Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού"

Transcript

1 ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Α. ΚΥΡΚΟΥ ΔΥΟ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΟΦΙΣΤΗ ΑΝΤΙΦΩΝΤΑ «φύσει πάντα πάντες ομοίως πεφύκαμεν καί βάρβαροι και Ελληνες είναι» DK. Β 44 Β 2 α) Από τήν προσωκρατική κοσμολογία στην ανθρωπολογία των σοφιστών. Ή επική παράδοση καί οί κοσμολογικές αναζητήσεις τών προσωκρατικών φιλοσόφων σέ μια ευτυχή πρόσμιξη μέ τήν Ιωνική Εθνογραφία θά οδηγήσουν στή νέα αντίληψη τού άνθρωπου ώς πολιτικού ν τος. Είναι χαρακτηριστικό ότι ή Ιωνική Εθνογραφία θ' ανοίξει πρώτη τό δρόμο για τή μεταξίωση τού άνθρωπου μέ το συγκρητισμό πού θά προκύψει από τίς εθνογραφικές εμπειρίες. Στο εξελικτικό αυτό στάδιο αποφασιστική σημασία για τή γένεση τής πόλεως 1 έχουν ή σπουδή τού 1. Ή γένεση τής πόλεως, ώς έκφραση τού κοινωνικού ένστικτου τού άνθρωπου καί ώς μορφή πολιτικής ζωής, δηλ. ώς Κράτος, απασχολεί τήν έρευνα περισσότερο από ένάμισυ αιώνα, χωρίς νά υπάρχει ακόμη ομοφωνία. 'Οπωσδήποτε ή πόλις ήταν τό αποτέλεσμα μιας μακραίωνης εξελικτικής διεργασίας.ο αρχικός πυρήνας «πολιτικής» ζωής ανάγεται βέβαια στον 8/7ο Αι. π.χ. («ομηρική» εποχή) ή διαμόρφωση της όμως πρέπει νά ορισθεί χρονικά όχι πριν από τό 600 καί ούτε αργότερα από τό 500 π.χ., ένώ ή «τελείωση» της αμέσως μετά τά Μηδικά καί όχι για όλες τίς ελληνικές πόλεις. Βλ. τίς βασικές εργασίες : G. Busolt - Η. Swoboda, Griechische Staatskunde H.d.A.W., IV, μέρος I-II, München σ. 153 κσ. : Sinn und Ursprung der Polis (στή συνέχεια : Busolt - Swoboda). F. Tritsch, Die Stadtbildung des Altertums und die griechische Polis, Klio 22 (1929), σ. 1 κσ. Η. Berve, Griechische Geschichte I, Freiburg 1939, σ. 134 κσ. : Die Schöpfung der griechischen Polis. G. G1οtz, La Cité grecque, Paris 1928, σ. 21 κσ. : V. Ehrenberg, The Greek State, Oxford 1960, σ : The Polis καί 37 κσ. : The Politeia. Επίσης τήν εργασία τού Ehrenherg : Wann enstand die Polis? [αρχικά δημοσιευμένη στα HS 57 (1937) (= Polis und Imperium, Zürich / Stuttgart 1965, σ )] στο τόμο Zur griechisischen Staatskunde (έκδ. Fr. Gschnitzer) W. d. F. 96, W.B. Darmstadt 1969, σ L. E. Kirsten, Die Entstehung der griechischen Stadt, Archäol. Anz. (1964), σ. 892 κσ.

2 64 Βασίλείον Λ. Κνρκου κόσμου 2 καί ή γνώση ξένων κοινωνικών μορφών με τήν Εθνογραφία 3. Ή νέα εμπειρία τού άνθρωπου τού κέρδους καί τής θεωρίης θα βοηθήσει στή γένεση τής κοινωνικής συνείδησης αυτή τελικά θα καθορίσει καί τή στάση τού άνθρωπου μέσα στην πολιτική κοινότητα : συμμετοχή στα δικαιώματα άλλα καί στις ευθύνες τού πολίτου. Οί κοινωνικές διεργασίες, πού προκαλούν τίς αίματηρές εμφύλιες έριδες, καί οί καταστάσεις πού απορρέουν από τίς «εσωτερικές» αυτές αναστατώσεις θα ενισχύσουν τό πολιτικό αίσθημα καί τή συνείδηση τής κοινωνικής ευθύνης. Εξωτερικοί κίνδυνοι, πού απείλησαν τήν υπόσταση τής διαμορφωμένης ήδη πόλεως, θα αμβλύνουν ακόμη περισσότερο τίς κοινωνικές αντιθέσεις καί θα εμπεδώσουν ένα δημοκρατικότερο τρόπο πολιτικής ζωής. Μόνο μετά τήν κατάκτηση τής ΐσότητας μέσα στο χώρο καί στον κόσμο τής πόλεως ή μέ τήν αποδυνάμωση καί τήν αίρεση τελικά τού θεσμού τής πόλεως στή συνείδηση τών ανθρώπων, είναι νοητή ή σκέψη για τήν ισότητα όλων τών ανθρώπων.ο άνθρωπος είναι έτοιμος να αναχθεί σε διανθρώπινα ανθρωπολογικά σχήματα, όταν έχει εκπληρώσει τον πρώτο όρο τής πολιτικής του ζωής, δηλ. τήν Ισότητα όλων τών πολιτών μέσα στην πολιτική κοινότητα 4. Προϋπόθεση βέβαια τής Ισότητας είναι ή αναγνώριση τής ομοιότητας όλων τών ανθρώπων, γιατί φαίνεται ανέφικτη ή Ισότητα ανόμοιων πραγμάτων 5. Ή καθολική αντίληψη τού άνθρωπου ως έννοια γένους (ζώον) καί είδους (άνθρωπος) χωρίς φυλετικές ή κοινωνικές διακρίσεις είναι από τα βασικά άνθρωπολογικά 2. Οί έννοιες από τή φιλοσοφία τής «φύσεως», όπως Ισότης (αρχικά το αντίθετο στην πλεονεξία (Άρχύτ. Β 3), Ισονομία τών δυνάμεων, (αρχικά το αντίθετο στή μοναρχία (Άλκμ. Β 4), Ισοσθενής (Δημοκρ. Β2 84) καί αρμονία εκ τών διαφερόν των (Ήρακλ. Β 8), μέ τήν επίδραση κυρίως τής Ιωνικής Εθνογραφίας θα μεταλλα χούν στή σφαίρα τών πολιτικών εννοιών. Από τήν αντίληψη τού κόσμου, ώς Ισόρροπης έκφρασης ενός όλου από δυνάμεις ίσοσθενείς, θά προκύψει ή αντίληψη τής πόλεως ώς εν καί όλον. Βλ. R. Ηirze1, Themis, Dike und Verwandtes, Leipzig 1907, σ. 314 κσ. 3. Βλ'. Ehrenberg, Greek State 7 κσ. Α. Ντόκας, ο ελληνικός διαφωτισμός, Αθήνα 1961, σ Πολιτική κοινότητα για τήν ελληνική αντίληψη είναι μόνο ή πόλις μέ τήν αυτάρκεια ενός τέλειου οργανισμού, δηλ. ενός όλου. Άριστοτ., Πολ. A1, 1252a6 καί b Βλ. Busolt-Swobodal, 153 κσ. Ε. Meyer, Einführung in die antike Staatskunde, W.B. Darmstadt 1968, σ. 68 κσ. 5. Όμοιος καί όμοιότης είναι από τίς πρωταρχικές έννοιες τού κόσμου, -όπως είναι γνωστό. Όμοιος βέβαια δέν σημαίνει «εντελώς ίδιος», άλλα μαλλον αυτό πού ανήκει στό ίδιο γένος από τήν άποψη τής λογικής κατηγορίας, πού έχει δηλ. τό ίδιο κύρος λογικά. Γι' αυτό τά όμοια δέν είναι ποτέ ίδια, άλλα ανόμοια, δηλ. καθένα μπορεί να έχει μιά δική του «αυτονομία» καί Ιδιαιτερότητα (βλ. Ζην. Α 13 : τα αυτά όμοια καί ανόμοια). Επειδή όμως ανήκουν στην ίδια λογική κατηγορία

3 Δύο àr&qcanoîmfuièç ûéattç ori σοφιατί) Αντιφώντα 65 προβλήματα τής ελληνικής φιλοσοφίας, πού έμειναν στό περιθώριο τής έρευνας. Ή πληρέστερη εξέταση τών πολιτιστικών φαινομένων σέ συνάρτηση με τήν κοινωνική καί πολιτική πραγματικότητα στον 5 Αι. π. Χ. θα φωτίσει καθαρότερα τή στάση τής παλαιάς Σοφιστικής στα κοινωνικά προβλήματα καί τίς ανθρωπολογικές θέσεις της. Στό τέλος τού 6ου Αι. έχομε ήδη ένα ορισμένο τρόπο πολιτικής ζωής στους "Ελληνες μέ τή μορφή τής πόλεως. Ή αφύπνιση καί ή ωρίμανση τής πολιτικής συνείδησης διαγράφεται με τήν προσπάθεια μιας σταθερής γραπτής νομοθεσίας σ' αντίθεση μέ τήν αυθαίρετη απονομή ή ερμηνεία τού δικαίου από τονς κοινωνικά Ισχυρούς. Ή καταγραφή τής πολιτικής συνείδησης όμως, μετά τή δυνατή εμπειρία καί τή δοκιμασία της στα Μηδικά, θα γίνει πρώτα από τήν ίστορία. Ή ίστορική συνείδηση δηλ. δέν προηγήθηκε αλλά ακολούθησε τήν πολιτική καί κοινωνική συνείδηση τού άνθρωπου. Γι' αυτό ένώ έχομε το θεσμό τής πόλεως διακριβωμένο Οπωσδήποτε στό τέλος τού 6ου Αι., ή λέξη βάρβαρος π.χ., σημαντική τής διανθρώπινης τού «συγγενούς», γι' αυτό μπορούν να συνυπάρχουν καί συνδέονται μέ μια φυσική συγγένεια : Ιππίας 86C1 (= Πρωταγ. 323c): τό όμοιον τω όμοίω φύσει συγγενές. Ή γνώμη αυτή τού Ιππία είναι για τήν εποχή του κοινός τόπος. Ή έννοια τού ομοίου γίνεται σαφέστερη, όταν τή μεταφέρομε στην πολιτική φιλοσοφία : όλοι ot πολϊται είναι όμοιοι, από τήν άποψη τής πολιτικής ελευθερίας, δηλ. τής εννοίας τού πολίτου, κανείς όμως δέν είναι ίδιος μέ τον άλλον, είναι μόνο Ισοι (Ισότιμοι). Γενικά για τήν έννοια τού ομοίου καί τής ομοιότητας, βλ. C. W. Müller, Gleiches zu Gleichem. Ein Prinzip frühgriechischen Denkens, Wiesbaden Ή καλύτερη μελέτη γιά τήν έννοια τής ενότητας τού ανθρώπινου γένους στους Έλληνες, πιο πολύ όμως ως φιλολογική τεκμηρίωση παρά ώς φιλοσοφική ερμηνεία, έχει γραφεί υπό τον Η. C. Βaldry, The Unity of Mankind in Greek Thought, Cambridge Επίσης βλ. τού Βaldry, The Idea of the Unity of Mankind, στό τόμο τής Fondation Hardt, Grecs et Berbares, Entretiens 8 (1962), σ , καθώς καί όλες τίς εργασίες τού τόμου αυτού μέ τίς διαφωτιστικές Discussion πού ακολουθούν τίς ανακοινώσεις καί αναφέρονται λίγο πολύ στό ίδιο θέμα. Βλ. ακόμη W. Tarn, Alexander the Great and the Unity of Mandink, Proc. Brit. Acad. 19 (1933), σ καί Alexander, Cynics, and Stoics, A. J. Ph. 60 (1939), σσ Ή δεύτερη εργασία τού Tarn είναι απάντηση στην εργασία τού Μ. Η. Fish, Alexander and the Stoics, A. J. Ph. 58 (1937), σσ καί , πού επέκρινε αυστηρά τίς απόψεις τής πρώτης εργασίας τού Tarn. Κριτική καί στίς δυο εργασίες τού Tarn ασκεί d Ph. Merlan, Antiphon. Alexander the Great or Antiphon the Sophist? Cl. Ph. 45 (1950), σ. 161 κσ. Ή διαμάχη συνεχίζεται μέ τίς εργασίες τού R. Gae νernitz, Aristotle, Alexander and the Idea of Mankind, Contemporary Review 205 (1964), σ καί τού C. G. Thomas, Alexander the Great and the Unity of Mankind, Cl. J. 63 (1968), σ

4 66 Βασιλείου Α. Κνρχοϋ είδησης, δέν έχει ακόμη πολιτικό νόημα 7. Δέν έξαρκούσε προφανώς ή πολιτική συνείδηση, ασφαλώς με ρευστό ακόμη περιεχόμενο, έπρεπε νά αποκτήσει καί ιστορική προβολή για νά μπορέσειο Ελληνας νά διακρίνει καί νά αποτιμήσει τή διαφορά ή τήν ομοιότητα Ελλήνων καί βαρβάρων, ή καί τον ίδιο τό ρόλο τού άτομου μέσα στην κοινότητα. Τήν εξελικτική πορεία από τήν ατομική συνείδηση ώς τήν διανθρώπινη συνείδηση βοήθησε αποφασιστικά ή μακροχρόνια σύγκρουση τών Ελλήνων μέ τους Πέρσες με τή νικηφόρα για τους Έλληνες κατάληξη της. Στή διάρκεια αυτής τής οδυνηρής δοκιμασίας γεννιέται καί σχηματίζεται ή ίστορική συνείδηση τών Ελλήνων 8. "Όσο θα απαλλάσσεταιο άνθρωπος από τήν κηδεμονία τών θεών καί θα επωμίζεταιο ίδιος τίς ευθύνες για τίς πράξεις του, δηλ. όσο ωριμάζει μέσα του ή πολιτική συνείδηση καί ή αίσθηση τής ελευθερίας, τόσο καί ή συνείδηση του θα γίνεται τραγική, άντινομική. Ή πορεία τού Έλληνα από τό μύθο προς τό λόγο ήταν πολύ οδυνηρή καί ή ελευθερία του, δηλαδήο αύτουρισμός καί ή κοινωνική συνείδηση, αξίωσε υψηλό τίμημα Στον Ηράκλειτο (Β 107) έχομε τήν πρώτη μαρτυρία τής λέξης βάρβαρος στην ελληνική γλώσσα, μέ καθαρά γνωσιολογικό, δηλ. πολιτιστικό νόημα : κακοί μάρτυρες άνθρώποισιν οφθαλμοί καί ώτα βαρβάρους ψυχάς εχόντων. Βάρβαροι ψυχαι χαρακτηρίζονται όσοι δέν κατανούύν τή «γλώσσα» τών αίσθήσεων, πού δέν εννούύν δηλ. τό νόημα τού κόσμου, όπως μδς αποκαλύπτεται από τίς δυο σπουδαιότερες αίσθήσεις, τήν όραση καί τήν ακοή. Ή λέξη διασώζει τήν εννοιολογική απόχρωση άπα τό ομηρικό βαρβαρόφωνος (Ίλ. Β. 107) : αυτός πού μιλάει μια ακατανόητη γλώσσα (Baldry, Mankind 22 κσ.). Ως τίς άρχες τού 5ου Αι. π.χ. ή λέξη βάρβαρος δέν έχει πολιτικό νόημα, είναι μάλιστα περίεργο ότι ή λέξη δέν μαρτυρεί ται σ" ολόκληρο τό γλωσσικό θησαυρό τής επικής καί τής λυρικής ποίησης (ή λέξη ασφαλώς υπήρχε, αυτό δείχνει τό ομηρικό σύνθετο πού αναφέραμε). Μόνο όταν εμπεδώνεταιο θεσμός τής πόλεως καί δοκιμάζεται ή πολιτική καί ή ίστορική συνείδηση τού Ελληνα, δηλ. μετά τήν πρώτη φάση τών Μηδικών ( ), ή λέξη βάρβαρος παίρνει πολιτικό νόημα. Βλ. J. Jüthner, Hellenen und Barbaren, Leipzig 1925, σ. VII κσ. Πρβλ. τίς εργασίες τού τόμου τής Fondation Hardt, πού αναφέραμε, Grecs et Barbares, Entretiens 8 (1962) καί τελευταία τήν εργασία τού Η. Ε. Stier, Die geschichtliche Bedeutung des Hellenennamens, Köln/Opladen 1970, σ. 27 κσ. 8. Βλ. σχετικά τήν εργασία τού Η. Diller, Die Hellenen - Barbaren Antithese im Zeitalter der Perserkriege στον τόμο τής Fondation Hardt, Entretiens 8 (1962), σ. 59 κσ. Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει ή συζήτηση (Discussion) πού ακολουθεί τήν ανακοίνωση τού Diller καί Ιδιαίτερα οί εύστοχες παρατηρήσεις τού Baldry (σ. 69 κσ. καί 74). Πρβλ. επίσης Stier, 27 κσ. 9. Βλ. τό κλασικό έργο τού W. Nestle, Vom Mythos zum Logos. Die Selbstentfaltung des griechischen Denkens von Homer bis auf die Sophistik und Sokrates, Stuttgart (άνατύπ. Aalen 1966), σ. 54 κσ. καί W. Jaeger, Paideia. Die Formung des griechischen Menschen, τ. 1, Berlin 1959,' σ.

5 Δύο àr&ecostoloftttic Gcotig tno βοφιανη Άντιφωττα 67 Ή κρίση τού κόσμου τής πόλεως καί ή αμφισβήτηση, πού συνοδεύει πάντοτε αναγκαστικά τους ηθικούς κλονισμούς μιας κοινωνίας, γέννησε πολλαπλά προβλήματα Kqi αλυσιδωτές αντιδράσεις. Ή Σοφιστική στό δεύτερο μισό τού 5ου Αι. ανοίγει το διάλογο μέ τον άνθρωπο καί τα προβλήματα του ώς κοινωνικού (πολιτικού) ντος. Από τήν άποψη αυτή ή αρχαία Σοφιστική αποτελεί στην Ιστορία τής Φιλοσοφίας αναγεννητική κίνηση σέ σχέση μέ τήν κοσμολογική πολυφωνία τών προσωκρατικών φιλοσόφων. Κανένας σοφιστής όμως από τους εκπροσώπους τής παλαιάς Σοφιστικής δέ φιλοδόξησε νά γίνει κοινωνικός άναμορφω τής, πράγμα πού τους αντιθέτει αμέσως μέ τους μεγάλους φιλοσόφους καί τον άμεσο διάδοχο τού μεγάλου σοφιστή Γοργία, τον 'Ισοκράτη στον 4ο αιώνα, όταν ή ρητορική γίνεται τής φιλοσοφίας ανταγωνιστική. Ή αρχαία Σοφιστική εκφράζει περισσότερο τό σφιγμό καί τή διαμαρτυρία μιας εποχής παρά Ορισμένη φιλοσοφική θέση. Αυτή τήν τελευταία θά τήν ενσαρκώσειο Σωκράτης καί θά τήν καταγράψειο Πλάτων μισόν αιώνα αργότερα. Τή βίαιη αποχαλίνωση τών παθών και τήν συνακόλουθη μεταξίωση τής κοινωνικής ζωής, πού προκάλεσεο Πελοποννησιακός πόλεμος στα πρώτα κιόλας χρόνια, ακολούθησε ή σύγχυση τών εννοιών καίο κλονισμός τών ηθικών ερεισμάτων πού στήριζαν τόν κόσμο τής πόλεως 10. Οι σοφιστές εϊχαν ήδη δημιουργήσει μια πνευματική κίνηση καί ασφαλώς επηρέασαν ως ένα βαθμό τό πνευματικό κλίμα τής Αθήνας πριν από τήν έκρηξη τού Πελοποννησιακού πολέμου". Είναι όμως έξω από τα πράγματαο Ισχυρισμός ότι ή Σοφιστική είναι υπεύθυνη για τήν ηθική καθίζηση καί τήν αναξιοπιστία πού περιγράφειο Θουκυδίδης. Αντίθετα ή αρχαία Σοφοστική τοποθετεί για πρώτη φορά τό πρόβλημα τού άνθρωπου στό κέντρο τού φιλοσοφικού προβληματισμού καί μάλιστα σέ πολιτική 206 κσ. (έλλην. μετάφρ. Γ.Π. Βερροίου, Παιδεία. Ή διαμόρφωσις τού Έλληνος άνθρωπου, τ. 1. Αθήναι 1968, σ. 210 κσ.). Σπ. Κυριαζόπουλος, Τό γεγονός τής Φιλοσοφίας, Αθήναι 1969, σ. 115 κσ. καί 121 κσ. 10. Θονκ. 3, 82, 4 καί 3, 83, 1 : ούτω πάσα ιδέα κατέστη κακοτροπίας δια τάς στάσεις τω Έλληνικω. Πρβλ. F. Αltheim, Staat und Individuum bei Antiphon dem Sophisten, Klio 20 (1926), σ , από τήν άποψη πού εξετάζεται έδώ, δηλ. τό πολιτικό «κλίμα», όπου έζησεο Αντιφών. Βaldry, Grecs et Barbares Σύμφωνα μέ τήν παράδοση (Διογ. Λαέρτ. 7, 54)ο Πρωταγόρας, μέ πρόσκληση τού φίλου του Περικλή, έγραψε τους νόμους τών θουρίων, μιας αποικίας πού εξυπηρετούσε τίς πολιτικές βλέψεις τών Αθηναίων στην Κ. Ιταλία (442/1 π.χ.). Βλ. τήν ωραία εργασία τού Α. Menzel, Protagoras als Gesetzgeber von Thurioi, Hellenika. Gesammelte Kleine Schriften, Baden b. Wien 1928, σ Ντόκας, Διαφωτισμός 75.

6 6g Βασιλείου Α. Κυρχόϋ βάση, μέ τήν πιο πλατειά έννοια τού όρου πού γνώριζε αυτή ή εποχή 12. Δέν περιόρισε τό ρόλο της σε μιά απλή επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία των κοινωνικών καταστάσεων, άλλα από μιά οπτική γωνία διαμετρικά αντίθετη από εκείνη τού Σωκράτη κοίταξε καί αξιολόγησε τίς πνευματικές άνάγ κες μιας πραγματικά νέας κοινωνίας, αυτής πού είχε διαμορφωθεί μετά τά Μηδικά σ' όλο τον ελληνικό κόσμο. Ή θέση τής πνευματικής κληρονομιάς μέσα στή γενική προσπάθεια καί στην αφύπνιση των νέων συνειδήσεων μπροστά σ' έναν κόσμο, πού στήριζε τήν επιβίωση του στή συμβατικότητα τού δικαίου καί των άλλων κοινωνικών θεσμών του, απαιτούσε ανάλογη ερμηνεία ή ριζική αναθεώρηση. Τό πρώτο γίνεται από τους σοφιστές, τό δεύτερο από τό Σωκράτη καί συνέχεια τον Πλάτωνα 13. Ή προσπάθεια τών σοφιστών για τό μεταβολισμό τής πνευματικής παράδοσης στά νέα κοινωνικά δεδομένα δέν θά γίνει βέβαια χωρίς τήν προσωπική, δηλαδή τήν υποκειμενική θεώρηση καί αποτίμηση τών πραγμάτων. Κύριο χαρακτηριστικό καί αναγκαίο αποτέλεσμα αυτής τής ερμηνείας είναι ή σχετικότητα στο γνωσιολογικό πρόβλημα καί ή έξαρση τής ατομικής συνείδησης. Ή ορθολογιστική καί ή κριτική διάθεση, πού διακρίνει τό λόγο τών σοφιστών, δέν ήταν κάτι νέο στην ώς τότε πνευματική ιστορία τών Ελλήνων. Είχε δημιουργηθεί ήδη στον 5ο αιώνα μιά παράδοση μέ τήν κριτική πού άσκησαν οί προσωκρατικοί 12. Καί στους μεγάλους αρχαϊκούς φιλοσόφους βέβαια δέν έλειψε τό ενδιαφέρον για τον άνθρωπο καί τα «ηθικά» του προβλήματα, δηλ. στην πρώτη γραμμή για τήν πολιτική του ζωή, μολονότι οί αναζητήσεις τών φιλοσόφων αυτών είναι βασικά κοσμολογικές.ο Πρωταγόρας όμως πρώτος έδωσε στην ελληνική σκέψη καθαρά πολιτική κατεύθυνση - δίκαια μπορούμε να πούμε ότι έβαλε τά θεμέλια τής πολιτικής φιλοσοφίας στην αρχαία Ελλάδα. Στον Πρωταγόρα ανήκει ή τιμή ότι πρώτος αυτός επισήμανε τήν πολιτική φύση τού άνθρωπου (Πρωταγ. 322 b - e) καί προετοίμασε τό χαρακτηρισμό του άνθρωπου, πού θά εκφράσει επιγραμματικά ο Αριστοτέλης σχεδόν εκατό χρόνια αργότερα :ο άνθρωπος ζωον πολιτικόν (Πολ. Α 2, 1253 α 2). Πρβλ. Τ. Α. Sinclair, A History of the Greek Political Thought, London 1967,2 σ. 65 κσ. (έλλην. μετάφρ., Ιστορία τής ελληνικής πολιτικής σκέψεως, Αθήνα 1969, σ. 79). Α. Βayοnas, L'art politique d'après Protagoras, Rev. Philos. 157 (1967), σ Ή θέση τού Πλάτωνα είναι σαφής : κανείς από τους πολιτικούς άνδρες τής Αθήνας, πού έδρασαν στο παρελθόν, δέν ήταν αγαθός πολιτικός.ο χαρακτηρισμός αυτός σημαίνει : το παρασκευάζειν όπως ώς βέλτιστοι έσονται τών πολιτών Αι ψυχαί και διαμάχεσθαι λέγοντα τα βέλτιστα (Γοργ. 503 α). Στο διάλογο Γοργίας (503 c-d) ρητά αποδοκιμάζει τους έξοχότερους πολιτικούς άνδρες τής Αθήνας : Θεμιστοκλή, Κίμωνα, Μιλτιάδη, Περικλή, μέ τήν σειρά πού τους αναφέρει ο Καλλικλής στο πλατωνικό κείμενο (ασφαλώς εσκεμμένα από τόν Πλάτωνα!). ο Αριστοτέλης άκρλουθεϊ τον Πλάτωνα : Ήθ. Nικ. Α 12, 1102α 6-10 : βούλεται γαρ (sc. ο αγαθός πολιτικός) τους πολίτας αγαθούς ποιεϊν καί τών νόμων υπηκόους.

7 Δύο άγ&ρωποΐογικές Gioele ozò σοφιστή Αντιφώντα 69 φιλόσοφοι όχι μόνο στή θεολογία τής επικής ποίησης αλλά καί στις θέσεις άλλων φιλοσόφων 14.ο ορθολογισμός λοιπόν είναι χαρακτηριστικό τού «ελληνικού διαφωτισμού», όπως ονομάζουν στην ιστορία τής φιλοσοφίας τήν άνθηση τού φιλοσοφικού στοχασμού από τον 6ο ώς τον 5ο αιώνα π.χ. 15 από τό άλλο μέρος όμως ή ορθολογιστική στάση τών σοφιστών στα κοινωνικά προβλήματα τής πόλεως ενίσχυσε την αυτοσυνείδηση τού άτομου μέσα στην πολιτική Κοινότητα καί τήν ίδέα τής ενότητας τού ανθρώπινου γένους, δηλαδή τή διανθρώπινη συνείδηση u. ο πολέμων, παίρνει στά μάτια τού πολίτου τή θεία επικύρωση καί προστασία. Κέντρο τής νέας πολιτικής ζωής αναδεικνύεται ή Αθήνα, πού ενσαρκώνει τον ανανεωμένο τώρα τρόπο ζωής, τή δημοκρατία. Ή πολεμική αναμέτρηση Ελλήνων καί Περσών διαμόρφωσε αποφασιστικά τήν 14. Ό Ηράκλειτος π. χ. δέν κρίνει μόνο τή «λαϊκή» θεολογία τής επικής παράδοσης αλλά καί ονομαστικά τον Πυθαγόρα, τον Ξενοφάνη καί τον Εκαταίο (Β 40, DK) Βλ. Ε. Ν. Ρούσσος Ηράκλειτος. Τά αποσπάσματα, Αθήνα 1971 καί τό σχολιασμό πού συνοδεύει τό απόσπασμα, σ Βλ. Α. Ντόκας, Διαφωτισμός, 66 κσ. P. Gaw, The Enlightenment, Oxford 1967, σσ Κ. Τσάτσος, Ή κοινωνική φιλοσοφία τών αρχαίων Ελλήνων, Αθήναι , σ. 52 κσ. 16. Μια αίσθηση ενότητας τού ανθρώπινου γένους έχομε ήδη στην μυθοπλαστική εποχή τών Ελλήνων, δηλ. στην επική ποίηση αλλά καί στή λυρική. Βλ. τή φιλολογική τεκμηρίωση στον Baldry, Mankind 1 κσ. καί Grecs et Barbares 171 κσ. Μέ τους σοφιστές ή «κοινή» αυτή αίσθηση γίνεται πρόβλημα (στην κυριολεξία) ανθρωπολογικό. Στον Πρωταγόρα έχομε ήδη μιά ασαφή, νομίζω, αναφορά στο πρόβλημα τής κοινότητας τού άνθρωπου χωρίς φυλετικές διακρίσεις στο γνωστό «πολιτιστικό μύθο», πού κατέγραψεο Πλάτων στον «Πρωταγόρα» του (320d-322d). Βλ. D. Loenen, Protagoras and the Greek Community, Amsterdam 1940, σ.73 κσ. Ρητή άρνηση ή αποδοκιμασία τών διακρίσεων ανάμεσα στους ανθρώπους (μέσα στην κοινωνία τής πόλεως ή ανάμεσα στους Έλληνες καί στους βαρβάρους) δέν βρίσκομε, νομίζω, στον Πρωταγόρα. Αντίθετα τή σκέψη του διακρίνει ένας άριστοκρατισμός- τό «διανθρώπινο» πνεύμα πού χαρακτηρίζει τον πολιτιστικό μύθο στο ομώνυμο έργο τού Πλάτωνα, δέν σημαίνει τή διανθρώπινη συνείδηση τού σοφιστή αλλά τή μυθοπλαστική του Ικανότητα, τήν «τέχνη» του νά λέγει μύθους, γιά νά επιδείξει τή θεϊκή δωρεά τής πολιτικής τέχνης στους ανθρώπους. Σ' όλους όμως τους ανθρώπους ;ο Ζευς βέβαια επιθυμεί «επί πάντας και πάντες μετεχόντων» (322d),ο σοφιστής όμως έννοεϊ μάλλον τους Αθηναίους ή τό πολύ τους Έλληνες ελεύθερους πολίτες, όπως αφήνει νά εννοηθεί λίγο πιο μπροστά (319e : άλλα ιδία ημίν (sc. τοις Αθηναίοις) οι σοφώτατοι και άριστοι των πολιτών κλπ.). Πρβλ. Α. Μπαγιώνας, Ή αρχαία Σοφιστική καίο θεσμός τής δουλείας, Αθηνά 68 (1963), σ (αντίθετη όποψη). Ο. Gigon, Studien zu Piatons Protagoras, στον τιμητικό τόμο Phyllobolia γιά τά 60 χρόνια τού Ρ. von der Mühll, Basel 1946, σ. 97 κσ. Χ. Κορυζής, Αι πολιτικοί θεωρίαί τών σοφιστών, Αθήναι 1972, σ. 13 κσ.

8 70 Βασιλείου Λ. Κύρκου πολιτική σκέψη τών Ελλήνων : δυνάμωσε από τό ένα μέρος τήν πολιτική συνείδηση τού άτομου καί από τό άλλο, συνέπεια τού πολιτικού αισθήματος, έκανε πρόβλημα ανθρωπολογικό καί πολιτικό τή διαφορά τών Ελλήνων από τους βαρβάρους, γενικά από όσους δέν είχαν πολιτική ζωή οργανωμένη μέ τή μορφή τής πόλεως 17. Ή κοινή πίστη τών Ελλήνων για τήν ανωτερότητα τής δικής των μορφής πολιτικής ζωής στή σύγκρουση μέ τους βαρβάρους ενισχύθηκε, άφού δοκιμάστηκε στα πεδία τής μάχης δυναμικά. Ή ελευθερία, τό πρώτο αγαθό καί βασικό χαρακτηριστικό τού άνθρωπου, δηλαδή τού πολίτου, θεωρείται σχεδόν κριτήριο ανθρωπολογικό καίο πολίτης (δηλ.ο ελεύθερος) είναι τό μέτρο για τήν αποτίμηση τού άνθρωπου. Ή έννοια τού πολίτου, πού ορίζεται από τήν Ισονομία καί τήν Ισηγορία, καταξίωνε καί οντολογικά τον άνθρωπο καί έγινε τελικά ή «ειδοποιός διαφορά» ανάμεσα στους Ελληνες καί στους βαρβάρους 18. Ωστόσο οί κοινωνικές διακρίσεις μέσα στον «οργανισμό» τής πόλεως εξακολουθούν βέβαια να υπάρχουν, άλλα ή αναγωγή τους στή συμβατική καί δογματική θεϊκή βούληση, δηλαδή σέ μια τάξη πραγμάτων ευνοημένη από τους θεούς, αμφισβητείται φανερά ή καταδικάζεται μέ παρρησία. Ή Ισονομία καί ή Ισηγορία δέν ήταν παραχώρηση άλλα κατάκτηση κοινωνική από τους πολλούς καί ασφαλώς περιοριστική για τα προνόμια ή τή βούληση τών ολίγων 19. Σχετικά λίγα χρόνια μετά τά Μηδικά, ή καλύτερα στην επιθετική φάση τους για τους Ελληνες,ο πρώτος 17. Ως τους Μηδικούς πολέμους, όπως είδαμε (σελ. 66 σημ. 7), ή λέξη βάρβαρος έχει μόνο πολιτιστικό περιεχόμενο. Ή μακροχρόνια αυτή σύγκρουση όμως τών Ελλήνων μέ ενα μεγάλο καί Ικανότατο λαό μεταξιώνει καί τήν έννοια βάρβαρος, τήν φορτίζει δηλ. μέ πολιτικό νόημα. Αυτό βέβαια δέν ήταν τυχαίο : μόνο ύστερα από τή δυναμική αναμέτρηση καί τήν οδυνηρή δοκιμασία τού θεσμού τής πόλεως μέ τή μεγάλη περσική μοναρχία έπακριβώνονται καί μεταστοιχειώνονται οί πολιτικές έννοιες Ισονομία, Ισηγορία, νόμος, πόλις, πολίτης καί διαμορφώνεται τελικά ή πολιτική συνείδηση τών Ελλήνων. Ήρόδ. 3, 80, 6. Gr. V1astοs, Ισονομία Πολιτική, AJP. 64 (1953), σ [= Isonomia, Studien zur Gleichheitsvorstellung im griechischen Denken, hrsg. von J. Mau u. E. - G. Schmidt, Berlin /Amsterdam 1971 (= Berlin 1963), σ. 2 κσ. ] (στή συνέχεια : Isonomia). Πρβλ. Η. Diller, Hellenen - Barbaren, σ. 39 κσ. Stier, Hellenenname, : Auswirkungen der Perserkriege. Α. Ντόκα, Ή αθηναϊκή δημοκρατία, Αθήνα 1973, σ. 41 κσ. 18. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ξενοφών ονομάζει καί τον Κ ύ ρ ο τόν νεώτερο δούλο, αν καί ήταν αδελφός τού Μ. βασιλέως : Κύρ. Ανάβ. 1, 9,' 29. Πρβλ. καί 2, 5, Ή έννοια τής δημοκρατίας καί τού δήμου στην αρχαία Ελλάδα ήταν συνυφασμένη μέ τή νίκη τών οικονομικά ασθενέστερων πολιτών, δηλ. μέ τους πένητες : Ξενοφ., Απομν. 4, 2, 37 : καί τί νομίζεις δημον είναι ; τους πένητας τών πολιτών έγωγε. Πλάτων, Πολ. 557α : δημοκρατία δη, οίμαι, γίγνεται όταν οί πένητες

9 Avo άνθ-ραπολογικίς υφέσεις στο σοφιστή Αντιφώντα 71 κλονισμός τής αριστοκρατικής κοινωνίας, πού διαμόρφωνε ώς τότε τήν πολιτική ζωή τής Αθήνας, έγινε από τίς τολμηρές μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη το 462 π.χ." β) Καταδίκη τών κοινωνικών διακρίσεων. Ή δημοκρατία με τίς καινοτομίες τού Εφιάλτη είναι βέβαιο ότι είχε αμβλύνει τίς κοινωνικές αντιθέσεις μέσα στην Αθήνα ώς ένα βαθμό, χωρίς όμως νά τίς εξαλείψει ουσιαστικά ή βούληση τών πολλών βρισκόταν σ' ένα διαρκή ανταγωνισμό μέ τήν συντηρητική καί αριστοκρατική Ιδεολογία τών οικονομικά Ισχυρότερων, παρά τήν Ιδανική εικόνα πού μας έδωσε για τό αθηναϊκό πολίτευμαο Θουκυδίδης Ά. Ή ευγένεια δέν ήταν βέβαια νικήσαντες... Βλ. Busolt-Swoboda 1, 211 σημ. 4 καί 215 σημ. 5. Ή προκοπή τής δημοκρατίας σήμαινε πάντοτε περιορισμό τής προνομιακής διακυβέρνησης τών ολίγων (=τών πλουσίων καί ευγενών) καί διεύρυνση τών δικαιωμάτων τών πολλών ( = τού δήμου ή τού πλήθους) Άριστοτ., Άθην. Πόλιτ. 20, 1-4 καί 25, 1-3. Πρβλ. Τ. Tarkiainen, Die Athenische Demokratie, Stuttgart 1966, (γερμ. μετάφρ. τού φινλανό. πρωτοτ. από τον öhquist), σ (όλη ή Ιστορική προβληματική τής δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα καί ειδικά γιά τήν αθηναϊκή δημοκρατία σ. 132 κσ. : διαμόρφωση, διεύρυνση καί στερέωση τής αθηναϊκής δημοκρατίας). 20. Άριστοτ., Άθην. Πολιτ. 25, 1 : Επειτα τής βουλής... άπαντα περιείλετο τα επίθετα, δι' ών ήν ή τής πολιτείας φυλακή, καί τα μέν τοις πεντακοσίοις τα δε τω δήμω καί τοις δικαστηρίοις άπέδωκε. Οί μεταρρυθμίσεις τού Εφιάλτη, πού έγιναν μέ τή συνδρομή τού Θεμιστοκλή (συναιτίου γενομένου Θεμιστοκλέους, ό. π. 25, 3), προκάλεσαν το άσπονδο μίσος τών εταιρειών, μυστικών οργανώσεων τών αριστοκρατικών, πού δέν άργησαν νά τον δολοφονήσουν (άνηρέθη δε καί ο 'Εφιάλτης δολοφονηθείς, ό. π. 25, 4). Πρβλ. καί Διόδ. Σικ. XI 77, 6 : άλλα νυκτός αναιρεθείς άδολον εσχε τήν τού βίου τελευτήν. Βλ. Tarkiainen 193. W. R. Connor, The New Politicians of Filth-Century Athens, Princeton 1971, σ. 25 κσ. γιά τίς πολιτικές «εταιρείες» (όπου καί βιβλιογραφία) καί σ. 56 ειδικά γιά τόν Εφιάλτη καί τίς μεταρρυθμίσεις του (δέν μνημονεύει όμως στίς πηγές του τήν «Άθην. Πολιτεία» τού Αριστοτέλη) , 37, 1 : καί όνομα μεν διά το μή ές ολίγους αλλ' ές πλείονας οικείν δημοκρατία κέκληται. Ή φράση ες πλείονας είναι ενδεικτική τής μεγάλης συμμετοχής τών πολιτών στα κοινά. Οί θήται (ή τό θητικόν) μόνο λίγο πρίν από τόν Πελοποννησιακό πόλεμο απέκτησαν τό δικαίωμα νά εκλέγονται άρχοντες (γιά νά τό χάσουν μετά τή λήξη του), ένώ είχαν δικαιώματα πολίτου, δηλ. μπορούσαν νά μετέχουν στην Εκκλησία τού δήμου από τήν εποχή τού Σόλωνος, όπως δέχεται σήμερα ή έρευνα. Αλλά καί στίς περιπτώσεις αυτές εξακολουθούσαν νά υπάρχουν περιορισμοί γιά τήν ανάληψη διαφόρων αξιωμάτων. Βλ. Busolt-Swoboda 1, 220 κσ. Tarkiainen 157.ο Tarkiainen βλέπει στον Επιτάφιο τού Περικλή (=Θουκυδίδη), δικαιολογημένα νομίζω, μια τάση εξιδανίκευσης τής πολιτικής καί κοινωνικής ζωής τών Αθηναίων, Πρβλ. Connor 89 σημ. 4.

10 72 Βασιλείου A-. Κνρκον ένα τοπικά περιορισμένο κοινωνικό πρόβλημα τής κοινωνίας τής Αθήνας. Οί κοινωνικοί ανταγωνισμοί καί οί αιματηροί αγώνες, όπως αφήνει να διαφαίνονται ή αρχαϊκή ποίηση 22, φανερώνουν τίς κοινωνικές διαφοροποιήσεις καί τίς πολιτικές ανακατατάξεις, από όπου τελικά διαμορφώθηκε ή έννοια τής πόλεως μέ τή συλλογική ευθύνη καί τήν κοινή βούληση. Είναι γνωστό πόσο βαθιά στο μυθικό παρελθόν τής ελληνικής προϊστορίας προεκτείνονται από τήν παράδοση οί καταβολές τής ευγενικής καταγωγής όλων τών έξοχων ανδρών καί πόσο στενά συνδέονται μέ τήν «ιστορία» τής φυλής 23. Γι' αυτό ή άρνηση τής ευγενείας καί ή εγκατάλειψη τού κριτηρίου τής ευγενικής καταγωγής για τήν κοινωνική προβολή θα σημάνει ουσιαστικά τήν καταδίκη μιας πολιτικής φιλοσοφίας μέ πολύ βαθιές ρίζες καί μέ ιερότητα. Οταν όμως αναδείχθηκαν, οικονομικά καί κοινωνικά, άνθρωποι πού δεν τους έδεναν μέ τό παρελθόν δεσμοί ευγενικής καταγωγής άλλα διέθεταν Ισχυρή προσωπικότητα καί αναμφισβήτητες ικανότητες, δοκιμασμένες είτε στίς πολεμικές συγκρούσεις (Θεμιστοκλής π.χ.) είτε στίς εσωτερικές πολιτικές διαμάχες (ό Κλέων π.χ.), κλονίστηκε ο αρχαίος «νόμος» τής ευγενείας. Ή οικονομική ανάπτυξη βοήθησε ασφαλώς καί τή μεγαλύτερη προβολή τών ευγενών μέσα στην κοινότητα' ή κοινωνική θέση τών πολιτών δέν έπαψε ποτέ να είναι ανάλογη μέ τήν οικονομική τους δύναμη 24. Ή πόλις ωστόσο από τή φύση της, ώς κοινότητα πολιτών πού βιώνουν τήν Ισονομία καί τήν Ισηγορία, επέτρεπε πάντοτε τήν ανάδειξη νέων ισχυρών ατόμων. Δέν ήταν αλλωστε νοητή ώς 22. Θέογνις 1, (Lips.) Ηράκλειτος Β 29. Β 121 (DK). 23. π. χ. στον Πίνδαρο. Πρέπει όμως να θυμίσομε ότι οί ευγενείς στην ποίηση τού Πινδάρου δέν συγκεντρώνουν τον έπαινο, επειδή ανήκουν σέ μια ορισμένη κοινωνική τάξη, άλλα για το αυστηρό ήθος καί τίς σωτήριες υπηρεσίες πού προσφέρουν στην πόλη πού κυβερνούν. Πυθ. Χ, 70 (Bowra). Βλ. Ehrenberg, Polis 7. Jaeger, Paideia 1, 271 (έλλην. μετάφρ. 1, 244 κσ.). 24. Οί κοινωνικές διακρίσεις τών πολιτών, ήδη από τήν ομηρική εποχή, ήταν σέ μεγάλο βαθμό ανάλογες μέ τήν ευγενική καταγωγή τους καί αργότερα μέ τήν οίκονομική της δύναμη οί κοινωνικοί αυτοί φραγμοί έγιναν αίτια κοινωνικών ταραχών στην αρχαϊκή εποχή καί έφθασαν ώς τόν 5ο αί. ακόμα καί στην Αθήνα. "Οσοι είχαν πλούτο καί δύναμη είναι βέλτιστοι, καλοί κάγαθοί, εσθλοί, γενναίοι, ευγενείς, γνώριμοι, επιεικείς, παχείς, χρηστοί, χαρίεντες. Αντίθετα οί άποροι (δημό ται ή δημοτικοί) χαρακτηρίζονται κακοί, χείρους, δειλοί, πονηροί. Όλοι αυτοί οί τελευταίοι αποτελούν κυρίως τον δήμον, μέ κάποια περιορισμένη σημασία, ή τους πολλούς. Βλ. Busolt-Swoboda 1, 211 σημ. 4. Ο. Reverdin, Remarques sur la vie politique d'athènes au V e siècle, Mus. Helv. 2 (1945), σ Γιά τήν αντίληψη τών αρχαίων οί χαρακτηρισμοί αυτοί είναι φορείς καί τού ήθους όχι μόνο τής κοινωνικής θέσεως τών ανθρώπων. Vlastos, Isonomia 8 σημ. Ι,

11 Avo άν&ρωπολογίηές ϋ-iaett ατό σοφιστή Αντιφώντα 73 αφηρημένη πολιτική έννοια ούτε ώς επικράτηση ή κυριαρχία προνομίων Μ. Στην ώριμη εξελικτική της φάση θά σημάνει τήν καλύτερη «πράξη» τού θεωρητικού πνεύματος στους Έλληνες. Τήν πλήρωση τής Ιδέας τής καθολικής πολιτικότητας καί σύγχρονα τήν τελείωση τής πόλεως θα τήν ενσαρκώσει ή δημοκρατία, στην πράξη όμως δέ θά γίνει ποτέ αυτό πού επαγγέλλεται κυριολεκτικά 26. Ή συμμετοχή τών κατώτερων κοινωνικά τάξεων στους πολέμους καί στην ικανοποίηση τής φιλοδοξίας τής δημοκρατίας τών Αθηναίων διεύρυνε τα όρια τής Ισότητας. Από τό άλλο μέρος τα κηρύγματα τών σοφιστών καί συγκεκριμένα τού Πρωταγόρα ότι ή πολιτική τέχνη δέν είναι προνόμιο άλλα φυσική καταβολή, «κοινή σ' όλους τους ανθρώπους» θά κλονίσουν ακόμη περισσότερο τό κύρος τής ευγενείας 27. Έτσι μέ τη θεωρητική τους διδασκαλία οί σοφιστές βοηθούν στην πληρέστερη συνείδηση τού άνθρωπου ώς κοινωνικού όντος καί δημιουργούν τή φιλοσοφική ανθρωπολογία Πρβλ. Vlastos, Isonomia 7 κσ. Ehrenberg, Polis Ηirzel 306 κσ. Vlastos, Isonomia 8 κσ. Tarkiainen Πρωταγ. 322d. Στην ερώτηση τού Ερμή, πώς νά κατανείμει τήν αιδώ καί τήν δίκην, πού συνιστούν την πολιτική τέχνη, αν δηλ. πρέπει νά τήν κατέχουν μόνο λίγοι άνθρωποι, όπως συμβαίνει μέ τίς άλλες «τέχνες», ή όλοι οί άνθρωποι, ο πόλεις, εί ολίγοι αυτών μετέχοιεν ωσπερ άλλων τεχνών. και νόμον θές παρ' έμοϋ τον μή δυνάμενον αϊδούς καί δίκης μετέχειν κτείνειν ώς νόσον τής πόλεως' βλ. καί 324c, 327α : εί μέλλει πόλις είναι, ούδένα δει ιδιωτεύειν ή φράση αυτή αφορά, νομίζω, τους ελεύθερους πολίτες καί όχι όλους τους ανθρώπους πού κατοικούν μέσα στα τείχη τής πόλεως, άνδρες, γυναίκες, τους μετοίκους καί τους δούλους. C. Ε. Périphanakis, Les Sophistes et le droit, Athènes 1953, σ. 45. Πρβλ. Μπαγιώνας 142 σημ. 7, πού πιστεύει ότι ο Πρωταγόρας εννοεί καί τίς γυναίκες. Βλ. ακόμη V. Ehrenberg, Anfänge des griechischen Naturrechts, Archiv f. Geschichte der, Ppilosophie 35 (1923), σ. 134 κσ. Ή γνώμη τού Lana (Protagora, Torino 1950, σ. 28) ότι ή φράση τού Πρωταγόρα για τή φυσική καταβολή τής πολιτικής τέχνης προετοίμασε τήν αναγνώριση τής Ισότητας ανάμεσα στους ελευθέρους καί τους δούλους, δέ βλέπω πώς μπορεί νά στηριχθεί. όπωσδήποτε κάτι τέτοιο ήταν εντελώς έξω από τίς προθέσεις τού σοφιστή.ο Πρωταγόρας ήταν δάσκαλος τής πολιτικής τέχνης καί σκόπευε τήν προσέλκυση μαθητών, εύλογα καί τήν κατάργηση τών κοινωνικών διακρίσεων όχι όμως τής δουλείας. Βλ. τήν ανάλυση τού πολιτιστικού αυτού μύθου στον Ο. Gigοn, Phyllobolia Πρβλ. Α. Menzel, Protagoras, der älteste Theoretiker der Demokratie, Zeitschr. f. Politik 3 (1910), σ. 205 κσ. 28. Πραγματικά οί πρώτοι μεγάλοι σοφιστές καί οί άλλοι νεώτεροι άλλα σύγχρονοι τους εκπρόσωποι τής αρχαίας Σοφιστικής καταπιάστηκαν μέ τά «πρακτικά» προβλήματα τού άνθρωπου στή νέα κοινωνία τών πόλεων, όπως διαμορφώθηκε μετά τά Μηδικά. Πρωταγ. 318d - 319α : όπως αν άριστα την αυτού οικίαν διοικοϊ, καί περί τών τής πόλεως, όπως τά τής πόλεως δυνατώτατος άν εϊη καί πράττειν

12 74 Βασιλείου Α, Κνρπου Τό πρόβλημα τής ευγενείας, έμμεσα τής Ισότητας τών πολιτών, ανεξάρτητα από τήν' καλή ή τήν ταπεινή καταγωγή τους, τό έθεσε καί τό αντιμετώπισε «θεωρητικά», όσο ξέρομε, πρώτοςο Αθηναίος σοφιστής Αντιφών περίπου τό 420 π.χ. μέσα στο έργο του «Αλήθεια» ή «Περί αληθείας» 29. Ο τίτλος τού έργου καί τά μεγάλα αποσπάσματα του, πού έχουμε σήμερα από τήν ανάγνωση τών παπύρων, δείχνουν ότι τό έργο αυτό δέν ήταν μια πολιτική πραγματεία, άλλα δέν ήταν καί άσχετο με τά πολιτικά προβλήματα τής εποχής του 80. Τό έργο βρίσκεται μέσα στην παράδοση καί τά ενδιαφέροντα τής παλαιάς Σοφιστικής : εξετάζει γνωσιολογικά θέματα άλλα καί σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Αλλωστε κεντρικό θέμα τής παλαιάς Σοφιστικής δέν ήταν ποτέ ο κόσμος άλλα ή πραξις καί όταν πρα γματεύθηκαν προβλήματα γνωσιολογικά πάλι είχαν στό νοϋ τους κοινωνικούς σκοπούς, γιατί αυτά ήταν τά γνήσια αιτήματα τής εποχής αυτής, όχι μόνον στην Αθήνα άλλα καί γενικότερα στον ελληνικό κόσμο. Ή νέα κοινωνία, πού ανδρώθηκε μετά τους Μηδικούς πολέμους, μέ τήν αυτοπεποίθηση τού νικητή καί τήν τόλμη πού αντλούσε από τήν πλατιά συμμετοχή της στους πολεμικούς αγώνες, απαιτεί ανάλογο μερίδιο καί στην πολιτική ισότητα. Ήταν άλλωστε μέσα στή φύση καί στή διαλεκτική τής δημοκρατικής ζωής ή πάλη για τήν αξιοκρατική αποτίμηση τού ατόμου. καί λέγειν. Πρβλ. Γοργ. 452d : άμα μεν ελευθερίας αυτοίς τοις άνθρώποις, άμα δε τού αλλού αρχειν έν τη αύτού πόλει έκάστω. Βλ. Jaeger, Paideia l, 371 (έλλην. μετάφρ., 1, 348 κσ.). Nestle, Mythos 249 κσ. J. Μewaldt, Kulturkampf der Sophisten, Tübingen 1928, σ. 11 κσ. Ντοκας, Διαφωτισμός 66 κσ. (Ό Αντιφών όμως ανήκει στην αρχαία Σοφιστική καί όχι στή νεώτερη, σ. 103). 29. Ή έρευνα σήμερα δέχεται ώς χρόνο συγγραφής τού έργου περ.το 420 π.χ. Βλ. F. Ηeinimann, Nomos und Physis, Basel 1945 (Ανατύπ. Basel 1965), σ Τά φιλολογικά προβλήματα τού έργου βλ. επίσης στό Heini mann, ο.π. 333 κσ. Πρβλ. τό άρθρο τού J. Stenzel στην R. E. (1924) Suppl. IV, 33 κσ. Για τό πρόβλημα τής ταυτότητας τού σοφιστή Αντιφώντα μέ τον ομώνυμο καί σύγχρονο του ρήτορα από τον Ραμνοϋντα τής Αττικής βλ. Α. Lesky, Geschichte der griechischen Literatur, München / Bern 19733, σ. 404 (έλλην. μετάφρ. Αγ. Τσοπανάκης Ιστορία τής αρχαίας ελληνικής Λογοτεχνίας, Θεσσαλονίκη 19722, σ. 506). Τό πρόβλημα εξετάζεται μεθοδικότερα από τον Heini mann, ο.π Πρβλ. Ο. Reνerdin, Crise spirituelle et evasion, στον τόμο τής Fondation Hardt : Grecs et Barbares, Entretiens 8 (1962), σ. 91. Baldry, Mankind Συγκεφαλαίωση καί κριτική θεώρηση τών παλαιοτέρων απόψεων καί βιβλιογραφική πληρότητα βλ. στον W. Κ. C. Gauthrie, A History of Greek Philosophy, τ. 3, Cambridge 1969, σ S. Luria, Antiphon der Sophist, Eos (1963), σ Βλ. Heinimann 133 κσ., όπου τό θέμα αντιμετωπίζεται ευρύτερα μέ πολύ καλή τεκμηρίωση. Πρβλ. Η. Gοmρerz, Sophistik und Rhetorik, Leipzig/Berlin 1912 (Ανατύπ. Darmstadt 1965), σ. 31 κσ. Νestle, Mythos 372 κσ.

13 Δύο άνϋ-ραηολογίηες Φέσβις στο σοφιστή Άντιφώπα 75 Άφούο πολίτης είναι ένα μόριον του όλου για τήν ελληνική αντίληψη τής πόλεως, είναι κατανοητή ή διεκδίκηση του για τήν Ισομερή συμμετοχή στις ευθύνες καί στα δικαιώματα, δηλαδή στην Ισορροπία του όλου 31. Ή φωνή τού Αντιφώντα είναι τό απόηχο κοινωνικών αγώνων καί αντιθέσεων μέσα στή δημοκρατία τής Αθήνας καί πρέπει νά εκτιμηθεί στο ευρύ πλαίσιο τής θεωρίας νόμω-φύσει (ή νόμος-φύσις), πού τόσο γονιμοποίησε τό ελληνικό πνεύμα στον 5ο αιώνα 3a. Σ' αυτό τό σχήμα εντάσσονται ουσιαστικά οί θέσεις τών εκπροσώπων τής αρχαίας Σοφιστικής απέναντι στα κοινωνικά καί πολιτικά προβλήματα τής εποχής των. Τό πρώτο πρόβλημα είναι τό δίκαιο, ή έννοια τής κοινωνικής δικαιοσύνης καί τού νόμου. Ολα τα άλλα κοινωνικά θέματα πού συνιστούν τή προβληματική τών σοφιστών (κοινωνική Ισότητα, Ομοιότητα Ελλήνων καί βαρβάρων, ευγένεια ή δυσγένεια, συγγένεια κλπ.) είναι στην πραγματικότητα «παρεκβάσεις» τής εννοίας τού δικαίου. Στο σοφιστή Αντιφώντα, τό μοναδικό εκπρόσωπο τής αρχαίας Σοφιστικής από τήν Αττική, έχομε τήν πρώτη καί εντονότερη επίκριση τών κοινωνικών διακρίσεων μέ τήν αποδοκιμασία τής ευγενείας τους έκ 31. Βασική αντίληψη τών Ελλήνων για τόν κόσμο αλλά καί για τά ανθρώπινα έργα. Ή πόλις έχει τή συνοχή καί τή δομή τού όλου, γι' αυτό τό τέλος τής πόλεως καί τού πολίτου συμπίπτουν, αλλά προέχει τό τέλος τής πρώτης (Άριστοτ. Ήθ. Νικ. Α2, 1094b7) : άλλα μείζον γε καί τελειότερον το τής πόλεως... καί λαβείν καί σώζειν. 32. Για τήν περίφημη αυτή αντίθεση, τήν καταγωγή της καί τά ερμηνευτικά προβλήματα πού παρουσιάζει, Ιδιαίτερα για τόν πνευματικό ορίζοντα τής αρχαίας Σοφιστικής, βλ. Heinimann, 110 κσ. Τά κενά πού άφησε τό βιβλίο τού Heinimann, κυρίως στην καταγωγή τού Ιδεολογικού αυτού σχήματος από τόν εμπειρικό κύκλο τής Ιπποκρατικής Ιατρικής, κάλυψεο Μ. Pohlenz, Nomos und Physis, Hermes 81 (1953), σσ Ή τελευταία διερεύνηση τού θέματος μέ βιβλιογραφία καί διεξοδική ανάλυση στον Gauthrie, Greek Philosophy 3, σσ ειδικά γιά τόν Αντιφώντα καί τήν εξάρτηση του από τό σχήμα νόμω - φύ σει, σ. 100 καί Ή αντίθεση αυτή, όπως είναι γνωστό, συνδέθηκε προσφορότερα μέ τήν έννοια καί τή φύση τού δικαίου. Βλ. Ε. Wolf, Griechisches Rechtsdenken, τ. 2, Frankfurt / M. 1952, σ. 10 καί Ι. Burnet, Law and Nature in Greek Ethics (Essays and Adresses) London 1929, σ. 27 κσ. Altheim 262 κσ. Nestle, Mythos 323. Βλ. ακόμα τήν έξοχη ανάλυση τών δυο εννοιών (νόμος-φύ σις) από τόν Ε. R. Dοdds, The Greeks and the Irrational (Suther Classical Lectures 25), Berkeley / Los Angeles (1952), σ. 182 κσ. 33. Βλ. Ή γνώμη (Μπαγιώνας 144), ότιο Γοργίας αρνείται τήν ευγένεια, φαίνεται υπερβολική. Ή ειρωνεία του γιά τά πολιτικά ήθη τών Λαρισαίων (Άριστοτ., Πολ. Γ2, 1275b 26-30) δέν αναφέρεται άμεσα στην ευγένεια, αλλά στους περίεργους θεσμούς τών Λαρισαίων, πού αναγνώριζαν δικαιώματα πολίτου μόνο στους απογόνους τών ελευθέρων γενικός κανόνας σχεδόν σ' όλες τίς ελληνικές πόλεις. Τό δικαίωμα τού πολίτου δέν ήταν προνόμιο τών ευγενών άλλα, στον 5ο Αι. τουλάχιστον, είχε μεγάλη λαϊκή βάση. Γιά τόν Αντιφώντα τό πρόβλημα είναι

14 76 Βασιλείου Α. Κνρχον καλών πατέρων επαιδούμεθά τε και σεβόμεθα, τους δε εκ μη καλοϋ οίκου οντάς οϋτε επαιδούμεθά οϋτε σεβόμεθα. Έν τούτω δέ προς αλλήλους βεβαρ βαρώμεθα... Μ. Με τήν καταδίκη των κοινωνικών διακρίσεων ο σοφιστής δέν αντιμετωπίζει μια «θεωρία» άλλα μια κοινωνική κατάσταση στο πολιτικό «σώμα» τής Αθήνας, πού συνδέεται άμεσα με τήν έννοια τής πολιτικής Ισότητας 35.ο πάπυρος,πού διέσωσε τό απόσπασμα αυτό τού Αντιφώντα, είναι σε τέτοια έκταση καταστραμμένος, πού δέ μπορούμε νά είκάσομε συγκεκριμένο : κατακρίνει τίς διακρίσεις ανάμεσα στους πολίτες, δηλ. πρεσβεύει τήν κοινωνική ισότητα ανάμεσα στους ελεύθερους πολίτες και όχι ανάμεσα στους ελεύθερους και τους δούλους" ή διακήρυξη τού σοφιστή αύτου είναι βασικό κήρυγμα κοινωνικής αξιοκρατίας και κοινωνικής Ισότητας. 34. Β44 Β2. Βλ. Reνerdin, Grecs et Barbares 90. M. Unterstei ner - A. Battegazzore, Sofisti. Testimonianze e Frammenti, τ. 4. Firenze, 1962, σ. 93 κσ. M. Timparano - Candini, I Sofist. Frammenti e Testimonianze, Bari 1954, σ Ένα άπα τα πρώιμα έργα τού Αριστοτέλη, (Περί Ευγενείας), πού έφθασε ώς έμας αποσπασματικά καί το χρονολογούμε σήμερα γύρω στο 350 π.χ., φανερώνει ότι ή ευγένεια εξακολουθεί νά είναι κοινωνικό πρόβλημα επίκαιρο καί στο πρώτο μισό τού 4ου Αι. π.χ. Πρβλ. Πλουτάρχ. Περί Εύγεν. 12. Βλ. Wolf 2, Ό Αντιφών εκφράζει ένα οξύ κοινωνικό πρόβλημα τής εποχής του καί όχι μια «προσωπική γνώμη», όπως πιστεύειο U. v. Wilamowitz [Lesefrüchte, Hermes 62 (1927) 289 = Kleine Schriften. Lesefrüchte und Verwandtes, Berlin 1962, σ ] καίο J. Stenzel [R. E. Suppl. IV (1924)] 38. To έργο του «Περί αληθείας» ή «Αλήθεια», όταν τοποθετηθεί σωστά στην ιστορική στιγμή πού γράφτηκε, δηλ. περ. στο 420 π.χ., τότε θα αποκτήσει τίς διαστάσεις τής κοινωνικής του σημασίας. Αυτό φαίνεται άλλωστε από τή γενικότερη απήχηση πού είχαν τά κοινωνικά αυτά κηρύγματα στην Αθήνα, όπως μαρτυρούν αντίστοιχες γνώμες τού Ευριπίδη καί ή πολεμική τού Αριστοφάνη. Ενα απόσπασμα από τήν τραγωδία τού Ευριπίδη «Αλέξανδρος» (χρόνος διδασκαλίας τού έργου περ. 415 π. Χ.) είναι ενδεικτικό : Όμοίαν χθων απασιν έξεπαίδευσεν όψιν. Ίδιον ουδέν έσχομεν μία δέ γονά τό τ' ευγενές καί τό δυσγενές νόμω δέ γαύρον αυτό κραίνει χρόνος. Τό φρόνιμον ευγένεια καί τό συνετόν. (Απόσπ. 52 Nauckz - Snell, 1964). Πρβλ. Άριστοφ., Νεφ κσ. Ή άνοδος τού βυρσοδέψη Κλέωνα είναι μια μόνο απόδειξη για τίς κοινωνικές ανακατατάξεις που επέβαλλαν οί ανάγκες τού πολέμου. ειδικά τήν επίδραση αυτών τών κοινωνικών «συνθημάτων» τού Αντιφώντα στον Ευριπίδη ερεύνησε πειστικάο S. Luria, Noch einmal über Antiphon in Euripides' Alexandros, Hermes 64 (1929), σ Πρβλ. W. Nestle, Euripides. Der Dichter der griechischen Aufklärung, Stuttgart 1901 (Ανατύπ. Aalen 1969), σ Ντοκας, Διαφωτισμός 102. Baldry, Mankind 174.

15 Avo ανθρωπολογικές θέσεις ατό σοφιστή Αντιφώντα 77 ποιες σκέψεις ακριβώς είχαν προηγηθεί από τό παράθεμα αυτό. Μπορούμε όμως μέ βεβαιότητα να δεχθούμε, ότι ή γνώμη αύτη τού Αθηναίου σοφιστή εναντίον τών κοινωνικών διακρίσεων έχει άμεση σχέση καί εκπορεύεται από τή γνωστή θεωρία του για τό φυσικό δίκαιο, εντάσσεται δηλαδή στή θεωρία νόμω-φύσει. Οί κοινωνικές διακρίσεις, πού στηρίζονται στην καλή καταγωγή, για τον Αντιφώντα εϊναι ασφαλώς τά τών νόμων επίθετα, αντίθετες δηλαδή στο δίκαιο πού απορρέει όχι από τή νομοτέλεια τού φυσικού γίγνεσθαι άλλα από τήν σχετική καί αμφίβολη κρίση τών ανθρώπων (Β 44 Α1 : τα με τών νόμων όμολογηθέντα τα δε της φύσεως φόντα) 36. Ό Αντιφών χαρακτηρίζει ως έκβαρβάρωση (βεβαρβαρώμεθα: έχομε γίνει σαν τους βαρβάρους, έχομε έκβαρβαρωθεί) 37, δηλαδή ώς έσχατη άπαιδευσία τήν αποδοχή τών διακρίσεων σέ ευγενείς καί δυσγενείς. Στην εποχή του, όπως άλλωστε σ' όλο τον αρχαίο κόσμο, ήταν αυτονόητη καί καθιερωμένη από τήν κοινωνική τάξη ή προνομιακή μεταχείρηση καί ή διακριτική συμπεριφορά απέναντι στους ανθρώπους πού διέθεταν τίτλους καλής καταγωγής. Οί κοινωνικές διακρίσεις, πού βασίζονται στην ευγένεια καί τήν κληρονομημένη οίκονομική δύναμη (εκ καλών πατέρων εκ καλού οϊκου), ευνούύν τήν έλλειψη προσωπικής αξίας καί εκτρέφουν ασφαλώς ανθρώπους ανελεύθερους, άφούο σεβασμός καί ή εκτίμηση μας ανταποκρίνονται σέ μια συμβατική καί φαινομενική «αξία» (δια δόξαν ή νόμω) καί όχι σέ μια πραγματική προσωπική ίκανότητα ή αρετή (δι άλήθειαν ή φύσει) 38. "Οταν ή προσωπική ίκανότητα καί τό έργο τής ατομικής προσπάθειας δέν αναγνωρίζονται, άλλαο άνθρωπος αποτιμάται μέ κριτήριο τήν καλή ή ταπεινή καταγωγή, τότε ή πολιτική Ισότητα, βασικό 36. Πρβλ. Δημόκρ. Α 166 (DK.). Άρχέλ. Α2 (DK.). Βλ. C. E. Péripha nakis, La Philosophie social dachélaos d'athéues, Athènes 1951, σ. 5. Βλ. V. Ehrenberg, Die Rechtsidee im frühen Griechentum, Leipzig 1921 (Ανατύπ. Darmstadt 1966), σ. 126 Wolf 2, 91 κσ. 37. Τό ρήμα βαρβαρούσθαι, πού μαρτυρείται από τον 5ο Αι. καί οπωσδήποτε μετά τό 460 π.χ. (Σοφοκλ., Άντιγ. 1002, Ευρ.. Όρέστ. 485), εϊναι ενδεικτικό τών κοινωνικών αντιλήψεων τής νέας κοινωνίας, όπως διαμορφώθηκε μετά τά Μηδικά : οί βάρβαροι συμβολίζουν τό χοντροκομμένο καί απαίδευτο άνθρωπο, τον κατάλληλο τελικά γιά δούλο, σ' αντίθεση βέβαια μέ τήν έννοια τού ελεύθερου πολίτη, πού προϋποθέτει σωστή αγωγή καί λεπτή κοινωνική αίσθηση. Βλ. Αρί στοφ., Νεφ Πρβλ. Untersteiner, Sofisti 4, 93, Wolf 2, Β44 Α2 : ου γαρ δια δόξαν βλάπτεται, άλλα δι' αλήθειαν, σχετικά μέ τήν τιμωρία καί τή βλάβη από τήν καταστρατήγηση τών τη φύσει ξυμφύτων, δηλ. τού δικαίου πού δέν στηρίζεται στην κοινωνική σύμβαση αλλά εϊναι ανάγκη φύσεως. Πρβλ. καί Β44 Αι, Βλ. Wolf 2, 91 κσ.

16 78 Βασιλείου Α. Κύρκου χαρακτηριστικό και «ορισμός ουσίας» τής δημοκρατίας 39, φαίνεται πανάκεια. Στο απόσπασμα αυτόο Αντιφών κατακρίνει ρητά τήν αντιδημοκρατική κληρονομία μέσα στην Αθήνα, πού έρχεται σε φανερή αντίθεση με τήν Ισότητα καί τήν δημοκρατία 40. Η Ισότητα, όπως είναι γνωστό, στον 5ο αιώνα ήταν ήδη μια έννοια μέ μεγάλη παράδοση στην ερμηνεία τού κόσμου, δηλαδή από τήν κοσμολογία τών προσωκρατικών φιλοσόφων. Τό νόημα της συνοψίζεται στην αντίθεση τών στοιχείων, πού οδηγούν τελικά στην έννοια τής εκ διαφερόντων αρμονίας. από τή φιλοσοφία τού κόσμου ή έννοια μεταφέρεται στις μορφές κοινωνικής ζωής, δηλαδή στον κόσμο τής πόλεως. Στον Ηρόδοτο (4, 36) έχομε τήν πρώτη χρήση τής Ισότητας ως πολιτικής έννοιας, στην αντίληψη ότι ή Ασία καί ή Ευρώπη αποτελούν μια ισότητα, ασφαλώς επίδραση τής Ιωνικής κοσμολογίας α. Ως πολιτική όμως έννοια ή Ισότητα οσο καί αν απλώθηκε σέ ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, κυρίως μετά τα Μηδικά καί Ιδιαίτερα στην Αθήνα άλλα καί σ' άλλες ελληνικές πόλεις, έμεινε ωστόσο πάντοτε πιο πολύ επιδίωξη παρά πράξη 4a. Στην Αττική βέβαια ή έννοια αυτή ώς πολιτική πράξη έχει μια ξεχωριστή παράδοση, πού οί ρίζες της πηγαίνουν πίσω τουλάχιστον ώς τίς μεταρρυθμίσεις τού Κλεισθένη. Ή πόλις διαμόρφωσε καί έπλασε τήν Ιδέα τού άνθρωπου ώς πολίτου, κοινωνικά άρτιωμένου καί σύγχρονα ελεύθερου όντος. Ή έννοια άνθρωπος (όχι ή Ιδέα άνθρωπος) είναι συνυφασμένη μέ τήν πολιτική κοινότητα.ο άνθρωπος είναι πρωταρχικά φύσει πολιτικον ζωον 43, δέν μπορεί να εννοηθεί άκεραιωμένος ούτε μόνος, δηλαδή έξω από τήν πολιτική κοινότητα, ούτε ώς μάζα απρόσωπη, όπου δηλαδήο ίδιος δέν μετέχει κρίσεως καί αρχής 44. Καί στις δυο αυτές περιπτώσεις δέν είναι πολίτης άρα ούτε ελεύθερος. Μέ τό απλό αυτό σχήμα ή πόλις άρτίωσε τον άνθρωπο : μέλος τής πολιτικής κοινότητας καί 39. Πλάτ., Νόμ. 757 e - d. Άριστοτ., Πολιτ. ο 4, 1291b 34 : είπερ γαρ ελευθερία μάλιστ' εστιν έν δημοκρατία, καθάπερ ύπολαμβάνουσι τινες, και ισότης, όντως αν είη μάλιστα. Πρβλ. Ζ 2, 1317α 40 κσ. Πλουταρχ., Δίων 37 «ώς ελευθερίας αρχήν ούσαν τήν Ισότητα, επηρεασμένος ασφαλώςο Δίων από το φιλοσοφικό του πρότυπο, τον Πλάτωνα. Βλ. Tarkiainen Άριστοτ., Πολιτ. Δ4, 1291b 30 : δημοκρατία μεν ούν εστί... ή λεγομένη μάλιστα κατά το Ίσον. Α7, 1255b 2. Βλ. Vlastοs, Isonomia 7 σημ. 7. ειδικά για τήν τολμηρή γνώμη τού Αντιφώντα : Gauthrie 3, 285 : expresses extreme democratic sentiments, 41. Πρβλ. σελ. 64 σημ Βλ. Hirzel, 308 κσ., 314 κσ. 43. Πολιτ. Α 2, 1253 α 2. Κοινωνία γίνεται από τήν Ικανότητα τών ανθρώπων να ορίζουν τό δίκαιο καί τό άδικο, δηλ. από τή συνείδηση τής δικαιοσύνης πού εκφράζεται μέ τή γλώσσα. 44. Άριστοτ., Πολιτ. ΓΙ, 1275α

17 Âvo ανθρωπολογικές θέσεις ατό σοφιστή Αντιφώντα 79 συγχρονα ελεύθερος, υπακούει καί ρυθμίζει ολόκληρη τή ζωή του σύμφωνα μέ τους νόμους τής κοινότητας καί ή ελευθερία δέν νοείται έξω από αυτήν, είναι δηλαδή έννοια καθαρά πολιτική, χωρίς ίχνος μεταφυσικής, όπως τή φόρτισε ή μετακλασική αρχαιότητα καί ή νεότερη φιλοσοφία 45.ο πολίτης είναι τόσο ελεύθερος όσο αποφάσιζεο ίδιος να είναι, ή ελευθερία του είναι τελικά αύτουρισμός καί αυτοσυνείδηση τού («πρακτικού») χώρου, όπου μπορούσε καί επέτρεπε στον εαυτό του νά «πράξει» Μ. Μέ τα κριτήρια αυτά δέν ήταν δυνατό νά σκεφθούν οί Ελληνες για Ισότητα όλων τών ανθρώπων. Ή πόλις ανύψωσε τήν έννοια ανθρωπος άλλα τήν περιόρισε μέσα στα τείχη της. Αυτό ακριβώς το γεγονός επηρέασε καί διαμόρφωσε όλη τήν κλασική σκέψη τών Ελλήνων. 'Οταν αποδυναμώνεται ή πόλις, ώς πολιτικός καί θρησκευτικός θεσμός, τό ελληνικό πνεύμα θα προσαρμοστεί στα νέα σύνορα τού κόσμου καί θά εκφραστεί μέ ένα άλλο τρόπο, όχι πάντως τον κλασικό τού 5ου ή τού 4ου αιώνα. Γι' αυτό ύστερα από ένάμισυ σχεδόν αιώνα μετά τον Αντιφώντα, στίς αρχές τού 3ου αιώνα, πρώτοι οί Στωικοί, μέ ξένες φυσικές καταβολές καί ξένοι από τον «κόσμο» τής πόλεως, μέσα σ' ένα γενικό κλίμα συμφιλίωσης, θά διακηρύξουν τήν πολιτική Ισότητα Ελλήνων καί βαρβάρων, δηλαδή όλων τών λαών 47. Τους είχε προλάβει όμως ή πολιτική πράξη μέ τό Μ. Αλέξανδρο 45. Ή αρχική έννοια τής ελευθερίας αναφερόταν στή «σωματική» ελευθερία, στο αντίθετο δηλ. τής δουλείας (δουλοσύνη), σήμαινε τήν έλλειψη κάθε δικαιώματος καί γι' αυτόν πού ήταν ή γινόταν δούλος καί για τους απογόνους του, σύμφωνα μέ το δίκαιο τών περισσοτέρων ελληνικών πόλεων. Από τίς αρχές τού 5ου Αι. π.χ. ή έννοια αποκτά πολιτικό περιεχόμενο, γίνεται δηλ. κριτήριο πολιτικής πράξης. Βλ. Η. Strasburger, Der Einzelne und die Gemeinschaft, στον τόμο: Zur griechischen Staatskunde (έκδ. Fr. Gschnitzer), W. B. Darmstadt 1969, σ Στον ϊδιο τόμο βλ. καί τήν έξοχη εργασία του Η. Schaeffer, Politische Ordnung und individuelle Freiheit im Griechentum, 140 κσ. Μ. Pohlenz, Griechische Freiheit. Wesen und Werden eines Lebensideals, Heidelberg 1955, σ. 8 κσ., 21 κσ., 39 κσ. D. Nestle, Eleutheria. Studien zum Wesen der Freiheit bei den Griechen und im Neuen Testament, Tubingen 'Ωραία ερμηνεία τού νοήματος τής «ελληνικής» ελευθερίας βλ. στον Ι. Θ. Κακριδή, Φώς Ελληνικό, Αθήνα 1963, σ. 39 κσ. καί Ιδιαίτερα σσ Διεξοδική ερμηνεία καί ανάλυση τών εννοιών ελευθερία, ελεύθερος, δούλος κλπ. έδωσε τώραο Οlοf Gigon, Der Begriff der Freiheit in der Antike, Gymn. 8 (1973), σσ Gigοn, Freiheit Όταν οί Στωικοί κηρύσσουν τήν Ισότητα όλων τών ανθρώπων (3ος Αι. π.χ.), ή έννοια αυτή δέν είχε πραγματωθεί μέσα στίς ελληνικές πόλεις. Αντίθετα μάλιστα, οί συνεχείς επεμβάσεις τών Μακεδόνων στα «εσωτερικά» τών πόλεων καί ή γενική κάμψη στον αιώνα αυτόν τού θρησκευτικού συναισθήματος αποδυνάμωσαν τον πολιτικό καί θρησκευτικό πυρήνα τής αρχαίας ζωής καί μαζί μ' αυτό καί τίς έννοιες τής ελευθερίας καί τής Ισότητας. Ένα από τα δυο έπρεπε νά συμβεί : ή

18 80 Βασίλειου Α. Κνρχοιί 48. Τό μέλημα τού άνθρωπου στον 5ο αιώνα είναι ή πολιτική ισότητα μέσα στην ίδια τήν πολιτική κοινότητα, ή περιφρούρηση τής δημοκρατίας καί ή καταπολέμηση τής κοινωνικής συμβατικότητας σ' όλες τίς μορφές της, Μέσα στην Αθήνα, όπου ή δημοκρατία βρήκε τήν καλύτερη πραγμάτωση της, υπάρχουν τόσοι κοινωνικοί φραγμοί καί ανισότητες κοινωνικές, αποτέλεσμα τής κοινωνικής δυσπραγίας ή τής δυσγενείας, πού ένα μέρος από τους πολίτες, έκτος βέβαια από τους χιλιάδες μέτοικους, ήταν αμέτοχοι «κρίσεως καί αρχής» 49. γ) Διανθρώπινη συνείδηση - καταδίκη των φυλετικών διακρίσεων. Ό Αντιφών καίο Ευριπίδης καί αργότεραο Λυκόφρων εκφράζουν συγκεκριμένα κοινωνικά προβλήματα μέ τήν καταδίκη τής ευγενικής καταγωγής 60. Ή καταξίωση τών φυσικών ικανοτήτων τού άτομου μέσα σέ νά τελειωθεί ή Ισότητα μέσα στην αρχαία πόλη ή νά διαβρωθείο θεσμός της από εσωτερικές κυρίως αίτιες καί τελικά να άτονίσει ή πολιτική αδιαλλαξία. Μέ ιστορική αναγκαιότητα ήρθε το δεύτερο ενδεχόμενο. Μέσα στο γενικό κλίμα τής συμ φιλιώσεως τών λαών (τών ελευθέρων από κάθε λαό όχι όλων τών ανθρώπων!), πού κήρυξεο Μ. Αλέξανδρος στο «οίκουμενικο» κράτος του καί αργότερα αποδέχθηκαν καί οί Διάδοχοι μέ εμφανή πολιτική σκοπιμότητα, ή ιδέα τής Ισότητας έγινε πολιτική πράξη. Οί Στωικοί διέγνωσαν σωστά καί επικύρωσαν μια πραγματικότητα καί έτσι ή φιλοσοφία ακόμη μια φορά δέν προηγήθηκε άλλα ακολούθησε τήν εποχή της. Diller Βλ. W. W. Tarn, Alexander, Cynics, and the Stoics, 41.ο Tarn πιστεύει ότιο Αλέξανδρος επηρεάσθηκε από τους Κυνικούς μέ τή μεσολάβηση τού Όνησίκριτου, πού τον συνώδευε στην εκστρατεία του ώς τήν 'Ινδία. Για το νόημα, τή σημασία καί τον δρον κοσμοπολίτης (Διογ. Λαέρτ. VI, 63) στους Κυνικούς, βλ. στην ίδια εργασία σελ. 43 κσ. Πρβλ. Merlan, 161 καί 166 κσ. Πρόσφατα μια συγκροτημένη καί γενική θεώρηση τής πολιτικής φιλοσοφίας τών Κυνικών έγινε από τον Α. Μπαγιώνα, Ή πολιτική φιλοσοφία τών Κυνικών, Αθήναι Άριστοτ., Άθην. Πολ. 26,2. Βλ. Βusοlt - Swοbοda 2, 888 σημ. 6 : οι ζευγίται απέκτησαν το δικαίωμα νά εκλέγονται άρχοντες τό 458/7 π.χ., ένώ οί θήτες τίς παραμονές τού Πελοποννησιακού πολέμου. Για τους περιορισμούς καί τήν Ιδιοτυπία τής δημοκρατίας τών Αθηναίων στο ίδιο κλασικό έργο σελ. 418 κσ. καί 424 κσ. 50. Οί θέσεις τού Ευριπίδη είναι λίγο - πολύ γνωστές, μολονότι μας λείπει μια συστηματική ερμηνεία τών κοινωνικών αντιλήψεων τού τραγικού στο σύνολο έργο του παράλληλα καί σέ συνάρτηση μέ τίς κοινωνικές αναστατώσεις καί τούς κλονισμούς τής αθηναϊκής ηγεμονίας. Ή παλιά εργασία τού W. Nestle (Euripides. Der Dichter der griechischen Aufklärung, Stuttgart 1901 καί άνατύπ. Aalen 1969), άν καί εξακολουθεί νά είναι χρήσιμη στην έρευνα, παρουσιάζει κενά. Πρβλ. Lu ria (Hermes, 1929) 492.ο Luria πιστεύει, σωστά, ότι ό

19 Avo αν&ρούπολογιχες όεαεις ντο σοφιστή Αντιφώντα 81 μια κοινωνία πού διακηρύσσει την Ισονομία καί τήν Ισηγορία αποτελεί τό εύλογο συμπέρασμα από τή θέση αυτή.ο κλονισμός τών παραδομένων άξιων μέ τό περίβλημα τής κοινωνικής συμβατικότητας καί ή επίδραση του στή διαμόρφωση τής φιλοσοφικής σκέψης πρέπει να μελετηθούν καί νά συσχετισθούν μέ τήν ένταση καί τό πάθος, πού είχε έκθρέψει ο ταπεινή ή άσημη καταγωγή, ή μεγαλύτερη σέ αριθμό καί ευρύτερη σέ έκταση συμμετοχή τών θητών στα κοινά, αποτέλεσμα σταθερής ανάγκης τού πολέμου αλλά καί μέτρο για τήν αντιμετώπιση κοινωνικών ταραχών, καθώς καίο αφανισμός ή ή ανικανότητα πολλών από τή τάξη τών ευγενών κλόνισαν καί αμφισβήτησαν τίς εγγυήσεις τής ευγενικής καταγωγής δι. Ή αριστοκρατική κοινωνία τής φυής είναι ανίκανη νά εμποδίσει τήν εμφάνιση καί νά δαμάσει τήν ενεργητική παρουσία τών νέων δυνάμεων, πού εκκόλαψαν ή δημοκρατία καί οί εγγενείς φιλοδοξίες της.ο Αντιφών, ουσιαστικός αντίπαλος στό Ιδεώδες τού αριστοκρατικού νόμου τής φυης καί τής αύτοχθονίας, αντιμάχεται τήν ευγενική καταγωγή καί κηρύσσει έμμεσα τό νόμο τών ικανοτήτων καί τής κοινωνικής αξιοκρατίας Μ. Αντίθετα στό δεύτερο σκέλος τού αποσπάσματος (Β 44 Β 2,40-35) στόχος τού σοφιστή είναι ή ομοιότητα (ομοίως πεφύκαμεν... είναι), "έννοια επαναστατική για τον 5ο αιώνα καί όχι ή Ισότητα Ελλήνων καί βαρβάρων, Ευριπίδης είναι επηρεασμένος από τον Αντιφώντα (zurückgreift, 495) είδικά στην άρνηση τής ευγενείας. Τό γνωστό απόσπασμα τού σοφιστή Αλκιδάμαντα (ελευθέρους αφήκε πάντας ο θεός, ούδένα δούλον ή φύσις πεποίηκε, = Άριστοτ. Ρητ. Α b 17), πού έζησε στο δεύτερο μισό τού 4ου Αι- π.χ., απηχεί τήν συμπαράσταση τού σοφιστή στους Μεσσηνίους μετά τήν ήττα τους από τους Λακεδαιμονίους (360 π.χ.). Βλ. Gauthrie 3, 311. Merlan 161, S. Luria, Αγλωττία, Aegyptus 5 (1924), σ. 326 κσ. Wilamοwitz, Lesefrüchte 288 κσ. Br. Snell, Hermes Ein zelschr. 45, σ. 39 κσ. Timparano- Cardini, 157 σημ. Ι. Μπα γιώνας, Σοφισταί καί Δουλεία Άριστοτ., Άθην. Πολ. 26, 1 : τής γαρ στρατείας γιγνομίνης εν τε τοϊς τότε χρόνοις (δηλ. μετά τό 460 π.χ.) εκ καταλόγου καί στρατηγών έφισταμένων απείρων μεν τον πολεμείν τιμωμένων δέ δια τάς πατρικάς δόξας, αίεί συνέβαινεν των εξιόντων ανά δισχιλίους ή τρισχιλίους άπόλλυσθαι, ώστε άναλίσκεσθαι τους επιεικείς και τού δήμου και των ευπόρων. Τίς μεγαλύτερες απώλειες είχαν ασφαλώς οί ευγενείς (επιεικείς), όχι τόσο γιατί ήταν λίγοι άλλα επειδή προμοχοϋσαν από φιλοτιμία. 52. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αντιφών ως πρώτο αγαθό στην κλίμακα τών αρετών δέχεται τήν παίδευσιν (Περί Όμον.) Β60 : πρώτον, οίμαι, των εν άνθρώποις εστί παίδευσις. Ενδιαφέρον έχει καί ή συνέχεια τού Ιδιου αποσπάσματος μέ μιά ωραία παρομοίωση : όταν κανείς καλλιεργήσει σ' ένα νέο σώμα τή σωστή παιδεία, τότε αυτό ζει καί ανθίζει σ' όλη τή ζωή του καί δέν μπορεί νά τό καταστρέψει ούτε ή πλημμύρα οϋτε ή άναβροχιά! Πρβλ, Ντοκας, Διαφωτισμός 86.

20 82 BaatXtlov A. Bùgnoli δηλαδή όλων τών ανθρώπων 53. Στον Αντιφώντα βρίσκομε τήν πρώτη σαφή διατύπωση της. Ή Ισότητα όλων τών ανθρώπων είναι αδιανόητη για τήν εποχή αυτή καί έξω εντελώς από τήν έννοια τού άνθρωπου ώς πολιτικού όντος. Οί "Ελληνες συνέλαβαν τήν έννοια τού άνθρωπου μόνο σέ συνάρτηση μέ τήν έννοια τής ελευθερίας, δηλαδή τού πολίτου. Ή Ιδέα τού άνθρωπου καθαυτή δέν απασχόλησε ποτέ τήν κλασική φιλοσοφία τών Ελλήνων, ανήκει σέ μια πνευματική σφαίρα διαμετρικά αντίθετη μέ τήν ελληνική, δηλαδή στή χριστιανική φιλοσοφία. Για τήν ελληνική σκέψη «μετράει»ο πολίτης, όχι αυτός πού έχει ανθρώπινη μορφή, αλλάο ελεύθερος,ο «δημιουργός» καί το «δημιούργημα» μιας συγκεκριμένης μορφής πολιτικής ζωής, τής πόλεως. Σύμφωνα μέ τήν αντίληψη αυτή οί βάρβαροι δέν μπορεί νά είναι άνθρωποι άκεραιωμένοι, επειδή ακριβώς δεν είναι πο λϊται, δηλαδή ελεύθεροι. Γι' αυτό ή έννοια τής Ομοιότητας όλων τών ανθρώπων συνιστά τό πρώτο θετικό βήμα για τή συνείδηση τής ενότητας καί αργότερα καί τής Ισότητας όλων τών ανθρώπων. Ή πρώτη, ή ενότητα, είναι έννοια ανθρωπολογική, ή δεύτερη, ή Ισότητα, είναι πολιτική. Θα ήταν ακατανόητο, τή στιγμή πού μέσα στην κοινότητα τής πόλεως οί άνθρωποι αγωνίζονται νά πραγματώσουν τήν Ισότητα ανάμεσα τους, νά πάσχιζαν για τήν πανανθρώπινη Ισότητα. Ή συνείδηση τής ενότητας τού ανθρώπινου γένους χωρίς νά είναι νέα σαν πρόβλημα βέβαια δέν είχε διατυπωθεί ποτέ πρίν από τον 5ο αιώνα 6 ' προβάλλεται τώρα από τήν Ιατρική καί τή Σοφιστική μέ τόλμη καί παρρησία, χαρακτηριστική ακριβώς όλων τών πνευματικών συλλήψεων αυτού τού αιώνα. Είχε οπωσδήποτε προηγηθεί ή γνώμη τών 53. Βλ. Βr. Snell, Die Entdeckung des Geistes, Hamburg 19523, σ Διαφωτιστικό καί σημαντικό για τήν έννοια άνθρωπος στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία είναι όλο τό 16. Κεφ. τού Ιδιου βιβλίου (σελ ) : Die Entdekkung der Menschlichkeit und unsere Stellung zu den Griechen. Πρβλ. Μ. Muhl, Die antike Menschheitsidee in ihrer geschichtlichen Entwicklung, Leipzig 1928, σ. 35 κσ. 54. Ή επική καί ή λυρική ελληνική ποίηση έχουν έντονη τήν αίσθηση τής κοινότητας τού ανθρώπινου γένους, όπως ακριβώς συμβαίνει στο μύθο. Στην ομηρική ποίηση έχομε βέβαια σαφείς κοινωνικές διακρίσεις (Pohlenz, Freiheit 7 : ή δουλεία είναι κοινωνικός θεσμός!), αλλά δέν συναντούμε τίς σχηματικές διακρίσεις άνάμβσα στους «Έλληνες» καί στους βαρβάρους' τά ελληνικά φύλα άλλωστε δεν έχουν ακόμα κοινό όνομα. Ή έννοια άνθρωπος έχει μιά ενότητα διανθρώπινη, που φαίνεται σ' αυτή τήν Ιδια τή λέξη καί στους όρους πολιτισμού, όπως τέχνη, λόγος κλπ. Βλ. Βaldry, Mankind 8 κσ 14 κσ. καί Grecs et Barbares 174, όπου οι αναφορές στα κείμενα καί ή φιλολογική τεκμηρίωση. Diller, Grecs et Barbares 69 (καί ή συζήτηση που ακολουθεί). Η. Schwabl, Das Bild der fremden Welt bei den frühen Griechen, στον τόμο : Grecs et Barbares τής Fondation Hardt, Entretiens 8 (1962), σ. 51.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. 2 Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κεφάλαιο 1 ο 1.1 ΆΝΘΡΩΠΟΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΝ 1/6 Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν» 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ (ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ) Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων ή διαφορετικά, ομάδων

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί Β. Αριστοκρατία β. Κριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις Σελίδα 1 από 5 Απαντήσεις Β.1 Το συγκεκριμένο απόσπασμα αντλήθηκε από το 8 ο βιβλίο των Πολιτικών του Αριστοτέλη, που έχει ως θέμα του την παιδεία. Ήδη, από την πρώτη φράση του αποσπάσματος (ὅτι μέν οὖν

Διαβάστε περισσότερα

Κοινότητα και κοινωνία

Κοινότητα και κοινωνία Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 53/1984 Κοινότητα και κοινωνία Στάθης Π. Σορώκος* Η διάκριση ανάμεσα στην κοινότητα και την κοινωνία αποτελεί βασικό πρόβλημα, θεωρητικό και πρακτικό, της κοινωνιολογίας.

Διαβάστε περισσότερα

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης video στο μάθημα των Αρχών Φιλοσοφίας (Β Λυκείου Γενική Παιδεία) 3 ο ΓΕ.Λ. ΠΕΙΡΑΙΑ 27 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015 Μαλεγιαννάκη

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

323 Α) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ (Γ1, 1-2)/ ΠΛΑΤΩΝΑΣ, ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (322 Α ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

323 Α) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ (Γ1, 1-2)/ ΠΛΑΤΩΝΑΣ, ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (322 Α ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ (Γ1, 1-2)/ ΠΛΑΤΩΝΑΣ, ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (322 Α 323 Α) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Για όποιον εξετάζει το πολίτευμα, δηλαδή ποια είναι η ουσία του κάθε πολιτεύματος και ποια τα χαρακτηριστικά του, το πρώτο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος... 13 Εισαγωγή... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Αρχαϊκή Περίοδος Ποίηση Θουκυδίδης Όμηρος... 25 Θουκυδίδης Ησίοδος... 53 Ο φθόνος των Θεών ως μορφή ανταγωνισμού στον Όμηρο

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες;

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Δρ. Δημήτριος Γκότζος 1. ΟΡΙΣΜΟΣ Αξία: Θα ήταν ουτοπικό να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

Ηθική ανά τους λαούς

Ηθική ανά τους λαούς Ηθική ανά τους λαούς Ηθική ως όρος Όταν μιλάμε για ηθική, εννοούμε κάθε θεωρία που θέτει αντικείμενο θεωρητικής εξέτασης την πρακτική συμπεριφορά του ανθρώπου. Η φιλοσοφική ηθική διακρίνεται επομένως τόσο

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτεύματα Πολιτειακές εξελίξεις

Πολιτεύματα Πολιτειακές εξελίξεις Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.χ) Πολιτεύματα Πολιτειακές εξελίξεις Σελ. 92-94 1 Δεμοιράκου Μαρία, φιλόλογος Ο Θεσμός της πόλης-κράτους και τα πολιτεύματα Μέσα στο θεσμό της πόλης κράτους λειτούργησαν κοινωνικοί

Διαβάστε περισσότερα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα 1 Ένα γόνιμο μέλλον Ένα γόνιμο μέλλον χρειάζεται μια καλή συνείδηση στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα Χρειαζόμαστε οι Έλληνες να συνδεθούμε πάλι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C)

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας; Ο Πρωταγόρας εξηγεί στον Σωκράτη τι διδάσκει στους νέους που παρακολουθούν τα μαθήματά του. Οι αντιρρήσεις του Σωκράτη. «Το μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

1. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός εμφανίζει σημαντικά κέντρα και σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης

1. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός εμφανίζει σημαντικά κέντρα και σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης ΟΜΑΔΑ Α 1. Α. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σωστό (Σ) ή Λάθος (Λ) 1. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός εμφανίζει σημαντικά κέντρα και σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης 2. Στο

Διαβάστε περισσότερα

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ 1.2.1 1)α)Σε ποιους, ας τους πούμε κλάδους, διαιρούσε ο Αριστοτέλης τη Φιλοσοφία (6 μονάδες); β)ποιο ήταν το περιεχόμενο κάθε κλάδου από αυτούς; β)ποιος από αυτούς ασχολούνταν, έστω και έμμεσα, με την

Διαβάστε περισσότερα

3η - 4η ιδακτική Ενότητα. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ Τι είναι ηµ οκρατία

3η - 4η ιδακτική Ενότητα. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ Τι είναι ηµ οκρατία Μ Ε Ρ Ο Π Ρ Ω Τ Ο Π Ο Ι Τ Ι Κ Ο Ι Θ Ε Μ Ο Ι 26 3η - 4η ιδακτική Ενότητα ΠΟΙΤΙΚΟΙ ΘΕΜΟΙ Τι είναι ηµ οκρατία Εργασία για το σπίτι Να εντοπίσετε τις διαφορές ως προς την οργάνωση και τις αρµοδιότητες µεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΕ. Θέμα: Απόδειξη του ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί είναι η ίδια η αγωγή των νέων στην Αθήνα.

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΕ. Θέμα: Απόδειξη του ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί είναι η ίδια η αγωγή των νέων στην Αθήνα. ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΕ Θέμα: Απόδειξη του ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί είναι η ίδια η αγωγή των νέων στην Αθήνα. Οι φορείς της αγωγής στην Αθήνα Βαθμίδες αγωγής Παιδευτικά μέσα A).. α).......

Διαβάστε περισσότερα

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ.

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Διαπιστώσεις Α. Δεν εντοπίζονται άμεσοι φιλολογικοί δεσμοί με τους

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. (σελ ) 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. (σελ ) 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 480-323 π.χ. (σελ. 98-114) 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β 1. Κίμων Α. Έκλεισε ειρήνη για 30 χρόνια 2. Εφιάλτης Β. Αριστοκρατικός, υπέρμαχος της συνεργασίας

Διαβάστε περισσότερα

37 ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΑΣ 18 Απριλίου 2002

37 ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΑΣ 18 Απριλίου 2002 37 ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΑΣ 18 Απριλίου 2002 ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, «ΠΛΑΤΩΝΑ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ» ΤΑΞΗ: Γ, ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: Αρετή Πότσιου, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΗΣ: Νίκος Κοκκινάκης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία Ενδεικτικοί διδακτικοί στόχοι Οι διδακτικοί στόχοι για τη διδασκαλία της εισαγωγής προσδιορίζονται στο βιβλίο για τον καθηγητή, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι,

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων Ερωτήσεις ανάπτυξης 1. Να αναφέρετε και να εξηγήσετε ποιες ήταν οι βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη και εξέλιξη της πόλης- κράτους. 2. Να

Διαβάστε περισσότερα

5η ιδακτική Ενότητα ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

5η ιδακτική Ενότητα ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 5η ιδακτική Ενότητα ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εργασία για το σπίτι Ποιες ήταν οι βασικές αρχές της ηµοκρατίας που ίσχυσε στην Αρχαία Ελλάδα; (Στο τέλος του κεφαλαίου παραθέτουµε αποσπάσµατα από το

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101)

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ (Φ101) 3η ενότητα: Θεμελιώδη ερωτήματα & κλάδοι της φιλοσοφίας Γιώργος Ζωγραφίδης Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. (479: τέλος Περσικών πολέμων)

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. (479: τέλος Περσικών πολέμων) ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 750 479 (479: τέλος Περσικών πολέμων) Γιατί ονομάστηκε «αρχαϊκή» Σε αυτή την εποχή σημειώνεται η αρχή (οι απαρχές) της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ανάπτυξης του ελληνικού κόσμου

Διαβάστε περισσότερα

Φύλλο εργασίας E ομάδας

Φύλλο εργασίας E ομάδας Φύλλο εργασίας E ομάδας «δημοκρατικὸν μὲν εἶναι τὸ κληρωτὰς εἶναι τὰς ἀρχάς, τὸ δ αἰρετὰς ὀλιγαρχικόν» (Η ανάδειξη στα αξιώματα με κλήρωση θεωρείται δημοκρατική, ενώ με εκλογή ολιγαρχική ) Αριστοτέλους,

Διαβάστε περισσότερα

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία 4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Πώς συλλαµβάνει ο Χέγκελ τη σχέση ιστορίας και πνεύµατος και ποιο ρόλο επιφυλάσσει στο πνεύµα; 2. Τι

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28 Άννα Φραγκουδάκη Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος (Και το απαραίτητο μεσογειακό περιεχόμενό της) Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ 1. Να γράψετε ένα κείµενο, όπου θα αναφέρετε τα στοιχεία που συναγάγουµε για τη δοµή και τη λειτουργία της αθηναϊκής πολιτείας από τον «Ὑπὲρ Μαντιθέου» λόγο.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 2014-2015

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 2014-2015 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Β1.Ο Πρωταγόρας παρουσιάζει στο σημείο αυτό μια ιδιαιτέρως ρηξικέλευθη τοποθέτηση σχετικά με την έννοια και το σκοπό της τιμωρίας. Η τιμωρία, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα δεν είναι εκδίκηση και

Διαβάστε περισσότερα

Η ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ( π. Χ)

Η ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ( π. Χ) 1) α: Κύριες πηγές για την ιστορία της εποχής της Αθηναϊκής ηγεμονίας είναι:. 1) β. Αντιστοιχίστε τα δεδομένα της στήλης Α με αυτά της στήλης Β Α 1. Ελληνοταμίες 2. τερματισμός Ελληνοπερσικών πολέμων 3.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ-ΔΙΑΥΛΩΝ. Βιβλίο-Δίαυλος 1: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ-ΔΙΑΥΛΩΝ. Βιβλίο-Δίαυλος 1: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ-ΔΙΑΥΛΩΝ Βιβλίο-Δίαυλος 1: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Ι. Συνοπτική παρουσίαση του Βιβλίου-Διαύλου Η Ψυχική Υγεία: Η Ψυχική Υγεία εγγυάται τη συνοχή ομοειδών ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ A') ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΤΡΙΤΗ 22 ΜΑΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 1.Α. Ο ρόλος και η λειτουργία του Προλόγου ως δομικό στοιχείο της τραγωδίας: Ο πρόλογος μιας τραγωδίας αποτελεί τα πρώτο από τα απαγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα Διαφωτισμός και Επανάσταση 3 ο μάθημα 24.10.2018 Διαφωτισμός Τι πρεσβεύουν οι Διαφωτιστές; 1. τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, 2. αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης (στους πολιτικοκοινωνικούς

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17 11 Προλογικό Σημείωμα... 17 Ενότητα Ι: Δημιουργική Αναζήτηση... 19 Δ01 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός και η Ανάδυση της Επιστημονικής Σκέψης...21 Δ1.1 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός... 21 Δ1.2 Η Επιστημονική Σκέψη... 22

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αικατερίνη Καλέρη, Αν. Καθηγήτρια το μάθημα Αισθητική διδάσκεται στο 4ο έτος, Ζ εξάμηνο εισάγει στις κλασσικές έννοιες και θεωρίες της φιλοσοφίας της τέχνης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΜΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΜΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΜΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ Πεντηκονταετία (479-431 π.χ.) Ανάμεσα σε δύο πολέμους, η Πεντηκονταετία [72] ταυτίζεται με τη μεγάλη ακμή της αθηναϊκής δημοκρατίας. Οι νίκες στα Περσικά

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Δευτέρα, 16 Νοεμβρίου 2015 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Κατερίνα Δ. Χατζοπούλου Σας καλωσορίζουμε στις συναντήσεις του Συλλόγου Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας συν

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµα Α1 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον καθένα: Α

Διαβάστε περισσότερα

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία πηγάζει από το λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντά του. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Θέµα Α1 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 3 Οκτωβρίου 2015 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Κατερίνα Δ. Χατζοπούλου Σας καλωσορίζουμε και φέτος στις συναντήσεις και δράσεις του Συλλόγου Αρχαίας Ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': ΑΡΧΑÏΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ.) 5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': ΑΡΧΑÏΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ.) 5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': ΑΡΧΑÏΚΗ ΕΠΟΧΗ (800-479 π.χ.) 5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Η καταγραφή των νόμων από τον Δράκοντα ικανοποίησε ένα μέρος των πολιτών. Ωστόσο, η κοινωνία συνέχιζε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 2017

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 2017 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 2017 Α1. Στις άλλες δηλαδή ικανότητες, όπως ακριβώς λες εσύ, αν κάποιος ισχυρίζεται ότι είναι ικανός αυλητής ή ικανός σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη, στην οποία δεν είναι,

Διαβάστε περισσότερα

Ιδανικός Ομιλητής. Δοκιμασία Αξιολόγησης Α Λυκείου. Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd Εκπαιδευτήρια «Νέα Παιδεία» 22 Μαΐου 2018 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Ιδανικός Ομιλητής. Δοκιμασία Αξιολόγησης Α Λυκείου. Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd Εκπαιδευτήρια «Νέα Παιδεία» 22 Μαΐου 2018 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd Εκπαιδευτήρια «Νέα Παιδεία» 22 Μαΐου 2018 Ιδανικός Ομιλητής Δοκιμασία Αξιολόγησης Α Λυκείου ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου «προσεκτικός ομιλητής»

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ Αρχαία Ελληνική θρησκεία ως "εθνική θρησκεία". Παράδοση +Συλλογική µνήµη. Ποικιλία παραδόσεων (ύθοι) + δυνατότητα πολλαπλής προσέγγισής τους Η ΦΩΩΝΗ ΤΩΩΝ ΠΟΙΗΤΩΩΝ Διάσωση

Διαβάστε περισσότερα

Τειχισμένο, κέντρο διοίκησης. Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας και ο βαθμός συμμετοχής των πολιτών. Κώμες & καλλιεργήσιμες εκτάσεις

Τειχισμένο, κέντρο διοίκησης. Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας και ο βαθμός συμμετοχής των πολιτών. Κώμες & καλλιεργήσιμες εκτάσεις Τα πολιτεύματα Ποιες ήταν οι επιδιώξεις κάθε πόλης-κράτους; ελευθερία-αυτονομία-αυτάρκειααυτάρκεια Ποια είναι τα συστατικά στοιχεία της πόλης-κράτους; γεωγραφικά-οργανωτικά Τα πολιτεύματα Ποιες ήταν οι

Διαβάστε περισσότερα

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ H ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ Στην εποχή του Θουκυδίδη πραγματοποιείται ένα σπουδαίο γεγονός που έγινε βασική αιτία να εξασθενίσουν οι Αρχαίες Ελληνικές πόλεις καθώς να συντριβή το πολιτισμικό μεγαλείο της αρχαίας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μαθητικό Συνέδριο Ιστορίας "Το Βυζάντιο ανάμεσα στην αρχαιότητα και τη σύγχρονη Ελλάδα" ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Η επίδραση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στο Βυζαντινό Πολιτισμό Μαθητική Κοινότητα

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι Εισαγωγή

Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι Εισαγωγή Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι Εισαγωγή ΘΟΥΚΥ Ι ΗΣ ΟΛΟΡΟΥ ΑΛΙΜΟΥΣΙΟΣ Η ΖΩΗ ΤΟΥ Α. Ελεύθερης ανάπτυξης 1. Να γράψετε ένα κατατοπιστικό βιογραφικό σηµείωµα για το Θουκυδίδη, που θα µπορούσε να αποτελέσει

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ Αρχαϊκή εποχή 1 Πότε; 750 480 Π.Χ Τι εποχή είναι; 2 Εποχή προετοιμασίας και απαρχών : Οικονομικής Πολιτικής Πολιτιστικής εξέλιξης Πώς αντιμετωπίστηκε η κρίση του ομηρικού κόσμου στα μέσα του 8 ου αι π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Ενότητα: 2 η Ελένη Περδικούρη Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Ενότητα 2 η Πλάτων Βιογραφία και έργα Γεννήθηκε τὸ 428/7 π. Χ. στην Αθήνα. Πέθανε το 347 π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα

Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα Κ. Σ. Δ. Μ. Ο. Μ. Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Η κοινότητα στεγαζόταν

Διαβάστε περισσότερα

Β Τάξη Μάθημα Γενικής Παιδείας. Ύλη

Β Τάξη Μάθημα Γενικής Παιδείας. Ύλη Β Τάξη Μάθημα Γενικής Παιδείας Ύλη 2016-2017 * Θρησκευτικά * Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία * Νεοελληνική Γλώσσα ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΜΑΘΗΜΑΤΑ: 1, 2 & 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α : Σύμβολο της Πίστης, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10,

Διαβάστε περισσότερα

Νέα Ελληνική Γλώσσα. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων Α1.

Νέα Ελληνική Γλώσσα. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων Α1. 8 Ιουνίου 2018 Νέα Ελληνική Γλώσσα Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων Α1. Το θέμα του κειμένου αφορά τον συσχετισμό «παιδείας» και «εκπαίδευσης». Αρχικά, η

Διαβάστε περισσότερα

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη  συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 [Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου] ΕΩΣ 30 π.χ. [κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους ολοκληρώνεται η κατάκτηση της Ανατολής από τους Ρωμαίους, ξεκινά η περίοδος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας]

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε Οι Έλληνες φώτισαν τον κόσμο με τα δικά τους έργα σήμερα πρέπει να βρούμε ξανά τις δικές τους ιδιότητες Περίληψη: Η σοφία της ψυχής είναι μια ξεχασμένη ιδιότητα που ο άνθρωπος πρέπει πάλι να την βρει για

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Γ Λυκείου Αρχαία θεωρητικής κατεύθυνσης. Αριστοτέλης

Γ Λυκείου Αρχαία θεωρητικής κατεύθυνσης. Αριστοτέλης 1 ηµ. Τζωρτζόπουλος ρ. Φιλοσοφίας Σχολικός Σύµβουλος ΠΕ02 Γ Λυκείου Αρχαία θεωρητικής κατεύθυνσης Αριστοτέλης Ενότητα 15η 1. Μετάφραση Γι αυτόν που ασχολείται µε το σύστηµα διακυβέρνησης, πιο ειδικά µε

Διαβάστε περισσότερα

Η Ελλάδα στα Βαλκάνια και στον κόσµο χθες, σήµερα και αύριο

Η Ελλάδα στα Βαλκάνια και στον κόσµο χθες, σήµερα και αύριο Η Ελλάδα στα Βαλκάνια και στον κόσµο χθες, σήµερα και αύριο Χωρίς αµφιβολία οι αρχαίοι Έλληνες στοχαστές, ποιητές και φιλόσοφοι πρώτοι έχουν αναπτύξει τις αξίες πάνω στις οποίες θεµελιώνεται η Ευρωπαϊκή

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Αγωγή α) Σύνολο από σκόπιμες, προγραμματισμένες και μεθοδευμένες ενέργειες και επιδράσεις (β) Διαδικασίες και επιδράσεις του ευρύτερου κοινωνικο-πολιτιστικού περιβάλλοντος

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Α. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Α. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ / ΙΣΤΟΡΙΚΟ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η φιλοσοφία. Έννοια και περιεχόμενο 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η εξέλιξη της φιλοσοφίας και η οντολογία Ι. Εισαγωγή... 25 ΙΙ. Η προσωκρατική φιλοσοφία...

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Αναπτύσσομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Γιατί είναι απαραίτητη η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΟΡΙΣΜΟΣ

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Για τη δημοκρατία έγιναν κινήματα, εξεγέρσεις, επαναστάσεις, εμφύλιοι πόλεμοι. διώχθηκαν, βασανίστηκαν άνθρωποι και τιμήθηκαν τυραννοκτόνοι. Αποτέλεσε όχι μόνο το σκοπό κοινωνικών και

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ αύξηση πληθυσμού αγροτική επανάσταση (μεγάλα αγροκτήματα νέες μέθοδοι εισαγωγή μηχανημάτων) ανάπτυξη εμπορίου α. Ευρώπη Αφρική Αμερική (τριγωνικό

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή ΜΑΘΗΜΑ 6 Ο ΠΟΙΗΣΩΜΕΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ... Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, κατά τη διδασκαλία του Χριστιανισμού, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. Στη συνέχεια,

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Επιστολή σχετικά με την "ύλη", τα "θέματα" και την "αξιολόγηση" - με αφορμή ερωτήσεις σας Για θέματα που αφορούν στο επιστημονικό μέρος της προετοιμασίας του Διαγωνισμού μπορείτε

Διαβάστε περισσότερα

Ἰσοκράτους Ἀρεοπαγιτικός

Ἰσοκράτους Ἀρεοπαγιτικός Ἰσοκράτους Ἀρεοπαγιτικός 124 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ο Ἀρεοπαγιτικός λόγος του Ισοκράτη είναι το τελευταίο από τα ρητορικά κείµενα που διδάσκεται σύµφωνα µε το Πρόγραµµα Σπουδών στη Θεωρητική Κατεύθυνση της

Διαβάστε περισσότερα

Η διατύπωση του ερωτήματος κρίνεται ως ασαφής και μάλλον ασύμβατη με το

Η διατύπωση του ερωτήματος κρίνεται ως ασαφής και μάλλον ασύμβατη με το ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Β ΚΥΚΛΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 13 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ: ΚΑΡΑΡΓΥΡΗ ΓΙΟΥΛΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

21 Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δρ. Νάσια Δακοπούλου

21 Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δρ. Νάσια Δακοπούλου 21 Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δρ. Νάσια Δακοπούλου Υποστήριξη στην αποτελεσματική διαχείριση του αναλυτικού προγράμματος μέσα από την υλοποίηση ενεργητικών διδακτικών τεχνικών. Γνωριμία

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Εισαγωγή στην Παιδαγωγική ΤΜΗΜΑ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Χειμερινό εξάμηνο 2016-2017 Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Επίκουρη καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Θεματική του μαθήματος Έννοια και εξέλιξη της Παιδαγωγικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ. )

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ. ) ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( 750 480 π.χ. ) Ονομάζεται έτσι συμβατικά η περίοδος από τα μέσα περίπου του 8 ου αιώνα ως την πρώτη εικοσαετία του 5 ου αιώνα π.χ. γιατί αυτή ήταν η εποχή της προετοιμασίας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 3 ΙΟΥΛΙΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4) ΚΕΙΜΕΝΟ Η πρώτη λέξη του

Διαβάστε περισσότερα

Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής

Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής 1. Οι ευγενείς (ἀγαθοί, ἄριστοι, εὐπατρίδες, ἐσθλοί): κάτοχοι γης, ιππείς, ασκούσαν σώμα και πνεύμα (ιδανικό τους ο καλός κἀγαθός πολίτης). 2. Οι πολλοί, ο δήμος

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους:

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: «Πρώτ? απ? όλα γιατί είμαστε Έλληνες: από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει 2700 χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

«Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος»

«Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος» «Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος» 1 Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής ταυτότητας δίπλα στις εθνικές ταυτότητες των πολιτών

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Μαναριώτης Σχολικός Σύμβουλος 4 ης Περιφέρειας Ν. Αχαϊας Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Χρήστος Μαναριώτης Σχολικός Σύμβουλος 4 ης Περιφέρειας Ν. Αχαϊας Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η καλλιέργεια της ικανότητας για γραπτή έκφραση πρέπει να αρχίζει από την πρώτη τάξη. Ο γραπτός λόγος χρειάζεται ως μέσο έκφρασης. Βέβαια,

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

13Κ7: Εισαγωγή στην Ιστοριογραφία. Ηρόδοτος (Α Εξάμηνο) 13Κ31_15: Ηρόδοτος - Θουκυδίδης Ξενοφών (Δ Εξάμηνο)

13Κ7: Εισαγωγή στην Ιστοριογραφία. Ηρόδοτος (Α Εξάμηνο) 13Κ31_15: Ηρόδοτος - Θουκυδίδης Ξενοφών (Δ Εξάμηνο) 2014-2015 2015-2016 13Κ1: Εισαγωγή στην Κλασική Φιλολογία - Επισκόπηση της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας (Α 13Κ2_12: Επισκόπηση της Λατινικής Λογοτεχνίας (με διδασκαλία πεζών κειμένων) (Α 13Κ1: Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ης ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ης ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΑΞΗ / ΤΜΗΜΑ : Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ : 3 Διδαγμένο κείμενο Ἀριστοτέλους Πολιτικά (Α1,1/Γ1,2/Γ1,3-4/6/12)

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Β ΤΑΞΗ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Β ΤΑΞΗ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Β ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 24 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΛΥΣΕΙΣ ΓΝΩΣΤΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Γιατί εγώ τόσο

Διαβάστε περισσότερα

Τάσσης Βασίλειος 12ο Λύκειο

Τάσσης Βασίλειος 12ο Λύκειο Η εποχή του Περικλή Ενίσχυση του δημοκρατικού πολιτεύματος Επέκταση της εμπορικής επιρροής των Αθηναίων στην Δύση (ίδρυση της αποικίας των Θουρίων το 444/3 π.χ.) Ο Πειραιάς εξελίσσεται στο κυριότερο εμπορικό

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετώπιση και Διαχείριση των Προβλημάτων στην Σύγχρονη Καθημερινή Πραγματικότητα

Αντιμετώπιση και Διαχείριση των Προβλημάτων στην Σύγχρονη Καθημερινή Πραγματικότητα 24 Απριλίου 2018 Αντιμετώπιση και Διαχείριση των Προβλημάτων στην Σύγχρονη Καθημερινή Πραγματικότητα Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα Μίνα Μπουλέκου, Συγγραφέας-Ποιήτρια Η διαχείριση των καθημερινών προβλημάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ-ΚΕΦ. 37 Θέμα: Έπαινος της πολιτείας και των τρόπων ζωής του Αθηναίου πολίτη.

ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ-ΚΕΦ. 37 Θέμα: Έπαινος της πολιτείας και των τρόπων ζωής του Αθηναίου πολίτη. ΕΡΚΛΕΥΣ ΕΑΦΣ-ΚΕΦ. 37 Θέμα: Έπαινος της πολιτείας και των τρόπων ζωής του Αθηναίου πολίτη. Λ Ε Α το αθηναϊκό πολίτευμα δεν είναι μόνο πρωτότυπο αλλά και πρότυπο (πολιτείᾳ οὐ ζηλούσῃ παράδειγμα δὲ μᾶλλον

Διαβάστε περισσότερα

Διδαγμένο κείμενο. Ἀριστοτέλους Πολιτικά (Α1,1/Γ1,2/Γ1,3-4/6/12)

Διδαγμένο κείμενο. Ἀριστοτέλους Πολιτικά (Α1,1/Γ1,2/Γ1,3-4/6/12) Διδαγμένο κείμενο Ἀριστοτέλους Πολιτικά (Α1,1/Γ1,2/Γ1,3-4/6/12) Ἐπειδὴ πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν καὶ πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν (τοῦ γὰρ εἶναι δοκοῦντος ἀγαθοῦ χάριν

Διαβάστε περισσότερα