Υδατικά(ποτάµια) οικοσυστήµατα

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Υδατικά(ποτάµια) οικοσυστήµατα"

Transcript

1 Προγράµµατα ανοικτών περιβαλλοντικών τάξεων «ΚΑΛΛΙΣΤΩ» Υδατικά(ποτάµια) οικοσυστήµατα ΜΕΤΡΟ 3.6 «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ» ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ» ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΡΑΞΕΩΝ 2.6.ΙΒ. «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΟΙΚΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ «ΚΑΛΛΙΣΤΩ» ΜΕ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ 75% ΑΠΟ ΤΟ ΕΚΤ ΚΑΙ 25% ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ 1

2 Υδατικά(ποτάµια) οικοσυστήµατα Συγγραφική οµάδα: Πασχαλίνα Στυλιανού, δασκάλα, Υπεύθυνη ΚΠΕ Νάουσας. Ελισάβετ Τσαλίκη, βιολόγος στο Γυµνάσιο Πεύκων Θεσσαλονίκης, ρ. Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Ελισάβετ Φράγκου, δασκάλα, Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης /νσης Π/θµιας Εκπ/σης Πέλλας. 2

3 Περιεχόµενα Α. Εισαγωγή - Θεωρητικό µέρος 1. Η ταυτότητα του ποταµού 2. Το ποτάµιο οικοσύστηµα 3. Ποταµός και άνθρωπος 4. Παρεµβάσεις του ανθρώπου στο ποτάµιο οικοσύστηµα 5. Χρήσεις και αξίες των ποταµών 6. Ρύπανση των ποτάµιων οικοσυστηµάτων 7. Προστασία των ποταµών: Η Οδηγία 2000/60 8. Εκτίµηση της ποιότητας των ποταµών 9. Χαρακτηριστικά των ποταµών της Ελλάδας 9.1. Τα ελληνικά ποτάµια 9.2. Τα µυθικά ποτάµια 10. Ποτάµι, Τέχνη και Έκφραση 11. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες 12. Βιβλιογραφία Β. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες 1. Η ταυτότητα του ποταµού α. Εξοικείωση µε το χώρο. β. Χαρακτηριστικά του ποταµού που µελετάµε γ. ηµιουργούµε την ταυτότητα του ποταµού 2. Κατανόηση εννοιών 3. Ερευνητές - µαθητές Προσεγγίζοντας το ποτάµι µε τις αισθήσεις 4. Ερευνητές - µαθητές Προσεγγίζοντας το ποτάµι µε τη βοήθεια της επιστήµης 5. Ο άνθρωπος και το ποτάµι α. Πόλεις του κόσµου µε µεγάλα ποτάµια β. Ανθρώπινες δραστηριότητες και ποτάµι γ. Αξίες και λειτουργίες του ποταµού 6. Ποτάµι και ενέργεια 7. Το ποτάµι και η καλλιέργεια της γης 8. Η ρύπανση των ποταµών 9. Τα ελληνικά ποτάµια 10. Ποτάµι: τέχνη και έκφραση α. Λογοτεχνία β. Εικαστική προσέγγιση 3

4 γ. Παιχνίδια ρόλων δ. Μουσική και ποτάµι Γλωσσάριο Βιβλιογραφία Εκπαιδευτικά πακέτα Ιστοσελίδες 4

5 Α. Εισαγωγή - Θεωρητικό µέρος 1. Η ταυτότητα του ποταµού 1 Ποταµός είναι µία υδατοσυλλογή µε τρεχούµενο νερό, η οποία εκτείνεται κατά µήκος και ρέει λόγω της βαρύτητας προς τα κάτω. Αυτή η υδατοσυλλογή σχηµατίζεται από τα βρόχινα νερά 2 τα οποία στην αρχή σχηµατίζουν ρυάκια και αργότερα συµβάλλουν µεταξύ τους και δηµιουργούν µεγαλύτερα υδάτινα ρεύµατα που τελικά συγκλίνουν στους ποταµούς. Από το συνολικό νερό της βροχής µόνο ένα µέρος καταλήγει στον ποταµό. Ένα άλλο µέρος διεισδύει στο έδαφος και στα πετρώµατα. Η ποσότητα του νερού που ακολουθεί κάποιον απ αυτούς τους δρόµους εξαρτάται από τις τοπικές συνθήκες, π.χ. από τον τύπο του εδάφους που καθορίζει την ταχύτητα µε την οποία το νερό διεισδύει στο έδαφος, από το ποσοστό της φυτοκάλυψης. Λεκάνη απορροής (Η σχηµατική παράσταση δόθηκε από τον Γιώργο Χατζηνικολάου 3 και είναι από το εκπαιδευτικό υλικό Riverside explorer του Environment Agency, UK). Όλα αυτά τα υδάτινα ρεύµατα που τελικά συγκλίνουν στον ποταµό, το κύριο δηλαδή και τα δευτερεύοντα, τα οποία βρίσκονται σε µία λεκάνη απορροής αποτελούν το υδρογραφικό δίκτυο της λεκάνης αυτής όπως φαίνεται στην παραπάνω εικόνα. 1 Κύρια πηγή για τη συγγραφή αυτής της ενότητας ήταν το άρθρο «Η περιβαλλοντική κατάσταση των ελληνικών ποταµών» του κ. Σκουλικίδη Νίκου που δηµοσιεύτηκε στο «Βιώσιµη Ανάπτυξη µε την Περιβαλλοντική Αγωγή», ειδική έκδοση της Νοµ. Αυτοδ. Αιτωλοακαρνανίας, ΥΠΕΧΩ Ε, Μεσολόγγι 1997). Ολόκληρο το άρθρο µπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα Επίσης αξιοποιήθηκαν στοιχεία από την ιστοσελίδα του ΕΚΒΥ: 2 Κάποιες φορές µπορεί τα νερά ενός ποταµού να τροφοδοτούνται από υπόγεια νερά ή από τα νερά µιας λίµνης. 3 Ευχαριστούµε θερµά τον Γιώργο Χατζηνικολάου, ποταµολόγο, ερευνητή του ΕΛΚΕΘΕ για την βοήθειά του γενικά στην παροχή υλικού για τους ποταµούς. 5

6 Υπάρχουν ποταµοί είτε µε συνεχή ροή, είτε µε περιοδική ροή. Στις ξηρές και ηµίξηρες περιοχές συναντώνται πολλοί ποταµοί µε περιοδική ροή, η οποία συνήθως είναι ακανόνιστη, ιδίως όταν το υπόστρωµά τους αποτελείται από ασβεστολιθικά υλικά. Κατά την πορεία του νερού προς τα ποτάµια, µεγάλες ποσότητες (περισσότερο του 70%) ξαναγυρνούν στην ατµόσφαιρα µε την εξάτµιση από το έδαφος και τη διαπνοή από τα φυτά. Η διάκριση ανάµεσα στους όρους ποταµός και ρυάκι δεν είναι απολύτως σαφής, διότι σε περιοχές µε λίγες βροχοπτώσεις ο όρος ποταµός αποδίδεται και σε υδάτινα ρεύµατα µε στενή κοίτη και µικρή παροχή. Για παράδειγµα, το υδάτινο ρεύµα που διασχίζει το χωριό Άγιος Γερµανός της περιοχής Πρεσπών ονοµάζεται ποταµός, ενώ αν συγκριθεί µε τους ποταµούς Αχελώο, Αξιό, Στρυµόνα κλπ. θα µπορούσε να χαρακτηριστεί απλώς ως ρυάκι. Ας σκεφτούµε για λίγο την κατανοµή του νερού στη φύση. Πόσο απ αυτό το νερό βρίσκεται στους ποταµούς; Είναι γνωστό ότι είναι άνιση η κατανοµή του νερού στον πλανήτη. Ένα µεγάλο ποσοστό, 97,6% υπάρχει στους ωκεανούς, ενώ µόνο το 2,4% είναι το γλυκό νερό, σηµαντικά αποθέµατα του οποίου βρίσκονται παγιδευµένα στους πάγους (75%), οπότε ένα 25% µένει διαθέσιµο στον άνθρωπο, είτε ως υπόγειο, είτε ως επιφανειακό νερό. Από αυτό το ποσό οι ποταµοί και οι λίµνες µαζί µε όλους τους υγρότοπους καταλαµβάνουν ποσότητα µικρότερη του 0,02%. Ο φυσικός αγωγός στον οποίο κινείται ο ποταµός αποτελεί την κοίτη του στην οποία συµπεριλαµβάνεται ο πυθµένας και τα πρανή, οι πλευρές δηλαδή της κοίτης. Η κοίτη είναι αποτέλεσµα της συνεχούς διαβρωτικής δράσης του νερού καθώς κινείται και ρέει προς τα κάτω. Ωστόσο, είναι καλύτερα να µιλούµε για ποτάµιο σύστηµα διότι εκτός από την κοίτη, αναπόσπαστο κοµµάτι του αποτελούν οι παρόχθιες περιοχές και οι πληµµυρικές επιφάνειες. Η λωρίδα της γης που εφάπτεται στην κοίτη του ποταµού ονοµάζεται παρόχθια ζώνη (Jeffris & Mills 1990, αναφέρεται στο Χατζηνικολάου, 2001) στην οποία αναπτύσσεται η παρόχθια βλάστηση, σηµαντικό στοιχείο στη λειτουργικότητα ενός ποταµού. Σε ένα ποταµό διακρίνουµε τρεις ζώνες: - τον άνω ρου πρόκειται κυρίως για το ορεινό τµήµα του ποταµού που χαρακτηρίζεται από νερά που τρέχουν µε µεγάλη ταχύτητα µέσα από βαθιές και βραχώδεις κοιλάδες και ασκούν έντονη διάβρωση. Χαρακτηριστικοί σχηµατισµοί του άνω ρου είναι τα στενά ή οι κλεισούρες και οι καταρράκτες. - τον µέσο ρου πρόκειται για την περιοχή στην οποία η κλίση είναι µικρότερη, η διάβρωση η οποία συνεχίζεται βρίσκεται σε ισορροπία µε τις αποθέσεις των υλικών, το νερό 6

7 κυλά πιο αργά, το ποτάµι έχει ησυχάσει, δηµιουργεί µαιάνδρους και ποταµονησίδες. - τον κάτω ρου πρόκειται για τελευταίο τµήµα του ποταµού καθώς αυτός εξέρχεται από την ποτάµια κοιλάδα και χαρακτηρίζεται κυρίως από διεργασίες απόθεσης υλικών που έχουν προέλθει από τη διάβρωση. Τα υλικά που εναποτίθενται συντελούν στην ανύψωση της κοίτης µε αποτέλεσµα να διακλαδίζεται ο ποταµός σε άλλες κατευθύνσεις και να σχηµατίζεται το έλτα. Στις εκβολές του ποταµού δηµιουργούνται διάφοροι τύποι υγροτόπων µεγάλης οικολογικής αξίας, όπως είναι τα υγρολίβαδα, τα έλη, οι µικρές λίµνες και οι λιµνοθάλασσες. Εδώ στις εκβολές του ποταµού εκείνες οι πρώτες σταγόνες βροχής ολοκληρώνουν το ταξίδι τους καθώς χύνονται στον ωκεανό και κάποιες άλλες έχουν ήδη ξεκινήσει την πορεία προς τα κάτω σε ένα καινούργιο συναρπαστικό ταξίδι. 2. Το ποτάµιο οικοσύστηµα Καθώς το νερό κυλά στο τοπίο σµιλεύει την περιοχή και κουβαλά αποθέσεις µέσα από διαδροµές νερού που συµβάλλουν και τελικά θα καταλήξουν στη θάλασσα. Στην πορεία αυτή δηµιουργείται το ποτάµιο οικοσύστηµα και τα ποικίλα ενδιαιτήµατα (habitat) 4. Τα ποτάµια είναι δυναµικά συστήµατα και αντιδρούν στην τοπογραφία µιας περιοχής όπως για παράδειγµα στις αλλαγές της κλίσης. Έτσι οι σχηµατισµοί της κοίτης του ποταµού αλλάζουν µε τον τόπο και το χρόνο κάτι που ισοδυναµεί µε αλλαγές και στα ενδιαιτήµατα (Χατζηνικολάου 2001). Η οικολογική ποιότητα της δοµής ενός ποτάµιου οικοσυστήµατος είναι ένας συνδυασµός των φυσικών βιοτόπων και των ενδιαιτηµάτων του. Το ποτάµιο οικοσύστηµα είναι αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης µεταξύ αβιοτικών και βιοτικών παραγόντων. Χαρακτηρίζεται από µια συνεχή µεταφορά ποικίλων συστατικών όπως οργανική ύλη και θρεπτικά συστατικά από τα εδάφη της λεκάνης απορροής σε όλη τη διαδροµή του ποταµού. Οι οργανισµοί που ζουν στον ποταµό εξαρτώνται από αυτή την οργανική και ανόργανη ύλη. - Οι αβιοτικοί παράγοντες συνίστανται από τις φυσικοχηµικές συνθήκες του νερού, τα µορφολογικά χαρακτηριστικά του ποταµού και τη δοµή και την σύσταση του εδάφους. - Οι βιοτικοί παράγοντες είναι το σύνολο χλωρίδας και της πανίδας που ζει και αναπτύσσεται στο οικοσύστηµα του ποταµού. Μεταξύ αυτών συµπεριλαµβάνονται οι αποικοδοµητές (οι µύκητες και τα βακτήρια), το φυτοπλαγκτό και ζωοπλαγκτό του ποταµού, το βένθος (οι µικροσκοπικοί και µακροσκοπικοί οργανισµοί που ζουν µέσα στο ίζηµα της κοίτης, ή αλλού), τα ψάρια και τα αµφίβια. Επίσης, φύκη, ή διάφορα µακρόφυτα που είτε είναι βυθισµένα στο νερό, είτε έχουν ένα µέρος έξω από την επιφάνεια όπως τα νούφαρα ή άλλα που µόνο η ρίζα τους είναι στο νερό όπως τα διάφορα καλάµια. Ενδιαφέρουσα είναι και η παρόχθια βλάστηση όπως πόες, θάµνοι και διάφορα 4 Η περιοχή στην οποία ζει ένας οργανισµός και η οποία χαρακτηρίζεται από τα φυσικά χαρακτηριστικά της ή τη βλάστηση που επικρατεί, ονοµάζεται ενδιαίτηµα (habitat) (Μαλλιάρης- Παιδεία, 1994). 7

8 δέντρα (πλατάνια, λεύκες, ιτιές). (Σκουλικίδης 1997). Πολλοί από αυτούς τους οργανισµούς είναι προσαρµοσµένοι να ζουν σε περιβάλλον µε ροή νερού. Το ποτάµιο οικοσύστηµα στην πορεία της ροής του δηµιουργεί βιοτόπους στους οποίους βρίσκουν καταφύγιο και άλλοι οργανισµοί όπως τα πουλιά ή τα θηλαστικά. Για παράδειγµα στην περιοχή του άνω ρου όπου χαρακτηρίζεται από απόκρηµνες πλαγιές και έντονη διάβρωση συναντά κανείς αρπακτικά, βίδρες ή την ορεινή άγρια πέστροφα. Στην περιοχή του κάτω ρου εκεί όπου σχηµατίζονται οι υγρότοποι δεκάδες είδη ορνιθοπανίδας βρίσκουν τροφή και καταφύγιο. Οι ποταµοί ανήκουν στους υγροτόπους σύµφωνα και µε τον ευρύτερα αποδεκτό ορισµό της "Σύµβασης για τους Υγροτόπους ιεθνούς Σηµασίας Ραµσάρ (1971). Οι εκβολές, τα έλτα των ποταµών, τα υγρολίβαδα, τα παραποτάµια δάση, τα έλη και οι βάλτοι είναι περιοχές εξαιρετικής βιολογικής ποικιλότητας και µεγάλης αξίας για την ορνιθοπανίδα. Το έλτα του Έβρου, του Νέστου, του Αξιού, του Λουδία και του Αλιάκµονα ανήκουν στον κατάλογο Ραµσάρ των ειδικών προστατευόµενων περιοχών της Ελλάδας, σύµφωνα µε την οδηγία 79/409 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 3. Ποταµός και άνθρωπος «Κάθε ποτάµι είναι στην ουσία η σύνοψη µιας ολόκληρης κοιλάδας. εν διαµορφώνει µόνο τη γη αλλά και τον πολιτισµό αυτής της κοιλάδας. Το να σκέφτεσαι το ποτάµι µόνο σαν νερό είναι σα να αγνοείς το σηµαντικότερο κοµµάτι του», γράφει ο Hall Borland στο βιβλίο του Beyond Your Doorstep. Από τους προϊστορικούς χρόνους ο άνθρωπος αναγνώρισε την αξία των ποταµών για τη ζωή του και γι αυτό ανέπτυξε οικισµούς κοντά στις όχθες του και ανέπτυξε µεγάλους πολιτισµούς. Πολιτισµοί σαν της Μεσοποταµίας άνθησαν δίπλα σε ποταµούς. Στην Ελλάδα προϊστορικοί οικισµοί έχουν βρεθεί κατά µήκος του Πηνειού στον Θεσσαλικό κάµπο. Ο ποταµός παρείχε στον άνθρωπο εύκολη πρόσβαση στο νερό για διάφορες χρήσεις αλλά και ευκαιρίες για να εξασφαλίσει τη διατροφή του. Επίσης αξιοποίησε τις δυνατότητες που του προσφέρονταν για να µετακινήσει αγαθά. Σε περιπτώσεις συγκρούσεων ο ποταµός ήταν ένα φυσικό αµυντικό στοιχείο. Όταν άρχισε να καλλιεργεί τη γη διαπίστωσε ότι τα πληµµυρικά φαινόµενα δηµιουργούσαν εύφορη γη για την καλλιέργεια διαφόρων προϊόντων. εν είναι τυχαίο ότι µεγάλες ή µικρές πόλεις έχουν αναπτυχθεί κατά µήκος ποταµών. Ας θυµηθούµε τον Τάµεση στο Λονδίνο, τον Σηκουάνα στο Παρίσι, τον ούναβη στη Βουδαπέστη, στο Βελιγράδι και στη Βιέννη, τον Τίβερη στη Ρώµη ή τον Νείλο στην Αλεξάνδρεια. 4. Παρεµβάσεις του ανθρώπου στο ποτάµιο οικοσύστηµα 8

9 Σήµερα οι ποταµοί συνεχίζουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον άνθρωπο. Οι περισσότερες παρεµβάσεις ή διαχειριστικές δράσεις του ανθρώπου στον ποταµό αφορούν αµµοληψίες, ευθυγράµµιση ή διευθέτηση της κοίτης του, εκβάθυνση, έλεγχο της ροής του νερού, άντληση νερού. Οι παρεµβάσεις γίνονται µε σκοπό την προστασία από τις πληµµύρες, τη δηµιουργία υδροηλεκτρικών εγκαταστάσεων, τη µεταφορά εµπορικών φορτίων, ή την άρδευση καλλιεργειών. Οι παρεµβάσεις αυτές υποβαθµίζουν τον ποταµό. Η κοίτη ενός διευθετηµένου ποταµού για παράδειγµα βαθαίνει και µπορεί να επιφέρει αποσταθεροποίηση όλης της λεκάνης απορροής και να έχει σοβαρές επιπτώσεις σε όλο το οικοσύστηµα. Η διαχείριση των ποταµών πρέπει να εξασφαλίζει δράσεις που προστατεύουν την άγρια πανίδα και βοηθούν στην ανάκαµψη των υποβαθµισµένων περιοχών. Στον Αξιό για παράδειγµα (Χατζηνικολάου 2001) η έκταση της παραποτάµιας ζώνης περιορίστηκε από τα διάφορα τεχνικά έργα (π.χ αναχώµατα, διευθετήσεις, ευθυγραµµίσεις) και συνεχίζεται ο περιορισµός της από πιέσεις για άλλες χρήσεις όπως καλλιέργειες, βοσκοτόπια, αναψυχή. Επίσης, ένα άλλο δύσκολο ζήτηµα που θέλει επίλυση, είναι η ανεπάρκεια του νερού για τις αυξηµένες σηµερινές απαιτήσεις. Το πρόβληµα επιδεινώνεται επειδή το νερό γίνεται υφάλµυρο µε την είσοδο του θαλασσινού νερού γεγονός που επιβαρύνει την περιοχή του έλτα, υγρότοπο διεθνούς σηµασίας µε τη σύµβαση Ramsar. 5. Χρήσεις και αξίες των ποταµών Σήµερα οι ποταµοί συνεχίζουν να διευκολύνουν τη ζωή µας: - συνεισφέροντας στις µεταφορές - εξασφαλίζοντας εύφορη γη για καλλιέργειες - παρέχοντας νερό για ύδρευση - παρέχοντας νερό για το πότισµα των καλλιεργειών - προσφέροντας δυνατότητες για υδατοκαλλιέργειες - παρέχοντας νερό για βιοµηχανική χρήση - παίζοντας το ρόλο αγωγού για την αποµάκρυνση διαφόρων τύπων λυµάτων - παράγοντας ηλεκτρική ενέργεια - αποτελώντας χώρους άθλησης και αναψυχής - αποτελώντας πηγή καλλιτεχνικής έµπνευσης Οι αξίες ωστόσο των ποταµών, όπως και όλων των υγροτόπων πηγάζουν από τις ποικίλες φυσικές λειτουργίες που επιτελούν. Από τις λειτουργίες αυτές απορρέουν για τον άνθρωπο πολλές αξίες. Συχνά συγχέουµε τις έννοιες λειτουργίες και αξίες. Μιλούµε για λειτουργίες όταν ωφελείται ο άνθρωπος χωρίς να καταβάλλει προσπάθεια, για παράδειγµα απορρόφηση του διοξειδίου 9

10 του άνθρακα της ατµόσφαιρας από το νερό, ενώ η στήριξη τροφικών αλυσίδων µπορεί για παράδειγµα να έχει αξία ιχθυοπονική 5. 6.Ρύπανση των ποτάµιων οικοσυστηµάτων Τα ποτάµια είναι δυναµικά οικοσυστήµατα που µαζί µε τους παραποτάµους αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Μαζί µε τις σηµαντικές ποσότητες νερού τις οποίες µεταφέρουν οριζόντια και σταθερά, µεταφέρουν διαλυµένες ουσίες, φυσικής ή ανθρωπογενούς προέλευσης. Η µετακινούµενη µάζα υπόκειται συνεχώς σε χηµικές, βιολογικές και φυσικές αλλαγές που επηρεάζουν σηµαντικά τα δεδοµένα µιας περιοχής. Η σταθερότητα του ποτάµιου οικοσυστήµατος και η κατάσταση των υδάτων του σε κάθε σηµείο είναι αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων, όπως είναι οι συνθήκες του περιβάλλοντος εδαφολογικές, ατµοσφαιρικές, κλιµατολογικές - αλλά και οι ανθρώπινες επιδράσεις (Bricker & Jones 1995), οι οποίες συχνά προκαλούν ρύπανση. Ρύπανση ανθρωπογενούς προέλευσης ορίζεται κάθε άµεση ή έµµεση εισαγωγή ουσιών, η οποία µπορεί να: - να έχει βλαπτική επίδραση στους ζωντανούς οργανισµούς - να είναι επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία - να παρεµποδίζει ή να υποβιβάζει τις ποικίλες χρήσεις των υδάτων του ποταµού (π.χ. αλιεία, ψυχαγωγία) - να αλλοιώνει την ποιότητα του νερού Ένας κύριος παράγοντας ρύπανσης και υποβάθµισης των ποτάµιων οικοσυστηµάτων είναι η χρήση χηµικών λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων στη γεωργία. Αυτού του είδους η ρύπανση από τις γεωργικές χρήσεις αναγνωρίζεται παγκοσµίως ότι αποτελεί ένα σηµαντικό ποσοστό της ολικής ρύπανσης των φυσικών υδατορεµάτων. Η γεωργική ρύπανση είναι µια διάχυτη ρύπανση και οφείλεται κυρίως στις αζωτούχες και φωσφορικές ενώσεις που προέρχονται από τα λιπάσµατα, στα διάφορα φυτοφάρµακα, στις οργανικές ύλες από τις κοπριές, αλλά και στα εντοµοκτόνα που είναι ποικίλα και παρουσιάζουν αυξηµένη τοξικότητα. Ένα παράδειγµα τέτοιας ρύπανσης συναντούµε στη Θεσσαλία και συγκεκριµένα στη λεκάνη απορροής του Πηνειού ποταµού στην οποία η γεωργική καλλιέργεια είναι εντατική και χρησιµοποιούνται µεγάλες ποσότητες λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων (Μπέλλος 2004). Τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος ιδιαίτερα για τα νιτρικά λιπάσµατα διότι χρησιµοποιούνται πολύ µεγαλύτερες ποσότητες από αυτές που µπορούν να απορροφήσουν οι γεωργικές καλλιέργειες. Η ρύπανση που δέχεται ο Πηνειός ποταµός καταλήγει τελικά στον Θερµαϊκό κόλπο. 5 Περισσότερα για τις λειτουργίες και τις αξίες των υγροτόπων θα βρείτε στην ιστοσελίδα: 10

11 Άλλες πηγές ρύπανσης αποτελούν οι διάφορες βιοµηχανίες ή βιοτεχνίες. Αυτού του είδους η ρύπανση λέγεται σηµειακή ρύπανση. Τα νερά του ποταµού Πηνειού ρυπαίνονται από τα λύµατα των πόλεων Τρικάλων και Λάρισας, από τα σφαγεία, τα ελαιοπιεστήρια και τις βιοµηχανίες όπως για παράδειγµα αυτές που παράγουν ζάχαρη (Μπέλλος 2004). Ένα άλλο παράδειγµα ρύπανσης αποτελεί η περίπτωση του Αξιού που είναι ένα διασυνοριακό ποτάµι και δέχεται πιέσεις σε όλη τη διαδροµή του. Τα αποτελέσµατα µελετών (Χατζηνικολάου 2001) έδειξαν ότι η ρύπανση που δέχεται είναι ποικίλη: αστικά λύµατα, ιλύ και θρεπτικά περιεχόµενα από καλλιέργειες, αιωρούµενα στερεά από αµµοληψίες και κατασκευαστικά έργα, απόβλητα από σφαγεία και γαλακτοβιοµηχανίες και σκουπίδια. 7. Προστασία των ποταµών: Η Οδηγία 2000/60 6 Είναι µια οδηγία του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου και Κοινοβουλίου για την θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τοµέα της πολιτικής των γλυκών νερών. Η οδηγία αυτή αποσκοπεί στην προστασία των υδάτων µε κοινές αρχές και µέσα. Κάθε κράτος πρέπει όχι µόνο να παρακολουθεί την κατάσταση των επιφανειακών νερών, αλλά και να καταφέρει να τα διατηρεί σε καλή οικολογική κατάσταση. Εποµένως πρέπει να αναγνωρίσει τις αιτίες και τα αποτελέσµατα και να εφαρµόζει άµεση επανόρθωση όπου χρειάζεται. Στην οδηγία εισάγεται η έννοια της ''Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Υδρολογικής Λεκάνης" που βασίζεται στα γνωρίσµατα και τα χαρακτηριστικά κάθε λεκάνης, στον προσδιορισµό των "Στόχων Ποιότητας", στην πραγµατοποίηση σχετικών έργων, αλλά και στη λήψη µέτρων, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της οδηγίας. Θεωρείται καινοτοµία το γεγονός ότι η διαχείριση των υδάτινων πόρων θα γίνεται σε επίπεδο λεκάνης απορροής και ότι η πιστοποίηση της ποιότητας των επιφανειακών νερών θα στηρίζεται όχι µόνο σε φυσικοχηµικά αλλά και σε βιολογικά χαρακτηριστικά. Με την εφαρµογή της επιδιώκεται η αειφόρα διαχείριση των υδατικών πόρων ως προς την επάρκεια του πόσιµου νερού, την επάρκεια νερού για περιβαλλοντικές και άλλες χρήσεις, την προστασία του περιβάλλοντος και την πρόληψη και αποτελεσµατική αντιµετώπιση των πληµµυρών και της ξηρασίας. Μ άλλα λόγια η οδηγία αυτή φιλοδοξεί για την επίτευξη της "τουλάχιστον καλής κατάστασης" για τα υπόγεια και τα επιφανειακά νερά. Στην Ελλάδα µόνο για λίγους ποταµούς υπάρχουν φορείς διαχείρισης προστατευόµενων περιοχών που έχουν στην αρµοδιότητά τους όλο το µήκος της κοίτης και τη λεκάνη απορροής τους. Το γεγονός αυτό, καθώς και το ότι υπάρχουν σπουδαίοι ποταµοί στη βόρεια Ελλάδα που είναι διασυνοριακοί, επιβάλλει την ευρεία συνεργασία σε διεθνές επίπεδο. Η παραπάνω Οδηγία επιβάλλει ευρύτερη θεώρηση της διαχείρισης των ποτάµιων οικοσυστηµάτων µε βάση το υδατικό διαµέρισµα και δηµιουργεί το πλαίσιο για την προστασία τους και στη χώρα µας. 6 Πηγή: 11

12 8. Εκτίµηση της ποιότητας των ποταµών Σύµφωνα µε τον Χατζηνικολάου (2001) ιστορικά οι βιολόγοι των ρεόντων υδάτων εκτιµούσαν την ποιότητα των ποταµών µετρώντας το βαθµό της διαταραχής που προκαλεί η ρύπανση στους ποτάµιους οργανισµούς. Προσθέτει ότι πρόσφατα ένα ευρύ φάσµα θεµάτων όπως η βιωσιµότητα και η βιοποικιλότητα έχει συµπεριληφθεί στις τεχνικές εκτίµησης. Εποµένως, η ποιότητα των ρεόντων υδάτων θεωρείται ως η ολότητα των γνωρισµάτων και των χαρακτηριστικών του νερού που φέρει την ικανότητα να διατηρεί την φυσική πανίδα και να υποστηρίζει δικαιολογηµένες χρήσεις (Pugh 1997, αναφέρεται στο Χατζηνικολάου, 2001). Σήµερα αν και οι χηµικές µετρήσεις της ποιότητας χρησιµοποιούνται ευρέως, αυξάνεται η ανάγκη για αξιόπιστες και ακριβείς βιολογικές παρακολουθήσεις της ποιότητας του νερού. Στην οδηγία 2000//60/ΕΚ ορίζεται ότι οι βιολογικές παράµετροι που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κατά την παρακολούθηση της οικολογικής ποιότητας των νερών των ποταµών είναι τα ψάρια, τα βενθικά µακροασπόνδυλα, το φυτοπλαγκτό, τα διάτοµα και τα µακρόφυτα (υδροβια φυτά). Είναι οι λεγόµενων βιολογικοί δείκτες (Λαζαρίδου 1998) Χαρακτηριστικά των ελληνικών ποταµών 9.1 Ελληνικά ποτάµια Πριν αναφερθούµε στους ποταµούς της χώρας µας αξίζει να σηµειώσουµε ότι περισσότερο από το ¼ της συνολικής ροής των υδάτινων ρευµάτων του πλανήτη µας βρίσκεται στους παρακάτω έξι µεγάλους ποταµούς: Αµαζόνιος, Ορινόκος, Ρίο Παρανά (Ν. Αµερική), Ζαΐρ (Κεντρ. Αφρική), Γιανγκ-Τσε-Κιανγκ (Κίνα) και Γάγγης-Βραχµαπούτρας (Ινδία). Ο µεγαλύτερος ποταµός του κόσµου, ο Αµαζόνιος, είναι στον Ισηµερινό και έχει σχεδόν το 20% της παγκόσµιας ποτάµιας ροής. H γεωγραφική θέση της Ελλάδας στη Μεσόγειο σε συνδυασµό µε τη γεωµορφολογική της σύσταση και την ανοµοιόµορφη κατανοµή των βροχοπτώσεων κατατάσσεται στις άνυδρες χώρες αλλά µε µεγαλύτερη επάρκεια νερού σε σύγκριση µε άλλες µεσογειακές χώρες. Τα µεσογειακά ποτάµια είναι διαφορετικά από τα ποτάµια της υπόλοιπης Ευρώπης. Οι ποταµοί της Ελλάδας είναι επίσης διαφορετικοί ανάλογα µε τη γεωγραφική τους θέση. Για παράδειγµα η υτική Ελλάδα δέχεται µεγαλύτερου ύψους βροχόπτωση µε αποτέλεσµα το υδρολογικό καθεστώς των ποταµών εδώ να είναι διαφορετικό από τα ποτάµια της υπόλοιπης χώρας. Επίσης, οι περισσότεροι από τους ποταµούς της Ελλάδας είναι χειµαρρώδεις, προκαλούν διαβρώσεις στα εδάφη και µεταφέρουν µεγάλες ποσότητες φερτού υλικού στις εκβολές. 7 Στο τµήµα Βιολογίας του ΑΠΘ η καθηγήτρια κ. Μαρία Λαζαρίδου και οι συνεργάτες της έχουν αναπτύξει ένα σύστηµα µε κλείδες για την παρακολούθηση και καταγραφή των οργανισµών αυτών προσιτό για σχολική χρήση. 12

13 Σύµφωνα µε τους Γκρίτζαλη κ.ά τα κύρια χαρακτηριστικά των ελληνικών ποταµών είναι: - γεωγραφικός κατακερµατισµός, ορεινό ανάγλυφο, πολλά αυτόνοµα υδρογραφικά δίκτυα - µεγάλος αριθµός ποταµών µικρού και µεσαίου µεγέθους - πολλοί ποταµοί κατεβαίνουν απότοµα στις ακτές µέσω στενών ορεινών φαραγγιών ή κοιλάδων, συχνά µε µικρό πεδινό τµήµα - πολλοί ποταµοί έχουν χειµαρρώδη και διαβρωτική συµπεριφορά - θύλακες νερού µε ηµίξερες συνθήκες στην οµβροσκιά της χώρας (παρατεταµένη θερινή ανοµβρία, υψηλοί αριθµοί εξάτµησης) - σηµαντικός ρόλος των υπόγειων νερών στη διατήρηση των επιφανειακών ροών - η ύπαρξη καρστικών πηγών εξασφαλίζει σε πολλά µικρά ποτάµια τη δυνατότητα συνεχούς ροής. Ένας σηµαντικός αριθµός µεγάλων ποταµών της Ελλάδας είναι διασυνοριακοί όπως ο Αξιός, ο Νέστος, ο Στρυµόνας και ο Έβρος οι οποίοι πηγάζουν στις γειτονικές βαλκανικές χώρες, ενώ ο Αώος πηγάζει στην Ελλάδα και καταλήγει στην Αδριατική. Ο µεγαλύτερος ποταµός της χώρας είναι ο Έβρος, ενώ από τους ποταµούς που βρίσκονται εξολοκλήρου στην Ελλάδα µεγαλύτερος είναι ο Αχελώος και ακολουθούν ο Αλιάκµονας και ο Πηνειός (Θεσσαλίας). Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα ελληνικά ποτάµια: Α/Α ΠΟΤΑΜΙ ΜΗΚΟΣ ΡΟΗΣ (σε χµ.) ΠΗΓΕΣ 1 Αλιάκµονας 297 Γράµµος - Κόζακας 2 Αχελώος 220 Νότια Πίνδος 3 Πηνειός 205 Χάσια Αντιχάσια 4 Εβρος* 204 Βουλγαρία 5 Νέστος* 130 Βουλγαρία 6 Στρυµόνας* 118 Βουλγαρία 7 Καλαµάς 115 ούσκος 8 Άραχθος 110 Μέτσοβο 9 Αλφειός 110 Ταΰγετος 10 Ενιπέας 84 Χαλκοδόνιο 11 Ευρώτας 82 Βλαχοκερασιά 13

14 12 Ασωπός 80 Ελικώνας Υλίκη 13 Λούρος 80 Τοµαροχώρια 14 Σπερχειός 80 Τυµφρηστός 15 Μέγδοβας 78 Νότια Πίνδος 16 Αξιός* 76 Π.Γ..Μ. 17 Αώος* 70 Βόρεια Πίνδος 18 Γαλλικός 70 Κρούσια 19 Λάδωνας 70 Αροάνια 20 Μόρνος 70 Βαρδούσια 21 Πηνειός Πελοποννήσου 70 Ερύµανθος 22 Πάµισος Θεσσαλίας 60 Τετράζιο 23 Λουδίας 60 Κρύα Βρύση 24 Αχέροντας 52 Όρη Σουλίου 25 Αγγίτης 50 Πηγή Αγγίτη 26 Πάµισος Πελοποννήσου 48 Τετράζιο 27 Εύηνος 40 Όρη Ναυπακτίας 28 Ασωπός Πελ. 40 Τραχύ Φαρµακά 29 Γεροποταµός 32 Κόφινας *ελληνικό τµήµα Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Η Ελλάδα δεν διαθέτει µεγάλους ποταµούς, µε εξαίρεση τους Αξιό, Νέστο, Στρυµόνα και Έβρο. 9.2 Μυθικά Ποτάµια Οι ποταµοί από πάντα ήταν κοµµάτι των ιερών παραδόσεων των ανθρώπων ως σύµβολα θεϊκής επιρροής και αλληλεξάρτησης της ζωής. Αντανακλούν εικόνες ενέργειας πνευµατικής και φυσικής που θρέφει νου και σώµα. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι αντιλαµβάνονταν τον Νείλο ως δώρα φέροντα, ενώ οι Ινδουιστές βαπτίζονται στις όχθες του Γάγγη. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωµαίοι λάτρευαν τους ποταµούς ως αρσενικές θεότητες επειδή δηµιουργούσαν εκτάσεις εύφορης γης. Γνωστοί ποτάµιοι θεοί ήταν ο Πηνειός και ο Αχελώος, ο δε ζωοδότης Κηφισός απεικονίστηκε από τον Φειδία στο αέτωµα του Παρθενώνα. Στην Ιλιάδα αναφέρονται τουλάχιστον 29 ποταµοί, µερικοί από τους οποίους έπαιξαν σηµαντικό ρόλο στην πολιορκία της Τροίας (Stewart 2005). Ο Αχέρων, σύµφωνα µε την αρχαία παράδοση κατέληγε στην Αχερουσία λίµνη και ταυτίστηκε µε τον Άδη που µε τη βάρκα του µετέφερε τους νεκρούς ανάµεσα 14

15 από τις απόκρηµνες και σκοτεινές χαράδρες του στο βασίλειο των πεθαµένων. Είναι ποταµός της Ηπείρου και πηγάζει από τα Σουλιώτικα όρη Στη διαδροµή του σµιλεύει το φαράγγι του και εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος. ύο από τους παραποτάµους του, ο Κωκητός και ο Πυριφλεγέθοντας, ήταν επίσης συνοδοί των νεκρών στις πύλες του Άδη τις οποίες φρουρούσε ο Κέρβερος. Η ίδια η λέξη Αχέρων δεν είναι τυχαία αφού τα συνθετικά της, αχέα ρέων, δηλώνουν αυτόν που φέρνει πίκρες και δάκρυα. Στο φαράγγι του Αχέροντα συναντά κανείς καρυδιές, βελανιδιές, πεύκα και δάφνες, αλλά και αγριοτριανταφυλλιές, δάφνες και σχίνα. Αρπακτικά και θηλαστικά όπως ο χρυσαετός, ο σκαντζόχοιρος, ο ασβός, η αλεπού και ο λαγός βρίσκουν καταφύγιο στα πυκνά του δάση. Ο Αλφειός, γιος του Ωκεανού, λατρεύονταν ως θεός της γονιµότητας, αλλά ήταν άτυχος στους έρωτές του. Ερωτεύτηκε την Αρτέµιδα και στη συνέχεια τη νύφη Αρεθούσα, η οποία θέλοντας να τον αποφύγει έφυγε για την Ορτυγία και µεταµορφώθηκε σε πηγή. Τότε ο Αλφειός στην απελπισία του έγινε κι αυτός ποτάµι για να περάσει τη θάλασσα και να ενωθεί µε τα νερά του µεγάλου του έρωτα, της πηγής Αρεθούσας. Σύµφωνα µε τον Στράβωνα, ονοµάστηκε Αλφειός επειδή θεράπευε τη λέπρα, µια µορφή της οποίας λεγόταν αλφός. Είναι ένα από τα µεγαλύτερα ποτάµια της Ελλάδας και διασχίζει την Αρκαδία, την Ηλεία και χύνεται στο Ιόνιο πέλαγος. Γνωστοί χείµαρροι του είναι ο Ελισσώνας, ο Λούσιος, ο Λάδωνας, ο Ερύµανθος και ο Κλαδέος. Η Νέδα, που είναι ένα από τα δύο ποτάµια µε γυναικείο όνοµα 8, ήταν κόρη του Ωκεανού και νύµφη της Αρκαδίας. Μαζί µε άλλες νύµφες φέρεται ότι παρέλαβαν τον ία από τη Ρέα και τον ανέθρεψαν προστατεύοντάς τον από την οργή του Κρόνου. Η Νέδα πηγάζει από το όρος Λύκαιο, κοντά στο χωριό Πέτρα, στα ορεινά της Μεσσηνίας πολύ κοντά στην Ανδρίτσαινα. Εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος λίγο έξω από την Κυπαρισσία. Ο ποταµός σε ένα µεγάλο µήκος της πορείας του διασχίζει ένα στενό φαράγγι απαράµιλλου φυσικού κάλους µε κατάφυτες πλαγιές και µικρούς καταρράκτες. Το φαράγγι της Νέδας είναι γεµάτο πλατάνια, αγριοβελανιδιές, συκιές και πουρνάρια. Σε διαφορετικά σηµεία του ποταµού υπάρχουν τρεις καταρράκτες οι οποίοι καταλήγουν σε µικρές κολυµπήθρες, µε εξαιρετική διαύγεια και τυρκουάζ χρωµατισµούς του νερού. Λίγα χιλιόµετρα ανατολικά από το Στόµιο βρίσκεται η σηµερινή Φιγαλία. Οι θρύλοι και οι παραδόσεις ήθελαν τους νέους του γειτονικού βασιλείου της να λούζονται στα νερά της Νέδας για να αποκτήσουν δύναµη, ενώ η Ιστορία αναφέρει ότι οι Φιγαλείς, λαός του Πελασγού βασιλιά Φίγαλου, είχαν τέτοια δύναµη, ώστε έστειλαν καράβια στον Τρωικό πόλεµο. 10. Ποτάµι, τέχνη και έκφραση Όλες οι µορφές τέχνης όπως η λογοτεχνία, η µουσική, το τραγούδι, οι δραµατικές τέχνες, η γλυπτική, η χαρακτική, η φωτογραφία, ο κινηµατογράφος αποτελούν µορφές έκφρασης και δηµιουργίας για τον άνθρωπο. Στην περιβαλλοντική εκπαίδευση η τέχνη είναι ένα εργαλείο µάθησης που αξιοποιεί τα προσωπικά ταλέντα των παιδιών και τα βοηθά µέσα από άλλους δρόµους να 8 το άλλο είναι η Αραπίτσα στη Νάουσα 15

16 κατανοήσουν και να ερµηνεύσουν τον κόσµο. Είναι ένα µέσο για την ανάπτυξη και την καλλιέργεια των δεξιοτήτων της παρατήρησης, της ανάλυσης, της σύνθεσης, αλλά και κοινωνικών δεξιοτήτων όπως της συνεργασίας ή προσωπικών όπως η ανάπτυξη της αυτοεκτίµησης και της αυτοπεποίθησης. Οι δραµατικές τέχνες για παράδειγµα και πιο συγκεκριµένα το παιχνίδι ρόλων επιτρέπουν ενθαρρύνει τα παιδιά να αναγνωρίσουν, να κατανοήσουν και να εκτιµήσουν απόψεις οι οποίες δεν είναι απαραίτητα δικές τους. Μέσα από αυτή τη διαδικασία τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να βρουν τη δική τους φωνή και να εκφράσουν τις απόψεις, τις πεποιθήσεις και τις στάσεις τους σε ένα φόρουµ όπου η ποικιλία των απόψεων και των ιδεών εκτιµάται και έχει αξία (Sixsmith, 2003). Η φύση πάντα αποτέλεσε πηγή έµπνευσης, στοχασµού, φιλοσοφικών αναζητήσεων και καλλιτεχνικών εκφράσεων. Ειδικότερα το στοιχείο του νερού και του ποταµού έχει ιδιαίτερη παρουσία στην τέχνη. Παρακάτω αναφερόµαστε σε ορισµένα παραδείγµατα από γνωστούς και άγνωστους δηµιουργούς από το χώρο της λογοτεχνίας που εµπνεύστηκαν από τους ποταµούς. «Μέσα µου κυλάνε δυο ποτάµια, δυο φλέβες που χτυπάνε δυνατά», λέει ο Γιάννης Παπάς, ποιητής από τους Χαλκιάδες Άρτας για τον Λούρο και τον Άραχθο. «Η διαταγή ήταν ξεκάθαρη. Απαγορεύεται το µπάνιο στο ποτάµι ακόµα και να πλησιάζει κανείς σε λιγότερο από διακόσια µέτρα. Κείθε από το ποτάµι ήταν ο εχθρός» διαβάζουµε στο διήγηµα «Το ποτάµι» του Αντώνη Σαµαράκη για το ποτάµι που χωρίζει, ενώ το «ποταµάκι» του Ζαχαρία Παπαντωνίου διηγείται την καταγωγή του, το ρόλο του και την πορεία του: «Από που είσαι ποταµάκι; Από κείνο το βουνό. Πώς τον λέγαν τον παππού σου; Σύννεφο στον ουρανό. Πώς κατέβηκες στη χώρα; Τα χωράφια να ποτίσω και τους µύλους να γυρίσω». Παρόµοια παραδείγµατα µπορεί να βρει κανείς σε όλες τις µορφές τέχνης. Για παράδειγµα συναντούµε τραγούδια όπως «Της Λαρίσης το ποτάµι που το λένε Πηνειό» του Γιώργου Μητσάκη ή το «Ποτάµι» Νίκου Πορτοκάλογλου, ή αναγνωρίζουµε τον ρόλο των ποταµών στη µουσική, όπως για παράδειγµα στη µουσική του ροµαντισµού (π.χ. ο ούναβης στη µουσική σκηνή της Βιέννης, ή ο Ρήνος στη µουσική του Βάγκνερ). 11. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες που ακολουθούν αποτελούν µια πρόταση για τον εκπαιδευτικό, που µπορεί να τις χρησιµοποιήσει είτε ως έχουν, είτε τροποποιώντας τες ανάλογα µε τις ιδιαίτερες ανάγκες της οµάδας του και τις συνθήκες του πεδίου µελέτης. Πιστεύουµε ότι κάθε δραστηριότητα αποτελεί ένα εργαλείο για κάθε εκπαιδευτικό για να το αξιοποιήσει όταν και όπως έχει νόηµα για τον ίδιο και την οµάδα του. Η δοµή των δραστηριοτήτων είναι οργανωµένη χρονικά όσον αφορά στη σειρά υλοποίησης και σε αντιστοιχία µε τις ενότητες του εισαγωγικού θεωρητικού µέρους. Αυτό όµως δε σηµαίνει ότι δεν µπορεί να 16

17 χρησιµοποιηθούν σε διάφορες φάσεις του προγράµµατος ανάλογα µε τους στόχους που θα θέτουν οι εκπαιδευτικοί. Πρόκειται για δραστηριότητες που προωθούν την ενεργή, βιωµατική µάθηση, βοηθούν την κατανόηση νοηµάτων, αναπτύσσουν ποικίλες δεξιότητες, αξιοποιούν όλες τις αισθήσεις ως µέσο µάθησης στο πλαίσιο των στόχων που θέτουν τα προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Γεωργόπουλος και Τσαλίκη, 1993). Στο τέλος παραθέτουµε πηγές από τις οποίες µπορείτε να αντλήσετε είτε θεωρητικά στοιχεία είτε εκπαιδευτικές δραστηριότητες. 11. Βιβλιογραφία - Bricker, O.P. & Jones, B.F. (1995): Main factors affecting the composition in natural waters in B. Salbu, E. Steinnes (eds) Trace elements in natural waters Boca Raton: CRC Press. - Γεωργόπουλος, Α. & Τσαλίκη, Ε. (1993): Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αρχές, Φιλοσοφία, Μεθοδολογία, Παιχνίδια και Ασκήσεις, Gutenberg. - Γκρίτζαλης, Κ., Σκουλικίδης, Ν., Κουσουρής, Θ., Κουβαρντά, Θ.(2002): Μια σύγχρονη προσέγγιση της οικολογικής ποιότητας των ποταµών στην Ελλάδα, Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων, ΕΚΘΕ. - Jeffris, M. & Mills, G. (1990): Freshwater ecology: Principles and Applications. Belhaven Press, London. - Λαζαρίδου ηµητριάδου, Μ. (1998): Έλεγχος της οικολογικής ποιότητας των επιφανειακών υδάτων της Κ. και. Μακεδονίας µε τη χρήση βιολογικών δεικτών. Τελική έκθεση πεπραγµένων1995 και Γενική Γραµµατεία Έρευνας και Τεχνολογίας, Θεσσαλονίκη. - Μπέλλος,. (2004): Συγκέντρωση θρεπτικών στοιχείων βαρέων µετάλλων και ραδιοκαισίου στο νερό Ίζηµα και υδρόβια φυτά του ποταµού Πηνειού, διδακτορική διατριβή, τοµέας Βοτανικής, τµήµα Βιολογίας, ΑΠΘ. - Pugh, K.B. (1997): Organizational use of the term freshwater quality in Britain, in Freshwater quality: Defining the undefinable? Boon, P.G. & Howel (eds). The Stationary Office: Edinbourgh. - Sixsmith, P. (2003): «Η χρήση του εκπαιδευτικού δράµατος στην περιβαλλοντική εκπαίδευση», πρακτικά του επιµορφωτικού σεµιναρίου MIO ESCDE, 25-26/10/03. - Σκουλικίδης, Ν. (1997): Η περιβαλλοντική κατάσταση των ελληνικών ποταµών, στο Βιώσιµη Ανάπτυξη µε την Περιβαλλοντική Αγωγή, ειδική έκδοση της Νοµ. Αυτοδ. Αιτωλοακαρνανίας, ΥΠΕΧΩ Ε, Μεσολόγγι. - Stewart, M. "Rivers", (2005): Greek Mythology: From the Iliad to the Fallof the Last Tyrant. (November 14, 2005). - Χατζηνικολάου, Γ. (2001): Παρακολούθηση της οικολογικής ποιότητας των νερών και της δοµής των ενδιαιτηµάτων του ποταµού Αξιού, Μεταπτυχιακή εργασία, Τµήµα Βιολογίας, ΑΠΘ. 17

18 Ιστοσελίδες

19 Β. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑ ΑΣ Νοµός:.. Σχολείο:.. Τάξη: Ηλικία µαθητών: Ηµεροµηνίες επίσκεψης στο ποτάµιο οικοσύστηµα:. α. Εξοικείωση µε το χώρο. 1. Η ταυτότητα του ποταµού 1 η µέρα:. Επισκεπτόµαστε το ποτάµιο οικοσύστηµα που µας ενδιαφέρει, προσανατολιζόµαστε στο χώρο και παρατηρούµε προσεκτικά γύρω µας. Επιλέγουµε ένα κοµµάτι του ποταµού µήκους περίπου 50 µέτρων. (Οι εργασίες στο πεδίο για να είναι εκπαιδευτικά αποδοτικές να γίνονται µε την αρωγή έµπειρου εµψυχωτή και να υπάρχει ειδικός επιστήµονας ή εκπρόσωπος από τους τοπικούς φορείς ) Καταγράφουµε την ονοµασία της περιοχής που βρισκόµαστε: Σε ποιο Νοµό, ήµο και ηµοτικό διαµέρισµα ανήκει η περιοχή; Νοµός: ήµος: ηµοτικό διαµέρισµα: 19

20 Με τη βοήθεια του χάρτη εξοικειωνόµαστε µε την περιοχή προσανατολιζόµαστε καταγράφουµε τα κυριότερα χαρακτηριστικά που µας περιβάλλουν. (Προτείνεται οι εκπαιδευτικοί να έχουν µαζί τους χάρτη της περιοχής, πυξίδες και τα φύλλα εργασίας. Έχουν εκ των προτέρων χωρίσει τους µαθητές σε οµάδες εργασίας και έχουν ετοιµάσει το σχετικό υλικό που θα µοιραστεί στις οµάδες). Βουνά: άση:. Γεωργικές περιοχές:. Καλλιέργειες: Χωριά:. Πηγές-χείµαρροι: Ποτάµια:.. β. Χαρακτηριστικά του ποταµού που µελετάµε Κάθε ποτάµι έχει τη δική του ταυτότητα που το κάνει να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα. Κάποιο είναι πιο πλατύ και γεµάτο αµµουδιές. Κάποιο έχει Καταρράκτες. Άλλο σχηµατίζει ένα µεγάλο έλτα. Κάποιο έχει γεφύρια και νερόµυλους. Ποια είναι λοιπόν τα στοιχεία του δικού σας ποταµού που τον κάνουν εύκολα αναγνωρίσιµο στον παρατηρητή; γ. ηµιουργούµε την ταυτότητα του ποταµού Η δηµιουργία µας µπορεί να είναι συνδυασµός µουσικής, θεατρικής έκφρασης, φωτογραφίας, ήχων, ποιηµάτων, έτσι συνδυασµένα ώστε να έχουν ένα καλλιτεχνικό αποτέλεσµα και ταυτόχρονα να αναδεικνύουν το ξεχωριστό που έχει το ποτάµι. Παρουσιάζουµε τη δουλειά µας στο σχολείο και στην τοπική κοινωνία 20

21 2. Κατανόηση εννοιών Λεκάνη απορροής, υδρογραφικό δίκτυο, υδροκρίτης (οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουν προµηθεύσει τους µαθητές µε γεωφυσικό γεωλογικό ή τοπογραφικό χάρτη της περιοχής επίσκεψης και µε µαρκαδόρους: γαλάζιο, κόκκινο, κίτρινο. Επίσης να έχουν αντίγραφα από την εικόνα της σελίδας 5 του θεωρητικού µέρους) Από τις εκβολές προς τις πηγές χρωµατίζουµε µε γαλάζιο χρώµα την πορεία του ποταµού προς τις πηγές, όπως και τους παραποτάµους. Σχηµατίζεται ο υδρογραφικός χάρτης της περιοχής. Στη συνέχεια εντοπίζουµε στο χάρτη τα ψηλότερα σηµεία (κορυφογραµµέςκορυφές) και τα χρωµατίζουµε κόκκινα και τέλος ενώνουµε µε κίτρινο χρώµα τα κόκκινα σηµεία. Εντοπίζουµε στο χάρτη σε ποιο σηµείο της λεκάνης απορροής βρισκόµαστε. Συζητούµε αν είναι φτωχό ή πλούσιο το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής. Λεκάνη απορροής Πηγή: Καταγράφουµε το είδος των πετρωµάτων της περιοχής. Ρωτούµε τους ειδικούς για τη σχέση του υδρογραφικού χάρτη και των πετρωµάτων της περιοχής. Πετρώµατα:. Γράφουµε το όνοµα του ποταµού:. Απόσταση από τις πηγές: Από τις εκβολές.. Υψόµετρο:.. Καιρός κατά την ηµέρα της επίσκεψης:

22 Κατά την επιστροφή µας στο σχολείο µπορούµε να κατασκευάσουµε τη µακέτα της λεκάνης απορροής και να επιλύσουµε το κρυπτόλεξο Λέξεις: Υ ΡΟΚΡΙΤΗΣ, ΚΟΙΤΗ, ΠΗΓΕΣ, ΟΧΘΕΣ, ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΟΙ, Υ ΡΟΒΙΑ, ΕΚΒΟΛΕΣ, ΕΛΤΑ, ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ, ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ, ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ, ΙΑΒΡΩΣΗ, ΠΛΗΜΜΥΡΑ Ε Λ Θ Η Ρ Ψ Η Β Π Λ Η Μ Μ Υ Ρ Α Γ Ξ Υ Ρ Ο Β Ι Α Π Ω Χ Μ Ρ Ε Σ Η Τ Υ Σ Ν Υ Ρ Λ Χ Ψ Μ Κ Π Ζ Ι Υ Ρ Ρ Ι Μ Η Α Κ Ζ Ο Χ Θ Ε Σ Α Μ Ο Σ Κ Ε Π Μ Π Β Χ Ε Ε Ψ Κ Υ Β Β Κ 0 Ι Τ Η Χ Ο Μ Σ Κ Ι Χ Β Π Ρ Γ Ρ Χ Λ Ρ Γ Ζ Τ Β Α Μ Β Ο Ι Ω Ρ Ι Φ Λ Τ Ε Ψ Α Ρ Φ Τ Α Ν Λ Ο Σ Τ Ω Κ Υ Σ Β Μ Α Ν Α Ρ Μ Ε Κ Η Σ Η Β Κ Ι Ν Ν Ο Σ Μ Ρ Ρ Τ Σ Μ Γ Μ Σ Ν Θ Ι Κ Κ Ι Β Ρ Ο Γ Μ Ν Ν Ε Λ Μ Π Ο Ο Β Ν Ψ Β Α Σ Χ Υ Θ Ο Ι Κ Ο Σ Υ Σ Τ Η Μ Α Κ Σ Ζ Ρ Ι Μ Γ Υ Λ Ο Η Φ Φ Η Π Φ Τ Ω Σ Ο Κ Σ Η Ο Λ Ε Λ Τ Α Γ Η Φ Β Φ Π Λ Α Ξ Ι Ξ Μ Γ Σ Ε Ο Η Σ Γ Ν Η Λ Τ Η Ν Θ Μ Η Ν Χ Σ Ρ Β Λ Μ Β Ξ Κ 22

23 3. Ερευνητές - µαθητές Προσεγγίζοντας το ποτάµι µε τις αισθήσεις 2 η µέρα: Οι αισθήσεις µας αποτελούν τα παράθυρα επικοινωνίας µας µε τον έξω κόσµο. Μέσα από τα αισθητήρια όργανα συλλαµβάνουµε διεγέρσεις (φως, ήχους, οσµές, κλπ) και µετά από πολύπλοκες διαδικασίες, αποκτούµε αντιλήψεις του εξωτερικού κόσµου, συλλέγουµε πληροφορίες, διαµορφώνουµε εντυπώσεις (Young, Jeans, 1993) ιακρίνουµε και καταγράφουµε τους ήχους Θορύβους του νερού, νερό που κυλάει, νερό που πέφτει από ψηλά, ρυάκια, κυµατισµούς, κ.ά. Θορύβους από πέτρες, κροταλισµούς Βόµβους εντόµων, κελαηδίσµατα πουλιών. Ήχους από ανθρώπινες δραστηριότητες ιακρίνουµε οσµές Αρωµατικά φυτά, βρεγµένο χώµα, σάπια φύλλα, ανθισµένους θάµνους κ.ά Παρατηρούµε το χώρο και σηµειώνουµε: Μου αρέσει όπως είναι Ναι Όχι Λίγο Υπάρχουν σκουπίδια και µπάζα Ναι Όχι Που και που Υπάρχουν πατηµασιές από ζώα Ναι Όχι Υπάρχουν πατηµασιές από ανθρώπους Ναι οχι Εκτιµούµε µε την αφή τη θερµοκρασία του νερού Πόσους βαθµούς πιστεύουµε ότι έχει το νερό Παρατηρούµε και περιγράφουµε και καταγράφουµε τη ροή του ποταµού: Στάσιµο νερό Φαινοµενικά ακίνητο Τρεχούµενο νερό Μικρά κύµατα κατά τη ροή Κύµατα κατά τη ροή µε αφρό καταρράκτες 23

24 4.Ερευνητές - µαθητές Προσεγγίζοντας το ποτάµι µε τη βοήθεια της επιστήµης 1. Βιολογία ( Oι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να προµηθεύσουν τους µαθητές τους µε φωτογραφική µηχανή, κάµερα, µεγεθυντικό φακό, απόχη, βαζάκια, λαστιχένιες µπότες). Επιλέγουµε ένα ρηχό τµήµα του ποταµού. Ανακατεύουµε το βυθό µ ένα ξύλο ή µε τα πόδια µας(φοράµε µπότες). Με µια απόχη που σέρνουµε αντίθετα προς τη ροή του ποταµού, συγκεντρώνουµε το υλικό σε βαζάκια. Ξεχωρίζουµε µε το µάτι µεγεθυντικό φακό τα διάφορα είδη µικροσπόνδυλων ζώων που παρατηρούµε. Σηµειώνουµε στον πίνακα αυτά που βρήκαµε και βγάζουµε τα συµπεράσµατα µας για την καθαρότητα του νερού. Συνήθεις µορφές βιοδεικτών Βιοδείκτες: Πηγή: ΚΠΕ Νάουσας, εκπαιδευτικό υλικό, Αράπιτσα το ποτάµι µας Αναγνώριση πανίδας: Ψάχνουµε για ίχνη ζώων και πουλιών, ανακαλύπτουµε κρυµµένα ζώα Βιο-δηλωτικά ίχνη ΝΑΙ ΟΧΙ Ζώα ΝΑΙ ΟΧΙ Ακαθαρσίες ζώων Μυρµήγκια Φτερά πουλιών Σκουλήκια Πατηµασιές Μέλισσες & σφήκες Μισοφαγωµένοι Κάµπιες καρποί Ιστοί αράχνης Πεταλούδες Φωλιές πουλιών Άλλα 24

25 Αναγνώριση χλωρίδας (οι εκπαιδευτικοί µπορούν να απευθυνθούν σε κοντινά Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και να προµηθευτούν κλείδες αναγνώρισης φυτών) Παρατηρούµε τη βλάστηση γύρω µας έντρα Θάµνοι Αειθαλή Φυλλοβόλα Αειθαλείς Φυλλοβόλοι Ποώδη Κατώτερα φυτά Με τη βοήθεια επιστηµόνων συζητούµε και καταγράφουµε Ποιοι φυτικοί και ζωικοί οργανισµοί µπορούν να ζήσουν στο ποτάµι. Ποια είναι τα ψάρια του ποταµού και η παραδοσιακή αλιεία τους.. Ποια είναι τα ενδηµικά είδη φυτών και ζώων της περιοχής. Αν απειλούνται ποιος τα απειλεί.. Πως µπορούµε να αναζητήσουµε ίχνη της παρουσίας τους. Ποια είναι η έννοια της οικολογικής ποιότητας ενός ποταµού και πως θα την προσδιορίσουµε;.. Συµπληρώνουµε πίνακα µε απειλούµενα φυτά και ζώα που συναντήσαµε: Φυτά Ζώα 25

26 2. Φυσική: (Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να έχουν προµηθευτεί θερµόµετρο θερµοκρασίας νερού και αέρα, ένα µπαλάκι του τένις ή ένα πορτοκάλι, ένα χρονόµετρο ή µε τη βοήθεια του κινητού τηλ.) Με το θερµόµετρο µετρούµε τη θερµοκρασία του νερού και του αέρα Συγκρίνουµε τις τιµές και δικαιολογούµε τις διαφορές. Θερµοκρασία ο C: νερού Θερµοκρασία ο C: αέρα Με ένα χρονόµετρο κι ένα πορτοκάλι ή ένα µπαλάκι του τένις µετρούµε την ταχύτητα του νερού. Στην όχθη του ποταµού ορίζουµε κατά µήκος µια απόσταση (20 µέτρων). Στην αρχή της απόστασης στέκεται ένας µαθητής µε το χρονόµετρο στο τέλος της απόστασης ένας άλλος µαθητής και στην αρχή της απόστασης ένας µαθητής αφήνει να πέσει στο νερό το πορτοκάλι ή το µπαλάκι. Ο Μαθητής Α αρχίζει τη χρονοµέτρηση. Όταν το αντικείµενο φτάσει στον µαθητή Β αυτός φωνάζει και ο µαθητής Α σταµατά τη χρονοµέτρηση. Στο τύπο S=u*t ή u=s/t θέτουµε στη θέση του S το µήκος των 20 µέτρων στη θέση του t το χρόνο του χρονοµέτρου κι έτσι προκύπτει η ταχύτητα του νερού του ποταµού Χηµεία (οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να προµηθευτούν βαλιτσάκι ανάλυσης νερού) Οι τιµές του PH του νερού, της περιεκτικότητας σε άλατα και του διαλυµένου οξυγόνου, έχουν επιπτώσεις στη ζωή που υπάρχει στο νερό. Ο προσδιορισµός των νιτρικών, αµµωνιακών και φωσφορικών ιόντων του νερού δείχνει την επιβάρυνση ή όχι από αστικά, βιοµηχανικά λύµατα και από υπολείµµατα λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων. Καταγράφουµε τις τιµές και καταλήγουµε σε συµπεράσµατα. Τιµές δείγµατος PH NO 3 Νιτρικά PO Φωσφορικά NH 4 + Αµµωνιακά NO 2 Νιτρώδη Ολική σκληρότητα ιαλυµένο οξυγόνο 26

27 5. Ο άνθρωπος και το ποτάµι 3 η µέρα: A. Πόλεις του κόσµου µε µεγάλα ποτάµια Σηµειώνουµε µεγάλες πόλεις του κόσµου, που αναπτύχθηκαν κατά µήκος µεγάλων ποταµών Ποτάµια Τάµεσης Σηκουάνας Νείλος ούναβης Τίβερης Πόλεις B. Ανθρώπινες δραστηριότητες και ποτάµι Ρωτούµε τους τοπικούς φορείς και καταγράφουµε τις απαντήσεις Α. Ποια προβλήµατα δηµιουργούνται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες στον ποταµό, τα ρέµατα και τους χείµαρρους της περιοχής; Β. Υπάρχουν προβλήµατα που προξενεί ο ποταµός και οι χείµαρροι στις αγροτικές, αστικές ή περι - αστικές περιοχές; Γ. Είναι η περιοχή υποβαθµισµένη αν ναι γιατί και ποιες λύσεις προτείνουν οι τοπικοί φορείς. Αν όχι έχουν σκεφτεί προτάσεις αξιοποίησης της περιοχής µέσω του εναλλακτικού τουρισµού όπως ένα οικολογικό µονοπάτι; Παρατηρούµε και καταγράφουµε τις ανθρώπινες παρεµβάσεις Υπάρχει στις όχθες του ποταµού τσιµέντο, ανάχωµα, σωλήνες άντλησης, επέµβαση στην κοίτη, αµµοληψία, φράγµατα, εκτροπή, ή κάτι άλλο;.. Υπάρχουν σωλήνες αποχέτευσης; Υπάρχει σε κοντινή απόσταση βιολογικός καθαρισµός; Υπάρχουν στις όχθες του ποταµού ή µέσα στο νερό άδεια κουτιά φυτοφαρµάκων; 27

28 .. Υπάρχουν γέφυρες αν ναι τις περιγράφουµε (υλικό κατασκευής, σύγχρονη παλαιότερη, πυλώνες στο νερό κ.λ.π.) Πότε ο ποταµός και οι παραπόταµοι του προσελκύουν ή απωθούν (α)τον άνθρωπο (β)την πανίδα της περιοχής και µε ποιο τρόπο συµβαίνει αυτό; Προσελκύουν: (α).. (β).. Απωθούν: (α).. (β).. C. Αξίες και λειτουργίες του ποταµού Επιλέγουµε τις σηµαντικότερες αξίες και οι λειτουργίες του ποταµού Α για τις αξίες, Λ για τις λειτουργίες. Βελτίωση µικροκλίµατος νερό για διάφορες χρήσεις ψυχαγωγία αναψυχή απορροή του νερού, οικο-τουρισµός βελτίωση ποιότητας νερού παγίδευση ή και µεταφορά φερτών υλικών προσφορά αλιευµάτων απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα βιοποικιλότητα περιβαλλοντική κληρονοµιά Τροποποίηση πληµµυρικών φαινοµένων πολιτισµός και παράδοση προσφορά αδρανών υλικών στήριξη τροφικών αλυσίδων εµπλουτισµός υπόγειων νερών αποµάκρυνση τοξικών ουσιών ενδιαίτηµα για ζώα. 28

29 6. Ποτάµι και ενέργεια 1. Το νερό πηγή ενέργειας Στα πλαίσια της προώθησης εφαρµογής και αξιοποίησης ανανεώσιµων πηγών ενέργειας αναζητούµε αν στην περιοχή λειτουργεί ή θα λειτουργήσει στο µέλλον υδροηλεκτρικός σταθµός παραγωγής ρεύµατος. Ένα φράγµα στο ποτάµι ποιες πιθανές επιπτώσεις θα έχει στις παραγωγικές και κοινωνικές δραστηριότητες της περιοχής. Αναζητούµε τις θετικές και τις αρνητικές όψεις του έργου, τις ωφέλειες και τα προβλήµατα. Στις παρακάτω προτάσεις βάζουµε Π για τα πλεονεκτήµατα και Μ για τα µειονεκτήµατα στο τετράγωνο δίπλα Παραγωγή φτηνής ηλεκτρικής ενέργειας Επιβάρυνση του φλοιού της γης µε αύξηση του κινδύνου πρόκλησης τοπικών σεισµών Αλλαγή στο µικροκλίµα της περιοχής Αποθήκευση ενέργειας για ώρες ανάγκης Παραγωγή ενέργειας χωρίς ρύπους ηµιουργία νέου υγροτόπου Αλλοίωση φυσικού τοπίου Αναγκαστικές µετακινήσεις πληθυσµών Προστασία από πληµµύρες Συγκράτηση φερτών υλικών που είναι απαραίτητα για τη δηµιουργία έλτα ποταµών Κάλυψη µε νερό αγροτικών και δασικών εκτάσεων Αποταµίευση νερού για άρδευση και ύδρευση υνατότητα ανάπτυξης οικοτουρισµού Αναγκαστικές µετακινήσεις πληθυσµών Επισκεπτόµαστε γεφύρια, κρήνες και πηγές της περιοχής Φωτογραφίζουµε τις κατασκευές παίρνουµε πληροφορίες για την αρχιτεκτονική, τα υλικά, τον τρόπο κατασκευής. Συζητούµε για τρόπους προστασίας και ανάδειξης αυτών. 29

30 Επισκεπτόµαστε το φράγµα της περιοχής Συζητούµε µε τους υπεύθυνους για τα χαρακτηριστικά του φράγµατος, τα οφέλη από την κατασκευή του, τα πιθανά προβλήµατα, τα συνοδευτικά έργα που έγιναν. Φωτογραφίζουµε, σκιτσάρουµε, ζωγραφίζουµε. Στο σχολείο δηµιουργούµε ένα λεύκωµα από το παραγόµενο υλικό. Σκιτσάρω- ζωγραφίζω το φράγµα Επισκεπτόµαστε νερόµυλο της περιοχής και βρίσκουµε απαντήσεις στα ερωτήµατα. Υπογραµµίζουµε το σωστό. Σε ποια θέση βρίσκεται το οίκηµα; Κοντά στο ποτάµι Μακριά από το ποτάµι Πού είναι τοποθετηµένος ο µύλος σε σχέση µε το οίκηµα; Βόρεια Νότια υτικά Ανατολικά Τι υλικά χρειάστηκαν για να χτιστεί; Πέτρα τσιµέντο ξύλο λάσπη τούβλα Πως ήταν η φτερωτή του µύλου; Οριζόντια Κάθετη Είναι εµφανής η φτερωτή; Ναι Όχι Από τι υλικό είναι κατασκευασµένη η φτερωτή; Ξύλο Μέταλλο Το νερό για την κίνηση του νερόµυλου από πού ερχόταν και πως έφτανε στο οίκηµα; Σήµερα ο νερόµυλος λειτουργεί; Αν όχι ποια χρήση θα προτείνατε για να διασωθεί το οίκηµα; 30

31 7.Το ποτάµι και η καλλιέργεια της γης Το νερό είναι πολύτιµο και για την καλλιέργεια της γης που δυστυχώς δαπανά πάνω από το 50% των αποθεµάτων της κάθε περιοχής. Η αλόγιστη και σπάταλη χρήση του νερού και η έλλειψη ορθολογικής διαχείρισης δηµιουργούν τα προβλήµατα επάρκειας νερού. Καταγράφουµε τα είδη καλλιεργειών της περιοχής και τον τρόπο άρδευσης. Είδος καλλιέργειας Με πληµµύρισµα(κατάκλιση) Με τεχνητή βροχή Με σταγόνες Στον πίνακα που ακολουθεί βλέπουµε τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα των µεθόδων ποτίσµατος. Άρδευση Πλεονεκτήµατα Μειονεκτήµατα Πληµµύρισµα ( κατάκλιση) Τεχνητή βροχή Σταγόνες -Μικρό κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας -Κατάλληλη για πολλές καλλιέργειες -Αποτελεσµατική άρδευση - Κατάλληλη για πολλά είδη καλλιεργειών -Προσαρµόζεται σε ποικίλα εδάφη και τοπογραφικές συνθήκες -Εξοικονόµηση γεωργικής γης -Εξοικονόµηση νερού και υψηλή απόδοση άρδευσης. -Βελτιστοποίηση της ανάπτυξης των καλλιεργειών -Αποτελεσµατικότερη λίπανση -Κατάλληλη για οπωροφόρα και λαχανικά- υνατότητες άρδευσης και µε µικρές παροχές νερού -Κατάχρηση νερού και µεγάλες απώλειες του -Αναποτελεσµατική άρδευση -Αργός ρυθµός άρδευσης -κίνδυνος αλάτωσης και υποβάθµισης των εδαφών -Υψηλό κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας - υσκολίες άρδευσης όταν φυσά. - υσκολίες µετακίνησης σε πηλώδη εδάφη Υψηλό κόστος εγκατάστασης -Συχνός έλεγχος λειτουργίας -Κίνδυνος συγκέντρωσης αλάτων στο έδαφος όταν η περιεκτικότητα συγκέντρωσης αλάτων στο έδαφος όταν η περιεκτικότητα του νερού είναι υψηλή σε αυτά. 31

32 Εξετάζουµε τα κύρια καλλιεργήσιµα είδη της περιοχής και συζητάµε για ωφέλειες και απειλές που θα µπορούσαν να προκληθούν από τις σχετικές µε τις καλλιέργειες δραστηριότητες (άρδευση, καλλιέργειες, λίπανση, ρύπανση, σκουπίδια) Περιβάλλον Ωφέλειες Απειλές Οικονοµία Συζητούµε αποφασίζουµε και συµπληρώνουµε: Λειψυδρία Αίτια Επιπτώσεις Αντιµετώπιση Μέτρα ατοµικά Μέτρα συλλογικά 32

33 8.Η ρύπανση των ποταµών 4 η µέρα: 1. Καταγραφή απορριµµάτων Επισκεπτόµαστε διάφορες όχθες του ποταµού και καταγράφουµε τα είδη των σκουπιδιών που συναντούµε. Συµπληρώνουµε τον πίνακα: ΑΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΟΜΑ ΕΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΓΥΑΛΙ ΕΛΑΣΤΙΚΑ ΞΥΛΑ ΑΛΛΑ Σηµειώνουµε πόσα από αυτά που βρήκαµε είναι: Επικίνδυνα Σχετικά επικίνδυνα Ανακυκλώσιµα Μη ανακυκλώσιµα Το πιο παράξενο Το πιο συνηθισµένο 2. Από πού ρυπαίνεται το ποτάµι; Από τα είδη των απορριµµάτων που βρήκαµε, µπορούµε να εντοπίσουµε το είδος της ρύπανσης που υπάρχει στο ποτάµι. π.χ. βρήκαµε κάτι που περιείχε υπολείµµατα λιπασµάτων; Απορρίµµατα Είδος ρύπανσης 33

34 3. Προτάσεις Μετά από συζήτηση και εξαγωγή συµπερασµάτων από τα αποτελέσµατα των µετρήσεων, οι µαθητές προτείνουν τρόπους συλλογικής και ατοµικής συµβολής για την προστασία των υδάτινων οικοσυστηµάτων. 9. Τα ελληνικά ποτάµια 1. Ελληνικά ποτάµια Βρίσκω στο χάρτη τα ποτάµια του πίνακα και γράφω σε ποιο γεωγραφικό διαµέρισµα της Ελλάδας βρίσκονται: Ποτάµι Γεωγραφικό διαµέρισµα Αξιός. Πηνειός Ευρώτας.. Αλφειός.. Νέστος Έβρος.. Αλιάκµονας. Αχελώος. Σπερχειός Λάδωνας.. Στρυµόνας. 2. Μυθικά ποτάµια Μελετούµε τους µύθους για τα ποτάµια και δηµιουργούµε ένα θεατρικό δρώµενο για κάποιο από αυτά. 34

35 10. ποτάµι: τέχνη και έκφραση 5 η µέρα:.. α. Λογοτεχνία ιαβάζουµε το εισαγωγικό κοµµάτι από το έργο του Ανδρέα Εµπειρίκου Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία µε τίτλο «Αµούρ Αµούρ» και την περιγραφή του Στρατή Μυριβήλη από το έργο του Οι φωνές των νερών Αµούρ Αµούρ «Κάποτε προ πολλών ετών, σε µια εκδροµή που έκανα στην Ελβετία, σταµάτησα για να θαυµάσω ένα µεγάλο Καταρράκτη, που κυλούσε ορµητικά επάνω από γρανιτώδεις βράχους, µέσα σε πλούσια βλάστηση. Την εποχή εκείνη, που µπορώ να την ονοµάσω περίοδο εντατικών αναζητήσεων, ωθούµενος από µία εσωτερική ανάγκη σχεδόν οργανική, προσπαθούσα να βρω µε τα ποιήµατα που έγραφα τότε, έναν αµεσότερο και πληρέστερο τρόπο εκφράσεως. Το θέαµα του Καταρράκτου µου εγέννησε αιφνιδίως µια ιδέα. Καθώς έβλεπα τα νερά να πέφτουν από ψηλά και να εξακολουθούν γάργαρα το δρόµο τους, σκέφτηκα πόσον ενδιαφέρον θα ήτο αν µπορούσα να χρησιµοποιήσω και στις σφαίρες της ποιητικής δηµιουργίας, το ίδιο προτσές που καθιστά το κύλισµα ή την πτώση των υδάτων, µια τόσο πλούσια,γοητευτική και αναµφισβήτητη πραγµατικότητα, αντί να περιγράψω αυτό το κύλισµα, ή κάποιο αίσθηµα, ή µια ιδέα, επί τη βάσει σχεδίου ή τύπου, εκ των προτέρων καθορισµένου» Οι φωνές των νερών «Ακόµα κρατώ µέσα στο ηχείο της µνήµης µου τις κραυγές από τους Καταρράκτες της Έδεσσας, όταν γκρεµίζουνται από ψηλά µέσα σ έναν απέραντο κάµπο, πυκνόν από τα δάση της κερασιάς.» Τι θέλει να πει ο ποιητής; Καθόµαστε σε κάποια όχθη ή µπροστά σε έναν Καταρράκτη και σηµειώνουµε τα συναισθήµατα που µας κυριεύουν µε µια φράση ή έναν στίχο Γράφω τη φράση-σύνθηµα που µε εκφράζει για το ποτάµι που µελετώ Αναζητούµε λογοτεχνικά κείµενα και ποιήµατα που αναφέρονται στο ποτάµι. β. Εικαστική προσέγγιση Αναζητούµε πίνακες ζωγραφικής µε θέµα το ποτάµι και µελετούµε την τεχνοτροπία τους Ξεχωρίζουµε κάποιο σηµείο του ποταµού που µας αρέσει περισσότερο και το αποτυπώνουµε εικαστικά. 35

Σε αντίθεση με τις θάλασσες, το νερό των ποταμών δεν περιέχει σχεδόν καθόλου αλάτι - γι' αυτό το λέμε γλυκό νερό.

Σε αντίθεση με τις θάλασσες, το νερό των ποταμών δεν περιέχει σχεδόν καθόλου αλάτι - γι' αυτό το λέμε γλυκό νερό. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστρίου 2013 Tι είναι τα ποτάμια; Τα ποτάμια είναι φυσικά ρεύματα νερού. Δημιουργούνται από το νερό των βροχών και των λιωμένων πάγων, που κατεβαίνει από πιο ψηλές περιοχές

Διαβάστε περισσότερα

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Ποτάμι είναι το ρεύμα γλυκού νερού που κινείται από τα ψηλότερα (πηγές) προς τα χαμηλότερα μέρη της επιφάνειας της Γης (πεδινά) και

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ΡΟΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ροή του νερού μεταξύ των άλλων καθορίζει τη ζωή και τις λειτουργίες των έμβιων οργανισμών στο ποτάμι. Διαμορφώνει το σχήμα του σώματός τους, τους

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ

ΟΙ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΟΙ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ Υδατικά οικοσυστήματα Στη βιόσφαιρα υπάρχουν δύο είδη οικοσυστημάτων: τα υδάτινα και τα χερσαία. Tα υδάτινα οικοσυστήματα διαχωρίζονται ανάλογα με την αλατότητα του νερού

Διαβάστε περισσότερα

Τ Α ΣΤ Σ Ι Τ Κ Ι Ο Π ΕΡ Ε Ι Ρ Β Ι ΑΛΛ Λ Ο Λ Ν

Τ Α ΣΤ Σ Ι Τ Κ Ι Ο Π ΕΡ Ε Ι Ρ Β Ι ΑΛΛ Λ Ο Λ Ν ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο χώρος µπορεί να διακριθεί σε 2 κατηγορίες το δοµηµένοαστικόχώρο και το µη αστικό, µη δοµηµένο ύπαιθρο αγροτικό ή δασικό χώρο. Αστικός χώρος = ήλιος, αέρας, το νερό, η πανίδα, η χλωρίδα,

Διαβάστε περισσότερα

2ο ΕΠΑΛ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ PROJECT ΘΕΜΑ: ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

2ο ΕΠΑΛ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ PROJECT ΘΕΜΑ: ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ 2ο ΕΠΑΛ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ PROJECT 2014-15 ΘΕΜΑ: ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ Κατανομή του νερού στη φύση Το μεγαλύτερο μέρος της γης αποτελείται από νερό. Το 97,2% του νερού βρίσκεται στους ωκεανούς, είναι δηλαδή αλμυρό.

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Λειτουργίες και αξίες των υγροτόπω. Εαρινό

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Λειτουργίες και αξίες των υγροτόπω. Εαρινό ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η και αξίες των υγροτόπω 03/12/10 Εαρινό 2010 2011 Εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων Ρόλο παίζουν οι φυσικές ιδιότητες του εδάφους και του γεωλογικού

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ)

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) Α Κεφ. αβιοτικό κάθε στοιχείο που δεν έχει ζωή 4 αιολική διάβρωση Η διάβρωση που οφείλεται στον άνεμο 5 ακρωτήριο ακτογραμμή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ:B ΤΜΗΜΑ: Β1 ΡΥΠΑΝΣΗ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η καθαριότητα και η λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Οι αξίες των υγροτόπων

Οι αξίες των υγροτόπων (5 11) Κτηνοτροφική Πηγή τροφής (υγρολίβαδα) Προστασία (καύσωνες, ) Πόσιμο νερό 2 Κτηνοτροφική Αγροτικά ζώα (μέρος της πανίδας) Αυξανόμενος αριθμός (Αξιό, Έβρο), μειούμενος αριθμός (Πρέσπες) Παντελής παύση

Διαβάστε περισσότερα

Παρά το γεγονός ότι παρατηρείται αφθονία του νερού στη φύση, υπάρχουν πολλά προβλήματα σε σχέση με τη διαχείρισή του.

Παρά το γεγονός ότι παρατηρείται αφθονία του νερού στη φύση, υπάρχουν πολλά προβλήματα σε σχέση με τη διαχείρισή του. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το νερό είναι ανανεώσιμος πόρος και αποτελεί ζωτικό στοιχείο για την επιβίωση του ανθρώπου, της πανίδας, της χλωρίδας και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Η ύπαρξη και η επάρκειά του είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΘΕΜΑΤΟΣ

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΘΕΜΑΤΟΣ Πρασινίζω το σχολείο µου, πρασινίζω την πόλη µου! Το Εργαστήριο το σχολικό έτος 2004-2005, συνεργάστηκε µε το Πειραµατικό Νηπιαγωγείο Ν. Χηλής στο σχεδιασµό και την ανάπτυξη Προγράµµατος Περιβαλλοντικής

Διαβάστε περισσότερα

25/11/2010. Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα Χειμερινό Παρόχθια ζώνη

25/11/2010. Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα Χειμερινό Παρόχθια ζώνη ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 29/10/10 Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα Χειμερινό 2010 2011 Παρόχθια ζώνη Σε κάθε ποταμό υπάρχει παρόχθια ζώνη Μια πολύπλοκη και ευαίσθητη περιοχή που συνδέει

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 3 Ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ (2 Ο κεφάλαιο) ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Το νερό στο φυσικό περιβάλλον συνθέτει την υδρόσφαιρα. Αυτή θα μελετήσουμε στα επόμενα μαθήματα.

Το νερό στο φυσικό περιβάλλον συνθέτει την υδρόσφαιρα. Αυτή θα μελετήσουμε στα επόμενα μαθήματα. Το νερό στο φυσικό περιβάλλον συνθέτει την υδρόσφαιρα. Αυτή θα μελετήσουμε στα επόμενα μαθήματα. 1 Είναι η σταθερή και αδιάκοπη κίνηση του νερού από την ατμόσφαιρα στην επιφάνεια της Γης, στο υπέδαφος

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΜΝΟΛΟΓΙΑ. Αποτελεί υποσύνολο της επιστήμης της Θαλάσσιας Βιολογίας και της Ωκεανογραφίας.

ΛΙΜΝΟΛΟΓΙΑ. Αποτελεί υποσύνολο της επιστήμης της Θαλάσσιας Βιολογίας και της Ωκεανογραφίας. ΛΙΜΝΟΛΟΓΙΑ Η Λιμνολογία είναι μία σχετικά νέα επιστήμη: πρώτη αναφορά το 1895 από τον Ελβετό F. A. Forel στο βιβλίο του με τίτλο: Le Leman: Monographie limnologique. Αποτελεί υποσύνολο της επιστήμης της

Διαβάστε περισσότερα

ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών

ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών Μεταβατικά ύδατα (transitional waters) σύµφωνα µε την Οδηγία Πλαίσιο για τα

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι άμεση ρύπανση?

Τι είναι άμεση ρύπανση? ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ Τι είναι ρύπανση; Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας Τί είναι ένα Οικοσύστημα; Ένα οικοσύστημα είναι μια αυτο-συντηρούμενη και αυτορυθμιζόμενη κοινότητα ζώντων

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ

ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ-ΟΡΙΣΜΟΣ Τι είναι ρύπανση: Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην ευζωία, την ποιότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ. Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ. Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ρ. Μαρία Π. Θεοδωροπούλου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ξέφρενη ανάπτυξη της τεχνολογίας την τελευταία πεντηκονταετία είχε και έχει σαν επακόλουθο εκτεταµένες οικολογικές καταστροφές που προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων Επιβίωση οργανισμών Ύλη o Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσµια εικόνα του περιβάλλοντος Θεοδότα Νάντσου WWF Ελλάς

Παγκόσµια εικόνα του περιβάλλοντος Θεοδότα Νάντσου WWF Ελλάς Παγκόσµια εικόνα του περιβάλλοντος Θεοδότα Νάντσου WWF Ελλάς Παγκόσµια προβλήµατα Αιτίες της περιβαλλοντικής καταστροφής Λύσεις Τι γίνεται στην Ελλάδα; Ορισµοί Πρόβληµα: Απώλεια βιοποικιλότητας Περίπου

Διαβάστε περισσότερα

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ. Σοφοκλής Λογιάδης

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ. Σοφοκλής Λογιάδης Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Σοφοκλής Λογιάδης Τι ειναι ρυπανση του νερου -ορισμος Το νερό είναι η πηγή ζωής στον πλανήτη μας. Περίπου το 70% της επιφάνειας του σκεπάζεται με νερό. Από το συνολικό διαθέσιμο νερό

Διαβάστε περισσότερα

Θ Δημοτικό Σχολείο Πάφου. «Κουπάτειο» Τάξη : Δ

Θ Δημοτικό Σχολείο Πάφου. «Κουπάτειο» Τάξη : Δ Θ Δημοτικό Σχολείο Πάφου «Κουπάτειο» Τάξη : Δ Σχολική χρονιά 2013-2014 αγρινό: Είναι το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό και ενδημικό είδος στην Κύπρο. Χαρακτηρίζεται ως ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της πανίδας

Διαβάστε περισσότερα

Προστατεύει το. περιβάλλον. Αλλάζει τη. ζωή μας.

Προστατεύει το. περιβάλλον. Αλλάζει τη. ζωή μας. Προστατεύει το περιβάλλον Αλλάζει τη ζωή μας www.epperaa.gr www.ypeka.gr Ε.Π. «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» 2007-2013 αξιοποιεί τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Με την αξιοποίηση των ΑΠΕ αναδεικνύεται

Διαβάστε περισσότερα

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών 30-12-2014 EVA PAPASTERGIADOU Ανακύκλωση των Θρεπτικών είναι η χρησιμοποίηση, ο μετασχηματισμός, η διακίνηση & η επαναχρησιμοποίηση των θρεπτικών στοιχείων στα οικοσυστήματα

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 3 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα ΕΑΡΙΝΟ

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 3 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα ΕΑΡΙΝΟ ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 29/10/10 Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 3 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα ΕΑΡΙΝΟ 2010 2011 1 Παρόχθια ζώνη Σε κάθε ποταμό υπάρχει παρόχθια ζώνη Μια πολύπλοκη και ευαίσθητη περιοχή που συνδέει

Διαβάστε περισσότερα

SAM010 - Εκβολή Κερκητείου Ρέματος

SAM010 - Εκβολή Κερκητείου Ρέματος SAM010 - Εκβολή Κερκητείου Ρέματος Περιγραφή Ο υγρότοπος της εκβολής Κερκητείου ρέματος βρίσκεται στο παραλιακό μέτωπο του νέου Καρλόβασι και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Σάμου. Η εκβολή κρατά νερό όλο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ ΔΕΗ

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ ΔΕΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ ΔΕΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τα μέσα της δεκαετίας του 50 μέχρι σήμερα, έχουν κατασκευαστεί από τη ΔΕΗ Α.Ε. και βρίσκονται σε λειτουργία, 15 μεγάλα και 9 μικρά Υδροηλεκτρικά

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικοοικονοµική Ανάλυση Έργων

Τεχνικοοικονοµική Ανάλυση Έργων Τεχνικοοικονοµική Ανάλυση Έργων Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3 Ο Υ Ρ Α Υ Λ Ι Κ Α Φ Ρ Α Γ Μ Α Τ Α - Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ Υ Π Ο Ο Μ Ε Σ Ρ Λ Ε Ω Ν Ι Α Σ Α Ν Θ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Ε Π Ι Κ Ο Υ Ρ Ο Σ Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. 1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. το βενζοπυρένιο 2. Τα οξείδια του αζώτου: α. αντιδρούν με το οξυγόνο

Διαβάστε περισσότερα

14 ο ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΙΓΑΛΕΩ Εύηνος ποταµός. Παπαδοπούλου Άννα Χατζηµηνάς Ανδρέας

14 ο ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΙΓΑΛΕΩ Εύηνος ποταµός. Παπαδοπούλου Άννα Χατζηµηνάς Ανδρέας 14 ο ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 3ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΙΓΑΛΕΩ Εύηνος ποταµός Παπαδοπούλου Άννα Χατζηµηνάς Ανδρέας 1 Γνωρίσαµε τον ποταµό κατά την διάρκεια της εκπαιδευτικής εκδροµής που πραγµατοποιήσαµε

Διαβάστε περισσότερα

τον Τόμαρο και εκβάλλει στον Αμβρακικό και ο Άραχθος πηγάζει από τον Τόμαρο και εκβάλλει επίσης στον Αμβρακικό (Ήπειρος, Ζαγόρι).

τον Τόμαρο και εκβάλλει στον Αμβρακικό και ο Άραχθος πηγάζει από τον Τόμαρο και εκβάλλει επίσης στον Αμβρακικό (Ήπειρος, Ζαγόρι). Γεωγραφικά στοιχεία και κλίμα. Τα κυριότερα μορφολογικά χαρακτηριστικά του νομού Ιωαννίνων είναι οι ψηλές επιμήκεις οροσειρές και οι στενές κοιλάδες. Το συγκεκριμένο μορφολογικό ανάγλυφο οφείλεται αφενός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΩΝ ΤΑΜΙΕΥΣΗΣ ΑΡ ΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ. ρ. Ε. Σταυρινός Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων ιοικ. Τοµέας Κοιν. Πόρων & Υποδοµών

ΕΡΓΩΝ ΤΑΜΙΕΥΣΗΣ ΑΡ ΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ. ρ. Ε. Σταυρινός Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων ιοικ. Τοµέας Κοιν. Πόρων & Υποδοµών ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΑΜΙΕΥΣΗΣ ΑΡ ΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ρ. Ε. Σταυρινός Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων µ ιοικ. Τοµέας Κοιν. Πόρων & Υποδοµών ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΝΟΜΟΥ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΝΟΜΟΥ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΝΟΜΟΥ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Μ.Π.Ε. ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ ΚΡΕΜΑΣΤΩΝ ΚΑΣΤΡΑΚΙΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ. ΑΓΡΙΝΙΟ ΜΑΡΤΙΟΣ 2006 Οι προτεινόµενοι περιβαλλοντικοί όροι του Τεχνικού Επιµελητηρίου Νοµού Αιτωλοακαρνανίας

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Τα μέλη της ομάδας μας:παπαδόπουλος Σάββας Σταθάτος Γιάννης Τσαπάρας Χρήστος Τριανταφύλλου Δημήτρης Χάλαρης Στέλιος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 2. Το νερό στη φύση 3. Νερό και άνθρωπος 4.

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Οικολογία: η επιστήμη που μελετά τις σχέσεις των οργανισμών, και φυσικά του ανθρώπου, με τους βιοτικούς (ζωντανούς οργανισμούς του ίδιου

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 05/02/1017 ΘΕΜΑ 1 ο Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: 1. Σε ένα οικοσύστημα θα τοποθετήσουμε τις ύαινες και τα λιοντάρια στο ίδιο τροφικό επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

Εαρινό εξάμηνο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΟΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΜΗΜΑ Φ.Π.Ψ.

Εαρινό εξάμηνο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΟΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΜΗΜΑ Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΑΣΚΟΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΜΗΜΑ Φ.Π.Ψ. 4-18/3/2019 2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Εκπαίδευση και περιβάλλον

Διαβάστε περισσότερα

Βιοποικιλότητα & Αγροτικά Οικοσυστήματα

Βιοποικιλότητα & Αγροτικά Οικοσυστήματα ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΕΘΟΔΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΑΕΙΦΟΡΑ ΑΓΡΟ- ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ Χρονική Διάρκεια: Οκτώβριος 2010 Ιούνιος 2014 Προϋπολογισμός:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. της. Οδηγίας της Επιτροπής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. της. Οδηγίας της Επιτροπής ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 17.5.2017 C(2017) 2842 final ANNEX 1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ της Οδηγίας της Επιτροπής για την τροποποίηση της οδηγίας 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά

Διαβάστε περισσότερα

AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα

AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα Περιγραφή Η εκβολή του όρμου Λεύκα βρίσκεται περίπου 5 χιλιόμετρα βόρεια του οικισμού Αρνάς (ή Άρνη) στην Άνδρο. Πρόκειται για εκβολή ρύακα σχεδόν μόνιμης ροής, που τροφοδοτεί

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΗΣ

ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΗΣ Κεφάλαιο 5 ο : Οικοσυστήµατα ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΗΣ Η µελέτη των αλληλεπιδράσεων µεταξύ των µορφών ζωής και του περιβάλλοντός τους είναι η επιστήµη της οικολογίας. Το οικολογικό σύστηµα των οργανισµών και

Διαβάστε περισσότερα

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΔΕΗ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΡΓΩΝ

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΔΕΗ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΡΓΩΝ 3 o ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΔΕΗ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΤΗΣ ΕΡΓΩΝ Σ. ΡΩΤΗ Τομεάρχης Κλάδου Περιβάλλοντος ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

«Η επίδραση του ανθρώπου στο οικοσύστημα του ποταμού Πηνειού»

«Η επίδραση του ανθρώπου στο οικοσύστημα του ποταμού Πηνειού» 1 «Η επίδραση του ανθρώπου στο οικοσύστημα του ποταμού Πηνειού» Dr. Θωμάς Σαββίδης, Καθηγητής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Βοτανικής 1. Θερμοκρασία Στον ποταμό Πηνειό,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ είναι οι παραγωγικές δυνάμεις ή το αποτέλεσμα των παραγωγικών δυνάμεων που υπάρχουν και δρουν στο φυσικό περιβάλλον και που για τον σημερινό άνθρωπο μπορούν,

Διαβάστε περισσότερα

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά Ε ΑΦΟΣ Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Έδαφος Το έδαφος σχηµατίζεται από τα προϊόντα της αποσάθρωσης των πετρωµάτων του υποβάθρου (µητρικό πέτρωµα) ή των πετρωµάτων τω γειτονικών

Διαβάστε περισσότερα

ΓΛΥΚΑ ΚΑΙ ΑΛΜΥΡΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Υπεύθυνοι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Κολλεγίου Ανατόλια

ΓΛΥΚΑ ΚΑΙ ΑΛΜΥΡΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. Υπεύθυνοι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Κολλεγίου Ανατόλια 1 ΓΛΥΚΑ ΚΑΙ ΑΛΜΥΡΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αξαρλής Στυλιανός Καθηγητής ΠΕ4 axarlis@ac.anatolia.edu.gr Μπαντής Αθηνόδωρος Καθηγητής ΠΕ4 Υπεύθυνοι περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Κολλεγίου Ανατόλια ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο

Διαβάστε περισσότερα

Παρόχθια οικοσυστήματα. Ανθρωπογενείς επιδράσεις.

Παρόχθια οικοσυστήματα. Ανθρωπογενείς επιδράσεις. Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Παρόχθια οικοσυστήματα. Ανθρωπογενείς επιδράσεις. 2ο ΕΠΑ.Λ. Καρδίτσας 2014 Τι είναι η παρόχθια ζώνη; Η παρόχθια περιοχή είναι δίπλα σε κάποια όχθη ποταμών, χειμάρρων,

Διαβάστε περισσότερα

Αναδεικνύω τον τόπο μου μέσα από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Αναδεικνύω τον τόπο μου μέσα από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Αναδεικνύω τον τόπο μου μέσα από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Σοφία Τσιροπούλου Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Έβρου softsi@sch.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΡΓΟ LIFE04/ENV/GR/000099 WATER AGENDA Ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικής ολοκληρωμένης διαχείρισης υδατικών πόρων σε μια υδρολογική λεκάνη με την εφαρμογή μιας δημόσιας κοινωνικής συμφωνίας στη βάση των

Διαβάστε περισσότερα

Ρύπανση Νερού. Η ρύπανση μπορεί να είναι : χημική με την εισαγωγή επικίνδυνων τοξικών ουσιών ενεργειακή, βιολογική κτλ.

Ρύπανση Νερού. Η ρύπανση μπορεί να είναι : χημική με την εισαγωγή επικίνδυνων τοξικών ουσιών ενεργειακή, βιολογική κτλ. Ρύπανση Νερού Ρύπανση του νερού είναι οποιαδήποτε ανεπιθύμητη αλλαγή στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού, η οποία είναι ή μπορεί να γίνει,ζημιογόνος για τον άνθρωπο και τους υπόλοιπους

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 8. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΡΟ Υπερκατανάλωση, λειψυδρία, ρύπανση. Λειψυδρία, ένα παγκόσμιο πρόβλημα

Μάθημα 8. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΡΟ Υπερκατανάλωση, λειψυδρία, ρύπανση. Λειψυδρία, ένα παγκόσμιο πρόβλημα Μάθημα 8 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΡΟ Υπερκατανάλωση, λειψυδρία, ρύπανση Δύο από τα σημαντικότερα προβλήματα παγκοσμίως είναι η λειψυδρία και η ρύπανση του νερού. Στο μάθημα αυτό θα εξετάσουμε τις αιτίες που

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Επιστήμη

Περιβαλλοντική Επιστήμη Περιβαλλοντική Επιστήμη ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Μέρος 1ο Αικατερίνη Ι. Χαραλάμπους, Καθηγήτρια ΕΜΠ Άδεια Χρήσης Το παρόν υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons και δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Έργου

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ. Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ

Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ. Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ 1 Ονομ/μο φοιτήτριας: Κουκουλιάντα Στυλιανή Αριθμός μητρώου: 7533 Υπεύθυνος καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Το νερό καλύπτει τα 4/5 του πλανήτη

ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Το νερό καλύπτει τα 4/5 του πλανήτη ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το νερό καλύπτει τα 4/5 του πλανήτη Βασικός-αναντικατάστατος παράγοντας της ζωής κάθε μορφής και κάθε επιπέδου Συνδέεται άμεσα με τη διαμόρφωση των κλιματολογικών συνθηκών Η σύγχρονη

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΕΠΙΛΕΞΑΜΕ: Η χλωρίδα και η πανίδα στην χώρα μας είναι ένα πολύ σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Νέοι τόποι Περιπέτεια Φύση Παράδοση Ιστορία. Πολιτισμός Ζωή Μνημεία Ασφάλεια Χαρά

Νέοι τόποι Περιπέτεια Φύση Παράδοση Ιστορία. Πολιτισμός Ζωή Μνημεία Ασφάλεια Χαρά Νέοι τόποι Περιπέτεια Φύση Παράδοση Ιστορία Πολιτισμός Ζωή Μνημεία Ασφάλεια Χαρά 1 2 Η Εγνατία Οδός δίνει άλλες διαστάσεις και ευκαιρίες στην επισκεψιμότητα. Η δυνατότητα του επισκέπτη να διασχίσει όλη

Διαβάστε περισσότερα

Το ταξίδι του νερού. Το φράγμα και τη τεχνητή λίμνη του Μόρνου

Το ταξίδι του νερού. Το φράγμα και τη τεχνητή λίμνη του Μόρνου Το ταξίδι του νερού Το φράγμα και τη τεχνητή λίμνη του Μόρνου Στην κοίτη του ποταμού Μόρνου 7 χιλιόμετρα δυτικά του Λιδορικίου στο Νομό Φωκίδος δημιουργήθηκε με την κατασκευή χωμάτινου φράγματος ο Ταμιευτήρας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ

ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ INTERREG IIIA / PHARE CBC ΕΛΛΑΔΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ: ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ Καθηγητής Βασίλειος A. Τσιχριντζής Διευθυντής, Εργαστήριο Οικολογικής Μηχανικής και Τεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2)

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Μάθημα/Τάξη: Κεφάλαιο: Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Ονοματεπώνυμο Μαθητή: Ημερομηνία: 13-02-2017 Επιδιωκόμενος Στόχος: 70/100 ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιο σας τον

Διαβάστε περισσότερα

Το φράγμα του Ασουάν. Γιάννος Παπαϊωάννου Μαρία Παταρασβίλη Αλεξάνδρα Αδαμίδου Μαργαρίτα Χαραλάμπους Νοέμβριος 2013

Το φράγμα του Ασουάν. Γιάννος Παπαϊωάννου Μαρία Παταρασβίλη Αλεξάνδρα Αδαμίδου Μαργαρίτα Χαραλάμπους Νοέμβριος 2013 Το φράγμα του Ασουάν Γιάννος Παπαϊωάννου Μαρία Παταρασβίλη Αλεξάνδρα Αδαμίδου Μαργαρίτα Χαραλάμπους Νοέμβριος 2013 Πώς σκέφτηκαν οι Αιγύπτιοι να δημιουργήσουν το φράγμα του Ασουάν; Για πολλούς αιώνες οι

Διαβάστε περισσότερα

Αυτορρύθμιση στις αγροτικές περιοχές/ύπαιθρος

Αυτορρύθμιση στις αγροτικές περιοχές/ύπαιθρος Αυτορρύθμιση στις αγροτικές περιοχές/ύπαιθρος Πώς μπορεί να καλυφθεί η απουσία του κράτους; Κρίνα Μπελεάν Δικηγόρος ΔΣ Χανίων Περιβαλλοντολόγος, MSc Στην Ελλάδα, οι κατ εξοχήν αγροτικές περιοχές καταλαμβάνουν

Διαβάστε περισσότερα

Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458

Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458 Φοιτητες: Σαμακός Φώτιος Παναγιώτης 7442 Ζάπρης Αδαμάντης 7458 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.ΣΤΟΙΧΕΙΑΡΥΠΑΝΣΗΣ 2.1 ΠΑΘΟΦΟΝΟΙ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 2.1.1 ΒΑΚΤΗΡΙΑ 2.1.2 ΙΟΙ 2.1.3 ΠΡΩΤΟΖΩΑ 2.2 ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ ΣΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

THA001 - Φραγμολίμνη Μαριών

THA001 - Φραγμολίμνη Μαριών THA001 - Φραγμολίμνη Μαριών Περιγραφή Η Φραγμολίμνη Μαριών βρίσκεται περίπου 2,2 χιλιόμετρα βορειανατολικά του ομώνυμου οικισμού του Δήμου Θάσου. Πρόκειται για ταμιευτήρα που προέκυψε με την κατασκευή

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Πολιτική και Οικονομία Υδατικών Πόρων

Περιβαλλοντική Πολιτική και Οικονομία Υδατικών Πόρων ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Περιβαλλοντική Πολιτική και Οικονομία Υδατικών Πόρων Ενότητα 1:Εισαγωγή στην Περιβαλλοντική Πολιτική Παγκόσμια Περιβαλλοντικά Προβλήματα Βασίλης Κανακούδης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Το μεγαλύτερο μέρος της γης αποτελείται από νερό. Το 97,2% του νερού αυτού

Το μεγαλύτερο μέρος της γης αποτελείται από νερό. Το 97,2% του νερού αυτού 1. Το νερό στη φύση και τη ζωή των ανθρώπων Το μεγαλύτερο μέρος της γης αποτελείται από νερό. Το 97,2% του νερού αυτού βρίσκεται στους ωκεανούς, είναι δηλαδή αλμυρό. Μόλις το 2% βρίσκεται στους πόλους

Διαβάστε περισσότερα

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ *Φέρουσα χωρητικότητα Ο μέγιστος αριθμός ατόμων ενός είδους που μπορεί να υποστηρίζεται από ένα δεδομένο οικοσύστημα. Ο προσδιορισμός της για τον άνθρωπο

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ

Ο ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ Διεθνές συνέδριο «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» Ο ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ Συλλογική εισήγηση των Μ.Ε. Περιβάλλοντος και Μ.Ε. Υδάτων του ΤΕΕ/ΚΔΘ Παρουσίαση: Ζωή Παπαβασιλείου,

Διαβάστε περισσότερα

Ε.Μ.Π..Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

Ε.Μ.Π..Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Ε.Μ.Π..Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ, Υ ΡΑΥΛΙΚΩΝ & ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ Μάθηµα :... 1 Φράγµατα Ταµιευτήρες Φυσικό φαινόµενο : κατολισθήσεις, εκλύσεις

Διαβάστε περισσότερα

AND019 - Έλος Κρεμμύδες

AND019 - Έλος Κρεμμύδες AND019 - Έλος Κρεμμύδες Περιγραφή Το έλος Κρεμμύδες βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του οικισμού Κόρθι στην Άνδρο. Τροφοδοτείται από δύο ρύακες περιοδικής ροής και λόγω της απομόνωσής του

Διαβάστε περισσότερα

«Το ποτάμι μας (Τάφρος 66) Πηγή ζωής ή αιτία οικολογικής καταστροφής;»

«Το ποτάμι μας (Τάφρος 66) Πηγή ζωής ή αιτία οικολογικής καταστροφής;» «Το ποτάμι μας (Τάφρος 66) Πηγή ζωής ή αιτία οικολογικής καταστροφής;» Εκπαιδευτικοί υλοποίησης: Δημητρίου Χρήστος Όππας Δημήτριος Αγγελοχώρι, 2012 2014 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Είναι σύγχρονο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝ II, KOYΠΟΝΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΓΙΑ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Κωδικός Αριθμός Κουπονιού:

ΕΠΑΝ II, KOYΠΟΝΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΓΙΑ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Κωδικός Αριθμός Κουπονιού: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ, ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΑΡΓΟΛΙΚΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Γεωγραφικές Επιστήµες Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ένας άρρηκτος δεσµός συµβίωσης. Γεώργιος Ταξιάρχου 1

Γεωγραφικές Επιστήµες Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ένας άρρηκτος δεσµός συµβίωσης. Γεώργιος Ταξιάρχου 1 Γεωγραφικές Επιστήµες Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ένας άρρηκτος δεσµός συµβίωσης. Γεώργιος Ταξιάρχου 1 Σύµφωνα µε την γενική αρχή που καθιέρωσε η UNESCO, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση έχει στόχο να διαµορφώσει

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση των εδαφικών πόρων στις ορεινές περιοχές υπό το πρίσμα της κλιματικής μεταβολής. Δημ. Αλιφραγκής Καθηγητής, ΑΠΘ

Διαχείριση των εδαφικών πόρων στις ορεινές περιοχές υπό το πρίσμα της κλιματικής μεταβολής. Δημ. Αλιφραγκής Καθηγητής, ΑΠΘ Διαχείριση των εδαφικών πόρων στις ορεινές περιοχές υπό το πρίσμα της κλιματικής μεταβολής Δημ. Αλιφραγκής Καθηγητής, ΑΠΘ Τα paleosols θεωρούνται και ως λείψανα εδαφών των οποίων η μελέτη αποτελεί ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΡΟ. Η Σημασία του Υδάτινοι Πόροι Ο πόλεμος του Νερού. Αυγέρη Βασιλική Ανδριώτη Μαρινα Βλάχου Ελίνα

ΝΕΡΟ. Η Σημασία του Υδάτινοι Πόροι Ο πόλεμος του Νερού. Αυγέρη Βασιλική Ανδριώτη Μαρινα Βλάχου Ελίνα ΝΕΡΟ Η Σημασία του Υδάτινοι Πόροι Ο πόλεμος του Νερού Αυγέρη Βασιλική Ανδριώτη Μαρινα Βλάχου Ελίνα Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ καλύπτει το 70,9% του πλανήτη μας είναι απαραιτητο για την διατήρηση της ζώης στη γη και

Διαβάστε περισσότερα

Kεφάλαιο 11 (σελ ) Ζώνες βλάστησης

Kεφάλαιο 11 (σελ ) Ζώνες βλάστησης Β Ενότητα «Το φυσικό περιβάλλον» 1 Kεφάλαιο 11 (σελ. 43 45) Ζώνες βλάστησης Στόχοι: -να γνωρίσουµε την έννοια της βλάστησης -να παρατηρήσουµε την κατανοµή της βλάστησης στην επιφάνεια της Γης -να συνδέουµε

Διαβάστε περισσότερα

Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία

Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία Η Επιχειρηματική Ευκαιρία Κατανοώντας την επιχειρηματική ευκαιρία Υπάρχουν έρευνες οι οποίες δείχνουν ότι στους περισσότερους επιχειρηματίες που ξεκινούν για πρώτη φορά μια επιχείρηση, τελειώνουν τα χρήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΛΩΣ ΗΛΘΑΤΕ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ ΚΠΕ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 2

ΚΑΛΩΣ ΗΛΘΑΤΕ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ ΚΠΕ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 2 ΚΠΕ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 1 ΚΑΛΩΣ ΗΛΘΑΤΕ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ ΚΠΕ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 2 Ευ-ρυτανία - ο τόπος των καλοτρεχούμενων ρχ νερών Τριήμερο Πρόγραμμα για Ε,ΣΤ Δημοτικού, Γυμνάσιο, Λύκειο και ΕΠΑ.Λ. ΚΠΕ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 4 ΚΠΕ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΨΗΛΗ ΚΑΛΗ ΜΕΤΡΙΑ ΕΛΛΙΠΗΣ ΚΑΚΗ

ΥΨΗΛΗ ΚΑΛΗ ΜΕΤΡΙΑ ΕΛΛΙΠΗΣ ΚΑΚΗ ΠΡΟΣΥΝΕΔΡΙΑΚΗ HELECO ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΕΕ Σχεδιασμός και εφαρμογή συστήματος παρακολούθησης ποιότητας επιφανειακών και υπόγειων νερών, σύμφωνα με τις Οδηγίες της Ε.Ε. Σπύρος Παπαγρηγορίου Μελετητής,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χλωρίδα και Πανίδα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ερωτήσεις της µορφής σωστό-λάθος Σηµειώστε αν είναι σωστή ή λάθος καθεµιά από τις παρακάτω προτάσεις περιβάλλοντας µε ένα κύκλο το αντίστοιχο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΡΕΣ ΤΙΣ ΚΡΥΜΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΣΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΟ

ΒΡΕΣ ΤΙΣ ΚΡΥΜΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΣΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΟ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Οριζόντια 1. Βυζαντινός αυτοκράτορας - Ρωτάει 2. Μικρόβιο 3. Βράχος κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας - Βράχος πάνω από την επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας ΘΕΜΑ 1 ο Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνητή λίμνη Πουρναρίου

Τεχνητή λίμνη Πουρναρίου Τεχνητή λίμνη Πουρναρίου Κείμενο-φωτό: Παναγιώτης Κρητικάκος Την Παρασκευή 11 Νοεμβρίου του 2011 οργανώθηκε εξερευνητική επίσκεψη στην τεχνητή λίμνη Πουρναρίου, ως μέρος του προγράμματος Άδηλα Ύδατα. Η

Διαβάστε περισσότερα

Υδατικοί πόροι Ν. Αιτωλοακαρνανίας: Πηγή καθαρής ενέργειας

Υδατικοί πόροι Ν. Αιτωλοακαρνανίας: Πηγή καθαρής ενέργειας «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ», ΑΘΗΝΑ, 12-14 Δεκεμβρίου 2012 Υδατικοί πόροι Ν. Αιτωλοακαρνανίας: Πηγή καθαρής ενέργειας Ακράτος Χρήστος Λέκτορας ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Δραστηριότητες Προσέγγισηs του Δάσους για παιδιά προσχολικής & πρώτης σχολικής ηλικίας

Δραστηριότητες Προσέγγισηs του Δάσους για παιδιά προσχολικής & πρώτης σχολικής ηλικίας Δραστηριότητες Προσέγγισηs του Δάσους για παιδιά προσχολικής & πρώτης σχολικής ηλικίας Οδηγός του Εκπαιδευτικού ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Προγράμματα στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και στην Εκπαίδευση για την Αειφορία. Έτος: 2008 2009

Προγράμματα στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και στην Εκπαίδευση για την Αειφορία. Έτος: 2008 2009 Προγράμματα στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και στην Εκπαίδευση για την Αειφορία 1. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Έτος: 2008 2009 Το πρόγραμμα είναι τριήμερο και απευθύνεται σε μαθητές Α/θμιας και Β/θμιας

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Υδατικών Πόρων Συνοπτική επισκόπηση της διαχείρισης των υδατικών πόρων στην Ελλάδα

Διαχείριση Υδατικών Πόρων Συνοπτική επισκόπηση της διαχείρισης των υδατικών πόρων στην Ελλάδα Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Τομέας Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος Διαχείριση Υδατικών Πόρων Συνοπτική επισκόπηση της διαχείρισης των υδατικών πόρων στην Ελλάδα Ανδρέας Ευστρατιάδης Σχολή Πολιτικών Μηχανικών,

Διαβάστε περισσότερα

Εκμετάλλευση και Προστασία των Υπόγειων Υδατικών Πόρων

Εκμετάλλευση και Προστασία των Υπόγειων Υδατικών Πόρων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εκμετάλλευση και Προστασία των Υπόγειων Υδατικών Πόρων Ενότητα 5: Πηγές και Τύποι Ρύπανσης Αναπληρωτής Καθηγητής Νικόλαος Θεοδοσίου ΑΠΘ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΩ ΡΟΥ ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ

ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΩ ΡΟΥ ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΩ ΡΟΥ ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ Δρ. Γιάννης Α. Μυλόπουλος, Καθηγητής Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ. 1. Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Β. ΤΣΙΟΥΜΑΣ - Β. ΖΟΡΑΠΑΣ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΟΙ

ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Β. ΤΣΙΟΥΜΑΣ - Β. ΖΟΡΑΠΑΣ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΟΙ ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Ε.Κ.Β.Α.Α. - Ι.Γ.Μ.Ε.Μ. Β. ΤΣΙΟΥΜΑΣ - Β. ΖΟΡΑΠΑΣ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΟΙ Διαθεσιμότητα των υδατικών πόρων και διαφοροποίηση των αναγκών σε νερό στις χώρες της της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ: 1893. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 03/06/2011 Προς: Σύλλογο Φίλων Πηνειού και του Παραποτάμιου Πολιτισμού του Υπόψη Δ.Σ.

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ: 1893. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 03/06/2011 Προς: Σύλλογο Φίλων Πηνειού και του Παραποτάμιου Πολιτισμού του Υπόψη Δ.Σ. ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ: 193 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 3//11 Προς: Σύλλογο Φίλων Πηνειού και του Παραποτάμιου Πολιτισμού του Υπόψη Δ.Σ. ΕΚΘΕΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ ΜΗΝΩΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ- ΜΑΡΤΙΟΥ- ΑΠΡΙΛΙΟΥ- 11 ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Κατανάλωση νερού σε παγκόσμια κλίμακα

Κατανάλωση νερού σε παγκόσμια κλίμακα Κατανάλωση νερού σε παγκόσμια κλίμακα ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ - ΜΟΡΦΗ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Προέλευση Μορφή έργων Χρήση Επιφανειακό νερό Φράγματα (ταμιευτήρες) Λιμνοδεξαμενές (ομβροδεξαμενές) Κύρια για

Διαβάστε περισσότερα

Ποτάµια ράση ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ. Ποτάµια ιάβρωση. Ποτάµια Μεταφορά. Ποτάµια Απόθεση. Βασικό επίπεδο

Ποτάµια ράση ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ. Ποτάµια ιάβρωση. Ποτάµια Μεταφορά. Ποτάµια Απόθεση. Βασικό επίπεδο ΠΟΤΑΜΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η µορφολογία του επιφανειακού αναγλύφου που έχει δηµιουργηθεί από δράση του τρεχούµενου νερού ονοµάζεται ποτάµια µορφολογία. Οι διεργασίες δηµιουργίας της ονοµάζονται ποτάµιες διεργασίες

Διαβάστε περισσότερα

Φυσικές Προστατευόµενες Περιοχές - Χώροι Αναψυχής

Φυσικές Προστατευόµενες Περιοχές - Χώροι Αναψυχής ΕΒ ΟΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Φυσικές Προστατευόµενες Περιοχές - Χώροι Αναψυχής ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ερωτήσεις της µορφής σωστό-λάθος Σηµειώστε αν είναι σωστή ή λάθος καθεµιά από τις παρακάτω προτάσεις περιβάλλοντας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ

Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ Οι περιοχές των τροπικών δασών όπως βλέπεις και στον παραπάνω παγκόσμιο χάρτη, βρίσκονται στη Νότια Αμερική(γύρω από τον ισημερινό), στη Βόρεια Αμερική(ανάμεσα από τον Τροπικό του

Διαβάστε περισσότερα