ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΥΓΕΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ 1) ΜΗΝΑΚΟΥΛΗ ΘΑΛΕΙΑ 2) ΤΣΙΑΚΑΤΟΥΡΑ ΧΑΡΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΥΠΟΥΡΓΟΥ: 1) ΚΟΛΙΤΣΗ ΖΩΗ 2)ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ Ιούνιος 2005

2 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Σελ. 4-5 ΚΟΙΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ. Σελ.6-9 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΕ ΚΟΙΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Σελ ΠΡΟΣΒΑΣΗ 1.1. ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Μηχανισμοί για την εγγύηση της πρόσβασης. Σελ Αξιολόγηση. Σελ Προκλήσεις. Σελ Προγραµµατιζόµενες αλλαγές πολιτικής. Σελ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ Πρόσβαση στη μακροχρόνια φροντίδα. Σελ Αξιολόγηση. Σελ Προκλήσεις. Σελ Προγραµµατιζόµενες αλλαγές πολιτικής. Σελ ΠΟΙΟΤΗΤΑ 2.1 ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Πρότυπα. Σελ Αξιολόγηση. Σελ Προώθηση των ενισχύσεων της ποιότητας. Σελ Προκλήσεις. Σελ Προγραµµατισµένες αλλαγές πολιτικής. Σελ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ Πρότυπα. Σελ Παρακολούθηση και προαγωγή της ποιότητας. Σελ Προκλήσεις. Σελ Προγραµµατιζόµενες αλλαγές πολιτικής. Σελ.23 3

4 3. ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ 3.1 ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Δαπάνες και χρηµατοδότηση. Σελ Τάσεις δαπανών. Σελ Μηχανισμοί ελέγχου του κόστους. Σελ Προκλήσεις. Σελ Προγραµµατιζόµενες αλλαγές πολιτικής. Σελ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ Δαπάνες και χρηµατοδότηση. Σελ Μηχανισµοί ελέγχου κόστους. Σελ Προκλήσεις. Σελ Προγραµµατιζόµενες αλλαγές πολιτικής. Σελ.29 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Σελ.30 4

5 Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΚΑΙ Η ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Τα σύγχρονα συστήματα κοινωνικής προστασίας προβλέπουν κατά βάση παροχές σε χρήμα προς αντικατάσταση του εισοδήματος σε περίπτωση ανεργίας, ασθένειας, αναπηρίας ή συνταξιοδότησης, όπως επίσης και για τα άτομα που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους. Παράλληλα, βοηθούν την πρόσβαση των ατόμων στις κατάλληλες ιατρικές υπηρεσίες και στις υπηρεσίες μακροχρόνιας μέριμνας, το κόστος των οποίων όμως συχνά υπερβαίνει τους οικονομικούς πόρους του ασθενούς και της οικογένειάς του. Η συντονισμένη δράση για την αντιμετώπιση της αναγκαιότητας αυτής ήλθε να καλυφθεί με μια ανακοίνωση που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 1999 για μια «Συντονισμένη Στρατηγική για τον Εκσυγχρονισμό της Κοινωνικής Προστασίας». 1 Η ανακοίνωση αυτή προσδιόρισε την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου και βιώσιμης υγειονομικής περίθαλψης ως ενός από τα κύρια θέματα για στενότερη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών. Η πρωτοβουλία αυτή υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Λισσαβώνα, το Μάρτιο του 2000, όπου τονίστηκε ότι τα συστήματα κοινωνικής προστασίας πρέπει να μεταρρυθμιστούν ώστε να μπορέσουν, μεταξύ άλλων, να είναι σε θέση να παρέχουν ποιοτικές υπηρεσίες υγείας. Τον Ιούνιο του 2001, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Γκέτεμποργκ, εξετάζοντας τα στοιχεία που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των προκλήσεων μιας γηράσκουσας κοινωνίας, ζήτησε από το Συμβούλιο, σύμφωνα με την Ανοικτή Μέθοδο Συντονισμού, να καταρτίσει μια αρχική έκθεση για το εαρινό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του 2002 σχετικά με τους προσανατολισμούς στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και της μέριμνας για τους ηλικιωμένους. Η έκθεση αυτή βασίζεται σε μια ανακοίνωση που εξέδωσε η Επιτροπή το Δεκέμβριο του και εξέταζε τις δημογραφικές, τεχνολογικές και οικονομικές τάσεις που ενδέχεται να αποτελούν προκλήσεις στη μελλοντική μας ικανότητα να διατηρήσουμε υψηλά επίπεδα κοινωνικής προστασίας στον τομέα αυτό. Η ανακοίνωση κατέληγε στο συμπέρασμα ότι τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και μακροχρόνιας μέριμνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζουν την πρόκληση να επιτύχουν ταυτόχρονα τους εξής τρεις στόχους: πρόσβαση σε όλους, ανεξαρτήτως εισοδήματος ή πλούτου, υψηλό ποιοτικό επίπεδο της προσφοράς περίθαλψης, και οικονομική βιωσιμότητα των συστημάτων περίθαλψης. 1 COM (1999) 347 τελικό. 5

6 Αυτοί οι τρεις γενικοί στόχοι συμπεριλήφθηκαν από το Συμβούλιο σε μια αρχική έκθεση προσανατολισμού για την υγειονομική περίθαλψη και τη μέριμνα για τους ηλικιωμένους στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στη Βαρκελώνη, το οποίο επίσης τόνισε ότι όλα τα συστήματα υγείας στην Ε.Ε. θεμελιώνονται στις αρχές της αλληλεγγύης, της ισότητας και της οικουμενικότητας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Βαρκελώνη ζήτησε από την Επιτροπή και από το Συμβούλιο να εξετάσουν διεξοδικότερα τα θέματα της πρόσβασης, της ποιότητας και της οικονομικής βιωσιμότητας. Για το σκοπό αυτό υποβλήθηκε στα κράτη μέλη ένα ερωτηματολόγιο με στόχο τη συγκέντρωση κοινών και συγκρίσιμων στοιχείων και δεδομένων. 2 COM (2001) 723 τελικό: Το μέλλον της υγειονομικής περίθαλψης και της μέριμνας για τους ηλικιωμένους: εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης, της ποιότητας και της οικονομικής βιωσιμότητας. 6

7 ΚΟΙΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ. Η μελλοντική μας ικανότητα να διατηρήσουμε ένα υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας για τα άτομα που χρειάζονται υγειονομική περίθαλψη και μακροχρόνια μέριμνα επηρεάζεται από τις κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις και στο μέλλον θα εξαρτάται κυρίως από τη γήρανση του πληθυσμού. Αυτές οι εξελίξεις προσδιορίστηκαν στην ανακοίνωση του Δεκεμβρίου Νέες τεχνολογίες και θεραπευτικές μέθοδοι. Οι νέες τεχνολογίες, θεραπείες και τεχνικές παρέχουν τεράστιες δυνατότητες για τη βελτίωση και την επέκταση της υγειονομικής περίθαλψης. Ωστόσο, η ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης αποτελεί σημαντική πρόκληση. Από τη μία, οι νέες τεχνολογίες μπορούν να μειώσουν το κόστος της θεραπείας ορισμένων ασθενειών, αλλά ενδέχεται ακόμη και να αυξήσουν τις δαπάνες όταν προσφέρουν θεραπείες παθήσεων που προηγουμένως δεν υπήρχαν. Ο συνολικός αντίκτυπος της προόδου της τεχνολογίας στις μελλοντικές δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης δεν είναι δυνατό να προβλεφθεί. Μια συστηματικότερη αξιολόγηση των ιατρικών παρεμβάσεων, των θεραπευτικών μεθόδων και των τεχνολογιών θα βοηθούσε να βελτιωθεί η διαδικασία λήψης αποφάσεων, ώστε μεταξύ άλλων να εξασφαλίζεται ότι οι αυξημένες δαπάνες αφορούν μόνο τις πραγματικές τεχνολογικές προόδους και ότι οι ευκαιρίες εξοικονόμησης πόρων δεν μένουν ανεκμετάλλευτες. Η αξιολόγηση αυτή έχει ζωτική σημασία για τους τρεις στόχους της πρόσβασης, της ποιότητας και της βιωσιμότητας. Βελτίωση της ευεξίας και της ενημέρωσης των ασθενών. Το κόστος της παροχής υγειονομικών υπηρεσιών και μακροχρόνιας μέριμνας παρουσιάζει αυξητικές τάσεις στο μέτρο που τα άτομα και οι κοινωνίες γίνονται πλουσιότερα. Οι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό δεν είναι πολύ σαφείς και συνήθως περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό παραγόντων ζήτησης και προσφοράς. Αυτό αντικατοπτρίζει κατά ένα μέρος μια θετική εξέλιξη: τα άτομα έχουν καλύτερη μόρφωση και μεγαλύτερη άμεση πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τις ιατρικές θεραπείες και την ποιότητα της περίθαλψης. Ως αποτέλεσμα, γίνονται απαιτητικότερα απέναντι στους επαγγελματίες παροχής περίθαλψης και στους φορείς που χρηματοδοτούν την πρόσβαση στην περίθαλψη. Σύμφωνα με τις ισχύουσες προσεγγίσεις της παροχής υγειονομικής περίθαλψης, αναμένεται ότι η αυξημένη ευαισθητοποίηση των καταναλωτών θα εξακολουθήσει να αποτελεί παράγοντα αύξησης του κόστους στο μέλλον. 7

8 Είναι επίσης σαφές ότι η μελλοντική ζήτηση μακροχρόνιας μέριμνας θα αυξηθεί λόγω ενός συνδυασμού οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων. Η αυξημένη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, τα υψηλότερα επίπεδα γεωγραφικής κινητικότητας, το χαμηλότερο ποσοστό ατόμων σε ηλικία εργασίας σε σύγκριση με τους ηλικιωμένους με εύθραυστη υγεία, καθώς και οι αλλαγές στη δομή της οικογένειας, όπως τα διαζύγια, μπορούν να περιορίσουν την έκταση της παραδοσιακής φροντίδας στο πλαίσιο της οικογένειας. Δημογραφική γήρανση. Το γεγονός ότι περισσότερα άτομα ζουν περισσότερο αποτελεί τεράστιο επίτευγμα των κοινωνιών μας και των συστημάτων υγείας μας. Το προσδόκιμο επιβίωσης έχει σημειώσει μεγάλη αύξηση την τελευταία 50ετία, και θα εξακολουθήσει να αυξάνεται στις επόμενες δεκαετίες. Ωστόσο, οι δημογραφικές αλλαγές θα θέσουν νέες προκλήσεις για τα συστήματά μας στην υγεία και τη μακροχρόνια μέριμνα. Λόγω του χαμηλού ποσοστού γεννήσεων και του αυξανόμενου προσδόκιμου επιβίωσης, ο πληθυσμός της Ευρώπης γηράσκει προοδευτικά. Επιπλέον, μεγάλος αριθμός εργαζομένων που γεννήθηκαν στις δεκαετίες του 50 και του 60 θα αρχίσουν να συνταξιοδοτούνται μέσα στα επόμενα χρόνια. Έτσι, ο αριθμός των ηλικιωμένων θα αυξηθεί δραστικά τις επόμενες δεκαετίες. Σύμφωνα με μια προβολή, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 65 ετών και πάνω στην Ε.Ε. των 15 θα αυξηθεί από 61 εκατ. το 2000 σε 103 εκατ. περίπου το Ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 80 ετών και άνω προβλέπεται να αυξηθεί από σχεδόν 14 εκατ. το 2000 σε περίπου 38 εκατ. το Ταυτόχρονα, ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας αναμένεται να μειωθεί σημαντικά. Αυτές οι προβολές της Eurostat βασίζονται σε συγκεκριμένες υποθέσεις, π.χ. αναφορικά με τα ποσοστά γονιμότητας, αλλά και με βάση διαφορετικές υποθέσεις, που καταλήγουν σε διαφορετικούς αριθμούς π.χ. ως προς τις ομάδες πληθυσμού σε ηλικία εργασίας. Σε ό,τι αφορά τον αντίκτυπο στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και μακροχρόνιας μέριμνας, οι κυριότερες επιπτώσεις της δημογραφικής γήρανσης θα συνδέονται με την αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων που χρειάζονται περισσότερη υγειονομική περίθαλψη απ ό,τι τα νεώτερης ηλικίας άτομα λόγω της μεγαλύτερης συχνότητας σοβαρών ασθενειών. Τα ηλικιακά προφίλ της δημόσιας δαπάνης για υγειονομική περίθαλψη και μακροχρόνια μέριμνα δείχνουν ότι η δαπάνη είναι σημαντικά υψηλότερη για τις μεγαλύτερης ηλικίας ομάδες απ ότι για τις ομάδες μικρότερης ηλικίας. Τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης θα πρέπει επίσης να προσαρμοστούν σε διαφορετικά πρότυπα ασθένειας, τα οποία συνδέονται με την αλλαγή του ηλικιακού προφίλ των ασθενών - αναμένεται να κυριαρχούν οι ασθένειες που συνδέονται με την ηλικία. Για τη μακροχρόνια μέριμνα, η ζήτηση υπηρεσιών μέριμνας από τους ηλικιωμένους, π.χ. βοήθεια στην εκτέλεση των εργασιών της καθημερινής ζωής, είναι συχνά περισσότερο συνδεδεμένη με την αναπηρία ή με την αδυναμία των ηλικιωμένων, παρά με τη νοσηρότητα. 8

9 Για την υγειονομική περίθαλψη, όμως, η κλίμακα της αυξημένης ζήτησης αναμένεται να μετριαστεί μέσω των βελτιώσεων στην κατάσταση της υγείας των ηλικιωμένων, κάτι που συνοδεύει την τάση αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης τις τελευταίες δεκαετίες. Για τη μακροχρόνια μέριμνα, σε χώρες με διαθέσιμα σχετικά στοιχεία, όπως στις ΗΠΑ, φαίνεται ότι τα ποσοστά αναπηρίας των ηλικιωμένων μειώνονται με την πάροδο των ετών, μολονότι αυτό δεν συνδέεται απαραιτήτως με την επιμήκυνση της διάρκειας της ζωής. Από την άλλη, ανεξαρτήτως των αυξήσεων του προσδόκιμου επιβίωσης, οι υπερήλικες είναι συνήθως αδύναμοι και χρειάζονται μακροχρόνια μέριμνα. Η γήρανση θα οδηγήσει επίσης στην ανάγκη προσαρμογής των υπηρεσιών υγείας, και των κοινωνικών υπηρεσιών, στα μεταβαλλόμενα πρότυπα ασθένειας (αύξηση των χρόνιων παθήσεων) και διάρθρωσης των πελατών. Τα συστήματα πρέπει εξάλλου να δώσουν νέα σημασία στο στόχο της παροχής στους ηλικιωμένους της δυνατότητας να ζουν δραστήρια, υγιή και ανεξάρτητη ζωή μέχρι μια πιο προχωρημένη ηλικία. Πρέπει να δοθεί έμφαση σε στρατηγικές πρόληψης, συμπεριλαμβανομένης της υγιεινής διατροφής και της σωματικής και πνευματικής δραστηριότητας, ξεκινώντας από τον τρόπο ζωής των νέων και των μεσηλίκων. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων: πολιτικές αρμοδιότητες. Η οργάνωση και η χρηματοδότηση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης εξακολουθούν να εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των κρατών μελών και τα κράτη μέλη θα κληθούν να προσαρμόσουν τα πολύ διαφορετικά συστήματά τους στις κοινές προκλήσεις που προαναφέρθηκαν. Ωστόσο, αρκετές άλλες Κοινοτικές πολιτικές επηρεάζουν τα εθνικά συστήματα κοινωνικής προστασίας για την υγειονομική περίθαλψη και τη μακροχρόνια μέριμνα. Οι εθνικές πολιτικές οφείλουν να τηρούν τους κανόνες της εσωτερικής αγοράς, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων περί ανταγωνισμού και των αρχών της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων, των αγαθών και των υπηρεσιών. Η νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 3 αναγνωρίζει στα κράτη μέλη την αρμοδιότητα για την οργάνωση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας τους, αλλά τυχόν περιορισμοί των ελευθεριών της εσωτερικής αγοράς πρέπει να αιτιολογούνται δεόντως 4. Σύμφωνα με το άρθρο 152 της Συνθήκης για την δημόσια υγεία, η Ε.Ε. προσπαθεί να εξασφαλίσει ένα υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας του ανθρώπου. Η ανακοίνωση της Επιτροπής για τη «Στρατηγική στον τομέα της υγείας της Ευρωπαϊκής Κοινότητας» 5 τονίζει ότι οι υπηρεσίες υγείας πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και στις ανησυχίες του πληθυσμού, σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από την πρόκληση της γήρανσης και την ανάπτυξη νέων ιατρικών τεχνικών, καθώς 3 Αποφάσεις της 7ης Φεβρουαρίου 1984, Duphar e.a C-238/82, Συλλογή σ. 523, σημείο 16 της 17ης Ιουνίου 1997, Sodemare e.a C-70/95, Συλλογή σ.i-3395, σημείο 27 και της 28ης Απριλίου 1998, Kohll, C-158/96, Συλλογή σ. I-1931 σημείο Υποθέσεις C-157/99 (Smits/Peerbooms) και C-368/98 (Vanbraeckel). 9

10 και από τη διευρυνόμενη διεθνή διάσταση της υγειονομικής περίθαλψης (μεταδοτικές ασθένειες, περιβαλλοντική υγεία, αυξημένη κινητικότητα προσώπων, υπηρεσιών και αγαθών). Επειδή η υγειονομική περίθαλψη αντιπροσωπεύει μεγάλο μέρος των δημόσιων δαπανών, ο τομέας αυτός έχει ζωτική σημασία για την εφαρμογή των συστάσεων που ορίζονται στις γενικές κατευθυντήριες γραμμές της οικονομικής πολιτικής και στα προγράμματα σταθερότητας και σύγκλισης. Επί του παρόντος, οι τρεις στόχοι της πρόσβασης, της ποιότητας και της βιωσιμότητας θεωρούνται ως πτυχές των παραπάνω τομέων πολιτικής κατά ένα μάλλον κατακερματισμένο τρόπο σε επίπεδο Ε.Ε. Από την πλευρά των ανταλλαγών στο πλαίσιο της συνεργασίας για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνικής προστασίας είναι σημαντικό να εξετάζονται με ολοκληρωμένο τρόπο. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας χαμηλής ποιότητας δεν είναι επιθυμητή, η πρόσβαση χωρίς οικονομική βιωσιμότητα δεν είναι εφικτή, και η εξασφάλιση ότι μόνο οι θεραπευτικές μέθοδοι αποδεδειγμένης αξίας λαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση είναι ένας σημαντικός τρόπος να εξασφαλίζεται η οικονομική βιωσιμότητα. 5 COM(2000) 285τελικό. 10

11 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΕ ΚΟΙΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ. Στην Ελλάδα σήμερα επιχειρείται ένα συνολικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού του Εθνικού Συστήματος Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά από παρεμβάσεις τόσο πολιτικές όσο και επιχειρησιακές. Θεωρείται βέβαιο ότι η αντιμετώπιση των παραπάνω προκλήσεων θα διασφαλιστεί μέσα από μια διαδικασία που θα οδηγήσει με ασφάλεια στη μετάβαση του συστήματος Υγείας και Πρόνοιας στην Κοινωνία της Πληροφορίας και της Γνώσης. Προτεραιότητα του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης είναι η δια σχετικού Νόμου δημιουργία των βασικών υποδομών που απαιτούνται για την Ποιότητα και την Ασφάλεια στο νέο περιβάλλον της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της ηλεκτρονικής υγείας. Ο Νόμος αυτός έχει ιδιαίτερα στρατηγική σημασία καθώς διασυνδέει πλέον το θεσμικό πλαίσιο της Ποιότητας και Ασφάλειας με αυτό της Πληροφορίας της Υγείας και της Πληροφορικής και ιδρύει παράλληλα τις απαιτούμενες οργανωτικές υποδομές, ενώ δημιουργεί και ένα νέο κεντρικό δομημένο πλαίσιο για τις ανάγκες της συνεχιζόμενης και διαρκούς κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα υγείας. Παράλληλα, βρίσκεται σε εξέλιξη µία μεγάλη προσπάθεια μεταρρύθµισης του υγειονοµικού συστήµατος µε ευρείας κλίµακας παρεµβάσεις σε όλους τους τοµείς και τα επίπεδα της περίθαλψης. Οι παρεµβάσεις αυτές περιλαµβάνουν: (α) την αποκέντρωση και περιφερειακή συγκρότηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ) µε τη δηµιουργία 17 Διοικητικών Υγειονομικών Περιφερειών (ΔΥΠΕ), (β) τον οργανωτικό και διοικητικό εκσυγχρονισµό των νοσοκοµείων µε τον διορισµό διοικητών managers σε όλα τα νοσοκοµεία και τη λειτουργία ειδικών τµηµάτων που δηµιουργούν ένα ευνοϊκό περιβάλλον αποτελεσµατικής διοίκησης, (γ) την περιοδική αξιολόγηση των γιατρών µε στόχο την ποιοτική αναβάθµιση της νοσοκοµειακής περίθαλψης, και δ) την ταχύτητα, διαφάνεια και αποτελεσµατικότητα στις προµήθειες των νοσοκοµείων. Για την καλύτερη οργάνωση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ), όπου υπάρχει κατακερµατισµός, ανισότητες και επικαλύψεις, εκπονείται σχέδιο δράσης για την ενιαιοποίηση των υπηρεσιών, την εισαγωγή του οικογενειακού γιατρού και τη δηµιουργία Ενιαίου Φορέα Χρηµατοδότησης. Όλες αυτές οι καινούργιες παρεµβάσεις που βρίσκονται σε πορεία υλοποίησης αναβαθµίζουν σταδιακά τη διοικητική και λειτουργική ικανότητα του συστήµατος και ιδιαίτερα αυτή των νοσοκοµείων, µε αποτέλεσµα την καλύτερη εξυπηρέτηση και τη βελτίωση της πρόσβασης των ασθενών στην υγειονοµική περίθαλψη. 11

12 1. ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Μηχανισμοί για την εγγύηση της πρόσβασης. Το σύστηµα υγείας στην Ελλάδα θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα µικτό σύστηµα µε στοιχεία και χαρακτηριστικά τόσο του µοντέλου Bismarck (ενεργό ρόλο και παρουσία της κοινωνικής ασφάλισης), όσο και του µοντέλου Beveridge (κύρια πηγή χρηµατοδότησης ο κρατικός προϋπολογισµός). Τα βασικά συστατικά του στοιχεία είναι: Ο τοµέας της ασφάλισης (λειτουργούν 30 κλάδοι υγείας ή φορείς ασφάλισης υγείας) µέσω του οποίου κατοχυρώνεται η ασφάλιση υγείας και διασφαλίζεται η ελεύθερη πρόσβαση και δωρεάν χρήση των υπηρεσιών υγείας. Ο τοµέας της παροχής (οι υπηρεσίες υγείας) που συντίθεται από (α) τις µονάδες του Εθνικού Συστήµατος Υγείας - ΕΣΥ (κρατικά νοσοκοµεία και κέντρα υγείας), (β) τις µονάδες που ανήκουν σε ασφαλιστικά ταµεία και πρωτίστως στο ΙΚΑ, (πολυϊατρεία, ιατρεία και ειδικά κέντρα), και (γ) το συµβεβληµένο µε ασφαλιστικά ταµεία ιδιωτικό τοµέα (γιατρούς ειδικοτήτων, κλινικές, διαγνωστικά κέντρα και εργαστήρια). Παρά το ότι το ποσοστό του πληθυσµού που έχει ιδιωτική ασφάλιση υγείας είναι σχετικά χαµηλό σε σύγκριση µε άλλες χώρες της Ε.Ε., εντούτοις τα τελευταία χρόνια, η αγορά αυτή παρουσιάζει ανοδικές τάσεις Αξιολόγηση. Με βάση τα διαθέσιµα στοιχεία διαπιστώνεται ότι, ενώ θεσµικά δεν προβλέπονται διακρίσεις ή περιορισµοί όσον αφορά την πρόσβαση οποιουδήποτε ατόµου ή πληθυσµιακής οµάδας στις υπηρεσίες υγείας, η «ανταποκρισιµότητα» του συστήµατος απέναντι στους πολίτες δεν είναι πολύ υψηλή. Από έρευνες που έχουν γίνει καταγράφεται τα τελευταία χρόνια ένα σταθερά υψηλό ποσοστό δυσαρέσκειας, ένα από τα υψηλότερα µεταξύ των χωρών της Ε.Ε. Αυτό θεωρείται ότι είναι απόρροια τόσο των ανεπαρκειών του υγειονοµικού µας συστήµατος, όσο και της αδυναμίας του να ανταποκριθεί στις σταθερά αυξανόµενες τα τελευταία χρόνια προσδοκίες των πολιτών. Οι λίστες αναµονής, κυρίως σε συγκεκριµένα και εξειδικευµένα τµήµατα, κλινικές και εργαστήρια δεν είναι µεγάλες και δε δηµιουργούν σηµαντικά προβλήµατα πρόσβασης, όπως συµβαίνει σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Μια καταγραφή των λιστών αναµονής που έγινε από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης στις αρχές του 2001 σε όλα τα δηµόσια νοσοκοµεία της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης έδειξε ότι αυτές εµφανίζονται σε ένα σχετικά µικρό αριθµό ειδικοτήτων στα τακτικά εξωτερικά ιατρεία, σε λίγες εξειδικευµένες κλινικές και σε µικρό αριθµό ειδικών εργαστηριακών εξετάσεων. Οι λίστες αυτές κυµαίνονται µεταξύ 10 και 30 ηµερών και µόνο σε 3-4 περιπτώσεις υπερβαίνουν τους έξι µήνες. Χωρίς να υπάρχουν νεώτερες µετρήσεις, 12

13 είναι βέβαιο ότι οι λίστες αναµονής έχουν από 1/1/2002 µικρύνει ακόµη περισσότερο λόγω της λειτουργίας στα περισσότερα νοσοκοµεία του ΕΣΥ λόγω της λειτουργίας ενός νέου θεσμού του Συντονιστικού Οργάνου Τομέα Υγείας (Σ.Ο.Τ.Υ.). Το ΣΟΤΥ ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2004 με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, κ. Νικήτα Κακλαμάνη, με σκοπό το συντονισμό της λειτουργίας των εμπλεκόμενων υποσυστημάτων του Τομέα της Υγείας για την αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων και συνθηκών, όπως αυτό προβλεπόταν από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ολυμπιακοί Αγώνες 2004 Υγεία». Στο πλαίσιο της λειτουργίας του, το ΣΟΤΥ εκπόνησε το Επιχειρησιακό Σχέδιο Υγειονομικής Υποστήριξης του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση Συμβάντος ΧΒΡΠ (Χημικού Βιολογικού Ραδιολογικού Πολέμου) με το κωδικό όνομα «Φιλοκτήτης». Την επιτυχημένη πορεία του ΣΟΤΥ επιβεβαιώνουν και οι θερμές ευχαριστίες εκπροσώπων Διεθνών Οργανισμών, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), καθώς και κρατικών οργανισμών όπως το CDC των ΗΠΑ και άλλων. Το ΣΟΤΥ με τις υποστηρικτικές του δομές συνεχίζει την 7ήμερη και επί 24ώρου λειτουργία του, αναλαμβάνοντας νέα καθήκοντα και αρμοδιότητες. Στις ήδη υπάρχουσες αρμοδιότητες για την αντιμετώπιση οξέων συμβάντων Δημόσιας Υγείας, το ΣΟΤΥ ανέλαβε και ολοκλήρωσε το σχέδιο καθημερινής εναλλασσόμενης εφημερίας των Νοσοκομείων της Αττικής και της Θεσσαλονίκης, το οποίο έχει ήδη μειώσει τον αριθμό των επικουρικών κλινών σε όλα τα Νοσοκομεία που εφαρμόσθηκε Προκλήσεις. Η εύκολη και απρόσκοπτη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας αποτελεί κυρίαρχο ζητούµενο και πρωτεύοντα στόχο κάθε πολιτικής υγείας για κάθε χώρα. Υπό αυτή την ευρεία έννοια κάθε πολιτική υγείας που σχεδιάζεται και κάθε µέτρο και παρέµβαση πρέπει να συνεισφέρει άµεσα ή έµµεσα προς αυτή την κατεύθυνση. Συνεπώς όλες οι παρεµβάσεις που γίνονται τα τελευταία χρόνια στη χώρα µας, όπως η ανέγερση νέων νοσοκοµείων και κέντρων υγείας, ο εκσυγχρονισµός και η συµπλήρωση του ιατροτεχνολογικού εξοπλισµού, η δηµιουργία νέων εξειδικευµένων τµηµάτων, όπως οι µονάδες εντατικής θεραπείας και αυξηµένης φροντίδας, οι µονάδες τεχνητού νεφρού, αλλά και η καλύτερη στελέχωση του συστήµατος αναβαθµίζουν και προάγουν την ίδια την πρόσβαση των ασθενών στις υπηρεσίες υγείας. Η κάλυψη των σηµαντικών ελλείψεων σε υποδοµές νοσηλείας µακράς διαρκείας, καθώς και σε υποδοµές αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης ηλικιωµένων και χρονίως πασχόντων ατόµων, συνιστά πρόκληση για το υγειονοµικό µας σύστηµα. Επιπλέον, για την αντιµετώπιση των µεγάλων ζητηµάτων της δηµόσιας υγείας που αφορούν ιδιαίτερα τους ηλικιωµένους, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήµατα, ο καρκίνος, ο διαβήτης, τα ψυχικά νοσήµατα και η γεροντική άνοια, κρίνεται αναγκαία η οργάνωση υπηρεσιών πρόληψης και αγωγής υγείας. 13

14 Βασικό ζητούµενο αποτελεί η µετατόπιση του προσανατολισµού του υγειονοµικού µας συστήµατος από τη θεραπεία στη πρόληψη Προγραµµατιζόµενες αλλαγές πολιτικής. Η διασφάλιση μιας πλήρους δέσµης υπηρεσιών υγείας για όλο τον πληθυσµό αποτελεί για την Ελληνική κυβέρνηση σηµαντική προτεραιότητα. Αυτό φαίνεται από τη συνεχή αύξηση των δαπανών υγείας, αλλά και από τη µεγάλη προσπάθεια που συνεχίζεται στο πλαίσιο του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης για τη συµπλήρωση και τον εκσυγχρονισµό των υποδοµών και του ιατροτεχνολογικού εξοπλισµού των νοσοκοµείων και των λοιπών µονάδων υγείας. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, τα τελευταία χρόνια έχουν λειτουργήσει πολλά νέα νοσοκοµεία, προσθέτοντας στο ΕΣΥ περισσότερες από σύγχρονες κλίνες. Με την απορρόφηση των κονδυλίων που προβλέπονται από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, αλλά και από το Πρόγραµµα Δηµοσίων Επενδύσεων θα έχουν ολοκληρωθεί µέχρι το 2008 σηµαντικά έργα και µεγάλες βελτιωτικές παρεµβάσεις σε τοµείς όπως είναι οι υποδοµές, οι εξοπλισµοί, η µηχανοργάνωση και η διαχείριση των Νοσοκοµείων, του ΕΚΑΒ, των υπηρεσιών πρόνοιας και κοινωνικής φροντίδας, η ολοκλήρωση της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης και η εκπαίδευση και συνεχιζόμενη κατάρτιση των επαγγελµατιών της υγείας και της πρόνοιας. Οι παρεµβάσεις αυτές συνιστούν όχι µόνο µια απλή ποσοτική µεγέθυνση του συστήµατος, αλλά και μια ποιοτική αναβάθµιση των παρεχόµενων υπηρεσιών. Αυτό σηµαίνει ότι µε τα έργα αυτά διευκολύνεται η πρόσβαση των πολιτών σε σύγχρονες δοµές και ποιοτικά αναβαθµισµένες υπηρεσίες. Ακόµα, καταβάλλονται προσπάθειες για την αντιµετώπιση των προβληµάτων που πηγάζουν από τη γεωγραφική ιδιαιτερότητα της ύπαρξης εκτεταµένων και πολυπληθών νησιωτικών συµπλεγµάτων ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ Πρόσβαση στη µακροχρόνια φροντίδα. Το ελληνικό σύστηµα µακροχρόνιας φροντίδας είναι µικτού τύπου, αφού περιλαµβάνει τόσο την άµεση παροχή µέσω κοινωνικών υπηρεσιών, όσο και την κάλυψη της ανάγκης για φροντίδα µέσω των ασφαλιστικών ταµείων, αλλά και συγκεκριμένη υποστήριξη για έμμεση παροχή φροντίδας µέσω κυρίως φορολογικών ελαφρύνσεων. Οι τυπικές υπηρεσίες µακροχρόνιας φροντίδας ηλικιωµένων παρέχονται από το Κράτος, από Ιδιωτικούς Οργανισµούς Μη Κερδοσκοπικού χαρακτήρα και από Ιδιωτικούς Οργανισµούς Κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Θεωρητικά, πρόσβαση στη µακροχρόνια φροντίδα έχουν όλοι οι ηλικιωµένοι, είτε είναι ασφαλισµένοι, είτε είναι ανασφάλιστοι. Θεσµικά δεν υπάρχουν διακρίσεις ούτε και περιορισµοί πρόσβασης, εφόσον τα άτοµα διαµένουν νόµιµα στη χώρα. Στην πράξη όµως παρατηρούνται 14

15 αποκλίσεις από το καθολικό µοντέλο, αφού σε γενικές γραµµές παρατηρείται συγκέντρωση των φορέων παροχής στα αστικά κέντρα και ελλείψεις στις ηµι-αστικές και αγροτικές περιοχές, όπως και ελλείψεις εξειδικευµένων φορέων (π.χ. φορέων Αποθεραπείας Αποκατάστασης). Στις περιοχές αυτές ο συνεκτικός οικογενειακός ιστός συµβάλει στην, κατά µεγάλο µέρος, κάλυψη των αναγκών των ηλικιωµένων. Οι υπηρεσίες φροντίδας για τους ηλικιωµένους έχουν αλλάξει δοµή τα τελευταία χρόνια. Το φάσµα των υπηρεσιών έχει διευρυνθεί και συµπληρωθεί µε υπηρεσίες ανοικτής φροντίδας και φροντίδας στο σπίτι. Υπάρχει συνεχής αποµάκρυνση από τη νοσοκοµειακή ή την ιδρυµατική φροντίδα, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι και αυτές δεν εφαρµόζονται όταν πρέπει. Καταβάλλεται επίσης προσπάθεια για την εύκολη πρόσβαση σε εναλλακτικές υπηρεσίες, οι οποίες λαµβάνουν υπόψη τις επιθυµίες των ατόµων και διατηρούν την ανεξαρτησία των ηλικιωµένων ως προεξάρχουσα ιδέα. Ο νέος τρόπος αντιµετώπισης θεωρεί ως προτεραιότητα την επέκταση της θεραπείας και της πρόληψης προβληµάτων, για τα οποία απουσίαζαν µέχρι σήµερα προγράµµατα. Ο γενικός στόχος είναι η αποµάκρυνση από το «κλινικό» µοντέλο και η υιοθέτηση του «κοινωνικού» µοντέλου, το οποίο αναπτύσσεται κυρίως σε τοπικό επίπεδο. Η επιτυχία του κοινωνικού και τοπικού προσανατολισµού βοηθά να περιοριστεί στο ελάχιστο η προσφυγή σε ιδρυµατική ή νοσοκοµειακή φροντίδα. Πέρα από την προσδοκώµενη εξοικονόµηση πόρων, υπάρχει ένας άλλος πολύ σηµαντικός λόγος για τον οποίο πρέπει να αποφεύγεται η ιδρυµατική αντιµετώπιση: η επιθυµία των ηλικιωµένων να παραµείνουν στο σπίτι τους, όταν διάφοροι εξωτερικοί παράγοντες ενεργούν αποτρεπτικά στην εκεί παραµονή τους. Το πρώτο πρόγραµµα που αναπτύχθηκε κάτω από τις νέες αντιλήψεις ήταν τα Κέντρα Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωµένων (ΚΑΠΗ) κατά τη δεκαετία του Είναι αποδεδειγµένο ότι η µακρόχρονη παρουσία των ΚΑΠΗ στον ελληνικό χώρο έχει επιδράσει θετικά στην καθηµερινή ζωή των ηλικιωµένων. Τη δεκαετία του 1990 ξεκίνησε να δίνεται έµφαση στις οικογενειακές πολιτικές, αφού άρχισαν να εµφανίζονται φαινόµενα αποδόµησης στο θεσµό της οικογένειας. Ταυτόχρονα, δοκιµάστηκε και εφαρµόστηκε επιτυχώς το Πρόγραµµα "Βοήθεια στο Σπίτι" για τους ηλικιωµένους που στερούνται οικογένειας, ή µένουν µακριά ή είναι αποκοµµένοι από αυτήν, µε στόχο την παροχή φροντίδας στο σπίτι των ηλικιωµένων, ιδιαίτερα στους αδύναµους ή µοναχικούς, προκειµένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής τους και να διατηρηθεί η αυτονοµία και η ανεξαρτησία τους. Οι βασικοί άξονες ανάπτυξης των πολιτικών για τους ηλικιωµένους παραµένουν σταθεροί τα τελευταία χρόνια, και είναι: η διασφάλιση ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης, η αναβάθµιση και ο εµπλουτισµός των παρεχόµενων υπηρεσιών φροντίδας, 15

16 η ενίσχυση των οικογενειακών πολιτικών (άτυπα δίκτυα φροντίδας), η προώθηση της ενεργού συµµετοχής των ατόµων τρίτης ηλικίας, όπως και η παροχή δυνατοτήτων για να αναπτύξουν τις ικανότητές τους, και η διασύνδεση των επιµέρους προνοιακών πολιτικών και προγραµµάτων. η ενθάρρυνση της τοπικής, αποκεντρωµένης και µικρής κλίµακας λειτουργίας. Έτσι, η εξαιρετική επιτυχία του Προγράµµατος «Βοήθεια στο Σπίτι» όπως αυτή διαπιστώθηκε από την αξιολόγηση του Προγράµµατος, οδήγησε την Κυβέρνηση στην απόφαση επέκτασης του προγράµµατος και ενίσχυσης των υποδοµών του. Την άνοιξη του 2001 σχεδιάστηκε το Δίκτυο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, που προβλέπει τόσο την ποιοτική ανάπτυξη, όσο και την αριθµητική - γεωγραφική επέκταση του Προγράµµατος «Βοήθεια στο Σπίτι», µε στόχο έως το τέλος του 2002 να λειτουργούν 1000 Μονάδες σε όλη τη χώρα, που θα καλύψουν ικανοποιητικά τις ανάγκες. Μέχρι στιγµής έχουν εγκριθεί περίπου 800 προγράµµατα, ενώ άλλα 200 προβλέπεται να εγκριθούν µέχρι το τέλος του έτους Αξιολόγηση. Πέραν των προαναφερόµενων στοιχείων, δεν υπάρχουν συγκεκριµένοι δείκτες απόδοσης όσον αφορά στην πρόσβαση στη µακροχρόνια φροντίδα, αν και µε τον υπό διαµόρφωση Χάρτη Πρόνοιας βραχυπρόθεσµα θα καθιερωθούν δείκτες και µεσοπρόθεσµα θα παρουσιαστούν τα πρώτα αποτελέσµατα Προκλήσεις. Στην Ελλάδα, όπως στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ο αριθµός των ηλικιωµένων άνω των 65 ετών αυξάνεται. Η δηµογραφική κατάσταση χαρακτηρίζεται από χαµηλή γεννητικότητα και αύξηση του προσδόκιµου ζωής και οι τάσεις δείχνουν ότι ο πληθυσµός θα συνεχίσει να γηράσκει. Ο πληθυσµός άνω των 60 ετών το 2002 ανέρχεται σε , ενώ το 2050 εκτιµάται σε Σε ποσοστά επί του γενικού πληθυσµού αυτό αντιστοιχεί σε 21% και 36% αντίστοιχα. (πηγή: ΟΗΕ - World Population Prospects: The 2000 Revision, vol.i). Σύµφωνα µάλιστα µε τις προβολές της Eurostat η Ελλάδα µαζί µε την Ισπανία και την Ιταλία θα έχουν για το 2050 πολύ υψηλά ποσοστά εξάρτησης ηλικιωµένων. Μέσα στο πλαίσιο ευθύνης για τη διατήρηση, ποιοτική αναβάθµιση και εκσυγχρονισµό του κοινωνικού κράτους η ελληνική Κυβέρνηση προσπαθεί να αναµορφώσει / βελτιώσει ποιοτικά και ποσοτικά / συντονίσει τις υπηρεσίες φροντίδας. Στόχος είναι η αποτελεσµατική παροχή φροντίδας στα ηλικιωµένα άτοµα που έχουν ανάγκη και που πρέπει να τύχουν ισότιµης, αλλά ταυτόχρονα ενεργητικής προστασίας και υποστήριξης, ώστε να ενταχθούν στις κοινωνικές και οικονοµικές δραστηριότητες και να αποτραπεί το φαινόµενο του κοινωνικού αποκλεισµού. 16

17 1.2.4 Προγραµµατιζόµενες αλλαγές πολιτικής. Με βάση τους παραπάνω άξονες αναπτύσσεται ένας ακόµη νέος θεσµός: τα Κέντρα Ηµερήσιας Φροντίδας των Ηλικιωµένων, τα οποία θα συµβάλουν στην εναρµόνιση της οικογενειακής και εργασιακής ζωής, διευκολύνοντας τα µέλη της οικογένειας, κυρίως τις εργαζόµενες γυναίκες, που έχουν επιφορτιστεί µε τη φροντίδα του µη αυτοεξυπηρετούµενου ηλικιωµένου µέλους της οικογένειας. Τα Κέντρα είναι µικρές δοµές ηµερήσιας φιλοξενίας και λειτουργούν έτσι ώστε να καλύπτουν επαρκώς τις ώρες εργασίας των µελών της οικογένειας. Έχει σχεδιαστεί η ανάπτυξη 80 Κέντρων σε όλες τις Περιφέρειες της χώρας σε αστικά και ηµιαστικά κέντρα. Επιπλέον, η ανάπτυξη του Εθνικού Κέντρου Άµεσης Κοινωνικής Βοήθειας (ΕΚΑΒ) στοχεύει στην υποστήριξη των ατόµων που βρίσκονται αντιµέτωποι µε κάποια επείγουσα µορφή κινδύνου και χρειάζονται άμεση ιατρική βοήθεια. Ειδικότερα, η υποδομή του ΕΚΑΒ ενισχύθηκε με την προσθήκη 116 ασθενοφόρων το 2001 και 270 ασθενοφόρων και 27 κινητών μονάδων το Η εξασφάλιση της διασύνδεσης των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας είναι θεµελιώδης. Στις προτεραιότητες περιλαµβάνεται και η ανάπτυξη περισσότερων εξειδικευµένων Κέντρων Αποθεραπείας Φυσικής και Κοινωνικής Αποκατάστασης (ΚΑΦΚΑ) που υπάγονται στα περιφερειακά συστήµατα υγείας και στόχο έχουν τη µετανοσοκοµειακή στήριξη, φροντίδα και αποκατάσταση. Ακόµη, αναπτύσσονται Κοινωνικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες που λειτουργούν σε επίπεδο Δήµων. Οι Κοινωνικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες θα διαδραματίσουν ιδιαίτερο ρόλο και στη ζωή των ηλικιωµένων. Με βάση το σχεδιασµό, κοινωνικοί επιστήµονες καταγράφουν τις ανάγκες στο χώρο ευθύνης, διαγιγνώσκουν και εισηγούνται τη συµµετοχή ατόµων σε ειδικά προγράµµατα κοινωνικής ένταξης, σε συνεργασία µε τον εξυπηρετούµενο πολίτη. Είναι συνεργάτες και σύµβουλοι της τοπικής αυτοδιοίκησης και ταυτόχρονα ανταποκριτές της Κεντρικής Διοίκησης. 2. ΠΟΙΟΤΗΤΑ. 2.1 ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Πρότυπα. Μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει στην Ελλάδα ένα ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο για την Ποιότητα των υπηρεσιών, την τυποποίηση Υγείας και την εξωτερική αξιολόγηση των υπηρεσιών. Οι προϋποθέσεις για την ίδρυση και λειτουργία των Μονάδων Υγείας και των φορέων κοινωνικής πρόνοιας κατά κατηγορία φορέων και το περιεχόµενο των παρεχόµενων προς αυτά υπηρεσιών, τους χώρους, τον εξοπλισµό, τον αναγκαίο αριθµό προσώπων όσο και τα απαιτούµενα προσόντα καθορίζονται από σχετικές Υπουργικές Αποφάσεις. Ο εγκλωβισμός 17

18 τέτοιων δυναμικών στοιχείων στο θεσμικό πλαίσιο δημιουργεί αγκυλώσεις και σε πολλές περιπτώσεις δεν επιτρέπουν την προσαρμογή σε νέα τεχνολογικά δεδομένα και καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη την προώθηση της καινοτομίας και την διαχείριση των αλλαγών. Όσον αφορά τα δικαιώματα των ασθενών υπάρχει στη χώρα µας µια σχετική πρόοδος. Ήδη από το 1992 έχουν κατοχυρωθεί νομοθετικά τα δικαιώματα του νοσοκοµειακού ασθενή και το 1997 θεσπίστηκαν τα όργανα προστασίας αυτών των δικαιωµάτων. Τέλος στη χώρα µας λειτουργεί και ο θεσµός του Συνηγόρου του Πολίτη, στον οποίο µπορούν να προσφύγουν οι ασθενείς εκείνοι, οι οποίοι θεωρούν ότι παραβιάζονται τα βασικά δικαιώµατα τους στην υγεία. Ο Συνήγορος του Πολίτη «ερευνά ατοµικές διοικητικές πράξεις ή παραλείψεις ή υλικές ενέργειες οργάνων των δηµόσιων υπηρεσιών που παραβιάζουν δικαιώµατα ή προσβάλλουν νόµιµα συµφέροντα φυσικών ή νοµικών προσώπων» Αξιολόγηση. Η απουσία ουσιαστικής μηχανογράφησης των Μονάδων Υγείας, αλλά και η λειτουργία ενός εθνικού συστήματος εξωτερικής αξιολόγησης δεν παρέχει τη δυνατότητα συγκεντρωτικών στοιχείων για την ποιότητα των υπηρεσιών Υγείας. Αυτό αφορά το σύνολο της υγειονοµικής περίθαλψης και βέβαια της µακροχρόνιας φροντίδας των ηλικιωµένων. Το προτεινόμενο θεσμικό πλαίσιο προβλέπει την αξιοποίηση της υπάρχουσας πληροφορίας, προκειμένου να τυποποιηθούν οι διεργασίες και οι υπηρεσίες και να καταστεί δυνατή η διαρκής παρακολούθηση και βελτίωση των υπηρεσιών αυτών αξιοποιώντας τις δυνατότητες του Εθνικού Συστήματος Πληροφοριών Υγείας. Παράλληλα, η ίδρυση ενός εθνικού συστήματος διαπίστευσης θα διευκολύνει την παρακολούθηση και τον κατασταλτικό έλεγχο των φορέων που παρέχουν υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας ενίοτε είναι εξαιρετικά δυσχερής. Το Σχέδιο Νόμου έχει γενικότερα κριθεί, τόσο στο πλαίσιο της εθνικής δαβούλευσης, όσοκαι ως αποτέλεσμα αξιολόγησης από διεθνείς εμπειρογνώμονες, ως οραματιστικό, φιλόδοξο αλλά πολύ καλά δομημένο σε επίπεδο συστήματος και με πολλά στοιχεία που θα μπορούσαν να διασφαλίζουν επιτάχυνση των διαδικασιών και επίτευξη των στόχων Προώθηση των ενισχύσεων της ποιότητας. Σε απάντηση των σύγχρονων προκλήσεων, το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης έχει θέσει από τον Απρίλιο 2005 σε δημόσιο διάλογο, το προτεινόμενο θεσμικό πλαίσιο που προβλέπει τη δημιουργία, πρόσβαση και διάθεση στις μονάδες Υγείας, του βασικού ιστού των απαραίτητων υποδομών που απαιτούνται για τη διαρκή ανάπτυξη της ποιότητας και την ασφάλεια των υπηρεσιών, αξιοποιώντας παράλληλα τα εθνικά συστήματα Διαπίστευσης, Πιστοποίησης, Τυποποίησης και Μετρολογίας που αποτελούν την εθνική υποδομή Ποιότητας. 18

19 Ιδιαίτερα, όσον αφορά στο Εθνικό Σύστημα Πληροφοριών Υγείας, το οποίο αποτελεί θεμελιώδη υποδομή για την ποιότητα και την ασφάλεια των υπηρεσιών, το εν λόγω θεσμικό πλαίσιο προβλέπει την ενεργοποίηση του επιστημονικού δυναμικού της Υγείας μέσα σε ένα οργανωτικό και επιχειρησιακό πλαίσιο για την υλοποίησή και συνεχιζόμενη υποστήριξή του στο νέο περιβάλλον των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Συμπληρώνει επίσης το υπάρχον εναρμονισμένο θεσμικό πλαίσιο για τη δημόσια υγεία με τις απαραίτητες διατάξεις που συνολικά θα αντιμετωπίσουν την απαίτηση για ασφάλεια των παρεχομένων υπηρεσιών Υγείας Προκλήσεις. Ο οραματισμός για την Υγεία της επόμενης δεκαετίας θέλει τη μετάβαση από την Κοινωνία της Πληροφορίας στην Κοινωνία της Γνώσης. Στο νέο αυτό τοπίο, η διασφάλιση της συνέχειας της φροντίδας, με έμφαση στην πρόληψη και στη συμμετοχή του πολίτη στη διαχείριση της Υγείας του, αναδύεται ως βασικός στόχος και όραμα. Στην πράξη, οι μονάδες του τομέα Υγείας της χώρας μας έχουν παρουσιάσει στο παρελθόν ουσιαστικές αδυναμίες αφομοίωσης των νέων αυτών τεχνολογιών και ενσωμάτωσής τους στην φροντίδα, καθώς η είσοδος των τεχνολογιών αυτών εμφανίζεται να εισάγει πολυπλοκότητα και απαιτήσεις για τη διαχείριση των αλλαγών που αυτές συνεπάγονται. Η πρόκληση για τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών δεν είναι πλέον η απόκτηση της τεχνολογίας μόνο, αλλά η δυνατότητα αφομοίωσής της. Το κέντρο βάρους της ευθύνης για τη βελτίωση της ποιότητας μεταφέρεται έτσι σε παράγοντες που σχετίζονται με οργανωτικές και πολιτισμικές αλλαγές και τη δημιουργία συνεργιών και εταιρικών σχέσεων. Το χάσμα μεταξύ της ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνολογίας και της αφομοίωσης των αποτελεσμάτων από τα συστήματα τομέα Υγείας εκφράζεται σαν έλλειμμα Ποιότητας. Νέοι τρόποι παροχής της φροντίδας από απόσταση, πέρα από τις συμβατικές υπηρεσίες τομέα Υγείας, ακολουθούν μια νέα προσέγγιση στηριγμένη σε δίκτυα υπηρεσιών, απαιτούν συνεργασία περισσότερων του ενός επαγγελματιών και διαλειτουργικότητα των επί μέρους υπηρεσιών - αλλά και κοινωνικών τομέων- και εισάγουν ένα νέο εργασιακό ήθος στην Υγεία Προγραµµατισµένες αλλαγές πολιτικής. Το προτεινόμενο θεσμικό πλαίσιο δεν έχει ως στόχο τον καθορισμό λεπτομερών κανόνων παρά μάλλον στον καθορισμό των ουσιωδών απαιτήσεων και σαφών υποχρεώσεων αποτελέσματος. Οι τεχνικές και τα μέσα για την υλοποίησή τους χαρακτηρίζονται από δυναμικότητα και ανάγκη για διαρκή επικαιροποίηση και ως εκ τούτου προβλέπονται να λαμβάνουν την μορφή Εθνικών Προτύπων και/ή Προδιαγραφών Υγείας. Η ένταξή τους σε ένα πλαίσιο Τυποποίησης Υγείας προσδίδει την απαιτούμενη ευελιξία και αξιοπιστία, ενώ ταυτόχρονα απελευθερώνει την ανάπτυξη από θεσμικές αγκυλώσεις, καθώς οι απαιτήσεις αυτές μπορούν πλέον 19

20 να πληρούνται με τον ανά πάσα στιγμή προσφορότερο τρόπο σε ένα διαρκώς εξελισσόμενο τεχνολογικό και γνωστικό τοπίο. Το Εθνικό Σύστημα Πληροφοριών τομέα Υγείας (Ε.Σ.Π.Υ.) προβλέπεται ως μία εκ των βασικών Υποδομών για την Ποιότητα, καθιστώντας υποχρεωτική την τροφοδότησή του με στοιχεία από τις Μονάδες Υγείας. Οι επαγγελματίες Υγείας αναζητούν και αξιοποιούν τις πληροφορίες του Εθνικού Συστήματος Πληροφοριών προκειμένου να υποστηρίζονται στην παροχή των υπηρεσιών τους, να βελτιστοποιούν το έργο τους και να συνεισφέρουν στοιχεία σε αυτό προκειμένου να συντίθεται αξιόπιστα, ανά πάσα στιγμή η εικόνα Υγείας του πληθυσμού και του Εθνικού Συστήματος Υγείας σε μια προσπάθεια διαρκούς βελτίωσής τους. Συνδεδεμένο με το Εθνικό Σύστημα Πληροφοριών Υγείας είναι το Παρατηρητήριο Εθνικού Συστήματος Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης το οποίο θα αξιοποιεί τους πόρους του Ε.Σ.Π.Υ. για τη συστηματική παρακολούθηση του ΕΣΥΚΑ και την αξιολόγηση της ικανότητάς του να εξυπηρετεί τους στόχους και τις πολιτικές για την Υγεία και την Κοινωνική Αλληλεγγύη. Θα αποτελεί επίσης τον κόμβο μέσω του οποίου θα γίνεται η ανταλλαγή πληροφοριών Υγείας με τους ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς. Η υλοποίησή και συνεχιζόμενη υποστήριξή του Εθνικού Συστήματος Πληροφοριών τομέα Υγείας και του Ανθρώπινου Δυναμικού τομέα Υγείας στο νέο περιβάλλον των Τεχνολογιών Επικοινωνιών και Πληροφορικής απαιτεί την ενεργοποίηση του επιστημονικού δυναμικού της Υγείας μέσα σε ένα συνεκτικό οργανωτικό και επιχειρησιακό πλαίσιο. Θεσμοθετείται το Ανοικτό Φόρουμ Υγείας, ως βασικός μηχανισμός μελέτης, ανάπτυξης και διαβούλευσης επί θεμάτων που αφορούν στο περιεχόμενο του Εθνικού Συστήματος Πληροφοριών τομέα Υγείας, με τη μορφή οδηγών, προδιαγραφών, κωδικοποιήσεων και ταξινομήσεων, τυποποίησης διεργασιών, κλινικών εγγράφων, πληροφορίας και ανταλλασσόμενων μηνυμάτων, βέλτιστων πρακτικών, κλινικών οδηγιών και συστάσεων. Μέλη του Ανοικτού Φόρουμ Υγείας είναι επιστημονικές οργανώσεις, επαγγελματικές εταιρείες, σύλλογοι και άλλες επιστημονικές Ομάδες Ειδικού Ενδιαφέροντος. Αρμόδιο όργανο για τη συνεργασία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με το Ανοιχτό Φόρουμ Υγείας και τα μέλη του είναι το Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας (ΚΕ.Σ.Υ.) Για την υποστήριξη του Ε.Σ.Π.Υ. και την ανάπτυξη και τη διαρκή βελτίωση της ποιότητας και της ασφάλειας των υπηρεσιών υγείας δημιουργούνται επιπλέον οι παρακάτω υποδομές: Το Εθνικό Κέντρο Ποιότητας Υπηρεσιών Υγείας (Ε.ΚΕ.Π.Υ.Υ.) προβλέπεται να λειτουργεί ως όργανο ανάπτυξης πολιτικής και στρατηγικών ποιότητας και Αρχή Πληροφοριών τομέα Υγείας. Το θεσμικό πλαίσιο για την λειτουργία του Ε.ΚΕ.Π.Υ.Υ. αποτελεί εξέλιξη του προβλεπομένου στο Ν. 2519/97 πλαισίου λειτουργίας του Εθνικού Κέντρου Ερευνών Υγείας (Ε.Κ.Ε.Υ.) και του Ινστιτούτο Έρευνας και Ελέγχου Ποιότητας Υπηρεσιών Υγείας (Ι.Ε.Ε.Π.Υ.Υ.). 20

21 Το Κέντρο Διαχείρισης Πληροφοριών και Τεχνικής Υποστήριξης Συστημάτων τομέα Υγείας με τη μορφή της Ανώνυμης εταιρείας κοινής ωφελείας «Κ.Ε.Π.Υ.Σ.Υ. Α.Ε.» θυγατρική του ΕΚΕΠΥΥ, επιφορτίζεται με την ευθύνη να φέρει σε πέρας το δύσκολο επιχειρησιακό έργο υλοποίησης του προγράμματος εκσυγχρονισμού των Μονάδων Υγείας και του ΕΣΥ στο περιβάλλον της Κοινωνίας της Πληροφορίας και της Γνώσης. Σκοπός του Κ.Ε.Π.Υ.Σ.Υ. είναι η ανάπτυξη, διατήρηση και διαθεσιμότητα των πόρων του Εθνικού Συστήματος Πληροφοριών Τομέα Υγείας και η αποτελεσματική υποστήριξη των φορέων παροχής υπηρεσιών τομέα Υγείας και των επαγγελματιών τομέα Υγείας για την ενεργό συμμετοχή τους σε αυτό. Το Ινστιτούτο Κατάρτισης και Επιμόρφωσης Ανθρώπινου Δυναμικού τομέα Υγείας (Ι.Κ.Ε.Α.Δ.Υ.) συνιστάται και λειτουργεί ως αυτοτελής οργανική μονάδα του Ε.ΚΕ.Π.Υ.Υ. το οποίο λειτουργεί συμπληρωματικά με το Κ.Ε.Σ.Υ. ως ουσιαστικός μηχανισμός υλοποίησης του σχεδιασμού ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού του τομέα Υγείας στα πρότυπα βέλτιστων πρακτικών σχεδιασμού, υλοποίησης, αξιολόγησης και πιστοποίησης των προγραμμάτων κατάρτισης και επιμόρφωσης και των δεξιοτήτων που αποκτώνται μέσω αυτών. 2.2 ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ Πρότυπα. Οι προϋποθέσεις για την ίδρυση και λειτουργία φορέων κοινωνικής πρόνοιας κατά κατηγορία φορέων και το περιεχόµενο των παρεχόµενων προς αυτά υπηρεσιών, τους χώρους, τον εξοπλισµό, τον αναγκαίο αριθµό προσώπων, όσο και τα απαιτούµενα προσόντα καθορίζονται από σχετικές Υπουργικές Αποφάσεις. Σωµατεία, οργανισµοί, νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, γενικά φορείς που ασκούν κοινωνική πρόνοια, καθώς και ιδιώτες δεν επιτρέπεται να παρέχουν οργανωµένες κοινωνικές υπηρεσίες που έχουν σχέση µε την προστασία ηλικιωµένων ή ανιάτων ή χρονίως πασχόντων, ή να ασκούν παρεµφερείς δραστηριότητες πριν από την έκδοση σχετικής άδειας λειτουργίας από την οικεία νοµαρχιακή αυτοδιοίκηση. Ακόµη, από το 1995, οι οίκοι ευγηρίας, τα "Γηροκοµεία" και οι µε άλλες ονοµασίες λειτουργούσες επιχειρήσεις κλειστής περίθαλψης και φροντίδας ηλικιωµένων µετονοµάζονται σε "Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωµένων" και οι άδειες λειτουργίας εκδίδονται µόνο µε τη χρήση αυτού του τίτλου. Έχουν ήδη καθορισθεί οι προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας Μονάδων Φροντίδας Ηλικιωµένων από ιδιώτες (κερδοσκοπικού χαρακτήρα) και µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Επίσης καθορίστηκαν αντίστοιχα ο ορισµός και ο σκοπός των Μονάδων Φροντίδας Ηλικιωµένων, η διαδικασία (και τα δικαιολογητικά) άδειας ίδρυσης, το κτιριολογικό πρόγραµµα (ελάχιστα µετρικά στοιχεία), τα µέτρα ασφαλείας, τα χαρακτηριστικά των θαλάµων και των κοινόχρηστων χώρων, οι 21

22 ελάχιστες εγκαταστάσεις, καθώς επίσης και το προσωπικό. Άµεσα ή έµµεσα καθορίζονται από τα παραπάνω και τα δικαιώµατα των ηλικιωµένων, αποδεκτών µακροχρόνιας φροντίδας. Συµπληρωµατικά, έχει συσταθεί αυτοτελής Υπηρεσίας Προστασίας Δικαιωµάτων Ασθενών που λειτουργεί στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η υπηρεσία αυτή καλύπτει και τα δικαιώµατα αποδεκτών µακροχρόνιας φροντίδας. Όσον αφορά τη µακροχρόνια φροντίδα των ηλικιωµένων ψυχικά ασθενών, έχουν θεσπισθεί ρυθµίσεις για τον: Καθορισµό του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης (οικοτροφεία, ξενώνες) και των Προγραµµάτων Προστατευµένων Διαµερισµάτων, που σκοπό έχουν την τοποθέτηση και ψυχιατρική παρακολούθηση σε χώρους διαβίωσης, θεραπείας και υποστήριξης ατόµων µε ψυχικές διαταραχές όταν δεν έχουν στέγη ή κατάλληλο οικογενειακό περιβάλλον. Σε αυτή την Απόφαση µεταξύ άλλων καθορίζονται οι προϋποθέσεις λειτουργίας, οι παρεχόµενες υπηρεσίες, οι χώροι, το προσωπικό. Καθορισµό κριτηρίων, προϋποθέσεων, δικαιολογητικών, διαδικασίας και κάθε άλλης λεπτοµέρειας για έγκριση σκοπιµότητας και χορήγηση άδειας λειτουργίας Μονάδων Ψυχικής Υγείας στον Ιδιωτικό Κερδοσκοπικό και Μη Κερδοσκοπικό Τοµέα. Καθορισµό των προϋποθέσεων, του τρόπου και της διαδικασίας παροχής υπηρεσιών νοσηλείας και ειδικής φροντίδας ψυχικής υγείας κατ' οίκον. Καθορισµός του τρόπου λειτουργίας και στελέχωσης των Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας, µε την οποία ρυθµίζονται µεταξύ άλλων οι προϋποθέσεις, η οργάνωση και λειτουργία των Κινητών Μονάδων, αλλά και η πιστοποίηση των υπηρεσιών που παρέχουν. Καθορισµός των προϋποθέσεων, της οργάνωσης, της λειτουργίας, των αρχών, καθώς και κάθε λεπτοµέρειας των προγραµµάτων Φιλουξενουσών Οικογενειών, που ρυθµίζει µεταξύ άλλων τα δικαιώµατα του ασθενούς, τη διαδικασία εκπαίδευσης της φιλοξενούσας οικογένειας, τις υποχρεώσεις και τα δικαιώµατα της φιλοξενούσας οικογένειας. Από όλα τα παραπάνω καθορίζονται άµεσα ή έµµεσα και τα δικαιώµατα των ηλικιωµένων ψυχικά ασθενών αποδεκτών µακροχρόνιας φροντίδας. Συµπληρωµατικά, έχει συσταθεί στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης αυτοτελής υπηρεσία με την ονομασία «Γραφείο για την Προστασία των Δικαιωµάτων των Ατόµων µε Ψυχικές Διαταραχές». Τέλος, η συνεχιζόµενη κατάρτιση προσωπικού για τη φροντίδα ηλικιωµένων παρέχεται µόνο από πιστοποιηµένα Κέντρα Επαγγελµατικής Κατάρτισης. 22

23 2.2.2 Παρακολούθηση και προαγωγή της ποιότητας. Η επίβλεψη και η παρακολούθηση υπηρεσιών που παρέχουν οι Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωµένων Κερδοσκοπικού ή Μη Κερδοσκοπικού Χαρακτήρα ως προς την ποιότητα και επάρκεια αυτών ασκείται από τις νοµαρχιακές αυτοδιοικήσεις µέσω του "Κοινωνικού Συµβούλου". Οι Κοινωνικοί Σύµβουλοι πραγµατοποιούν επισκέψεις στους φορείς που εποπτεύουν οι οικείες νοµαρχιακές αυτοδιοικήσεις και συντάσσουν εκθέσεις. Θα πρέπει να διαθέτουν εµπειρία στην οργάνωση και λειτουργία προνοιακών υπηρεσιών και φορέων, εξειδίκευση στις µεθόδους και τεχνικές αξιολόγησης των υπηρεσιών και εξοικείωση µε τις σύγχρονες τάσεις και εξελίξεις στο χώρο της πρόνοιας και ειδικότερα στη φροντίδα των αναπήρων και των ηλικιωµένων. Σηµαντικές αλλαγές στην παρακολούθηση και προαγωγή της ποιότητας επήλθε µε τη σύσταση από το 2001 του Σώµατος Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας. Το Σώµα διαθέτει ειδικό τοµέα ελέγχου φορέων πρόνοιας, στην αρµοδιότητα του οποίου - µεταξύ άλλων - περιλαµβάνεται: Η επιθεώρηση και ο έλεγχος για τη διαπίστωση της ποιότητας και της επάρκειας των εγκαταστάσεων, του εξοπλισµού και των προσφερόµενων υπηρεσιών από τις δηµόσιες υπηρεσίες, από τις υπηρεσίες πρόνοιας των Δήµων, των Νοµαρχιών, των Περιφερειών και από τις υπηρεσίες των εποπτευόµενων νοµικών προσώπων δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα που παρέχουν υπηρεσίες στον τοµέα της πρόνοιας, όπως οι Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωµένων, τα Κέντρα Αποθεραπείας και Αποκατάστασης και τα Ιδρύµατα των Χρονίως Πασχόντων. Η επιθεώρηση και ο έλεγχος για τη διαπίστωση της τήρησης από όλους τους φορείς των υγειονοµικών διατάξεων και των αναγκαίων µέτρων ασφάλειας για την υγιεινή διαβίωση των περιθαλποµένων και του προσωπικού. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι οι έλεγχοι γίνονται είτε αυτεπάγγελτα, είτε µετά από εντολή των αρµοδίων οργάνων του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, είτε µετά από αίτηµα του Συνηγόρου του Πολίτη εάν είναι θέµα γενικότερου ενδιαφέροντος. Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η αρχική και συνεχιζόµενη κατάρτιση σε τακτά χρονικά διαστήµατα των Επιθεωρητών, πέραν των αυξηµένων προσόντων που πρέπει να διαθέτουν. Η τριτοβάθµια (ΑΕΙ, ΤΕΙ) εκπαίδευση των επαγγελµατιών γίνεται µέσα από το δηµόσιο εκπαιδευτικό σύστηµα. Πέραν αυτών, οι επαγγελµατίες έχουν και άλλες δυνατότητες εκπαίδευσης (π.χ. δηµόσια και ιδιωτικά ΙΕΚ), αλλά αναγνωρισµένα πτυχία χορηγούνται µόνο µετά από κρατικές εξετάσεις. Για πολλά επαγγέλµατα απαιτείται η έκδοση σχετικής άδειας. Η επίσηµη αρχική ή συνεχιζόµενη κατάρτιση γίνεται µόνο από ειδικώς πιστοποιηµένα Κέντρα Επαγγελµατικής Κατάρτισης. 23

24 Σε ότι αφορά στον Μη Κυβερνητικό, µη κερδοσκοπικό εθελοντικό τοµέα, έχει καθιερωθεί από το 1998, η πιστοποίηση των φορέων παροχής υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας, όπως και Μητρώο Πιστοποιηµένων Οργανώσεων. Η πιστοποίηση και η εγγραφή στο Μητρώο αποτελούν προϋποθέσεις για κρατική χρηµατοδότηση από οποιαδήποτε πηγή Προκλήσεις. Για την ποιότητα έχουν γίνει αρκετές παρεµβάσεις και τουλάχιστον νοµοθετικά υπάρχει ένα ικανοποιητικό πλαίσιο. Αποµένει όµως η πραγµατική υλοποίηση των διατάξεων, αφού πολλές φορές µεσολαβεί αρκετό διάστηµα από την υιοθέτηση µέχρι την εφαρµογή τους. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι παρότι ο θεσµός του Κοινωνικού Συµβούλου έχει θεσµοθετηθεί από το 1995, ωστόσο υπάρχουν ακόµη και σήµερα αρκετές Νοµαρχίες που δεν έχουν προβεί σε στελέχωση, ή διαθέτουν ελλιπή στελέχωση. Από την άλλη πλευρά, η παρακολούθηση και ο έλεγχος τόσων πολλών φορέων που παρέχουν υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας είναι ενίοτε εξαιρετικά δυσχερής. Ιδιαίτερα για τους δηµόσιους φορείς, παρουσιάζεται το φαινόµενο τελείως διαφορετικών καταστάσεων ποιότητας. Υπάρχουν δηµόσιοι φορείς που παρέχουν υπηρεσίες υψηλού επιπέδου, αλλά υπάρχουν και πολλοί φορείς µε πολύ χαµηλό επίπεδο παρεχόµενων υπηρεσιών. Η πρόκληση είναι η οµοιογένεια των παρεχόµενων υπηρεσιών, οι οποίες θα πρέπει να είναι πάνω από ένα ελάχιστα αποδεκτό επίπεδο σε όλους τους τοµείς παροχής κάθε φορέα. Ως αποτέλεσµα, τα τελευταία χρόνια δίνεται ιδιαίτερη έµφαση στη βελτίωση του δηµόσιου τοµέα, µε χαρακτηριστικό παράδειγµα την αποϊδρυµατοποίηση των προνοιακών Ιδρυµάτων. Επιδιώκεται µε αυτόν τον τρόπο η εξασφάλιση ποιοτικά σωστών υπηρεσιών στήριξης, χωρίς να αποκόπτεται το άτοµο από την οικογένειά του και τον κοινωνικό ιστό Προγραµµατιζόµενες αλλαγές πολιτικής. Με την επιχειρούµενη διαρκή νοµοθετική παρέµβαση, όλα τα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου περιέρχονται ως αυτοτελείς αποκεντρωµένες Μονάδες στην αρµοδιότητα των οικείων Περιφερειακών Συστηµάτων Υγείας, σε µία προσπάθεια διασύνδεσης των υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας, καλύτερης παρακολούθησης της επάρκειας και ποιότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών και περαιτέρω βελτίωσης των δηµόσιων φορέων. 24

25 3. ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ. 3.1 ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Δαπάνες και χρηµατοδότηση. Σύµφωνα µε πρόσφατη µελέτη οι συνολικές δαπάνες υγείας στη χώρα µας για το έτος 2001 ανέρχονταν στο 9,1% επί του ΑΕΠ, ποσοστό υψηλότερο από το µέσο όρο των 15 χωρών της Ε.Ε. Περίπου το 60% των δαπανών αυτών (5,5% επί του ΑΕΠ) είναι δηµόσιες και προέρχονται από τον κρατικό προϋπολογισµό και την κοινωνική ασφάλιση και το υπόλοιπο 40% (3,6% επί του ΑΕΠ) από ιδιωτικές πληρωµές. Στις συνολικές δαπάνες δεν περιλαµβάνονται ποσά που προέρχονται από την Ε.Ε. στο πλαίσιο του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Από τα αδρά αυτά νούµερα µπορούµε να παρατηρήσουµε τα εξής: (α) οι συνολικές δαπάνες κινούνται κοντά σ εκείνα των άλλων 14 χωρών της Ε.Ε., (β) υπάρχει πρόβληµα στην κατανοµή µεταξύ δηµόσιων και ιδιωτικών, µε τις τελευταίες να βρίσκονται σε πολύ υψηλά επίπεδα για µια χώρα, όπως είναι η Ελλάδα µε δηµόσιο σύστηµα υγείας. Αντίστοιχα οι δηµόσιες δαπάνες είναι σχετικά χαµηλές και το δηµόσιο σύστηµα φαίνεται να υποχρηµατοδοτείται. Από τις δηµόσιες δαπάνες το 54% προέρχεται από τον κρατικό προϋπολογισµό (άµεσοι και έµµεσοι φόροι) και το υπόλοιπο 46% από την κοινωνική ασφάλιση (εισφορές εργαζοµένων, συνταξιούχων και εργοδοτών). Στη νοσοκοµειακή περίθαλψη οι περισσότερες δαπάνες κατευθύνονται στο δηµόσιο τοµέα. Αντίθετα, το ελλιπές και κατακερµατισµένο σύστηµα στην πρωτοβάθµια φροντίδα και ο πληθωρισµός των γιατρών είναι οι κύριοι λόγοι για τις υψηλές ιδιωτικές δαπάνες στην εξωνοσοκοµειακή και οδοντιατρική φροντίδα. Το µεγαλύτερο ποσοστό από τις ιδιωτικές δαπάνες αφορά οδοντιατρική φροντίδα (34%), το 31% πρωτοβάθµια φροντίδα, το 15% φαρµακευτική και το 12% νοσοκοµειακή. Οι τάσεις την τελευταία δεκαετία είναι αυξητικές τόσο για τις συνολικές δαπάνες, όσο και για τις επιµέρους δηµόσιες και ιδιωτικές. Μόνο που το βήµα αύξησης των ιδιωτικών δαπανών είναι µεγαλύτερο από εκείνο για τις δηµόσιες. Πιο συγκεκριµένα οι συνολικές δαπάνες υγείας ανέρχονταν το 1991 στο 7,9% του ΑΕΠ για να φτάσουν το 2001 στο 9,1%. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τις δηµόσιες δαπάνες (κρατικός προϋπολογισµός και κοινωνική ασφάλιση µαζί) ήταν το ,8% και το ,5%, ενώ για τις ιδιωτικές 3,1% και 3,6%. Δυστυχώς δεν υπάρχουν επαρκή και αξιόπιστα στοιχεία που θα µας επέτρεπαν να εκτιµήσουµε σε τι ποσοστό αυτές οι δαπάνες αφορούν την υγειονοµική περίθαλψη των ηλικιωµένων. Με δεδοµένα όµως ότι (α) το προσδόκιµο επιβίωσης κατά τη γέννηση είναι στη χώρα µας από τα υψηλότερα στην Ευρώπη και ο δείκτης γονιµότητος από τους χαµηλότερους, παράγοντες που οδηγούν σε συνεχή αύξηση του ποσοστού ηλικιωµένων άνω των 65 ετών επί του συνολικού πληθυσµού, και (β) ότι οι ανάγκες υγείας και συνεπώς και το κόστος περίθαλψης των 25