Τολμών. Απρίλιος - Μάιος -Ιούνιος 2004 Τολμών

Transcript

1 10 Απρίλιος - Μάιος -Ιούνιος 2004 Τολμών Τριμηνιαία Έκδοση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ειδικών Δυνάμεων Τεύχος 10 ο, Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2004, 5.00 Τολμών Η σημασία της μάχης του Σκρα Η βυζαντινή Θράκη Η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως Η αναγνώριση της Αρμενικής Γενοκτονίας και η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας ΕΟΚΑ, ο απελευθερωτικός αγώνας της Κύπρου Το Μοναστικό Ιδεώδες Όσα πρέπει να γνωρίζουμε για την υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία Μ

2

3 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ ΔΩΜΑΤΙΩΝ Α.Ε. Η ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗΣ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ: Μια πρωτοποριακή ιδέα στον τομέα της ξενοδοχειακής εξυπηρέτησης 6000 ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια συνεργαζόμενα με την Ελληνική Φιλοξένια εξυπηρετούν την εκλεκτή πελατεία της. ΚΡΑΤΗΣΕΙΣ ΔΩΜΑΤΙΩΝ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: ΚΕΝΤΡΙΚΟ: ΑΓ. ΜΗΝΑ 18, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΤΗΛ.: (2310) , , , (10 ΓΡΑΜΜΕΣ), FAX: ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΑΘΗΝΩΝ: ΣΙΝΑ 10, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: , FAX: ΤΗΛ. ΛΑΡΙΣΗΣ: (2410) , ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ (INTERNET): Την εταιρεία μας, καθώς και όλα τα συνεργαζόμενα ξενοδοχεία, μπορείτε να τα βρείτε και στο INTERNET: philoxenia@greek-hospitality.gr

4 Τ οτριμηνιαια λ μεκδοση ώ ν ΟΡΓΑΝΟ ΤΗΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (ΠΟΕΔ) Τεύχος 10 ο Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2004 ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (ΠΟΕΔ) Τσιμισκή 130, 54621, Θεσσαλονίκη ΤΗΛ.-FAX: (+30) ΕΚΔΟΤΗΣ Αθανάσιος Γαληνός dir@tolmon.gr ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ Παντελής Γιαννακόπουλος giapant@tolmon.gr ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΥΛΗΣ Παντελής Παπαχρήστου Σχεδιασμός Επιμέλεια - Παραγωγή Ιωάννης Λ. Παπακαρμέζης ILP Productions ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ - ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Γραμματεία - Συνδρομές Κατερίνα Κατσούφη ΕΤΗΣΙΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Εσωτερικού: Ευρώπης - Κύπρου : Λοιπών Χωρών: Τιμή τεύχους: 5.00 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ - ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΘ: 18419, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΗΛ: (+30) FAX: (+30) www. tolmon.gr ilp@tolmon.gr Διαφήμιση Αριστείδης Γ. Κουτρής 4

5 ΕΝΤΥΠΟ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ και ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΤΕ ή ΚΟΨΤΕ και ΣΤΕΙΛΤΕ ΜΕ FAX Προσωπική συνδρομή * Χορηγία Περιοδικού * ή ΚΟΨΤΕ - ΔΙΠΛΩΣΤΕ και ΤΑΧΥΔΡΟΜΗΣΤΕ ΒΛΕΠΕ ΠΙΣΩ ΟΨΗ Τ Α Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Α Μ Ο Υ ΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑ Α Λ Λ Α Γ Η Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Ω Ν ΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑ ΟΔΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΔΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΛΗ Τ.Κ. ΠΟΛΗ Τ.Κ. ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ FAX ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ FAX ΗΜΕΡ. ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΗΜΕΡ. ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Α.Φ.Μ. Δ.Ο.Υ. Α.Φ.Μ. Δ.Ο.Υ. È Κ ό ψ τ ε ε δ ώ, δ ι π λ ώ σ τ ε κ α ι τ α χ υ δ ρ ο μ ή σ τ ε τ ο φ ά κ ε λ ο ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ Σημειώστε με x την επιλογή σας στο αντίστοιχο τετράγωνο ΕΛΛΑΔΑ * 16,00 ΕΥΡΩΠΗ - ΚΥΠΡΟΣ * 21,00 ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ * 30,00 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Σε κάθε περίπτωση πληρωμής ενημερώστε μας τηλεφωνικά ή με fax ή Ταχυδρομικώς ή με ilp@tolmon.gr Ημερομηνία : / / Υπογραφή: ΤΡΟΠΟΙ ΠΛΗΡΩΜΗΣ * ΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΑΡΤΑ VISA: Αρ. Κάρτας... Ημερ. Λήξης... * ΜΕ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΕ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΡΑΠΕΖΗΣ: (Λογαριασμoί ILP productions, Ι. Λ. Παπακαρμέζη) * Εθνικής: , * Γενικής: Προσοχή: Οπωσδήποτε πρέπει να σταλεί με fax: ή ταχυδρομικώς: ΤΘ 18419, Θεσσαλονίκη, το παρόν έντυπο και επιπλέον το αντίγραφο της απόδειξης κατάθεσης. Στο έντυπο κατάθεσης να αναγράφεται το όνομα του συνδρομητή. * ΣΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΜΑΣ: (ILP productions, Αγ. Νικολάου 4, Θεσσαλονίκη, τηλ: ) * ΣΤΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΠΟΥΣ ΛΕΣΧΕΣ, εφ όσον το προεδρείο τους αναλάβει και γνωστοποιήσει στα μέλη τέτοιου είδους υποχρέωση * ΜΕ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ: Προς: Περιοδικό ΤΟΛΜΩΝ, ΤΘ 18419, Θεσσαλονίκη * ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΠΑΡΕΧΕΙ ΕΠΙΣΗΜΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Ð ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 1. Αντικατάσταση κακέκτυπων τευχών δεχόμαστε μέσα σε διάστημα 15 ημερών από την παραλαβή τους και αφού έχει προηγηθεί η επιστροφή τους στα γραφεία μας. 2. Η διανομή του περιοδικού γίνεται μέσω ΕΛ.ΤΑ. 3. Παλαιότερα τεύχη διατίθενται (όσα τεύχη δεν έχουν εξαντληθεί) από τη διεύθυνση Έκδοσης του Περιοδικού 10:00-16:00 καθημερινά, τηλ Τα στοιχεία σας τηρούνται από την εκδότρια εταιρεία ILP productions σε σχετικό αρχείο, το οποίο ανήκει στην ΠΟΕΔ. 5. Σχετικά με την επιθυμία σας να μην ανανεωθεί αυτόματα η συνδρομή σας μπορείτε να μας ενημερώσετε έως και ένα μήνα πριν από τη λήξη της.

6 Απαντητικό Δελτάριο Θέση γραμματοσήμου Προς Περιοδικό Τολμών ΤΘ Θεσσαλονίκη Απαντητικό Δελτάριο Περιοδικού Τολμών ILP Productions Υπεύθυνη Συνδρομών Κατερίνα Κατσούφη ώρες: καθημερινά τηλ.: fax : ilp@tolmon.gr È Κ ό ψ τ ε ε δ ώ, δ ι π λ ώ σ τ ε κ α ι τ α χ υ δ ρ ο μ ή σ τ ε τ ο φ ά κ ε λ ο Διαδώστε το Τολμών και συστήστε το όχι μόνο στους Καταδρομείς αλλά και σε όλους τους συγγενείς και φίλους σας Ð

7 ASPIS SECURITY S.A. Αθήνα: Ελ. Βενιζέλου 277, Καλλιθέα, τηλ.: , fax Θεσσαλονίκη: Λαχαναγοράς 12, Καλοχώρι, τηλ.: , fax: Χαλκιδική: Δημ. Οδός Ασκληπιού - Θέση Λούκι, Πολύγυρος, τηλ.: , fax: info@aspissecurity.gr

8 Τεύχος 10 ο, Απρ - Μαι - Ιουν 2004 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 8 Του Εκδότη: Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος Αθανασίου Γαληνού 10 Η σηµασία της µάχης του Σκρα Ιωάννου Δ. Κακουδάκη 20 Η βυζαντινή Θράκη Χρίστου Α. Κυριαζόπουλου 44 Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως Παντελή Γιαννακόπουλου 52 Από τη Βυζαντινήν Ιστορίαν Δούκα 56 Χρονικόν: Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος οµιλεί προς τους συµπολεµιστάς του Γεωργίου Φραντζή 58 Η αναγνώριση της Αρµενικής Γενοκτονίας και η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας Βενιαµιν Καρακωστάνογλου 78 ΕΟΚΑ, ο απελευθερωτικός αγώνας της Κύπρου Γαφείο τύπου και πληροφοριών της Κυπριακής Δηµοκρατίας 86 Πεντηκοστή, η γενέθλιος της εκκλησίας ηµέρα Παντελή Παπαχρήστου 88 Το Μοναστικό Ιδεώδες Περιοδικό Door to Paradise, µτφρ. Δέσποινας Γιαννακοπούλου 96 Όσα πρέπει να γνωρίζουµε για την υπεριώδη ακτινοβολία Χρήστου Ζερεφού 105 Βιβλιοπαρουσίαση: 1. Παρουσιάζοντας την ΔΙΑΚΛΑΔΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗ- ΣΗ Παντελή Γιαννακόπουλου 110 Οι Λέσχες Ειδικών Δυνάµεων εν... δράσει 134 Προκεχωρηµένο Κέντρο Πληροφοριών 137 Ασκηθείτε και ψυχαγωγηθείτε µαζί µας 8 Τολμών

9 Τολμών ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ: κείμενα, φωτογραφικό υλικό, παρατηρήσεις, υποδείξεις, προτάσεις (επώνυ μες) μπορείτε να αποστέλλετε στα γραφεία μας σε ηλεκτρονική μορφή, κατά προτίμηση. Σε κάθε περίπτωση το υλικό αυτό δεν επιστρέφεται. Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους. Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα να επιφέρει μεταβολές στα κείμενα. Απαγορεύεται η μερική ή ολική αναδημοσίευση οποιουδήποτε κειμένου, σχεδιαγράμματος ή φωτογραφίας, χωρίς έγγραφη άδεια ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι φωτογραφίες πρέπει να είναι πρωτότυπες και ποιοτικώς α- ψεγάδιαστες, έγχρωμες φωτοτυπίες ΔΕΝ θα γίνονται δεκτές. ΜΗ τοποθετείτε τις φωτογραφίες μέσα στο WORD ή σε άλλους κει μενογράφους, ΔΕΝ είναι α- ξιοποιήσιμες. Στείλτε τις φωτογραφίες ξεχωριστά από το κείμενο και αν είναι ή- δη σε ψηφιακή μορφή να έχουν διάσταση πλάτους τουλάχιστο 16 cm και ανάλυση τουλάχιστο 330 dpi. Αν χρησιμοποιήσετε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( στείλτε τις φωτο γραφίες μία - μία επισυνα πτό μενες (attachment). Φωτογραφία Εξωφύλλου: Εκπαίδευση Αντιτρομοκρατιών Επιχειρήσεων εν όψει της Ολυμπιάδος Φωτογραφία του Δημητρίου Μεσσήνη, Διευθυντή Associated Press (AP) στην Ελλάδα. Η Διεύθυνση του Περιοδικού τον ευχαριστεί θερμά Περιεχόμενα 9

10 ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ Πόσες φορές παριστάμενοι σε εκδηλώσεις μνήμης, δεν γίναμε κοινωνοί του τελεταρχικού σχεδιασμού τους που κατέληγε με τη συγκλονιστική στο μεγαλείο της φράση: «έπεσαν υπέρ πίστεως και πατρίδας!», για να ακουστεί αμέσως μετά το ανατριχιαστικό κροτάλισμα του αποδίδοντος τιμάς πολυβόλου, γεμίζοντάς μας δέος και περηφάνια; Και αργότερα, να προσπαθούμε, για μια ακόμη φορά, να δώσουμε απάντηση στη σχετική με τα αίτια της υπέρβασης της φυσιολογικής ανθρώπινης τόλμης απορία. Ποια δύναμη, ποια εσωτερική παρόρμηση, ποια βουλητική προσταγή είναι αυτή που οδηγεί τον άνθρωπο σε πράξεις ηρωικές, απαράμιλλου θάρρους και ασύγκριτης ανδρείας; Τι είναι αυτό που ενισχύει την ανθρώπινη αποφασιστικότητα κατά τρόπο που αυτός να παρακάμπτει τις φοβίες του και ατρόμητος εκφραστής γενναίου φρονήματος να προσφέρει τη ζωή του θυσία στο βωμό των απαρασάλευτων αξιών, των ιδεωδών; Πίστη και πατρίδα προβάλουν ως αξίες διαχρονικές από το βάθος του αρχέγονου χρόνου και ασφαλώς αποτελούν τη γενεσιουργό αιτία της ακαταμάχητης επιθυμίας ενός μικρού, πλην διακεκριμένου συνόλου ανθρώπων, να διαστείλουν, να ξεπεράσουν τα όριά τους. Η μοναδική και προφανώς ξεχωριστή αυτή ομάδα αγωνίζεται τον αγώνα τον καλό εν ειρήνη και μάχεται με αρετή και τόλμη εν πολέμω, υπέρ βωμών και εστιών. Πίστη σημαίνει σιγουριά για αυτά που ελπίζουμε και βεβαιότητα για αυτά που δε βλέπουμε 1. Η χριστιανική, ειδικώς, πίστη δεν αποτελεί γεννοβόλημα της νοήσεως, αλλά αποκαλυπτική αλήθεια της ελευθέρας βουλήσεως και της έμφυτης τάσης της καρδιάς του ανθρώπου προς επικοινωνία με το Θεό. Ταυτόχρονα είναι η αποδοχή της ύπαρξης του Θεού και η προσήλωση σε αυτόν 2. Το άλλο σκέλος του φοβερού δίπτυχου είναι η πατρίδα η γενέτειρα υπό στενή έννοια η χώρα ως έθνος και ως κράτος υπό ευρεία. Το πολυτιμότερο, σεβαστότερο και αγιότερο αγαθό είναι η πατρίδα 3, διδάσκει ο θείος Πλάτων. Ο ιδεολογικός και ψυχικός δεσμός προς την πατρίδα εμπνέεται και μορφοποιείται εκ της παραδόσεως με ηθικά, πολιτικά και θρησκευτικά κριτήρια είναι δε προϊόν της κοινωνικής φύσεως του ανθρώπου 4. Για αυτό και παρά την τεράστια σημασία που είχαν για τους αρχαίους οι ερμηνείες των οιωνών, ο μέγας Όμηρος υποστηρίζει ότι κατά τον πόλεμο ένα είναι το καλύτερο προμήνυμα, μία η καλύτερη πρόληψη και ένας ο καλύτερος οιωνός, να μάχεσαι (να αγωνίζεσαι, να αμύνεσαι) για την πατρίδα σου 5.

11 Τολμών Η προτροπή του Αισχύλου να απελευθερώσουν οι Έλληνες την πατρίδα, τα ιερά των θεών, τις οικογένειές τους 6, έμεινε μέχρι των ημερών μας ως ιερά παρακαταθήκη, δικαιώνουσα τη θυσία, ενώ πολύ αργότερα, ο Νεοφ. Βάμβας εξανθρωπίζει την έννοια της πατρίδας, αφού η αγάπη προς αυτήν δε διαφέρει της αγάπης προς τον πλησίον 7. Απαύγασμα της ελληνικής θρησκευτικότητας, από το αρχαϊκό δωδεκάθεο στον ένα, το θεό Λόγο, υπήρξε η ζεύξη της χριστιανικής κοσμοθεωρίας με την ελληνική γλώσσα και σκέψη, κατά τρόπο που μόνο εξ αυτών και δι αυτών να καθίσταται ο Έλληνας, ο διαχρονικός υπερασπιστής των ιερών και οσίων. Αυτή η ελληνοχριστιανική ταυτισιακή δυναμική εκφράζει ταυτόχρονα την καταλυτική επενέργεια των πλέον ευγενών αισθημάτων, σε έναν κόσμο όπου οι πόλεμοι (όχι ευγενείς αμυντικοί αγώνες) γίνονται για την υφαρπαγή των αγαθών του ηττημένου. Ο δίκαιος αγώνας αποφασίζεται αυθορμήτως από τους ευπατρίδες, μόνον όταν γίνεται υπέρ πίστεως και πατρίδος και ως τέτοιος είναι πάντα νικηφόρος. Αντιστράτηγος ε.α. Αθανάσιος Γαληνός Πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ειδικών Δυνάμεων 1 «Έστι δε πίστις ελπιζομένων υπόστασις, πραγμάτων έλεγχος ου βλεπομένων», Εβρ. ΙΑ 1. 2 Λεξ. Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτης, Β έκδ., σελ «Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστίν η πατρίς και σεμνότερον και αγιώτερον και εν μείζονι μοίρα και παρά θεοίς και παρά ανθρώποις τοις νουν έχουσι», Πλάτων, Κρίτων 51Α. 4 Θρησκ. και Ηθ. Εγκυκλ., 1967, τ.10., σελ «Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης», Όμηρος, Ιλιάδα, Μ «Ω παίδες Ελλήνων ίτε, ελευθερούτε πατρίδα, ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων νυν υπέρ πάντων αγών», Αισχύλος, Πέρσαι, «Το αγαπάν την πατρίδα, ο η φύσις εκάστω ενέσπειρεν, ουδέν διαφέρει του αγαπάν τον Του Εκδότη 11

12 Χάρτης 1 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΣΚΡΑ (17/30 ΜΑΪΟΥ 1918)

13 Τολμών Tου Ιωάννη Δ. Κακουδάκη Η Μάχη του Σκρα 1 έγινε στο πλαίσιο των επιχειρήσεων των Συμμαχικών Δυνάμεων 2 στο Μακεδονικό Μέτωπο κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο ή τον Ευρωπαϊκό Πόλεμο ή το Μεγάλο Πόλεμο, όπως τον αποκαλούσαν τότε, ο οποίος άρχισε στις 28 Ιουνίου 1914 και έληξε στις 11 Νοεμβρίου Ήταν η πρώτη και καθοριστική νικηφόρα μάχη του Ελληνικού Στρατού με τεράστια θετική απήχηση σ ολόκληρη την Ελλάδα μετά την περίοδο του επάρατου διχασμού γιατί εξυψώθηκε το φρόνημα και το ηθικό όχι μόνο του Στρατού, αλλά και του ελληνικού λαού και αυξήθηκε η διεθνής εκτίμηση για τη μαχητικότητα και τη γενναιότητά του. Την επιθετική δύναμη αποτέλεσαν οι τρεις ελληνικές μεραρχίες του Ελληνικού Σώματος Στρατού της Εθνικής Άμυνας του Ελευθέριου Βενιζέλου: Αρχιπελάγους (Υποστράτηγος Δημήτριος Ιωάννου), Σερρών (Υποστράτηγος Επαμεινώνδας Ζυμβρακάκης) και Κρήτης (Υποστράτηγος Παναγιώτης Σπηλιάδης), δύναμης ανδρών, με 24 Τάγματα Πεζικού, 672 αυτόματα όπλα και 44 πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα. Επίσης, οι Σύμμαχοι διέθεσαν το 45 Γαλλικό Σύνταγμα Πεζικού και ένα λόχο φλογοβόλων για την ενίσχυση της Μεραρχίας Αρχιπελάγους και το 1ο Σύνταγμα Αφρικανών ως εφεδρεία. Οι μεραρχίες ανήκαν στην 1η Ομάδα Μεραρχιών υπό τις διαταγές του Γάλλου Στρατηγού Ζερόμ, για την κατάληψη του Σκρα Ντι Λέγκεν. Αρχιστράτηγος της Στρατιάς Ανατολής, όπου ανήκε και η Ι Ομάδα Μεραρχιών ήταν ο Γάλλος Στρατηγός Γκυγιωμά. Πρωθυπουργός της Γαλλίας ήταν ο Κλεμανσώ. Οι Κεντρικές Δυνάμεις διέθεταν στην πρώτη γραμμή 6 βουλγαρικά συντάγματα πεζικού και 3 σε εφεδρεία, υποστηριζόμενα από 140 πυροβόλα 2. Επίσης, υπήρχε δυνατότητα ενίσχυσης με ένα γερμανικό σύνταγμα πεζικού και 3-4 βουλγαρικά συντάγματα πεζικού. 1. Ο Στρατηγός Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, μάρτυρας αυτής της γιγαντομαχίας, περιγράφοντας τη μάχη του Σκρα στο βιβλίο του «Η Εθνική Άμυνα Θεσσαλονίκης του 1916» το 1960, τελειώνει με τα παρακάτω λόγια: «Οι Γάλλοι λέγανε την τοποθεσία, σύμφωνα με την τοπική ονομασία Σίρκα ντι Λέγγεν, όπως τη λέγανε βλάχικα οι Βούλγαροι Γκολέμα Γιαραμπίτσα. Μα η Ελληνική αμίμητη γλωσσοπλαστική ικανότητα της Δημοτικής εκφράζει συμβολικά τ όνομα τής μάχης με κρότον έκρηξης οβίδας: Σ κ ρ α!». Η τοποθεσία του Σκρα, όπως είναι γνωστή σήμερα αποτελούσε, τότε, μια «εξέχουσα» προωθημένη θέση, μέσα στο ελληνικό έδαφος (μέτωπο 1000 μ. και βάθος 1600 μ.), ισχυρά οχυρωμένη από τους Βουλγάρους (λαβύρινθος χαρακωμάτων, ορυγμάτων, καταφυγίων, στεγάστρων, πολυβολείων, πυροβολείων κ.ά. από οπλισμένο σκυρόδεμα), συνδυαζόμενη και με το ορεινό και δύσβατο φυσικό έδαφος έχοντας υψόμετρο 1097 (σήμερα, η Κορυφή της Κούνιας). Βρίσκεται στο Δήμο Αξιούπολης του Νομού Κιλκίς, στα ανατολικά αντερείσματα του όρους Τζένα και δυτικά του ποταμού Αξιού (Βλέπετε Χάρτη 1). Στο χωριό Σκρα (παλαιά Λούμνιτσα), υπάρχει Μουσείο με κειμήλια, φωτογραφίες και ιστορικά έγγραφα τόσο από την ομώνυμη μάχη, όσο και από το Μακεδονικό Μέτωπο του Α Παγκοσμίου Πολέμου (φωτ. σελ. 15, 16). Επίσης, υπάρχει Ηρώο και ο τάφος του ήρωα Ταγματάρχη Πεζικού Βασιλείου Παπαγιάννη (φωτ. σελ. 17), Διοικητή του 1ου Τάγματος Πεζικού της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, ο οποίος ήταν και ο ανώτερος σε βαθμό Έλληνας νεκρός που «πάτησε» το «απόρθητο φρούριο» του Σκρα, όπως το θεωρούσαν οι Βούλγαροι και οι Γερμανοί. (ΣΣ. Όσοι γνωρίζουν τα παραπάνω στοιχεία, ας με συγχωρέσουν για την ανάλυση που έκανα. Για όσους όμως δεν είναι γνωστά, προτείνουμε να επισκεφθούν την περιοχή αυτή και να είναι βέβαιοι ότι θα νιώσουν υπερήφανοι ως Έλληνες). 2. Βλ. ΓΕΣ/ΔΙΣ «Η συμμετοχή της Ελλάδος στον Πόλεμο 1918», Τόμος Β, ΓΕΣ/1988, σελ. 5, 28 κ.ε. Η σημασία της μάχης του Σκρα 13

14 Τεύχος 10 ο, Απρ - Μαι - Ιουν 2004 Σχεδ. 1: Το ύψωμα Σκρα Ντι Λέγκεν 3 με το Σερφ Βολάν (Σχεδ. 1,), αποτελούσαν τα ζωτικά εδάφη της τοποθεσίας, η κατάληψη των οποίων ήταν δυσχερέστατη λόγω της αμυντικής οργάνωσης, της οχύρωσης και επάνδρωσης της περιοχής. Την επίθεση στον τομέα αυτόν είχε η Μεραρχία Αρχιπελάγους 4 και εκατέρωθεν ήταν η Μεραρχία Σερρών και Κρήτης. Το ελληνικό σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε σε γενικές γραμμές επίθεση προς κατάληψη της εξέχουσας της Χούμα, όπου και η κυρία προσπάθεια με τη Μεραρχία Αρχιπελάγους (Σχεδ. 1) και στη συνέχεια κατάληψη της γραμμής Τουμουλούς - Σερφ Βολάν με την υποστήριξη ενός συντάγματος της Μεραρχίας Κρητών. Στο σχέδιο αυτό ο Αρχιστράτηγος πρόσθεσε ότι η κατάληψη των δύο αυτών αντικειμενικών σκοπών της Μεραρχίας Αρχιπελάγους έπρεπε να υλοποιηθεί στο συντομότερο μεταξύ τους χρόνο. Στις 0430 της 17/30 Μαΐου 1918 (παλιό ημερολόγιο / νέο ημερολόγιο), άρχισε η προπαρασκευή του πυροβολικού και στις 0455 άρχισε η επίθεση του ελληνικού πεζικού με ορμή, με υψηλό ηθικό και πίστη για τη νίκη μέσα σ ένα φραγμό του εχθρικού 3. ό.π. σελ 36 Σχεδ. 7 (Πανοραμικό). 4. ό.π. σελ. 30 κ.ε. η υπ αρ. 102 Διαταγή Επιχειρήσεων της Μεραρχίας και Αρχείο ΔΙΣ/Φ.372/ Θ/2. 14 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

15 Τολμών πυροβολικού. Η εχθρική αντίσταση, μπροστά στην επιθετικότητα του Ελληνικού Στρατού κάμφθηκε μέχρι πλήρους τελικής συντριβής τόσο των αμυνομένων, όσο και των εχθρικών ανε πιτυχών άμεσων αντε πι θέσεων. Δεν θα επεκταθούμε στην αναλυτική εξιστόρηση της διεξαγωγής της μάχης, η οποία ήταν όντως μεγα λειώδης, «μάχη εκ του συστάδην και δια της λόγχης», όπως α ναφέρεται στους στρα τιωτικούς κα νονισμούς. Ωστόσο, αξίζει να επισημά νουμε τη συμβολή των καιρικών συνθηκών στη διεξαγωγή της. Την ημέ ρα αυτή ο καιρός ήταν νεφελώδης και από τις 0900 ώρας άρχισε να βρέχει. Επικρατούσε αραιή ομίχλη, η οποία ευνοούσε την προώθηση του πεζικού, χωρίς να επισημαίνονται οι κινήσεις τους, γιατί τα εγγύς παρατηρητήρια είχαν καταστραφεί και τα υψηλότερα της Τσένας ήταν καλυμμένα από πυκνά σύννεφα και δεν υπήρχε ορατότητα. Η καταστροφή των βουλγαρικών οργανώσεων από το ελληνικό πυροβολικό ήταν ολοκληρωτική και η προσβολή των επιφανειακών δυνάμεων εύστοχη. Η διάνοιξη των δρομολο- Το Ηρώο Σκρα γίων από το Μηχανικό ήταν άμεση και αποτελεσματική και η συνεργασία του 45ου Γαλλικού Συντάγματος Πεζικού και των τμημάτων του 1ου Αφρικανικού Συντάγματος, που είχαν δοθεί υπό διοίκηση στη Μεραρχία, ήταν αρκετή καλή. Όλες οι βουλγαρικές αντεπιθέσεις απέτυχαν. Οι ελληνικές απώλειες ήταν: νεκροί 605 5, τραυματίες και 164 αιχμάλωτοι. Οι απώλειες των Βουλγάρων δεν είναι γνωστές. Ωστόσο καταμετρήθηκαν πάνω από 400 νεκροί στο πεδίο της μάχης και 1835 αιχμάλωτοι, και κυριεύτηκε πολύ εχθρικό υλικό, πυροβόλα, πολυβόλα, κ. ά. και μεγάλες ποσότητες πυρομαχικών. Οι παράγοντες που συνέβαλαν στη νι κηφόρα αυτή έκβα ση του Ελληνικού Στρα τού ή ταν: η πίστη στη νίκη, το υ ψη λό φρόνημα, το αξιόμαχο των τμημάτων, η καλή εκπαίδευση, η απαράμιλλη ορμητι κότητα, η αυταπάρνηση ο ηρωισμός και η αυτοθυσία αξιωματικών και οπλιτών. Κατόρθωσαν οι ελληνικές μεραρχίες αυτό που δεν μπόρεσαν να επιτύχουν οι γαλλικές που είχαν επιτεθεί πρωτύτερα στην ίδια περι- 5. Στο Ηρώο Σκρα που έχει ανεγερθεί στο ομώνυμο χωριό αναγράφεται: «ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ ΤΟ ΜΑΪΟ ΤΟΥ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ 574 ΟΠΛΙΤΩΝ ΤΩΝ ΜΕΡΑΡΧΙΩΝ ΣΕΡΡΩΝ - ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣ - ΚΡΗΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΙΩΞΗ ΤΩΝ ΕΙΣΒΟΛΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΕΔΑΦΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ». Η σημασία της μάχης του Σκρα 15

16 Τεύχος 10 ο, Απρ - Μαι - Ιουν 2004 Σχεδ. 2 Σχεδ. 2 οχή 6. Έτσι, η ευγενής άμιλλα για νίκη των Ελλήνων κορυφώθηκε, όπως συχνά διαπιστώνουμε στην ιστορία μας σ ανάλογες περιπτώσεις. Η επιτυχής και έγκαιρη κατάληψη των υψωμάτων Σκρα Ντι Λέγκεν και Πιτόν Ντενυντέ (Σχεδ. 1 & 2) αποτέλεσε «την αρχήν του παντός» και όχι «την αρχήν του ημίσεος του παντός». Ήταν, μια καθαρά ελληνική νίκη, γιατί όλα τα τμήματα εφόδων ήταν ελληνικά. Η σημασία της Μάχης του Σκρα ήταν ιδιαίτερα καθοριστική, γιατί άνοιξε το νικηφόρο δρόμο για τη διάσπαση του Μακεδονικού Μετώπου, το Σεπτέμβριο του 1918 στην περιοχή Ντομπροπόλιε - Σοκόλ - Βέτερνικ, όπου οι ελληνικές δυνάμεις αποτέλεσαν το 34% των συμμαχικών και επέτρεψαν στην Ελλάδα να συμμετάσχει στις Συνθήκες του Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919) και των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920). 6. Γράφει, ο Γάλλος Στρατηγός Τοπάρ, ότι τα γαλλικά στρατεύματα σταμάτησαν την προσπάθειά τους να καταλάβουν το Σκρα Ντι Λέγκεν, εξαιτίας της δράσης ενός και μόνο βουλγαρικού πυροβόλου Βλ. «Ιστορία του Α ΠΠ », Τόμος Γ, Κέκροψ 1969, σελ. 328, σημείωση 15. κ.ε. 16 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

17 Τολμών Η πλατεία του Σκρα. Δεξιά το Μουσείο Η νικηφόρα επιτυχία και η εν γένει συμβολή των τριών ελληνικών μεραρχιών του Ελληνικού Στρατού της Εθνικής Άμυνας εγκωμιάστηκε από τον Γάλλο Αρχιστράτηγο Γκυγιωμά και χαρακτηρίστηκε εξαιρετικής και καθοριστικής σημασίας για την έκβαση των επιχειρήσεων στο Μακεδονικό Μέτωπο. Μετά τη Μάχη του Σκρα ο Γάλλος Στρατηγός Γκυγιωμά, Αρχιστράτηγος των Συμμαχικών Δυνάμεων σε διαταγή προς τον Διοικητή της 1ης Ομάδας Μεραρχιών Στρατηγό Ζοέμ έγραψε για τη δράση του Ελληνικού Στρατού 7 : «...Χάρη στην απαράμιλλη ανδρεία του και την υπέροχη ορμητικότητά του, το Ελληνικό Πεζικό, του Στρατηγού Ζυμβρακάκη σε στενό σύνδεσμο με το πυροβολικό και την αεροπορία, τα οποία παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες πέτυχαν να εκτελέσουν όλες τις αποστολές τους, υπερνίκησε όλα τα εμπόδια που είχαν συσσωρευτεί σ ένα από τα πιο ανώμαλα εδάφη και πέτυχε με περίλαμπρη ενέργεια να καταλάβει τις βουλγαρικές θέσεις σε μέτωπο 12 χλμ., αφού συνέλαβε περισσότερους από 1700 αιχμαλώτους και κυρίευσε σημαντικό υλικό». Με άλλη, επίσης, διαταγή του (2 Ιουνίου 1918) ο Γκυγιωμά εγκωμίαζε και απένεμε συγχαρητήρια στη Μεραρχία Αρχιπελάγους που είχε αναλάβει και την κυρία προσπάθεια. Στην ίδια διαταγή τόνιζε ότι ήταν υπερήφανος που διοικούσε τέτοιους αξιωματικούς και οπλίτες. Εύλογα, λοιπόν, ο Γκυγιωμά είχε χαρακτηρίσει την μάχη του Σκρα «ως ευτυχή προάγγελον για τις μέλλουσες νίκες». Η νικηφόρα Μάχη του Σκρα ντι Λέγκεν σε επίπεδο ηθικού είχε μεγάλη απήχηση στη διαιρεμένη στα δύο Ελλάδα. Βοήθησε στο να λησμονηθούν τα οξυμένα πολιτικά πάθη, να αναποληθούν οι πρόσφατοι νικηφόροι Βαλκανικοί Πόλεμοι και να αποκατασταθεί η ενότητα των Ελλήνων. Εξύψωσε ακόμη το φρόνημα και το ηθικό των ελληνικών δυνάμεων που πρόσφατα είχαν επιστρατευθεί και αναπτέρωσε το ηθικό τους, γιατί εντάχθηκαν σ ένα νικηφόρο ελληνικό στρατό. Τέλος, έδωσε ηθικό πολύ υψηλό σ όλο το Στρατό της Ανατολής, ώστε να προετοιμασθεί για τη διάσπαση του Μακεδονικού Μετώπου, λίγους μήνες αργότερα. Σε οικονομικό επίπεδο ώθησε τον ανακληθέντα από 9 Ιουνίου 1918 στο Παρίσι στρατηγό Γκυγιωμά (18 Ιουνίου 1918 ανέλαβε την αρχηγία των Συμμαχικών Στρατευμάτων της Ανατολής ο Φρανσέ Ντ Εσπερέ) να εισηγηθεί στον Πρωθυπουργό Κλεμανσώ τη σύναψη με την Ελλάδα δύο δανείων των 50 και 750 εκατομμυρίων χρυσών φράγκων για την άμεση ανασυγκρότηση του Ελληνικού Στρατού. Του Ελληνικού Στρατού που αμέσως μετά αριθμούσε 63 σε σύνολο 284 Συμμαχικών ταγμάτων, δύναμης Ελλήνων στρατιωτών στη Ζώνη των Πρόσω επί συνόλου ανδρών σε συμμα- 7. «Ιστορία του Ελληνικού Στρατού », ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα 1997, σελ Η σημασία της μάχης του Σκρα 17

18 Τεύχος 10 ο, Απρ - Μαι - Ιουν 2004 καταγραφείσα διάρρηξη ενός από τα τρία ως τότε Μεγάλα Μέτωπα σε εύρος 12 χιλιομέτρων σε δύσβατο ορεινό έδαφος, οδήγησε επαγωγικά στο τέλος ενός Παγκόσμιου Πολέμου. Σε πολιτικό επίπεδο η νικηφόρα έκβαση της Μάχης του Σκρα από τον Ελληνικό Στρα τό ήταν ιδιαίτερα καθοριστική. Επη- Το Μουσείο της Μάχης του Σκρα ρέασε σε μεγάλο βαθμό χικό επίπεδο, που είχε αναπτυχθεί σε τη Βουλγαρική Κυβέρνηση όλο το μήκος του Μακεδονικού Μετώπουτός δεν θα μπορούσε μέχρι το τέλος 9. Κατάλαβε πολύ καλά ότι ο Βουλγαρικός Στρα- Σε στρατιωτικό επίπεδο πέτυχε να να προβάλλει αντίσταση σε μια γενική συνδυασμένη εξόρμηση του Στρα- εκτιμηθεί από την παγκόσμια γνώμη η γενναιότητα, η ανδρεία και η αξία του τού της Ανατολής, δηλαδή του συμμαχικού στρατού όπως λεγόταν τότε, Ελληνικού Στρατού. Ο Στρατηγός Γκυγιωμά άρχισε μετά τη Μάχη του Σκρα που πολεμούσε στο Μακεδονικό Μέτωπο. Η Βουλγαρία έκανε τότε μυστι- να καταρτίζει τα επιθετικά του σχέδια, τα οποία στηρίζονταν στον Ελληνικό Στρατό. Επίσης, διορίστηκε ο Αντιτεύσεις στο Παρίσι για να προσδιορίκές βολιδοσκοπήσεις και διαπραγμαστράτηγος Παναγιώτης Δαγκλής 8 ως σει τους όρους που θα ήταν διατεθειμένοι οι σύμμαχοι να συνθηκολογήσουν. Αρχιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού στη Ζώνη των Πρόσω. Ακολούθησε η διάσπαση του Μακεδονικού τότε στο Παρίσι ο Στρατηγός Γκυγιω- Ευτυχώς όμως συνέπεσε να βρίσκεται Μετώπου από 15 έως 30 Σεπτεμβρίου μά, τον οποίο είχε ανακαλέσει ο Πρωθυπουργός Κλεμανσώ για να του ανα με τις μεγάλες απώλειες των Συμμάχων που ανήλθαν σε περίπου θέσει τα καθήκοντα του Στρατιωτικού άνδρες, αλλά ταυτόχρονα και το τελειωτικό κτύπημά τους. έτρεφε απεριόριστη εμπιστοσύνη στις Διοικητή των Παρισίων και ο οποίος Σε διπλωματικό επίπεδο, έξι μόλις στρατηγικές του ικανότητες. Ο Κλεμανσώ κάλεσε τον Γκυγιωμά στο Ανώ- εβδομάδες μετά, δηλ. στις 30 Οκτωβρίου του 1918 συνθηκολόγησε η Τουρκία, η Αυστροουγγαρία την ακολούθησε τησε να ακουσθούν οι απόψεις του πάτατο Συμβούλιο των Συμμάχων και ζή- στις 3 Νοεμβρίου για να λήξει ο Α Παγκόσμιος Πόλέμος με τη συνθηκολόγιωμά τάχθηκε αμέσως κατά των βουλνω στις βουλγαρικές προτάσεις. Ο Γκυγηση της Γερμανίας στις 11 Νοεμβρίου του 1918, η οποία αποδέχθηκε τους ναι συμφέρον να συνεχίσουν τον πόλεγαρικών προτάσεων και τόνισε ότι εί- όρους των Η.Π.Α. Πέντε ακριβώς μήνες μετά τη νικηφόρα μάχη στο Σκρα λείποντας κάθε συζήτηση με τη Βουλμο στο Μακεδονικό Μέτωπο, εγκατα- Ντι Λέγκεν, που κατέδειξε ότι η πρώτη γαρία. Υποστήριξε ότι όλα ήσαν έτοι- 8. «Συνοπτική Ιστορία του Γενικού Επιτελείου Στρατού», ΓΕΣ/ΔΙΣ, 2001, σελ Βλ. «Η Εθνική Άμυνα Θεσσαλονίκης του 1916» του Νεόκοσμου Γρηγοριάδη, Αθήνα 1960, σελ. 65 και 66. Επίσης, «Η Ιστορία του Α ΠΠ», Εκδόσεις Γ. Μπίμπη, Θεσσαλονίκη 1968, σελ Ιωάννη Δ. Κακουδάκη 18

19 Τολμών μα για μια γενική επίθεση και αν δεν είχε ανακληθεί, αυτό θα είχε γίνει και θα είχε επέλθει η κατάρρευση και η συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας άνευ όρων. Είπε, ακόμη, ο Στρατηγός Γκυγιωμά ότι αναλαμβάνει να ενεργήσει τη γενική επίθεση ή μπορούν, αν θέλουν, οι σύμμαχοι, να δώσουν αυτή την εντολή στον διάδοχό του, Στρατηγό Φρανσέ Ντ Εσπερέ, αφού όλα είναι έτοιμα. Εξήγησε, επιπλέον, ότι κατά τη νικηφόρα μάχη του Σκρα, αποδείχτηκε η αδυναμία των βουλγαρικών στρατευμάτων για μελλοντικές νίκες και για το λόγο αυτό η Βουλγαρία επιδιώκει να πετύχει τους πιο ευνοϊκούς όρους για συνθηκολόγηση. Όπως είναι γνωστό, το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο ενέκρινε τις απόψεις του Στρατηγού Γκυγιωμά και ο Στρατηγός Φρανσέ Ντ Εσπερέ διατάχθηκε να ενεργήσει αμέσως γενική επίθεση και ο Κλεμανσώ κράτησε κοντά του ως σύμβουλο τον Στρατηγό Γκυγιωμά. Έτσι, ο Στρατηγός αυτός που αποδείχτηκε τόσο ωφέλιμος για την Ελλάδα, έμεινε στη σκιά. Έχασε το θρίαμβο και τη δόξα του νικητή Αρχιστρατήγου του Στρατού της Ανατολής, τον οποίο τόσο καλά είχε προετοιμάσει και, βέβαια, υπήρξε τυχερός ο Φρανσέ Ντ Εσπερέ. Ακόμη, η νικηφόρα έκβαση της Μάχης του Σκρα Ντι Λέγκεν από τον Ελληνικό Στρατό, αναζωπύρωσε το μειονοτικό ζήτημα με αποτέλεσμα να επακολουθήσει η εξέγερση των εθνικών μειονοτήτων των Τσέχων στις 18 Οκτωβρίου 1918, των Ούγγρων στις 24 καθώς και των Κροατών και Σλοβένων στις 29 Οκτωβρίου 1918 και ενθάρρυνε και κέντρισε τη φιλοτιμία των Σέρβων. Τέλος, κλόνισε σοβαρά το ηθικό των Βουλγάρων. Ο Διευθυντής 10 του Γραφείου Επιχειρήσεων του Βουλγαρικού Γενικού Στρατηγείου, Συνταγμα-τάρχης Τόικοφ στο βιβλίο του, «Γιατί δεν νικήσαμε» αναφέρει : «Τα συμβάντα της Γιαραμπίτσας (Σκρα) προκάλεσαν βαθύτατη αίσθηση... Η απώλεια μιας τόσο οχυρωμένης θέσης προξένησε κατάπληξη...». Η Ελλάδα, αν και βράδυνε 11 να εισέλθει στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, εντούτοις πρόσφερε στους Συμμάχους σοβαρή ενίσχυση και ο Ελληνικός Στρατός συμμετέσχε με απόλυτη επιτυχία στις επιχειρήσεις στο Βαλκανικό Μέτωπο και κυρίως στο Θέατρο Επιχειρήσεων της Θεσσαλονίκης με αξι- 10. Βλ. «Στρατιωτική Ιστορία» Υποστρατήγου Ι. Πολιτάκου, Τόμος Γ (ανέκδοτος), Βιβλιοθήκη ΓΕΣ/ΔΙΣ. 11. Όπως είναι γνωστό, ο Ελευθέριος Βενιζέλος πίστευε ότι ύψιστα εθνικά συμφέροντα υπαγόρευαν στην Ελλάδα να συμπράξει με το μέρος της Αντάντ και να συμβάλει στη συμμαχική νίκη, ώστε να υπερασπισθεί και να απαιτήσει τις εθνικές της διεκδικήσεις, σε αντίθεση με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο που πίστευε στην ουδετερότητα της Χώρας μας. Και είναι απορίας άξιο, πώς διατη- Η σημασία της μάχης του Σκρα 19

20 Τεύχος 10 ο, Απρ - Μαι - Ιουν 2004 όλογη ικανότητα και μεγάλη αποτελεσματικότητα. Η γιγαντομαχία της μάχης του Σκρα ήταν σημαντική και καθοριστική για την τελική νικηφόρα έκβαση του πολέμου στο Μακεδονικό Μέτωπο. Και για μια ακόμη φορά τα συμμαχικά στρατεύματα είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά τις αρετές και τη στρατιωτική αξία του Έλληνα στρατιώτη, ο οποίος επάξια κέρδισε τους επαίνους και την επιβεβαίωση ότι παραμένει αντάξιος των προγόνων του. Αντιστράτηγος Ιωάννης Δ. Κακουδάκης Διευθυντής της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού/ΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αλεξάνδρου Δεσποτόπουλου «Η συμβολή της Ελλάδος στην έκβαση των δύο Παγκοσμίων Πολέμων», Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Η Ελλάς και ο Πόλεμος εις τα Βαλκάνια», Αθήνα, ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Η Συμμετοχή της Ελλάδος εις τον Πολεμο του 1918», Αθήνα, ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Επίτομη Ιστορία της Συμμετοχής του Ελληνικού Στρατού στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο », Αθήνα ΓΕΣ/ΔΙΣ, «Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας», Αθήνα, «Η Ιστορία του Α ΠΠ», Εκδόσεις Γ. Μπιμπή, Θεσσαλονίκη, «Ιστορία του Α ΠΠ», Εκδοτικός Οίκος Κέκροψ, Αθήνα, Ιωάννου Πολιτάκου, Υποστρατήγου «Στρατιωτική Ιστορία», Τόμος Τρίτος, (4 τόμοι ανέκδοτοι), Βιβλιοθήκη ΔΙΣ/ΓΕΣ. 9. «Μουσείο Σκρα», Φυλλάδιο Δήμου Αξιούπολης Κιλκίς, Νεόκοσμου Γρηγοριάδη, «Η Εθνική Άμυνα Θεσσαλονίκης το 1916», Αθήνα, «Στρατιωτική Ιστορία της Ελλάδας», Εκδοτικός Οίκος Σπ. Τζηρίτα. ρούσαμε την ουδετερότητα, όταν το Μάιο του 1916 οι Γερμανοβούλγαροι εισέβαλαν στην Ανατολική Μακεδονία και υποχρέωσαν το εκεί Δ Σώμα Στρατού να συνθηκολογήσει και να παραδοθεί στους Γερμανούς, οι οποίοι τελικά το μετέφεραν μεταξύ 2/15 και 14/27 Σεπτεμβρίου 1916 στην πόλη Γκέρλιτς της Σιλεσίας της Γερμανίας, όπου και παρέμεινε μέχρι το τέλος του πολέμου. (Βλ. «Επίτομη Ιστορία Α ΠΠ», ΓΕΣ/ΔΙΣ, 1994, σελ ). Το γεγονός αυτό, ίσως, να ήταν καθοριστικό για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ώστε να επακολουθήσει το επαναστατικό κίνημα του Βενιζέλου στις 30 Αυγούστου 1916 με την «τριανδρία», Βενιζέλο - Κουντουριώτη - Δαγκλή, οι οποίοι αρχικά μετέβησαν στην Κρήτη και μετά στη Θεσσαλονίκη, όπου έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό. Τον Ιούνιο του 1917 με επέμβαση της Αντάντ και ιδίως της Γαλλίας απομακρύνθηκε από το Θρόνο και από την Ελλάδα ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και έτσι επιτεύχθηκε η επανένωση του ελληνικού κράτους με Πρωθυπουργό και πάλι τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος από τις 27 Ιουνίου 1917 κήρυξε τον πόλεμο ολόκληρης της Ελλάδας εναντίον της Τετραπλής Συμμαχίας (Γερμανία - Αυστροουγγαρία - Βουλγαρία - Τουρκία), γεγονός βέβαια που είχε πράξει η «Προσωρινή Κυβέρνηση» από την εγκατάστασή της στη Θεσσαλονίκη. 20 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

21

22 Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΡΑΚΗ Ο θρίαμβος του Μ. Κωνσταντίνου ( ) μετά τη νίκη του κατά του Μαξεντίου. Έργο του ζωγράφου Δ. Σ. Πελεκάση

23 Τολμών Του Χρίστου Α. Κυριαζόπουλου Όταν στις 11 Μαῒου του 330 ο Μέγας Κωνσταντίνος εγκαινίαζε τη νέα πρωτεύουσα του κράτους του, την Κωνσταντινούπολη, άρχιζε μια μακρά λαμπρή περίοδος για την ιστορία της Θράκης. Η πολίχνη του Βυζαντίου, χτισμένη στο Βόσπορο, στο νοτιοανατολικό άκρο της Θράκης, επρόκειτο στο εξής να αναδειχθεί στην περικαλλέστερη και ενδοξότερη πολιτεία της αυτοκρατορίας και για ένδεκα αιώνες να ρυθμίζει εν πολλοίς τις τύχες του κόσμου. Η Θράκη ήταν ο φυσικός της χώρος. Τα γεωγραφικά όρια της Θράκης κατά την αρχαιότητα και τη ρωμαιοκρατία ορίζονταν -όπως προκύπτει από τη μελέτη των αρχαίων ελληνικών και λατινικών πηγών- προς Βορράν από το Δούναβη, προς Ανατολάς από τον Εύξεινο Πόντο, το Βόσπορο, την Προποντίδα και τον Ελλήσποντο, προς Νότον από το Αιγαίο πέλαγος και προς Δυσμάς αρχικά από τον Αξιό ποταμό και αργότερα από το Στρυμόνα και τη νοητή του προέκταση ως το Δούναβη. Οι βυζαντινές πηγές επιμαρτυρούν την οριοθέτηση αυτή. Η παραδοσιακή γεωγραφική περιοχή της Θράκης βρισκόταν από την αυγή ήδη της ιστορίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ενταγμένη στο διοικητικό σύστημα του Κράτους ως ακολούθως: Το ανατολικώς του Νέστου τμήμα της αποτελούσε τη διοίκηση Θράκης, η οποία κατείχε τη βορειοδυτική πλευρά της τεράστιας επαρχότητας (ή υπαρχίας) της Ανατολής και ήταν το μοναδικό της τμήμα, που βρισκόταν στον ευρωπαϊκό χώρο. Η δυτικώς του Νέστου περιοχή της Θράκης υπαγόταν στην επαρχότητα Ιλλυρικού και ήταν διανεμημένη στις διοικήσεις Δακίας και Μακεδονίας. Η διοίκηση Θράκης περιλάμβανε τις κατωτέρω επαρ- Η Βυζαντινή Θράκη 23

24 Τεύχος 10 ο, Απρ - Μαι - Ιουν 2004 χίες: α. Επαρχία Θράκης, μεταξύ Αίμου και Ροδόπης, με πρωτεύουσα τη Φιλιππούπολη. β. Επαρχία Ροδόπης, μεταξύ του κάτω Νέστου και του κάτω Έβρου, με πρωτεύουσα την Τραϊανούπολη. γ. Επαρχία Ευρώπης, μεταξύ Προποντίδας και Μαύρης Θάλασσας, με πρωτεύουσα την Ηράκλεια (αρχαία Πέρινθος). δ. Επαρχία Αιμιμόντου, μεταξύ της επαρχίας Θράκης και της επαρχίας Ευρώπης, με πρωτεύουσα την Αδριανούπολη. ε. Επαρχία Μυσίας ΙΙ ή Κάτω Μυσίας, που συνόρευε προς Νότον με τις επαρχίες Θράκης και Αιμιμόντου, προς Βορράν με το Δούναβη, ανατολικά με τον Εύξεινο Πόντο και βορειοανατολικά με την επαρχία Σκυθίας. Είχε πρωτεύουσα τη Μαρκιανούπολη. στ. Επαρχία Μικράς Σκυθίας, μεταξύ Δουνάβεως, Ευξείνου Πόντου και Μυσίας ΙΙ, με πρωτεύουσα την Τόμιν (σημερινή Κωστάντζα). Η διοικητική αυτή διαίρεση φαίνεται ότι διατηρήθηκε περίπου ως τα τέλη του 7 ου αι. Η ασφάλεια της Θράκης - και ιδιαίτερα της βόρειας, που γειτνίαζε με πολλούς βαρβαρικούς λαούς- αποτελούσε εγγύηση της πολιτικής ακεραιότητας του Βυζαντινού Κράτους και της ασφάλειας της πρωτεύουσάς του. Γι αυτό, οι αυτοκράτορες πάντοτε μεριμνούσαν για τη στρατιωτική κάλυψη της περιοχής και τη βελτίωση των οχυρωματικών έργων του Δούναβη. Καθ όλη τη διάρκεια του 4 ου αι., γερμανικά φύλα Γότθων εισβάλλουν στη Θράκη και λυμαίνονται την αυτοκρατορία. Το 378, μάλιστα, φθάνουν ως τη σημερινή Ανατολική Θράκη. Το Βυζάντιο άλλοτε τους αντιμετωπίζει με το στρατό του και άλλοτε ακολουθεί την πολιτική της ειρηνικής συμβιώσεως μαζί τους. Τους επιτρέπει να εγκατασταθούν σε κάποιες ακατοίκητες περιοχές της Θράκης ανάμεσα στο Δούναβη και τον Αίμο και τους χρησιμοποιεί στο στρατό του. Από τις αρχές του 5 ου αι., είχαν σχηματισθεί βορείως του Δούναβη μεγάλες συσσωματώσεις Ούννων και άλλων, υποταγμένων σ αυτούς, λαών. Οι Ούννοι με αρχηγό τον Αττίλα εισβάλλουν το 443 στη Θράκη. Το Βυζάντιο συνάπτει μαζί τους συνθήκη ειρήνης, χωρίς να προβεί σε κανενός είδους παραχωρήσεις. Όμως, το 453 πέθανε ξαφνικά στις Άλπεις ο Αττίλας και το γιγάντιο κράτος του διαλύθηκε αμέσως. Ο απειράριθμος λαός του κατακερματισμένος σκόρπισε στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Υπολείμματά τους, με τη σύμπραξη Σλάβων, ταλάνισαν τη Θράκη και γύρω στα μέσα του 6ου αι. Ένας άλλος λαός, οι Σλάβοι, από τις αρχές του 5ου αι. είχαν αρχίσει κάτω από την πίεση άλλων λαών, αλλά και λόγω εσωτερικών δημογραφικών αναγκών, να εξαπλώνονται πέρα από τις πατρογονικές τους εστίες, που βρίσκονταν στις πηγές του Βιστούλα και του Δνείπερου. Μερικοί κινήθηκαν δυτικά, άλλοι ανατολικά και νοτιοανατολικά και άλλοι νότια, προς το Δούναβη. Άρχισαν, σε πρώτη φάση, να διενεργούν μαζικές αλλά ασυντόνιστες εισβολές στη Θράκη. Ο αυτοκράτορας Τιβέριος Β ( ) κάλεσε εναντίον τους τους Αβάρους, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι βορείως του Δούναβη. Οι Άβαροι επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στις εστίες των Σλάβων, ενώ αυτοί βρίσκονταν στη Θράκη. Σύντομα, όμως, οι Άβαροι κατέστησαν και οι ίδιοι επικίνδυνοι για το Βυζάντιο. Οι εισβολές των Σλάβων στα εδάφη της Θράκης συνεχίσθηκαν. Οι σχέσεις μεταξύ Αβάρων και Σλάβων ήταν ρευστές και περίπλοκες. Κατά κανόνα, οι Άβαροι, οι οποίοι διέθεταν κάποια κρατική οργάνωση, διεκδικούσαν την κυριαρχία επί των Σλάβων, που ήταν διεσπασμένοι σε διάφορα φύλα. Ως τα τέλη του 6 ου αι., συνεχίσθηκαν οι επιδρομές των Αβαροσλάβων εναντίον της Θράκης. Κατά τα έτη Χρίστου Α. Κυριαζόπουλου

25 Τολμών 602, οι Βυζαντινοί επιχειρούν νικηφόρες εκστρατείες στην περιοχή του μέσου ρου του Δούναβη. Διαβαίνουν τον ποταμό και νικούν τους Αβάρους και τους Σλάβους, που συναντούν πέρα απ αυτόν. Η αποχώρηση, όμως, του Βυζαντινού στρατού για την Ανατολή, προς αντιμετώπιση του περσικού κινδύνου, επέτρεψε στους Αβαροσλάβους, να περάσουν -άγνωστο πότε ακριβώςτο Δούναβη στην περιοχή της Δαλματίας και να επιδοθούν σε λεηλασίες. Τον Αύγουστο του 626 και ενώ ο αυτοκράτορας Ηράκλειος βρισκόταν στη Σεβάστεια, οδεύοντας κατά των Περσών, έλαβε χώρα συνδυασμένη επίθεση Αβαροσλάβων και Περσών εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως. Παρά την απουσία του αυτοκράτορα, οι Βυζαντινοί με επικεφαλής το μάγιστρο Βώνο και τον πατριάρχη Σέργιο κατήγαγαν περιφανή νίκη κατά των εχθρών και τους έτρεψαν σε φυγή. Με το γεγονός αυτό συνδέθηκε από τη συναξαριακή παράδοση ο Ακάθιστος Ύμνος, ο οποίος παραδόθηκε, ως γνωστόν, ανώνυμα. Οι Άβαροι αποσύρθηκαν πέρα από τα βόρεια σύνορα του κράτους. Ουδέποτε πλέον στο εξής απείλησαν σοβαρά το Βυζάντιο. Η παρακμή των Αβάρων έφερε στο προσκήνιο τους Βουλγάρους, ένα νέο εχθρό, που θα αποβεί ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος του Βυζαντίου στη Βαλκανική. Οι Βούλγαροι ήταν λαός ασιατικός, ουννικός ή τουρκικός. Κατά πάσα πιθανότητα, προήλθαν από τη συγχώνευση των υπολειμμάτων των Ούννων του Αττίλα, οι οποίοι μετά το θάνατο του αρχηγού τους αποσύρθηκαν ανατολικά, και των Ογούρων, που κατοικούσαν στις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Οι Βούλγαροι μόνοι τους ή σε συνεργασία με άλλα φύλα, και συχνά κάτω από άλλη ονομασία, είχαν επιχειρήσει κατά τα έτη 493, 499, 502 και 540 σποραδικές επιδρομές, που έφθαναν ως τα παραμεθόρια εδάφη του Βυζαντίου. Λίγο πριν από τα μέσα του 7 ου αι., ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Κούβρατος πέτυχε, να ενώσει κάτω από την εξουσία του διάφορα συγγενικά βουλγαρικά φύλα και να ιδρύσει τη λεγόμενη Μεγάλη ή Παλαιά Βουλγαρία, βορείως της Αζοφικής θάλασσας, μεταξύ των ποταμών Βόλγα και Δνείπερου. Μετά τον θάνατο του Κούβρατου (περί το 650) και τη διάσπαση του κράτους του, ένα τμήμα των Βουλγάρων υπό τον Ασπαρούχ, τρίτο γιο του Κούβρατου, πέρασε τους ποταμούς Δνείπερο και Δνείστερο και εγκαταστάθηκε στον Όγλο, περιοχή στη σημερινή Κάτω Βεσσαραβία, μεταξύ των εκβολών του Δούναβη και του Δνείπερου. Από τον Ογλο οι Βούλγαροι άρχισαν επιδρομές εναντίον της Θράκης και κυρίως στη Μικρά Σκυθία και Μυσία, νοτίως του Δούναβη, όπου και δημιούργησαν μόνιμες εγκαταστάσεις, αφού υπέταξαν τα γειτονικά σλαβικά φύλα. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δ ( ) αναγκάσθηκε το 681, να συνάψει μαζί τους συνθήκη ειρήνης. Οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν, πως με τη συνθήκη αυτή ιδρύθηκε ανεξάρτητο βουλγαρικό κράτος. Άλλοι, όμως, επιστήμονες απορρίπτουν την άποψη αυτή και υποστηρίζουν, ότι με την ειρήνη του 681 οι Βούλγαροι απλώς αναγνωρίσθηκαν από το Βυζάντιο, ως φοιδεράτοι στα εδάφη της βόρειας Θράκης. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β πολύ σύντομα διέλυσε τη βυζαντινοβουλγαρική συνθήκη του 681 και το 688 εξεστράτευσε κατά των Βουλγαροσλάβων της περιοχής της βορειοανατολικής Θράκης και τους νίκησε. Κατά τα τέλη του 7 ου αι., εφαρμόζεται και στη Θράκη ο θεσμός των θεμάτων. Η αναδιοργάνωση της επαρχιακής διοικήσεως του Βυζαντίου συνδέεται στενά με το θεματικό θεσμό. Ο όρος θέμα αρχικά σήμαινε μια μεγάλη στρατιωτική μονάδα. Τα θέματα έπαιρναν, αρχικά τουλάχιστον, το όνομά τους από την περιφέρεια, απ όπου καταγόταν το κύριο μέρος των στρατιωτών, που τα αποτελούσαν ή Η Βυζαντινή Θράκη 25

26 Ραβεννατικό ψηφιδωτό απεικονίζον τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ ( ), τους βασιλικούς αδελφούς Ηράκλειο Τιβέριο και τον Ιουστινιανό τον μετέπειτα αυτοκράτορα (Ραβέννα, Άγιος Απολλινάριος της Κλάσσης)

27 Τολμών από την κατηγορία των στρατιωτών, που αποτέλεσαν τον αρχικό τους πυρήνα. Από το τελευταίο τέταρτο του 7 ου αι., τα θέματα αναλαμβάνουν στατική αποστολή έχουν, δηλαδή, υποχρέωση, να υπερασπίζονται περιοχές, που περικλείονται στον τομέα ευθύνης του καθενός. Σιγά-σιγά, το όνομα των θεμάτων (=μεγάλων στρατιωτικών σωμάτων) μεταφέρεται από τη στρατιωτική μονάδα στην περιφέρεια, την προάσπιση της οποίας η συγκεκριμένη μονάδα έχει αναλάβει. Έτσι, το Βυζαντινό Κράτος διαιρέθηκε σε στρατιωτικές διοικήσεις ανεξάρτητες η μια από την άλλη, που είναι συγχρόνως στρατιωτικά και διοικητικά μορφώματα υπό τη διοίκηση στρατηγού. Φαίνεται, πως η μεταβολή αυτή έγινε στις αρχές του 8 ου αι. Ο Λέων Γ ( ) ήταν μάλλον ο αυτοκράτορας, ο οποίος προσπάθησε, να εναρμονίσει στον πολιτικό τομέα το παλιό με το νέο σύστημα, συνενώνοντας την πολιτική και τη στρατιωτική εξουσία στο πρόσωπο του στρατηγού διοικητού θέματος. Με την εφαρμογή του θεματικού θεσμού εμφανίζεται στα τέλη του 7 ου αι. το θέμα Θράκης στη θέση της διοικήσεως Θράκης. Πρόκειται για το πρώτο θέμα -μεγάλη στρατιωτική μονάδα, που οργανώνεται στον ευρωπαϊκό χώρο, το οποίο κατά τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο (Θέμ κε., 29 κε.) δημιουργήθκε κατά την εποχή του Κωνσταντίνου Δ, για να αντιμετωπισθούν οι Βούλγαροι, που είχαν περάσει το Δούναβη, δηλαδή περίπου το 680. Η ίδρυση του θέματος Θράκης χρονολογείται από τους ερευνητές μεταξύ των ετών Οι πηγές δεν επιτρέπουν το σαφή προσδιορισμό των ορίων ευθύνης του θέματος. Πρωτεύουσά του, πάντως, θα πρέπει να ήταν η Ηράκλεια (αρχαία Πέρινθος) της Προποντίδας. Λίγο αργότερα, πιθανότατα κατά το 688, ιδρύεται η Κλεισούρα Στρυμόνος, στα δυτικά του θέματος Θράκης, για την απόκρουση των επιδρομών των Βουλγάρων και Σλάβων προς Νότον. Η Κλεισούρα Στρυμόνος και η περιοχή μεταξύ Νέστου και Στρυμόνος υπαγόταν, τουλάχιστον ως το 789, στη δικαιοδοσία του στρατηγού της Θράκης. Στο μεταξύ, έχει ήδη διαμορφωθεί η βουλγαρική εθνότητα. Οι Σλάβοι - εγκατεστημένοι στη Χερσόνησο του Αίμου ήδη από τον 6 ο / 7 ο αι. - θα αποβούν ουσιώδης παράγοντας στην εθνογένεση των Βουλγάρων. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε ( ) διείδε έγκαιρα στο βουλγαρικό έθνος τον σοβαρό κίνδυνο της αυτοκρατορίας. Γι αυτό, έστρεψε την προσοχή του στις ευρωπαϊκές επαρχίες του κράτους, όπου ο λοιμός του 746 / 7 είχε ερημώσει ορισμένες περιοχές, που αποτελούσαν πρόκληση για τους Βουλγάρους. Με μεθοδικότητα επιμελήθηκε την ενίσχυση του πληθυσμού της Θράκης, με την εγκατάσταση στην περιοχή πληθυσμών από τα ανατολικά μέρη της αυτοκρατορίας, αλλά και τα νησιά. Ενίσχυσε, επίσης, τα οχυρωματικά έργα της περιοχής. Παράλληλα, με στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των περιοχών των Βουλγάρων (στη βορειοανατολική Θράκη, ως τις παρυφές του Αίμου) περιορίζει τη βουλγαρική επιθετικότητα. Οι Βούλγαροι, όμως, εξακολουθούν ως τα τέλη του 8 ου αι., να επιχειρούν μαζί με τα σλαβικά φύλα επιδρομές στα βυζαντινά εδάφη. Κατά τα τέλη του 8 ου αι. και συγκεκριμένα μεταξύ των ετών , το μεταξύ Έβρου και Στρυμόνος τμήμα του θέματος Θράκης αποσπάται από αυτό και σχηματίζεται εκεί μια νέα στρατιωτικο-διοικητική περιφέρεια, το θέμα Μακεδονίας. Εξάλλου, κατά το πρώτο μισό του 9 ου αι. ( ή ), η Κλεισούρα Στρυμόνος ανυψώθηκε σε τάξη θέματος. Δεν είναι εύκολο, να προσδιορισθούν επακριβώς τα όρια των διοικητικών αυτών περιοχών. Το θέμα Θράκης, μεταξύ Ευξείνου Πόντου και Προποντίδας, εκτεινόταν αρχικά ως το Στρυμόνα και είχε πρωτεύουσα την Η Βυζαντινή Θράκη 27

28 Μικρογραφία της χρονογραφίας του Ιωάννη Σκυλίτζη, όπου εικονίζεται ο αυτοκράτορας Θεόφιλος ( ) με τη συνοδεία του, κατά την εβδομαδιαία επίσκεψή του στις Βλαχέρνες, να ακούει τα παράπονα κατοίκων της Κωνσταντινουπόλεως (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) Αρκαδιούπολη. Το θέμα Μακεδονίας, που αποσπάσθηκε από το θέμα Θράκης, εκτεινόταν αρχικά από τον Έβρο ως το Στρυμόνα, με πρωτεύουσα την Αδριανούπολη. Ενώ, το θέμα Στρυμόνος περιλαμβανόταν, γενικώς, μεταξύ Νέστου και Στρυμόνος. Είναι δύσκολο να ορισθεί με ακρίβεια η διαχωριστική γραμμή μεταξύ των θεμάτων Θράκης και Μακεδονίας. Ο 9 ος αι. υπήρξε περίοδος αναπτύξεως για τους Βουλγάρους. Το Βυζάντιο δεν συμφιλιώθηκε ουσιαστικά ποτέ με το λαό αυτό, που, αν και αποτελούσε αρχικά μια μειονότητα πολεμιστών, συνέπραττε με τα ασυγκρίτως πολυπληθέστερα σλαβικά φύλα της Θράκης και προσπαθούσε, να επεκταθεί σε βάρος της αυτοκρατορίας. Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Κρούμος ( ) ήταν εκείνος, που εγκαινίασε αυτή την περίοδο επεκτάσεως. Την άνοιξη του 809 κατέλαβε με προδοσία τη Σερδική (Τριαδίτζα, σημ. Σόφια) και στη συνέχεια άρχισε μια σειρά επιδρομών εναντίον πόλεων της Θράκης. Τον Ιούλιο, μάλιστα, του 813 έφθασε ως τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, 28 Χρίστου Α. Κυριαζόπουλου την οποία όμως δεν επιχείρησε καν να καταλάβει. Το Σεπτέμβριο του ιδίου έτους κατέλαβε την Αδριανούπολη, πρωτεύουσα του θέματος Μακεδονίας, και, αφού τη λεηλάτησε, μετέφερε τους κατοίκους της λαμπρής πόλης βορείως του Δούναβη, στη σημερινή Βεσσαραβία, όπου σχημάτισαν χωριστή αποικία με το χαρακτηριστικό όνομα Μακεδονία. Ανάμεσά τους ήταν και οι γονείς του μετέπειτα αυτοκράτορα Βασιλείου Α του Μακεδόνος, αλλά και ο ίδιος ο μελλοντικός αυτοκράτορας, βρέφος τότε. Οι εξόριστοι Αδριανουπολίτες έμειναν εκεί ως το 837, οπότε και κατόρθωσαν να επιστρέψουν στην πατρίδα με πλοία, που είχε στείλει για τον σκοπό αυτό στον Δούναβη ο αυτοκράτορας Θεόφιλος ( ). Μετά τον απροσδόκητο θάνατο του Κρούμου, ο διάδοχός του Ομουρτάγ ( ) συνήψε τριακονταετή ειρήνη με το Βυζάντιο (815). Την ειρήνη σεβάσθηκε σε γενικές γραμμές και ο διάδοχός του Πρεσιάμ-Μαλαμίρ ( ). Ο Βόρις ( ), που τον διαδέχθηκε, τήρησε μια μακρόχρονη πολιτική ειρήνης με το Βυζάντιο. Το σπου-

29 Τολμών δαιότερο, όμως, γεγονός της βασιλείας του ήταν ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων το 864, επί της εποχής του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ ( ). Οι Βούλγαροι με τον εκχριστιανισμό τους εντάχθηκαν στη σφαίρα επιρροής του Βυζαντινού Κράτους, το οποίο τους οδήγησε στην οδό του πολιτισμού. Παράλληλα, ο Χριστιανισμός συνετέλεσε στον ταχύτερο εκσλαβισμό των Βουλγάρων και στη δημιουργία του σλαβικού έθνους των Βουλγάρων, εφόσον τα λειτουργικά βιβλία και η Βίβλος είχαν μεταφρασθεί από τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο στη σλαβική σε σλαβικό αλφάβητο. Ο εκχριστιανισμός, όμως, των Βουλγάρων δεν περιόρισε ούτε και στο ελάχιστο τις επεκτατικές διαθέσεις τους εναντίον του Βυζαντίου. Ιδιαίτερα με την άνοδο στο βουλγαρικό θρόνο του νεότερου γιου του Βόριδος Συμεών ( ), μια μακρά περίοδος δοκιμασιών, διάρκειας τριών δεκαετιών, ανέμενε τη Θράκη. Ο Συμεών, ο οποίος ως όμηρος στην Κωνσταντινούπολη είχε λάβει ελληνική κλασική παιδεία, φιλοδόξησε να καταλύσει το Βυζάντιο με την παλαιά του μορφή και να ανέλθει στον αυτοκρατορικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, ως αυτοκράτορας μιας νέας βυζαντινο-βουλγαρικής αυτοκρατορίας. Έτσι, το 894 κήρυξε τον πόλεμο κατά του Βυζαντίου. Η Θράκη υπήρξε το θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων, που ακολούθησαν, οι οποίες συνοδεύονταν από λεηλασίες, φόνους και καταστροφές πόλεων από τους Βουλγάρους. Στην πρώτη φάση του πολέμου ( ), στα χρόνια του Λέοντος ΣΤ, ο Συμεών εκμεταλλεύθηκε την απουσία του βυζαντινού στρατού στα αραβικά σύνορα και προέβη σε καταστροφές πόλεων και φρουρίων της Θράκης. Ο αυτοκράτορας, όμως, προσεταιρίσθηκε τους Ούγγρους, οι οποίοι πέρασαν με βυζαντινά πλοία το Δούναβη και νίκησαν κατ επανάληψη τους Βουλγάρους. Ο Βούλγαρος ηγεμόνας ζήτησε τότε ειρήνη. Με το πρόσχημα, όμως, των διαπραγματεύσεων εισέβαλε ξανά στη Θράκη και σε μεγάλη σύγκρουση, που έλαβε χώρα στο Βουλγαρόφυγο, ανατολικά της Αδριανουπόλεως, ο βυζαντινός στρατός υπέστη συντριπτική ήττα (896). Το 904 το Βυζάντιο υπέγραψε συνθήκη με τους Βουλγάρους, την οποία όμως πολύ σύντομα ο Συμεών παραβίασε και το 913 εισέβαλε και πάλι στη Θράκη. Διευρύνοντας μάλιστα τα κατακτητικά του σχέδια, στράφηκε εναντίον τη ίδιας της Βασιλεύουσας και τον Αύγουστο του ιδίου έτους έφθασε μπροστά στα τείχη της. Ο πατριάρχης Νικόλαος ο Μυστικός επικεφαλής της επταμελούς αντιβασιλείας, που επιτρόπευε τον ανήλικο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ τον Πορφυρογέννητο, συνάντησε το Βούλγαρο ηγεμόνα έξω από τα τείχη και τον ευλόγησε. Οι επιδιώξεις, πάντως, του Συμεών δεν τελεσφόρησαν. Τον επόμενο χρόνο (914) οι Βούλγαροι επανέλαβαν τις επιδρομές τους και λεηλάτησαν ανελέητα τη Θράκη. Οι Βυζαντινοί κίνησαν, προς αντιπερισπασμό, εναντίον τους τους Πετσενέγους, λαό νομαδικό, τουρκικής καταγωγής, που ζούσε πέρα από τον Δούναβη. Τα χρόνια που ακολούθησαν, ο Συμεών ενήργησε κατ επανάληψη επιδρομές στη Θράκη και συγκρούσθηκε με το βυζαντινό στρατό. Δύο φορές (914 και 923) κατέλαβε την Αδριανούπολη, η οποία σύντομα ανακαταλήφθηκε από τους Βυζαντινούς. Μετά την ανάδειξη στον θρόνο του Βυζαντίου του Ρωμανού Α Λεκαπηνού ( ), πεθερού του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ Πορφυρογέννητου, ο Συμεών είδε, να ναυαγούν τα σχέδιά του, να ανέλθει στο θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως. Έτσι, εισέβαλε ξανά στη Θράκη κατά το θέρος των ετών 921 και 922. Η κατάσταση είχε καταντήσει ανυπόφορη. Το μέγεθος της καταστροφής, που υπέστη η Θράκη κατά τους μακροχρόνιους πολέμους με τον Συμεών, απεικονίζεται πα- Η Βυζαντινή Θράκη 29

30 Τεύχος 10 ο, Απρ - Μαι - Ιουν 2004 ραστατικότατα από τον αυτοκράτορα Ρωμανό σε επιστολή του προς τον Συμεών : Καθ ἡμῶν ἐξεστράτευσας καί τήν γῆν κατηρήμωσας καί τάς πόλεις εἲληφας καί τόν ἃπαντα λαόν τῷ ξίφει ἐθέρισας, τά τε θυσιαστήρια τοῡ Θεοῡ ἐκ βάθρων αὐτῶν κατηδάφισας καί ἱερεῖς καί μονάζοντας ἔργον μαχαίρας πεποίηκας (Ι. Σακκελίων, Ρωμανού Επιστολαί Ι.657 κε., ΙΙ.38 κε.). Ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός, μπροστά στη σοβαρότητα της καταστάσεως, ετοιμάσθηκε να δώσει οριστική λύση στο βουλγαρικό πρόβλημα. Για τον σκοπό αυτό, επιδόθηκε σε συντονισμένες στρατιωτικές και διπλωματικές προετοιμασίες. Το θέρος του 924 ο Συμεών, αφού και πάλι λεηλάτησε τη Θράκη, έφθασε ξανά έξω από τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως. Θαμπωμένος ο Βούλγαρος ηγεμόνας από τη λαμπρότητα της Βασιλεύουσας και βλέποντας ότι δε μπορεί να την κυριεύσει, ζήτησε να συναντήσει τον πατριάρχη και στη συνέχεια τον αυτοκράτορα. Οι βυζαντινοί χρονογράφοι της εποχής διασώζουν τη σκηνή της συναντήσεως με τον αυτοκράτορα Ρωμανό, που είναι ιδιαίτερα δραματική. Στο τέλος της συναντήσεως αυτής, ο Συμεών συμφώνησε για ειρήνη και δεν πραγματοποίησε άλλη επιδρομή κατά της αυτοκρατορίας. Ο αιφνίδιος θάνατος του Συμεών (27 Μαῒου 927) σήμανε την αρχή μιας μακρόχρονης ειρηνικής περιόδου για τη δοκιμασμένη περιοχή της Θράκης. Ο γιος του Πέτρος ( ) νυμφεύθηκε την εγγονή του αυτοκράτορα Ρωμανού Α, Μαρία Λεκαπηνή (8 Οκτωβρίου 927). Ο γάμος αυτός επισφράγισε τη συνθήκη μεταξύ των δύο πλευρών. Ο Πέτρος, μάλιστα, έλαβε με τη συγκατάθεση του Βυζαντίου τον τίτλο του βασιλέως Βουλγαρίας. Η Βουλγαρία περιήλθε στη σφαίρα επιρροής του Βυζαντίου και εντάχθηκε πλήρως στο βυζαντινό πολιτισμό. Ο λαός της Θράκης είχε πλέον τη δυνατότητα να σχοληθεί απερίσπαστος με τα ειρηνικά του έργα. Σαράντα χρόνια ύστερα από τη συνθήκη του 927, το χειμώνα του 966 / 7, ήλθαν στην Κωνσταντινούπολη πρέσβεις Βουλγάρων και απαίτησαν από το Νικηφόρο Φωκά ( ) την καταβολή των συνηθισμένων χρηματι- Στην μικρογραφία της χρονογραφίας του Ιω. Σκυλίτζη, απεικονίζεται η θριαμβευτική είσοδος του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά στη Βασιλεύουσα τον Αύγουστο του 963, (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) 30 Χρίστου Α. Κυριαζόπουλου