AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο"

Transcript

1 Ανάπτυξη Εκπαιδευτικού Λογισμικού και Ολοκληρωμένων Εκπαιδευτικών Πακέτων για τα Ελληνικά σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης & Διάθεση Προϊόντων Εκπαιδευτικού Λογισμικού στα Σχολεία «Ανάπτυξη ολοκληρωμένων προϊόντων εκπαιδευτικού λογισμικού» : Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο Σενάριο 12 Μεντελική Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα Τελική έκδοση ολοκληρωμένου προϊόντος εκπαιδευτικού λογισμικού Έκδοση 1η Μάρτιος 2008 Σελίδα 1

2 Ανάδοχος Φορέας Tessera Συστήματα Έργου Πληροφορικής Α.Ε. Ομάδα Ανάπτυξης του Έργου Υπεύθυνος έργου: Βασίλης Εφόπουλος «: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης Σύμβουλοι Εκπαιδευτικού Περιεχομένου: αλληλεπιδραστικών Βίγκλας Λίνος, Σπυρόπουλος Χαράλαμπος προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Συγγραφική Ομάδα Εκπαιδευτικών Σεναρίων: Ελληνικό Σχολείο» Σπυρόπουλος Χαράλαμπος, Βίγκλας Λίνος, Παπαδόπουλος Ιωάννης, Κολτσιδόπουλος Ευριπίδης, Μαρίνη Κωνσταντίνα, Πετσούκα Τάνια Προγραμματισμός Λογισμικού: Σπυρόπουλος Χαράλαμπος, Ioannidou Andri, Πετσούκα Τάνια, Κωνσταντίνα Μαρίνη, Φώτης Αθανάσιος, Μπαλασάς Αντώνης Γραφικά: Κοτζαμανίδης Χρήστος, Μαρόγλου Σμαρώ Ομάδα δοκιμών ελέγχου λογισμικού: Υπεύθυνος/οι Εφοπούλου Αναστασία, Κλεφτοδήμος Αλέξανδρος Δήμητρα Εγγάρχου παρακολούθησης εκ μέρους Κώστας Διαμαντής του ΕΑ.ΙΤΥ: Άρης Λούβρης Τρέχουσα Έκδοση Δώρα Μαζιώτη Τελική έκδοση ολοκληρωμένου προϊόντος εκπαιδευτικού Εκπαιδευτικού Πακέτου λογισμικού Μάρτιος 2008 Σελίδα 2

3 Λίγα λόγια για το Το είναι ένα εργαλείο δημιουργίας προσομοιώσεων με πράκτορες που δίνει τη δυνατότητα επαγγελματίες) να σε μια ευρεία κατασκευάσουν κλίμακα τις χρηστών δικές τους (από παιδιά μέχρι αλληλεπιδραστικές προσομοιώσεις και παιχνίδια. Το πρόγραμμα συνοδεύεται από πλήρες εγχειρίδιο λειτουργιών καθώς και από οδηγό χρήσης, που εγκαθίστανται αυτόματα στον υπολογιστή σας ταυτόχρονα με την εγκατάσταση του προγράμματος. Επιπλέον, στο παρόν CD-ROM περιέχεται ένα βίντεο (Εκπαιδευτικός οδηγός.mpg), που παρουσιάζει βήμα προς βήμα τα βασικά στάδια κατασκευής ενός έργου. Σελίδα 3

4 12. Μεντελική Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα Ταυτότητα Σεναρίου Τίτλος: Μεντελική Κληρονομικότητα Γνωστικό Αντικείμενο: Βιολογία Διδακτική Ενότητα: Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα Τάξη: Γ' Γυμνασίου Εκτιμώμενη Διάρκεια: 4 ώρες Στόχοι σεναρίου Ειδικοί σκοποί του προγράμματος σπουδών για τη Βιολογία: Να δημιουργηθεί στους μαθητές η ανάγκη για αναζήτηση της γνώσης και αυτοί να εξοικειωθούν με τον επιστημονικό τρόπο σκέψης και την επιστημονική μεθοδολογία. Γενικοί διδακτικοί στόχοι: Να κατανοούν οι μαθητές τους μηχανισμούς κληρονόμησης των χαρακτηριστικών των οργανισμών. Να εξοικειωθούν με τη μεθοδολογία των φυσικών επιστημών, κάνοντας παρατηρήσεις, διατυπώνοντας υποθέσεις, καταγράφοντας τις παρατηρήσεις τους και εξάγοντας συμπεράσματα. Σελίδα 4

5 Ειδικοί διδακτικοί στόχοι: Να περιγράφουν τους νόμους του Μέντελ και να εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο κληρονομούνται διάφορα χαρακτηριστικά (χρώμα ματιών κ.ά.). Να επιλύουν απλά προβλήματα μονοϋβριδισμού. Να αιτιολογούν το διαχωρισμό των ομάδων αίματος με το σύστημα ΑΒΟ, αναφερόμενοι στο ρόλο των πολλαπλών αλληλόμορφων γονιδίων. Σύντομη ανασκόπηση σεναρίου Ιδέα που διέπει το σενάριο Το σενάριο ακολουθεί τη μέθοδο της ανακαλυπτικής μάθησης, χρησιμοποιώντας τη δυνατότητα προσομοιώσεων που προσφέρει το Agentsheets. Στα πρώτα μαθήματα οι μαθητές θα προσπαθήσουν να αναπαράγουν τα πειράματα του Μέντελ και να καταλήξουν οι ίδιοι στους δύο γνωστούς νόμους της κληρονομικότητας, μέσα από τη διερεύνηση και την ανακάλυψη. Στη συνέχεια, θα τους δοθεί η δυνατότητα να πειραματιστούν με μονοϋβριδικές διασταυρώσεις και να εξοικειωθούν με τον τρόπο που εκδηλώνονται οι ανθρώπινες ομάδες αίματος. Τεχνολογικά εργαλεία που προτείνονται προς χρήση Οι προσομοιώσεις «1ο Πείραμα του Μέντελ», «2ο Πείραμα του Μέντελ», «Μονοϋβριδικές Διασταυρώσεις», «Μεντελική Κληρονομικότητα στους Ανθρώπινους Οργανισμούς» και «Ομάδες Αίματος». Οι προσομοιώσεις αυτές λειτουργούν με τη βοήθεια του Internet Explorer ή οποιουδήποτε άλλου φυλλομετρητή. Για να είναι δυνατή η λειτουργία των προσομοιώσεων θα πρέπει να εγκατασταθεί πρώτα το Java Runtime Environment που διατίθεται δωρεάν από την εταιρεία SUN στην ιστοσελίδα: Οδηγίες για τη χρήση του λογισμικού Οι προσομοιώσεις προσφέρονται σε δύο διαφορετικές εκδόσεις: Η μία έκδοση, η οποία περιέχει και τον πηγαίο κώδικα, αποτελεί έργο του και λειτουργεί μόνο στο περιβάλλον της εφαρμογής. Η δεύτερη έκδοση Σελίδα 5

6 είναι σε μορφή applet και λειτουργεί μέσω ενός οποιουδήποτε φυλλομετρητή (Internet Browser), όπως ο Internet Explorer ή ο Mozilla Firefox. Στα σενάρια επισημαίνεται κάθε φορά αναλυτικά, ποια έκδοση θα πρέπει να χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός και πού ακριβώς θα τη βρει. Για να λειτουργήσουν ορθά τα applets θα πρέπει ο υπολογιστής να έχει εγκατεστημένο το Java Runtime Environment (JRE) και ο φυλλομετρητής να είναι ενεργοποιημένος ως προς την εκτέλεση εντολών Java (Java enabled). To JRE μπορείτε να το κατεβάσετε από το Internet ( αλλά για ευκολία εγκαθίσταται αυτόματα και κατά την εγκατάσταση του. Αν έχετε εγκαταστήσει το ή έχετε κατεβάσει το JRE στον υπολογιστή σας και παρόλα αυτά δεν μπορείτε να δείτε τις προσομοιώσεις στα applets, τότε θα πρέπει να ελέγξετε τις ρυθμίσεις του φυλλομετρητή που χρησιμοποιείτε. Στον I.E. επιλέξτε Εργαλεία -> Επιλογές Internet. Στο παράθυρο που ανοίγει επιλέξτε Ασφάλεια -> Προσαρμοσμένο Επίπεδο και εκεί κάντε κλικ στην επιλογή Ενεργοποίηση κάτω από την περιγραφή Εκτέλεση βοηθητικών εφαρμογών της Java. Αντίστοιχα, στο Mozilla Firefox επιλέξτε Εργαλεία -> Επιλογές. Στο παράθυρο που ανοίγει επιλέξτε Περιεχόμενο και κάντε κλικ στο πεδίο Ενεργοποίηση Java. Συσχέτιση γνωστικού αντικειμένου και σεναρίου Στο παρόν σενάριο ακολουθείται η μέθοδος της ανακαλυπτικής μάθησης. Στην ανακαλυπτική μέθοδο, ο μαθητής δεν είναι παθητικός δέκτης, αλλά συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία της μάθησης. Ανακαλύπτει τη γνώση μέσω συνεργατικών δραστηριοτήτων και επίλυσης προβλημάτων, ενεργοποιώντας ανώτερες λειτουργίες της σκέψης. Η εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι δασκαλοκεντρική καθώς η μάθηση επιτυγχάνεται μέσω της αυτενέργειας των μαθητών, ενώ ο εκπαιδευτικός παίζει περισσότερο ρόλο καθοδηγητικό και συντονιστικό. Η προσέγγιση που θα ακολουθηθεί στο σενάριο αυτό είναι η καθοδηγούμενη ανακάλυψη. Για την επιτυχία της μεθόδου είναι απαραίτητο να οργανωθεί η τάξη σε ομάδες και να χρησιμοποιηθούν φύλλα εργασίας, τα οποία θα περιγράφουν με σαφήνεια τις δραστηριότητες που θα πραγματοποιηθούν. Σελίδα 6

7 Στην αρχή της διδασκαλίας οι μαθητές θα κληθούν να επαναλάβουν τα πειράματα του Μέντελ, να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους και να καταλήξουν με φυσικό τρόπο στις βασικές αρχές της κληρονομικότητας. Μέσω της επανάληψης των πειραμάτων του Μέντελ γίνεται καταρχάς μια προσέγγιση της ιστορικής διάστασης της επιστήμης της Βιολογίας. Ταυτόχρονα οι μαθητές μυούνται στην επιστημονική μεθοδολογία. Μετατρέπονται σε μικρούς επιστήμονες, παρατηρούν, καταγράφουν, ελέγχουν τα αποτελέσματά τους, συμπεραίνουν και τέλος διατυπώνουν θεωρίες. Οι νόμοι του Μέντελ έρχονται φυσικά και αβίαστα ως αποτέλεσμα προσωπικής παρατήρησης. Οι μαθητές δεν τους απομνημονεύουν μηχανικά αλλά τους κατανοούν ουσιαστικά. Η πρώτη προσέγγιση των νόμων του Μέντελ είναι απολύτως ποιοτική. Οι μαθητές απλά οδηγούνται σε διαπιστώσεις για τον τρόπο που λειτουργεί η μεταβίβαση των χαρακτηριστικών προσομοίωσης στους οργανισμούς. «Μονοϋβριδικές Στη συνέχεια, διασταυρώσεις» θα με τη βοήθεια της προσπαθήσουν να αντιληφθούν πώς λειτουργούν οι νόμοι σε επίπεδο γονιδίων. Σ' αυτό το στάδιο θα εξηγήσουν περαιτέρω τους νόμους της κληρονομικότητας και θα τους αναλύσουν και ποσοτικά. Τέλος, οι μαθητές θα εμπεδώσουν την ύλη μέσα από μια σειρά προβλημάτων που αφορούν τις μονοϋβριδικές διασταυρώσεις και τα πολλαπλά αλληλόμορφα. Οι προσομοιώσεις του Agentsheet σ' αυτή την περίπτωση λειτουργούν περισσότερο ως υπολογιστικά εργαλεία καθώς και ως μέθοδοι επιβεβαίωσης των αποτελεσμάτων. Στο σχεδιασμό του σεναρίου έχουν ληφθεί υπόψη οι συνήθεις δυσκολίες και παρατηρήσεις, που έχουν παρατηρηθεί κατά τη διδασκαλία των νόμων της κληρονομικότητας: 1. Πολλοί μαθητές τείνουν να πιστεύουν ότι τα μισά χαρακτηριστικά ενός ατόμου κληρονομούνται από τον ένα γονιό και τα άλλα μισά από τον άλλον. Έτσι, αδυνατούν να εξηγήσουν πώς είναι δυνατό για παράδειγμα, δύο γονείς με καστανά μάτια να γεννήσουν ένα παιδί με γαλανά. 2. Μερικοί μαθητές αδυνατούν να ερμηνεύσουν τα τετράγωνα Punnett, που δείχνουν τους πιθανούς συνδυασμούς γονιδίων δύο γονιών, ως απλές παρουσιάσεις των στατιστικών πιθανοτήτων. Πιστεύουν για παράδειγμα, ότι αν Σελίδα 7

8 δύο ετερόζυγοι γονείς διασταυρωθούν, τα πρώτα τρία παιδιά τους θα εμφανίσουν το φαινότυπο του κυρίαρχου αλληλόμορφου και το τέταρτο αυτόν του υπολειπόμενου. 3. Στην περίπτωση διϋβριδισμού, ορισμένοι μαθητές πιστεύουν ότι η εμφάνιση νέων φαινοτύπων, διαφορετικών από αυτούς των γονέων, οφείλεται σε ανάμειξη των γονιδίων. 4. Επίσης, μια συχνή παρανόηση είναι ότι αν ο ένας γονέας έχει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα που οφείλεται σε κυρίαρχο αλληλόμορφο, τότε όλοι οι απόγονοί του θα εμφανίσουν οπωσδήποτε το ίδιο χαρακτηριστικό. Η επανάληψη των πειραμάτων του Μέντελ βοηθά πολύ προς την σύνδεση της αφηρημένης θεωρίας με την πραγματική ζωή. Η δεύτερη από τις παραπάνω παρανοήσεις αποφεύγεται αυτόματα, καθώς οι μαθητές παρακολουθούν την τυχαιότητα των αποτελεσμάτων. Το πείραμα εκτελείται ξανά και ξανά και ποτέ οι απόγονοι δε βγαίνουν με την ίδια σειρά, ούτε καν με την ίδια ακριβώς αναλογία (εδώ οι μαθητές εξοικειώνονται και με την έννοια του στατιστικού λάθους όπως και με τη μεθοδολογία των επιστημονικών μετρήσεων). Οι ασκήσεις τόσο με τον μονοϋβριδισμό όσο και με τα πολλαπλά αλληλόμορφα είναι προσανατολισμένες στην καταπολέμηση των παρανοήσεων 1 και 4. Έχουν επιλεχθεί επίτηδες διασταυρώσεις με «απρόσμενα» αποτελέσματα, όπου προκύπτουν απόγονοι με εντελώς διαφορετικό φαινότυπο από αυτόν των γονέων. Τέλος, η σε βάθος κατανόηση του μονοϋβριδισμού βοηθά πολύ προς την κατεύθυνση της αποσαφήνισης του τρόπου, με τον οποίο λειτουργεί και ο διϋβριδισμός και στην αποφυγή της παρανόησης 3. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες Δραστηριότητα 1: «Τα πειράματα του Μέντελ» Γενικοί διδακτικοί στόχοι: Σελίδα 8

9 Να κατανοούν τους μηχανισμούς κληρονόμησης των χαρακτηριστικών των οργανισμών. Να εξοικειωθούν με τη μεθοδολογία των φυσικών επιστημών, κάνοντας παρατηρήσεις, διατυπώνοντας υποθέσεις, καταγράφοντας τις παρατηρήσεις τους και να εξάγοντας συμπεράσματα. Ειδικοί διδακτικοί στόχοι: Να αναπαράγουν το πείραμα του Μέντελ για της μονοϋβριδικές διασταυρώσεις. Να μετρούν τη συχνότητα εμφάνισης συγκεκριμένων απογόνων. Να εξοικειωθούν με τον τρόπο λήψης μετρήσεων και επεξεργασίας των αποτελεσμάτων που ακολουθείται κατά την επιστημονική διαδικασία. Να περιγράφουν τον 1ο νόμο του Μέντελ για το διαχωρισμό των αλληλόμορφων γονιδίων. Να αναπαράγουν το πείραμα του Μέντελ για τις διϋβριδικές διασταυρώσεις. Να περιγράφουν το 2ο νόμο του Μέντελ για την ανεξάρτητη μεταβίβαση των γονιδίων. Προαπαιτούμενα: Οι θα πρέπει να γνωρίζουν την ύλη σχετικά με την κυτταρική διαίρεση και την παραγωγή γενετικών κυττάρων μέσω της μείωσης. Επιπρόσθετα, θεωρείται ότι τόσο ο διδάσκων όσο και οι μαθητές θα πρέπει να έχουν μια στοιχειώδη εξοικείωση με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Χρονισμός εφαρμογής: Η δραστηριότητα αυτή έχει διάρκεια δύο ωρών και είναι εισαγωγική του της θεματικής ενότητας «Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα» του προγράμματος σπουδών. Προετοιμασία: Σελίδα 9

10 Ο εκπαιδευτικός ελέγχει τους υπολογιστές του εργαστηρίου και φροντίζει να έχουν όλοι εγκατεστημένο το Java Runtime Environment, σύμφωνα με τις οδηγίες που περιγράφονται προσομοιώσεων, 1024Χ768. παραπάνω. Για να εμφανίζονται ορθά τα applets των η ανάλυση της οθόνης θα πρέπει να είναι τουλάχιστον Επίσης, το παράθυρο του φυλλομετρητή θα ήταν καλό να όλες τις μεγιστοποιηθεί με τη χρήση του πλήκτρου F11. Αντιγράφει το φάκελο «Σενάριο_12_Μαθητής», που περιέχει προσομοιώσεις, στον κατάλογο «Τα έγγραφά μου» κάθε υπολογιστή. Ελέγχει το έτοιμο φύλλο εργασίας που περιέχεται στο παρόν σενάριο και επεμβαίνει κάνοντας αλλαγές, όπου επιθυμεί να ακολουθήσει διαφορετική διαδικασία. Τέλος, εκτυπώνει όσα φύλλα εργασίας χρειαστούν, ανάλογα με τον αριθμό των ομάδων που θα χωρίσει τους μαθητές. Στην αρχή του μαθήματος, χωρίζει τους μαθητές σε ομάδες τριών και άνω ατόμων (ανάλογα και με τον αριθμό των διαθέσιμων υπολογιστών) και τους μοιράζει τα φύλλα εργασίας. Ροή της δραστηριότητας: 1η διδακτική ώρα Βήμα 1ο: Ο διδάσκων ξεκινά το μάθημα θέτοντας ερωτήσεις στους μαθητές για τον τρόπο που πιστεύουν ότι κληρονομούνται τα χαρακτηριστικά στους ανθρώπους. Μπορεί να απευθύνει ερωτήσεις σε συγκεκριμένα παιδιά της τάξης, ρωτώντας για ορισμένα ευδιάκριτα χαρακτηριστικά τους (για παράδειγμα ένα παιδί με κόκκινα μαλλιά, ένα άλλο με έντονα σγουρά μαλλιά, κλπ). Κάποια από τα παιδιά μπορεί να πουν ότι το χαρακτηριστικό αυτό το έχει και ένας από τους γονείς τους, κάποια άλλα ότι το έχουν παππούδες τους ή άλλα συγγενικά τους πρόσωπα. Στη συζήτηση που θα ακολουθήσει, πολλοί μαθητές θα έχουν να αναφέρουν κάποιο παράδειγμα χαρακτηριστικών που πιστεύουν ότι κληρονόμησαν από τους παππούδες τους, χωρίς αυτό να έχει μεταβιβαστεί πρώτα στους γονείς τους. Σελίδα 10

11 Στη συνέχεια, η συζήτηση μπορεί να στραφεί στη χρησιμότητα που μπορεί να έχει η γνώση των κανόνων της κληρονομικότητας στη ζωή των ανθρώπων. Ο εκπαιδευτικός κατευθύνει τη συζήτηση, ώστε να τεθούν θέματα όπως η μεταβίβαση κληρονομικών ασθενειών, η βελτίωση της γεωργικής παραγωγής και της κτηνοτροφίας, κλπ. Βήμα 2ο: Κατόπιν, μπορεί να γίνει μια ιστορική αναδρομή σχετικά με την πορεία του ανθρώπου προς αυτή τη γνώση. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αναφέρει κάποια πληροφοριακά στοιχεία για το Μέντελ και να θέσει το ιστορικό πλαίσιο, στο οποίο έζησε. Οι μαθητές καλούνται να μπουν στη θέση του Μέντελ, έχοντας τα τεχνικά μέσα της τότε εποχής και ζητείται από αυτούς να σκεφθούν τρόπους, με τους οποίους θα μπορούσαν να πειραματιστούν με την κληρονομικότητα χρησιμοποιώντας φυτά. Οι μαθητές συνεργάζονται στο πλαίσιο της ομάδας τους και κάθε ομάδα προτείνει μια ιδέα. Στη συνέχεια, όλη η τάξη μαζί προσπαθεί να εντοπίσει τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία κάθε μιας από τις μεθόδους πειραματισμού που προτάθηκαν. Για παράδειγμα, αν προταθούν φυτά που απαιτούν μεγάλο χρονικό διάστημα για να αναπτυχθούν, η έρευνα θα είναι δύσκολο να ολοκληρωθεί. Αν ο αριθμός των φυτών είναι μικρός, δε θα έχουμε κάποιο έγκυρο στατιστικό δείγμα. Στα φυτά που η γονιμοποίηση των ανθών τους γίνεται με έντομα, δε θα γνωρίζουμε ποιοι είναι οι δύο γονείς. Στη συνέχεια όλοι μαζί προτείνουν τρόπους βελτίωσης των πειραμάτων. Για παράδειγμα, περιγράφουν τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχουν τα φυτά που θα διαλέξουμε για να έχουμε όσο το δυνατό καλύτερα αποτελέσματα. Προτείνουν λύσεις για τον τρόπο γονιμοποίησης των φυτών, ώστε να γνωρίζουμε και τους δύο γονείς, κλπ. Ο εκπαιδευτικός προσέχει, ώστε να μη δώσει ο ίδιος τις απαντήσεις, αλλά προσπαθεί να καθοδηγήσει τη συζήτηση διακριτικά με έμμεσες υποδείξεις. Βήμα 3ο: Αφού η τάξη αποφασίσει για τα ιδανικά χαρακτηριστικά ενός τέτοιου πειράματος, ο εκπαιδευτικός περιγράφει τις πραγματικές συνθήκες των πειραμάτων του Μέντελ: Ο Μέντελ διάλεξε ως φυτά τα μοσχομπίζελα και επικεντρώθηκε σε ένα δυο χαρακτηριστικά τους τη φορά, ώστε να μην γίνει πολύ περίπλοκη η επεξεργασία των αποτελεσμάτων. Διάλεξε φυτά από καθαρές ποικιλίες, τις οποίες κατόπιν ο Σελίδα 11

12 ίδιος διασταύρωσε. Προστάτεψε τα φυτά από τα έντομα σκεπάζοντάς τα και έτσι ανέλαβε ο ίδιος τη γονιμοποίηση των φυτών, επιλέγοντας τους γονείς που επιθυμούσε. Χρησιμοποίησε μεγάλο αριθμό φυτών, ώστε τα αποτελέσματά του να αποτελούν ένα σημαντικό στατιστικό δείγμα. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να βρει την πλήρη περιγραφή και τεκμηρίωση των πειραμάτων από τον ίδιο το Μέντελ στην ιστοσελίδα Η περιγραφή υπάρχει και στα αγγλικά. Αναπόφευκτα, η σύγκριση ανάμεσα στο πείραμα που αποφάσισαν οι μαθητές και στα πειράματα που πραγματοποίησε ο Μέντελ θα εμφανίσει πολλές ομοιότητες αλλά και κάποιες διαφορές. Μετά από όλη αυτή τη διαδικασία οι μαθητές θα είναι σε θέση να εξηγήσουν τις επιλογές του Μέντελ και να μπουν σιγά σιγά στο νόημα της επιστημονικής μεθοδολογίας. Βήμα 4ο: Ο εκπαιδευτικός τότε τους καλεί να αναπαράγουν το πείραμα του Μέντελ που αφορά στο μονοϋβριδισμό. Για να το κάνουν αυτό ανοίγουν τον υποφάκελο «1ο Πείραμα του Μέντελ», ο οποίος βρίσκεται στη διαδρομή «Τα έγγραφά μου\σενάριο_12_μαθητής». Κάνουν κλικ στο αρχείο index και παρατηρούν την οθόνη της προσομοίωσης. Σελίδα 12

13 Εικόνα 12 - Οι μαθητές πατούν το πλήκτρο Run για να εκκινήσουν την προσομοίωση. Αντίστοιχα, με το πλήκτρο Stop, μπορούν να τη σταματήσουν. Κάνουν κλικ στο βελάκι από την εργαλειοθήκη αριστερά και κατόπιν επιλέγουν ένα-ένα τα δύο φυτά (ψηλό χαμηλό) και τα σέρνουν στις ευδιάκριτες θέσεις για την πρώτη διασταύρωση. Σύμφωνα με τις οδηγίες που εμφανίζονται στην οθόνη αλλά και στο φύλλο εργασίας, οι μαθητές αναπαράγουν το πείραμα. Διασταυρώνουν αρχικά ένα ψηλό φυτό με ένα κοντό φυτό και καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους για τους απόγονούς τους. Οι απόγονοι είναι όλοι ψηλοί. Μετά την πρώτη διασταύρωση, θα πρέπει να μαντέψουν ποιο από τα χαρακτηριστικά που αφορούν το ύψος του φυτού είναι κυρίαρχο (επικρατές). Εικόνα 12 - Σελίδα 13

14 Ο εκπαιδευτικός μπορεί να καλέσει τους μαθητές να διατυπώσουν τα συμπεράσματά τους σχετικά με τη μεταβίβαση των χαρακτηριστικών στους απογόνους. Μια συνηθισμένη παρανόηση των μαθητών είναι ότι αν ο ένας γονέας έχει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα που είναι επικρατές, τότε όλοι οι απόγονοί του θα εμφανίσουν οπωσδήποτε το ίδιο χαρακτηριστικό. Μια τέτοια παρατήρηση μπορεί να περιέχεται στα συμπεράσματα που θα διατυπωθούν. Ο εκπαιδευτικός δέχεται όλα τα συμπεράσματα προς επιβεβαίωση, χωρίς να εκφράσει ο ίδιος σ' αυτή τη φάση τις απόψεις του περί λάθους και ορθού. Βήμα 5ο: Στη συνέχεια, περνούν στη δεύτερη φάση του πειράματος. Επιλέγουν δύο από τους απόγονους και τους διασταυρώνουν μεταξύ τους. Οι απόγονοι της δεύτερης γενιάς εμφανίζονται ψηλοί αλλά και κοντοί με αναλογία περίπου 3 προς 1. Εικόνα 12 Οι μαθητές, έχοντας επιλεγμένο το βελάκι από την εργαλειοθήκη αριστερά, επιλέγουν δύο από τους απογόνους της πρώτης γενιάς και τους σέρνουν στις ευδιάκριτες θέσεις για τη δεύτερη διασταύρωση. Αν επιθυμούν να αλλάξουν τον αριθμό των απογόνων στη δεύτερη διασταύρωση, σταματούν την εκτέλεση της προσομοίωσης και πατούν Reset για να την επαναφέρουν στην αρχική κατάσταση. Για να σβήσουν θέσεις απογόνων, κάνουν κλικ στη γομολάστιχα από την εργαλειοθήκη αριστερά και κατόπιν επιλέγουν τις θέσεις που θέλουν να σβήσουν. Σελίδα 14

15 Για να λειτουργήσει ορθά η προσομοίωση θα πρέπει να σβήσουν τις θέσεις μία μία από το τέλος (κάτω, δεξιά) προς την αρχή, ώστε να μη δημιουργηθούν κενά. Για να προσθέσουν πάλι θέσεις απογόνων, κάνουν κλικ στο βελάκι, επιλέγουν τα κατάλληλα παραλληλόγραμμα για την αρχή, τη μέση και το τέλος των θέσεων και τα τοποθετούν με τη σειρά από την αρχή (πάνω, αριστερά) προς το τέλος, ώστε να μη δημιουργηθούν κενά. Η προσομοίωση εμφανίζει αρχικά αρκετά μεγάλο αριθμό απογόνων, ώστε να είναι δυνατό οι μαθητές να εξάγουν στατιστικά συμπεράσματα από τα αποτελέσματα. Οι μαθητές μπορούν να επέμβουν στον αριθμό απογόνων της δεύτερης γενιάς αφαιρώντας και προσθέτοντας θέσεις απογόνων, κάτω από τη δεύτερη διασταύρωση. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αφήσει τις ομάδες ελεύθερες να επιλέξουν τον αριθμό απογόνων που επιθυμούν και να πραγματοποιήσει αργότερα συζήτηση προβληματισμού για τον ιδανικό αριθμό. Οι πρώτες παρατηρήσεις των μαθητών είναι καθαρά ποιοτικές. Άσχετα με τον αριθμό και την αναλογία των απογόνων η πρώτη παρατήρηση είναι καταλυτική. Σ' αυτή τη διασταύρωση, αν και οι δύο γονείς είναι ψηλοί, παρατηρούμε ότι ανάμεσα στους απόγονους εμφανίζονται και κοντά φυτά. Έτσι, κάποια από τα συμπεράσματα που διατυπώθηκαν μετά την πρώτη διασταύρωση αποδεικνύονται λανθασμένα. Οι μαθητές επαναδιατυπώνουν τα συμπεράσματά τους και επιχειρούν να δώσουν τις δικές τους εξηγήσεις στο φαινόμενο. Οι απόγονοι της πρώτης γενιάς αν και δεν εμφάνισαν το χαρακτηριστικό του κοντού γονέα, το αποθήκευσαν με κάποιο τρόπο και το μετέφεραν στην επόμενη γενιά. Ο κοντός γονέας αν και δεν κατάφερε να αποκτήσει απογόνους στην πρώτη γενιά, που να φέρουν το χαρακτηριστικό του, ωστόσο κατάφερε να το μεταβιβάσει στην επόμενη γενιά. Ο διδάσκων μπορεί να κατευθύνει τη συζήτηση ώστε να βοηθήσει τους μαθητές να οδηγηθούν στα ορθά συμπεράσματα. Αν η συζήτηση οδηγηθεί σε τέλμα, μπορεί να υπενθυμίσει στους μαθητές ότι τα πρώτα φυτά προέρχονταν από «καθαρές» ποικιλίες (χωρίς διασταυρώσεις), ενώ τα φυτά που χρησιμοποιήθηκαν στη δεύτερη διασταύρωση είχαν με κάποιον τρόπο «νοθευτεί» ή «αλλοιωθεί». Μετά το πέρας της πρώτης διδακτικής ώρας, οι μαθητές έχουν ήδη Σελίδα 15

16 προσεγγίσει ποιοτικά το νόμο διαχωρισμού των αλληλόμορφων γονιδίων, τον πρώτο νόμο της κληρονομικότητας. 2η διδακτική ώρα Βήμα 6ο: Ακολουθεί η παρατήρηση της αναλογίας που παρατηρείται στην εμφάνιση των απόγονων. Οι μαθητές ανοίγοντας τις ιδιότητες της προσομοίωσης μετά την ολοκλήρωση του πειράματος, μπορούν να δουν τον καταμερισμό των δύο χαρακτηριστικών. Εικόνα 12 Οι μαθητές πατούν Stop για να σταματήσουν την προσομοίωση. Κατόπιν, κάνουν κλικ στο βελάκι δίπλα από τον τίτλο της προσομοίωσης και επιλέγουν «Επεξεργαστής ιδιοτήτων προσομοίωσης». Με μια μικρή επεξεργασία στα νούμερα μπορούν να καταλήξουν σε μια αναλογία ακεραίων ή σε ένα ποσοστό για την εμφάνιση κάθε χαρακτηριστικού. Ο εκπαιδευτικός καλεί κάθε ομάδα να παρουσιάσει τα δικά της στατιστικά στοιχεία. Όπως είναι αναμενόμενο, τα αποτελέσματα των ομάδων θα διαφέρουν μεταξύ τους. Οι ομάδες που διάλεξαν πολύ μικρό αριθμό απογόνων δεύτερης γενιάς θα αποκλίνουν περισσότερο από την επιθυμητή αναλογία. Αλλά και οι ομάδες με μεγαλύτερο αριθμό απογόνων θα διαφέρουν πάλι μεταξύ τους, κατά μικρά ποσοστά. Ο εκπαιδευτικός καλεί τους μαθητές να επιλέξουν έναν σχετικά μεγάλο αριθμό απογόνων και να εκτελέσουν το πείραμα 5 φορές. Στη συνέχεια, θα πρέπει να επεξεργαστούν τα αποτελέσματα χωριστά και να βγάλουν το μέσο όρο των ποσοστών. Σελίδα 16

17 Κατόπιν, οι ομάδες θα παρουσιάσουν πάλι τα στοιχεία τους. Αυτή τη φορά, τα νούμερα όλων των ομάδων θα πρέπει να είναι πολύ κοντά μεταξύ τους και να τείνουν στην αναλογία 1:3 ή 25% - 75%. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, οι μαθητές και ο διδάσκων μπορούν να κάνουν μια σύντομη συζήτηση σχετικά με τον τρόπο λήψης επιστημονικών μετρήσεων και την αξία ύπαρξης ικανοποιητικού στατιστικού δείγματος, ώστε να έχουν πραγματική αξία τα αποτελέσματα. Βήμα 7ο: Στη συνέχεια, οι μαθητές θα περάσουν στην πραγματοποίηση του δεύτερου πειράματος του Μέντελ. Ο εκπαιδευτικός τους καθοδηγεί να ανοίξουν τον υποφάκελο «2ο Πείραμα του Μέντελ», που βρίσκεται στη διαδρομή «Τα έγγραφά μου\σενάριο_12_μαθητής». Κάνουν κλικ στο αρχείο index και παρατηρούν την οθόνη της προσομοίωσης. Εικόνα 12 - Οι μαθητές πατούν το πλήκτρο Run για να εκκινήσουν την προσομοίωση. Αντίστοιχα, με το πλήκτρο Stop, μπορούν να τη σταματήσουν. Κάνουν κλικ στο βελάκι από την εργαλειοθήκη αριστερά και κατόπιν επιλέγουν έναν-έναν τους σπόρους που συμβολίζουν τα δύο φυτά (πράσινο, ζαρωμένο Σελίδα 17

18 κίτρινο, λείο) και τα σέρνουν στις ευδιάκριτες θέσεις για την πρώτη διασταύρωση. Το δεύτερο πείραμα είναι πιο περίπλοκο από το πρώτο καθώς αφορά στην εμφάνιση δύο χαρακτηριστικών: το σχήμα του καρπού και το χρώμα του. Ο διδάσκων μπορεί πάλι να κάνει μια εισαγωγή πριν από το πείραμα, συνδέοντάς το με το πραγματικό πείραμα του Μέντελ. Σύμφωνα με τις οδηγίες που εμφανίζονται στην οθόνη αλλά και στο φύλλο εργασίας, οι μαθητές αναπαράγουν το πείραμα. Διασταυρώνουν αρχικά ένα φυτό με κίτρινους και λείους σπόρους με ένα φυτό που έχει πράσινους και ζαρωμένους. Εικόνα 12 - Οι απόγονοι έχουν όλοι κίτρινους και λείους καρπούς. Βάσει αυτής της παρατήρησης, οι μαθητές θα πρέπει να αποφασίσουν ποια από τα χαρακτηριστικά που αφορούν την εμφάνιση του σπόρου του φυτού είναι κυρίαρχα (επικρατή). Βήμα 8ο: Στη συνέχεια, ο διδάσκων καλεί τους μαθητές να μαντέψουν την έκβαση του δεύτερου μέρους του πειράματος. Οι μαθητές έχοντας την εμπειρία του πρώτου πειράματος, σίγουρα θα υποθέσουν την εμφάνιση του υπολειπόμενου χαρακτηριστικού στους απογόνους. Ωστόσο, πιθανόν να μην προβλέψουν την εμφάνιση των ενδιάμεσων φαινοτύπων (πράσινοι καρποί με λεία επιφάνεια και κίτρινοι με ανώμαλη επιφάνεια). Ο διδάσκων κρατά όλες τις προβλέψεις, οι οποίες θα επιβεβαιωθούν ή θα καταρριφθούν μετά την ολοκλήρωση του πειράματος. Όπως και στην πρώτη προσομοίωση, έτσι και σ' αυτήν οι μαθητές μπορούν να επέμβουν στον αριθμό απογόνων της δεύτερης γενιάς προσθέτοντας και αφαιρώντας θέσεις απογόνων κάτω από τη δεύτερη διασταύρωση. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αφήσει και πάλι τις ομάδες ελεύθερες να επιλέξουν τον αριθμό απογόνων που επιθυμούν και να τις καλέσει να τεκμηριώσουν τους λόγους για τους οποίους επέλεξαν αυτόν τον αριθμό. Σελίδα 18

19 Βήμα 9ο: Στη συνέχεια, ο διδάσκων δίνει το παράγγελμα για την εκτέλεση του δεύτερου μέρους του πειράματος. Εικόνα 12 - Οι μαθητές, έχοντας επιλεγμένο το βελάκι από την εργαλειοθήκη αριστερά, επιλέγουν δύο από τους απογόνους της πρώτης γενιάς και τους σέρνουν στις ευδιάκριτες θέσεις για τη δεύτερη διασταύρωση. Αν επιθυμούν να αλλάξουν τον αριθμό των απογόνων στη δεύτερη διασταύρωση, σταματούν την εκτέλεση της προσομοίωσης και πατούν Reset για να την επαναφέρουν στην αρχική κατάσταση. Για να σβήσουν θέσεις απογόνων, κάνουν κλικ στη γομολάστιχα από την εργαλειοθήκη αριστερά και κατόπιν επιλέγουν τις θέσεις που θέλουν να σβήσουν. Για να λειτουργήσει ορθά η προσομοίωση θα πρέπει να σβήσουν τις θέσεις μία μία από το τέλος (κάτω, δεξιά) προς την αρχή, ώστε να μη δημιουργηθούν κενά. Για να προσθέσουν πάλι θέσεις απογόνων, κάνουν κλικ στο βελάκι, επιλέγουν τα κατάλληλα παραλληλόγραμμα για την αρχή, τη μέση και το τέλος των θέσεων και τα τοποθετούν με τη σειρά από την αρχή (πάνω, αριστερά) προς το τέλος, ώστε να μη δημιουργηθούν κενά. Σελίδα 19

20 Οι μαθητές επιλέγουν δύο από τους απόγονους της πρώτης γενιάς και τους διασταυρώνουν. Προκύπτουν απόγονοι που έχουν σπόρους με την εμφάνιση του γονέα με τα επικρατή χαρακτηριστικά (κίτρινοι και λείοι), απόγονοι που έχουν σπόρους με την εμφάνιση του γονέα με τα υπολειπόμενα χαρακτηριστικά (πράσινοι και ανώμαλοι) αλλά και απόγονοι με σπόρους που φέρουν ενδιάμεσα χαρακτηριστικά (κίτρινοι και ανώμαλοι, πράσινοι και λείοι). Ο εκπαιδευτικός καλεί τους μαθητές να προσπαθήσουν να εξηγήσουν τα αποτελέσματα του πειράματος. Μια συνήθης παρανόηση των μαθητών που μελετούν φαινόμενα διϋβριδισμού είναι ότι πιστεύουν ότι η παρουσίαση ενδιάμεσων φαινοτύπων προέρχεται από την «ανάμειξη» των γονιδίων. Αν η συζήτηση πάρει αυτόν τον δρόμο, ο εκπαιδευτικός μπορεί να την κατευθύνει στο σωστό δρόμο επεμβαίνοντας και κάνοντας υποδείξεις. Για παράδειγμα, μπορεί να καλέσει τους μαθητές να δουν το ίδιο πείραμα «μονοϋβριδικά», επικεντρώνοντας σε ένα μόνο χαρακτηριστικό του καρπού (πχ το χρώμα). Στη συνέχεια, μπορούν να παρατηρήσουν το ίδιο πείραμα επικεντρώνοντας την προσοχή τους στο άλλο χαρακτηριστικό του καρπού (πχ την επιφάνειά του). Κάτω από αυτό το πρίσμα, οι μαθητές θα συνειδητοποιήσουν ότι ο μηχανισμός για κάθε ένα από τα χαρακτηριστικά του καρπού λειτουργεί ξεχωριστά με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όπως περιγράφηκε νωρίτερα στο μονοϋβριδισμό. Αν μετρήσουν άλλωστε τους απόγονους που εμφανίζουν το κίτρινο ή το πράσινο χρώμα θα διαπιστώσουν ότι ισχύει ακριβώς η αναλογία 3 προς 1, που διαπιστώθηκε στο πρώτο πείραμα. Αντίστοιχα, η αναλογία λείων και ανώμαλων καρπών είναι επίσης 3 προς 1. Οι ενδιάμεσοι φαινότυποι δεν είναι τίποτα άλλο από συνδυασμοί ανάμεσα στις πιθανότητες εμφάνισης του ενός ή του άλλου χαρακτηριστικού. Βήμα 10ο: Το τελευταίο συμπέρασμα περικλείει όλο το νόημα του νόμου της ανεξάρτητης μεταβίβασης των γονιδίων, του δεύτερου νόμου του Μέντελ. Οι μαθητές πλέον είναι σε θέση να πάνε και ένα βήμα πιο πέρα, ερμηνεύοντας την κληρονομικότητα: Σελίδα 20

21 Η ύπαρξη πολλών διαφορετικών χαρακτηριστικών στους δύο γονείς μπορεί να επιφέρει άπειρους συνδυασμούς φαινοτύπων στους απογόνους. Αν υπάρχει χρόνος, ο διδάσκων μπορεί να ζητήσει από τις ομάδες να περιγράψουν τους πιθανούς συνδυασμούς απογόνων για την περίπτωση τριών ή και περισσοτέρων διακριτών γνωρισμάτων που αφορούν το πρόσωπο ενός ανθρώπου, όπως: Σχήμα προσώπου: στρογγυλό ή τετράγωνο Φρύδια: ενωμένα ή όχι Χείλη: λεπτά ή σαρκώδη Μύτη: ίσια ή γαμψή Αυτιά: πεταχτά ή κολλημένα Μάτια: σχιστά ή αμυγδαλωτά Προτάσεις για επεκτάσεις / διαφοροποιήσεις: Στη δραστηριότητα αυτή ο δεύτερος νόμος του Μέντελ προσεγγίστηκε μόνο ποιοτικά. Ωστόσο, αν ο διδάσκων επιθυμεί μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές να επεξεργαστούν και στατιστικά τα αποτελέσματα. Σ' αυτήν την περίπτωση οι μαθητές θα εκτελέσουν το πείραμα 5 φορές, έχοντας ορίσει έναν ικανοποιητικό αριθμό απογόνων δεύτερης γενιάς και θα καταλήξουν σε μια σαφή αναλογία ή ποσοστό εμφάνισης των διάφορων φαινοτύπων (9:3:3:1 ή 56.25% - 18,75% 18,75% και 6,25%). Οι αναλογίες που εμφανίστηκαν τόσο στο πρώτο πείραμα όσο και στο δεύτερο μπορούν να επιβεβαιωθούν από τις αναπαραστάσεις των διασταυρώσεων σε τετράγωνα Punnett. Αν ο διδάσκων επιθυμεί, μπορεί να περιορίσει την ώρα επεξεργασίας των πειραμάτων και να αφιερώσει το χρόνο που θα κερδίσει στο τέλος του μαθήματος σε ανάλυση των τετραγώνων Punnett. Επιπλέον στο φάκελο «Σενάριο 12_Μεντελική Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα \ Σενάριο_12_Εκπαιδευτικός \ Προσομοίωση...» παρατίθενται οι προσομοιώσεις σε μορφή πηγαίου προγράμματος. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να επέμβει δημιουργώντας τις δικές του παραλλαγές επεκτάσεις στην παρούσα δραστηριότητα. Σελίδα 21

22 Βιβλιογραφία και διευθύνσεις στο Διαδίκτυο: Σελίδα 22

23 Δραστηριότητα 2: Μονοϋβριδικές διασταυρώσεις Γενικοί διδακτικοί στόχοι: Να κατανοούν τους μηχανισμούς κληρονόμησης των χαρακτηριστικών των οργανισμών. Ειδικοί διδακτικοί στόχοι: Να περιγράφουν τους νόμους του Μέντελ και να εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο κληρονομούνται διάφορα χαρακτηριστικά (χρώμα ματιών κ.ά.). Να εξοικειωθούν με τα τετράγωνα Punnett για τη λύση απλών προβλημάτων μονοϋβριδισμού. Να επιλύουν απλά προβλήματα μονοϋβριδισμού. Να αιτιολογούν το διαχωρισμό των ομάδων αίματος με το σύστημα ΑΒΟ, αναφερόμενοι στο ρόλο των πολλαπλών αλληλόμορφων γονιδίων. Προαπαιτούμενα: Οι μαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν την ύλη σχετικά με την κυτταρική διαίρεση και την παραγωγή γενετικών κυττάρων μέσω της μείωσης. Επίσης, θεωρείται ότι έχουν ολοκληρώσει την προηγούμενη δραστηριότητα ή έχουν διδαχθεί με κάποιον άλλο τρόπο για τα χρωμοσώματα, τα γονίδια (επικρατή και υπολειπόμενα), τις γενετικές πληροφορίες και τα ομόζυγα και ετερόζυγα άτομα. Επιπρόσθετα, θεωρείται ότι τόσο ο διδάσκων όσο και οι μαθητές θα πρέπει να έχουν μια στοιχειώδη εξοικείωση με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Χρονισμός εφαρμογής: Η δραστηριότητα αυτή έχει διάρκεια δύο ωρών και θα διδαχθεί στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας «Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα» του προγράμματος Σελίδα 23

24 σπουδών. Η δραστηριότητα αυτή είναι απαραίτητο να ακολουθήσει μετά από την εισαγωγική παρουσίαση των νόμων του Μέντελ. Προετοιμασία: Ο εκπαιδευτικός ελέγχει τους υπολογιστές του εργαστηρίου και φροντίζει να έχουν όλοι εγκατεστημένο το Java Runtime Environment, σύμφωνα με τις οδηγίες που περιγράφονται προσομοιώσεων, 1024Χ768. παραπάνω. Για να εμφανίζονται ορθά τα applets των η ανάλυση της οθόνης θα πρέπει να είναι τουλάχιστον Επίσης, το παράθυρο του φυλλομετρητή θα ήταν καλό να όλες τις μεγιστοποιηθεί με τη χρήση του πλήκτρου F11. Αντιγράφει το φάκελο «Σενάριο_12_Μαθητής», που περιέχει προσομοιώσεις, στον κατάλογο «Τα έγγραφά μου» κάθε υπολογιστή. Ελέγχει το έτοιμο φύλλο εργασίας που περιέχεται στο παρόν σενάριο και επεμβαίνει κάνοντας αλλαγές, όπου επιθυμεί να ακολουθήσει διαφορετική διαδικασία. Τέλος, εκτυπώνει όσα φύλλα εργασίας χρειαστούν, ανάλογα με τον αριθμό των ομάδων που θα χωρίσει τους μαθητές. Στην αρχή του μαθήματος, χωρίζει τους μαθητές σε ομάδες τριών και άνω ατόμων (ανάλογα και με τον αριθμό των διαθέσιμων υπολογιστών) και τους μοιράζει τα φύλλα εργασίας. Ροή της δραστηριότητας: 1η διδακτική ώρα Οι μαθητές, με τη βοήθεια της προηγούμενης εκπαιδευτικής δραστηριότητας, θα πρέπει να έχουν ήδη προσεγγίσει ποιοτικά τον πρώτο νόμο του Μέντελ για το διαχωρισμό των αλληλόμορφων γονιδίων. Επίσης, έχουν ήδη παρατηρήσει «πειραματικά» την αναλογία 3 προς 1 στους απογόνους δεύτερης γενιάς ομόζυγων γονέων διαφορετικού φαινοτύπου. Στην πρώτη διδακτική ώρα της παρούσας δραστηριότητας εποπτικούς θα λόγους, προσεγγίσουν θα το φαινόμενο χρησιμοποιηθεί η σε επίπεδο προσομοίωση γονιδίων. Για «Μονοϋβριδικές Διασταυρώσεις», η οποία ακολουθεί τη λογική των τετραγώνων Punnett. Σελίδα 24

25 Βήμα 1ο: Ο εκπαιδευτικός με την ενεργή συμμετοχή των μαθητών ανακεφαλαιώνει τα συμπεράσματα του προηγούμενου μαθήματος. Στη συνέχεια, τους ενημερώνει ότι σ' αυτό το μάθημα θα προσεγγίσουν το φαινόμενο σε επίπεδο γονιδίων. Τους καλεί να ανοίξουν τον υποφάκελο «Μονοϋβριδικές Διασταυρώσεις», ο οποίος βρίσκεται στη διαδρομή «Τα έγγραφά μου\σενάριο_12_μαθητής». Κάνουν κλικ στο αρχείο index και παρατηρούν την οθόνη της προσομοίωσης. Εικόνα 12 Οι μαθητές πατούν το πλήκτρο Run για να εκκινήσουν την προσομοίωση. Αντίστοιχα, με το πλήκτρο Stop, μπορούν να τη σταματήσουν. Κάνοντας κλικ σε έναν από τους αριθμούς από το 1 έως το 6, μπορούν να παρακολουθήσουν την αντίστοιχη διασταύρωση. Ο εκπαιδευτικός καλεί τους μαθητές να επιλέξουν ποια από τις εικονιζόμενες διασταυρώσεις αφορά αυτή που πραγματοποιήθηκε κατά το 1ο πείραμα του Μέντελ. Στην ουσία, οι μαθητές θα πρέπει να επιλέξουν μια διασταύρωση με γονείς Σελίδα 25

26 άτομα διαφορετικού φαινοτύπου (άρα την 4 ή την 5). Ο διδάσκων θα πρέπει να τους υπενθυμίσει ότι οι αρχικοί γονείς προέρχονταν από ποικιλίες «καθαρές», στις οποίες δεν είχαν συμβεί ποτέ διασταυρώσεις. Επομένως, η ορθή διασταύρωση είναι αυτή με τον αριθμό 4. Οι μαθητές επιλέγουν τη διασταύρωση 4 και παρακολουθούν βήμα προς βήμα την προσομοίωση. Για να το επιτύχουν αυτό, πατούν το κίτρινο βελάκι που εμφανίζει βηματικά τη διαδικασία. Οι γαμέτες κάθε γονέα συνδυάζονται με τη σειρά με τους γαμέτες του δεύτερου γονέα και η προσομοίωση εμφανίζει πρώτα το γονότυπο του απογόνου και κατόπιν το φαινότυπό του. Στην περίπτωση που επιθυμεί, ο διδάσκων μπορεί να το εκμεταλλευτεί αυτό διδακτικά, καλώντας τους μαθητές να μαντέψουν κάθε φορά την εμφάνιση του απογόνου από το γονότυπό του. Εικόνα 12 Με κλικ στο κουμπί Επιστροφή, η προσομοίωση επανέρχεται στην αρχική σελίδα. Βήμα 2ο: Αφού η προσομοίωση ολοκληρωθεί, ο εκπαιδευτικός ζητά από κάθε ομάδα να υπολογίσει την αναλογία στην εμφάνιση του χαρακτηριστικού στους απόγονους δεύτερης γενιάς. Κατόπιν, κάθε ομάδα ανακοινώνει τον αριθμό που βρήκε και αυτός θα πρέπει προφανώς να συμφωνεί με το 3:1, που ανακαλύφθηκε πειραματικά στην προηγούμενη δραστηριότητα. Σελίδα 26

27 Ο διδάσκων τότε ζητά από τα παιδιά να δώσουν τη δική τους ερμηνεία για το λόγο για τον οποίο παρατηρούμε αυτή την αναλογία. Μια συνηθισμένη παρανόηση των μαθητών είναι ότι δέχονται τα τετράγωνα Punnett κυριολεκτικά. Πιστεύουν δηλαδή ότι προβλέπουν με ακρίβεια την αλληλουχία των απογόνων και όχι ότι απλά εκφράζουν μια στατιστική πιθανότητα. Οι μαθητές θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν και κατόπιν να εκφράσουν μόνοι τους ότι οι γαμέτες των δύο γονέων συνδυάζονται τυχαία κάθε φορά για να δώσουν το γονότυπο ενός απόγονού τους. Το τετράγωνο Punnett απλά απεικονίζει όλους τους πιθανούς συνδυασμούς και εκφράζει την πιθανότητα ένας απόγονος να φέρει τον ένα ή τον άλλο γονότυπο ή φαινότυπο. Η αναλογία υπέρ του ενός φαινοτύπου έχει να κάνει με το ότι προκύπτει από περισσότερους συνδυασμούς γαμετών. Πιο πολλοί συνδυασμοί (3) δίνουν σαν αποτέλεσμα ψηλό φυτό ενώ μόνον ένας δίνει χαμηλό. Επομένως, είναι περισσότερο πιθανό ένας απόγονος να είναι ψηλός από ό,τι κοντός. Αυτό φάνηκε και στο πείραμα του Μέντελ, όπου πραγματικά η αναλογία επιβεβαιώθηκε. Ο διδάσκων μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να ολοκληρώσουν τον παραπάνω συλλογισμό με καθοδηγητικές ερωτήσεις. Για παράδειγμα, έχουμε έναν απόγονο από μια διασταύρωση δεύτερης γενιάς. Τι πιθανότητα έχει να είναι ψηλό φυτό; Εμφανίζεται κι άλλος απόγονος. Τι πιθανότητα έχει αυτός να είναι ψηλό φυτό; Υπάρχει τρόπος να προβλέψουμε με σιγουριά το φαινότυπο του τρίτου στη σειρά απογόνου; Βήμα 3ο: Κατόπιν, ο εκπαιδευτικός προσκαλεί τους μαθητές να πραγματοποιήσουν και τη διασταύρωση 5. Η διασταύρωση αυτή μοιάζει με την προηγούμενη ως προς τους φαινοτύπους των αρχικών γονέων. Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφορά. Ο γονέας με το επικρατές γνώρισμα είναι ετερόζυγος. Οι μαθητές θα πρέπει αφού εκτελέσουν και αυτή τη διασταύρωση να εντοπίσουν τις διαφορές στις δύο περιπτώσεις. Τους θέτονται ερωτήματα, όπως: Αν δε γνωρίζουμε τους γονότυπους των αρχικών γονέων, πώς θα μπορούσαμε να διαπιστώσουμε αν αυτοί είναι ομόζυγοι ή ετερόζυγοι; Αν από τη διασταύρωση προκύψουν δύο απόγονοι πρώτης γενιάς και αυτοί είναι ψηλά φυτά, μπορούμε να βγάλουμε συμπέρασμα για τους γονότυπους των γονέων; Σε ποια περίπτωση θα μπορούσαμε να έχουμε απόλυτη βεβαιότητα για το γονότυπο των γονέων; Σελίδα 27

28 Εικόνα 12 - Βήμα 4ο: Στη συνέχεια, οι μαθητές καλούνται να ανοίξουν τον υποφάκελο «Μεντελική Κληρονομικότητα στους Ανθρώπινους Οργανισμούς», ο οποίος βρίσκεται στη διαδρομή «Τα έγγραφά μου\σενάριο_12_μαθητής». Κάνουν κλικ στο αρχείο index και παρατηρούν την οθόνη της προσομοίωσης. Ο διδάσκων τους εισάγει στο πρόβλημα. Στη συγκεκριμένη προσομοίωση θεωρούμε τα γονίδια που ελέγχουν το χρώμα των ματιών στον άνθρωπο. Για τις ανάγκες των ασκήσεων κάνουμε την απλούστευση να θεωρήσουμε ότι το χρώμα οφείλεται σε δύο αλληλόμορφα, το Β και το b. Οι πιθανοί φαινότυποι είναι δύο: τα καστανά και τα γαλανά μάτια. Το Β ελέγχει την εμφάνιση των καστανών ματιών και είναι επικρατές. Σελίδα 28

29 Εικόνα 12 Ο διδάσκων θέτει ένα πρόβλημα στους μαθητές και τους καλεί να χρησιμοποιήσουν την προσομοίωση για να αναπαράγουν τη διασταύρωση που περιγράφεται και να απαντήσουν στις ερωτήσεις. Η άσκηση περιγράφεται με λεπτομέρειες και στο φύλλο εργασίας. Ένας άντρας με καστανά μάτια παντρεύεται μια γυναίκα με γαλανά και αποκτούν τρία παιδιά. Τα δύο από τα παιδιά έχουν γαλανά μάτια και το ένα καστανά. 1. Ποιος είναι ο γονότυπος της γυναίκας; 2. Ποιος είναι ο γονότυπος του άντρα; 3. Ποια διασταύρωση αντιστοιχεί σ' αυτή την περίπτωση; 4. Επιλέξτε τη διασταύρωση που αντιστοιχεί σ' αυτή την περίπτωση και συμπληρώστε τους απογόνους πρώτης γενιάς. 5. Τι αναλογία προβλέπεται στους απογόνους πρώτης γενιάς; 6. Τα παιδιά που απέκτησε το ζευγάρι παραβιάζουν αυτή την αναλογία; Γιατί; 7. Μπορείτε να γνωρίζετε με βεβαιότητα τους γονότυπους κάθε ενός από τα τρία αυτά παιδιά; 8. Το παιδί με τα καστανά μάτια παντρεύεται μια γυναίκα με καστανά. Υπάρχει πιθανότητα να αποκτήσουν παιδιά με γαλανά μάτια; Κάτω από ποιες προϋποθέσεις; 9. Πραγματοποίησε αυτή τη διασταύρωση και υπολόγισε τις πιθανότητες να εμφανίσουν γαλανά μάτια τα παιδιά τους. Σελίδα 29

30 Εικόνα 12 - Οι μαθητές πατούν το πλήκτρο Run για να εκκινήσουν την προσομοίωση. Αντίστοιχα, με το πλήκτρο Stop, μπορούν να τη σταματήσουν. Επιλέγουν το εικονίδιο που εμφανίζει το γονότυπο και το φαινότυπο του πρώτου γονέα από την εικονοθήκη στα αριστερά και το σέρνουν στην αντίστοιχη θέση της πρώτης διασταύρωσης. Επαναλαμβάνουν το ίδιο για το δεύτερο γονέα. Κατόπιν, σέρνουν τους γονότυπους και φαινοτύπους των πιθανών απογόνων και τους τοποθετούν στις τέσσερις θέσεις κάτω από τους γονείς. Κάνουν κλικ στο κουμπί «Έλεγχος 1ης γενιάς» και η προσομοίωση ελέγχει την ορθότητα της πρόβλεψης των απογόνων. Στη συνέχεια ακολουθούν την ίδια διαδικασία για τη δεύτερη διασταύρωση. Για να καθαρίσουν το πεδίο εργασίας και να ξεκινήσουν με νέα διασταύρωση, πατούν το πλήκτρο Reset. Σελίδα 30

31 Εικόνα 12 2η διδακτική ώρα Βήμα 5ο: Ακολουθεί συζήτηση στην τάξη, όπου οι μαθητές σχολιάζουν τις απαντήσεις και αναπαράγουν τις σωστές διασταυρώσεις. Στη συνέχεια, ο εκπαιδευτικός αναθέτει σε κάθε ομάδα να ασχοληθεί με ένα από τα ακόλουθα προβλήματα: Α. Η Καίτη έχει γαλανά μάτια. Παντρεύτηκε το Χριστόφορο που έχει καστανά μάτια. Και τα τρία παιδιά τους έχουν καστανά μάτια. Η Μαρία έχει καστανά μάτια, παντρεύτηκε τον Αντώνη που είναι αδελφός του Χριστόφορου και έχει κι αυτός καστανά μάτια. Απέκτησαν δύο παιδιά με γαλανά μάτια. Πώς μπορείτε να το εξηγήσετε αυτό; Πραγματοποιείστε τις παραπάνω διασταυρώσεις. Σελίδα 31

32 Ο Αντώνης απέκτησε παιδιά με γαλανά μάτια, επομένως είναι σίγουρα ετερόζυγος (Bb). Το ίδιο και η Μαρία (Βb). Κάνοντας την αντίστοιχη διασταύρωση βρίσκουμε ότι έχουν πιθανότητα 1 προς 3 (25%) να αποκτήσουν παιδί με γαλανά μάτια. Το ότι και τα δυο παιδιά τους έχουν γαλανά μάτια δεν παραβιάζει την παραπάνω αναλογία καθώς έχουμε μικρό στατιστικό δείγμα (μόνο δύο απογόνους). Η Καίτη έχει σίγουρα γονότυπο (bb) ενώ ο Χριστόφορος μπορεί να είναι είτε ετερόζυγος (Bb), είτε ομόζυγος (ΒΒ). Κάνοντας τις αντίστοιχες διασταυρώσεις προκύπτει ότι στην πρώτη περίπτωση υπάρχει πιθανότητα 50% να αποκτήσει παιδιά με γαλανά μάτια ενώ στη δεύτερη είναι αδύνατο. Εφόσον έχει τρία παιδιά με καστανά μάτια, πιο πιθανό είναι να είναι να ισχύει το δεύτερο - να είναι δηλαδή ομόζυγος (ΒΒ). Ωστόσο, τίποτα δεν αποκλείει να είναι και ετερόζυγος, καθώς το δείγμα των τριών παιδιών δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλο για να μας επιτρέπει να βγάλουμε συμπεράσματα με βεβαιότητα. Β. Η Λουκία έχει γαλανά μάτια, όπως και όλη η οικογένειά της (η μητέρα της, ο πατέρας της και ο αδελφός της). Η Ανθή έχει γαλανά μάτια αλλά όλη η υπόλοιπη οικογένειά της (παππούδες, γιαγιάδες, γονείς) έχουν καστανά. Ποια από τις δυο έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να αποκτήσει παιδιά με γαλανά μάτια, αν παντρευτούν και οι δύο άντρες με καστανά; Πραγματοποιείστε τις ανάλογες διασταυρώσεις. Η σωστή απάντηση είναι ότι μεγαλύτερη πιθανότητα να αποκτήσει παιδιά με γαλανά μάτια έχει αυτή που θα παντρευτεί ετερόζυγο άντρα! Εφόσον και οι δύο έχουν γαλανά μάτια, ο γονότυπός τους είναι υποχρεωτικά bb. Είναι άσχετο το γεγονός ότι προέρχονται από οικογένειες με γαλανά ή καστανά μάτια. Αν κάποια από τις δύο παντρευτεί ομόζυγο άντρα με καστανά (BB) δεν έχει καμιά πιθανότητα να κάνει παιδί με γαλανά όπως φαίνεται από την αντίστοιχη διασταύρωση. Αν ο άντρας είναι ετερόζυγος (Βb), η αντίστοιχη διασταύρωση μας δίνει πιθανότητα 1 προς 3 (25%) να αποκτήσει παιδί με γαλανά μάτια. Γ. Ο Πέτρος προέρχεται από μια οικογένεια, όπου όλοι έχουν καστανά μάτια (παππούδες, γιαγιάδες, γονείς). Ωστόσο, αυτός έχει γαλανά μάτια. Ο Αργύρης είναι ακριβώς στην αντίθετη θέση. Και οι δύο γονείς του έχουν γαλανά μάτια αλλά αυτός έχει καστανά. Ποιος από τους δύο είναι σίγουρα υιοθετημένος; Γιατί; Πραγματοποιείστε τις ανάλογες διασταυρώσεις. Σελίδα 32

33 Οι γονείς του Πέτρου μπορεί να είναι ομόζυγοι (ΒB) αλλά τίποτε δεν αποκλείει να είναι και ετερόζυγοι (Βb). Το ότι κανείς στο στενό συγγενικό κύκλο δεν έχει γαλανά μάτια δεν αποτελεί σημαντική ένδειξη για τη μία ή άλλη περίπτωση. Στην περίπτωση που είναι και οι δύο ετερόζυγοι έχουν 1 προς 3 πιθανότητα να αποκτήσουν παιδί με γαλανά μάτια. Από την άλλη δύο γονείς με γαλανά μάτια έχουν σίγουρα γονότυπο bb. Αυτοί όπως φαίνεται και με την αντίστοιχη διασταύρωση είναι αδύνατο να αποκτήσουν παιδιά με καστανά μάτια. Δ. Η Άσα προέρχεται από μια φυλή, όπου το γνώρισμα των γαλανών ματιών δεν έχει παρατηρηθεί για αιώνες. Μπορεί να αποκτήσει παιδιά με γαλανά μάτια αν παντρευτεί κάποιο άτομο που δεν ανήκει στη φυλή της; Τι άτομο θα πρέπει να είναι αυτό; Μπορεί να αποκτήσει εγγόνια με γαλανά μάτια; Γιατί; Πραγματοποιείστε τις ανάλογες διασταυρώσεις. Η Άσα προέρχεται από μια φυλή, στην οποία δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ γαλανά μάτια. Αυτό είναι μια ισχυρή ένδειξη ότι η Άσα είναι ομόζυγη ΒB. Όπως μπορεί να αποδειχθεί και από τις ανάλογες διασταυρώσεις, η Άσα είναι αδύνατο να αποκτήσει παιδί με γαλανά μάτια. Ωστόσο, αν αυτή παντρευτεί άντρα με γαλανά μάτια, ή ετερόζυγο άντρα με καστανά έχει πιθανότητες να αποκτήσει εγγόνια με γαλανά μάτια, όπως μπορεί να αποδειχθεί με τις αντίστοιχες διασταυρώσεις. Αναγκαστικά, μερικές ομάδες θα ασχοληθούν με το ίδιο πρόβλημα. Στη συνέχεια, κάθε ομάδα παρουσιάζει σύντομα το πρόβλημα που της τέθηκε, δίνει την απάντηση και την αναλύει, εκτελώντας τις διασταυρώσεις με τη βοήθεια της προσομοίωσης. Βήμα 6ο: Ο εκπαιδευτικός εισάγει τώρα τα παιδιά στην περίπτωση των πολλαπλών αλληλόμορφων θέτοντάς τους το ερώτημα: Τι μπορεί να συμβεί στην περίπτωση που έχουμε τρία και όχι δύο αλληλόμορφα στα γονίδια, τα οποία ελέγχουν ένα συγκεκριμένο γνώρισμα; Τους αναφέρει ότι αυτή δεν είναι μια υποθετική ερώτηση, καθώς αυτό ακριβώς συμβαίνει στα αλληλόμορφα που καθορίζουν τις ομάδες αίματος στον άνθρωπο. Σ' αυτήν τη φάση του μαθήματος ο εκπαιδευτικός δεν αναφέρει για τα αντιγόνα και τα αντισώματα του πλάσματος αλλά εξετάζει το θέμα σαν μία ακόμα περίπτωση μονϋβριδικής διασταύρωσης, όπου εμφανίζεται η ιδιομορφία του τρίτου αλληλόμορφου. Σελίδα 33

34 Ο διδάσκων περιγράφει τα σύμβολα που θα χρησιμοποιηθούν. Τα δύο αλληλόμορφα είναι και τα δύο επικρατή και συμβολίζονται με Α και Β. Το τρίτο αλληλόμορφο είναι υπολειπόμενο και συμβολίζεται με Ο. Πόσοι και ποιοι είναι οι πιθανοί γονότυποι με αυτά τα αλληλόμορφα; Οι μαθητές θα πρέπει να εντοπίσουν και να γράψουν στα φύλλα εργασίας τους όλους τους πιθανούς συνδυασμούς των παραπάνω αλληλόμορφων ανά δύο: Πίνακας 1 Γονότυπος Ομάδα ΑΒ ΑΟ (ΟΑ) ΑΑ ΒΟ (ΟΒ) ΒΒ ΟΟ Στη συνέχεια, ο εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά να προβλέψουν τους φαινοτύπους για κάθε περίπτωση. Θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους ποια από τα αλληλόμορφα είναι επικρατή και ποια υπολειπόμενα. Η ιδιομορφία σ' αυτήν την περίπτωση είναι η εμφάνιση της ομάδας ΑΒ. Έτσι, υπάρχουν τέσσερις διαφορετικοί φαινότυποι (Α, Β, Ο και ΑΒ) και όχι τρεις, όπως στις κλασικές περιπτώσεις μονοϋβριδισμού, που μελετήθηκαν στα προηγούμενα μαθήματα. Πίνακας 2 Γονότυπος Ομάδα ΑΒ ΑΒ ΑΟ (ΟΑ) Α ΑΑ Α ΒΟ (ΟΒ) Β ΒΒ Β ΟΟ Ο Βήμα 7ο: Σελίδα 34

35 Ο εκπαιδευτικός τότε τους καλεί να πειραματιστούν με διασταυρώσεις που αφορούν την ομάδα αίματος. Για να το κάνουν αυτό ανοίγουν τον υποφάκελο «Ομάδες Αίματος», ο οποίος βρίσκεται στη διαδρομή «Τα έγγραφά μου\σενάριο_12_μαθητής». Κάνουν κλικ στο αρχείο index και παρατηρούν την οθόνη της προσομοίωσης. Οι μαθητές μπορούν να τοποθετούν γονείς στο χώρο εργασίας της προσομοίωσης και να βλέπουν τους πιθανούς συνδυασμούς αλληλόμορφων στους απόγονούς τους. Οι μαθητές πατούν το πλήκτρο Run για να εκκινήσουν την προσομοίωση. Αντίστοιχα, με το πλήκτρο Stop, μπορούν να τη σταματήσουν. Επιλέγουν το εικονίδιο που εμφανίζει την ομάδα αίματος του πρώτου γονέα και το σέρνουν στο πεδίο εργασίας. Κατόπιν επιλέγουν το δεύτερο γονέα με τον ίδιο τρόπο και τον τοποθετούν στα αριστερά του πρώτου. Αυτόματα εμφανίζεται ο συνδυασμός των πιθανών απογόνων. Μπορούν να πραγματοποιήσουν όσες διασταυρώσεις επιθυμούν, μέχρι να γεμίσει το πεδίο εργασίας. Για να καθαρίσουν το πεδίο εργασίας και να ξεκινήσουν εκ νέου, πατούν το πλήκτρο Reset. Εικόνα 12 - Ο διδάσκων αναφέρει στα παιδιά ότι η ομάδα αίματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επιβεβαίωση πατρότητας. Φυσικά ο έλεγχος DNA είναι πολύ πιο αξιόπιστη Σελίδα 35

36 μέθοδος αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να έχουμε πολύ εύκολα τον αποκλεισμό κάποιου ως πατέρα ενός παιδιού, απλά με τον έλεγχο της ομάδας αίματος. Αναθέτει σε κάθε ομάδα μια περίπτωση αμφισβήτησης πατρότητας από τις παρακάτω, οι οποίες περιγράφονται αναλυτικά και στο φύλλο εργασίας: Α. Ο Παύλος έχει ομάδα αίματος Α και η γυναίκα του η Ράνια Β. Απέκτησαν το πρώτο τους παιδί και αυτό έχει ομάδα αίματος Ο. Ο Παύλος είναι έξαλλος και αμφισβητεί την πατρότητα του παιδιού. Έχει δίκιο; Ο Παύλος μπορεί να έχει γονότυπο ΑΑ ή ΑΟ. Η σύζυγός του μπορεί να έχει γονότυπο ΒΒ ή ΒΟ. Κάνοντας τις αντίστοιχες διασταυρώσεις διαπιστώνουμε ότι στην περίπτωση που και οι δύο είναι ετερόζυγοι, υπάρχει 1 προς 3 πιθανότητα να αποκτήσουν παιδί με ομάδα αίματος Ο. Β. Ο Θανάσης έχει ομάδα αίματος Β. Η γυναίκα του ομάδα αίματος Ο. Το πρώτο τους παιδί έχει ομάδα αίματος Ο. Η μητέρα του Θανάση τον συμβούλεψε να αμφισβητήσει την πατρότητα του παιδιού καθώς τόσο αυτή όσο και ο πατέρας του Θανάση έχουν ομάδα αίματος ΑΒ. Έχει δίκιο; Ο Θανάσης δεν μπορεί να είναι ετερόζυγος καθώς και οι δύο γονείς του έχουν ομάδα αίματος ΑΒ. Κάνοντας την αντίστοιχη διασταύρωση βλέπουμε ότι όλοι οι απόγονοι είναι ΑΑ, ΒΒ ή ΑΒ. Επομένως, ο Θανάσης είναι ΒΒ και η σύζυγός του είναι ΟΟ. Πραγματοποιώντας και αυτή τη διασταύρωση παρατηρούμε ότι είναι αδύνατο να προκύψουν παιδιά με ομάδα αίματος Ο. Γ. Ο Τάσος έχει ομάδα αίματος ΑΒ και η σύζυγός του Ο. Το παιδί τους έχει ομάδα αίματος επίσης ΑΒ, οπότε ο Τάσος είναι σίγουρος για την πατρότητα. Έχει δίκιο; Εκτελώντας την αντίστοιχη διασταύρωση διαπιστώνουμε ότι δύο γονείς με γονότυπους ΑΒ και ΟΟ είναι αδύνατο να αποκτήσουν παιδί με ομάδα αίματος ΑΒ. Δ. Η Αφροδίτη έχει ομάδα αίματος Β. Η μητέρα της είχε ομάδα αίματος Ο. Δεν θέλει τα παιδιά της να έχουν ομάδα αίματος Ο για να μην αντιμετωπίσουν πρόβλημα με τις μεταγγίσεις. Τι σύζυγο θα πρέπει να διαλέξει, ώστε να είναι 100% σίγουρη ότι δε θα γεννήσει παιδί με ομάδα αίματος Ο; Σελίδα 36

37 Η Αφροδίτη έχει γονότυπο ΒΟ (αφού η μητέρα της είχε ΟΟ). Δεν είναι σε θέση να γνωρίζει το γονότυπο του άντρα της αλλά μόνο την ομάδα αίματός του. Αν ο άντρας της έχει ομάδα Α ή Β μπορεί να είναι ετερόζυγος (ΑΟ ή ΒΟ), οπότε υπάρχει πιθανότητα να γεννήσουν παιδί ομάδας Ο. Αν ο άντρας της έχει ομάδα Ο, υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες. Αν είναι ομάδας ΑΒ, οι πιθανότητες να γεννήσουν παιδί ομάδας Ο είναι μηδενικές. Στη συνέχεια, κάθε ομάδα παρουσιάζει σύντομα το πρόβλημα που της τέθηκε, δίνει την απάντηση και την αναλύει, εκτελώντας τις διασταυρώσεις με τη βοήθεια της προσομοίωσης. Βήμα 8ο: Τέλος, ο εκπαιδευτικός κάνει μια σύντομη σύνδεση των αναπαραστάσεων ΑΒΟ με τις ιδιότητες κάθε ομάδας αίματος. Οι ομάδες αίματος καθορίζονται από την ύπαρξη συγκεκριμένων αντιγόνων στο αίμα. Τα αντιγόνα αυτά είναι τα Α και τα Β. Στην ομάδα Α είναι παρόντα τα αντιγόνα Α, στην ομάδα Β τα αντιγόνα Β, στην ομάδα ΑΒ τα δύο ενώ στην ομάδα Ο δεν υπάρχει κανένα από τα δύο. Κάθε ομάδα αίματος έχει και αντισώματα, τα οποία εξουδετερώνουν όλα τα αντιγόνα εκτός από αυτά που είναι παρόντα στο πλάσμα. Έτσι, η ομάδα Α έχει αντισώματα Αντί-Β. Ο εκπαιδευτικός καλεί τα παιδιά να συμπληρώσουν τον πίνακα που υπάρχει στο φύλλο εργασίας: Πίνακας 3 Ομάδα Αντιγόνα Α Αντιγόνα Β Αντισώματα Αντί-Α Αντισώματα Αντί-Β Α - - Β - - ΑΒ - - Ο - - Στη συνέχεια, καλεί κάθε ομάδα να αναλάβει μια από τις ομάδες αίματος και να εξετάσει μια προς μία όλες τις πιθανότητες μεταγγίσεων με δότες από άλλες ομάδες. Θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους ότι αν η ομάδα του λήπτη έχει αντισώματα που εξουδετερώνουν αυτά της ομάδας του δότη, τότε προκαλείται Σελίδα 37

Σενάριο 12: Μεντελική Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα

Σενάριο 12: Μεντελική Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα Σενάριο 12: Μεντελική Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα Φύλλο Εργασίας Τίτλος: Μεντελική Κληρονομικότητα Γνωστικό Αντικείμενο: Βιολογία Διδακτική Ενότητα: Κληρονομικότητα Γενετική ποικιλότητα Τάξη:

Διαβάστε περισσότερα

AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο

AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο Ανάπτυξη Εκπαιδευτικού Λογισμικού και Ολοκληρωμένων Εκπαιδευτικών Πακέτων για τα Ελληνικά σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης & Διάθεση Προϊόντων Εκπαιδευτικού Λογισμικού στα Σχολεία

Διαβάστε περισσότερα

AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο

AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο Ανάπτυξη Εκπαιδευτικού Λογισμικού και Ολοκληρωμένων Εκπαιδευτικών Πακέτων για τα Ελληνικά σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης & Διάθεση Προϊόντων Εκπαιδευτικού Λογισμικού στα Σχολεία

Διαβάστε περισσότερα

AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο

AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο Ανάπτυξη Εκπαιδευτικού Λογισμικού και Ολοκληρωμένων Εκπαιδευτικών Πακέτων για τα Ελληνικά σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης & Διάθεση Προϊόντων Εκπαιδευτικού Λογισμικού στα Σχολεία

Διαβάστε περισσότερα

AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο

AgentSheets: Εκπαιδευτικό Εργαλείο ανάπτυξης αλληλεπιδραστικών προσομοιώσεων και δραστηριοτήτων για το Ελληνικό Σχολείο Ανάπτυξη Εκπαιδευτικού Λογισμικού και Ολοκληρωμένων Εκπαιδευτικών Πακέτων για τα Ελληνικά σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης & Διάθεση Προϊόντων Εκπαιδευτικού Λογισμικού στα Σχολεία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ: ΜΕΝΤΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ: ΒΑΚΑΛΗΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ: ΜΕΝΤΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ: ΒΑΚΑΛΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ: ΜΕΝΤΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ: ΒΑΚΑΛΗΣ ΘΕΜΑ 1 Ο 1. α 2. γ 3. β 4. β 5. β ΘΕΜΑ 2 Ο Α. Ένας αυτοσωμικός

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Πανελλαδικών 2000-2013

Θέματα Πανελλαδικών 2000-2013 Θέματα Πανελλαδικών 2000-2013 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ Κεφάλαιο 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΘΕΜΑ 1 ο Γράψτε τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω προτάσεις και δίπλα το γράμμα

Διαβάστε περισσότερα

Σενάριο 14: Προγραμματίζοντας ένα Ρομπότ ανιχνευτή

Σενάριο 14: Προγραμματίζοντας ένα Ρομπότ ανιχνευτή Σενάριο 14: Προγραμματίζοντας ένα Ρομπότ ανιχνευτή Ταυτότητα Σεναρίου Τίτλος: Προγραμματίζοντας ένα Ρομπότ ανιχνευτή Γνωστικό Αντικείμενο: Πληροφορική Διδακτική Ενότητα: Ελέγχω-Προγραμματίζω τον Υπολογιστή

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή 15/02/2015 Ημερομηνία

Κυριακή 15/02/2015 Ημερομηνία Διαγώνισμα 2014-15 Ενδεικτικές απαντήσεις Κυριακή 15/02/2015 Ημερομηνία Βιολογία Κατεύθυνσης Εξεταζόμενο μάθημα Γ Λυκείου Τάξη Θέμα 1 ο : 1 α, 2 γ, 3 ε, 4 α, 5 ε Θέμα 2 ο : Α. Η απεικόνιση των μεταφασικών

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ 1 ΒΙΟΛΟΓΟΣ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ 1 ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ον ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΩ 1. Τι είναι κυτταρικός κύκλος, και τα δυο είδη κυτταρικής διαίρεσης. 2. Από τα γεγονότα της μεσόφασης να μην μου διαφεύγει η αντιγραφή του γενετικού

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5: Μενδελική Κληρονομικότητα

Κεφάλαιο 5: Μενδελική Κληρονομικότητα Κεφάλαιο 5: Μενδελική Κληρονομικότητα 1. Ο Mendel. α. εξέταζε σε κάθε πείραμά του το σύνολο των ιδιοτήτων του μοσχομπίζελου β. χρησιμοποιούσε αμιγή στελέχη στις ιδιότητες που μελετούσε γ. χρησιμοποιούσε

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ. Ο Mendel καλλιέργησε φυτά σε διάστημα 8 ετών για να φτάσει στη διατύπωση των νόμων της κληρονομικότητας

ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ. Ο Mendel καλλιέργησε φυτά σε διάστημα 8 ετών για να φτάσει στη διατύπωση των νόμων της κληρονομικότητας ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Ο Mendel καλλιέργησε 28.000 φυτά σε διάστημα 8 ετών για να φτάσει στη διατύπωση των νόμων της κληρονομικότητας Λόγοι επιτυχίας των πειραμάτων του Mendel 1. Μελέτησε μία ή δύο

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5: ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ

Κεφάλαιο 5: ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Κεφάλαιο 5: ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ -ΘΕΩΡΙΑ- Κληρονομικότητα: Η ιδιότητα των ατόμων να μοιάζουν με τους προγόνους τους. Κληρονομικοί χαρακτήρες: Οι ιδιότητες που κληρονομούνται στους απογόνους. Γενετική:

Διαβάστε περισσότερα

Στην αυτοσωμική υπολειπόμενη κληρονομικότητα: κυστική ίνωση Στη φυλοσύνδετη υπολειπόμενη κληρονομικότητα: αιμορροφιλία

Στην αυτοσωμική υπολειπόμενη κληρονομικότητα: κυστική ίνωση Στη φυλοσύνδετη υπολειπόμενη κληρονομικότητα: αιμορροφιλία ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 1-2-2015 ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. γ Α3. β Α4. γ Α5. δ ΘΕΜΑ B B1. Στήλη Ι Στήλη ΙΙ 1. στ 2. ζ 3. ε 4. α 5. δ 6. β 7. γ Β2. Τα άτομα μπορεί να χαρακτηρίζονται ως φορείς στην αυτοσωμική

Διαβάστε περισσότερα

Σενάριο 13. Προγραμματίζοντας ένα Ρομπότ

Σενάριο 13. Προγραμματίζοντας ένα Ρομπότ Σενάριο 13. Προγραμματίζοντας ένα Ρομπότ Ταυτότητα Σεναρίου Τίτλος: Προγραμματίζοντας ένα Ρομπότ Γνωστικό Αντικείμενο: Πληροφορική Διδακτική Ενότητα: Ελέγχω-Προγραμματίζω τον Υπολογιστή Τάξη: Γ Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΑ ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦ. 5ο

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΑ ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦ. 5ο ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΑ ΛΥΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΕΦ. 5ο ΜΟΝΟΫΒΡΙΔΙΣΜΟΣ ΑΥΤΟΣΩΜΙΚΑ ΕΠΙΚΡΑΤΗ-ΥΠΟΛΕΙΠΟΜΕΝΑ 1. Διασταυρώνονται δυο μοσχομπίζελα, το ένα με κανονικό σχήμα καρπού και το άλλο με περιεσφιγμένο σχήμα. Να βρεθεί

Διαβάστε περισσότερα

Μεντελική γενετική. Λείοι σπόροι του μοσχομπίζελου (Pisum sativum).

Μεντελική γενετική. Λείοι σπόροι του μοσχομπίζελου (Pisum sativum). Μεντελική γενετική Λείοι σπόροι του μοσχομπίζελου (Pisum sativum). Φαινότυπος και Γονότυπος Η φυσική εκδήλωση (φαινότυπος) της γενετικής σύστασης (γονότυπος) επηρεάζεται από τις αλληλεπιδράσεις με άλλα

Διαβάστε περισσότερα

Μεντελική γενετική. Λείοι σπόροι του μοσχομπίζελου (Pisum sativum).

Μεντελική γενετική. Λείοι σπόροι του μοσχομπίζελου (Pisum sativum). Μεντελική γενετική Λείοι σπόροι του μοσχομπίζελου (Pisum sativum). Φαινότυπος και Γονότυπος Η φυσική εκδήλωση (φαινότυπος) της γενετικής σύστασης (γονότυπος) επηρεάζεται από τις αλληλεπιδράσεις με άλλα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 5 ο Κεφ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 5 ο Κεφ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 5 ο Κεφ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Θέμα Α : Α1. γ Α2. β Α3. α Α4. β Α5. γ Θέμα Β : Β1. Για να ελέγξουμε τον γονότυπο ενός ατόμου με τον επικρατή φαινότυπο ως προς μία ιδιότητα θα

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Πανελλαδικών

Θέματα Πανελλαδικών Θέματα Πανελλαδικών 2000-2015 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΟΜΟΓΕΝΩΝ Κεφάλαιο 5 Περιεχόμενα Περιεχόμενα 1 Κεφάλαιο 1 ο Το γενετικό υλικό Θέμα 1 ο 2 Θέμα 2 ο 8 Θέμα

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Ασκήσεων ΚΕΦ. 5ο

Μεθοδολογία Ασκήσεων ΚΕΦ. 5ο Μεθοδολογία Ασκσεων ΚΕΦ. 5ο Θα πρέπει να γνωρίζετε τα ακόλουθα: Γαμέτες. Κάθε γαμέτης περιέχει μόνο το ένα αλληλόμορφο από κάθε ζευγάρι γονιδίων. Όταν τα γονίδια βρίσκονται σε διαφορετικά ζεύγη ομόλογων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ για το ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ για το ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ για το ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Κεφ. 5 : σελ. 73-85 (εκτός: όλα τα ένθετα, οι χημικοί τύποι και οι φωτογραφίες) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΟΥΜΕ

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

Βιολογία Κατεύθυνσης Γ Λυκείου Βιολογία Κατεύθυνσης Γ Λυκείου Επιμέλεια: Δημήτρης Κοτρόπουλος ΘΕΜΑ A Να γράψετε τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις A1 έως A5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5: Μενδελική Κληρονομικότητα

Κεφάλαιο 5: Μενδελική Κληρονομικότητα Κεφάλαιο 5: Μενδελική Κληρονομικότητα ΕΛΕΓΧΟΣ ΓΝΩΣΕΩΝ 1. Ο Mendel. α. εξέταζε σε κάθε πείραμά του το σύνολο των ιδιοτήτων του μοσχομπίζελου β. χρησιμοποιούσε αμιγή στελέχη στις ιδιότητες που μελετούσε

Διαβάστε περισσότερα

Δασική Γενετική Τα πειράματα του Mendel

Δασική Γενετική Τα πειράματα του Mendel Δασική Γενετική Τα πειράματα του Mendel Χειμερινό εξάμηνο 2014-2015 Παράδοξο... Οι απόγονοι μοιάζουν στους γονείς τους Δεν είναι όμως ακριβώς ίδιοι, ούτε με τους γονείς τους, ούτε μεταξύ τους Κληρονομικότητα

Διαβάστε περισσότερα

-ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ- Α. Εύρεση γαμετών

-ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ- Α. Εύρεση γαμετών -ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ- Α. Εύρεση γαμετών Για να βρίσκετε σωστά τους γαμέτες και να σχηματίζονται όλοι οι συνδυασμοί αλληλομόρφων σε αυτούς πρέπει να θυμάστε ότι κάθε γαμέτης περιέχει μόνο ένα

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία επίλυσης ασκήσεων Γενετικής

Μεθοδολογία επίλυσης ασκήσεων Γενετικής Μεθοδολογία επίλυσης ασκήσεων Γενετικής Νόμοι του Mendel 1. Σε όλες τις ασκήσεις διασταυρώσεων αναφέρουμε τον 1 ο νόμο του Mendel (νόμο διαχωρισμού των αλληλόμορφων γονιδίων). 2. Σε ασκήσεις διυβριδισμού

Διαβάστε περισσότερα

Ταυτότητα εκπαιδευτικού σεναρίου

Ταυτότητα εκπαιδευτικού σεναρίου Ταυτότητα εκπαιδευτικού σεναρίου Τίτλος: Συμβάντα και ενέργειες - Το πολύχρωμο σκαθάρι Σύντομη περιγραφή: Ένα εκπαιδευτικό σενάριο για την διδασκαλία των συμβάντων και ενεργειών στον προγραμματισμό, με

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΙΚΗ. Παρουσίαση 6. Μπράλιου Γεωργία Τμήμα Πληροφορικής με Εφαρμογές στη Βιοϊατρική Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΙΚΗ. Παρουσίαση 6. Μπράλιου Γεωργία Τμήμα Πληροφορικής με Εφαρμογές στη Βιοϊατρική Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΜΟΡΙΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΕΤΙΚΗ Παρουσίαση 6 Μπράλιου Γεωργία Τμήμα Πληροφορικής με Εφαρμογές στη Βιοϊατρική Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Διάλεξη 6 ΓΕΝΕΤΙΚΗ 2 3 Μίτωση http://www.youtube.com/watch?v=vln7k1-9qb0&feature=related

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΗ AAT TCG CGA TTCC

ΓΕΝΕΤΙΚΗ AAT TCG CGA TTCC ΓΕΝΕΤΙΚΗ 1. Το πιο κάτω γενεαλογικό δέντρο δείχνει τον τρόπο κληρονόμησης μιας ασθένειας σε μια οικογένεια. Τα μαυρισμένα τετράγωνα συμβολίζουν αρσενικά άτομα με την πάθηση και οι μαυρισμένοι κύκλοι θηλυκά

Διαβάστε περισσότερα

Τα γονίδια που βρίσκονται στην ίδια γενετική θέση χων ομόλογων χρωμοσωμάτων

Τα γονίδια που βρίσκονται στην ίδια γενετική θέση χων ομόλογων χρωμοσωμάτων ΚεφόΑηιο 5 ΜενδεΠική κπηρονουικότηϊα 1. Συμπληρώστε με τις κατάλληλες λέξεις τα κενά στο κείμενο: Τα γονίδια που βρίσκονται στην ίδια γενετική θέση των ομόλογων χρωμοσωμάτων και ελέγχουν την ίδια ιδιότητα

Διαβάστε περισσότερα

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος αποτελούν ένα είδος προσωπικών σημειώσεων που κρατά ο εκπαιδευτικός προκειμένου να πραγματοποιήσει αποτελεσματικές διδασκαλίες. Περιέχουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

Σε τι αναφέρεται η αναλογία 9:3:3:1 του διυβριδισμού και υπό ποιες προϋποθέσεις ισχύει;

Σε τι αναφέρεται η αναλογία 9:3:3:1 του διυβριδισμού και υπό ποιες προϋποθέσεις ισχύει; Σημειώστε τον αριθμό των χρωματίδων που υπάρχουν σε ένα κύτταρο του ανθρώπου 1)που μόλις έχει προκύψει από μίτωση 2)στη μετάφαση της μείωσης ΙΙ και 3)στην πρόφαση της μίτωσης. Σε τι αναφέρεται η αναλογία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΛΥΣΗ ΚΕΦ. 5ο

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΛΥΣΗ ΚΕΦ. 5ο ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΛΥΣΗ ΚΕΦ. 5ο ΜΟΝΟΫΒΡΙΔΙΣΜΟΣ ΟΜΑΔΑ Α 1. Αν διασταυρωθούν άτομα μοσχομπίζελου με κίτρινο χρώμα σπέρματος ποιες θα είναι οι φαινοτυπικές και γονοτυπικές αναλογίας της γενιάς; Κ=κίτρινο, κ=πράσινο,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡ. : 19/05/2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ (120 ΛΕΠΤΑ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:.. ΑΡ.: ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΘΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡ. : 19/05/2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ (120 ΛΕΠΤΑ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:.. ΑΡ.: ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΘΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΛΥΚΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015-2016 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΒΑΘΜΟΣ.../35 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗ:. ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡ. : 19/05/2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΠ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 18/09/2016 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Η Χαρά

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: Απαντήσεις Βιολογίας Ομάδας Προσανατολισμού Θετικών Σπουδών Γ Λυκείου 6/9/208 ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:. Η μυϊκή δυστροφία Becker

Διαβάστε περισσότερα

Γ ΛΥΚΕΙΟΥ κεφ. 5. ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Μάθημα 1,2

Γ ΛΥΚΕΙΟΥ κεφ. 5. ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Μάθημα 1,2 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ κεφ. 5 ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Μάθημα 1,2 O Mendel στο Brno (Τσεχία) Τον αναγνωρίζετε; Το μοναστήρι σήμερα Οι κήποι σήμερα Το μοσχομπίζελο Η επιτυχία των πειραμάτων του Μέντελ 1. χωριστά η

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣ:ΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ Λυκείου 23 Φεβρουάριοου 2014

ΔΙΑΓΩΝΙΣ:ΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ Λυκείου 23 Φεβρουάριοου 2014 ΔΙΑΓΩΝΙΣ:ΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ Λυκείου 23 Φεβρουάριοου 2014 Ονοματεπώνυμο εξεταζόμενου:. ΘΕΜΑ 1 Ο Να απαντήσετε στις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής: 1. Η ανευπλοειδία είναι είδος μετάλλαξης που οφείλεται:

Διαβάστε περισσότερα

Τα Γενετικά πειράματα του Mendel με την μπιζελιά

Τα Γενετικά πειράματα του Mendel με την μπιζελιά Τα Γενετικά πειράματα του Mendel με την μπιζελιά Διαδικασία διασταύρωσης του μοσχομπίζελου. Τα επτά ζεύγη χαρακτήρων του μοσχομπίζελου που μελέτησε ο Mendel στις πειραματικές τους διασταυρώσεις Δημιουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΕ 43: ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΥΡΤΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

ΦΥΕ 43: ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΥΡΤΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΦΥΕ 43: ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΥΡΤΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 1 Χρήσιμες οδηγίες για την επίλυση ασκήσεων Γενετικής

Διαβάστε περισσότερα

Οι μονογονιδιακοί χαρακτήρες στον άνθρωπο και ο τρόπος κληρονόμησης.

Οι μονογονιδιακοί χαρακτήρες στον άνθρωπο και ο τρόπος κληρονόμησης. ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΕΡΑΤΕΑΣ Οι μονογονιδιακοί χαρακτήρες στον άνθρωπο και ο τρόπος κληρονόμησης. Μαθητές: Όλγα Ντριζάη, Κυριακή Πρίφτη 2013 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό και εύκολα µπορεί να παρατηρηθεί ότι όλα τα άτοµα

Διαβάστε περισσότερα

Σενάριο 11: Παρεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον του

Σενάριο 11: Παρεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον του Σενάριο 11: Παρεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον του Φύλλο Εργασίας Τίτλος: Παρεμβάσεις του Ανθρώπου στο Περιβάλλον Γνωστικό Αντικείμενο: Βιολογία Διδακτική Ενότητα: Παρεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 5 ο Κεφ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 5 ο Κεφ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 5 ο Κεφ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Θέμα Α : Α1. γ Α2. β Α3. α Α4. β Α5. γ Θέμα Β : Β1. Για να ελέγξουμε τον γονότυπο ενός ατόμου με τον επικρατή φαινότυπο ως προς μία ιδιότητα θα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ»

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ» ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ» Νικόλαος Μπαλκίζας 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός του σχεδίου μαθήματος είναι να μάθουν όλοι οι μαθητές της τάξης τις έννοιες της ισοδυναμίας των κλασμάτων,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΙΤΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2008-2009 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2009

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΙΤΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2008-2009 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΙΤΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2008-2009 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ(40 μονάδες) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: / / 2009 ΤΑΞΗ: Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες(βιολογία-χημεία) Όνομα μαθητή /

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Κατεύθυνσης Γ Λυκείου ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΜΑΡΤΙΟΥ 2014 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Βιολογία Κατεύθυνσης Γ Λυκείου ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΜΑΡΤΙΟΥ 2014 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Βιολογία Κατεύθυνσης Γ Λυκείου ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΜΑΡΤΙΟΥ 2014 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Επιμέλεια: Δημήτρης Κοτρόπουλος ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. γ Α3. γ Α4. δ Α5. δ ΘΕΜΑ B B1. Στήλη Ι Στήλη ΙΙ 1. στ 2. ζ 3. ε 4. α 5. δ 6. β 7. γ Β2.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ZAΡΦΤΖΙΑΝ ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΓΑΜΕΤΕΣ 1. Eνας διπλοειδής οργανισμός με 5 ζεύγη ανεξάρτητων γονιδίων έχει γονότυπο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ. ΑΡΓΥΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ: Προβλήματα Γενετικής Μενδελική κληρονομικότητα 1/6

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ. ΑΡΓΥΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ: Προβλήματα Γενετικής Μενδελική κληρονομικότητα 1/6 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ. Σε ένα είδος φυτών διακρίνονται δυο χρώματα άνθους, το κίτρινο και το λευκό. Για να διαπιστωθεί το είδος του γονιδίου που ελέγχει την ιδιότητα αυτή αλλά και ο τρόπος κληρονόμησής

Διαβάστε περισσότερα

Είμαστε σίγουροι πως έχετε ακούσει πολλές φορές ότι τα παιδιά παίρνουν από 7 γενιές. Αυτό αποτέλεσε αφετηρία για την παρουσίαση μας με θέμα τη

Είμαστε σίγουροι πως έχετε ακούσει πολλές φορές ότι τα παιδιά παίρνουν από 7 γενιές. Αυτό αποτέλεσε αφετηρία για την παρουσίαση μας με θέμα τη Είμαστε σίγουροι πως έχετε ακούσει πολλές φορές ότι τα παιδιά παίρνουν από 7 γενιές. Αυτό αποτέλεσε αφετηρία για την παρουσίαση μας με θέμα τη κληρονομικότητα στον άνθρωπο. 1 Καταρχήν, η πρώτη επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1.1 Η γαλακτοζαιμία στον άνθρωπο είναι ασθένεια που οφείλεται σε υποτελές γονίδιο και κληρονομείται με απλό Μεντελικό τρόπο.

ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1.1 Η γαλακτοζαιμία στον άνθρωπο είναι ασθένεια που οφείλεται σε υποτελές γονίδιο και κληρονομείται με απλό Μεντελικό τρόπο. ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1.1 Η γαλακτοζαιμία στον άνθρωπο είναι ασθένεια που οφείλεται σε υποτελές γονίδιο και κληρονομείται με απλό Μεντελικό τρόπο. Μια γυναίκα της οποίας ο πατέρας έπασχε από γαλακτοζαιμία θέλει να

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ: ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ: ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΕΝΤΥΠΟ Β: ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ: ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Τίτλος σεναρίου Μεταγραφή του γενετικού υλικού 1.2 Δημιουργός σεναρίου Δασκαλάκη Αικατερίνη, ΠΕ04.04

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΠ Γ Λ (ΘΕΡΙΝΑ) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 09/09/2017 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ : ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Από δύο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΒΑΘΜΟΣ :... ΒΙΟΛΟΓΙΑ (Μονάδες 40)

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΒΑΘΜΟΣ :... ΒΙΟΛΟΓΙΑ (Μονάδες 40) ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2012-2013 ΒΑΘΜΟΣ :... Ολογράφως:... Υπογρ. Καθηγητή: ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΜΑΘΗΜΑ:ΒΙΟΛΟΓΙΑ- (ΧΗΜΕΙΑ) ΤΑΞΗ: Γ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 04/06/13

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΠ ΘΕΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΡΙΝΑ) ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 8/09/06 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες

Διαβάστε περισσότερα

1) Τα γονίδια της β-θαλασσαιμίας κληρονομούνται ως:

1) Τα γονίδια της β-θαλασσαιμίας κληρονομούνται ως: ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ-ΚΕΦ. 5-6 Θέμα 1 ο Στις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις, να επιλέξετε το γράμμα που συμπληρώνει σωστά την πρόταση: 1) Τα γονίδια της β-θαλασσαιμίας κληρονομούνται

Διαβάστε περισσότερα

Χρήσιμες Οδηγίες για την Πλοήγηση στο Υποστηρικτικό Υλικό. Περιεχόμενα

Χρήσιμες Οδηγίες για την Πλοήγηση στο Υποστηρικτικό Υλικό. Περιεχόμενα Χρήσιμες Οδηγίες για την Πλοήγηση στο Υποστηρικτικό Υλικό Περιεχόμενα Βασικές απαιτήσεις... 2 Εγκατάσταση και Εκκίνηση... 2 Παράθυρο Πλοήγησης... 8 Πλήκτρα Ενεργειών του Πίνακα Πλοήγησης... 13 Πλήκτρα

Διαβάστε περισσότερα

Η διάρκεια πραγματοποίησης της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής ήταν 2 διδακτικές ώρες

Η διάρκεια πραγματοποίησης της ανοιχτής εκπαιδευτικής πρακτικής ήταν 2 διδακτικές ώρες ΣΧΟΛΕΙΟ Η εκπαιδευτική πρακτική αφορούσε τη διδασκαλία των μεταβλητών στον προγραμματισμό και εφαρμόστηκε σε μαθητές της τελευταίας τάξης ΕΠΑΛ του τομέα Πληροφορικής στα πλαίσια του μαθήματος του Δομημένου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΟΥ ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΜΑΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΓΕΝΕΤΙΚΗ 1) Γονιδιακές μεταλλάξεις, χρωμοσωμικές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΠΕ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟ ΘΕΩΡΗΜΑ - ΝΟΜΟΣ ΣΥΝΗΜΙΤΟΝΩΝ

ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΠΕ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟ ΘΕΩΡΗΜΑ - ΝΟΜΟΣ ΣΥΝΗΜΙΤΟΝΩΝ ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΠΕ ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟ ΘΕΩΡΗΜΑ - ΝΟΜΟΣ ΣΥΝΗΜΙΤΟΝΩΝ Γνωστική Περιοχή: Γεωμετρία Β Λυκείου Θέμα Το Πυθαγόρειο Θεώρημα είναι γνωστό στους μαθητές από το Γυμνάσιο. Το προτεινόμενα θέμα αφορά την

Διαβάστε περισσότερα

1. Το ηλεκτρικό ρεύμα και τα ηλεκτρικά κυκλώματα

1. Το ηλεκτρικό ρεύμα και τα ηλεκτρικά κυκλώματα 1. Το ηλεκτρικό ρεύμα και τα ηλεκτρικά κυκλώματα Φύλλο Εργασίας Τίτλος: Το ηλεκτρικό ρεύμα και τα ηλεκτρικά κυκλώματα Γνωστικό Αντικείμενο: Ερευνώ το Φυσικό Κόσμο Διδακτική Ενότητα: Ηλεκτρισμός Τάξη: Ε'

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΚΥΚΛΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Βασίλης Καραγιάννης Η παρέμβαση πραγματοποιήθηκε στα τμήματα Β2 και Γ2 του 41 ου Γυμνασίου Αθήνας και διήρκησε τρεις διδακτικές ώρες για κάθε τμήμα. Αρχικά οι μαθητές συνέλλεξαν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΛΥΣΗ ΚΕΦ. 5ο

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΛΥΣΗ ΚΕΦ. 5ο ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΛΥΣΗ ΚΕΦ. 5ο ΔΙΫΒΡΙΔΙΣΜΟΣ ΟΜΑΔΑ Α 1. Από τη διασταύρωση μοσχομπίζελων προκύπτουν στην επόμενη γενιά τα εξής άτομα: 110 άτομα με κίτρινο χρώμα σπέρματος και ιώδες χρώμα άνθους. 109 άτομα με

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ZAΡΦΤΖΙΑΝ ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 5 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΓΑΜΕΤΕΣ 1. Eνας διπλοειδής οργανισμός με 5 ζεύγη ανεξάρτητων γονιδίων έχει γονότυπο

Διαβάστε περισσότερα

8. Θερμοκρασία και θερμότητα - Μεταβολές καταστάσεων της ύλης

8. Θερμοκρασία και θερμότητα - Μεταβολές καταστάσεων της ύλης 8. Θερμοκρασία και θερμότητα - Μεταβολές καταστάσεων της ύλης Φύλλο Εργασίας Τίτλος: Μεταβολές καταστάσεων της ύλης Γνωστικό Αντικείμενο: Μελέτη Περιβάλλοντος Διδακτική Ενότητα: Μεταβολές καταστάσεων της

Διαβάστε περισσότερα

1.Προσομοίωση μείωσης 2.Η επέμβαση της τύχης στη δημιουργία γαμετών

1.Προσομοίωση μείωσης 2.Η επέμβαση της τύχης στη δημιουργία γαμετών 1.Προσομοίωση μείωσης 2.Η επέμβαση της τύχης στη δημιουργία γαμετών Κατά τη διάρκεια της μείωσης, από την οποία δημιουργούνται οι γαμέτες, τα χρωμοσώματα των άωρων γεννητικών κυττάρων μοιράζονται τυχαία.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΕΣΗ ΑΠΟΓΟΝΩΝ ΑΠΟ ΓΟΝΕΙΣ ΜΕ ΓΝΩΣΤΟ ΤΡΟΠΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΗΣΗΣ (ΑΥΤΟΣΩΜΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ)

ΕΥΡΕΣΗ ΑΠΟΓΟΝΩΝ ΑΠΟ ΓΟΝΕΙΣ ΜΕ ΓΝΩΣΤΟ ΤΡΟΠΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΗΣΗΣ (ΑΥΤΟΣΩΜΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ) ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΕΥΡΕΣΗ ΑΠΟΓΟΝΩΝ ΑΠΟ ΓΟΝΕΙΣ ΜΕ ΓΝΩΣΤΟ ΤΡΟΠΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΗΣΗΣ (ΑΥΤΟΣΩΜΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ) 1. Στις αλεπούδες το ασηµόµαυρο χρώµα του τριχώµατος καθορίζεται από ένα υπολειπόµενο αλληλόµορφο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1-2-4-5-6 ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να γράψετε τον αριθμό της καθεμιάς από τις παρακάτω προτάσεις 1-5 και δίπλα του τη λέξη Σωστό αν η πρόταση είναι σωστή,

Διαβάστε περισσότερα

Φέρει το χαρακτηριστικό. Δε φέρει το χαρακτηριστικό

Φέρει το χαρακτηριστικό. Δε φέρει το χαρακτηριστικό Απαντήσεις στο μάθημα της Βιολογίας Κατεύθυνσης ΘΕΜΑ 1 Ο 1. γ 2. γ 3. δ 4. α 5. β ΘΕΜΑ 2 Ο 1.σχολικό βιβλίο σελ. 109 «Με τον όρο ζύμωση και αντιβιοτικά» 2.σχολικό βιβλίο σελ. 119-120 «Τα αντισώματα μπορούν

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΓΡΑΜΜΩΝ ΜΕ ΧΡΗΣΗ LOGO

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΓΡΑΜΜΩΝ ΜΕ ΧΡΗΣΗ LOGO 1 ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΓΡΑΜΜΩΝ ΜΕ ΧΡΗΣΗ LOGO ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΑΘΗΤΗ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 1. Τοποθέτησε μια χελώνα στην επιφάνεια εργασίας. 2. Με ποια εντολή γράφει η χελώνα μας;.. 3. Γράψε την εντολή για να πάει

Διαβάστε περισσότερα

ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ ΟΔΗΓΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Μιχάλης Αργύρης

ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ ΟΔΗΓΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Μιχάλης Αργύρης ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ ΟΔΗΓΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Μιχάλης Αργύρης 1 Λόγοι και αναλογίες Περίληψη Οι μαθητές έχουν στη διάθεσή τους μια υπολογιστική οντότητα, ένα καγκουρό του οποίου το μέγεθος μπορούν

Διαβάστε περισσότερα

Scratch Δημοτικό 5: Οι μεταβλητές σαν ιδιότητες αντικειμένων στη γλώσσα προγραμματισμού Scratch

Scratch Δημοτικό 5: Οι μεταβλητές σαν ιδιότητες αντικειμένων στη γλώσσα προγραμματισμού Scratch Scratch Δημοτικό 5: Οι μεταβλητές σαν ιδιότητες αντικειμένων στη γλώσσα προγραμματισμού Scratch Εκτιμώμενη διάρκεια: Μία διδακτική ώρα Ένταξη στο πρόγραμμα σπουδών Στο Πρόγραμμα Σπουδών του Ολοήμερου Δημοτικού

Διαβάστε περισσότερα

Φύλλα εργασίας. MicroWorlds Pro. Πολυμεσικές Εφαρμογές με την χρήση της γλώσσας LOGO Στο Γυμνάσιο. Β. Χ. Χρυσοχοΐδης

Φύλλα εργασίας. MicroWorlds Pro. Πολυμεσικές Εφαρμογές με την χρήση της γλώσσας LOGO Στο Γυμνάσιο. Β. Χ. Χρυσοχοΐδης Φύλλα εργασίας MicroWorlds Pro Πολυμεσικές Εφαρμογές με την χρήση της γλώσσας LOGO Στο Γυμνάσιο Β. Χ. Χρυσοχοΐδης Πρόεδρος Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πληροφορικής Φλώρινας 2 «Σχεδίαση και ανάπτυξη δραστηριοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

Κρατική παρέμβαση στην αγορά - Επιβολή i) ανώτατων τιμών και ii) κατώτατων τιμών

Κρατική παρέμβαση στην αγορά - Επιβολή i) ανώτατων τιμών και ii) κατώτατων τιμών Κρατική παρέμβαση στην αγορά - Επιβολή i) ανώτατων τιμών και ii) κατώτατων τιμών Βέλτιστο Σενάριο Γνωστικό αντικείμενο: Κοινωνικές - Πολιτικές επιστήμες Δημιουργός: Γιώργος Παπαβασιλείου ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26/01/2014

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26/01/2014 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26/01/2014 ΘΕΜΑ 1 Ο Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Αλλαγές στην ποσότητα

Διαβάστε περισσότερα

Α1. Οι περιοχές του DNA που μεταφράζονται σε αμινοξέα ονομάζονται α. εσώνια β. εξώνια γ. υποκινητές δ. 5 αμετάφραστες περιοχές.

Α1. Οι περιοχές του DNA που μεταφράζονται σε αμινοξέα ονομάζονται α. εσώνια β. εξώνια γ. υποκινητές δ. 5 αμετάφραστες περιοχές. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2015 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμίας

Διαβάστε περισσότερα

B5-Κεφάλαιο 5: Μεντελική κληρονομικότητα

B5-Κεφάλαιο 5: Μεντελική κληρονομικότητα A) Ερωτήσεις με πολλές πιθανές απαντήσεις Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα ή τα γράμματα που αντιστοιχούν στη σωστή φράση ή στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση, αν υπάρχει. 1. Από οποιοδήποτε φαινότυπο

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγική προσέγγιση: Πρόταση για την διδασκαλία της έννοιας αλγόριθµός στο περιβάλλον MicroWorlds Pro

Παιδαγωγική προσέγγιση: Πρόταση για την διδασκαλία της έννοιας αλγόριθµός στο περιβάλλον MicroWorlds Pro Παιδαγωγική προσέγγιση: Πρόταση για την διδασκαλία της έννοιας αλγόριθµός στο περιβάλλον MicroWorlds Pro Το «Φύλλο Εργασίας» για τους µαθητές Το παρακάτω φύλλο εργασίας µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως εισαγωγικό

Διαβάστε περισσότερα

Μεταγραφή γενετικού υλικού

Μεταγραφή γενετικού υλικού Μεταγραφή γενετικού υλικού Επαρκές Σενάριο Γνωστικό αντικείμενο: Βιολογία Δημιουργός: Αικατερίνη Δασκαλάκη ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Σημείωση Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΜΑΘΗΜΑ : (Συμπληρώνεται από τους εισηγητές)

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΜΑΘΗΜΑ : (Συμπληρώνεται από τους εισηγητές) ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ «ΤΑΣΟΣ ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΣ» ΕΠΩΝΥΜΟ:... ΟΝΟΜΑ:.. ΒΑΘΜΟΣ:... ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ: TMHMA: ΑΡΙΘΜΟΣ:.... ΥΠΟΓΡΑΦΗ:.... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 06-07 ΜΑΘΗΜΑ : (Συμπληρώνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ: ΚΕΦΑΛΑΙΑ 1, 2, 4, 5 και 6

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ: ΚΕΦΑΛΑΙΑ 1, 2, 4, 5 και 6 ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ: ΚΕΦΑΛΑΙΑ 1, 2, 4, 5 και 6 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ: ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 20 / 02 / 2016 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥ:. ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΘΕΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Πως μελετάμε τη γενετική πληροφορία

Πως μελετάμε τη γενετική πληροφορία ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3 ΤΑΞΗ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ Εκτιμώμενη διάρκεια: 1 διδακτική ώρα 5.1 Το γενετικό υλικό οργανώνεται σε χρωμόσωμα Πως μελετάμε τη γενετική πληροφορία Στόχοι: Να αναφέρετε την αιτία

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ.

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ. Το πρώτο πράγμα που βλέπουμε μόλις ξεκινάμε το παιχνίδι είναι μια λίστα με όλα τα διαθέσιμα βίντεο με τα οποία μπορούμε να εξασκηθούμε. Σε αυτή περιλαμβάνονται επίσης πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης. Παραδόσεις του μαθήματος

Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης. Παραδόσεις του μαθήματος Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης Παραδόσεις του μαθήματος Κεφάλαιο 5ο ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ Επιλογή του πειραματικού του υλικού Χρήση του μοσχομπίζελου το οποίο αναπτύσσεται γρήγορα, εμφανίζει ποικιλότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΧΡΗΣΗΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥ ΕΠΑΛ Α Έκδοση 1.0, Ιούνιος 2014 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Πειραματική Μελετη της Ατμοσφαίρας στο Μικρόκοσμο Torricelli του Λογισμικού ΓΑΙΑ ΙΙ

Πειραματική Μελετη της Ατμοσφαίρας στο Μικρόκοσμο Torricelli του Λογισμικού ΓΑΙΑ ΙΙ Πειραματική Μελετη της Ατμοσφαίρας στο Μικρόκοσμο Torricelli του Λογισμικού ΓΑΙΑ ΙΙ 1 ο Φύλλο Εργασίας: Τι συμβαίνει αν ανέβουμε ψηλά στην ατμόσφαιρα με ένα αερόστατο; 1.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Ο Τορικέλι (Evangelista

Διαβάστε περισσότερα

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ «ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ» ΜΕ ΤΟ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟ «TORRICELLI» ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΓΑΙΑ ΙΙ

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ «ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ» ΜΕ ΤΟ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟ «TORRICELLI» ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΓΑΙΑ ΙΙ «ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ» ΜΕ ΤΟ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟ «TORRICELLI» ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΓΑΙΑ ΙΙ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές: Γεωγραφία: Η ατμόσφαιρα Τάξεις - Συμβατότητα με το Α.Π.Σ. Στ τάξη Δημοτικού

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλαδικές εξετάσεις Γ Τάξης Ημερήσιου Γενικού Λυκείου Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης Παρασκευή 22 Μαΐου 2015

Πανελλαδικές εξετάσεις Γ Τάξης Ημερήσιου Γενικού Λυκείου Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης Παρασκευή 22 Μαΐου 2015 Πανελλαδικές εξετάσεις Γ Τάξης Ημερήσιου Γενικού Λυκείου Βιολογία Θετικής Κατεύθυνσης Παρασκευή 22 Μαΐου 2015 ΘΕΜΑ Α Α1.β Α2.γ Α3.α Α4.δ Α5.γ ΘΕΜΑ Β Β1. 1A, 2B, 3B, 4A, 5A, 6A, 7B, 8B Β2. σελίδα 40 σχολικού

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΚΕΙΟ.. ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016

ΛΥΚΕΙΟ.. ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016 ΛΥΚΕΙΟ.. ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016 ΒΑΘ.:... / 35 ΟΛΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: dd/mm/yyyy ΜΑΘΗΜΑ: XHMEIA - ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 22 Μαΐου 2015 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Ημερησίων Γενικών Λυκείων ΘΕΜΑ Α Α.1. β Α.2. γ Α.3. α Α.4. δ Α.5. γ ΘΕΜΑ B B.1. 1. A 2. B 3. B 4. A 5. A 6. A 7. B 8.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΟΡΙΟΥ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΟΡΙΟΥ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΟΡΙΟΥ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΟΡΙΟ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΕΞ ΑΡΙΣΤΕΡΩΝ ΚΑΙ ΕΚ ΔΕΞΙΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΚΟΥΤΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εξισώσεις α βαθμού. Γνωστικό αντικείμενο: Μαθηματικά (ΔΕ) Δημιουργός: ΣΟΦΙΑ ΣΜΠΡΙΝΗ

Εξισώσεις α βαθμού. Γνωστικό αντικείμενο: Μαθηματικά (ΔΕ) Δημιουργός: ΣΟΦΙΑ ΣΜΠΡΙΝΗ Εξισώσεις α βαθμού. Επαρκές Σενάριο Γνωστικό αντικείμενο: Μαθηματικά (ΔΕ) Δημιουργός: ΣΟΦΙΑ ΣΜΠΡΙΝΗ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Σημείωση Το παρόν έγγραφο

Διαβάστε περισσότερα

Μέρος B: Εισαγωγή στις έννοιες παιδαγωγικής αξιοποίησης των ΤΠΕ με εφαρμογή στη διδακτική της Πληροφορικής Οργάνωση και Σχεδίαση Μαθήματος

Μέρος B: Εισαγωγή στις έννοιες παιδαγωγικής αξιοποίησης των ΤΠΕ με εφαρμογή στη διδακτική της Πληροφορικής Οργάνωση και Σχεδίαση Μαθήματος Μέρος: Θέμα: Μέρος B: Εισαγωγή στις έννοιες παιδαγωγικής αξιοποίησης των ΤΠΕ με εφαρμογή στη διδακτική της Πληροφορικής Οργάνωση και Σχεδίαση Μαθήματος Φύλλα Δραστηριότητας L1 - Εύκολες L2 - Μέτριες L3

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες για τους γονείς Διδακτική περίοδος

Οδηγίες για τους γονείς Διδακτική περίοδος Οδηγίες για τους γονείς Διδακτική περίοδος 2016-2017 Περιεχόμενα 1. Είσοδος στην εφαρμογή και διαπιστευτήρια... 2 2. Χρήση της εφαρμογής... 3 2.1 Βαθμολογίες μαθητή... 3 2.2 Απουσίες... 4 2.3 Ραντεβού...

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

Σχετική κίνηση αντικειμένων

Σχετική κίνηση αντικειμένων Σχετική κίνηση αντικειμένων Πως θα μπορούσε να κινηθεί ένας χαρακτήρας προς την έξοδο ενός λαβύρινθου; Πως θα μπορούσε το αυτοκινητάκι μας να κινείται μέσα στην πίστα; Πως θα μπορούσαμε να αναπαραστήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες για τη Χρήση του Εκπαιδευτικού Κοινωνικού δικτύου

Οδηγίες για τη Χρήση του Εκπαιδευτικού Κοινωνικού δικτύου Οδηγίες για τη Χρήση του Εκπαιδευτικού Κοινωνικού δικτύου Χαρπαντίδου Ζαχαρούλα Επιμορφώτρια Β επιπέδου ΠΕ 19-20 Υπεύθυνη ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ. Δράμας 2014 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγικά στοιχεία για το Edmodo.. 3 2.

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία. Γ ΚΥΚΛΟΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΤΙΚΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ Προτεινόμενα Θέματα Γ ΓΕΛ. Ιανουάριος προσανατολισμού ΘΕΜΑ Α

Βιολογία. Γ ΚΥΚΛΟΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΤΙΚΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ Προτεινόμενα Θέματα Γ ΓΕΛ. Ιανουάριος προσανατολισμού ΘΕΜΑ Α Βιολογία προσανατολισμού ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση. Α1. Αν μια ασθένεια καθορίζεται από επικρατές φυλοσύνδετο γονίδιο θα εμφανίζεται: α. Σε όλους τους απογόνους εφόσον ο ένας γονέας έχει την

Διαβάστε περισσότερα

Κατακόρυφη - Οριζόντια μετατόπιση συνάρτησης

Κατακόρυφη - Οριζόντια μετατόπιση συνάρτησης ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Β ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΚΣΕ 4 ου ΣΕΚ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΗΣ: ΜΗΤΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Κατακόρυφη - Οριζόντια

Διαβάστε περισσότερα