπτιδίων, μετά από αντίδραση των καρβονυλίων της με ελεύθερες πρωτοταγείς αμινομάδες, σε αντιδράσεις τύπου Schiff, ασκώντας έτσι κυτοτοξική δράση. Οι καρβονυλικές αυτές ενώσεις μπορούν να κινηθούν μακρά της περιοχής εμφάνιοσής τους και να δράσουν και σε απομακρυσμένες περιοχές σε σχέση με την περιοχή παραγωγής τους. Ενεργές μορφές οξυγόνου και πολλά ενδιάμεσα και τελικά προϊόντα της λιπιδικής υπεροξείδωσης αλληλεπιδρούν με λειτουργικές HS-ομάδες, μεταξύ των οποίων και με την γλουταθειόνη (GSH), αδρανοποιώντας ένα κύριο αμυντικό σύστημα του οργανισμού. Αλλαγές στην ομοιόσταση του Ca 2+ (αύξηση του ενδοκυτταρικού Ca 2+ ), ενεργοποίηση της φωσφολιπάσης A 2 (PLA 2 ), με περαιτέρω διαταραχές στις βιομεμβράνες, και επαγωγή της σύνθεσης παραγόντων φλεγμονής καθώς και μετατροπή της αφυδρογονάσης της ξανθίνης σε οξειδάση της ξανθίνης είναι περαιτέρω συνέπειες της λιπιδικής υπεροξείδωσης που οδηγούν σε διαδικασίες κυτταρικής εκφύλισης. Μερικές από τις παραπάνω αλλαγές προκαλούν ενεργοποίηση της καλπαίνης με συνέπεια αλλοιώσεις του κυτταρικού σκελετού. Εκ των ελευθέρων ριζών και δραστικών μορφών οξυγόνου, το Ο 2 δεν είναι απευθείας πολύ τοξικό, η τοξικότητά του πάντως αυξάνει σε όξινο περιβάλλον όπου βρίσκεται με την πρωτονιωμένη του μορφή ΗΟ 2 (ρίζα υπεροξειδίου υδρογόνου, υδροϋπεροξειδική ρίζα). Το ΗΟ. είναι εξαιρετικά δραστικό, είναι ένα από τα ισχυρότερα οξειδωτικά μέσα. Φυσιολογικές διαδικασίες όπως η φαγοκυττάρωση περιλαμβάνουν το σχηματισμό ΗΟ και η τοξικότητά τους προφανώς οφείλεται στις αντιδράσεις που ακολουθούν αυτές οι δραστικές μορφές. Οι ρίζες ΗΟ έχει δεχτεί ότι προκαλούν θραύση των κλώνων του DNA και απώλειες Κ + των κυττάρων από τις κυτταρικές μεμβράνες. 24 ΜΑΪΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15