ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: «ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟ - ΕΙΔΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» Επιμέλεια: Γκόχαρη Μαρία Επιβλέπων Καθηγητής: Πρ. Τσάρτας Πάρις ΑΘΗΝΑ, 2012

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την ευκαιρία της περάτωσης της διπλωματικής μου εργασίας, θα ήθελα να αναφερθώ σε ορισμένα πρόσωπα τα οποία με βοήθησαν στην διεκπεραίωση της διπλωματικής μου εργασίας. Θα ήθελα να εκφράσω ιδιαίτερα, τις ειλικρινείς μου ευχαριστίες στον επιβλέποντα καθηγητή μου, Πρύτανη του Πανεπιστημίου Αιγαίου Πάρι Τσάρτα, που με την υποστήριξη και βοήθεια του συνέβαλε σημαντικά στην ολοκλήρωση της διπλωματικής μου εργασίας. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την Περιφέρεια, την Νομαρχία, το Δημαρχείο και το ΔΗΚΕΠΑΚ Κομοτηνής για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφεραν. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές του μεταπτυχιακού προγράμματος «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού», οι οποίοι μου μετέδωσαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις γνώσεις τους. 1

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, αποτελούν σημαντικό στοιχείο της τουριστικής βιομηχανίας της χώρας μας. Κάθε νομός, πόλη και χωριό της Ελλάδος εξαρτάται, σε ένα βαθμό, οικονομικά από τον τουρισμό. Οι περισσότερες περιφερειακές αρχές προσπαθούν συνεχώς να βρίσκουν τρόπους έτσι ώστε να προσελκύσουν επενδύσεις στον τομέα αυτό για να εξασφαλίσουν οικονομικά οφέλη στην περιοχή. Η ανάπτυξη είναι βέβαιο ότι θα συνεισφέρει σε ένα καλύτερο τουριστικό προϊόν και παραπέρα σε ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο για τους μόνιμους κατοίκους. Συναφής απώτερος στόχος είναι και η μείωση της ανεργίας και προσέλκυση της νεολαίας για μόνιμη εγκατάσταση στην περιοχή. Ο σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι η διερεύνηση του νομού Ροδόπης ως τουριστικό προορισμό, η μελέτη των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού που έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή, καθώς και αυτών που θα μπορούσαν ενδεχομένως να αναπτυχθούν σύμφωνα με τα ιδιαίτερα φυσικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του νομού. Η έρευνα στο στάδιο αυτό στηρίζεται σε δευτερεύουσες πηγές πληροφόρησης. Σε δεύτερο στάδιο, απώτερος στόχος της εργασίας είναι η διεξαγωγή πρωτογενούς έρευνας για τη διερεύνηση της βιωσιμότητας του τουριστικού προϊόντος της Ροδόπης. Για το σκοπό αυτό, αναπτύχθηκε από τη συγγραφέα ερωτηματολόγιο το οποίο απευθύνει την αξιολόγηση της απόδοσης του συγκεκριμένου τουριστικού προορισμού σε έναν μεγάλο αριθμό τουριστών, κατά την επίσκεψή τους στην περιοχή. Στόχος είναι να καταγραφούν οι διαθέσιμες δραστηριότητες και μορφές τουρισμού, οι τάσεις των τουριστών, η συγκεκριμένοι και συνολική τους εμπειρία. Η συγκεκριμένη εργασία είναι χωρισμένη σε δύο ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, ξεκινώντας με μία ανασκόπηση των γεωγραφικών χαρακτηριστικών αλλά και τουριστικών πόρων της Περιφέρειας, στο πρώτο κεφάλαιο, γίνεται παρουσίαση του νομού Ροδόπης ως τουριστικό προϊόν, στο δεύτερο κεφάλαιο, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην πρωτεύουσα του νομού, την Κομοτηνή, στο κεφάλαιο 3, με χρήση δευτερογενούς έρευνας. Στο τελευταίο κεφάλαιο της ίδιας ενότητας, παρουσιάζονται αναλυτικά οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού που αναπτύσσονται στην περιοχή, καθώς και οι προτάσεις της συγγραφέως για τις μορφές που θα μπορούσαν δυνητικά να αναπτυχτούν βάση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του νομού. Η δεύτερη ενότητα της εργασίας, αφιερώνεται στην πρωτογενή έρευνα. Ξεκινώντας με μια ανασκόπηση της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε, στο κεφάλαιο 1, παρουσιάζεται η συγκεκριμένη έρευνα και τα αποτελέσματα της, στα κεφάλαια 2 έως 5. Τέλος, στο κεφάλαιο 6, συνοψίζονται τα συμπεράσματα που εξήχθησαν τόσο από την πρωτογενή όσο και από την δευτερογενή έρευνα. 2

4 Η δομή του ερωτηματολογίου και το μέγεθος του δείγματος κατέστησαν δυνατή την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων σχετικά με την απόδοση του τουριστικού προϊόντος της Ροδόπης. Το βασικό συνολικό συμπέρασμα της παρούσας έρευνας είναι ότι ο νομός Ροδόπης μολονότι παρέχει ένα ευρύ φάσμα εναλλακτικών και ειδικών μορφών τουρισμού, και υπάρχει δυνατότητα για περαιτέρω ανάπτυξη, παραμένει από τους τελευταίους σε κατάταξη τουριστικούς προορισμούς. Επομένως επιβάλλεται στήριξη και καλύτερη προώθηση του τουρισμού, που θα μπορούσε να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. 3

5 Abstract Alternative forms of tourism constitute an important element of Greece s tourism industry. As every prefecture, town and village in Greece are to a certain extent economically dependent on tourism, most of regional administrations strake to attract investments for development in that sector to ensure economic benefits for their territories. Such a development would certainly contribute to a better tourism product and further to a better quality of life for ordinarily residents. Finally, an ultimate goal is to decrease unemployment levels and attract young people to settle there. The objective of the current thesis is to conduct a survey on the prefecture of Rodopes as a tourist destination elaborating on existing special and alternative forms of tourism and further proposing potential forms of tourism on the basis of distinctive regional attributes (mainly physical and social). Investigation is carried out by the use of secondary sources of information. In the second level of the current study, the ultimate goal of the current study is to conduct a primary research to assess the sustainability of Rodopes existing tourism product. To that, a questionnaire has been developed by the author addressing the performance evaluation of the tourist destination under study to a large number of tourists during their visit. The focus is to record available activities and forms of tourism, tourist s trends, specific and overall experience. The current study is subdivided in two sections. In the first section, starting with a review on regional geographical characteristics and tourism resources on the first chapter, Rodopes as a tourism product is presented, on chapter 2, giving appropriate emphasis on its capital Komotini, on chapter 3. On the final chapter of section 1, special and alternative forms of tourism are presented and the author s suggestions with respect to potentially effective forms of tourism are stated.) The second section is devoted to the conducted primary research. Starting with an overview of primary research methodology, on chapter 1, the current survey is presented and its outcomes elaborated, on chapters 2 to 5. Finally, conclusions drawn by both primary and secondary research are summarized, on chapter 6. Τhe structure of the questionnaire and the size of the data sample enabled the drawing of valuable conclusions with respect to the performance of Rodopes tourism product. The main overall conclusion of the present research study is that even though Rodopes provides a wide range of alternative/special forms of tourism with the a potential for further development remains one of the least popular tourism destinations in Greece. Therefore, support and promotion is required to achieve tourism and economic growth. 4

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 2 Abstract... 4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΝΟΜΟΣ ΔΡΑΜΑΣ ΝΟΜΟΣ ΚΑΒΑΛΑΣ H ΝΗΣΟΣ ΘΑΣΟΣ O ΝΟΜΟΣ ΞΑΝΘΗΣ Ο ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ Η ΝΗΣΟΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ ΛΑΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΟΔΙΚΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ Ο ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟ ΠΟΡΤΟ ΛΑΓΟΣ ΚΑΙ Η ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΩΝΙΔΑ ΛΙΜΝΗ ΙΣΜΑΡΙΔΑ

7 ΤΟ ΔΑΣΟΣ ΔΑΔΙΑΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥΠΟΛΗ-ΠΕΡΙΘΕΩΡΙΟΝ Ο ΙΑΣΜΟΣ Η ΜΑΞΙΜΙΑΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟ ΠΑΠΙΚΙΟ ΟΡΟΣ Ο ΠΟΛΥΑΝΘΟΣ Ο ΤΑΦΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΤΟ ΟΧΥΡΟ ΤΗΣ ΝΥΜΦΑΙΑΣ Η ΓΡΑΤΙΝΗ- ΤΟ ΠΑΤΕΡΜΑ ΟΙ ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΤΟ ΠΑΡΑΔΗΜΗ Η ΔΙΚΑΙΑ Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΡΥΜΗ ΚΑΙ ΜΟΛΥΒΩΤΗ ΤΑ ΔΥΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΤΟ ΦΑΝΑΡΙ Η ΜΕΣΗ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ ΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ Η ΜΑΡΩΝΕΙΑ ΟΙ ΣΑΠΕΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ TΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΑΘΟΠΛΕΚΤΙΚΗΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑ ΤΟ ΘΡΑΚΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

8 3.4. ΤΑ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΕΙΧΟΣ Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ H ΜΕΤΑΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Ο ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣHΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΝΕΣΤΟΡΟΣ ΤΣΑΝΑΚΛΗ ΤΟ ΠΤΩΧΟΚΟΜΕΙΟ (ΙΜΑΡΕΤ) ΤΑ ΗΡΩΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΗΡΩΟ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΗΡΩΟ ΤΟ ΗΡΩΟ ΣΦΑΓΙΑΣΘΕΝΤΩΝ ΙΕΡΕΩΝ ΟΙ ΑΔΡΙΑΝΤΕΣ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ ΟΙ ΠΡΟΤΟΜΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΡΟΔΟΠΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

9 4.9. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΟΦΕΛΗ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΕΡΕΥΝΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΜΟ ΡΟΔΟΠΗΣ-ΚΟΜΟΤΗΝΗ, ΚΑΙ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ ΤΟΥΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΡΩΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΥΛΟ Πίνακας Γράφημα ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Πίνακας Γράφημα ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Πίνακας Γράφημα ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ Πίνακας Γράφημα ΕΙΔΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Πίνακας Γράφημα ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΛΙΔΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

10 3.1. ΕΙΔΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΤΥΠΟΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ Πίνακας Γράφημα ΜΕΣΟ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Πίνακας Γράφημα ΜΕΣΟ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Πίνακας Γράφημα ΕΙΔΟΣ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΟΣ Πίνακας Γράφημα ΤΡΙΤΗ ΚΑΙ ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΚΥΡΙΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Πίνακας ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Γράφημα ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Πίνακας Γράφημα ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Πίνακας Γράφημα ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΠΟΥ ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Πίνακας Γράφημα

11 4.1.5.ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΠΟΥ ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Πίνακας Γράφημα ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Πίνακας Γράφημα ΔΑΠΑΝΕΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΑΝΑ ΗΜΕΡΑ Πίνακας Γράφημα ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Πίνακας Γράφημα ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Πίνακας Γράφημα Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ Πίνακας Γράφημα ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα

12 Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα Πίνακας Γράφημα ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΞΕΝΗ BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

13 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Ροδόπη αποτελεί μια «άγνωστη Ελλάδα που όμως κρύβει ένα πανέμορφο εαυτό και μαγεύει όποιον την επισκέπτεται». Ο νομός Ροδόπης δεν στηρίζει την τουριστική της ανάπτυξη στον μαζικό τουρισμό ούτε στο κλασικό πρότυπο «ήλιος και θάλασσα». Αντίθετα, αξιοποιεί τους πλούσιους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους, που διαθέτει, στο πλαίσιο των νέων εναλλακτικών, μορφών τουρισμού. Άλλωστε, «πρόκειται για έναν αναδυόμενο τουριστικό προορισμό σε μια αναδυόμενη και συνεχώς αναπτυσσόμενη νέα τουριστική αγορά». Ο νομός Ροδόπης με τους τόσους διαφορετικούς τόπους της προσφέρει αντικειμενικά ένα ευρύ πεδίο ήπιων εναλλακτικών μορφών τουρισμού που μπορούν με τη σειρά τους να προσελκύσουν συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων. Παράλληλα, δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη μέσω μικρών οδικών διαδρομών να βρεθεί από την παραλιακή ζώνη στην ορεινή περιοχή, γεγονός που αποτελεί ένα μεγάλο πλεονέκτημα για τον άνθρωπο της πόλης που επιδιώκει την απόδραση των λίγων ημερών από το κουραστικό περιβάλλον, αναζητώντας την γαλήνη, την ξεκούραση του σώματος και του πνεύματος, αλλά και την περιπέτεια και την γνωριμία με νέους τόπους, την ιστορία τους και τον πολιτισμό του. «Το πλεονέκτημά της είναι ότι μέσα σε λίγες ώρες, σε λίγες μέρες, ο επισκέπτης μπορεί να δει περιοχές διαφορετικού φυσικού περιβάλλοντος, διαφορετικούς πολιτισμούς, διαφορετικές κουλτούρες. Η ομορφιά που υπάρχει, όπου συνδυάζεται βουνό, θάλασσα, ποτάμια, είναι ένας πλούτος που πρέπει αξιοποιηθεί και να αναδειχθεί». 13

15 Α. ΜΕΡΟΣ 1. Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, βρίσκεται στο Βορειοανατολικό άκρο της Ελλάδος, και περιλαμβάνει τους δύο νομούς της Ανατολικής Μακεδονίας (Δράμας και Καβάλας) καθώς και τους τρεις νομούς της Θράκης (Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου). Η συνολική έκταση της Περιφέρειας ανέρχεται σε ,2 τ.χμ ενώ καλύπτει περίπου το 10,73 της συνολικής έκτασης της Ελλάδος. Στα βόρεια συνορεύει με τη Βουλγαρία και βορειανατολικά με την Ευρωπαϊκή Τουρκία ενώ στα νότια βρέχεται από το Θρακικό Πέλαγος, και στα δυτικά συνορεύει με το νομό Σερρών. Ο πληθυσμός της Περιφέρειας ανέρχεται σε (Απογραφή 2011) κατοίκους με περισσότερους να μένουν στον νομό Καβάλας και νομό Έβρου. 14

16 H Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, είναι συνοριακή Περιφέρεια, με όμορες την Τουρκία και τη Βουλγαρία. Εξαιτίας της μεγάλης απόστασης από τα μητροπολιτικά κέντρα της Ελλάδος, Αθήνα και Θεσσαλονίκη, θεωρείται ως ακριτική περιφέρεια. Η γεωγραφική θέση της Περιφέρειας είναι πολύ σημαντική για τη χώρα μας, καθώς αποτελεί την ανατολική πύλη της Ελλάδος και της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Μέση Ανατολή και γέφυρα επαφής της Ευρώπης με την Μαύρη Θάλασσα. Η ευνοϊκότατη γεωγραφική θέση της Περιφέρειας, είναι η κυριότερη αιτία της εξέλιξης της περιοχής σε σημαντικό κόμβο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η διέλευση μεγάλων εθνικών και διευρωπαϊκών μεταφορικών και ενεργειακών αξόνων και η μικρή απόσταση της από τις αναδυόμενες οικονομίες των Βαλκάνιων και Παρευξείνιων χωρών αποτελούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της. Με την ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού, επετράπη η σύνδεση της περιφέρειας με την Θεσσαλονίκη και την Ηγουμενίτσα ενώ αποτελεί βασικό άξονα διεθνών μεταφορών και δυτική πύλη εισόδου προς και από τις Βαλκανικές και Ευρωπαϊκές χώρες. Με την κατασκευή των κάθετων αξόνων διασύνδεσης της Ελλάδας με τη Βουλγαρία, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη εξελίχθηκε σε κέντρο προώθησης και ανάπτυξης της διαβαλκανικής συνεργασίας σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο. Τέλος η ολοκλήρωση των κάθετων αξόνων της, που θα την συνδέουν με τον διευρωπαϊκό άξονα Κωνσταντινούπολης- Δρέσδης, σε συνδυασμό με τον εκσυγχρονισμό των λιμανιών και των αεροδρομίων της Καβάλας και της Αλεξανδρούπολης, προσδίδουν στην περιφέρεια διεθνή χαρακτήρα. Οι κλιματικές συνθήκες που χαρακτηρίζουν την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης επηρεάζονται άμεσα από το γεωγραφικό ανάγλυφο της περιοχής. Έτσι λοιπόν, στα κεντρικά, στην ημιορεινή και πεδινή ζώνη, το κλίμα είναι ηπειρωτικό με μεγάλο θερμοκρασιακό εύρος, χαμηλές θερμοκρασίες και παγετούς κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ξηρασία το καλοκαίρι και βροχές όλη την άλλη περίοδο του έτους, ενώ στα βόρεια, στην ορεινή ζώνη οι κλιματικές συνθήκες γίνονται δριμύτερες. Το ύψος της βροχής σε αυτή τη ζώνη είναι υπερδιπλάσιο, ενώ παρατηρούνται συχνές χιονοπτώσεις, πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, παγετοί και μείωση της ξηρασίας το καλοκαίρι. Στα νότια με εξαίρεση τα όρη Παγγαίο, Σύμβολο, Ίσμαρος και Ζωναία παρατηρείται συνδυασμός ηπειρωτικού και μεσογειακού κλίματος και τέλος στα νησιά Θάσου και Σαμοθράκης επικρατεί εύκρατο κλίμα και δροσερά καλοκαίρια ενώ το χειμώνα το κλίμα είναι ήπιο με μοναδική εξαίρεση τις ηπειρωτικές περιοχές μεγάλου υψομέτρου όπου παρατηρούνται μεγάλες χιονοπτώσεις τους χειμερινούς μήνες. 15

17 Η οικονομία της περιοχής στηρίζεται κυρίως στη γεωργία, την κτηνοτροφία και την δασική παραγωγή. Σημαντική είναι η συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη της Περιφέρειας τομέων όπως, η ιχθυοκαλλιέργεια και μυδοκαλλιέργεια, η εξόρυξη και εμπορία μαρμάρου αλλά και πετρελαίου, η σηροτροφία και φυσικά ο τομέας του τουρισμού και ειδικά των ειδικών και εναλλακτικών μορφών του. Τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσονται δυναμικά οι τομείς της βιομηχανίας, του εμπορίου και φυσικά του τουρισμού που βοηθήθηκαν από τη δημιουργία δημοσίων έργων όπως η κατασκευή του οδικού άξονα της Νέας Εγνατίας Οδού, τη διάνοιξη των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, τον εκσυγχρονισμό των αερολιμένων (Αλεξανδρούπολης και Χρυσούπολης) και την επέκταση των έργων υποδομής του λιμανιών της περιοχής. Η κατασκευή υδροηλεκτρικών μονάδων παραγωγής ενέργειας (Θησαυρός, Πλατανόβρυση και Νέστος) αλλά και το θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος με καύση φυσικού αερίου (Κομοτηνή) συνέθεσαν ένα πλέγμα υποδομών που βοήθησαν και αναμένεται να βοηθήσουν σημαντικά και στο μέλλον την οικονομική ανάπτυξη της Περιφέρειας. Τέλος η ανάπτυξη του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και του Τεχνολογικού Ιδρύματος Καβάλας, η ίδρυση νέων τμημάτων αλλά και η κατασκευή νέων κτιριακών εγκαταστάσεων έδωσαν νέα πνοή στην περιοχή συμβάλλοντας όχι μόνο στον τομέα της εκπαίδευσης αλλά και στην γενικότερη οικονομική, πολιτιστική και πνευματική ανάπτυξη του τόπου Ο ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της Θράκης είναι ότι στην περιοχή αυτή της Ελλάδος συναντώνται αλλά και συνυπάρχουν αρμονικά δυο διαφορετικές μειονότητες, όπου δημιουργούν ένα δημιουργικό μείγμα της Δυτικής κοινωνίας και της Ανατολίτικης κουλτούρας. Με τον όρο μειονότητα νοείται μια ομάδα ατόμων, η οποία, εξαιτίας των φυσικών ή και πολιτισμικών της χαρακτηριστικών, διαφοροποιείται από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο στον χώρο, στον οπoίο ζει. Σε ένα γενικό πλαίσιο παρατηρείται ότι η πλειοψηφία των ελλήνων που κατοικούν την περιοχή δεν κατέχεται από εχθρικά αισθήματα έναντι των μουσουλμάνων ενισχύοντας την άποψη ότι σε ατομικό τουλάχιστον επίπεδο οι σχέσεις τους είναι πλήρως αρμονικές. Η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης χαρακτηρίζεται από μια ιδιαιτερότητα άκρως εντυπωσιακή. Έτσι λοιπόν ενώ στην ουσία θεωρείται θρησκευτική μειονότητα και είναι ομοιογενής ως προς την θρησκεία, στην πραγματικότητα αποτελείται από τρεις διαφορετικές φυλές, με διαφορετική προέλευση και γλωσσικό ιδίωμα, την τουρκική σε ποσοστό 47,3%, την Πομανική 31,58% και την Ρομάνι που αποτελεί το 21,05% του πληθυσμού της περιοχής. Η εθνοτική καταγωγή των τουρκόφωνων θεωρείται ότι έχει ρίζες στην Οθωμανική κατοχή της 16

18 Θράκης και στον εξισλαμισμό των αυτοχθόνων πληθυσμών, καθώς και την εγκατάσταση στην περιοχή πολλών μουσουλμανικών ομάδων προερχόμενων από την Ανατολία, μαζί με τους στρατιώτες και διοικητικούς από άλλες κατεχόμενες περιοχές, που πρόκειται για έναν ετερογενή πληθυσμό που χάνοντας τα πολιτιστικά και γλωσσικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του απέκτησε μια τουρκική εθνοτική συνείδηση και γλώσσα. Αυτή η μερίδα πληθυσμού της Θράκης κατοικεί κυρίως αστικά κέντρα και συγκεκριμένα την Ξάνθη και Κομοτηνή, καθώς και πεδινές περιοχές των νομών Ξάνθης και Ροδόπης. Η πλειοψηφία ασχολείται με τη βιοτεχνία τη γεωργία και το εμπόριο ενώ μικρό μέρος του πληθυσμού είναι δάσκαλοι και καθηγητές αλλά και γιατροί ή δικηγόροι. Όσον αφορά τους Πομάκους, θεωρούνται ένας από τους παλαιότερους πληθυσμούς των Βαλκανίων και αποτελούν αντικείμενο διεκδίκησης τόσο των βούλγαρων λόγο γλωσσικού ιδιώματος, όσο και των τούρκων λόγο θρησκείας αλλά και ελλήνων που ισχυρίζονται ότι προέρχονται από την αρχαία θρακική φυλή των Αγριάνων. Οι Πομάκοι κατοικούν τον ορεινό όγκο της Ροδόπης, ενώ η πλειοψηφία τους βρίσκεται βόρεια της Ξάνθης και βορειοανατολικά της Κομοτηνής. Η πλειοψηφία της φυλής αυτής ασχολείται με την καπνοκαλλιέργεια, την κτηνοτροφία και την δασική εκμετάλλευση. Πρόκειται για φανατικούς οπαδούς και συνεχιστές της παράδοσης και χαρακτηριστικό τους είναι ότι ντύνονται με τοπικές ενδυμασίες ενώ τραγουδούν δικά τους δημοτικά τραγούδια. Στο θρήσκευμα μέχρι το 16 ο και 17 ο αιώνα ήταν χριστιανοί ενώ στη συνέχεια λόγο της δυσβάστακτης φορολογίας της οθωμανικής αυτοκρατορίας εξισλαμίστηκαν παρόλο που διατηρούν ακόμη πολλά χριστιανικά έθιμα. Η διάλεκτος τους είναι μείγμα της ελληνικής, τουρκικής και σλαβικής γλώσσας. Τέλος, η εθνική προέλευση των Αθιγγάνων ή Ρομανί πιθανολογείται από τις δυτικές περιοχές της Ινδίας την οποία και εγκατέλειψαν λόγο της αυστηρά διαστρωματωμένης σε κάστες κοινωνίες. Το πέρασμα τους στην Ελλάδα κατά μεγάλη πιθανότητα έγινε τον 14 ο αιώνα. Αποκαλούνται ρομ ή ρομά που χαρακτηρίζει μια κάστα μελαμψών πλανόδιων μουσικών. Λόγω της βαριάς φορολογίας της οθωμανικής 17

19 αυτοκρατορίας κάποιο μέρος του πληθυσμού τους εγκατέλειψε την Θράκη και μετανάστευσε στην ανατολική και δυτική Ευρώπη. Αυτοί που έμειναν, κατάφεραν να διατηρήσουν την χριστιανική θρησκεία μέχρι το 15 ο - 16 ο αιώναόπου και τελικά εξισλαμίστηκαν. Βέβαια ακόμη και σήμερα υπάρχουν αρκετοί χριστιανοί αθίγγανοι. Μητρική γλώσσα τους είναι η προφορική γλώσσα ρομανές. Οι αθίγγανοι οργανώνονται σε οικισμούς που διαφοροποιούνται βάση των πολιτιστικών και κοινωνικών τους στοιχείων, καθώς και τις μορφές οργάνωσης και το σύστημα αξιών τους. Η τουρκόφωνη μειονότητα θέλοντας να τουρκοποιήσει τη φυλή αυτή έχει άριστη συνεργασία μαζί τους ενώ παράλληλα οι ίδιοι οι αθίγγανοι χρησιμοποιούν την τουρκική γλώσσα στην καθημερινότητα τους και αυτοπροσδιορίζονται ως τούρκοι θέλοντας να αποποιηθούν του στίγματος του τσιγγάνου και να σημειώσουν έστω και συμβολική κοινωνική άνοδο. Εντυπωσιακό είναι ότι στα περισσότερα σχολεία της μειονοτικής εκπαίδευσης, δηλαδή σε 113 δημοτικά, φοιτούν αμιγώς τουρκόφωνοι μαθητές. Τα σχολεία αυτά βρίσκονται κυρίως στα πεδινά των νομών Ροδόπης και Ξάνθης. Στα76 δημοτικά σχολεία, δηλαδή σε αρκετά μεγάλο ποσοστό, φοιτούν αμιγώς πομακόφωνοι μαθητές και τα περισσότερα από αυτά εντοπίζονται στα ορεινά του νομού Ξάνθης, ενώ ελάχιστα βρίσκονται στα ορεινά του νομού Έβρου. Τέλος, μόνο τα 6 δημοτικά σχολεία, στα οποία φοιτούν Αθίγγανοι μαθητές, βρίσκονται στις αστικές περιοχές και των τριών νομών της Θράκης. Είναι χαρακτηριστικό ότι λειτουργούν 37 σχολεία, στα οποία φοιτούν μαθητές και από τις τρεις ομάδες της μειονότητας, δίνοντας τους έναν διαπολιτισμικό χαρακτήρα. Ο μαθητικός πληθυσμός της μειονοτικής εκπαίδευσης χαρακτηρίζεται από σημαντικές πολιτισμικές, γλωσσικές, κοινωνικές και εθνοτικές διαφορές. Οι τρεις διαφορετικές εθνοτικές ομάδες (Τουρκογενείς, Πομάκοι και Αθίγγανοι) χαρακτηρίζονται από την κοινή θρησκεία, το Ισλάμ. Μεταξύ τους ωστόσο ισχυρότεροι εμφανίζονται οι τουρκογενείς, οι οποίοι λόγω της εσωτερικής τους οργάνωσης λειτουργούν ως οι κυριότεροι εκπρόσωποι της μειονότητας σε θέματα εκπαίδευσης, επιδρώντας στις άλλες δύο εθνοτικές ομάδες. Τα τελευταία χρόνια η εσωτερική μετανάστευση των Πομάκων κυρίως από τις αγροτικές στις αστικές περιοχές, επηρεάζει τη σύσταση του μαθητικού πληθυσμού σε βάρος των τουρκογενών. Ο αριθμός των μαθητών, που φοιτούν σήμερα στα μειονοτικά σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης ανέρχεται στους , ενώ άλλοι περίπου 720μαθητές της μειονότητας φοιτούν στα ελληνικά δημόσια 18

20 σχολεία. Από το 1970 παρατηρείται μείωση στις εγγραφές των μαθητών, η οποία αποδίδεται τόσο στην εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, όσο και στην ασταθή τους φοίτηση. Επίσης ένα μικρό ποσοστό δεν αποφοιτά ποτέ, είτε επειδή διέκοψε, είτε επειδή απορρίφθηκε. Τα τελευταία χρόνια μεγαλύτερη μείωση παρατηρείται στις μεγάλες τάξεις του δημοτικού για περιπτώσεις διαρροής από τη μειονοτική εκπαίδευση και συνέχιση της φοίτησης των μαθητών στα ελληνικά δημόσια σχολεία. Στα μειονοτικά σχολεία παρατηρείται ακόμη το φαινόμενο να φοιτούν περισσότερα αγόρια παρά κορίτσια, τα οποία συχνά διακόπτουν τη φοίτησή τους στις μεγάλες τάξεις. Αυτό οφείλεται στη μουσουλμανική παράδοση που απαγορεύει τη συναναστροφή με το άλλο φύλο μετά την εμφάνιση της έμμηνουρύσης το φαινόμενο της διακοπής του σχολείου από τα κορίτσια παρατηρείται κυρίως στους τουρκογενείς και τους Πομάκους. Στα σχολεία της μειονοτικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης διδάσκουν Έλληνες χριστιανοί και μουσουλμάνοι δάσκαλοι. Η σύνθεση του διδακτικού προσωπικού στα μειονοτικά σχολεία καθορίζεται ως ισόποση, ως προς τον αριθμό των μουσουλμάνων και των χριστιανών δασκάλων, βάσει της Υπ. Απ.Ζ2/182/ Έτσι σε ένα σχολείο, στο οποίο προβλέπεται μία οργανική θέση, υπηρετούν δύο δάσκαλοι, με αποτέλεσμα να αναλογεί ένας δάσκαλος για 12μαθητές, ενώ στα αντίστοιχα δημόσια σχολεία του ελληνικού δημοσίου η αντιστοιχία είναι ένας δάσκαλος για 25 μαθητές. Οι χριστιανοί δάσκαλοι που διδάσκουν το ελληνόγλωσσο πρόγραμμα είναι απόφοιτοι των παιδαγωγικών ακαδημιών, των παιδαγωγικών τμημάτων, καθηγητές αγγλικής γλώσσας και φυσικής αγωγής. Οι μουσουλμάνοι δάσκαλοι που διδάσκουν τα τουρκόγλωσσο πρόγραμμα της μειονοτικής εκπαίδευσης, στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι απόφοιτοι της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης (327, ποσοστό 80%), ενώ πολύ λίγοι είναι απόφοιτοι των Τουρκικών Διδασκαλικών Ακαδημιών, ονομαζόμενοι «προσοντούχοι», και των Ιεροσπουδαστηρίων. Υπάρχει και ένας μικρός αριθμός δασκάλων οι οποίοι είναι μετακλητοί από την Τουρκία. Η παρουσία τους στην Ελλάδα οφείλεται στη διακρατική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών και αποτελεί αντιστοιχία των Ελλήνων εκπαιδευτικών που αποσπώνται στα σχολεία της ομογένειας στην Κωνσταντινούπολη 19

21 1.3. ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ Ο τουρίστας που θα επισκεφτεί την βόρεια Ελλάδα και συγκεκριμένα την περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, έχει την δυνατότητα σε λίγες μόνο μέρες να γυρίσει αρκετές πόλεις και νομούς που από τη μια βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση μεταξύ τους, κι από την άλλη είναι πολύ εύκολα προσβάσιμες /οι λόγω της Νέας Εγνατίας Οδού. Έχοντας λοιπόν σαν βάση το νομό Ροδόπης πολύ εύκολα μπορεί κάποιος να επισκεφτεί το νομό Δράμας, νομό Καβάλας, νομό Ξάνθης, νομό Έβρου, αλλά και τα νησιά Θάσος και Σαμοθράκη ΝΟΜΟΣ ΔΡΑΜΑΣ Η έκταση του Νομού Δράμας είναι 3.468,3 τ.χμ, ο πληθυσμός του ανέρχεται σε κατοίκους, ενώ ο νομός διαιρείται σε 8 δήμους και μία κοινότητα. Η πόλη της Δράμας είναι και η πρωτεύουσα του νομού, όπου στο κέντρο της εντοπίστηκε ο προϊστορικός οικισμός του Αρκαδικού ο οποίος, από τα μέσα της 6 ης χιλιετίας π.χ αποτέλεσε τον πρώτο οικιστικό πυρήνα της πόλης. Η πόλη της Δράμας αποτελεί διοικητικό, οικονομικό, και πολιτιστικό κέντρο του Νομού, ενώ η συγκέντρωση των δραστηριοτήτων στην πόλη ευνοεί την ανάπτυξη της καθώς και την αύξηση του πληθυσμού της. Ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα στην πόλη της Δράμας, είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας, όπου ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει ευρήματα της προϊστορικής και μέσης παλαιολιθικής εποχής της νεολιθικής περιόδου, των ρωμαϊκών χρόνων, αλλά και της βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου. Στην οδό Βενιζέλου, ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει έναν όμορφο περίπατο και να αντικρύσει τα Εκπαιδευτήρια Δράμας ( ), να επισκεφτεί το εκκλησιαστικό μουσείο αλλά και τον παλαιό Μητροπολιτικό ναό των Εισόδων της Θεοτόκου, με το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο (1834). Επί της ίδιας οδού, σώζεται και ο βυζαντινός μονόχωρος ναός των Ταξιαρχών ενώ μπορεί κάποιος να συναντήσει και το ναό του Αγίου Νικολάου, το Εσκί Τζαμί αλλά και το εμπορικό κέντρο με την παραδοσιακή αγορά. Κάθε χρόνο το Σεπτέμβρη οργανώνεται στην πόλη το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους ενώ τον Ιούνη γίνονται εκδηλώσεις λόγου και τέχνης. 20

22 Στην Περιφέρει της Δράμας, αξίζει να επισκεφτεί κανείς το Σπήλαιο των Πηγών Αγγίτη, που βρίσκεται βορειοδυτικά της Πρωτεύουσας του Νομού, και αποτελεί ένα ποτάμιο σπήλαιο, μοναδικό στον Ελλαδικό χώρο, που είναι επιμήκης φυσικός αγωγός και μοναδική σχεδόν αποστραγγιστική δίοδο των υδάτων που συλλέγονται στην κλειστή λεκάνη του Κάτω Νευροκοπίου. Χαρακτηριστική είναι η γνωστή αίθουσα του μύλου όπου ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει ένα καταπληκτικό τεχνικό έργο της ντόπιας λαϊκής μηχανικής του 19 ου αιώνα με τον υδροστρόβιλο που προωθούσε το νερό του ποταμού σε ειδικά κατασκευασμένο αυλάκι που οδηγούσε το νερό στον κάμπο για να ποτίζονται τα καπνοχώραφα των αγροτών της περιοχής. Η ίδια αίθουσα αποτελούσε και καταφύγιο των ανθρώπων της 4 ης χιλιετίας π.χ και ήταν σε συνεχή χρήση μέχρι την μεταβυζαντινή εποχή. Στα Νοτιοδυτικά της Δράμας ο νεολιθικός οικισμός στο χωριό Σιταγροί παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους προϊστορικούς οικισμούς της Βαλκανικής. Νότια του σπηλαίου Αγγιτη στη θέση μικρή Τούμπα δεσπόζει και το αρχαίο Ιερό του Διονύσου, που χρονολογείται στα τέλη του 4 ου με αρχές του 3 ου αιώνα π.χ και είναι μάρτυρας της διονυσιακής λατρείας διαδεδομένης στην ευρύτερη περιοχή κατά την αρχαιότητα. Τέλος πανέμορφες διαδρομές ανταμείβουν τον επισκέπτη σε πλούσιες και μαγευτικές εμπειρίες, όπως αυτή στα δυτικά της πρωτεύουσας προς Προσοτσάνη και τα πανέμορφα δάση του Μενοικίου όρους, στα βόρεια προς το χιονοδρομικό κέντρο του Φαλακρού, το Κάτω Νευροκοπίου, τη λίμνη των Λευκογείων και τα δάση του Όρους Όρβηλου, στα βορειοανατολικά στα δάση της Ελατιάς και του Φρακτού και στα ανατολικά στα όμορφα χωριά Νικηφόρο και Παρανέστι και τα καταπληκτικά σπίτια και φράγματα του Τέμενους, Πλανόβρυσης, και Θησαυρού στον ποταμό Νέστο. 21

23 ΝΟΜΟΣ ΚΑΒΑΛΑΣ Η έκταση του νομού Καβάλας είναι 2.111,7 τ.χμ ενώ ο πληθυσμός του ανέρχεται τους κατοίκους και διαιρείται σε 11 δήμους. Στο νομό Καβάλας ανήκει διοικητικά και το νησί Θάσος. Η πόλη της Καβάλας αποτελεί την πρωτεύουσα του νομού και είναι ένα σύγχρονο και κοσμοπολίτικο αστικό κέντρο με πληθυσμό κατοίκους. Κατά τη βυζαντινή περίοδο (8 ου -9 ου αιώνα μ.χ) η πόλη μετονομάστηκε Χριστούπολη, όπου ερείπια της βυζαντινής οχύρωσης σώζονται μέχρι σήμερα σε πολλά σημεία του λόφου της συνοικίας της Παναγίας καθώς και το επιβλητικό Κάστρο με το μεγάλο κυκλικό πύργος στο εσωτερικό του. Η Χριστούπολη γνώρισε πολλούς κατακτητές μεταξύ των οποίων ήταν οι Σλάβοι, οι Φράγκοι, οι Ενετοί και οι Τούρκοι. Γύρω στο 15 ο αιώνα η πόλη παίρνει την σημερινή της ονομασία, υπό την κυριαρχία των Οθωμανών, οι οποίοι και κατασκεύασαν στα 1550 το μεγάλο επιβλητικό υδραγωγείο της πόλης (Καμάρες) που χτίσθηκε πάνω στα ίχνη βυζαντινού τεύχους και είναι έργο του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή. Ο Μεχμέτ Αλή, ιδρυτής της τελευταίας αιγυπτιακής δυναστείας που έζησε στη Καβάλα, ευεργέτησε την πόλη κτίζοντας το Πτωχοκομείο (Ιμαρέτ) στο οποίο και λειτουργούσε ιεροδιδασκαλείο και οικοτροφείο. Το κτήριο αυτό, αποτελεί μοναδικό δείγμα ισλαμικής αρχιτεκτονικής, και σήμερα ανήκει στο αιγυπτιακό κράτος ενώ λειτουργεί ως ξενοδοχείο. Ο επισκέπτης της Καβάλας μπορεί να θαυμάσει το αρχοντικό του 1890, σπίτι του Ούγγρου καπνέμπορου βαρόνου Πιερ Έρτζοχ, στο οποίο στεγάζεται το Δημαρχείο της πόλης, στην Οδό Κύπρου. Δίπλα στο δημαρχείο δεσπόζει το κτήριο της Μεγάλης Λέσχης της πόλης που κατασκευάστηκε το Στον ίδιο δρόμο βρίσκεται και το Μέγαρο του καπνέμπορου Δ.Τόκκου το οποίο κτίστηκε το 1879 και στεγάζει σήμερα τη 12 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας. Κάποια από τα σημαντικά αξιοθέατα της πόλης είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας, που βρίσκεται στην οδό Ερυθρού Σταυρού 17, όπου στεγάζεται και η ΙΗ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, και στην οποία υπάρχουν αξιόλογα ευρήματα από το νομό Καβάλας αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Επίσης στην οδό Φιλίππου βρίσκεται το Δημοτικό Μουσείο Καβάλας στο οποίο εκτίθενται πίνακες και έργα του σπουδαίου Θασίτη γλύπτη Πολυνώστη Βαγή και συμπληρώνεται με αντικείμενα λαϊκής τέχνης και συλλογές σπάνιων πουλιών από τον ποταμό Νέστο. Στην πόλη της Καβάλας κάθε χρόνο διοργανώνονται τα Ελευθέρια με πλούσιο πρόγραμμα πολιτιστικών εκδηλώσεων αλλά και η Διεθνής Συνάντηση Παράδοσης και Πολιτισμού Οι χοροί του Κόσμου. 22

24 Το λιμάνι της Καβάλας, που συνδέει την πόλη με τη Θάσο, προσφέρει στον επισκέπτη έναν ιδανικό τόπο για περιπάτους με τα γραφικά ταβερνάκια, την ψαραγορά και τα καΐκια στο μικρό λιμάνι. Βγαίνοντας από την πόλη προς την Δράμα βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Σίλα αλλά και τμήμα της ρωμαϊκής Εγνατίας Οδού το οποίο και σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση. Στο τέλος του ίδιου δρόμου υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων, πόλη που χτίστηκε από το Μακεδόνα Βασιλιά Φίλιππο Β το 356 π.χ στη θέση ενός παλιότερου οικισμού τις Κρηνίδες. Το ίδιο χρόνο κατασκευάστηκε και το θέατρο της πόλης το οποίο είναι αναστηλωμένο και εξυπηρετεί τις ανάγκες των εκδηλώσεων στα πλαίσια του Φεστιβάλ Φιλίππων- Θάσου. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Φιλίππων ο επισκέπτης μπορεί να δει μοναδικά ευρήματα από την προϊστορική, αρχαία, ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή που προέρχονται από το γειτονικό προϊστορικό οικισμό Ντικιλί Τας, από τους Φιλίππους και την ευρύτερη περιοχή. Ο επισκέπτης του νομού μπορεί να ακολουθήσει εντυπωσιακές διαδρομές. Στα δυτικά, το όρος Παγγαίο, όπου βρίσκεται και το χιονοδρομικό κέντρο, το Δασικό χωριό αλλά και πλήθος μοναστηριών, καθώς και το βυζαντινό κάστρο του Παλαιοχωρίου. Στα νοτιοανατολικά του Νομού, προς τη Θεσσαλονίκη, ο επισκέπτης μπορεί να ακολουθήσει την όμορφη διαδρομή δίπλα από τη θάλασσα, που του επιφυλάσσει εκπλήξεις εντυπωσιακών βυζαντινών φρουρίων, όπως της Ανακτορούπολης, του Πύργου της Απολλώνιας των ιαματικών Λουτρών των Ελευθέρων και το Κάστρο του Ορφανίου. Επιπλέον μπορεί να συναντήσει τις πανέμορφες αμμουδιές του Μπάτη, της Τόσκα, του Παληού κ.α Στα βορειοανατολικά της Καβάλας μπορεί να θαυμάσει ο επισκέπτης τη φυσική ομορφιά του Όρους της Λεκάνης, το γραφικό χωριουδάκι Παράδεισος ενώ στη συνέχεια της διαδρομής τα ερείπια του σταθμού της Εγνατίας οδού, της αρχαίας Τοπείρου. Τέλος στα νοτιανατολικά του νομού, υπάρχει ο παραδοσιακός οικισμός Ακόντισμα της Ν.Καρβαλης όπου μπορεί να παρακολουθήσει κανείς το Διεθνές Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών Ήλιος και Πέτρα, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κ.α 23

25 H ΝΗΣΟΣ ΘΑΣΟΣ Η Θάσος είναι ένα καταπράσινο νησί του Βόρειου Αιγαίου κατοίκων, που λόγω της προνομιακής του θέσης και των πλούσιων κοιτασμάτων χρυσού και μαρμάρου, επικοίστηκε πρώτα από τους Φοίνικες ( π.χ) και αργότερα από τους Πάριους ναυτικούς (7 ος αιώνας π.χ ). Μαρτυρία για την μεγάλη ακμή του νησιού κυρίως τον 6 ο -4 ο αιώνα έχουμε από τα μνημεία της αρχαίας Θάσου, την αρχαία αγορά της, τα ερείπια του Δικαστηρίου καθώς και τα ερείπια του Ιερού του Διονύσου(5 ος αιώνας) και Ιερού του Ποσειδώνα (4 ος αιώνας ), το αρχαίο θέατρο και το ναό της πολιούχου Θεάς Αθηνάς (6 ος -5 ος αιώνας π.χ). Η επίσκεψη στο πρόσφατα ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θάσου δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να θαυμάσει αξιόλογα ευρήματα της πόλης όπως τον Κριοφόρο Κούρο, την Αφροδίτη με το δελφίνι και την κεφαλή του Διονύσου. Σήμερα το νησί αποτελεί έναν πανέμορφο τουριστικό προορισμό, η πρόσβαση στον οποίο διευκολύνεται με τα ιπτάμενα δελφίνια από την Καβάλα και την Κεραμωτή. Πρόκειται για ένα νησί με μοναδική ομορφιά, που προσφέρει στον επισκέπτη άπειρες ευκαιρίες για εκδρομές σε παραθαλάσσια αλλά και ορεινά μέρη. Πρωτεύουσα του νησιού, είναι ο Λιμένας, που αποτελεί μικρή, γραφική πόλη που αναπτύσσεται σε τουριστικό θέρετρο. Η πόλη διαθέτει αρκετές οργανωμένες παραλίες όπως οι ακτές της Γλυφάδας και η παραλία της Μακρυάμμου. Ο παραλιακός δρόμος αλλά και τα στενάκια της πόλης είναι ιδανικά για περιπάτους. Ένα από τα πιο γραφικά μέρη, είναι το παλιό λιμανάκι με τις ψαρόβαρκες όπου δεσπόζει το Καλογερικό του 19 ου αιώνα. Ο περιμετρικός δρόμος του νησιού οδηγεί ανατολικά στην Μακρύαμμο, παραλία με γαλάζια θάλασσα, θαυμάσια ακτή και καθαρή αμμουδιά. Συνεχίζοντας προς την ίδια κατεύθυνση ο επισκέπτης συναντά την Παναγία, έναν από τους πιο ονομαστούς οικισμούς της Θάσου, που πήρε το όνομα του από την ομώνυμη εκκλησία που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού. Σε μικρή απόσταση από την Παναγία βρίσκεται και η δημοφιλής οργανωμένη ακτή της Θάσου Χρυσή Αμμουδιά με τα γαλαζοπράσινα νερά που δίνουν την εντύπωση στον επισκέπτη ότι βρίσκεται σε κάποιο τροπικό νησί. 24

26 Πιο νότια βρίσκεται το χωριό Ποταμιά το οποίο είναι κτισμένο στις κατάφυτες με πεύκα πλατιές του Υψαρίου. Στο χωριό λειτουργεί το Μουσείο του διάσημου Θασίτη Γλύπτη Πολύγνωστου Βάγη, κτισμένο σε διώροφο πέτρινο κτήριο στο οποίο εκτίθενται γλυπτά έργα αλλά και πίνακες του καλλιτέχνη. Σε κοντινή απόσταση από το χωριό βρίσκεται η Σκάλα Ποταμιάς με την οργανωμένη παραλία, τα τουριστικά καταλύματα, τις ταβέρνες κ.α. Μία από τις ωραιότερες παραλίες του νησιού βρίσκεται και στην χερσόνησο της Αλυκής, τον παραδεισένιο κόλπο που μαγνητίζει κάθε επισκέπτη. Στο ύψωμα της χερσονήσου σώζονται τα ερείπια δύο παλαιοχριστιανικών βασιλικών του 5 ου αιώνα, και του αρχαίου λατομείου μαρμάρου. Στην άλλη μεριά του κόλπου υπάρχει μια ερημική παραλία δίπλα από την οποία σώζονται τα ερείπια του Ιερού των Διόσκουρων( 7 ος αιώνας π.χ). Στα νοτιοανατολικά του νησιού, κοντά στην Αστρίδα, βρίσκεται η γυναικεία Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, ένα από τα γνωστότερα θρησκευτικά προσκυνήματα της Θάσου. Συνεχίζοντας το γύρο του νησιού ο επισκέπτης συναντά, το χωριό Ποτός ένα από τα σημαντικότερα θέρετρα του νησιού με την καλά οργανωμένη παραλία του. Ο δρόμος από τον Ποτό οδηγεί στον παραδοσιακό οικισμό του Θεολόγου, που χαρακτηρίζεται από τα άφθονα τρεχούμενα νερά, τους παλιούς υδρόμυλους και την πυκνή βλάστηση. Η οργανωμένη παραλία του Πευκαρίου στα Νοτιοδυτικά, του νησιού, προσφέρει μια καταπληκτική εικόνα με το χαρακτηριστικό τοπίο αυτοφυών πεύκων που φτάνουν ως την θάλασσα. Τα Λιμενάρια ακόμη ένας σημαντικός σταθμός της διαδρομής για την περιπλάνηση του νησιού, είναι ένα μεγάλο χωριό που αναπτύχτηκε τον 19 ο αιώνα και προσφέρει στον επισκέπτη άνετη και φιλόξενη διαμονή. Στο χωριό λειτουργεί Λαογραφικό Μουσείο το οποίο στεγάζεται στο πρώην κοινοτικό κατάστημα, στο κέντρο του χωριού. Βορειότερα από το χωριό, είναι η Σκάλα των Μαριών απ όπου και φτάνει κανείς στο χωριό Μαριές και στο υδροβιότοπο της λίμνης Γέννας. Ο παραλιακός δρόμος οδηγεί στη Σκάλα της Καλλιράχης και στη Σκάλα Σωτήρος απ όπου μπορεί κάποιος να επισκεφτεί τη Μονή του Αγίου Παντελεήμονα. Ακλουθώντας το δρόμο που ξεκινά από το χωριό Πρίνου, σημαντική περιοχή της Θάσου μετά την ανακάλυψη πετρελαίου, ο επισκέπτης φτάνει στο χωριό Καζαβίτη, το σπουδαιότερο παραδοσιακό οικισμό του νησιού με τα πανέμορφα λιθόστρωτα σπίτια και τους χαρακτηριστικούς εξώστες με τα ζωγραφιστά ταβάνια. Τέλος η τελευταία διαδρομή στο νησί οδηγεί στο χωριό Ραχώνι που μαζί με τη Σκάλα του και το χωριουδάκι του Αγίου Γεωργίου, αποτελούν την κοινότητα Ραχωνίου. Η Σκάλα Ραχωνίου είναι αρκετά ανεπτυγμένη τουριστικά και προσφέρει στους επισκέπτες ότι χρειάζονται για μια άνετη διαμονή. 25

27 O ΝΟΜΟΣ ΞΑΝΘΗΣ Η έκταση του νομού Ξάνθης είναι τ.χμ, ο πληθυσμός του φτάνει τους κατοίκους ενώ ο νομός διοικείται από 6 δήμους και 4 κοινότητες. Στα βόρεια του νομού δεσπόζει η οροσειρά της Ροδόπης, ενώ στα νότια απλώνεται η πεδιάδα της Ξάνθης που φτάνει μέχρι τις ακτές του Αιγαίου. Η πόλη της Ξάνθης αποτελεί και την πρωτεύουσα του νομού, και είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες των κατάφυτων λόφων της Ροδόπης. Η ρεματιά που σχηματίζεται ανάμεσα στους λόφους της πόλης ρέει ο ποταμός Κόσυνθος δίνοντας της ένα ιδιαίτερο χρώμα κι ένα πολεοδομικό χαρακτήρα προσαρμοσμένο στο ρου του ποταμού. Μάρτυρες της μεγάλης οικονομικής ευημερίας και ακμής του εμπορίου του καπνού κατά το 19 ου αιώνα, όπου και ξανακτίστηκε η πόλη μετά τους δύο μεγάλους σεισμούς, είναι οι καπναποθήκες της συνοικίας των Δώδεκα Αποστόλων, καθώς και αρχοντικά καπνεμπόρων που έχουν διασωθεί στην Παλιά Πόλη. Ενδεικτική είναι η καπναποθήκη στη συμβολή των οδών Οδυσσέως Ανδρούτσου και Αγίων 12 Αποστόλων, όπου και στεγάζεται σήμερα η Ακαδημία Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, αλλά και το εντυπωσιακό συγκρότημα καπναποθηκών στην οδό Καπνεργατών, δομημένο σε σχήμα Π, που σήμερα ανήκει στο Δήμο Ξάνθης και μετατράπηκε σε Πνευματικό και Πολιτιστικό Κέντρο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα των αρχιτεκτονικών ρευμάτων του 19 ου αιώνα αποτελούν και τα αρχοντικά του Κουγιουμτζόγλου και Ορφανίδη στις οδούς Αντίκα και Παλαιολόγου. Τα στενά καλντερίμια της Παλιάς Πόλης, διατηρούν αναλλοίωτο το χρώμα μιας άλλης εποχής και αφήνουν τις καλύτερες εντυπώσεις σε κάθε επισκέπτη. Στην οδό Αντίκα λειτουργεί Λαογραφικό Μουσείο με φορεσιές, κοσμήματα, κεραμικά, υφαντά και χάλκινα αντικείμενα. Στην οδό Δοϊράνης, απέναντι από το μουσουλμανικό νεκροταφείο υπάρχει το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, όπου βρίσκονται βαλσαμωμένα ζώα, φυτά και πετρώματα που δείχνουν σε γενικές γραμμές τον πλούτο της πανίδας και χλωρίδας του Νομού. Στη Δημοτική Πινακοθήκη στη συμβολή των οδών Ορφέως και Πινδάρου μπορεί ο επισκέπτης να θαυμάσει τα έργα της μόνιμης συλλογής της Πινακοθήκης άλλα και αυτά από περιοδικές εκθέσεις που οργανώνονται κατά διαστήματα. Στα δυτικά της πόλης λειτουργεί το Καζίνο της Ξάνθης, που βρίσκεται στην περιοχή των εργατικών κατοικιών. Στην Ξάνθη κάθε χρόνο διοργανώνονται πολλές ενδιαφέρουσες πολιτιστικές εκδηλώσεις που συγκεντρώνουν επισκέπτες από όλη την Ελλάδα, όπως Οι Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές Οι γιορτές της Παλιάς Πόλης κ.α. Στα Βορειοανατολικά της Ξάνθης ο επισκέπτης μπορεί να συναντήσει τα μοναστήρια των Παμμεγιστών Ταξιαρχών, της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας και Παναγίας Καλαμούς. Επιπλέον δεν θα πρέπει να παραλείψει 26

28 να επισκεφτεί το Εκκλησιαστικό Μουσείο, στο οποίο φυλάσσονται κειμήλια από όλες τις ενορίες της πόλης, όπως φορητές εικόνες, λειτουργικά σκεύη και άμφια που χρονολογούνται από τον 17 ο -20 ο αιώνα. Λίγο πριν την Σταυρούπολη, ο δρόμος οδηγεί στο παρθένο δάσος του Αρκουδορέματος και στο Δρυμό της ΧαΪντούς. Από τη Σταυρούπολη προς Κομνηνά βρίσκεται ο περίφημος Μακεδονικός Τάφος, που χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια, ενώ ο δρόμος προς Νεοχώρι, οδηγεί σε ύψωμα με καταπληκτική θεά, στη θέση Καλυβά, όπου σώζονται τα ερείπια του ομώνυμου κάστρου. Ο επισκέπτης δεν θα πρέπει να λησμονήσει να κάνει μια στάση και στο όμορφο χωριό της Σταυρούπολης με τα όμορφα καλντερίμια, τη γραφική πλατεία, τα παλιά καλοδιατηρημένα σπίτια και το σιδηροδρομικό σταθμό. Στο χωριό λειτουργεί Λαογραφικό Μουσείο που περιλαμβάνει εκθέματα όπως παραδοσιακές φορεσιές, οικιακά σκεύη, εργαλεία από την καθημερινή ζωή κ.α Στα δυτικά του νομού, βρίσκεται το γραφικό παρόχθιο χωριουδάκι της Γαλάνης, με το ειδικά διαμορφωμένο μονοπάτι όπου μπορεί κανείς να απολαύσει τις φυσικές ομορφιές της παραποτάμιας βλάστησης των Στενών του Νέστου. Στα μέσα περίπου της διαδρομής βρίσκεται το χωριό Λιβερά με τους υπέροχους ξενώνες, ένα μέρος ιδανικό για ποδηλασία και πεζοπορία, όπου άγρια άλογα έρχονται να ξεδιψάσουν στα νερά του Νέστου Ποταμού. Στα Βόρεια του νομού ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τα δάση της Ροδόπης και τους οικισμούς της ορεινής περιοχής. 15 χμ από τον Εχίνο υπάρχει οικισμός που ονομάζεται Θερμών, όπου και βρέθηκε ανάγλυφο του θεού Μίθρα σε βράχο. 27

29 Νότια της Ξάνθης προς Γενισέα, βρίσκεται το αξιόλογο εμπορικό κέντρο καπνού του 18 ου αιώνα, Πεζούλα, καθώς και τα αρχαία Άβδηρα, σημαντική πόλη της αιγιακής Θράκης του 7 ου αιώνα π. Χ. Στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου διακρίνονται ερείπια τμήματος του δυτικού τείχους ενώ ανατολικά έχουν ανακαλυφθεί ευρύχωρες κατοικίες του 4 ου αιώνα π.χ με ψηφιδωτά δάπεδα πλούσιας διακόσμησης από δελφίνια, ροδάκια κ.α Στο χωριό των Αβδήρων λειτουργεί Αρχαιολογικό Μουσείο, με εκθέματα από το δημόσιο και ιδιωτικό βίο καθώς και έθιμα ταφής. Τέλος η διαδρομή από Ξάνθη προ Πόρτο Λάγος οδηγεί στη λίμνη Βιστωνίδα, όπου ο επισκέπτης μπορεί να ενημερωθεί για τον υδροβιότοπο από το Κέντρο Πληροφόρησης Λίμνης Βιστονίδας- Λίμνης Ισμαρίδας. Μέσω της ίδιας διαδρομής,μπορεί να φτάσει ο επισκέπτης και στην όμορφη αμμουδιά των Αβδήρων ή δυτικότερα στις οργανωμένες ακτές του Μυρωδάτου, των Μαγγάνων και του Ερασμίου Ο ΝΟΜΟΣ ΕΒΡΟΥ Η έκταση του νομού Έβρου είναι 4.241,6 τ.χμ, ο πληθυσμός του ανέρχεται τους κατοίκους και ο νομός διαιρείται σε 9 δήμους. Το κεντρικό και νοτιοδυτικό μέρος του νομού καλύπτεται από την απόληξη της οροσειράς της Ροδόπης, ενώ το νοτιοανατολικό και βόρειο μέρος καλύπτεται από τις πεδιάδες του Δέλτα του Έβρου και της Ορεστιάδας. Στο νομό Έβρου ανήκει διοικητικά και το νησί τη Σαμοθράκης, ενώ πρωτεύουσα του νομού είναι η Αλεξανδρούπολη. Η Αλεξανδρούπολη είναι μία παραθαλάσσια πόλη με σύγχρονη ρυμοτομία, που αναπτύχτηκε κυρίως μετά την απελευθέρωση της Θράκης, και βρίσκεται σε συνεχείς αναπτυξιακούς ρυθμούς. Το λιμάνι και αεροδρόμιο της πόλης, την καθιστούν σημαντικό εμπορικό, οικονομικό και τουριστικό κέντρο. Ο μεγάλος φάρος στον παραλιακό δρόμο, σύμβολο της πόλης είναι ένα από τα σημαντικά αξιοθέατα της Αλεξανδρούπολης, που κατασκευάστηκε από τη γαλλική εταιρία Φάρων και Φανών ενώ άρχισε να λειτουργεί από την 1 η Ιουνίου του Δείγματα της αρχιτεκτονικής του 19 ου -20 ου αιώνα είναι τα κτίρια της παλαιάς Ζαφιρείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας, δωρεά του ζεύγους Γεωργίου και Ελένης Ζαφίρη, στην πλατεία Εθνικής Ανεξαρτησίας, καθώς και τα κτίρια της Λεονταριδείου Αστικής Σχολής Αρρένων και 3 ου Δημοτικού Σχολείου, στην πλατεία Μητροπόλεως. Στο κτίριο της Λεονταριδείου Σχολής λειτουργεί 28

30 σήμερα Εκκλησιαστικό Μουσείο με συλλογή μεταβυζαντινών εικόνων, ιερών σκευών και κειμηλίων, αμφίων, ξυλόγλυπτων έργων και ιστορικών εγγράφων από την περιοχή του Έβρου, την Αίνο και την υπόλοιπη Ανατολική Θράκη. Σημαντικό πολιτιστικό κέντρο της πόλης αποτελεί ο Σύλλογος Αρχαιόφιλων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Νομού Έβρου, που βρίσκεται στην Δημοκρατίας 335, και πρόκειται για ειδικά διαμορφωμένο εκθεσιακό χώρο, όπου οργανώνονται διάφορες περιοδικές εκθέσεις. Αξιόλογο επίσης είναι το έργο και της Συλλογής της Θράκης Αγγέλας Γιαννακίδου, που πρόκειται για συλλογή εθνολογικού χαρακτήρα καθώς και καταγραφή σε ηλεκτρονική μορφή των προσφύγων της Αλεξανδρούπολης από την Ανατολική Θράκη και Ρωμυλία. Στα δυτικά της Αλεξανδρούπολης ο επισκέπτης του νομού συναντά το πανέμορφο παραθαλάσσιο χωριουδάκι με τη μακραίωνη ιστορία, της Μάκρης, που είναι κτισμένο στις κατάφυτες πλαγιές των Ζωναίων Όρεων. Μέσα στα όρια του οχυρωμένου βυζαντινού οικισμού, λειτουργεί η τρίκλιτη βασιλική εκκλησία της Αγίας Αναστασίας, που το διακοσμητικό της ύφος είναι μείγμα λαϊκής και αστικής νοοτροπίας. Στο μικρό λιμανάκι της Μάκρης, στην παραλία Πλάτανος, ο επισκέπτης μπορεί να κάνει στάση για μπάνιο και φαγητό, κι από εκεί να οδηγηθεί στο σπήλαιο της Μάκρης. Ο παραλιακός δρόμος περνάει από την παραλία της Αγίας Παρασκευής και φτάνει στο χωριό Δίκελλα σε μικρή απόσταση από το οποίο βρίσκεται ο Αρχαιολογικός χώρος της Μεσημβρίας Ζώνης. Βόρεια της Αλεξανδρούπολης βρίσκεται το χωριό Άβαντας, όπου σώζονται ερείπια βυζαντινού φρουρίου ανάμεσα σε ένα πολύ όμορφο τοπίο από ελαιώνες. Στον ίδιο δρόμο βρίσκεται και το σπήλαιο των Αγίων Θεοδώρων, ο χώρος του οποίου διαμορφώθηκε σε παρεκκλήσι, και είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες του 11 ου 13 ου αιώνα. Συνεχίζοντας τον ίδιο δρόμο, ο επισκέπτης συναντά, σε μια διαδρομή ανάμεσα από πλατάνια, τα γραφικά χωριά Κίρκη και Συκορράχη. Ανατολικά της Αλεξανδρούπολης, στο δρόμο για το αεροδρόμιο Δημόκριτος, υπάρχουν τα Ιαματικά Λουτρά της Τραϊανούπολης, τα οποία βρίσκονται κοντά στο χωριό Λουτρός και όπου σήμερα λειτουργούν σύγχρονες εγκαταστάσεις με ξενώνες για τους επισκέπτες. Συνεχίζοντας ανατολικά, ο δρόμος οδηγεί στις Φέρες, όπου μπαίνοντας κάποιος στην πόλη διακρίνει τα ερείπια του βυζαντινού 29

31 υδραγωγείου. Στο κέντρο της πόλης βρίσκεται το καθολικό της βυζαντινής Μονής της Παναγίας της Κοσμοσώτειρας, που κτίστηκε στα μέσα του 12 ου αιώνα και γύρω από το μοναστήρι άρχισε να δημιουργείται ο βυζαντινός οικισμός της Βήρας. Στις Φέρες ο επισκέπτης μπορεί να δει τη Λαογραφική Συλλογή του Ν.Γκότση, με τα εξαιρετικά ενθύμια και κειμήλια των προγόνων της περιοχής, αλλά και να χρησιμοποιήσει την πόλη ως ορμητήριο για να επισκεφτεί το γειτονικό Δέλτα του Έβρου. Βορειότερα από τις Φέρες, βρίσκεται το χωριό Τυχερό με το μοναδικό απολιθωμένο δάσος ηλικίας πάνω από 25 εκατομμυρίων ετών. Συνεχίζοντας ο επισκέπτης συναντά το διεθνώς γνωστό Εθνικό Δρυμό του Δάσους της Δαδιάς καθώς και το μοναστήρι της Κορνοφωλιάς. Ο δρόμος οδηγεί και στο ιστορικό Σουφλί που είναι γνωστό για την παράδοση του στην σηροτροφεία. Στην αρχιτεκτονική συγκρότηση της πόλης κυριαρχεί ο τύπος του κουκουλόσπιτου, όπου η κατοικία συνδυάζεται με το χώρο εκτροφής μεταξοσκώληκα που κατέχει και το μεγαλύτερο μέρος του σπιτιού. Ξεχωριστά τέτοια σπίτια είναι των οδών Μόκαλη, Κυρίλλου ΣΤ, Κουρτίδου κ.α ενώ αξιόλογο είναι και το μουσείο Ελληνικού Μεταξιού το οποίο στεγάζεται στο παραδοσιακό αρχοντικό του Θρακιώτη δάσκαλου Κωνσταντίνου Κουρτίδη. Στο Σουφλί δεν θα πρέπει να παραλείψει ο επισκέπτης να συναντήσει τους ναούς του Αγίου Γεωργίου και Αθανασίου με τα περίφημα τέμπλα τους, αλλά φυσικά και να περάσει από τα καταστήματα μεταξωτών ειδών ή να αγοράσει τα νόστιμα ντόπια λουκάνικα. Ο δρόμος που οδηγεί στον επόμενο σταθμό του επισκέπτη το Διδυμότειχο, περνάει πολύ κοντά από τον ποταμό Έβρο, από όπου και διακρίνονται τα χωριουδάκια της Ευρωπαϊκής Τουρκίας. Το Διδυμότειχο είναι κτισμένο σε λόφο δίπλα στον Ερυθροπόταμο, ενώ νοτιανατολικά της πόλης υψώνεται ο λόφος της Αγίας Πέτρας όπου και υπάρχουν τα ερείπια της ρωμαϊκής Πλωτινόπολης. Στο κέντρο της πόλης δεσπόζει το οθωμανικό τέμενος του Βαγιαζήτ ενώ στην πόλη λειτουργεί Λαογραφικό μουσείο που περιλαμβάνει αντικείμενα καθημερινής χρήσης, γεωργικά εργαλεία, αναπαράσταση κουζίνας, θρακιώτικου σπιτιού κ.α. Η Δημοτική Πινακοθήκη που λειτουργεί σε αναπαλαιωμένο αρχοντικό του κάστρου αλλά και το Στρατιωτικό Μουσείο που στεγάζεται σε παλαιό προβιομηχανικό κτίριο, είναι δυο από τα σημαντικά αξιοθέατα της πόλης. Ο δρόμος δυτικά από το Διδυμότειχο οδηγεί στις Μεταξάδες, γνωστό για τα παραδοσιακά αρχοντικά του, ενώ ανατολικά στο κάστρο του Πυθίου, λαμπρό δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής του 14 ου αιώνα που αποτελείται από δυο κεντρικούς πύργους που χρησίμευαν ο ένας για κατοικία και ο άλλος είχε αμυντικό χαρακτήρα. Βορειοδυτικά του Πυθίου ανάμεσα στα χωριά Μικρή Δοξιπάρα και Χελιδόνα, βρίσκεται οικογενειακός ταφικός τύμβος, ένας αρχαιολογικός χώρος μοναδικός στον Ελλαδικό και Βαλκανικό χώρο. Βόρεια του Πυθίου η εθνική 30

32 οδός οδηγεί σε μια όμορφη πόλη με σύγχρονο πολεοδομικό σχέδιο, που δεν είναι άλλη από την Ορεστιάδα. Στην πόλη λειτουργεί το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Ορεστιάδας όπου εκτίθενται αγροτικά εργαλεία, παραδοσιακές φορεσιές, αντικείμενα οικιακής χρήσης, εκκλησιαστικά αντικείμενα κ.α. Από Ορεστιάδα ο δρόμος οδηγεί στην κωμόπολη Νέου Βύσσα όπου οργανώνονται κάθε καλοκαίρι οι Συναντήσεις Νέων του Άρδα, στο χωριό Καστανιές όπου λειτουργεί τελωνείο από το οποίο μπορεί να περάσει κανείς στην Αδριανούπολη της Τουρκίας και τέλος στο χωριό Ορμένιο, η εσχατιά της ελληνικής επικράτειας όπου βρίσκεται το περίφημο Τρίγωνο, το σταυροδρόμι τριών κρατών της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Βουλγαρίας. Στο Ορμένιο λειτουργεί τελωνείο απ όπου ο επισκέπτης μπορεί να περάσει στη Βουλγαρία Η ΝΗΣΟΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ Από το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης ο επισκέπτης μπορεί να επιβιβαστεί σε πλοίο όπου μετά από 2,5 ώρες ταξίδι οδηγεί στην Καμαριώτισσα της Σαμοθράκης. Η χώρα του νησιού, βρίσκεται 5 χλμ ανατολικά του λιμανιού, και είναι κτισμένη σε λόφους που την προστάτευαν από τους ανέμους αλλά και τους ληστρικές επιδρομές των προηγούμενων αιώνων. Στη χώρα λειτουργεί Λαογραφικό Μουσείο, σε αναπαλαιωμένη κατοικία δίπλα στην εκκλησία της πόλης Σαμοθράκης. Το λιμάνι της Σαμοθράκης διαθέτει μεγάλα ξενοδοχεία καθώς και ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, ψαροταβέρνες και γενικά οτιδήποτε μπορεί να κάνει άνετη τη διαμονή όσων την επισκέπτονται. Στα δυτικά της πόλης, βρίσκεται το αιολικό πάρκο του νησιού, και δίπλα σε αυτό, είναι η λιμνοθάλασσα του Αγίου Ανδρέα μεγάλης οικολογικής σημασίας εφόσον αποτελεί σταθμό ανάπαυσης αποδημητικών πουλιών. Η διαδρομή από την Καμαριώτισσα προς τα βορειοανατολικά οδηγεί στον οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο της Παλαιόπολης όπου βρίσκεται και Μουσείο στο οποίο μπορεί να θαυμάσει κανείς ευρήματα από την ανασκαφή του Ιερού των Μεγάλων Θεών. 31

33 Συνεχίζοντας τη διαδρομή στα ανατολικά, ο επισκέπτης συναντά τον οικισμό Καριώτες, και μετά από λίγο τα Θέρμα., όπου και βρίσκονται και οι εγκαταστάσεις με τις ζεστές θειούχες πηγές των ιαματικών λουτρών, γνωστές για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες από την εποχή του Βυζαντίου. Το χωριό βρίσκεται σε περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους όπου οργιάζει η βλάστηση από πλατάνια, καστανιές, κουμαριές και μυρτιές. Από το χωριό ξεκινά μονοπάτι 3,5 ωρών πεζοπορίας που οδηγεί στην κορυφή Φεγγάρι. Συνεχίζοντας ο επισκέπτης συναντά τον χειμαρροπόταμο Φονιά στον οποίο υπάρχει φυσικό μονοπάτι ανάμεσα στην όμορφη παρόχθια βλάστηση. Κοντά στην εκβολή του χειμάρρου σώζονται τα ερείπια του Πύργου του Φονιά που κτίστηκε στα 1431 από τους Gattilusi. O δρόμος καταλήγει στο ακρωτήριο του Κήπος με την ομώνυμη μαγευτική παραλία μια από τις ομορφότερες ακτές του νησιού με ψιλοβότσαλο και πεντακάθαρα καταγάλανα νερά. Η διαδρομή από την Καμαριώτισσα προς τα νότια του νησιού, οδηγεί στα χωριά Αλώνια που συνεχίζει σε λόφους κατάφυτους με ελιές. Νοτιοδυτικά του χωριού, στη θέση Μικρό Βουνί, στις εκβολές του ρέματος Πολυπούδι, έχει εντοπιστεί τούμπα προϊστορικού οικισμού της 6 ης χιλιετίας 1700 π.χ.συνεχίζοντας την πορεία ο επισκέπτης φτάνει στο χωριό Ξηροπόταμος, όπου υπάρχει ελαιοτριβείο, και νοτιότερα στον οικισμό Λάκκωνα. Από το χωριό αυτό ο επισκέπτης περνάει στις περιοχές Κοιτάδα και Πλατύδεντρο αλλά και στο ξωκλήσι της Παναγίας της Κρημνιώτισσας. 32

34 Η διαδρομή καταλήγει στην παραλία της Παχιάς Άμμου, ιδανικό τόπο για κολύμπι και ξεκούρασης από τον οποίο μπορεί να αγναντεύσει κάποιος το νησί Ίμβρος. Οι νοτιανατολικές ακτές της Σαμοθράκης είναι απότομες λόγω των απολήξεων του Όρους Σάος, περιοχή σπάνιας οικολογικής αξίας και φυσικού κάλλους, η πρόσβαση στην οποία είναι εφικτή μόνο από τη θάλασσα. Στις θαλάσσιες σπηλιές της περιοχής βρίσκει καταφύγιο ένα από τα πιο σπάνια θηλαστικά της Ελλάδας, η Μεσογειακή Φώκια. Στη θέση Κρεμαστό με τους πανύψηλους βράχους υπάρχει καταρράκτης που τα νερά του πέφτουν αφρισμένα μέσα στη βαθυγάλαζη θάλασσα δημιουργώντας καταπληκτικό θέαμα ΛΑΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ Ο λαϊκός πολιτισμός ολόκληρου του βορειοελλαδικού χώρου παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον όχι μόνο για τον πλούτο του και για την καθαρότητα της έκφρασης των επιμέρους μορφών του αλλά και για την επιβίωση σε αυτόν στοιχείων που έρχονται σαν απόηχος της αρχαιοελληνικής και βυζαντινής μας παράδοσης. Το έθιμο των «Αράπηδων» αναβιώνει, ανήμερα των Θεοφανίων στο Μοναστηράκι του νομού Δράμας, και την ημέρα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο Βώλακα του νομού Δράμας και στη Νικήσιανη του νομού Καβάλας. Πρωταγωνιστούν οι «Αράπηδες» με μακριές υφαντές μαύρες κάπες, ψηλές κουκούλες από δέρμα κατσίκας και βαριά κουδούνια στη μέση. Συμπρωταγωνιστές τους στο δρώμενο είναι οι «Τσολιάδες» με την εθνική φορεσιά και οι «Γκιλίγκες» με την τοπική γυναικεία φορεσιά. Το δρώμενο έχει τις ρίζες του στη διονυσιακή λατρεία των αρχαίων Ανθεστηρίων και στοχεύει στην πρόκληση γονιμικής δύναμης για καρποφορία της γης και πολλά γεννήματα για την αύξηση των κοπαδιών. Παραδοσιακές ιπποδρομίες πραγματοποιούνται στις 2 Μαΐου, εορτή του Αγίου Αθανασίου, στο Δοξάτο της Δράμας. Οι ιπποδρομίες έχουν τις ρίζες τους στους απελευθερωτικούς αγώνες του Έθνους μας στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Τα Καρναβάλια είναι διαδεδομένα σε όλη την περιοχή με κορυφαίο αυτό της Ξάνθης που είναι το μεγαλύτερο σε όλη τη Β. Ελλάδα και περιλαμβάνει μεγάλη παρέλαση αρμάτων, πολύ κέφι και πολλές άλλες καρναβαλικές εκδηλώσεις. Αποκριάτικες γιορτές όμως, γίνονται και σε άλλα μέρη της περιοχής όπως στις Σάπες Ροδόπης, στο Σουφλί του Έβρου και στη Χωριστή Δράμας. Ξεχωριστές γαϊδουροδρομίες πραγματοποιούνται στις Σάπες του Νομού Ροδόπης. 33

35 Το έθιμο της Καμήλας ή Τζιαμάλας είναι ένα άλλο έθιμο που αναβιώνει την περίοδο της Αποκριάς στη Σταυρούπολη του Ν. Ξάνθης. Οι νέοι κατασκευάζουν με κουρέλια και δέρματα το ομοίωμα μίας καμήλας την οποία περιφέρουν από πόρτα σε πόρτα με τη συνοδεία φλογέρας ή νταουλιού. Οι νοικοκυραίοι φιλοδωρούν με λιχουδιές και χρήματα την καμήλα, αλλά αν ξεφύγει απ' τον καμηλιέρη, τη φιλοδωρούν με χτυπήματα. Το δρώμενο αυτό συμβολίζει την πορεία της ζωής του ανθρώπου με τις ατυχίες αλλά και τα κέρδη της. Συμβολίζει την υποταγή της ζωής στο πεπρωμένο που δεν μπορεί να το ακυρώσει ή να το αλλάξει κανένας άνθρωπος. Ένα άλλο έθιμο του Καρναβαλιού είναι το δρώμενο του «Καλόγερου». Αναβιώνει τη Δευτέρα της Τυρινής στα χωριά της Δράμας Καλαμπάκι και Μαυρολεύκη και έχει σκοπό τη βλάστηση και την καρποφορία ενώ συνοδεύεται από μεταμφιέσεις, κυκλικούς χορούς, ευχές κ.ά. Το έθιμο των «Αναστεναρίων» αναβιώνει στο χωριό Μαυρολεύκη της Δράμας, στις Μαΐου, προς τιμήν των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Το έθιμο είναι διαδεδομένο αρκετά και στην Κεντρική Μακεδονία και είναι γνωστό για τις πυροβασίες των πιστών που κρατούν στα χέρια τους τις εικόνες των τιμώμενων Αγίων και χορεύουν σε κατάσταση ψυχικής έκστασης. Το «κουρμπάνι» (<τουρκ. kurban = θύμα = ζωοθυσία) είναι μια παραδοσιακή συνήθεια που τη συναντάμε σε όλους τους νομούς της Περιφέρειας αλλά και σε όλη τη Β. Ελλάδα. Το «κουρμπάνι» τελείται με το βράσιμο πρόβειου ή μοσχαρίσιου κρέατος σε πολλά τοπικά πανηγύρια που γίνονται προς τιμήν διαφόρων αγίων όπως του Αγ. Αθανασίου, του Αγ. Γεωργίου, του Αγ. Χαραλάμπους, του Προφήτη Ηλία, των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ αλλά και την ημέρα της Αναλήψεως του Κυρίου. Τα «Χελιδονίσματα» είναι ένα άλλο έθιμο διαδεδομένο στην περιοχή που πραγματοποιείται την 1η Μαρτίου για το καλωσόρισμα της άνοιξης. Παιδιά και νέοι κρατώντας ομοίωμα χελιδονιού περιφέρονται από σπίτι σε σπίτι, τραγουδούν τον ερχομό της άνοιξης και μαζεύουν φιλοδωρήματα. Η «Γιορτή της μπάμπως» ή «της μαμής» γίνεται κάθε χρόνο στις 8 Ιανουαρίου στα χωριά της Ροδόπης, Ξυλαγανή, Προσκυνητές, Νέα Πέτρα και Στρύμη αλλά και στην Νέα Κεσσάνη και στα Μάγγανα της Ξάνθης. Το έθιμο, που ονομάζεται και «της Γυναικοκρατίας», έχει τις ρίζες του στην αρχαία γιορτή των Θεσμοφορίων και έχει σκοπό τη γονιμότητα αλλά και την κοινωνική απελευθέρωση και χειραφέτηση της γυναίκας. Το δρώμενο συνοδεύεται από γλέντι των γυναικών ενώ οι άνδρες είναι υποχρεωμένοι να βρίσκονται στο σπίτι και να ασχολούνται με οικιακές εργασίες. 34

36 Χαρακτηριστικό είναι και το έθιμο του «Μπέη» που γίνεται την Καθαρή Δευτέρα στην περιοχή της Ορεστιάδας, του Διδυμοτείχου και του Πρωτοκκλησίου στον 'Εβρο. Το δρώμενο διασώζει αρχαιότερα δρώμενα γονιμικής μαγείας, και συνοδεύεται από μεταμφιέσεις και αναπαράσταση μιμοδραματικής αροτρίασης και σποράς. Οι μεταμφιέσεις της περιόδου του Δωδεκαημέρου πραγματοποιούνται με τα «Ρουγκάτσια» στα Λάβαρα και στη Μάνδρα του 'Εβρου, με τους «Μπαμπαλιαρούς» στην Καρωτή του 'Εβρου αλλά και με την «Κορτοπούλα» στο Φυλακτό του Έβρου. Τα δρώμενα αυτά έχουν γονιμικό συμβολισμό και πραγματοποιούνται με μεταμφιεσμένους άνδρες με φούμο στο πρόσωπο και κουδούνια στη μέση οι οποίοι γυρνούν στα σπίτια του χωριού και λένε τα τοπικά παραδοσιακά κάλαντα ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Τα τελευταία χρόνια ο δήμος Ξάνθης και η Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών διοργανώνουν το «Χατζιδάκειο» Φεστιβάλ. Μια προσπάθεια γνωστοποίησης του έργου και της προσφοράς πολιτισμού που παράγουν χορωδίες από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Το φεστιβάλ είναι αφιερωμένο στον Μάνο Χατζιδάκι ο οποίος γεννήθηκε στην Ξάνθη. Το Φεστιβάλ της Δράμας είναι η γιορτή του κινηματογράφου. Κάθε Σεπτέμβριο σμίγουν μεταξύ τους όλες οι γενιές του ελληνικού και όχι μόνο κινηματογράφου. Εκτός των διαγωνιστικών τμημάτων κατά την διάρκεια του Φεστιβάλ παρουσιάζονται κινηματογραφικά αφιερώματα σε διάφορες κινηματογραφίες ανά τον κόσμο, masterclass καθώς και εκθέσεις ζωγραφικής, χαρακτικής, φωτογραφίας και παρουσιάσεις βιβλίων τόσο κινηματογραφικών όσο και λογοτεχνικών. Η Ονειρούπολη του Δήμου Δράμας είναι πλέον κατά κοινή ομολογία, η μεγαλύτερη χριστουγεννιάτικη γιορτή - δράση που πραγματοποιείται στην χώρα μας. Πολύ γρήγορα γνώρισε την καθολική αποδοχή της τοπικής κοινωνίας αλλά και των χιλιάδων επισκεπτών της. Ο Δήμος Δράμας και σε αυτή την 7η του προσπάθειά, έχει ενεργοποιήσει εκατοντάδες δημότες εθελοντές, πολλούς φορείς και τους συλλόγους της περιοχής. Κάθε χρόνο έχουμε 32 μέρες γεμάτες δράσεις, 32 μέρες με καθημερινές εκδηλώσεις, 32 μέρες με παραμυθένια και χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα και βέβαια 32 μέρες γεμάτες χαμόγελα. Ο Δημοτικός Κήπος και η πλατεία Ελευθερίας της Δράμας μεταμορφώνονται σε μια Ονειρούπολη. ένα πραγματικό χωριό του Άη Βασίλη, όπως το ονειρεύτηκαν μέσα από τα παραμύθια εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο. Εκτός των διαγωνιστικών τμημάτων κατά την διάρκεια του Φεστιβάλ παρουσιάζονται κινηματογραφικά αφιερώματα σε διάφορες κινηματογραφίες ανά τον κόσμο, 35

37 masterclass καθώς και εκθέσεις ζωγραφικής, χαρακτικής, φωτογραφίας και παρουσιάσεις βιβλίων τόσο κινηματογραφικών όσο και λογοτεχνικών. Στο χωριό Καστανιές που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Νομού Έβρου, λίγα χιλιόμετρα μετά την Ορεστιάδα στα ελληνοτουρκικά σύνορα, φιλοξενείται τo festival Νεολαίας Άρδα Έβρου, σε ένα υπέροχο τοπίο με πλούσια βλάστηση, γύρω από τις όχθες του ποταμού Άρδα, λίγα μέτρα από το χωριό Καστανιές. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει αξιόλογες μουσικές εκδηλώσεις και να συμμετάσχει σε άλλες παράλληλες, οι οποίες διοργανώνονται στη διάρκεια κάθε ημέρας. Η κατασκήνωση βρίσκεται στην τοποθεσία που πραγματοποιούνται οι εκδηλώσεις, κάτω από δέντρα και δίπλα στον ποταμό Άρδα, σε έκταση 1,5 χιλιομέτρου, όπου ο επισκέπτης μπορεί να κατασκηνώσει με σκηνή ή τροχόσπιτο. Στην τιμή της ημερήσιας εισόδου συμπεριλαμβάνεται και η διαμονή. Σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο δίπλα στον ποταμό Άρδα βρίσκεται η κεντρική μουσική σκηνή και περίπτερα ενημέρωσης διαφόρων φορέων, κυβερνητικών και μη. Η στάθμη των νερών του ποταμού κατά τη θερινή περίοδο επιτρέπει τη δημιουργία δεύτερης μουσικής σκηνής πάνω στις φυσικές αμμονησίδες, όπου εμφανίζονται νέοι καλλιτέχνες. Στο γύρω χώρο υπάρχουν γήπεδα Water&BeachVolley και ποδοσφαίρου 5x5, χώρος τοξοβολίας, καθώς και η δυνατότητα κωπηλασίας, ψαρέματος και άλλων δραστηριοτήτων. Ο χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τις εισόδους του φεστιβάλ. Παραπλεύρως, έχει δημιουργηθεί η πίστα motocross, όπου παρουσιάζονται κάθε χρόνο θεαματικοί αγώνες. Ένα από τα μεγαλύτερα Φεστιβάλ της χώρας, το Φεστιβάλ Φιλίππων - Θάσου, ανοίγει το πρόγραμμα του στις 7 Ιουλίου με σημείο αναφοράς - αιχμής την Ποίηση, το θέατρο και τη μουσική, παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου, του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, κ.α 1.5. ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑ Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης είναι η μεγάλη απόσταση από τα κύρια κέντρα της Ελλάδος. Τα τελευταία βέβαια χρόνια ο βαθμός προσπέλασης των τουριστικών πόρων της περιοχής όσον αφορά την αεροπορική, σιδηροδρομική, θαλάσσια και οδική πρόσβαση βελτιώθηκε αρκετά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρειάζεται περαιτέρω βελτίωση ώστε να επιτευχτεί η προσέλευση επισκεπτών τόσο από άλλες περιοχές της χώρας όσο και από χώρες του εξωτερικού. 36

38 ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ Στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης λειτουργούν δυο εθνικοί πολιτικοί αερολιμένες για την κάλυψη της αεροπορικής συγκοινωνίας της περιοχής. Το αεροδρόμιο Δημόκριτος της Αλεξανδρούπολης βρίσκεται σε απόσταση 13χλμ από την πόλη της Αλεξανδρούπολης και διαθέτει ένα σύγχρονο αεροδιάδρομο 2χλμ και πλάτους 45μ. Η πρόσβαση στο αεροδρόμιο γίνεται μέσω της Εθνικής Οδού Ε90 που συνδέει την Ελλάδα με την Τουρκία. Ο Αερολιμένας ιδρύθηκε το 1944 και το 1955 ανακηρύχθηκε Διεθνής, ενώ το 1975 κατασκευάστηκε η υπάρχουσα υποδομή σε κτήρια και διάδρομο. Πρόκειται για ένα μέσης δυναμικότητας αεροδρόμιο σε σχέση με διενέργεια πτήσεων και τη διακίνηση επιβατών ενώ ακολουθώντας την δυναμική ανάπτυξη της περιοχής προβλέπεται στο μέλλον και η ραγδαία ανάπτυξη του αερολιμένα. Το αεροδρόμιο πήρε το προσωνύμιο «Δημόκριτος» προς τιμήν του αρχαίου φιλοσόφου που γεννήθηκε στα Άβδηρα. Στο αεροδρόμιο πραγματοποιούνται τακτικές πτήσεις της Οlympic Air και Aegean Airlines από και προς Αθήνα, SkyExpress για πτήσεις από και προς Ηράκλειο, Μυτιλήνη και Σητεία, αλλά και πτήσεις charter από το εξωτερικό. Το αεροδρόμιο Δημόκριτος εξυπηρετεί κυρίως το Νομό Έβρου και Ροδόπης. Το αεροδρόμιο Μέγας Αλέξανδρος της Καβάλας, βρίσκεται στην Χρυσούπολη και αποτελεί πύλη εισόδου τουριστών προς την Περιφέρεια και συγκεκριμένα προς τη Θάσο. O Αερολιμένας Καβάλας άρχισε να λειτουργεί το 1952 στις εγκαταστάσεις της Πολεμικής Αεροπορίας κοντά στο χωριό Αμυγδαλεώνας, μέχρι την 12 η Οκτωβρίου 1981 που μεταφέρθηκε στην θέση που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Από την έναρξη της λειτουργίας του λειτούργησε σαν Αερολιμένας Εσωτερικών Συγκοινωνιών, μέχρι τις 16 Δεκεμβρίου 1987 που εντάχθηκε 37

39 στους Διεθνείς Αερολιμένες της χώρας. Λειτουργεί σε επίπεδο Διεύθυνσης Δημόσιας Υπηρεσίας. Το 1992 με υπουργική απόφαση καθορίστηκε η επίσημη ονομασία του σε Κρατικός Αερολιμένας Καβάλας «Μέγας Αλέξανδρος». Την ίδια χρονιά ξεκίνησαν εργασίες επέκτασης του κτιρίου του αεροσταθμού, ενώ νέες εργασίες επέκτασης ξεκίνησαν το 1998 και σήμερα ο αερολιμένας Καβάλας λειτουργεί ως ενιαίο αναβαθμισμένο σύνολο παλαιών και νέων εγκαταστάσεων, περιέχοντας όλα τα σύγχρονα μέσα για την εξυπηρέτηση των αεροπορικών εταιρειών και του επιβατικού κοινού. Το συγκεκριμένο αεροδρόμιο εξυπηρετεί τους νομούς Καβάλας, Δράμας και Ξάνθης. Οι προορισμοί που εξυπηρετούνται από το αεροδρόμιο της Καβάλας είναι οι εξής: η Αθήνα, Μυτιλήνη, Μόσχα, Κολωνία-Βόννη, Πράγα, Μόναχο, Λονδίνο και άλλες, από τις αεροπορικές εταιρίες Olympic Air, Aeroflot, Air Berlin, Britania Airways κ.α ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης εξυπηρετείται από το σιδηροδρομικό δίκτυο που διασχίζει τους Νομούς Δράμας, Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου. Το συνολικό δίκτυο μήκους 410 χλμ που το μεγαλύτερο μέρος του αποτελεί μέρος του διαδρόμου Θεσσαλονίκης- Αλεξανδρούπολης συνδέει την Περιφέρεια με την Βουλγαρία στο Ορμένιο, ενώ εκτείνεται από τον Μεθοριακό Σταθμό Ορμενίου στα σύνορα με τη Βουλγαρία μέχρι το Φωτολίβος στα όρια του Νομού Δράμας Σερρών μέσω 34 σταθμών. Η μέση ημερήσια κίνηση περιλαμβάνει 14 συρμούς εκ των οποίων οι 5 είναι εμπορικοί. Τα τελευταία χρόνια, η δρομολόγηση συρμών Intercity ( από και προς Αθήνα και Θεσσαλονίκη) επέφερε αύξηση της επιβατικής κίνησης επιτυγχάνοντας τη μείωση της διάρκειας της διαδρομής και την ακρίβεια της εκτέλεσης των δρομολογίων. Σημαντικό είναι τέλος ότι η σιδηροδρομική γραμμή διέρχεται κοντά από τους τουριστικούς πόρους της Περιφέρειας όπως την περιοχή της Δράμας Πρανεστίου- Σταυρούπολης Ξάνθης ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗ Στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης υπάρχουν 12 λιμάνια που εξυπηρετούν τις εθνικές και τοπικές μετακινήσεις. Τα εμπορικά λιμάνια της Αλεξανδρούπολης και Καβάλας συγκεκριμένα, θεωρούνται λιμάνια εθνικής σημασίας και συμπεριλαμβάνονται στα 13 σημαντικότερα της χώρας από άποψη διακίνησης επιβατών και εμπορευμάτων, ενώ ταυτόχρονα λειτουργούν και αρκετά λιμάνια που χαρακτηρίζονται ως λιμάνια τοπικής σημασίας. Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης είναι ένα τεχνητό λιμάνι που αναπτύσσεται κατά μήκος του νοτιανατολικού θαλάσσιου μετώπου της πόλης και εξυπηρετεί κυρίως τους νομούς Έβρου και Ροδόπης. Το λιμάνι της 38

40 Αλεξανδρούπολης ενώνει την πόλη και με τα νησιά Σαμοθράκη και Λήμνο δρομολόγια όπου παρατηρείται αυξημένη κίνηση ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες. Το λιμάνι της Καβάλας, της Ν.Καρβαλης αλλά και τα υπόλοιπα λιμάνια που λειτουργούν στην περιοχή η Ιχθυόσκαλα, το λιμάνι της Κεραμωτής, της Περάμου (για Θάσο) και το μικρό λιμάνι της Ηρακλείτσας εξυπηρετούν την μετακίνηση των επιβατών αλλά και την διακίνηση των εμπορευμάτων στην περιοχή. Το λιμάνι της Καμαριώτισσας της Σαμοθράκης είναι ένα εμπορικό, αλιευτικό και επιβατηγό τεχνικό λιμάνι που προστατεύεται από λιμενοβραχίονα μήκους 244μ. Πρόσφατα λειτουργούν οι γραμμές Σαμοθράκη - Λήμνος και Σαμοθράκη Μαρώνεια - Πόρτο Λάγος. Τα λιμάνια Φαναρίου, Ιμέρου και Μαρώνειας του νομού Ροδόπης είναι αλιευτικά καταφύγια στα οποία αναμένεται η προσέλκυση τουριστικών σκαφών. Τους καλοκαιρινούς μήνες από το λιμάνι της Μαρώνειας λειτουργεί η γραμμή Θάσος - Μαρώνεια - Σαμοθράκη. Τα λιμάνια Θάσου, Πρίνου, Λιμεναρίων χαρακτηρίζονται λιμάνια τοπικής σημασίας και βρίσκονται στο νησί της Θάσου διαδραματίζοντας ουσιαστικό ρόλο στην τουριστική κίνηση του νησιού. Συγκεκριμένα στο λιμάνι της Θάσου υπάρχει Μαρίνα Ε.Ο.Τ για την εξυπηρέτηση των αναγκών ελλιμενισμού των σκαφών αναψυχής ΟΔΙΚΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ Το εθνικό οδικό δίκτυο της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης περιλαμβάνει τους οδικούς άξονες Ε.Ο.2 ( Άξονας Ανατολής Δύσης ), ο οποίος αποτελεί τον κύριο οδικό άξονα της περιοχής που ξεκινάει από τη Θεσσαλονίκη και διασύνδεει τους νομούς της Περιφέρειας διασχίζοντας την Καβάλα, Ξάνθη, Κομοτηνή και Αλεξανδρούπολη. Με τον άξονα Ε.Ο.2 συνδέονται οι παραλιακές περιοχές των νομών Καβάλας, Ξάνθης, Ροδόπης και Αλεξανδρούπολης καθώς και οι πρωτεύουσες τους, όπως επίσης και τα αεροδρόμια και λιμάνια της Καβάλας και της Αλεξανδρούπολης. Ε.Ο.14, ο οποίος ενώνει την Δράμα με την Ξάνθη μέσω Πρανεστίου και Σταυρούπολης. Ε.Ο.51, ( Άξονας Βορρά- Νότου). Η αφετηρία του άξονα αυτού, βρίσκεται στην Αλεξανδρούπολη και καταλήγει στο Συνοριακό Φυλάκιο των Καστανιών και συνεχίζει μέσω της επαρχιακής οδού Καστανιών- Ορμενίου φτάνοντας στο τριεθνές οδικό άξονα Ελλάδας Βουλγαρίας Τουρκίας που ενώνει την Περιφέρεια με την Τουρκία μέσω των Κήπων, με το Σβίλεγκραντ και την Κεντρική Βουλγαρία μέσω 39

41 Ορμενίου αλλά και τις Παρευξείνιες περιοχές μέσω Καστανιών. Ο άξονας αυτός πρόκειται να αποτελέσει μέρος του Ευρωπαϊκού Διαδρόμου 9 ( Ελσίνκι- Αλεξανδρούπολη) Το επαρχιακό οδικό δίκτυο εξυπηρετεί τα κύρια αστικά και παραγωγικά κέντρα της Περιφέρειας αλλά και τις μικρότερες αστικές και ημιαστικές περιοχές με τους οδικούς άξονες Καβάλα- Φίλιπποι-Δράμα Ξάνθη- Ίασμος- Κομοτηνή Ασπροβάλτα- Ελευθερούπολη- Καβάλα Καστανιών- Ορμενίου- Τριεθνές Αμφίπολη- Δράμα Το Δεύτερο οδικό Δίκτυο που διαθέτει η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης συνδέει τις αστικές και ημιαστικές περιοχές με τις αγροτικές περιοχές και εξυπηρετεί την επικοινωνία μεταξύ των αγροτικών περιοχών. Εγνατία Οδός Σημαντικό έργο της Περιφέρειας για την γρήγορη και εύκολη μετακίνηση των επισκεπτών της είναι αδιαμφισβήτητα η Εγνατία Οδός (Αυτοκινητόδρομος 2, Α2) ένας αυτοκινητόδρομος μήκους 670 χλμ που ξεκινάει από την Ηγουμενίτσα, διασχίζει ολόκληρη τη βόρεια Ελλάδα, και καταλήγει στα Ελληνοτουρκικά σύνορα στους Κήπους. Έχει δύο κλάδους με διαχωριστική νησίδα στη μέση και κάθε κλάδος έχει δύο λωρίδες κυκλοφορίας και δεξιά λωρίδα έκτακτης ανάγκης. Η μέγιστη επιτρεπόμενη ταχύτητα είναι τα 130 χλμ./ώρα. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1994 και ολοκληρώθηκε το Το όνομά του το πήρε από την Αρχαία Εγνατία 40

42 Οδό που διέσχιζε την ίδια περίπου περιοχή. Η Εγνατία Οδός κατασκευάστηκε πάνω στην Εθνική Οδό 2 και είναι το ελληνικό κομμάτι του διευρωπαϊκού άξονα Ε90. Διασταυρώνεται με τους αυτοκινητοδρόμους Α5/Ε55 (Ιόνια Οδός), Ε853 (Κακαβιά-Ιωάννινα), Ε92 (Ηγουμενίτσα-Βόλος), Α3/Α27/Ε65 (Κεντρική Οδός), Α29 (Κρυσταλλοπηγή-Σιάτιστα), Α1/Ε75 (Εύζωνοι-Αθήνα), Α25/Ε79 (Προμαχώνας-Θεσσαλονίκη), Α23 (Κομοτηνή- Νυμφαία), και Α21/Ε85 (Ορμένιο-Αρδάνιο) ενώ συνδέεται επίσης και με τους κάθετους οδικούς άξονες Καβάλα-Εξοχή και Ξάνθη-Εχίνος. Τροφοδοτείται από 4 λιμάνια και 6 αεροδρόμια, και περιέχει πλήθος σηράγγων, γεφυρών και ανισόπεδων κόμβων. Τη διαχείριση και συντήρηση του αυτοκινητοδρόμου έχει αναλάβει η Εγνατία Οδός Α.Ε. η οποία κατασκευάζει παράλληλα και 5 κάθετους οδικούς άξονες που συνδέουν την Εγνατία με τα βόρεια σύνορα της χώρας. 41

43 1.6. ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης λειτουργούν 386 ξενοδοχειακές µονάδες, οι οποίες περιλαμβάνουν δωµάτιακαι κλίνες. Η πλειοψηφία των µονάδων βρίσκεται στον νοµό Καβάλας ο οποίος συγκεντρώνει το 66% του συνόλου των καταλυµάτων και το 62% του συνόλου των δωµατίων και των κλινών. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στην παρουσία µεγάλης τουριστικής προσφοράς στη Θάσο και στην πόλη της Καβάλας. Ακολουθεί ο νοµός Έβρου µε 17% σε µονάδες και 19% στα δωµάτια και στις κλίνες. ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ 2011-ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ /ΘΡΑΚΗΣ ΝΟΜΟΣ 5***** 4**** 3*** 2** 1* ΓΕΝΙΚΟ ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΕΒΡΟΣ/ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ ΡΟΔΟΠΗ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ ΞΑΝΘΗ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ ΚΑΒΑΛΑ/ΘΑΣΟΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ ΔΡΑΜΑ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ Πηγή:Ξενοδοχειακό επιμελητήριο Ελλάδος,

44 Όσον αφορά την κατανοµή των καταλυµάτων σε κατηγορίες, παρατηρείται ότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτών ανήκουν στην Δ κατηγορία (183 µονάδες, ποσοστό 47%). Ακολουθεί η Γ και η Ε κατηγορία µε ποσοστά 23% και 20% αντίστοιχα, η Β κατηγορία συγκεντρώνει το 6,5% των ξενοδοχειακών καταλυµάτων, ενώ στην Α κατηγορία συγκεντρώνεται µόλις το 2,5% του συνόλου των καταλυµάτων ΜΜΜΜ % Κλίνε Σχετικά µε τους χώρους οργανωμένης κατασκήνωσης (camping), στη Θράκη λειτουργούν 396θέσεις camping, συγκεντρώνοντας έτσι το 2,7%της Επικράτειας, που αντιστοιχεί στο2,4% των ατόµων που µπορούν να φιλοξενηθούν. ΚΑΜΠΙΝΓΚ ΕΛΛΑΔΑΣ 2010 ΝΟΜΟΣ 4**** 3*** 2** 1* ΓΕΝΙΚΟ ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΘΡΑΚΗ ΘΕΣΕΙΣ ΟΙΚΙΣΚΟΙ ΑΤΟΜΑ ΣΥΝΟΛΟ ΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΟΙΚΙΣΚΟΙ ΑΤΟΜΑ Πηγή:Ξενοδοχειακό επιμελητήριο Ελλάδος,

45 2. ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ 2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο νομός Ροδόπης είναι ο νομός της Ελλάδας που χαρακτηρίζεται από την ποικιλία των αρωμάτων, των χρωμάτων και των ήχων. Στη Ροδόπη επικρατούν οι αντιθέσεις που όμως συνυπάρχουν και φιλιώνουν αρμονικά, δημιουργώντας ένα ειδυλλιακό τοπίο που προσφέρει στον επισκέπτη ένα ταξίδι όχι μόνο στο χώρο αλλά και στο χρόνο. Είναι ο χώρος όπου οι τραχιές χαράδρες διαδέχονται τις καρπερές πεδιάδες, τα νωχελικά νερά των λιμνών συνυπάρχουν με τα ακοίμητα της ανοιχτής θάλασσας και οι κρύοι βουνίσιοι βοριάδες ακολουθούν τα θαλασσινά μελτέμια. Στο νομό αυτό οι κροκάλες των χειμάρρων αναμιγνύονται με τα κοχύλια και τη μαλακή άμμο στις παραλίες, ενώ το έδαφος της είναι ένα ψηφιδωτό από πηλό, πέτρα,χρυσάφι, ασήμι και μάρμαρο. Στη Ροδόπη η απολλώνια αρμονία γίνεται ένα με τη διονυσιακή έκταση και ο ορθολογισμός της Δύσης φιλιώνει με τον μυστικισμό της Ανατολής. Το στοιχείο που κυριαρχεί έντονα στη μορφολογία του εδάφους του νομού είναι η μεγάλη αντίθεση που δημιουργείται ανάμεσα στον ορεινό όγκο της Ροδόπης στα βόρεια και στην απέραντη πεδιάδα της Κομοτηνής που καλύπτει το κεντρικό και νότιο τμήμα του, με εξαίρεση την οροσειρά του Ισμάρου στα νοτιανατολικά. Η έκταση του νομού καταλαμβάνει 2.543,1χλμ και διαιρείται σε 9 δήμους και 3 κοινότητες. Ο πληθυσμός του Νομού φτάνει τους κατοίκους (Ε.Σ.Υ.Ε 2011). 44

46 Η πρώτη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος του Νομού προέρχεται την Ρόδινη όψη, το ροδίζων χρώμα όπως φανερώνει η ετυμολογία της λέξεως από τους αρχαϊκούς χρόνους. Πράγματι οι απαράμιλλες ομορφιές της Ροδόπης τα γάργαρα νερά, τα άπειρα χρώματα, τα πολυποίκιλα και σπάνια λουλούδια, οι φωτοσκιάσεις και οι αποχρώσεις του τοπίου δικαιολογούν στο έπακρο την ονομασία αυτή. Η δεύτερη εκδοχή για το όνομα του νομού αφορά την κόρη θρακικής καταγωγής Ροδόπη ή Ροδώπις, που κατά τον 6 ο αιώνα π. Χ. πουλήθηκε στην Αίγυπτο. Η ρόδινη ομορφιά της κοπέλας, η ευγένεια και η αξιοπρέπεια της, λέγεται ότι μάγεψαν το βασιλιά των αιγυπτίων Ψαμμήτιχο σε τέτοιο βαθμό που την παντρεύτηκε, έκτισε προς τιμήν της μια από της πυραμίδες και ονόμασε την πατρίδα της Ροδόπη. Στοιχεία για την θρησκεία των Ροδοπαίων έχουμε από τις αναθηματικές επιγραφές, όπου αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι κατά την Προρωμαϊκή και Ρωμαϊκή εποχή λατρευόταν σαν θεός, ο ιππέας της Θράκης ονομαζόμενος ως Ήρως ή Κύριος όπου ταυτιζόταν με τον θεό Απόλλωνα, το Δία, τον Ασκληπιό, το Διόνυσο και τον Άρη, λαμβάνοντας στους τόπους όπου λατρευόταν ονόματα όπως Αυλωνίτης, Ζινδρουμηνός, Καράβασμος, Σαλδηνός κ.α. Από τις παραστάσεις του Θράκα Ιππέα (βωμός, δένδρο, φίδι, αγριόχοιρος και σκύλος )συμπεραίνουμε ότι πρόκειται για τον μεγάλο βασιλιά των Θρακών Ρήσσο που σκοτώθηκε στην Τροία και στη συνέχεια ηρωποιήθηκε και θεοποιήθηκε. Η παράσταση του σε σκηνή κυνηγιού συμβόλιζε την αναγέννηση της φύσης και συνδεόταν άμεσα με τον κάτω κόσμο. Συγκεκριμένα ο Φιλόστρατος αναφέρει ότι άγρια ζώα και κυρίως τα ελάφια πήγαιναν μόνα τους στο βωμό του θεού Ρήσσου για να θυσιαστούν, παράδοση που επί αιώνες διατηρήθηκε ζωντανή με θυσίες ζώων όπως την ημέρα της γιορτής του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Αθανασίου. Τη θέση του Ρήσσου διαδέχτηκε ο Άγιος Γεώργιος που εμφανιζόταν κι αυτός έφιππος να σκοτώνει το δράκο. Όσον αφορά τους Ροδοπαίους παρουσιάζονταν ως αυτόχθονες από τους αρχαιότατους χρόνους της παλαιολιθικής περιόδου γεγονός που πιστοποιούν τα ευρήματα από πυριτόλιθο, που βρέθηκαν στο νοτιανατολικό άκρο στην πεδιάδα της Ροδόπης και την ενδοχώρα Στρύμνη, ποταμοί Λίσσος Αδρας Έβρος και εκτίθενται στο μουσείο της Κομοτηνής. Από το έως το πχ βρέθηκαν ευρήματα στις περιοχές Παραδημή και στο νοτιανατολικό άκρο της πεδιάδας. Από το έως το 1.100/1.050 πχ φαίνεται ότι οι Ροδοπαίοι και οι Θράκες γενικότερα αναπτύσσουν τον δικό τους πολιτισμό και φιλοσοφία, καθώς και θεωρήματα που κάνουν αργότερα το γύρο του τότε γνωστού κόσμου. Εκείνη την περίοδο γράφονται συγγράμματα που μένουν αναλλοίωτα ανά τους αιώνες, όπως οι Ορφικοί ύμνοι, μουσική, διονυσιακές τελετές καθώς και αρχαία τραγωδία και σάτιρα. Σύμφωνα με τον Όμηρο κατά την εποχή του χαλκού μετά το πχ οι 45

47 Κίκονες κατοικούν στην παραλία και στην οροσειρά του Ισμάρου, οι Βίστωνες διαμένουν στην λίμνη Βιστωνίδα, οι Σαπαίοι στην ενδοχώρα, οι Τριβαλοί και Οδρυσσαί μεταξύ του Άδρα και Έβρου ποταμού κλπ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ Η Κοιλάδα του Νέστου, λόγω της γεωγραφικής και στρατηγικής της σημασίας, υπήρξε κέντρο μετακινήσεων, αλλά και εγκατάστασης πληθυσμών από την προϊστορική περίοδο ως τους νεότερους χρόνους. Στα Ιστορικά ιδιαίτερα χρόνια ήταν η κύρια οδική αρτηρία που συνέδεε τη Δύση με την Ανατολή, την Μακεδονία με τη Θράκη. Ακόμα και μετά την κατασκευή της Εγνατίας, που περνούσε πολύ νοτιότερα, παρέμεινε η ασφαλέστερη οδός για την διακίνηση ανθρώπων, στρατευμάτων και αγαθών. Τα στοιχεία όμως που έχουν διασωθεί για την Ιστορία της περιοχής, είναι πολύ λίγα και αποσπασματικά. Η αρχαιολογική έρευνα που έγινε στην περιοχή, έχει οδηγήσει στον εντοπισμό θέσεων της ύστερης εποχής του χαλκού και της πρώιμης εποχής του σιδήρου. Όπως διαπιστώθηκε με την διενέργεια μιας μικρής δοκιμαστικής ανασκαφής στο ύψωμα Μουργκάνα του Νεοχωρίου, η παλαιότερη εγκατάσταση που είναι γνωστή ως τώρα χρονολογείτε στον 12 ο αιώνα π.χ. Οι κάτοικοι του οικισμού αυτού ζούσαν με την κτηνοτροφία, στην καλλιέργεια των μικρών, αλλά εύφορων εκτάσεων της παρανέστιας κοιλάδας και τα αλιεύματα του ποταμού. Όταν άρχισε η κάθοδος και η διασπορά των Θρακικών φύλλων στη χερσόνησο του Αίμου, νότια των Κομνηνών ως το Αιγαίο, εγκαταστάθηκαν οι Σαπαίοι, μεταξύ των Δερσαίων δυτικά και των Βιστόνων ανατολικά Στην κοιλάδα του Νέστου και πιο βόρεια στη Ροδόπη, ως τον Έβρο και τη Φιλιππούπολη, κατοικούσαν οι Σάτρες. Οι Σαπαίοι έχουν ταυτιστεί με τους Σαϊους, τους Σιντούς ή Σίντιες. Εναντίων των Σαϊων πολέμησε ο ποιητής Αρχίλοχος. Εναντίων των Σαϊων ή Σαπαίων πολέμησαν ασφαλώς και οι άποικοι των Κλαζομενών και της Τέω, για να καταφέρουν να εγκατασταθούν και να ιδρύσουν τα Άβδηρα, ανατολικά των εκβολών του Νέστου. Στους Περσικούς πολέμους υποτάχθηκαν στους Πέρσες και ακολούθησαν τον στρατό του Ξέρξη εναντίον των Ελλήνων, όπως και οι άλλοι Θράκες, εκτός από τους Σάτρες. Δεν είναι γνωστό ακριβώς ποια χρονικά διαστήματα οι Αβδηρίτες είχαν τον έλεγχο της διάβασης του Νέστου, μιας περιοχής που είχε στρατηγική σημασία για την προστασία της πόλης και της χώρας τους από τις επιθέσεις των Θρακικών φύλων. Τα αρχαιολογικά ευρήματα πάντως μαρτυρούν, την παρουσία των Αβδηρίτων στην περιοχή από τον 5 ο αιώνα π.χ. Το 376 π.χ οι Τριβαλλοί εκστρατεύοντας κατά των Αβδήρων πέρασαν με τριάντα χιλιάδες στρατό από την κοιλάδα του Νέστου. Στα χρόνια του βασιλιά των Οδρυσών Κότυ Α ( π.χ) η χώρα των Σαπαίων βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Οδρυσών, ενώ βορειότερα οι Σάτρες (Βεσσοί) 46

48 παρέμειναν ανεξάρτητοι. Μετά την δολοφονία του βασιλιά Κότυ Α ( π.χ), ο Κερσοβλέπτης ( π.χ) μοιράστηκε την εξουσία με τους δυο αδερφούς του. Ο Βηρισάδης πήρε το δυτικό τμήμα, με τη χώρα των Σαπαίων και μέρος της χώρας των Βιστόνων, ενώ ο Αμάδοκος το ανατολικό τμήμα έως τον Έβρο. Στα χρόνια των Μακεδόνων Βασιλέων ο ποταμός Νέστος ήταν το όριο μεταξύ Μακεδονίας και Θράκης. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β αφού κατέλαβε τις παραλιακές πόλεις της Θράκης ( π. Χ.), έκανε την μεγάλη εκστρατεία του από το Βυζάντιο ως τις εκβολές του Ίστρου. Κατά την επιστροφή του προς την Μακεδονία κατέβηκε από τον Νέστο και έφτασε στους Φιλίππους. Μετά την διάλυση του Θρακικού κράτους των Οδρυσών, ίδρυσε πόλεις, κώμες και φρούρια σε επιλεγμένες θέσεις με στρατηγική σημασία, για να διασφαλίσει τις νέες κτήσεις του και να ελέγχει τις κινήσεις των ανυπότακτων Θρακών. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής απέκτησε τον έλεγχο της κοιλάδας του Νέστου και μαζί της διερχόμενης οδικής αρτηρίας, κατασκευάζοντας φρούρια στα υψώματα εκατέρωθεν του ποταμού, όπως είναι τα φρούρια της Καλύβας και της Μυρτούσας (Αερικού). Ο Μέγας Αλέξανδρος κατά την εκστρατεία του εναντίον των Τριβαλλών, των Γετών και των Θρακών πρέπει να πέρασε από την περιοχή του Νέστου, στο ύψος πιθανότατα του σημερινού Παρανεστίου. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου η περιοχή βρέθηκε διαδοχικά υπό τον έλεγχο του Λυσιμάχου, του Φιλίππου Ε, των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων. Όταν το 179 π. Χ. έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας ο Περσέας, οι Σαπαίοι με βασιλιά τον Αβρούπολι εισέβαλαν με την προτροπή του Ευμένη της Περγάμου στη Μακεδονία και έφτασαν ως την Αμφίπολη, με σκοπό την κατάληψη των μεταλλείων του Παγγαίου. Με την εμφάνιση του μακεδονικού στρατού όμως οι Σαπαίοι αποχώρησαν, εγκαταλείποντας αιχμαλώτους και ζώα. Ο Περσέας κατόρθωσε να εκθρονίσει τον Αβρούπολι και να ανεβάσει στο θρόνο φιλικό προς αυτόν πρόσωπο. Μετά την ήττα του Περσέα από τους Ρωμαίους στη μάχη της Πύδνας (168 π. Χ.) και τη διάλυση του μακεδονικού κράτους, η περιοχή υπαγόταν στην πρώτη μερίδα με πρωτεύουσα την Αμφίπολη, ενώ οι Ρωμαίοι άρχισαν να επεμβαίνουν απροκάλυπτα και να ρυθμίζουν τις εσωτερικές υποθέσεις των Θρακών, ως το 46 μ.χ., όταν η Θράκη έγινε και επίσημα ρωμαϊκή επαρχία. Η περιοχή των Σαπαίων αναφέρεται από τον Πτολεμαίο ως μία από τις στρατηγίες της Θράκης με το όνομα Σαπαϊκή. Όταν ο Διοκλητιανός ( ) έκανε τη Θράκη Διοίκηση και τη διαίρεσε σε επαρχίες, η περιοχή ανήκε στην επαρχία Ροδόπης με πρωτεύουσα την Αίνο. Κατά τους αιώνες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας οι κάτοικοι της παρανέστιας περιοχής γνώρισαν, όπως και στις άλλες περιοχές της Θράκης, καταστροφές, λεηλασίες, φόνους και αιχμαλωσίες, αποτέλεσμα των συνεχών βαρβαρικών επιδρομών στα εδάφη της Θράκης, 47

49 των Γότθων, Ούννων, Αβάρων, Πετσενέγκων, Κουμάνων και ιδιαίτερα Βουλγάρων και Τούρκων. Από τον 9 ο αι. Η περιοχή υπήρξε τμήμα του Βολερού και ανήκε διαδοχικά στα θέματα Θράκης, Μακεδονίας, Στρυμόνα και Βολερού, ενώ στις αρχές του 11 ου αι. Το Βολερό ανήκε στο ίδιο θέμα με τις περιοχές του Στρυμόνα και της Θεσσαλονίκης. Την εποχή του Αλεξίου Β Αγγέλου ο εξάδελφός του Βλαχοβούλγαρος Ιβαγκός, επαναστάτησε και κατέλαβε πολλά φρούρια του Αίμου και της Ροδόπης, φτάνοντας στη Μοσυνόπολη, την Ξάνθεια, το Παγγαίο και τα Άβδηρα (1199). Τότε καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε όλη η ορεινή περιοχή βόρεια της Ξάνθης και μαζί ασφαλώς και η κοιλάδα του Νέστου. Την ίδια τύχη πρέπει να είχε και μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και των άλλων πόλεων της Θράκης από τους Φράγκους, όταν ακολούθησαν επιδρομές ( ) των Κουμάνων και των Βλαχοβουλγάρων υπό τον Ιωάννη ή Ιωαννίτση (Σκυλογιάννη). Το 1224 ο Δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Κομνηνός έγινε κύριος της Θεσσαλονίκης και προχώρησε προς την ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Κατέλαβε την περιοχή της Ξάνειας και όλη τη Θράκη νότια της Ροδόπης μαζί με το Διδυμότειχο και την Αδριανούπολη. Ηττήθηκε όμως στην Κλοκοτινίτζα (1230) από τους Βουλγάρους και ο Ασάν Β κατέλαβε τις περιοχές του Βολερού, στο οποίο ανήκαν η Ξάνθεια και η παρανέστια περιοχή, και τις κράτησε ως το 1242 οπότε ελευθερώθηκαν από τον αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατάτζη. Στα χρόνια των εμφυλίων πολέμων μεταξύ της Άννας Παλαιολογίνας και του Ιωάννη Καντακουζηνού ο τελευταίος με τη βοήθεια του Τούρκου Ουμούρ πασά κατέλαβε εκτός των άλλων πόλεων της δυτικής Θράκης και την Ξάνθεια (1344). Τότε προσχώρησαν στον Καντακουζηνό και όλα τα φρούρια της ορεινής περιοχής, που ονομαζόταν Μερόπη και παλαιότερα Αχριδώ. Ο Καντακουζηνός ανέθεσε τη διοίκηση της Μερόπης στον Βούλγαρο Μομιτζίλο, ο οποίος αργότερα επαναστάτησε, κατέλαβε τα φρούρια της περιοχής και έγινε ανεξάρτητος με δικό του στρατό και έδρα την Ξάνθεια. Τον επόμενο χρόνο ο Μομιτζίλος ηττήθηκε και σκοτώθηκε έξω από το Περιθεώριον από τον Καντακουζηνό και τους Τούρκους του Ουμούρ. Μετά το 1371 οι περιοχές νότια της Ροδόπης καταλήφθηκαν σταδιακά από τους Τούρκους και βρέθηκαν υπό τον έλεγχο καταρχάς του Γαζή Εβρενός μπέη και αργότερα του σουλτάνου Μουράτ Α Στα χρόνια της οθωμανικής δουλείας εγκαταστάθηκαν πολλοί μουσουλμάνοι έποικοι, ενώ πολλοί χριστιανοί εξαιτίας των συκοφαντιών, των αγγαρειών, της εξοντωτικής φορολογίας, των δολοφονιών και του παιδομαζώματος αναγκάστηκαν να εξισλαμιστούν. 48

50 Toν 17 ο και 18 ο αι. Άρχισε η καλλιέργεια του καπνού στην περιοχή και η διακίνησή του προς την Κωνσταντινούπολη, την Αυστρία, τη Ρουμανία και την Αίγυπτο. Δεν είναι γνωστό το μέγεθος των καταστροφών που προκάλεσαν στα χωριά του Νέστου οι σεισμοί του Μαρτίου και Απριλίου 1829, οι οποίοι ισοπέδωσαν την Ξάνθη. Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, τον Νοέμβριο του 1912, οι Βούλγαροι κατέλαβαν το Παρανέστι (Μπούκια), τη Σταυρούπολη (Γενήκιοϊ) και όλα τα χωριά της κοιλάδας του Νέστου. Ακολούθησαν σκληρές διώξεις των Ελλήνων και εγκατάσταση Βουλγάρων από άλλες περιοχές με στόχο τον εκβουλγαρισμό των κατοίκων και την αλλοίωση της σύνθεσης του πληθυσμού. Τον Ιούλιο του 1913 ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε την κοιλάδα του Νέστου, την Ξάνθη και όλη τη Θράκη. Με τη συνθήκη όμως του Βουκουρεστίου, η Δυτική Θράκη παραχωρήθηκε στους Βουλγάρους, εκτός από την κοιλάδα του Νέστου, όπου κατέφυγαν τότε χιλιάδες πρόσφυγες από όλη τη Θράκη, χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Με την έναρξη του Α Παγκοσμίου πολέμου ( ) οι σύμμαχοι των Γερμανών Βούλγαροι κατέλαβαν και πάλι την περιοχή. Τον Οκτώβριο του 1919 η 9 η Μεραρχία, που είχε έδρα το Παρανέστι και διοικητή τον υποστράτηγο Γεώργιο Λεοναρδόπουλο, ελευθέρωσε εκ νέου την παρανέστια περιοχή και την Ξάνθη. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και σύμφωνα με τη συνθήκη της Λωζάνης (1923) έγινε η ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Στην κοιλάδα του Νέστου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη. Τη διετία αντικαταστάθηκαν οι τουρκικές ονομασίες όλων των χωριών με ελληνικά ονόματα. Από το 1928 άρχισε σε όλα τα χωρία η ίδρυση αγροτικών Συνεταιρισμών, οι οποίοι εξασφάλιζαν στα μέλη τους ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ασφάλιση της παραγωγής. Η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής με βάση την καπνοπαραγωγή είχε ως αποτέλεσμα την πρόοδο των κατοίκων σε πολλούς τομείς της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής, όπως στην παιδεία, τον αθλητισμό, το ερασιτεχνικό θέατρο και τη διοργάνωση διαφόρων πολιτιστικών εκδηλώσεων. Την ειρηνική ζωή των κατοίκων διέκοψε ο πόλεμος του Οι Γερμανοί τον Απρίλιο του 1941, αφού αντιμετώπισαν την ηρωική αντίσταση των Ελλήνων στα φυλάκια Εχίνου και Χαϊντούς, κατέλαβαν τη Σταυρούπολη. Πολλοί κάτοικοι, από όλα τα χωριά της περιοχής, έφυγαν και εγκαταστάθηκαν προσωρινά δυτικά του Νέστου, στον Κεχρόκαμπο, τη Λεκάνη και του Αμυγδαλεώνα Καβάλας. Η παραχώρηση της περιοχής στους Βουλγάρους, τον Μάιο του 1941, και η εγκατάσταση των βουλγαρικών στρατευμάτων, έφερε πολλά δεινά στους κατοίκους της περιοχής, όπως πείνα, κακουχίες, διωγμούς, ξυλοδαρμούς, φυλακίσεις και εκτελέσεις. Οι Βούλγαροι εγκατέστησαν δικούς τους κοινοτάρχες και αγροφύλακες και επέβαλαν τη χρήση της βουλγαρικής γλώσσας και του βουλγαρικού νομίσματος. Προσπάθησαν να επιβάλουν επίσης τη 49

51 βουλγαρική υπηκοότητα. Πολλοί νέοι μεταφέρθηκαν ως όμηροι στη Βουλγαρία και υποχρεώθηκαν να εργάζονται αμισθί και σε δύσκολες συνθήκες για τη διάνοιξη δρόμων σε ορεινές περιοχές Από το 1942 άρχισε μεμονωμένα η δράση Ελλήνων ανταρτών στη Λεκάνη, το Παγγαίο, το Κοτζά Ορμάν, το καρά Ντερέ, το Μποζ Νταγ και τη Χαϊντού. Τον Φεβρουάριο του 1943 οι αντάρτες οργανώθηκαν σε σώματα με την ονομασία «Εθνική Οργάνωση Ελλήνων Ανταρτών» (ΕΟΕΑ). Οι αντάρτες έδωσαν σκληρές μάχες στο Κοτζά Ορμάν, στην Πασχαλιά, στη γέφυρα των Παπάδων, στον Αντάλοφο και απέκτησαν τον έλεγχο μεγάλων τμημάτων της περιοχής. Οι Βούλγαροι, επειδή δεν μπορούσαν να εξουδετερώσουν τις δυνάμεις των ανταρτών, προχώρησαν για εκδίκηση στην πυρπόληση χωριών και στην εξόντωση αμάχων, παιδιών, νέων και ηλικιωμένων, ανδρών και γυναικών. Τέτοιες σφαγές έγιναν στο Καστανωτό, την Πασχαλιά, τον Λειβαδίτη, το Ιωνικό και το Καρυόφυτο, όπου εκτελέστηκαν τριάντα τέσσερα άτομα, μαζί και ο τότε Βούλγαρος πρόεδρος της Κοινότητας που προσπάθησε να ματαιώσει τη σφαγή. Μετά την απελευθέρωση της παρανέστιας περιοχής από τη βουλγαρική κατοχή, οι κάτοικοι ασχολήθηκαν και πάλι με την κτηνοτροφία και κυρίως με την καλλιέργεια του καπνού Ο ΝΟΜΟΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ Ο νομός Ροδόπης προσφέρει στους επισκέπτες μια ποικιλία τουριστικών αξιοθέατων που περιλαμβάνει ιστορικούς τόπους, μέρη με περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, μουσεία, γραφικά χωριουδάκια κ.α. Ο επισκέπτης του Νομού πρέπει οπωσδήποτε να αντικρύσει κάποια σημαντικά σημεία πολιτιστικού και ιστορικού ενδιαφέροντος αλλά και να αφεθεί στην απόλαυση της φύσης και στην γαλήνη που αυτή προσφέρει. Πλούσια χλωρίδα και πανίδα, λίμνες, παραδοσιακά χωριά και παραλιακοί οικισμοί συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών του νομού, όπου η χριστιανική και η μουσουλμανική παράδοση συνυπάρχουν. Στην κατάταξη του περιοδικού National Geographic Traveler για το έτος 2011, η Ροδόπη βρίσκεται μεταξύ των πρώτων δέκα τουριστικών προορισμών, στην ίδια κλίμακα με τις ελβετικές Άλπεις και τον Καύκασο. Οι τρεις αυτοί προορισμοί είναι οι μόνες ορεινές περιοχές που περιλαμβάνονται στην τιμητική κατάταξη του περιοδικού. Στην κατάταξη του περιοδικού κυριαρχεί το βουλγαρικό τμήμα της οροσειράς της Ροδόπης. Οι εκδρομείς που επισκέπτονται τη χώρα μας για να γνωρίσουν το υπέροχο αυτό ορεινό τοπίο είναι πλέον χιλιάδες σύμφωνα πάντα με το περιοδικό που κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο φυσικό πάρκο Τσαΐριτε, στο οποίο βρίσκονται πανέμορφα δάση από έλατα, το φαράγγι του Τριγκράντ, τις σπηλιές Γιακοντίνσκα και Ντιάβολσκο Γκάρλο (Τράχηλος του διαβόλου). 50

52 Στη Ροδόπη βρίσκονται επίσης τα παραδοσιακά χωριά Γιακοντίνα, Τριγκράντ και Μπόρινο, τα οποία προσφέρονται, εκτός των άλλων, και για οικογενειακό τουρισμό. Οι οικογένειες μπορούν να χαρούν τις υπέροχες βόλτες που προσφέρει ο ιππικός όμιλος της πόλης Τριγκράντ και να απολαύσουν την ομορφιά της φύσης και τον πεντακάθαρο αέρα του υπέροχου βουνού. Όπως είναι φυσικό, ένας από τους λόγους που το περιοδικό National Geographic Traveler περιέλαβε τη Ροδόπη στους πρώτους δέκα προορισμούς, είναι και οι δυνατότητες ορειβασίας τις οποίες προσφέρει. Εδώ μπορούν να ικανοποιηθούν τα γούστα όλων των ορειβατών ασχέτως του επιπέδου των γνώσεών τους και των δυνατοτήτων τους. Εδώ μπορούν να εξασκηθούν οι αρχάριοι, να χαρούν το χόμπι τους οι προχωρημένοι και να δοκιμάσουν τις δυνάμεις και δυνατότητές τους οι γνώστες του αθλήματος. Παρακάτω θα αναφερθούν κάποιοι σημαντικοί σταθμοί του πανέμορφου αυτού μέρος της Ελλάδας που τα τελευταία χρόνια γίνεται πόλος έλξης πολλών τουριστών ΤΟ ΠΟΡΤΟ ΛΑΓΟΣ ΚΑΙ Η ΛΙΜΝΗ ΒΙΣΤΩΝΙΔΑ Η περιήγηση στο Νομό Ροδόπης, θα ξεκινήσει από το Πόρτο Λάγος και τη λίμνη Βιστωνίδα. Η λίμνη Βιστωνίδας είναι η πρώτη από τις 14 λίμνες της Θράκης και μία από τις μεγαλύτερες της Ελλάδος. Η λίμνη απέχει 26 χλμ από την Ξάνθη και 31 χλμ από την Κομοτηνή και καταλαμβάνει έκταση στρεμμάτων. Η λίμνη Βιστονίδα είναι μια μεγάλη υφάλμυρη λίμνη που τροφοδοτείται από δύο ποταμούς: το Κόσυνθο και το Κομψάτο, και απολήγει σε μικρές λιμνοθάλασσες, ορισμένες εκ των οποίων χρησιμοποιούνται για την εκτροφή ψαριών. Γύρω από τη λίμνη υπάρχουν εκτεταμένοι καλαμιώνες και υγρά λιβάδια, τα οποία έχουν μετατραπεί 51

53 σήμερα, εν μέρει, σε αγρούς. Παραποτάμια και δάση σχηματίζονται στα σημεία όπου οι ποταμοί ενώνονται με τη λίμνη. Στην περιοχή της Λίμνης Βιστονίδας και του Πόρτο Λάγος έχουν παρατηρηθεί 262 είδη πουλιών, ανάμεσα στα οποία πολλά είναι απειλούμενα σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Οι υγρότοποι περιλαμβάνονται στον κατάλογο των Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας (Σύμβαση Ραμσάρ), γεγονός που επιβεβαιώνει την αξία τους για τα υδρόβια πτηνά. Στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί 9 παγκοσμίως απειλούμενα και 12 κινδυνεύοντα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η περιοχή είναι η δεύτερη σε σημασία στην Ελλάδα, ως σταθμός κατά τη μετανάστευση και διαχείμαση των Αργυροπελεκάνων. Στη λίμνη αυτή,όπως και στις υπόλοιπες14 λίμνες και λιμνοθάλασσες, συγκεντρώνονται κατά τη διάρκεια του χειμώνα περισσότερα από άγρια πτηνά, ενώ μετά την συνθήκη του Ramsar βρήκαν καταφύγιο εκεί χελιδόνια της θάλασσας, ερωδιοί, αργυροπελεκάνοι, φλαμίγκος, κύκνοι κ.α. που προστατεύονται από κάθε κίνδυνο. Ο επισκέπτης, στο σημείο αυτό, απολαμβάνει την μαγεία του τοπίου, αναβιώνοντας το μύθο και το θρύλο από το Βασίλειο του Διομήδη, σύμφωνα με τον οποίο ο Ηρακλής κλέβοντας τα τέσσερα σαρκοφάγα άλογα του, (τον Πόδαγρο, τον Ξάνθο, τον Δεινό και τον Λάμπωνα) ολοκλήρωσε τον 8 Ο θρύλο του. Η μυθολογία αναφέρει ότι στο βόρειο τμήμα της λίμνης βρισκόταν η πρωτεύουσα του βασιλείου του Διομήδη (γιου της Κυρήνης και του Άρη) Καρτέρα. Λέγεται ότι μετά την επίθεση των Βιστώνων στον Ηρακλή, αυτός μπήκε στη θάλασσα σκάβοντας ένα κανάλι, του οποίου το νερό σκέπασε το παλάτι και τους αμύθητους θησαυρούς του βασιλιά. Στο σημείο αυτό σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να αντικρύσει έναν πανέμορφο κόλπο κλεισμένο από νησάκια και να θαυμάσει την ερειπωμένη πόλη Περιθεώριο που είναι κτισμένη στις δυο νησίδες Μπουρού. Δυτικά του λιμενικού οικισμού βρίσκονται τα θεμέλια των τετράπλευρων πύργων με κλίμακες ανόδου και κτιστούς πεσσούς. Σήμερα υπάρχουν τα ερείπια του βυζαντινού ναού Πόρων που χτίστηκε σε βασιλική παλαιοχριστιανικού τύπου και έγινε επισκοπή τον 9 ο 10 ο αιώνα, ενώ γύρω από αυτόν βρίσκεται το βυζαντινό νεκροταφείο. Ακριβώς απέναντι υπάρχει η πανέμορφη νησίδα Μπουρού, ένας θαυμάσιος ψαρότοπος για ψαροτουφεκάδες. Ένα χιλιόμετρο δεξιά από την εθνική οδό ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφτεί το γραφικό εκκλησάκι, του Αγίου Νικολάου που κτίστηκε το 1904 και ήταν μετόχι του Αγίου Γεωργίου. Το μικρό εκκλησάκι μέσα στη λίμνη έχει γίνει καρτ ποστάλ και αποτελεί έμβλημα της Ροδόπης και χαρακτηριστικό γνώρισμα της σε όλο τον κόσμο. Μια γέφυρα επιτρέπει την έλευση του επισκέπτη στο εκκλησάκι που αποτελεί μετόχι της μονής του Βατοπεδίου. Οι εικόνες των Αγίων έχουν άμεση σχέση με την Κρητική τέχνη του 16 ο αιώνα ενώ τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά 52

54 μέλη του ναού προέρχονται από τον Επισκοπικό ναό του Πόρου. Η περιοχή έχει πάρει το όνομα, η λίμνη των κύκνων, εξ αιτίας των εκατοντάδων κύκνων που κολυμπούν άφοβα κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Στα δεξιά της λίμνης διαφαίνεται ο οικισμός των Σαρακατσάνων μιας νομαδικής φυλής με κοιτίδα την ευρύτερη περιοχή των Αγράφων και κέντρο το χωριό Σακαρέτσι νοτιοδυτικά της Πίνδου. Λέγεται ότι όταν έπεσε η πόλη, οι Σαρακατσάνοι φόρεσαν μαύρα ρούχα και κρατούσαν τα μαύρα πρόβατα στα κοπάδια τους ως ένδειξη πένθους, ενώ στις 29 Μαΐου βούλωναν τα κουδούνια τους για να μην χτυπούν. Η φυλή αυτή εξαπλώθηκε σε όλη τη βαλκανική χερσόνησο ενώ παρόμοιος οικισμός υπάρχει και στην Αισύμη του Ν. Έβρου ΛΙΜΝΗ ΙΣΜΑΡΙΔΑ Η λίμνη Ισμαρίδα και το σύμπλεγμα των λιμνών της βρίσκεται στα νότια του νομού Ροδόπης. Το όνομα της το οφείλει στο γειτονικό όρος Ίσμαρος αλλά οι ντόπιοι ονομάζουν τη λίμνη και «Μητρικού» ή «Μάνα». Η λίμνη Ισμαρίδα αποτελεί ένα ενιαίο συγκρότημα υδροβιοτόπων μαζί με τις εκβολές των ποταμών Βοσβόζη και Φιλιουρή και με τις πέντε λιμνοθάλασσες: Ξηρολίμνη (Φαναρίου), Καρατζά (Αρωγή), Αλυκή (Μέση), Πτελέα και Έλος (Καρατζαλί) που σχηματίζονται κατά μήκος της αιγαιακής ακτογραμμής. Η λίμνη Μητρικού είναι μία από τις πιο σπάνιες αβαθείς λίμνες γλυκού νερού και μάλιστα η τελευταία που απόμεινε στη Βόρεια Ελλάδα. Έχει σχήμα ελλειψοειδές με μήκος 2 χμ., πλάτος 1 χμ., ενώ η έκταση της ελεύθερης υδάτινης επιφάνειας της κυμαίνεται μεταξύ στρ. με μέσο βάθος 1-1,5 μ. περίπου. Τα νερά της λίμνης αποστραγγίζονται απ' ευθείας στη θάλασσα μ' έναν στενό βραχίονα. Η λίμνη χρησιμοποιείται κυρίως για αλιεία και για άρδευση των γύρω καλλιεργειών. Η περιοχή γύρω από τη λίμνη έχει εκτάσεις που πλημμυρίζουν και όταν αυτές αποστραγγίζονται χρησιμοποιούνται σαν βοσκότοποι. Σημαντική είναι επίσης, η χρήση της λίμνης για ψυχαγωγικούς, ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Στην ευρύτερη περιοχή του Υγροτόπου βρέθηκαν συνολικά 190 είδη πουλιών. Μερικά από τα σπανιότερα είδη είναι: ο Στρειδοφάγος, ο Αργυροτσικνιάς, ο Θαλασσοσφυριχτής, η Χουλιαρομύτα, η Χαλκόκοτα, η Αβοκέτα, ο Καλαμοκανάς, η Πέτροτριλίδα και το Νεροχελίδονο. Επίσης, στην περιοχή φωλιάζουν Αργυροπελεκανοι, Φοινικόπτερα (Φλαμίγκος), Θαλασσοβούτια, Φαλακροκόρακες, Ερωδιοί, Χήνες, Πάπιες, Κορμοράνοι, Λαγγόνες, η πάπια Κεφαλούδι κ.ά. Το Χέλι, το Λαυράκι, ο Κέφαλος, η Γλώσσα και η Τσιπούρα είναι τα πιο συνηθισμένα είδη της ιχθυοπανίδας που συναντάμε στον Υδροβιότοπο ενώ δεν λείπουν και πολλά είδη ερπετών και θηλαστικών με πιο σπάνιο την Ενυδρίδα. Πολλά είδη φυτών κάνουν επίσης την εμφάνιση τους στον Υγρότοπο όπως: το Νούφαρο, οι Θαλασσινοί Κρίνοι, οι Φράξοι, οι Λεύκες, οι Ιτιές, οι Φτελιές κ.ά. 53

55 ΤΟ ΔΑΣΟΣ ΔΑΔΙΑΣ 14 χλμ. από το Σουφλί βρίσκεται το πανέμορφο χωριό Δαδιά από το οποίο πήρε την ονομασία του το ομώνυμο δάσος. Το Δάσος Δαδιάς κατέχει μια ξεχωριστή γεωγραφική θέση σε διεθνές επίπεδο. Βρίσκεται στο σταυροδρόμι της Ευρώπης και της Ασίας και κοντά στον ανατολικότερο μεταναστευτικό διάδρομο πολλών ειδών ορνιθοπανίδας. Προσφέρει λοιπόν καταφύγιο για πολλά είδη πουλιών καθώς και άλλων ειδών χλωρίδας και πανίδας της Βαλκανικής, της Ασίας και της Ευρώπης. Το Δάσος Δαδιάς απλώνεται στο μέσο του Νομού Έβρου, καλύπτοντας τις νοτιοανατολικές λοφώδεις απολήξεις του ορεινού όγκου της Ροδόπης. Νοτιότερα, εκτείνεται το Δέλτα του ποταμού Έβρου, ένας πολύ σημαντικός υγρότοπος, που προστατεύεται από την Σύμβαση Ramsar.Οι δύο βιότοποι, αναγνωρισμένοι διεθνώς για την οικολογική τους αξία, προσδίδουν έναν ξεχωριστό χαρακτήρα στην περιοχή του Έβρου. Η γειτνίασή τους είναι ζωτικής σημασίας για πολλά αρπακτικά πουλιά που τρέφονται και στους δύο χώρους. Η ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα του δάσους της Δαδιάς είναι ότι συγκεντρώνει σχεδόν όλα τα αρπακτικά πτηνά και άγρια ζώα που έχουν εξαφανιστεί από την Ευρώπη ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο. Με πρωτοβουλία της WWF (Παγκόσμιο Ταμείο για την Φύση) ανακηρύχτηκε προστατευόμενη περιοχή. Και το ελληνικό κράτος επίσης χαρακτήρισε επίσημα το δάσος της Δαδιάς προστατευόμενη περιοχή το

56 2.4. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥΠΟΛΗ-ΠΕΡΙΘΕΩΡΙΟΝ Η περιπλάνηση στην Βόρειο Δυτική πλευρά του Νομού οδηγεί τον επισκέπτη στην Αναστασιούπολη Περιθεώριον πόλη που βρίσκεται στο 18 χλμ Κομοτηνής Ξάνθης και σύμφωνα με τη μυθολογία είναι κοντά στην Καρτέρα. Η πόλη ανοικοδομήθηκε από τον Αυτοκράτορα Αναστάσιο, εξ ου και έλαβε την ονομασία, και μετατράπηκε σε κάστρο με πλούσια πολιτιστική και πολιτισμική άνθιση καθώς και έδρα Επισκόπου. Η επιδιόρθωση του κάστρου και η κατασκευή ενός τείχους υδραγωγείου, από τον Μεγάλο Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανό, βοήθησε στην μεταφορά του νερού από τους πρόποδες της οροσειράς Ροδόπη, στην πόλη. Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος και Παλαιολόγος ανοικοδόμησαν εκ νέου την πόλη το 1341, μετά την καταστροφή της από τον τσάρο των Βουλγάρων Καλογιάννη, με αξιόλογα έργα και ναούς, ιστορικά κέντρα του Διαφωτισμού, και την ονόμασαν Περιθεώριο. Το 1307 από τη φονική μάχη με τους Καταλανούς απέμειναν ελάχιστοι κάτοικοι της πόλης που διέφυγαν στην Ξάνθη και τη Θάσο. Σήμερα σώζεται, σχεδόν στο σύνολο της, η περίμετρος των τειχών, ενώ το πολυγωνικό της σχήμα ενισχύεται σε τακτά διαστήματα από πύργους κυκλικούς και ορθογώνιους, και είναι εμφανής η σφραγίδα των παλαιοχριστιανικών και μεταβυζαντινών χρόνων. Στη νότια πλευρά σώζεται επίσης η κεντρική τοξωτή πύλη που οδηγούσε στο λιμάνι όπου αριστερά και δεξιά της υπάρχουν ακόμη τα μονογράμματα των Παλαιολόγων στις μαρμάρινες πλάκες. Ο επισκέπτης μπορεί να δει τα μεγάλα τείχη των 5 χλμ που έκλειναν την πρόσβαση από Δυτικά καθώς και το υδραγωγείο ( το νερό περνούσε ανάμεσα από τα δυο τείχη με μεσοδιάστημα περίπου ένα μέτρο) Ο ΙΑΣΜΟΣ Ο Ίασμος είναι άλλη μια όμορφη πόλη του νομού Ροδόπης που βρίσκεται βορειανατολικά από τους πύργους της Αναστασιούπολης και χαρακτηρίζεται από την έντονη ζωή, τα νοικοκυρεμένα σπίτια του, τα στριφογυριστά δρομάκια, τις πέτρινες κρήνες καθώς και τις παλιές εκκλησίες του. Σε μια από τις εκκλησίες της κωμόπολης ο επισκέπτης μπορεί να δει το παλιό ευαγγέλιο του 1848, που τυπώθηκε στο ελληνικό τυπογραφείο της Βενετίας, με την ονομασία Φοίνικας. 55

57 Ο Ίασμος είναι κτισμένος σε μια ευνοημένη τοποθεσία, εφόσον βρίσκεται ανάμεσα στους κέδρους και τα πεύκα, απ όπου και προβάλει σαν λευκή όαση το εκκλησάκι της Ζωοδόχου πηγής. Οι κάτοικοι του, είναι απόγονοι των κατοίκων της Αναστασιούπολης, οι οποίοι λόγο των συχνών πειρατικών επιδρομών από τη λιμνοθάλασσα, και του ανθυγιεινού κλίματος αναγκάστηκαν να μετοικίσουν στο σημερινό Ίασμο. Η περιοχή χαρακτηριζόταν από την άνθιση του δημιουργικού πνεύματος και της θερμής ψυχής των προσφύγων από τη Μ. Ασία και Ανατολική Θράκη, που εγκαταστάθηκαν στην πόλη το Σ αυτούς προστέθηκαν αργότερα και ευφυείς Σαρακατσάνοι που μετέτρεψαν τον Ίασμο σε έδρα μιας από τις μεγαλύτερες κοινότητες της Ελλάδος, με σημαντική οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη. Στην επιστροφή από τον Ίασμο, λίγο πριν το χωριό Πολύανθος, μια αριστουργηματική γέφυρα κτισμένη από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου και στερεωμένη από τους Βυζαντινούς, αποτελεί πραγματικό κειμήλιο και έργο τέχνης της εποχής.αυτή η επιβλητική και τριτοξη πέτρινη γέφυρα είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα δεκάδων άλλων στη Θράκη. Πρόκειται για μια γέφυρα κτισμένη από πέτρα με τέλεια στατική μελέτη και αντοχή σε μεγάλη πίεση νερού, απρόσβλητη από καιρικές συνθήκες, που παραμένει μνημειακό μουσείο της φύσης και έργο τέχνης ανά τους αιώνες Η ΜΑΞΙΜΙΑΝΟΥΠΟΛΗ Συνεχίζοντας την περιπλάνηση στα Βόρειο δυτικά του Νομού της Ροδόπης ο επισκέπτης κάνει μια στάση σε μια πόλη με ιδιαίτερο πολιτισμικό ενδιαφέρον, που δεν είναι άλλη απ αυτή της Μαξιμιανούπολης- Μοσυνούπολης. Η πόλη αυτή βρίσκεται 7,5 χλμ δυτικά της Κομοτηνής, και πρόκειται για την πρωτεύουσα του νομού Ορφίκιον των Βυζαντινών χρόνων στην οποία διέμεναν πολλοί αυτοκράτορες και στρατηγοί όπως οι Ν. Φωκάς, Βουλγαροκτόνος, Λέων κ.α. Η Μαξιμιανούπολη χτίστηκε στη θέση του Θρακοελληνικού πολίσματος του Βριαντικού Πεδίου που λεγόταν Παισούλαι εκ του θεού Δία (Παισουληνός) που λατρευόταν στην περιοχή. Η πόλη έγινε γνωστή έως τον 9 ο 56

58 αιώνα με το όνομα Μαξιμιανούπολη από τον Γαλέριο Μαξιμιανό, όπου και την οργάνωσε. Τον 9 ο αιώνα όμως μετονομάστηκε σε Μοσυνούπολη, όπου και απέκτησε βαθιά θρησκευτικότητα, κατοικήθηκε από Βυζαντινούς αξιωματούχους και εξελίχθηκε σε σημαντικό κέντρο του Βυζαντίου απ όπου και περνούσε η Εγνατία Οδός. Η πόλη έγινε έδρα του επισκόπου, ενώ τους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου αποτέλεσε κέντρο αιματηρών συγκρούσεων, και το 1204 παραχωρήθηκε στον Γουδεφρίδο Βιλλαρδουίνο. Το 1206 καταλήφθηκε από τον Ιωαννίτση και εν συνεχεία από τους σταυροφόρους, ενώ το 1297 καταστράφηκε από τον τσάρο των Βουλγάρων Καλογιάννη, και όσοι κάτοικοι σώθηκαν από τη μεγάλη σφαγή κατέφυγαν στο φρούριο της Κομοτηνής. Η κατεστραμμένη πόλη στρατοπεδεύτηκε το 1343 από τον Ιωάννη ΣΤ Καντακουζηνό. Αξίζει να ειπωθεί ότι η Μαξιμιανούπολη υπήρξε για αιώνες Θρακοελληνικό κύτταρο και φλέβα ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Σήμερα από την οχύρωση της πόλης σώζονται ο γωνιακός πύργος και τμήματα από το ανατολικό τοίχος ενώ έξω από τα τείχη οι ανασκαφές αποκαλύπτουν παλαιοχριστιανικούς τάφους, επιγραφές και μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, καθώς και παλαιοχριστιανικά και μεταβυζαντινά που βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο της Κομοτηνής ΤΟ ΠΑΠΙΚΙΟ ΟΡΟΣ Ένα ακόμη σημείο κατατεθέν του νομού Ροδόπης, που οπωσδήποτε πρέπει να επισκεφτεί όποιος ταξιδεύει στο νομό Ροδόπης, είναι το Παπίκιο Όρος, το Δεσποτοβούνι των Βυζαντινών. Πρόκειται για το μέρος που σύμφωνα με την μυθολογία διάλεξαν για να ζήσουν ο Διόνυσος και ο Ορφέας. Το μέρος αυτό, ενθουσιάζει κάθε φυσιολάτρη και στοχαστή, αφού ο ήχος και οι γλυκιές μελωδίες που αναβλύζει η φύση γαληνεύει τους επισκέπτες του. Το θρακικό αυτό κομμάτι έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία που ξεκινά από τα πανάρχαια κιόλας Θρακικά φύλα. Από την αρχαιότητα θεωρείτο ιερό Όρος στο οποίο υπήρχε μάλιστα και το μεγαλύτερο μαντείο του Διανύσου. Μικρή επιφανειακή έρευνα που έγινε στο Όρος έφερε στο φως ερείπια ναών, τάφους, κρυμμένα αντικείμενα, αποθήκες του Βασιλιά Βουλγαροκτόνου των Κομνηνών κ.α. 57

59 Σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να αντικρύσει στο σημείο αυτό, το Μεγάλο Πιστό, ναό του 11 ου -12 ου αιώνα, με το μαρμάρινο του δάπεδο, που βρίσκεται 6 χλμ από την Κερασιά. Λίγο πριν τον πρώτο ναό υπάρχει κι ένας δεύτερος, οι τοιχογραφίες του οποίου διασώζονται μέχρι σήμερα, ενώ δεξιά του προβάλει κι ένας τρίτος με όλο το μοναστικό του συγκρότημα. Δυτικά του χωριού Σώστης κοντά στο χωριό Λήνος, διαφαίνεται ο αρχαίος οικισμός του 1 ου αιώνα π.χ και δίπλα ο βυζαντινός ναός (όπου σήμερα είναι το ξωκλήσι του Αγίου Μάρκου). Στο μοναστηριακό συγκρότημα του Λήνου, στο Παπίκιο Όρος πρόσφατα ανακαλύφθηκε ο τάφος της αυτοκράτειρας Μαρίας Βοτενειάτη ( βρέθηκε δαχτυλίδι της σε θήκη και ασημένιες κλωστές σε αυτοκρατορικό ένδυμα) που είχε έρθει στο μοναστήρι για να μονάσει μετά το θάνατο του γιου της Κωνσταντίνου. Στο μαρμαρόστρωτο δάπεδο του μοναστηρίου βρέθηκε επίσης διακόσμηση με θέμα τους πέντε άρτους, χρυσό σμαλτωμένο εγκόλπιο με μετωπική προτομή της Θεοτόκου σε στάση δέησης (κεραμική του 12 ου και 13 ου αιώνα), 120 νομίσματα του 11 ου 14 ου αιώνα καθώς και ζωγραφική του 12 ου αιώνα Ο ΠΟΛΥΑΝΘΟΣ Στον Πολύανθο βρίσκεται μια τρίκλινη βασιλική με νάρθηκα και τετράπλευρο, όπου δυτικά και νότια της πτέρυγας είναι τα προσκτισματα και ανάμεσα τους η τράπεζα, ενώ στην βόρεια πτέρυγα βρίσκεται η μεγάλη αίθουσα με την ημικυκλική αψίδα. Δίπλα στο ναό βρέθηκε νεκροταφείο ενώ στην κορυφή του λόφου υπάρχει το κάστρο και ο αρχαίος βωμός. Στην Κερασιά, μια περιοχή σπαρμένη με κερασιές που αλλάζει συνεχώς χρώμα κατά τη διάρκεια του έτους (από ροζ την άνοιξη γίνεται κόκκινο το καλοκαίρι), υπάρχει Βυζαντινό κάστρο Ο ΤΑΦΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ Σε μια απόσταση μόλις 7 χλμ από την Κομοτηνή, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει το χωριό Σύμβολα, όπου σε απόσταση 600 μέτρων βόρεια του βρίσκεται ο αρχαιοελληνικός τάφος του 4 ου αρχές 3 ου αιώνα Π.Χ των Συμβόλων. Πρόκειται για έναν υπόγειο, κτιστό με κιτρινωπό μαλακό πωρόλιθο, που αποτελείται από τρία μέρη (το δρόμο και τον προθάλαμο που είναι στεγασμένα με εκφορικο θόλο και επίπεδη κορυφή, και το θάλαμο η πόρτα του οποίου ήταν μαρμάρινη δίφυλλη και στον οποίο βρίσκονται δυο κλίνες σε σχήμα Γ). Οι τοίχοι του τάφου είναι σκεπασμένοι με χρωματιστά κονιανισματα, ανάγλυφα κομμάτια και σχέδια, ενώ στις παραστάδες και στα υπέρθυρα των εισόδων διατηρούνται ακόμη τα χρωματιστά σχέδια των Κυματίων ζωγραφισμένα πάνω στο μάρμαρο. Στη γύρω περιοχή υπάρχουν και άλλοι τάφοι που φτάνουν χρονολογικά τους Βυζαντινούς χρόνους, επισημαίνοντας ότι στο σημείο αυτό υπήρχε οικισμός με υψηλό πολιτιστικό επίπεδο. 58

60 ΤΟ ΟΧΥΡΟ ΤΗΣ ΝΥΜΦΑΙΑΣ Η ΓΡΑΤΙΝΗ- ΤΟ ΠΑΤΕΡΜΑ Βόρεια της Κομοτηνής, μόλις 11χλμ πιο μακριά, βρίσκεται ένα υπέροχο δάσος και χώρος αναψυχής, που επιτρέπει στον επισκέπτη να θαυμάσει το Βυζαντινό κάστρο, το παλιό τελωνείο καθώς και το οχυρό της Νυμφαίας που είχε λαμπρή ιστορία κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Στον δρόμο Κομοτηνής Σαπών, βρίσκεται το χωριό Γρατινή στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, Χρύσανθος Φιλιππίδης και στο οποίο ο επισκέπτης μπορεί να δει το βυζαντινό κάστρο με την περίβολο του που δεσπόζει στο λόφο. Στο Πάτερμα, βόρεια της Γρατίνης κτίστηκε η τριπλή μεσαιωνική γέφυρα που διατηρείται έως σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση και η μονόκλιτη Βυζαντινή εκκλησία του 11 ου -12 ου αιώνα στην οποία βρέθηκαν η εικόνα του Αγίου Νικολάου, σταυροί και βραχιόλια από γυαλί που φυλάσσονται στο Μουσείο Κομοτηνής ΟΙ ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΤΟ ΠΑΡΑΔΗΜΗ Ανατολικά του χωριού Παραδημή, που βρίσκεται 11 χλμ από την Κομοτηνή, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το πλέον γνωστό γήλοφο στην χερσόνησο της Αίμου. Ο Νεολιθικός οικισμός ανάγεται στα χρόνια Π.Χ και τα αγγεία από γραφίτη, με την λεπτότητα και την υψηλή τεχνική αλλά και τα εξαιρετικά δημιουργήματα ειδωλοπλαστικής, όπου έχουν ανακαλυφθεί στην περιοχή λέγεται ότι δεν συγγενεύουν ούτε με την τέχνη της Μικράς Ασίας ούτε με καμία άλλη γειτονική τέχνη, αλλά ακολουθούν την δική τους τοπική παράδοση (Νεότερη Νεολιθική Εποχή της Θεσσαλίας ). Τα ευρήματα στην περιοχή δείχνουν πως οι κάτοικοι του σημαντικότερου αυτού οικισμού της εποχής ασχολιόντουσαν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία ενώ παράλληλα είχαν αναπτύξει σημαντικό πολιτισμό και κοινωνική ζωή. Είναι άλλωστε γνωστό ότι η Θράκη έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάδοση των ιδεών και του πολιτισμού της χαλκοκρατίας λόγο της προηγμένης τεχνολογίας και της επαγγελματικής εξειδίκευσης της. Το 2000 Π.Χ ο οικισμός ερημώθηκε αφήνοντας ως αναμνηστικά πολλά αρχαιολογικά αντικείμενα (παγούρια) καθώς και διάφορα αντικείμενα του 4 ου -5 ου αιώνα Η ΔΙΚΑΙΑ Η πόλη Δίκαια απέχει μόλις 3χλμ από τη διασταύρωση της Εθνικής Οδού Ξάνθης, Κομοτηνής προς Φανάρι. Η πόλη έλαβε το όνομα της από το γιο του Θεού Ποσειδώνα, Δίκαιο ενώ συχνά λέγεται και Δικαιοπολη (ονομασία που της έδωσε ο Αρποκρατίωνας). Θεωρείται ότι αρχικά, την πόλη, την έκτισαν άποικοι από τη Σάμο, άποψη που στηρίζεται στα νομίσματα με απεικόνιση του κεφαλιού του Ηρακλή, που βρέθηκαν εκεί, τα οποία είναι ίδια με αυτά που υπήρχαν και στη Σάμο (Το 540/476 Π.Χ βέβαια η πόλη έκοψε δικά της νομίσματα τα οποία και κυκλοφόρησαν σε όλη την Ελλάδα ακόμη και την Αίγυπτο). Τα ευρήματα από την πόλη αυτή είναι λιγοστά 59

61 όπως η επιτύμβια ύστερο-αρχαϊκή στήλη που κοσμεί το εθνικό Αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών, καθώς και μέρος από αρχαϊκό νεκροταφείο όπου και βρέθηκαν μια πήλινη αρχαϊκή σαρκοφάγος, γυάλινα αγγεία, ανδρικό ειδώλιο, κεφάλι ειδώλιο αλόγου και ειδώλιο μισοξαπλωμένου σατύρου Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΡΥΜΗ ΚΑΙ ΜΟΛΥΒΩΤΗ Τελική στάση στα Νοτιοδυτικά της Ροδόπης είναι η Αρχαία Στρύμη που βρίσκεται 31 χλμ από την Κομοτηνή, δυτικά του Όρμου Ανοικτού, στη χερσόνησο Μολυβωτής. Η Στρύμη και Μολυβωτή κατοικήθηκαν από Θασίτες τον 7 ο αιώνα και πρόκειται για πέρασμα των Θασίων στην εύφορη Θρακική γη. Η Στρύμη κτίστηκε σε νησί έκτασης 600 στρεμμάτων και υψόμετρο 10 μέτρων ενώ το ακρωτήρι της Μολυβωτής είναι ένας απότομος βράχος 35 μέτρων. Στο Μουσείο της Κομοτηνής εκτίθενται πολλά πολύτιμα αντικείμενα που βρέθηκαν στην περιοχή ΤΑ ΔΥΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΤΟ ΦΑΝΑΡΙ Οι επισκέπτες που ποθούν να γευτούν την χρωματική ποικιλία του γαλάζιου, να καταδυθούν σε νερά που τους δίνουν την δυνατότητα να χαζέψουν το μαγικό σύμπαν του βυθού και να χαρούν την υποβρύχια περιπέτεια, τα παράλια του νομού τους προσφέρουν μια ανεπανάληπτη εμπειρία. Πρώτη στάση είναι αδιαμφισβήτητα το Φανάρι, το μικρό λιμάνι, το οποίο ξεπροβοδίζει το χάραμα και το δείλι και υποδέχεται ασταμάτητα της ανεμότρατες που τροφοδοτούν με άφθονο ψάρι όλη την περιοχή. Πρόκειται για ένα λιμάνι υψηλών προδιαγραφών, για τα αλιευτικά των κατοίκων και τα ιδιωτικά σκάφη αναψυχής, που βρίσκεται 32 χλμ από την Κομοτηνή και έχει γύρω στους 500 μόνιμους κατοίκους. Το καλοκαίρι οι παραθεριστές ξεπερνούν τους Στο Φανάρι λειτουργεί και κάμπινγκ έκτασης 56 στρεμμάτων το οποίο σε ένα καταπράσινο τοπίο φιλοξενεί εστιατόριο, παντοπωλείο, μπαρ και αθλητικές εγκαταστάσεις. Ο επισκέπτης έχει την αίσθηση ότι ο θεός των Θρακών, Διόνυσος απλόχερα χύνει κρασί στα γραφικά ταβερνάκια με το φρέσκο ψάρι για να τους καλοδεχτεί και να τους ευχαριστήσει. 60

62 Από το Φανάρι μπορεί κάποιος να αγναντεύσει τον Όρμο του Πόρτο Λάγος ως και το ακρωτήρι της Μπουλούστρας με τα ερείπια των Αβδήρων καθώς και το Θρακικό πέλαγος και τις παραλίες της Αρωγής. Λέγεται ότι όλα τα καράβια που πλησίαζαν την Θράκη διέκριναν από μακριά το φάρο στο ακρωτήρι από τον οποίο και τελικά πήρε την ονομασία του, το ψαράδικο χωριό. Η απλότητα και ο συνδυασμός της παράδοσης και του καινούργιου χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Φαναριού, είναι τα στοιχεία εκείνα που εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη. Οι μαγευτικές αυγές, οι μεγάλες βεράντες που ατενίζουν το κατά χρυσό και ατέρμονο Αιγαίο αλλά και το μοναδικό ηλιοβασίλεμα και οι γευστικές και μελωδικές νύχτες στα γραφικά ταβερνάκια είναι αδύνατον να μην ικανοποιήσουν ακόμη και τους πιο απαιτητικούς Η ΜΕΣΗ Η επόμενη οργανωμένη κοινότητα-παραλία, η Μέση, απέχει μόλις 7 χλμ από το Φανάρι, και αποτελεί ένα τοπίο άλλοτε ήρεμο, γλυκό, χαμηλόφωνο με χρυσόξανθη, ψιλή άμμο και ανοιχτόχρωμα ρηχά νερά όπως αυτά της Αρωγής, και άλλοτε βραχώδες, απότομο και γεωλογικά ιδιόμορφο σαν αυτό της παραλίας της Μολυβωτής, που στην πέτρινη κορυφή της προβάλλει το ερείπιο του μεσαιωνικού πύργου, ενώ στην άκρη του στενού λαιμού της, το λιτό εκκλησάκι της. Η παραλία της Μέσης είναι πράγματι στη μέση των δύο λιμνών Αρωγής και Αλύκης και πρόκειται για μια απέραντη παραλία που η κοινότητα φρόντισε να αξιοποιήσει σαν χώρο έκφρασης, ψυχικής ανάτασης και πνευματικής ανάπτυξης Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗΣ Μόλις 15 χλμ από την Κομοτηνή, δεξιά της Εθνικής Οδού Κομοτηνής Ξάνθης βρίσκεται μια όμορφη εκκλησία στην οποία υπάρχει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η εκκλησία της Παναγίας της Φανερωμένης. Σύμφωνα με την παράδοση, πριν από 150 χρόνια, ένας Οθωμανός μεγαλοκτηματίας της περιοχής, επί 3 ημέρες, έβλεπε στον ύπνο του την Παναγία, και όταν την βρήκε την 4 ημέρα με την κωφάλαλη εγγονή του, την μετέφερε στην Κομοτηνή με το κάρο του. Λέγεται λοιπόν ότι η κωφάλαλη εγγονή θεραπεύτηκε κι άρχισε να μίλα, ενώ ο αγάς και η οικογένεια του έγιναν χριστιανοί. Το βράδυ της 13 ης Μαΐου, παραμονή της απελευθέρωσης της Θράκης, η εικόνα της Παναγίας μεταφέρεται από τη Μονή της Παναγίας Φανερωμένης στην Κομοτηνή, με ιδιαίτερη λαμπρότητα ενώ στην κεντρική πλατεία την υποδέχονται οι αρχές και πλήθος κόσμου. Στην Μητρόπολη ψάλλετε ο Μέγας Πανηγυρικός εσπερινός και η εικόνα εκτίθεται σε προσκύνημα για 7 μέρες, και εν συνεχεία μεταφέρεται εκ νέου στη θέση της με πομπή. 61

63 2.7. ΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ Η ΜΑΡΩΝΕΙΑ Ένα ταξίδι που δεν έχει καμία σχέση με τα κλασσικά ολιγοήμερα ταξίδια, είναι η αποκαλυπτική διαδρομή στα εξωτικά παράλια της Θράκης, όπου ανθίζει η φύση στα τείχη των αρχαίων και των Βυζαντινών κάστρων, και μετατρέπει το ταξίδι του επισκέπτη σε ένα ατελείωτο πανηγύρι χαράς και διασκέδασης. Η πορεία προς την Ανατολή ξεκινά από την ξακουστή Νέα Μαρώνεια, κοινότητα που απέχει 32 χλμ από την Κομοτηνή και μετράει πάνω από 3000 μόνιμους κατοίκους. Πρόκειται για ένα ξεχωριστό στολίδι της Θράκης που προκαλεί τον επισκέπτη να αφεθεί στην γνώση, την απόλαυση και την διασκέδαση. Η σύγχρονη πόλη αποτελεί την ιστορική και βιολογική συνέχεια της αρχαίας Μαρώνειας του 7 ου Π.Χ με 16 Μ.Χ αιώνα. Η Νέα Μαρώνεια αποτελεί κοσμικό και πολιτιστικό κέντρο από το 1513, το οποίο πήρε την ονομασία του από τον οικιστή Μάρωνα. Η πόλη κτίστηκε στα μεταβυζαντινά χρόνια, λόγο των συχνών πειρατικών επιδρομών και είναι ένας γραφικός χώρος που συνδυάζει νησιωτική και Βυζαντινή αρχιτεκτονική. Ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να απολαύσει τις βόλτες στις όμορφες παραδοσιακές γειτονιές της πόλης, με την γραφική πλατεία στο κέντρο και την ιστορική βρύση κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια. Την παραμονή στην πόλη κάνει ακόμη πιο ευχάριστη, ο φιλόξενος κόσμος που καλοδέχεται τον κάθε επισκέπτη προσφέροντας του εκτός των άλλων και τις γνώσεις για κάθε ιστορική γωνιά της πόλης. Σημεία της πόλης που τραβούν την προσοχή του επισκέπτη είναι : H βρύση της αγοράς και της αγάπης, τα νερά της οποίας τρέχουν κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια και στην πρόσοψη της οποίας υπάρχουν τα σύμβολα του Ήλιου και της σελήνης. Πολλά είναι τα έθιμα που συνδέουν τους Μαρωνίτες με τη συγκεκριμένη βρύση αλλά και τους τουρίστες που πετούν ένα κέρμα στα νερά της βρύσης για να πραγματοποιηθεί μια τους επιθυμία. Το δημοτικό σχολείο, το στολίδι της πόλης που κτίστηκε από δωρεά των αδερφών Χατζέα, και για τη δημιουργία του οποίου χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από το θέατρο και το τείχος της Αρχαίας Μαρώνειας. Στο ισόγειο του σχολείου στεγάζεται το εργαστήρι της αρχαιολογικής υπηρεσίας και ο χώρος είναι γεμάτος από ευρήματα της αρχαίας πόλης. Ανάμεσα στο ισόγειο και τον 1 ο όροφο 62

64 διακρίνονται τα μαρμάρινα ειδώλια, ενώ στον επάνω όροφο λειτουργεί κατά τους καλοκαιρινούς μήνες λαογραφικό μουσείο που οργανώνει εκτός των άλλων και εκθέσεις ζωγραφικής με λαογραφικό και φωτογραφικό υλικό. Τέλος η πόλη προσφέρει την δυνατότητα στους επισκέπτες να επισκεφτούν πάνω από 40 Εκκλησίες και ξωκλήσια το καθένα από τα οποία έχει την δική του ξεχωριστή ιστορία. Κάποιες από αυτές είναι της Αγίας Κυριακής, της Αγίας Αναστασίας, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Μηνά κ.α. OΔήμος Μαρώνειας είναι ένα μοναδικό κομμάτι της φιλόξενης ελληνικής γης και αποτελεί έναν προορισμό που μπορεί να ικανοποιήσει και τις πιο ιδιαίτερες αναζητήσεις κάθε επισκέπτη, αφού διαθέτει σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, φυσικές ομορφιές, πεντακάθαρες παραλίες, ορεινές διαδρομές για περιπάτους και εξερευνήσεις, σπήλαιο με εντυπωσιακό διάκοσμο και σπάνιους υδροβιότοπους αλλά και ψαρότοπους. Είναι μια περιοχή- πρόκληση για τον επισκέπτη που έχει τη δυνατότητα να απολαύσει με όλες του τις αισθήσεις τα χρώματα, την εναλλαγή των εικόνων, τις μυρωδιές του βουνού και της θάλασσας, αλλά και να ζήσει τα πλούσια πολιτιστικά καλοκαίρια με τα μαρωνίτικα γλέντια και τις μοναδικές γευστικές απολαύσεις. Στην έκταση των τ.σ υπάγονται 17 οικισμοί, Μαρώνεια, Προσκυνητές, Ίμερος, Ξυλαγανή κ.α. καθώς και παραθεριστικά θέρετρα όπως ο Άγιος Χαράλαμπος, Πλατανίτης, Αλκυόνα κ.α. Η πλούσια και εύφορη πεδιάδα της επικράτειας που διατρέχεται από τον ποταμό Λίσσο αλλά και το μεγαλύτερο τμήμα των παραλιών εξασφαλίζουν στους κατοίκους εισοδήματα από τη γεωργία, την αλιεία και τον τουρισμό. Ο επισκέπτης του Δήμου εκτός των άλλων δεν πρέπει να παραλείψει να ακολουθήσει τις διαδρομές που οδηγούν στα αξιοθέατα στα περίχωρα και συγκεκριμένα στην Αρχαία Πόλη. Έτσιλοιπόν5 χλμ από τη Νέα Μαρώνεια βρίσκεται η Αρχαία Μαρώνεια. Η περιοχή που βρίσκεται γύρω από τον σημερινό Άγιο Χαράλαμπο, κατοικήθηκε την 3 η χιλιετία Π.Χ και τα αρχαιολογικά δεδομένα που βρέθηκαν φανερώνουν μία οργάνωση πόλη-κράτος. Επίσης οργανωμένα φαίνεται ότι κατοικήθηκε η πόλη και τον 12 ο και 13 ο αιώνα Π.Χ από το ισχυρό Θρακικό φύλο των Κικόνων. 63

65 4 χλμ δυτικά της Νέας Μαρώνειας προς την παραλία ο δρόμος οδηγεί στο αρχαίο θέατρο, ενώ το μονοπάτι με τις σημάνσεις οδηγεί τον επισκέπτη στο Όρος Ίσμαρος που του δίνει την δυνατότητα να αντικρύσει τη μεγαλιθική πύλη στο δυτικό σκέλος των τειχών κοντά στον Άγιο Γεώργιο. Τέλος ανατολικά του Θεάτρου στους πρόποδες του Ισμάρου βρίσκεται η Σύναξη το μεγάλο κτιριακό συγκρότημα μέσα στο κατάφυτο ελαιώνα. Τέλος, επιστρέφοντας ο επισκέπτης προς την Ξυλαγανή και την Κομοτηνή μέσω του χωριού Προσκυνητές του δίνει την ευκαιρία να εντοπίσει στα 5 χλμ από τη Μαρώνεια την είσοδο ενός εξαιρετικού σπηλαίου. Τα ευρήματα των ανασκαφών στο σπήλαιο απέδειξαν ότι ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία ή τόπος λατρείας από τη Νεολιθική μέχρι τη Βυζαντινή εποχή. Η τοπική παράδοση έχει συνδέσει το σπήλαιο με την κατοικία του μονόφθαλμου γίγαντα που τύφλωσε τον Οδυσσέα, Κύκλωπα Πολύφημου. Ο εντυπωσιακός φυσικός διάκοσμος από σταλακτίτες και το μοναδικό είδος νυχτερίδας που ζει στο σπήλαιο εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες. Το σπήλαιο είναι ακόμη επισκέψιμο, αν και έχουν αρχίσει οι εργασίες αξιοποίησης του, και έχει έκταση τμ ενώ το μήκος των διαδρόμων του είναι μ. Και η θερμοκρασία του είναι περίπου 16 ο c. Σε μικρή απόσταση από το σπήλαιο της Μαρώνειας, 25χλμ από την Κομοτηνή, βρίσκεται το σπήλαιο της Στρύμνης, στους πρόποδες του Ίσμαρου. Στο σημερινό χωριό της Στρύμνης κατοικούν πρόσφυγες από τον Άγιο Βλάσιο της Μεσημβρίας (Nesempurg) μια Ελληνικότατη μέχρι και σήμερα πόλη στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, στη Βουλγαρία. Οι κάτοικοι μεταξύ άλλων έφεραν μαζί τους ήθη και έθιμα που μετρούν αιώνες όπως το έθιμο της γυναικοκρατίας που έχει ρίζες στην αρχαιότητα. Ένας ακόμη οικισμός με πολιτισμικό ενδιαφέρον είναι και το χωριό Ασκητές σε κοντινή απόσταση από το οποίο βρίσκεται λαξευτός τάφος σε σχήμα ημικυκλικής κόγχης. Επίσης 14 χλμ από την Κομοτηνή και 18 χλμ από την Μαρώνεια βρίσκεται το γνωστό κάστρο της Εργάνης που είναι κτισμένο στον κρεμαστό βράχο. Η Εργάνη είναι μια προϊστορική πόλη της μετά χαλκού εποχής και της πρώιμης εποχής του σιδήρου ΟΙ ΣΑΠΕΣ Τελική στάση στα ανατολικά παράλια της Ροδόπης είναι οι Σάπες, γνωστά ως χωριά της προσφυγιάς και της θύμησης. Οι Σάπες είναι η πρωτεύουσα της δεύτερης επαρχίας του νομού και χαρακτηρίζεται από την πρωτότυπη, πληθυσμιακή σύνθεσης της, είναι ένα κράμαλαών (Σαπαιοι, Πόντιοι, Μουσουλμάνοι, πρόσφυγες παλιοί και νέοι), μια πολυπολιτισμική κοινότητα. Χώρος αναψυχής και απόλαυσης για τον επισκέπτη στις Σάπες είναι το δενδράκι, ένα καλαίσθητο φυσικό δασάκι στο νότιού ψωμα που είναι ορατό από όλη την πόλη. Επιπλέον ο επισκέπτης μπορεί να βρεθεί στο 64

66 παζάρι της Παρασκευής των Σαπων, ένα παζάρι πολύμορφο με την ιδιαίτερη σύνδεση Ελλήνων-Ποντίων- Καυκάσιων-Λάζων-Αρμένιων και Μουσουλμάνων που συνυπάρχουν και συναλλάσσονται με πολύ φιλικό τρόπο. Οι Σάπες είναι γνωστοί για το καρναβάλι που οργανώνει, ένα καρναβάλι που έχει ως πρώτο άρμα το θεό Διόνυσο που προκαλεί τον επισκέπτη να έρθει να ξεφαντώσει μαζί του. Γύρω από τις Σάπες υπάρχει το αρχαίο ιερό Αρριανα, το χωριό Ιάσιο με το μεγάλο εντυπωσιακό πάρκο του, το Κάστρο της Ν.Σαντας και ο ποταμός Λυσος, ο χρυσοφόρος ποταμός των αρχαίων. Τέλος βόρεια των Σαπων υπάρχουν οι παραδοσιακοί οικισμοί των Πομάκων που για να φτάσει κάποιος σε αυτά πρέπει να διασχίσει μια πανέμορφη διαδρομή από δάση, πέτρινα γεφύρια και νερά. 65

67 3. ΚΟΜΟΤΗΝΗ 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Κομοτηνή είναι η πρωτεύουσα του Νομού Ροδόπης. Απέχει 784 χλμ από την Αθήνα, 276 χλμ από την Θεσσαλονίκη, 57 χλμ από την Ξάνθη και 65 χλμ από την Αλεξανδρούπολη. Οι κάτοικοι της μετρούν τους ενώ το υψόμετρο όπου βρίσκεται η πόλη είναι στα μέτρα. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής, όπως και σε όλη την Θράκη, κατά την πρώιμη ιστορική περίοδο, είναι πρωτοελληνικής, πελασγικής καταγωγής που ενισχύθηκαν την 2 η και 3 η χιλιετία, από άλλα ελληνικά φύλα. Ευρήματα αυτής της περιόδου θα δει ο επισκέπτης στο Μουσείο Κομοτηνής, ευρήματα όπως πέτρινα όπλα, σφήνες, τσεκούρια, σφυριά, πήλινα αγγεία ζωγραφισμένα με γραφίτη κ.α. Υπάρχουν δύο εκδοχές για την ονομασία της πόλης. Σύμφωνα με την πρώτη, την περιοχή κατοικούσε ο Βυζαντινός άρχοντας Κουμουτζής όπου το Κουμουτζηνά υποδηλώνει τοπωνύμιο, τα κτήματα του άρχοντα ενώ Κόμις είναι ο στρατιωτικός διοικητής της περιοχής. Οι τούρκοι κατακτητές μη μπορώντας να προφέρουν σωστά το Κ, κακοποίησαν το όνομα και το πρόφεραν Γκιουμουλτζίνα. Ο αυτοκράτορας και ιστορικός Ιωάννης Κατακουζηνός το 1331 αναφέρει την Κομοτηνή σαν Κουμουτζινά πόλισμα ενώ ο Νικηφόρος Γρηγοράς σαν Κομοτηνά ή Κομοτηνή. Η δεύτερη εκδοχή θεωρεί ότι το όνομα της προέρχεται από την Κομοτηνή κόρη του μεγάλου θρακιώτη ζωγράφου Παρασίου. Κατά την αρχαιότητα μια ομάδα ανθρώπων ξεκίνησε από την Μαρώνεια μαζί με την όμορφη κόρη για το εσωτερικό της Θράκης και ίδρυσε μια πόλη που της χάρισε το όνομα της. Το 1361 κάποιες οικογένειες Κομοτηναιων, εχθροί του Εβρενού Γαζή Πασά, μη μπορώντας να αντέξουν την υποταγή έφυγαν στην Ήπειρο, όπου και έκτισαν το νέο τους χωριό Κουμουτζάδες. Καταδιωκόμενοι και από κει έφρασαν μέχρι τα Τρόπαια Γορτυνίας. Ακόμη και σήμερα οι Κομοτηνή με τους Κουμουτζάδες έχουν πολύ ισχυρούς δεσμούς. Οι επισκέπτες της Κομοτηνής έχουν την δυνατότητα να δουν στην πόλη πλήθος μουσείων ιστορικών μνημείων, παλιών αρχοντικών, ανδριάντα και προτομές γνωστών ελλήνων, για τα οποία θα μιλήσουμε αναλυτικά στη συνέχεια. 66

68 3.2. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ Τα τεκμήρια για την ύπαρξη αρχαίου πολίσματος στην θέση της σημερινής Κομοτηνής, οδηγούν στα πρωτοχριστιανικά χρόνια. Είναι όμως, πολύ πιθανό, να προϋπήρχε κάποιος οικισμός έστω και ατείχιστος, που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Κομοτηνή έχει ιστορία τουλάχιστον δύο χιλιετιών. Η θέση της πόλης, πάνω στην Εγνατία οδό, η οποία συνέδεε το Δυρράχιο με την Κωνσταντινούπολη, της έδιδε ιδιαίτερα προνόμια,που οδήγησαν στην εξέλιξη και εμφάνιση της στον ορίζοντα της τοπικής ιστορίας, στην σκιά βέβαια της γειτονικής της Μαξιμιανούπολης, η υπεροχή της οποίας, μέχρι την καταστροφή της από τους Βουλγάρους, ήταν αδιαμφισβήτητη. Οι επόμενες, χρονικά, μαρτυρίες θα καταγραφούν πολύ αργά, στον 14 ο αι. Μ.Χ., όταν η ακρωτηριασμένη βυζαντινή αυτοκρατορία, σπαρασσόταν από τις εμφύλιες διαμάχες και τις εχθρικές επιθέσεις στα σύνορά της. Ο ιστορικός και αυτοκράτορας Ιωάννης Στ ο Καντακουζηνός και ο σύγχρονός Νικηφόρος Γρηγοράς αναφέρονται, ο μεν πρώτος στο «Κουμουτζηνά πόλισμα», ενώ ο δεύτερος στην πολίχνη με την ονομασία «Κομοτηνά» ή «Κομοτηνή». Η πρώτη μαρτυρία, του έτους 1331 μ.x., συνδέεται με το περιστατικό της αίσια συνάντησης στην σημερινή εκτεταμένη πεδιάδα όπου η Μονή Βαθύλακος- των στρατευμάτων του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ και του ηγεμόνα της Σμύρνης Ομούρ, όπου τα στρατεύματα του δεύτερου αποχώρησαν χωρίς να πολεμήσουν. Το έτος 1343 μ.x. η Κομοτηνή και οι υπερασπιστές των γειτονικών φρουρίων Ασώματος;- Παραδημή, Κρανοβούνιο και Στυλάριο προσχωρούν στον Καντακουζηνό για να συμμετάσχουν στον καταστροφικό πόλεμο, ο οποίος διήρκεσε έως το 1347 και ουσιαστικά προετοίμασε το έδαφος για την κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους. Στα 1363, ο εξισλαμισμένος Έλληνας άρχοντας, Γαζή Εβρενός Μπέη, στην κατακτητική του πορεία από τα Ύψαλα προς την Θεσσαλονίκη, εισέρχεται στην Κομοτηνή και εγκαθιδρύει την οθωμανική κυριαρχία, η οποία επρόκειτο να διαρκέσει πεντέμισι αιώνες. Όπως μαρτυρεί οθωμανικό κατάστιχο, η διαδικασία αλλαγής του εθνικού χαρακτήρα της πόλης δεν ήταν εύκολη ούτε και σύντομη. Σύμφωνα λοιπόν με το κατάστιχο, στα 1530, δυο σχεδόν αιώνες μετά την κατάκτηση, στην πόλη λειτουργεί μόλις ένα τζαμί και μερικά μεστζίτια. Την ίδια εποχή στα 1548, ο περιηγητής PierreBelon, που την επισκέφτηκε μας πληροφορεί ότι κατοικείται από Έλληνες αλλά και λίγους Τούρκους. Θα χρειαστεί να ακολουθήσουν στους επόμενους αιώνες μαζικοί εποικισμοί με μουσουλμάνους της Ανατολίας, καθώς και η προσχώρηση των Πομάκων στο Ισλάμ- για να αλλοιωθεί η φυσιογνωμία της Κομοτηνής. Οι συνθήκες ζωής των χριστιανών, κατά τις διασωθείσες μαρτυρίες, είναι αφόρητες. 67

69 Σύμφωνα με περιστατικό που κατέγραψε ο Άγγλος περιηγητής Clarke (1801), ο ίδιος και η συνοδεία του λιθοβολήθηκαν στους δρόμους της Κομοτηνής από τον τούρκικο όχλο, αλλά και από τους χριστιανούς, οι οποίοι όφειλαν να συμμερίζονται τις ορέξεις των δυναστών τους. Όταν δε, εισήλθε στο κατάστημα ενός Έλληνα αργυροχόου, αυτός προς δημιουργία εντυπώσεων, ύψωσε τη φωνή του και τους απέπεμψε με άσχημο τρόπο. Ψιθυρίζοντας, όμως, τους είπε ότι θα μπορούσαν να συναντηθούν στο χάνι. Τα δύο περιστατικά δίνουν μια αμυδρή και στιγμιαία μόνο εικόνα του ψυχολογικού κλίματος, μέσα στο οποίο ζούσαν οι Έλληνες. Στην διάρκεια του 19 ου αιώνα όμως σημαντικές εξελίξεις, όπως η ελληνική επανάσταση, οι μεταρρυθμίσεις του Χάττι Χουμαγιούν και η προοδευτική εξασθένιση της οθωμανικής παντοδυναμίας, δίνουν περιθώριο προόδου στα υπόδουλα έθνη. Στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα και στις αρχές του 20 ου αιώνα η ελληνική αστική κοινότητα της Κομοτηνής κατέχει τα σκήπτρα του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου, που διενεργείτε πλέον μέσω του σιδηροδρόμου. Τα άφθονα προϊόντα της πεδιάδας (καπνός, σιτηρά κ.α.) διακινούνται από Έλληνες εμπόρους, οι οποίοι πλουτίζουν σύντομα και αγοράζουν μεγάλα αγροκτήματα (τσιφλίκια), που συναπαρτίζουν εκτάσεις χιλιάδων στρεμμάτων και σημαντικό ποσοστό της συνολικής τότε καλλιεργήσιμής γης. Χτίζουν τους πρώτους ατμόμυλους, το αλεύρι των οποίων καλύπτει τις ανάγκες τις περιοχής. Όμορφα αρχοντικά, ιδιοκτησίες πλουσίων της πόλης, δίνουν το μέτρο της οικονομικής προόδου. Αν και ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος ( ) προκαλεί την μαζική εγκατάσταση δεκάδων χιλιάδων μουσουλμάνων προσφύγων (τότε ιδρύονται νέες συνοικίες), εν τούτοις η πρόοδος των χριστιανών δεν αναχαιτίζεται. Στον πνευματικό τομέα έχουν επίσης να επιδείξουν θεαματικά αποτελέσματα. Στα 1885 λειτουργεί ο σύλλογος «ΟΜΟΝΟΙΑ» στους κόλπους του οποίου νέοι της Κομοτηνής δίνουν θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες,, ενώ παράλληλα, πολυποίκιλη δραστηριότητα ασκεί και η Αδελφότης Κυριών. Στην πόλη κυκλοφορούν αδιάλειπτα όλες οι ελληνικές εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης. Μεγάλοι ευεργέτες φροντίζουν με δωρεές τους, για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων. Οι φιλομαθέστεροι μαθητές συνέχιζαν τις σπουδές τους στα εκπαιδευτήρια της Αδριανούπολης και στην συνέχεια στα πανεπιστήμια της Ευρώπης. Ενδεικτικό της πνευματικής κίνησης είναι το γεγονός ότι από την Κομοτηνή καταγόταν μια από τις πρώτες γυναίκες γιατρούς της Θράκης, η Βικτωρία Μαργαριτοπούλου. Την κατάσταση καταγράφει ο διεθνής εμπορικός οδηγός Annaire decommerce Didot-Rottin του 1912, σύμφωνα με τον οποίο στην Κομοτηνή υπήρχαν 33 Έλληνες επιστήμονες, τραπεζίτες και έμποροι, 6 Αρμένιοι, 4 Ιουδαίοι, 3 Οθωμανοί και κανείς Βούλγαρος. 68

70 Στην δεκαετία του 1910, η μακρόχρονη βουλγάρικη κατοχή και το σχέδιο για τον πλήρη εκβουλγαρισμό της περιοχής, είχαν καταστρεπτικές συνέπειες στους χριστιανούς αλλά και στους μουσουλμάνους της Θράκης. Κατά την έκφραση της εποχής, η Θράκη μετετράπη σε απέραντη «κοιλάδα Κλαυθμώνος». Το σύντομο χρονικό των γεγονότων αρχίζει με τον Α Βαλκανικό πόλεμο ( ), την ήττα της Τουρκίας και την κατάληψη της Κομοτηνής από τα βουλγαρικά στρατεύματα. Οι υπερβολικές αξιώσεις της Βουλγαρίας σε βάρος των συμμάχων της, οδηγούν στο Β Βαλκανικό πόλεμο και την συντριβή της από τα ελληνικά και σέρβικα στρατεύματα. Στις 14 Ιουλίου του 1913, εισέρχεται στην πόλη, μέσα σε ατμόσφαιρα ξέφρενου ενθουσιασμού, ο ελληνικός στρατός και στο Διοικητήριο της κυματίζει η ιστορική σημαία της πόλης την οποία κατασκεύασαν την προηγούμενη νύχτα οι γυναίκες της Κομοτηνής. Η συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913) επιδικάζει την περιοχή στην ηττημένη Βουλγαρία και τη αρχική χαρά των κατοίκων της διαδέχεται η απόγνωση. Παρά τις απεγνωσμένες εκκλήσεις των Θρακών για την ανάληψη στρατιωτικής δράσης, η ελληνική κυβέρνηση επιμένει στον σεβασμό της συνθήκης. Ενώπιον του κινδύνου της επιστροφής του βουλγάρικου στρατού, οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι ενωμένοι, ιδρύουν για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας την βραχύβια Δημοκρατία της Γιουμουλτζίνας, με πρωτεύουσα την Κομοτηνή. Η βούλγαρο-τουρκική συνθήκη της Κωνσταντινούπολης στις 16 Σεπτεμβρίου 1913, αίρει και τα τελευταία εμπόδια για την στρατιωτική κατάληψη της περιοχής. Τον Οκτώβριο τα βουλγάρικα στρατεύματα εισέρχονται στην πόλη. Αποτέλεσμα ήταν άλλοι κάτοικοι θα εκτοπισθούν στο εσωτερικό της Βουλγαρίας, άλλοι θα φυλακισθούν και άλλοι θα καταφέρουν να διαφύγουν στις πόλεις της ελεύθερης Ελλάδας, όπου περιπλανιόντουσαν πένητες και αβοήθητοι. Στις 14 Μαΐου 1920, μετά από την έκρηξη του Α Παγκοσμίου πολέμου, την ήττα των δυνάμεων του λεγόμενου άξονα και την κατάληψη της Θράκης από τα διασυμμαχικά στρατεύματα, το νοτιοδυτικό τμήμα της Μεγάλης Θράκης ενσωματώνεται στην Ελλάδα. Επαληθεύθηκε έτσι η ιστορική φράση-προφητεία, που χάραξε με την άκρη της λόγχης του ο ανθυπολοχαγός Κώστας Λαγουμιτζάκης σε τοίχο του τότε Διοικητηρίου, όταν τα ελληνικά στρατεύματα αποχωρούσαν στις αρχές Αυγούστου 1913:ΠΑΛΙΝ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕ ΚΑΙΡΟΥΣΠΑΛΙ ΔΙΚΙΑ ΜΑΣ ΘΑ ΝΑΙ 69

71 3.3. TΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Το Αρχαιολογικό μουσείο Θράκης, είναι ένα φωτεινό παράθυρο στο χθες, ένας χώρος που διδάσκει την ιστορία όλης της Θράκης. Πρόκειται για μια εκδήλωση μνήμης αλλά και επαφής, πιστοποίησης της εθνικής ταυτότητας και εμβάθυνσης στην ιστορία. Το αρχαιολογικό μουσείο Κομοτηνής στεγάζει την ΙΘ Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και βρίσκεται στη γωνία των οδών Συμεωνίδη και Βύρωνος, απέναντι από το γυμνάσιο και το μικρό πάρκο του παλιού ηρώου. Το μουσείο άρχισε να κτίζεται το 1969 και ολοκληρώθηκε το 1975 με σχέδια του αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη. Το αρχαιολογικό μουσείο λειτουργεί καθημερινά από τις 9 πμ έως τις 5 μμ. Στον κήπο του Μουσείου ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να δει, Την βραχογραφία της εποχής του χαλκού, από την Κίρκη, βόρεια των Σαπών, Το σαρκοφάγο του 2 ου αιώνα μ.χ, από το Αρδάνιο του Έβρου, με την πλαστική διακόσμηση από γιρλάντες και έρωτες Τον απολιθωμένο κορμό δένδρου, από την Ξυλαγανή και Τα αρχιτεκτονικά Βυζαντινά κιονόκρανα και βάσεις κιόνων. Στο εσωτερικό του Μουσείου φυλάσσονται εκθέματα από χρυσό, ασήμι, μάρμαρο και πηλό που χρονολογούν χρόνια πριν την γέννηση του Χριστού. Ο τεράστιος αναπτυγμένος χάρτης μέσα στο μουσείο, τα κείμενα και οι φωτογραφίες αλλά και το βιβλίο του μουσείου δίνουν τις απαραίτητες πληροφορίες σε κάθε επισκέπτη. Ο επισκέπτης έχει επίσης την ευκαιρία να δει, ανάγλυφα που δεν εξέχουν πάνω από ένα ή δύο δάκτυλα πάνω από την πλάκα, αλλά δίνουν την εντύπωση του βάθους, έτσι ώστε να φαίνεται ότι κάθε άνθρωπος ή 70

72 αντικείμενο ξεχωρίζει από το διπλανό του, ενώ όλα ακουμπούν στο ίδιο επίπεδο. Πρόκειται για ένα θαυμαστό σμίξιμο δύναμης και χάρης, για μια ισορρόπηση της ανθρώπινης ψυχής. Το γλυπτό αφήνει την αίσθηση ότι σταματά πια ο απότομος χωρισμός του ανθρώπου από το Θεό. Κάποιοι ενδεικτικοί θησαυροί του Μουσείου είναι, Το ακέφαλο άγαλμα άνδρα της ρωμαϊκής εποχής, Το ανάγλυφο γυναίκας, της ίδιας εποχής, που κάθεται στο θρόνο με μια δούλα μπροστά της, Η Αφροδίτη γυμνή σε βράχο κάτω από τα πόδια της οποίας παίζουν δελφίνια μέσα στη θάλασσα, μαρμάρινο τραπεζοφόρο Ελληστικής εποχής. Η Πήλινη ενεπίγραφη σαρκοφάγος του π.χ. Μοναδική στον Ελλαδικό χώρο, με μυθολογική παράσταση ενέδρας του Τρωίλου από τον Αχιλλέα και πλούσιο διακοσμητικό σύνολο από πυγμαίους, γερανούς, Μαιάνδρους κ.α. Η χρυσή προτομή του Μάρκου Αυρηλίου ή Σεπτιμίου Σεβίρου 24 καρατίων, καθώς και άλλα αξιοθαύμαστα έργα των αρχαίων Θρακών ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Το Βυζαντινό Μουσείο βρίσκεται δίπλα στην Νομαρχία της Κομοτηνής και στεγάζεται στο αρχοντικό του Νικολάου Ζ. Παπανικολάου. Το μουσείο ιδρύθηκε το 1988 και εγκαινιάστηκε στις 3 Μαρτίου του Το μουσείο φέρει την ονομασία «Ίδρυμα οικογένειας Νικολάου Ζ. Παπανικολάου, συμβολαιογράφου Κομοτηνής Βυζαντινό Μουσείο, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών» και αποτελείται από ημιυπόγειο και δύο ορόφους. Στο δεύτερο όροφο του Μουσείου εκτίθεται η βαριά κληρονομιά του Βυζαντίου όπως εικόνες των περασμένων αιώνων, σπάνια χειρόγραφα, Ιερά σκεύη καθώς και βιβλία που κράτησαν στα χέρια τους πνευματικοί άνθρωποι του Βυζαντίου. Ξεχωρίζει το παλιό Εβραϊκό ειλητάριο με μεμβράνη καθώς και η προσωπική συλλογή του Μητροπολίτη Τιμόθεου. Πρόκειται για έναν πλούτο βαριάς κληρονομιάς και ενός θαυμάσιου υλικού και πνευματικού θησαυρού που φυλάσσεται σε 120 γυάλινες βιτρίνες. Στον πρώτο όροφο βρίσκεται το αμφιθέατρο, 420 θέσεων, με επικλινείς βαθμίδες σε σχήμα πετάλου ενώ στο ημιυπόγειο λειτουργούν βιβλιοθήκες, αναγνωστήριο, αίθουσα καλλιτεχνικών εκθέσεων, εργαστήριο βυζαντινής αγιογραφίας κ.α. 71

73 ΤΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Το λαογραφικό μουσείο της Κομοτηνής στεγάζεται στο αρχοντικό Πεϊδη, που κτίστηκε το 1891 και βρίσκεται στην οδό Αγ.Γεωργίου 13. Το λαογραφικό Μουσείο ανήκει στο Μορφωτικό Όμιλο Κομοτηνής και λειτουργεί απότο1962 ενώ αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής, και αναστηλώθηκε υποδειγματικά. Οι ώρες λειτουργίας του μουσείου εκτός αργιών είναι 10 πμ έως 1μμ. Οι εγκαταστάσεις του Μουσείου θα επεκταθούν στο όμοιας αρχιτεκτονικής μορφής αρχοντικό της οικογένειας ψαρά, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι, μόλις ολοκληρωθούν οι εργασίες από καταστάσεως που εκτελούνται. Μέσα από τα εκθέματά του λαογραφικού μουσείου αναβλύζει η ζωντάνια και η ομορφιά της θρακιώτικης τέχνης των πόλεων και της υπαίθρου. Τα αντικείμενα της πλούσιας συλλογής του απλώνονται στους δύο ορόφους, το υπόγειο και υπόστεγο της αυλής. Το μουσείο στεγάζει μια μακροχρόνια ιστορία που χάνεται ανά τους αιώνες, και παρουσιάζει εκθέματα, όπως τοπικές παραδοσιακές φορεσιές, κεντήματα, κομψοτεχνήματα από χαλκό, ξύλο, πηλό και ασήμι, καθώς και γεωργικά εργαλεία, σύνεργα της τέχνης παραδοσιακών επαγγελμάτων, άλλα και είδη οικιακής χρήσης που συγκεντρώθηκαν με πολύ προσοχή, και δίνουν ανάγλυφα την εικόνα της παραδοσιακής ελληνικής Θράκης. Πολλά από αυτά βέβαια προέρχονται και από την Ανατολική και Βόρεια Θράκη καθώς και από τις αλησμόνητες περιοχές της Μ. Ασίας. Ξεχωριστή θέση κατέχουν τα προσωπικά κειμήλια του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρύσανθου Φιλιππίδη, ο όποιος γεννήθηκε στην Γρατινή Κομοτηνή και έγινε ο Άγιος και Σωτήρας της Τραπεζούντας. Αξιοπρόσεκτη είναι η εικόνα μεγάλων διαστάσεων του 18 ου αι. Με απεικόνιση του Χριστού, της Παναγίας, της Αγίας Άννας και Προφητών, καθώς και ασημένια λειψανοθήκη άριστης τέχνης. 72

74 ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Η ιστορία του Μουσείου κρατάει από την αρχή της ποιμαντορίας του Μητροπολίτη Τιμοθέου, και μετράει τουλάχιστον σαράντα χρόνια. Τότε ξεκίνησε η συλλογή εικόνων και εκκλησιαστικών κειμηλίων της περιοχής, η οποία και πρωτοστεγάστηκε στο παρεκκλήσι της Μητροπόλεως και αργότερα στην Εκκλησιαστική Στέγη «Οι Τρεις Ιεράρχες». Το σημερινό μουσείο είναι ένα αξιόλογο κτίσμα με ιστορική και αρχιτεκτονική αξία, που βρίσκεται στα δυτικά της οδού Φιλικής Εταιρείας, σημείο που σύμφωνα με τοπική παράδοση υπήρχε ο ναός της Αγίας Σοφίας, που πιθανότατα ταυτίζεται με το μετόχι της Σιμωνόπετρας του Αγίου Όρους, το οποίο μνημονεύεται στο χρυσόβουλο του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγγλεση. Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στο σημείο αυτό λειτούργησε Ιμαρέτ (Πτωχοκομείο), με έσοδα από παραθαλάσσιο τσιφλίκι από Βούλγαρους κολλήγους. Επί Βουλγάρων υπήρξε παρεκκλήσι, που μετατράπηκε αργότερα σε εκκλησία και το παρακείμενο Εσκί Τζαμί. Το μεν τζαμί αργότερα αποδόθηκε από την Ελληνική Πολιτεία στους μουσουλμάνους της πόλης, ενώ το Ιμαρέτ κατέληξε στην Ιερά Μητρόπολη Μαρώνειας. Τα τελευταία χρόνια, με χρήματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση στερεώθηκε και αναπαλαιώθηκε το κυρίως κτίσμα του μουσείου, ενώ όλη η εργασία έγινε με την επιστημονική ευθύνη της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας και προϊστάμενο τον κύριο Ν. Μπακιρτζής, καθώς Μητροπόλεως. και με τη μέριμνα της Ιεράς Το Εκκλησιαστικό Μουσείο περιέχει αξιόλογα αντικείμενα, εκκλησιαστικής κυρίως προέλευσης, όπως παλιές εικόνες, τέμπλα, άμφια, εκκλησιαστικά σκεύη, βιβλία και άλλα εκκλησιαστικά κειμήλια τα οποία προέρχονται είτε από την περιοχή είτε από τους πρόσφυγες πού συνέρευσαν στη Ροδόπη ξεριζωμένοι από τη Μικρασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη. Από την Βόρεια Θράκη δεν υπάρχουν εκθέματα, μια που οι Βούλγαροι δεν αφήσανε τους πρόσφυγες να πάρουν τα κειμήλια μαζί τους. Στο μουσείο υπάρχει επίσης μεγάλη ποικιλία εκθεμάτων από το Σαμάκοβο της Ανατολική Θράκης, καθώς και αναμνηστικά από τη νεότερη ιστορία της Κομοτηνής, όπως φωτογραφίες, φακέλους αλληλογραφίας με παλιά γραμματόσημα κ.α., ενώ ξεχωρίζουν η εικόνα του 18 ου πιθανόν αιώνα, ζωγραφισμένη στις δύο πλευρές της, καθώς και το εβραϊκό ειλητάριο σε μεμβράνη που περιέχει την Πεντάτευχο. 73

75 ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΑΘΟΠΛΕΚΤΙΚΗΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑ Το μουσείο καλαθοπλεκτικής των Ρωμά ανήκει στην Θρακική Εταιρεία και λειτουργεί από τις 18 Φεβρουαρίου του1995. Πρόκειται για το μοναδικό τεχνολογικό-εθνολογικό Μουσείο για την καλαθοπλεκτική των Ρωμά (Τσιγγάνων), στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, και στόχος του είναι η διάσωση της τέχνης των Pωμά, η ανάδειξη της πολιστικής τους κληρονομιάς, αλλά και η βελτίωση της αυτοεικόνας τους και η απάλειψη των αρνητικών στερεοτύπων με τα οποία περιβάλλονται. Το Μουσείο επιδιώκει τη σύνδεσή του με ευρωπαϊκά ερευνητικά ιδρύματα και φορείς που σχετίζονται με τους Ρωμά ενώ υπάρχει ήδη επαφή για συνεργασία με το ευρωπαϊκό γραφείο για τις ολιγότερο ομιλούμενες γλώσσες στην Ιρλανδία και με το CENTREDERECHERCHES στη Γαλλία. Επίσης το μουσείο είναι μέλος του διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων ICΟΜ. Στο μουσείο καλαθοπλεκτικής, ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να θαυμάσει καλάθια μικρά και μεγάλα, διακοσμητικής και οικιακής χρήσης, εργαλεία καλαθοπλεκτών, δηλαδή σχιστάρια, κόπανοι, σύνεργα διακόσμησης με βαφή, μήτρες καλαθιών και φυτικά υλικά. Απεικονίζονται οι φάσεις πλοκής των καλαθιών, αλλά και οι γωνιές κατοικίας καλαθοπλεκτών. Τα καλάθια που εκτίθενται προέρχονται από εκτεταμένη, γεωγραφικά και χρονικά, έρευνα και στα τρία εθνικά τμήματα της Θράκης: βουλγαρικό, τούρκικο και ελληνικό. Πρόκειται για το μοναδικό Μουσείο που καλύπτει θεματολογικά τρεις χώρες της χερσονήσου του Αίμου, όπου κατοικούν συμπαγείς και πολυάριθμες ομάδες Ρωμά (τσιγγάνων). Οι αγιογραφίες που βρίσκονται στο Μουσείο, αποτυπώνουν την εξέλιξη της τέχνης των Pωμά στον ευρύτερο ελληνικό χώρο. Μολονότι ο κύριος άξονας του μουσείου, περιστρέφεται γύρω από τους Pωμά, εκτίθενται δημιουργήματα και δύο άλλων καλαθοπλεκτικών παραδόσεων όπως των Πομάκων της Ορεινής Ροδόπης, άλλα και των Eλλήνων της Aνατολικής και Bόρειας Θράκης και του Eύξεινου Πόντου. 74

76 ΤΟ ΘΡΑΚΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Το Θρακικό Μουσείο Παιδείας της Εταιρείας Παιδαγωγικών Επιστημών ιδρύθηκε το 1992 με σκοπό τη συλλογή και έκθεση σχολικών αντικειμένων, εντύπων και βιβλίων ιστορικής σημασίας, κυρίως του Θρακικού και ευρύτερου χώρου. 75

77 3.4. ΤΑ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΕΙΧΟΣ Το μεγαλύτερο και αρχαιότερο μνημείο της πόλης το Βυζαντινό τείχος βρίσκεται δίπλα στη Μητρόπολη και κτίστηκε περί τον 4 ο αιώνα μ. Χ. Για οικονομικό-στρατιωτικούς λόγους. Την πόλη της Κομοτηνής περιτείχισε ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α ( μ. Χ.), επειδή κρίθηκε ως σημείο στρατηγικής σημασίας μιας και ενώνει 3 διόδους από Ανατολή, Δύση και Βορρά. Από την πόλη περνούσε η Εγνατία Οδός και για αυτό το λόγο, οχυρώθηκε με κάστρο, κτισμένο με λίθους και ισχυρά κεραμοκονία ενώ οριζόντιες στρώσεις τεσσάρων βησάλων ενίσχυαν την συνοχή του. Το κάστρο είχε συνολικά δεκαέξι πύργους, ενώ το ύψος του έφτανε στα 9,60μ.Είχε δυο κύριες εισόδους στην Νοτιοδυτική και την Νοτιοανατολική πλευρά, ενώ υπήρχαν και δυο μικρότερες. Με την πάροδο των αιώνων και την καταστροφή των γειτονικών οικισμών, χάρη στην προστασία που πρόσεφερε, έγινε πόλος έλξης για τους πληθυσμούς της περιοχής. Το κάστρο έμεινε ανέπαφο ως το 1363 αλλά οι τούρκοι, κατά την διάρκεια των εισβολών τους, κατέστρεψαν ένα μέρος του, και έχτισαν με τις πέτρες του τζαμιά και το πτωχοκομείο της οδού Φιλικής Εταιρείας. Το 18 ο με 19 ο αιώνα μέσα στο κάστρο εγκαταστάθηκαν Εβραίοι που έκτισαν εκεί και τη συναγωγή τους. Οι Αρμένιοι επίσης έκτισαν εκεί τις εκκλησίες τους. Το 1910 οι βούλγαροι γκρέμισαν τους πύργους κι ένα μέρος του τείχους. Σήμερα παραμένει ένα ιστορικό αλλά απογυμνωμένο μνημείο, χάθηκε η ισχυρή κεραμοκονία και φαίνονται οι πέτρες στρωμένες στους τέσσερις βισάλους ανά δυο μέτρα. 76

78 Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΡΟΛΟΓΙΟΥ Στο κέντρο της πόλης δεσπόζει ο Πύργος του ρολογιού που χτίστηκε το 1884, την εποχή του Σουλτάνου ΑμπντούλΧαμίτ. Στην δεκαετία του 1950 έγιναν αρχιτεκτονικές επεμβάσεις στο πύργο με αποτέλεσμα να πάρει την σημερινή του μορφή. Πίσω από τον πύργο υψώνεται ο μιναρές του τεμένους Γενί Τζαμί, από τον εξώστη του οποίου ο μουεζίνης καλεί τους πιστούς του Ισλάμ στην προσευχή. Στο προαύλιό του στεγάζεται η θρησκευτική αρχή των μουσουλμάνων της Ροδόπης, η Μουφτεία Κομοτηνής. Το εσωτερικό του Γενί Τζαμί είναι ανοιχτό για τους επισκέπτες, αρκεί να τηρήσουν ορισμένους τυπικούς κανόνες, όπως το βγάλσιμο των παπουτσιών κ.α. Στην Νοτιοδυτική πλευρά του συγκροτήματος πύργου-τεμένους βρίσκεται η πεζοδρομημένη εμπορική οδός Ερμού, ενώ στην Βορειοανατολική πλευρά, στην παραδοσιακή πλατεία του Ηφαίστου, είναι συνωστισμένα τα εργαστήρια του λευκοσιδήρου, τα γνωστά τενεκετζίδικα, που δίνουν ένα μοναδικό χρώμα στην αγορά της πόλης που απλώνεται τριγύρω ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ Το δημοτικό θέατρο της Κομοτηνής βρίσκεται στην πλατεία 14 ης Μαΐου, δίπλα στο αρχαιολογικό μουσείο. Ιδρύθηκε το 1984 και πρόκειται για ένα υπαίθριο θέατρο 900 θέσεων, ενώ θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα επαρχιακά θέατρα. Το θέατρο αυτό δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να παρακολουθήσει σημαντικές παραστάσεις κλασσικών και σύγχρονων ελλήνων και ξένων συγγραφέων Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ Αν και η πόλη της Κομοτηνής είναι καταπράσινη, ο Δημοτικός Κήπος (Πάρκο) αποτελεί πνεύμονα και στολίδι της πόλης. Ο Δημοτικός Κήπος βρίσκεται πίσω από το κεντρικό ηρώο της πόλης, δίπλαστην κεντρική πλατεία και καλύπτει έκταση 21 στρεμμάτων. Πρόκειται για έναν από τους ωραιότερους κήπους της Βόρειας Ελλάδας, με τα ομορφότερα υψηλόκορμα δέντρα και λουλούδια. 77

79 Ο κήπος δίνει την ευκαιρία στους περαστικούς να ξεκουραστούν,στα παιδιά να διασκεδάζουν στην παιδικήχαρά, το ζωολογικό κήπο και στην τεχνητή λίμνη με τα σιντριβάνια,ενώ οι μεγαλύτεροι απολαμβάνουν το αναψυκτικό ή τον καφέ τους στο αναψυκτήριο που λειτουργεί μέσα στο πάρκο τους καλοκαιρινούς μήνες. Τα όμορφα δρομάκια με τα πολύχρωμα λουλούδια σφύζουν από ζωή ολόκληρο το χρόνο, ενώ πίδακες με πολύχρωμα νερά δημιουργούν τις νυχτερινές ώρες ένα υπέροχο θέαμα. Το περίπτερο με τα πλατάνια, τα ζαρκάδια, τους σκίουρους, τους λαγούς και τα καλλωπιστικά φυτά συμπληρώνουν την ομορφιά του άλσους. Στο νότιο άκρο του Δημοτικού Κήπου ο επισκέπτης συναντά το παρεκκλήσι της πολιούχου της πόλης, Αγίας Παρασκευής, που είναι κτισμένο κοντά στα θεμέλια ομώνυμου βυζαντινού ναού, που γκρεμίστηκε από τους Τούρκους, που μετέτρεψαν την περιοχή σε μουσουλμανικά νεκροταφεία. Στο σημείο όπου παλιότερα βρισκόταν ο βυζαντινός ναός έγινε συμβολική αναστήλωση από τον Μορφωτικό Όμιλο της Κομοτηνή με την τοποθέτηση ενός κίονα που διασώθηκε από την καταστροφή. Στο χώρο του παλαιού σκουπιδότοπου, στον επαρχιακό δρόμο προς Καρυδιά, κατασκευάζεται το νέο άλσος του Δήμου Κομοτηνής σε έκταση200στρεμμάτων που θα περιλαμβάνει χώρους πρασίνου, ζωολογικό κήπο σεέκταση 50στρ., τεχνητή λίμνη, δύο τεχνητούς καταρράκτες, παιδικό σιδηρόδρομο που θα διασχίζει όλο το άλσος, εγκαταστάσεις αναψυχής κ.ά. Προβλέπεται ότι το άλσος θα είναι το μεγαλύτερο και καλύτερα οργανωμένο άλσος πάρκο της Βόρειας Ελλάδας H ΜΕΤΑΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ Η δυναμική προσπάθεια για την ανάπτυξη της Θράκης, είχε αποτέλεσμα ο υπόγειος πλούτος και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής να βοηθήσουν στην αναβάθμιση του πρωτογενούς τομέα, όπως ιχθυοτροφία, γεωργία, κτηνοτροφία, εξόρυξη πολύτιμων μετάλλων κ.λπ. Έτσι λοιπόν ο επισκέπτης της περιοχής έχει την δυνατότητα, μια φορά το χρόνο γύρω στις 30 Μαΐου με 4 Ιουνίου, να επισκεφτεί την πανελλήνια εμπορική έκθεση Θράκη που γίνεται στη βιομηχανική ζώνη έξω από την Κομοτηνή, όπου η δυναμική αυτή έκφραση 78

80 παίρνει μορφή. Από το 1992, σε ένα συνολικό χώρο τ.μ που καλύπτει έναν στεγασμένο χώρο τ.μ, και έναν υπαίθριο χώρο τ.μ, έλληνες και ξένοι εκθέτες δηλώνουν συμμετοχή στην έκθεση αυτή. Η επιτυχία της έκθεσης είναι τόσο μεγάλη που τα τελευταία χρόνια συμμετέχουν όλα τα κράτη της Ευρώπης, οι Η.Π.Α και η Ιαπωνία. Η Θράκη περνά στη μεταβιομηχανική εποχή και στρέφεται στην νέα αγορά της Ανατολικής Ευρώπης, και η έκθεση γίνεται μοχλός και προωθητική δύναμη για την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας της περιοχής αλλά και της χώρας γενικότερα ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Τα παλιά αρχοντικά της Κομοτηνής αποτελούν αδιάψευστη μαρτυρία της οικονομικής και πνευματικής ανάπτυξης των Ελλήνων της πόλης κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ανάλογα με την αρχιτεκτονική τους μορφή χωρίζονται σε δυο ομάδες. Στην πρώτη περιλαμβάνονται όσα ακολουθούν την τοπική λαϊκή αρχιτεκτονική και είναι τα παλαιότερα, και στη δεύτερη όσα ακολουθούν ευρωπαϊκούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς,μπαρόκ και νεοκλασικά που είναι και τα νεότερα. Τα αρχοντικά κτίστηκαν από τα μέσα του 19 ου μέχρι τις αρχές του 20 ου αι. Μεταξύ αυτών που απέμειναν ξεχωρίζουν του εμπόρου Πεϊδη, που σήμερα στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο του Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής, ενώ λίγο παραπέρα,απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου σώζεται το αρχοντικό Ζ. Α. Τσανακλή, που παραχωρήθηκε από το Δήμο Κομοτηνής στο Σύλλογο Σαρακατσάνων. Στην οδό Γ.Κονδύλη 64, σώζεται το νεοκλασικού τύπου αρχοντικό του αλευροβιομήχανου Ζαφείρη Στάλιου, που κτίστηκε το Το αρχοντικό αυτό χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς σαν ένα από τα πιο όμορφα αρχοντικά της Θράκης. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη στεγάζεται στο ανακαινισμένο αρχοντικό του Ηπειρώτη εμπόρου Μαλλιοπούλου (αργότερα ιδιοκτησία Ταμαρέση), το οποίο χτίστηκε στα Την περιοχή απέναντι από το πρώην Β Γυμνάσιο στην οδό Χ Κωνσταντή Ζωίδη 7, κοσμεί με την παρουσία του το επίσης ανακαινισμένο αρχοντικό Ζωγράφου. Αξιόλογα αρχοντικά διατάσσονται και στις οδούς Αθ. Διάκου, Πατριάρχου Ιωακείμ Γ, Δημοκρίτου, Ανδρ. Δημοκρίτου, Μιχ. Καραολή, Ύδρας, Βενιζέλου και σε άλλα σημεία της πόλης. Δύο μοναδικές για την Κομοτηνή 79

81 κρήνες του 1889, με επιγραφές σκαλισμένες σε μάρμαρο, τονίζουν την παρουσία τους στην οδό Αθ. Διάκου, στο ύψος των αριθ. 12 και 5, που κτίστηκαν με δαπάνες φιλοπάτριδων Κομοτηναίων Ο ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣHΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ Ο Ναός βρίσκεται στο εσωτερικό του φρουρίου στην ανατολική του πλευρά. Πρόκειται για έναν τετράκλιτο με νάρθηκα ναό, ξυλόστεγο και με δάπεδό που βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από αυτό του γύρο χώρου. Ο Ναός κτίστηκε την εποχή της τουρκοκρατίας, περί το 1800, πάνω στα θεμέλια βυζαντινού ναού, για το οποίο έχουμε αναφορά στα 1548 από τον περιηγητή PierreBelon. Ο ναός στην σημερινή του μορφή είναι αναστηλωμένος και έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Σημαντική από καλλιτεχνική άποψη είναι η θαυματουργή η εικόνα της Παναγίας, που χρονολογείται μεταξύ 15 ου και 16 ου αιώνα, το περίτεχνο τέμπλο με το δαντελωτό διάκοσμο που ακολουθεί την ηπειρωτική σχολή, άλλα αξιόλογα έργα των αρχών του 19 ου αιώνα αποτελούν και ο δεσποτικός θρόνος και ο άμβωνας ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΝΕΣΤΟΡΟΣ ΤΣΑΝΑΚΛΗ Η Ελληνική αστική σχόλη είναι επιβλητικό οικοδόμημα της τελευταίας περιόδου του εκλεκτικισμού και βρίσκεται στην οδό Δημοκρίτου 17, ενώ ανεγέρθη για να χρησιμεύσει ως εκπαιδευτήριο με δαπάνες του αποδήμου Κομοτηναίου ευεργέτη Νέστορα Τσανακλή. Ο Νέστορας Τσανακλής λέγεται ότι έστελνε, κάθε χρόνο, από την Αίγυπτο 200 χρυσές λύρες για την μισθοδοσία των δασκάλων της ελληνικής κοινότητας, στα δύσκολα 80

82 χρόνια του οθωμανικού ζυγού. Στην Τσανάκλειο στεγαζόταν η Γενική Διοίκηση Θράκης ( ) και η Νομαρχία Ροδόπης ( ). Αργότερα και μέχρι πρόσφατα στεγαζόταν εκεί η Πρυτανεία του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης ΤΟ ΠΤΩΧΟΚΟΜΕΙΟ (ΙΜΑΡΕΤ) Το πτωχοκομείο είναι ένα αξιόλογο κτίσμα με ιστορική και αρχιτεκτονική αξία, που βρίσκεται στα δυτικά της οδού Φιλικής Εταιρείας. Σύμφωνα με παλιά τοπική παράδοση στο σημείο αυτό υπήρχε ναός της Αγίας Σοφίας, που πιθανότατα ταυτίζεται με το μετόχι της Σιμωνό πετρας του Αγίου Όρους, το οποίο μνημονεύεται στο χρυσόβουλο του Σέρβου ηγεμόνα Ιωάννη Ούγγλεση (1370). Φαίνεται ότι τμήματα του ναού ενσωματώθηκαν στο κτίσμα του Ιμαρέτ (Πτωχοκομείο) που ίδρυσε στην Κομοτηνή ο πορθητής της, εξισλαμισμένος χριστιανός, Γαζί Εβρενός Μπέη (1363). Το πτωχοκομείο πρόκειται για έργο Ελλήνων χτιστών, ενώ η λειτουργία του Ιμαρέτ συνεχίστηκε μέχρι το έτος Σήμερα ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Μαρώνειας και Κομοτηνής με μέριμνα της οποίας εκτελέστηκαν εργασίες αναστήλωσης, ανάδειξης και αξιοποίησης του μνημείου, καθώς και διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου. Μετά την ολοκλήρωσή στεγάστηκε σ αυτό το Εκκλησιαστικό Μουσείο της πόλης. 81

83 3.6. ΤΑ ΗΡΩΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΗΡΩΟ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ Το κεντρικό Ηρώο της Κομοτηνής βρίσκεται στην δυτική εξωτερική πλευρά του δημοτικού άλσους. Στο κέντρο ορθώνεται ογκώδεις στήλη ύψους14μ., που φέρει τεράστιο μεταλλικό ομοίωμα ξίφους, τοποθετημένου κατακόρυφα. Όλη η επιβλητική κατασκευή καλύπτεται από λευκό μάρμαρο. Το Ηρώο είναι το επίκεντρο του εορτασμού των εθνικών κ. Α. Επετείων. Εδώ πραγματοποιούνται οι καταθέσεις στεφάνων, ενώ κάθε Κυριακή γίνεται η έπαρση και υποστολή της ελληνικής σημαίας με τη συνοδεία στρατιωτικού αγήματος και φιλαρμονικής, που ανακρούει τον εθνικό. Στην κεντρική πλατεία λοιπόν της Κομοτηνής πάνω σε ένα λευκό μάρμαρο φαντάζει το μεγάλο ξίφος. Στο ηρώο αυτό κάθε ιστορική και θρησκευτική γιορτή ανεμίζει το αντίγραφο της ηρωικής σημαίας. Η ιστορική σημαία της Κομοτηνής είναι η σημαία που φιλοτέχνησαν μέσα σε μια νύχτα οι κυρίες και δεσποινίδες της Φιλόπτωχου Αδελφότητας, για να κυματίσει ως εθνικό σύμβολο στην πόλη, ύστερα από 550 χρόνια τουρκικής κατάκτησης, στην πρώτη απελευθέρωσή της, στις 14Ιουλίου Η ημερομηνία αυτή έχει κεντηθεί με λευκή μετάξινη κλωστή πάνω στη σημαία, η οποία έμελλε από τότε να ακολουθήσει τις περιπέτειες των κατοίκων της Κομοτηνής. Προ της βουλγαρικής καθόδου που ακολούθησε, ο κρητικός λοχίας Γ.Παπαηλιάκης διασώζει την σημαία και την μεταφέρει στην Κρήτη, όπου θα παραμείνει κρυμμένη για επτά χρόνια και μόνο μετά την οριστική απελευθέρωση της 14 ης Μαΐου 1920, θα αποσταλεί στον δήμαρχο Κομοτηνής, Απόστολο Σούζα. Τότε προστέθηκαν πάνω το μαρτυρικό της σώμα, δύο νέες ημερομηνίες η 19 η Αυγούστου1913, όπου τα ελληνικά στρατεύματα, κατ επιταγήν της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, εγκατέλειψαν την πόλη, και η 14 η Μαΐου 1920,όπου και έπνευσε οριστικά ο άνεμος της ελευθερίας. Η επίσκεψη του εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου στην Κομοτηνή και η ελευθέρωση της Θράκης, αποθανατίστηκε με τη νέα ημερομηνία που κεντήθηκε πάνω της, 8 Μαΐου

84 Στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου πολέμου η σημαία μεταφέρθηκε από τον Κομοτηναίο Νικόλαο Μακαρώνη στην Θεσσαλονίκη και έμεινε κρυμμένη στο εσωτερικό ενός ξηλωμένου στρώματος. Σύντομα επρόκειτο να κεντηθεί και νέα ημερομηνία ελευθερίας, η9 η Σεπτεμβρίου Η ιστορική σημαία, παρασημοφορήθηκε στις 24 Μαρτίου1946 και θεωρείται πλέον ως ένα από τα σημαντικότερα εθνικά κειμήλια της Κομοτηνής. Σήμερα φυλάσσεται σε ειδική προθήκη στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου, ενώ στις 14 Μαΐου, την ημέρα της απελευθέρωσης, προπορεύεται, αντίγραφό της, τιμητικά όλων των τμημάτων που παρελαύνουν ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΗΡΩΟ Το παλιό Ηρώο βρίσκεται στο μικρό άλσος απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Είναι έργο του ταλαντούχου ντόπιου γλύπτη Πέτρου Μοσχίδη, φτιαγμένο από ατόφιο μάρμαρο γύρω στο Σε δυο μεγάλες μαρμάρινες πλάκες που προστέθηκαν αργότερα, είναι χαραγμένα τα ονόματα των 63 θυσιασθέντων Κομοτηναίων κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του ΤΟ ΗΡΩΟ ΣΦΑΓΙΑΣΘΕΝΤΩΝ ΙΕΡΕΩΝ Το ηρώο σφαγιασθέντων ιερέων, βρίσκεται στον ανατολικό εξωτερικό περίβολο του ναού της Αγίας Σοφίας. Είναι αφιερωμένο στην μνήμη των τεσσάρων ιερέων που θανατώθηκαν από τους Βουλγάρους κατά τη δεύτερη βουλγαρική κατοχή ( ). 83

85 3.7. ΟΙ ΑΔΡΙΑΝΤΕΣ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ Ο ανδριάντας του Ελευθέριου Βενιζέλου, είναι τοποθετημένος στον χώρο απέναντι από το μέγαρο του Υποκαταστήματος του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ), στην συμβολή των οδών Υψηλάντη, Δημοκρίτου, Μ. Μπότσαρη και Αλ. Συμεωνίδη. Τα αποκαλυπτήριά του ανδριάντα που είναι έργο του γλύπτη Νικόλα, έγιναν στην διάρκεια του εορτασμού των «Ελευθερίων» της πόλης το Με την ανέγερσή του οι Κομοτηναίοι τίμησαν τον ηγέτη, που ως πρωθυπουργός επέτυχε τον διπλασιασμό της ελληνικής επικράτειας και υπήρξε το ίνδαλμα των Βορειοελλαδιτών και όλων των προσφύγων ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟΥ Ο περίτεχνος ορειχάλκινος ανδριάντας, έργο του Θ. Βασιλείου βρίσκεται στο προαύλιο του καθεδρικού ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ο Κωνστάντιος, μητροπολίτης Μαρώνειας, στο μεγάλο ξεσηκωμό του γένους, έγινε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός της Θράκης και της Χαλκιδικής. Επρόκειτο για έναν ασκητικό τύπο, γεμάτο φλόγα που μαζί με τον Εμμανουήλ Παπά σήκωσαν την αγιορείτικη βυζαντινή σημαία, στο Άγιο Όρος. Ο δικέφαλος αετός στο χέρι του Κωνστάντιου, έγινε ο σταυραετός, το Μάιο και Ιούνιο του 1821, και ο χαρισματικός αυτός ηγέτης μυούσε και όρκιζε τους φιλικούς. Αντίγραφο της ορκωμοσίας έστελνε στους Τσακάλωφ, Σκουφά και Ξανθό. Ο Κωνστάντιος μαζί με το γιατρό Ευάγγελο ξεκίνησαν από τη Μαρώνεια ως επικεφαλείς ομάδας θρακών που έφτασε στο Άγιο Όρος. Στην Μονή του Εσφηγμενου ο επίσκοπος Κωνστάντιος ευλόγησε τα όπλα των επαναστατών δίνοντας την εκκίνηση του αγώνα για την απελευθέρωση της Χαλκιδικής ΤΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ Ο επιβλητικός ανδριάντας του Αρχιεπισκόπου Αθηνών, κοσμεί την πλατεία του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου, απέναντι από την Μητρόπολη, μέσα στα όρια του τείχους. Ο Χρύσανθος θεωρείται ένα σύμβολο αγωνιστικότητας και άκαμπτης ηθικής αρετής ενώ υπήρξε κορυφαία εθνική, εκκλησιαστική και επιστημονική φυσιογνωμία. Ο Χρύσανθος Φιλιππίδης γεννήθηκε στη Γρατινή Κομοτηνής το 1881, έγινε κληρικός και το 1913 εκλέχθηκε Μητροπολίτης Τραπεζούντας. Ήταν ο αντιπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις διασκέψεις της Ειρήνης, ενώ το 1922 το Πατριαρχείο τον στέλνει στην Αλβανία όπου και υπογράφει τη μεγάλης σημασίας συμφωνία για το εκκλησιαστικό ζήτημα των Ορθοδόξων της Αλβανίας. Με πάθος αγωνίζεται για τα ανθρώπινα 84

86 δικαιώματα, και το Δεκέμβριο του 1938 εκλέγεται Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος και μένει γνωστός στην ιστορία για την άρνηση του να ορκίσει την παράνομη κατοχική Κυβέρνηση ΟΙ ΠΡΟΤΟΜΕΣ 1. Γ. ΒΙΖΥΗΝΟΣ ( ): Γνωστός ανά το πανελλήνιο Θρακιώτης ποιητής και πεζογράφος που γεννήθηκε στην Βιζύη της Ανατολικής Θράκης. Η προτομή του βρίσκεται μπροστά στο δημαρχείο, στην πλατεία που φέρει το όνομά του. 2. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ ( ): Γνωστός ήρωας της επαναστάσεως του Η προτομή του βρίσκεται στον περίβολο του Διοικητηρίου, απέναντι στο Κεντρικό Ηρώο, όπου και στήθηκε στα πλαίσια του εορτασμού της Ναυτικής Εβδομάδας του 1996 στην Κομοτηνή, και είναι προσφορά του Πολεμικού Ναυτικού. 3. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΙΣΜΑΝΟΓΛΟΥ ( ): Μεγάλος ευεργέτης με οικογενειακή παράδοση. Την προσωνυμία «Σισμανόγλειο" φέρει το Νοσοκομείο της Κομοτηνής,του οποίου το αρχικό κτίριο με τον εξοπλισμό ήταν δωρεά του Σισμάνογλου. Η προτομή του βρίσκεται στο προαύλιο του νοσοκομείου. 4. ΝΕΣΤΟΡΑΣ ΤΣΑΝΑΚΛΗΣ( ): Μεγάλος ευεργέτης της Κομοτηνής στα δύσκολα χρόνια της τουρκικής κατάκτησης και δωρητής της ομώνυμης Αστικής Σχολής. Η προτομή του βρίσκεται στην συμβολή των οδών Φιλικής Εταιρείας και Ελ. Βενιζέλου. 5. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ( ) Κομοτηναίος καθηγητής με πολύπλευρη προσφορά στη ιατρική έρευνα, στον τομέα της αντιμετώπισης της νόσου του καρκίνου. Η προτομή του βρίσκεται απέναντι από το Τσανάκλειο. 6. ΧΑΡΙΣΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΣ( ): Ύπατος αρμοστής της Ελλάδας στη διασυμμαχική διοίκηση της Θράκης και πρώτος γενικός διοικητής Θράκης μετά το 1920, που σε συνεργασία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο συνέβαλλε με κάθε τρόπο στην απελευθέρωση της Ελληνικής σήμερα Θράκης. Η προτομή του βρίσκεται στην πλατεία του Αρχιεπισκόπου Ελλάδος Χρύσανθου. 7. ΣΤΙΛΠΩΝ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ( ): Κομοτηναίος ιστορικός και λαογράφος, καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με πλούσιο επιστημονικό έργο. Η προτομή του βρίσκεται στην οδό Δημοκρίτου, απέναντι από το κτίριο της Λέσχης Κομοτηναίων. 8. ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ ( π. Χ.): Ο παγκοσμίως γνωστός Θράκας φιλόσοφος. Η προτομή του βρίσκεται στο προαύλιο της Τσανακλείου Σχολής. 85

87 4. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΡΟΔΟΠΗΣ 4.1. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο πολιτιστικός τουρισμός σχετίζεται με την επίσκεψη σε ένα τόπο με στόχο την επαφή με τα πολιτιστικά στοιχεία αυτού (αρχαιολογικά, βυζαντινά, κλασικά ή νεότερα μνημεία, ιστορία, τέχνες, λαογραφία κτλ.). Συνήθως δεν εμφανίζεται μόνος του, εκτός των περιπτώσεων εκπαιδευτικών εκδρομών σχολείων, αλλά πραγματοποιείται συμπληρωματικά με κάποιο άλλο είδος τουρισμού, προσφέροντας γνώση και ποικιλία στο τουριστικό προϊόν. Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί ένα από τα παλαιότερα και δημοφιλέστερα είδη τουρισμού. Από τους περασμένους αιώνες άτομα ή ομάδες περιηγητών, αναζητώντας τη γνώση, την εμπειρία, την προσωπική ανακάλυψη, πραγματοποιούσαν ταξίδια σε τόπους με αρχαιολογικό, ιστορικό, λαογραφικό ή θρησκευτικό ενδιαφέρον, σε μέρη με διαφορετικό πολιτισμό και εθνολογικές ιδιομορφίες. Ο πολιτιστικός τουρισμός προσφέρει ευκαιρίες για πολιτιστική εμπειρία, την περιήγηση στη φυσική, καλλιτεχνική και πνευματική κληρονομιά μίας περιοχής καθώς και στη σημερινή δημιουργία. Επίσης, περιλαμβάνει τη συμμετοχή σε δραστηριότητες είτε παθητικές, όπως παρακολούθηση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων (μουσικών συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων κ.ά.), επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, περιηγήσεις σε πολιτιστικές διαδρομές, είτε ενεργητικές, όπως εκμάθηση τοπικής μαγειρικής, τέχνης ή συμμετοχή σε λαογραφικές δραστηριότητες. Μία άλλη σημαντική παράμετρος που χαρακτηρίζει αυτή την μορφή τουρισμού, είναι η στενή και ουσιαστική επαφή που αποκτούν οι επισκέπτες με τον τοπικό πληθυσμό, τα ήθη και τις παραδόσεις του, σε συνδυασμό με τα πολιτισμικά δρώμενα στην περιοχή. Ο πολιτιστικός τουρισμός είναι μια ήπια τουριστική δραστηριότητα που έχει ως στόχο την ανάδειξη, την αξιοποίηση και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και των ιστορικών και αρχαιολογικών μνημείων του τουρισμού στην περιοχή. Η χώρα μας με τα άπειρα αρχαία μνημεία, τα μουσεία και τους θεαματικούς αρχαιολογικούς χώρους αποτελεί ίσως τον ιδανικό προορισμό για πολιτιστικό τουρισμό. Η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη προσφέρουν στον επισκέπτη ένα μεγαλειώδες σύμπλεγμα χώρων και διαδρομών αρχαιολογικού και ιστορικού ενδιαφέροντος, απτές μαρτυρίες όλων των ιστορικών περιόδων. Τα πρώτα δείγματα ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή, εμφανίζονται κατά τους προϊστορικούς χρόνους, με 86

88 ευρήματα από τη Νεολιθική Εποχή, αλλά και από την πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Τον 7ο αιώνα ιδρύθηκαν στα παράλια της Θράκης, οι πρώτες αποικίες από Έλληνες των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και τη Μικρά Ασία. Τον 5ο αιώνα π.χ δημιουργήθηκε το ισχυρό βασίλειο των Οδρυσών, που διαλύθηκε στα μέσα του 4 ου αιώνα π.χ από το Φίλλιπο Β, που ενσωμάτωσε τη Θράκη στο βασίλειο των Μακεδόνων. Επί Ρωμαιοκρατίας, η Μακεδονία ανακηρύχθηκε Ρωμαϊκή επαρχία το 20 π.χ και το 46 π.χ ακολούθησε και η Θράκη. Οι ρωμαίοι αυτοκράτορες συνέβαλαν στην ανάπτυξη της περιοχής, χτίζοντας σημαντικές πόλεις και το κυριότερο, την Εγνατία Οδό που συνέδεε το Βυζάντιο με το Δυρράχιο. Κατά τη βυζαντινή εποχή, ειδικά η Θράκη δέχτηκε σημαντικά πλήγματα από επιδρομές Σλάβων και Βουλγάρων, καθώς κι από τις εμφύλιες έριδες του Βυζαντίου, κατά τον 14 ο αιώνα. Η Θράκη ήταν επίσης η πρώτη ευρωπαϊκή περιοχή που καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς, μετά το Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι Χριστιανοί αρχικά εγκατέλειπαν τις πόλεις για τις ορεινές περιοχές, για να αποφύγουν τους διωγμούς. Από τα τέλη του 16 ου με αρχές του 17 ου αιώνα, όμως η τάση αυτή αντιστρέφεται, με την επάνοδο των χριστιανών στα πεδινά, την εγκατάσταση των εβραίων προσφύγων στις πόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης, και την μετακίνηση πληθυσμών από άλλες περιοχές της Ελλάδας προς τη Θράκη. Κατά τον 18 ο αιώνα η περιοχή παρουσίασε άνθιση, τόσο από εμπορική, όσο και στον τομέα της εκπαίδευσης. Ωστόσο, η εγγύτητα της Θράκης στην Κωνσταντινούπολη και η μόνιμη παρουσία Τουρκικού στρατού δεν επέτρεψε τη συμμετοχή της περιοχής στην επανάσταση του Τα επόμενα χρόνια έφεραν τη διεκδίκηση της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης από τους Βούλγαρους, τους δυο Βαλκανικούς πολέμους και την οριστική απώλεια της Ανατολικής Θράκης μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οπότε και οριστικοποιήθηκαν τα σημερινά σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία και τη Βουλγαρία. Ο επισκέπτης λοιπόν στην Περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ανακαλύπτει ανάγλυφη μπροστά του την ιστορική και πολιτιστική εξέλιξη της περιοχής. Συγκεκριμένα στον νομό Ροδόπης ο τουρίστας ξεκινάει την περιήγηση του από την πόλη της Κομοτηνής οπού μπορεί να επισκεφτεί το Αρχαιολογικό Μουσείο, με τα σπάνιας ιστορικής αξίας και ομορφιάς αρχαιολογικά ευρήματα, από τα οποία ξεχωρίζουν, η ολόχρυση προτομή του Σεπτίμιου Σέβηρου, τα ανάγλυφα του Θράκα Ιππέα, η μάσκα του Διονύσου από το ομώνυμο ιερό της Μαρώνειας κ.α Επίσηςμπορεί να επισκεφτεί το Βυζαντινότείχος, τον Μητροπολιτικό ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, το Γενί και Εσκί Τζαμί, το Λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται σε ένα αναπαλαιωμένο αρχοντικό του 19 ου αιώνα και το Ιμαρέτ (Πτωχοκομείο) όπου στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο. 87

89 Στη Μαρώνεια (30 χλμ από την Κομοτηνή) ο τουρίστας, επισκέπτεται την πόλη, για να θαυμάσει το αρχαίο θέατρο, το ιερό του Διονύσου, ένα εντυπωσιακό ψηφιδωτό δάπεδο, τμήματα από το τείχος της πόλης της Μαρώνειας, την Αρχαιολογική Συλλογή Μαρώνειας καθώς και τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή Σύναξη. Διανύει το δρόμο Μαρώνεια-Προσκυνητές για να συναντήσει τη σπηλιά του Κύκλωπα (σπήλαιο της Μαρώνειας ) με το πλούσιο φυσικό διάκοσμο από σταλαγμίτες και σταλακτίτες που η τοπική παράδοση το έχει συνδέσει με τον Κύκλωπα Πολύφημο αλλά και για να αντικρύσει το σπήλαιο της Στρύμνης το οποίο κατοικούνταν ήδη από τα πρώτα χρόνια της Εποχής του Χαλκού. Στην περιοχή γύρω από τις Σάπες ( 28 χλμ από την Κομοτηνή) επισκέψιμα είναι τα ερείπια των ρωμαϊκών λουτρών στα Αρριανά, τη ρωμαϊκή γέφυρα στο χωριό Αρίσβη, το Ιερό του Θράκα Ιππέα στη Νέα Σάντα. Ο προϊστορικόςοικισμός της Παραδημής, η Μαξιμούπολη, ο αρχαιολογικός χώρος της Αναστασιούπολης, το Παπίκιο Όρος που υπήρξε μεγάλο χριστιανικό μοναστικό κέντρο, ο μακεδονικός τάφος στα Σύμβολα, το βυζαντινόκάστρο της Γρατινής, ο μονόχωρος βυζαντινός ναός Πάτερμα, είναι μερικά μόνο από τα αξιοθέατα εξαιρετικού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος του νομού Ροδόπης. Είναι σημαντικό να προσθέσουμε ότι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και προσελκύει τους τουρίστες που θαυμάζουν τα αρχοντικά της περιοχής. Η αρχιτεκτονική της κάθε περιοχής διαμορφώνεται από τις ιδιαίτερες ιστορικές, κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν. Ιδιαίτερα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, με τον πλούτο των πολιτιστικών στοιχείων που ακόμη επιβιώνουν, η αρχιτεκτονική αποκτά μια ιδιαίτερη ποικιλία, τόσο σε μορφές και αισθητική, όσο και σε υλικά κατασκευής των κτιρίων. Πέρα από την κλασσική διάκριση σε ορεινή και πεδινή, στην περιοχή συναντάμε και παραδείγματα τόσο ηπειρωτικής, όσο και νησιωτικής αρχιτεκτονικής. Η Κομοτηνή σαν κιβωτός προβιομηχανικής αρχιτεκτονικής αγωνίζεται να περισώσει τα μνημεία της, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, που καθρεπτίζουν τις πιο ετερόκλιτες εθνότητες, θρησκείες, δόγματα, συνήθειες και οικογενειακές δομές. Διαθέτει κτίσματα νεοκλασικά των αρχών του αιώνα, αστικοποιημένης παράδοσης, αληθινά κοσμήματα της πόλης. Παραδείγματα τέτοιων κτιρίων είναι το Τσανάκλειο Μέγαρο, που ανεγέρθη με δαπάνες του απόδημου Κομοτηναίου ευεργέτη Νέστορα Τσανακλή, το επιβλητικό νεοκλασικό κτίριο της Λέσχης Κομοτηναίων, το αρχοντικό Μαλιόπουλου, μεγάλης αρχιτεκτονικής και ιστορικής σημασίας όπου στεγάζεται η Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κομοτηνής, το παλιό Δικαστικό Μέγαρο και το νεοκλασικό κτίριο της οδού Ερμού με λαξευτό πωρόλιθο του Εξαιρετικά ατμοσφαιρική είναι η περιήγηση στα παλαιοπωλεία 88

90 και τα μαγαζιά με τα μπακιρένια αντικείμενα στον πεζόδρομο της Ερμού αλλά και στα γύρω στενά. Τέλος ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό αλλά και πολιτισμικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μουσουλμανική συνοικία ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ως Θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να θεωρηθεί το σύνολο εκείνο των τουριστικών δραστηριοτήτων το οποίο επικεντρώνεται γύρω από μνημεία και χώρους θρησκευτικής σημασίας. Είναι μια μορφή τουρισμού που αφορά σε μια κατηγορία ατόμων που επισκέπτονται θρησκευτικούς τόπους που βρίσκονται στη χώρα της μόνιμης διαμονής τους ή σε κάποια άλλη είτε για λόγους λατρείας είτε για συμμετοχή σε κάποιες θρησκευτικές εκδηλώσεις ή τελετές ή για την εκπλήρωση κάποιου τάματος. Η μορφή αυτή τουρισμού είναι περιορισμένης διάρκειας, συνήθως μια ως τρεις ημέρες. Τα τουριστικά πακέτα για θρησκευτικό τουρισμό είναι σχετικά φθηνότερα από εκείνα άλλων μορφών τουρισμού επειδή είναι οπωσδήποτε λιγότερα, ενώ τα οικονομικά ωφελήματα για τους θρησκευτικούς τόπους και κατ επέκταση για τις οικονομίες των χωρών στις οποίες βρίσκονται είναι σημαντικά. Για την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού δεν χρειάζεται ειδική υποδομή, παρά μόνο η βασική. Στην Ελλάδα ο πλούτος των βυζαντινών της μνημείων την καθιστούν ιδανικό προορισμό για χιλιάδες προσκυνητές. Τα μνημεία εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και τέχνης αιώνων, οι αμέτρητες εκκλησίες και τα μοναστήρια μαρτυρούν την πλούσια θρησκευτική κληρονομιά της χώρας μας. Η περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης συγκεκριμένα, συνδέεται άρρηκτα με την ιστορική εξέλιξη του Χριστιανισμού και της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Η άφιξη του Απόστολου Παύλου στους Φιλίππους την άνοιξη του 50 μ.χ σηματοδοτεί την έναρξη της εξάπλωσης του Χριστιανισμού στον Δυτικό κόσμο. Στην Βυζαντινή περίοδο, τον 9 ο και 10 ο αιώνα μ.χ, η περιοχή άκμασε ως χριστιανικό και μοναστικό κέντρο. Η οργάνωση και ανάπτυξη της μοναστικής πολιτείας του Άγιου Όρους, μετά τον 10 ο αιώνα, είχε σημαντικό αντίκτυπο και στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Την εποχή εκείνη τα μοναστήρια δεν ήταν μόνο κέντρα πίστης και λατρείας, αλλά και φορείς ελληνικής παιδείας και πολιτισμού. Δυστυχώς αλλεπάλληλες, ανά τους αιώνες, επιδρομές και κατοχές της ευρύτερης περιοχής από ξένους εισβολείς, με αποκορύφωμα τις τρεις περιόδους Βουλγαρικής κατοχής κατά το πρώτο μισό του περασμένου αιώνα, οδήγησαν στη λεηλασία, εγκατάλειψη ή και καταστροφή πολλών θρησκευτικών μνημείων. 89

91 Ωστόσο, το πλήθος θρησκευτικών μνημείων που διασώζονται έως σήμερα, όπου κυριαρχούν οι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί, σε συνδυασμό με τα εκκλησιαστικά μουσεία, τις αγιογραφίες και τα σκεύη καθώς και οι τοπικές γιορτές και τα πανηγύρια, συγκροτούν έναν αξιόλογο πόλο έλξης επισκεπτών της περιοχής. Τα θρησκευτικά μνημεία της περιοχής προσφέρονται για επίσκεψη καθ όλη τη διάρκεια του έτους και προκαλούν το ενδιαφέρον των επισκεπτών από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Η Kομοτηνή τραβάει την προσοχή πολλών τουριστών οι οποίοι έρχονται για να επισκεφτούν τον μητροπολιτικό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του 19 ου αιώνακαθώς και το Εκκλησιαστικό Μουσείο που είναι στεγασμένο σε επιβλητικό κτίριο που στα χρόνια της τουρκοκρατίας λειτουργούσε ως Πτωχοκομείο (Ιμαρέτ). Στο μοναστήρι της Παναγίας της Φανερωμένης / Βαθυρρυακα, όπου φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, γίνεται ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της Βορείου Ελλάδος, που προκαλεί το ενδιαφέρον των επισκεπτών τόσο από την Ελλάδα, όσο κι από το εξωτερικό. Στις πλαγιές του Παπικιου Όρους, σώζονται ερείπια πολύχρωμων δαπέδων, τοιχογραφιών καθολικού μονής και άλλων κτισμάτων, δείγματα της ακμαίας από τον 11 ο -14 ο αιώνα μ.χ μοναστικής πολιτείας, στα κέντρα της οποίας μόνασαν ιστορικά πρόσωπα. Οι τουρίστες θεωρούν απαραίτητη την επίσκεψη, στη νεόδμητη μονή του Όσιου Μαξίμου του Καυσοκαλυβίτη, βόρεια του Σωστη, όπως και στη Μαρώνεια στους ναούς του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου, της Κοίμησης της Θεοτόκου και στη Βασιλική του Αγίου Χαραλάμπους. Στη θέση Σύναξη έχουν βρεθεί ερείπια μονής του 9 ου -12 ου μ.χ, η οποία είχε ιδρυθεί στη θέση μιας τρίκλιτης βασιλικής της εποχής του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού, που έλκουν το ενδιαφέρον των τουριστών. 90

92 4.3. ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Στην καθιέρωση του περιπατητικού τουρισμού, σαν ανεξάρτητη εναλλακτική μορφή συντέλεσε η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ορειβασίας Πεζοπορίας να καθιερώσει τα λεγόμενα ευρωπαϊκά μονοπάτια μεγάλων διαδρομών τα οποία διασχίζουν όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα μονοπάτια αυτά είναι οκτώ και έχουν τις ονομασίεςε1 Ε8.Συνήθως ο περιπατητικός τουρισμός γίνεται από ομάδες τουριστών 5-15 ατόμων. Οι ομάδες αυτές πρέπει να είναι κατάλληλα οργανωμένες και εξοπλισμένες και να έχουν σχεδιάσει λεπτομερώς το κομμάτι του μονοπατιού που θα περπατήσουν. Οι ομάδες πρέπει να είναι ομοιογενείς, να αποτελούνται από άτομα της ίδιας ηλικίας, εξάσκησης, εμπειρίας και αντοχής. Έχουν συνήθως ειδικό ατομικό και ομαδικό εξοπλισμό. Σε μεγάλες ομάδες είναι χρήσιμη η παρουσία του γιατρού. Επίσης ο περιπατητικός τουρισμός συνδέεται στενά με τον ορειβατικό καθώς και τον πολιτιστικό τουρισμό. Η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, χαρακτηρίζεται από το έντονο γεωγραφικό ανάγλυφοτης. Το Ευρωπαϊκό Ορειβατικό Μονοπάτι Ε6 διατρέχει ένα μεγάλο μέρος της Περιφέρειας, από το Φαλακρό όρος της Δράμας, την ορεινή Ξάνθη και Ροδόπη, τον Ίσμαρο, για να καταλήξει στο όρος Σάος ( Φεγγαρί) της Σαμοθράκης, και προσφέρεται για περιηγήσεις σε μοναδικά τοπία. Οι ορεινοί όγκοι της Περιφέρειας παρέχουν άπειρες δυνατότητες στους επισκέπτες για περιηγήσεις, αθλητικές δραστηριότητες, αλλά και την ευκαιρία να θαυμάσουν μοναδικά φυσικά αξιοθέατα. Από τα σπήλαια μέχρι τα αξιοθέατα γεωλογικά φαινόμενα και από τις μοναδικές ποικιλίες δασών μέχρι τα ορεινά καταφύγια που υπάρχουν διάσπαρτα στην Περιφέρεια, ο επισκέπτης χρειάζεται αρκετές μέρες για να εκτιμήσει και να απολαύσει τη μεγαλοπρέπεια των ορεινών όγκων. Κοντά στα αξιοθέατα περιλαμβάνονται τα δεκάδες πέτρινα γεφύρια, ιδίως του νομού Ξάνθης και Δράμας, που μόνο με περιηγήσεις στις δασώδεις περιοχές μπορεί κανείς να ανακαλύψει. 91

93 Εκτός από τη φύση και ο άνθρωπος, από την αρχαιότητα ως τη σύγχρονη εποχή, άφησε τα σημάδια της ιστορίας πάνω στα βουνά. Οικισμοί της Ροδόπης, Βυζαντινά φρούρια διάσπαρτα σε διάφορες περιοχές, καθώς και σύγχρονα οχυρά( από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο) συνθέτουν μια άλλη πτυχή των βουνών, όπου ο επισκέπτης θα συναντήσει, εκτός από τα μνημεία της φύσης, και τα μνημεία της ανθρώπινης παρουσίας και δράσης. Συγκεκριμένα στο Νομό Ροδόπης, οι ορεινοί όγκοι της Ροδόπης διατρέχονται από το Ευρωπαϊκό Ορειβατικό Μονοπάτι Ε6, που αποτελεί διεθνώς αναγνωρισμένη περιηγητική διαδρομή απείρου κάλλους. Για τους λάτρεις της ορειβασίας και των ορεινών περιηγήσεων, στα ορεινά του Νομού, βρίσκονται τα καταφύγια του Ε.Ο.Σ Κομοτηνής Χαράλαμπος Δήμου που βρίσκεται 34 χλμ από την Κομοτηνή, και Πολύαρμου 35 χλμ από τον Ίασμο. Στο δρόμο Μαρώνειας Προσκυνητές, οι επισκέπτες θαυμάζουν το Σπήλαιο του Κύκλωπα( Σπήλαιο της Μαρώνειας ). Στις κορυφές του Ίσμαρου, τέλος, συναντά τα λαξευμένα σε βράχους αρχαία πατητήρια για το πάτημα του Μαρωνίτη Οίνου Ο ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Οικοτουρισμός είναι ο τουρισμός που αναπτύσσεται στο φυσικό περιβάλλον και ιδιαίτερα σε περιοχές που χαρακτηρίζονται ως υψηλής οικολογικής σημασίας. Σε αντίθεση με τον μαζικό τουρισμό δεν υπερβαίνει την φέρουσα ικανότητα της περιοχής που εφαρμόζεται ενώ προωθεί όχι μόνο την προστασία και τη διαχείριση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αλλά ταυτόχρονα διατηρεί και τη συνοχή του κοινωνικού ιστού. (Εθνική Επιτροπή Οικοτουρισμού) Περιλαμβάνει όλες τις μορφές τουρισμού που βασίζονται στη φύση, ενώ το κύριο κίνητρο των τουριστών είναι εκτός από την παρατήρηση και την εκτίμηση της φύσης, και η προστασία των παραδοσιακών πολιτισμών που κυριαρχούν στις φυσικές περιοχές. Επιπλέον ο οικοτουρισμός υποστηρίζει τις φυσικές περιοχές καθώς παράγει οικονομικά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες, παρέχοντας ταυτόχρονα εναλλακτική απασχόληση και ευκαιρίες εισοδήματος ενώ συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση τόσο των τοπικών κοινωνιών όσο και των τουριστών για τη διατήρηση των φυσικών και πολιτιστικών στοιχείων. Οι μορφές οικοτουρισμού εξαρτώνται από τους τόπους στους οποίους αναπτύσσεται η οικοτουριστική δραστηριότητα, από τους περιβαλλοντικούς πόρους του τόπου και από τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται στα πλαίσια της τουριστικής ανάπτυξης. Διακρίνουμε λοιπόν τις μορφές οικοτουρισμού που αναπτύσσονται σε φυσικές ή σε απομακρυσμένες, άθικτες και συνήθως ακατοίκητες περιοχές (ορεινές αλλά και νησιώτικες/παράκτιες), και αφορούν ταξίδια και επισκέψεις για παρατήρηση (φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση) και αναγνώριση ή κατανόηση των χαρακτηριστικών και των ιδιοτήτων των φυσικών πόρων και της άγριας 92

94 ζωής, ταξίδια περιπέτειας και δραστηριότητες που απαιτούν φυσικό σφρίγος και αντοχή (π.χ. καταδύσεις, διασχίσεις φαραγγιών κ.τ.λ.) ή απλά ταξίδια για υπαίθρια αναψυχή και για ήπια μορφή δραστηριότητας σε άθικτο περιβάλλον. Επιπλέον παρατηρούμε και τις μορφές που αναπτύσσονται σε σχέση με αγροτικούς, παραδοσιακούς οικισμούς και ασκούμενες δραστηριότητες (παραγωγικές, πολιτιστικές ) του τοπικού πληθυσμού, και αφορούν τα ταξίδια με κύρια έλξη το ανθρωπογενές περιβάλλον δηλαδή τη γνωριμία των ντόπιων, ιθαγενών κατοίκων και την παρατήρηση ή συμμετοχή σε ασκούμενες δραστηριότητες και πολιτιστικές εκδηλώσεις, τα ταξίδια με βασικό κίνητρο την προσωπική ανανέωση και αναζωογόνηση με τη χρήση βιολογικών ή αλλιώς οικολογικών προϊόντων διατροφής και υγείας και τέλος τα ταξίδια γνωριμίας με τη φύση του αγροτικού χώρου με περιηγήσεις (π.χ. καραβάνια αλόγων ), επισκέψεις (οικομουσείων, βοτανικών κήπων κ.τ.λ.) και παραμονή σε φάρμες και αγροκτήματα. Οι τύποι των οικοτουριστών προσδιορίζονται ανάλογα με τις γνώσεις, τα ενδιαφέρονται και τις δραστηριότητες τους και ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες σε σχέση με ορισμένα χαρακτηριστικά όπως η ηλικία, η οργάνωση ταξιδιού, οι δαπάνες, τα ενδιαφέροντα και τις δραστηριότητες τους. Έτσι διακρίνουμε τους δραστήριους ή τραχείς οικοτουρίστες, που επιδιώκουν δραστηριότητες άθλησης, έντονες ή περιπετειώδεις και επικίνδυνες, τους ήπιους-ήρεμους οικοτουρίστες που ενδιαφέρονται κυρίως για παρατήρηση και απόλαυση της φύσης ή για οργανωμένα ταξίδια και διαδρομές, και τους ειδικούς- σπεσιαλίστες οικοτουρίστες που ταξιδεύουν για επιστημονικούς λόγους ή για χόμπι. Συμπερασματικά οι οικοτουρίστες διακατέχονται από περιβαλλοντική ηθική και προθυμοποιούνται και ενεργοποιούνται για την προστασία του περιβάλλοντος. Είναι άτομα που συμπεριφέρονται με εσωτερικά και όχι με εξωγενή κίνητρα, χαρακτηρίζονται από βιοκεντρικό και ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό, υψηλές γνωστικές και συναισθηματικές λειτουργίες και επιδιώκουν να προστατέψουν και να ωφελήσουν την άγρια ζωή στο περιβάλλον. Τέλος αυτοί οι τουρίστες αγωνίζονται να αποκτήσουν άμεσες εμπειρίες στο φυσικό περιβάλλον και προσδοκούν επιμόρφωση ως προς τις συνθήκες και τις ιδιότητες του περιβάλλοντος. Η περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης διακρίνεται από τη πληθώρα σημαντικών βιοτόπων. Πολλές περιοχές της περιφέρειας έχουν καταγραφεί μέσω του προγράμματος Natura 2000 και προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες, γεγονός που υποδηλώνει και την οικολογική σπουδαιότητα του φυσικού περιβάλλοντος. Το Δέλτα του Έβρου, η Λίμνη Βιστωνίδα, το Δέλτα του Νέστου είναι μερικοί από τους υδροβιότοπους που έχουν χαρακτηριστεί διεθνούς σημασίας από τη σύμβαση του Ραμσάρ λόγω της πλούσιας ορνιθοπανίδα τους. Εξίσου σημαντικά είναι και τα βουνά της περιοχής. Η ποικιλία των μικροκλιμάτων, καθώς και το μεγάλο υψομετρικό 93

95 εύρος, που φθάνει σχεδόν στα μ στις κορυφές της κεντρικής Ροδόπης, του Φαλακρού και του Μενοικίου, ευνοούν την διαβίωση πληθώρας πουλιών, ζώων, φυτών, και δένδρων. Στην εντυπωσιακή χλωρίδα και την πλούσια πανίδα των περιοχών της Θράκης και Ανατολικής Μακεδονίας, απαντώνται τα περισσότερα είδη φυτών και ζώων του ελλαδικού χώρου. Χαρακτηριστική είναι η λίμνη Βιστωνίδα, μεταξύ των νομών Ξάνθης και Ροδόπης που αποτελεί μοναδική πρόκληση για τον επισκέπτη. Η ιδιαιτερότητα της λίμνης είναι το νερό της, που παρουσιάζει μεταβολές στην περιεκτικότητα αλάτων, το βόρειο τμήμα της έχει γλυκά νερά και το νότιο αλμυρά. Ο κόσμος των πουλιών είναι χωρίς αμφιβολία αυτός που κυριαρχεί, με τους εντυπωσιακούς αριθμούς των πληθυσμών και την ποικιλία των ειδών του. Ανάμεσα στα 302 είδη υπάρχουν αυτά που ξεχωρίζουν είναι ο Λευκοτσικνιάς, τα Φοινικόπτερα, ο Αργυροπελεκάνος κ.α.ιδιαίτερα γοητευτική είναι η ξεχωριστή εικόνα πολλών ειδών πουλιών που συγκρατούν ένα αρμονικό σύνολο γύρω από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, μετόχι της Μονής Βατοπεδίου του Αγίου Όρους, που φαίνεται σαν να ταξιδεύει στη μέση της λιμνοθάλασσας του Πόρτο Λάγος. Η ευρύτερη περιοχή του υγροβιότοπου παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία σε χλωρίδα και πανίδα. Στην επικράτεια αυτή του νερού, η αφθονία των ζώων είναι απαράμιλλη. Ο κόσμος των ψαριών αποτελείται από 37 είδη, κάποια από αυτά που ζουν στα γλυκά νερά είναι η κοκκινοφτέρα, η θρίτσα, το γριβάδι κ.α ενώ αυτά που συναντάμε στα αλμυρά είναι τα χέλια, τα λαβράκια κ.α. Στην στεριά υπάρχουν ζώα σαρκοφάγα και φυτοφάγα διαφόρων ειδών και μεγεθών. Στα δάση και τους Θαμνώνες στα Δέλτα του Κόσυνθου και Κομψάτου, κρύβονται ο αγριόγατος, ο ασβός, το τσακάλι κ.α ενώ στην ευρύτερη περιοχή ζουν λύκοι και ζαρκάδια. Κατά την αρχαιότητα, η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης καλυπτόταν κατά το 80% από δάση. Σήμερα, παρά τις εκτεταμένες φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές των δασών, σημαντικά τμήματα επιβιώνουν, κυρίως σε ορεινές περιοχές. Η πυκνή δάσωση καλύπτει σχεδόν 55% της επιφάνειας κάθε Νομού της Περιφέρειας. Πολλά από τα δάση είναι προστατευμένα, λόγω του μοναδικού φυσικού πλούτου και της βιοποικιλότητας που παρουσιάζουν. Τα δάση της Περιφέρειας προσφέρουν στον επισκέπτη μια μοναδική ευκαιρία αναψυχής και επαφής με τη φύση, σε όλο της το μεγαλείο. Συγκεκριμένα, τα βουνά της Ροδόπης, εκτείνονται σε όλο το μήκος των συνόρων της Ελλάδας με τη Βουλγαρία. Πρόκειται μία από τις μεγαλύτερες άγριες εκτάσεις της Ευρώπης, με τεράστιες περιοχές. Κατά μήκος της κοιλάδας του Κομψάτου ποταμού διατηρούνται ακόμη μερικά έξοχα παραποτάμια δάση. Γύρω από το όρος Παπίκιο διαβιούν χρυσαετοί, φιδαετοί και κραυγαετοί. Ανατολικά από τον Ίασμο, υπάρχει ένα θαυμάσιο φαράγγι με κατεύθυνση βόρεια που προσφέρεται ιδιαίτερα για τη μοναδική εμπειρία της παρατήρησης πουλιών. Στη βόρεια πλευρά της 94

96 Κομοτηνής, 2χλμ από την πόλη, κυριαρχεί το μαγευτικό περιαστικό άλσος της Νυμφαίας. Σημείο αναφοράς και σταθμός ανάπαυσης για τους επισκέπτες αποτελεί το Δημοτικό Τουριστικό Περίπτερο, από όπου μπορούν να απολαύσουν θέα σπάνιας ομορφιάς. Σε υψόμετρο 1050 μ βρίσκεται το άρτια εξοπλισμένο καταφύγιο του Ορειβατικού Συλλόγου Κομοτηνής. Ξεχωριστής σημασίας είναι το Ευρωπαϊκό Ορειβατικό Μονοπάτι Ε6, που διασχίζει την ορεινή Ροδόπη και προσφέρει απίστευτες συγκινήσεις στους λάτρεις της πεζοπορίας. Τέλος άγρια άλογα που διασχίζουν ελεύθερα το μαγευτικό τοπίο, στο οποιο ξεχωρίζουν οι βραχώδεις κάθετοι σχηματισμοί, τα τρεχούμενα νερά και η πανέμορφη φύση, είναι η συνήθης εικόνα στην περιοχή Κερασιά- Ίασμος Αστραία ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο θαλάσσιος τουρισμός αναφέρεται στο σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων, που διεξάγονται στο θαλάσσιο χώρο μιας χώρας υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών. Αναμφίβολα ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί μια από τις δυναμικότερες μορφές του σύγχρονου τουρισμού, αφού η σημασία του στις τουριστικές οικονομίες των χώρων που έχουν τόσο τις φυσικές προϋποθέσεις όσο και τις οικονομικές δυνατότητες να τον αναπτύξουν είναι κυριολεκτικά μεγάλη. Η πιο παραγωγική και συναλλαγματοφόρα δραστηριότητα του θαλάσσιου τουρισμού είναι οπωσδήποτε εκείνη της ναύλωσης σκαφών αναψυχής κάθε είδους, όπως για παράδειγμα πολυτελών θαλαμηγών, ιστιοφόρων, ταχύπλοων σκαφών κλπ. Η πελατεία στην οποία απευθύνεται και οι ανάγκες ή επιθυμίες της οποίας ικανοποιεί, είναι κατά το πλείστο τουρίστες υψηλής εισοδηματικής στάθμης. Άλλη αξιόλογη δραστηριότητα του θαλάσσιου τουρισμού είναι και αυτή των κρουαζιερών, η ζήτηση των οποίων παρουσιάζει διεθνώς σημαντική αύξηση. Οι σύγχρονες τάσεις της αγοράς κρουαζιέρων συγκλίνουν στα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα κρουαζιερόπλοια, τα οποία εξασφαλίζουν υψηλή ποιότητα διαμονής και ψυχαγωγίας στους πελάτες τους, που κατά κανόνα αποτελούν τουρίστες μεσαίας και υψηλής εισοδηματικής τάξης. Η θάλασσα πάντα μάγευε τους ανθρώπους σαν σκηνικό, τόπος διεξαγωγής αθλημάτων είτε σαν χώρος διακοπών. Το νερό έχει κάτι μυστήριο και ο θαλάσσιος ορίζοντας είναι εντυπωσιακός.το νερό είναι το μόνο στοιχειό που μπορούμε να αισθανθούμε με όλες τις αισθήσεις μπορούμε να ακούσουμε τα κύματα να μυρίσουμε την θάλασσα, και κολυμπώντας έχουμε μια αίσθηση ελαφρότητας και γαλήνης. Στην κατηγορία του θαλάσσιου τουρισμού εντάσσεται ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων, όπως θαλάσσιες αθλητικές 95

97 δραστηριότητες, η ιστιοσανίδα, το θαλάσσιο σκι, το καιντ σερφ, αλλά και το υποβρύχιο ψάρεμα, οικαταδύσεις («καταδυτικός τουρισμός»), η παρατήρηση θαλάσσιου βιοτόπου κ.α Τα χρώματα και τα αρώματα του Αιγαίου και του Θρακικού πελάγους γεύονται οι απέραντες και αμόλυντες παραλίες των νομών Καβάλας, Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου. Διαμάντια μέσα στο πέλαγος είναι οπωσδήποτε και τα νησιά, Θάσος και Σαμοθράκη. Κάθε χρόνο, οι παραλίες της περιφέρειας κατακτούν δεκάδες γαλάζιες σημαίες που αποδίδονται από αρμόδιες ευρωπαϊκές επιτροπές για τις καθαρές θάλασσες. Τα παράλια της περιοχής προσφέρονται για πλήθος δραστηριοτήτων, όπως θαλάσσια αθλήματα, ψάρεμα, υποβρύχιο ψάρεμα, ενώ το καλοκαίρι διοργανώνονται εκδηλώσεις με αναφορά στη θάλασσα, όπως η γιορτή της σαρδέλας κ.α. Σημαντικά για τον τουρισμό είναι τα λιμάνια της Καβάλας, της Αλεξανδρούπολης, αλλά και της Κεραμωτής, που συνδέουν την ενδοχώρα με τη Θάσο και τη Σαμοθράκη, αλλά και με τα νησιά του Βόρειου και Ανατολικού Αιγαίου. Μια επίσκεψη στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης χωρίς την απόλαυση των παραλίων της Ροδόπης δεν θα ήταν πλήρης. Το παραθεριστικό κέντρο του Φαναρίου, η Αρωγή και η Μέση με τις πανέμορφες παραλίες, τους κολπίσκους στους μυχούς απόκρημνων κοκκινωπών, περιμένουν τον επισκέπτη να του προσφέρουν αξέχαστες εμπειρίες. Οι πεντακάθαρες αμμουδιές, η γαλήνη και οι εναλλαγές του ελκυστικού τοπίου είναι τα μεγάλα κέρδη του επισκέπτη στην παραλία του Ιμέρου, του Προφήτη Ηλία, στην Αλκυόνα και στον Πλατανίτη. Η περιοχή της Μαρώνειας είναι ακόμη μια περιοχή με ιδιαίτερη αξία και γοητεία, ενώ η περιοχή Καγκέλες ελκύει τους κολυμβητές. Η βραχώδης Ακτή Μαρμαρίτσα προσφέρει αξέχαστες εμπειρίες στους εραστές του ψαρέματος, το λιμανάκι του Αγίου Χαράλαμπου αποτελεί θαλασσινή όαση ενώ τέλος η παραλία των Πετρωτών συγκεντρώνει κάθε χρόνο όλο και περισσότερους επισκέπτες. 96

98 4.6. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ Ο Τουρισμός υγείας ή Θεραπευτικός Τουρισμός όπως ονομαζόταν παλαιότερα, εξελίσσεται σε μια από τις βασικότερες μορφές τουρισμού των καιρών μας. Πρόκειται για μια εναλλακτική μορφή τουρισμού κατά τη διάρκεια της οποίας οι τουρίστες συμμετέχουν σε προγράμματα υγείας ή σε προγράμματα που σχετίζονται με αυτήν. Τα προγράμματα υγείας θεωρούνται τα προγράμματα διατήρησης, πρόληψης, θεραπείας, ανάρρωσης και αποκατάστασης της υγείας με σύγχρονες ιατρικές και φυσικές μεθόδους, καθώς και τα προγράμματα που σχετίζονται και επηρεάζουν την υγεία όπως προγράμματα υγιεινής διαβίωσης και διατροφής, ενεργητικής άθλησης, ψυχικής ισορροπίας, ομορφιάς, αδυνατίσματος, κοινωνικής επανένταξης, κλπ. Ο τουρισμός υγείας απευθύνεται πλέον σε ένα ευρύ φάσμα υγιή ατόμων τα οποία επιθυμούν στις διακοπές τους να ζήσουν μια αναζωογονητική εμπειρία, κι έχουν ως τρόπο ζωής τη πρόληψη, τη σωστή διατροφή και τη άσκηση, αλλά και άτομα, συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας που αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα υγείας, και επιθυμούν να συνδυάσουν τις διακοπές τους με σχετική θεραπεία. Ο Τουρισμός Υγείας, ο οποίος συνεχώς εξελίσσεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, περιλαμβάνει όλες τις υπηρεσίες που έχουν σχέση με την υγεία, όπως τον ιατρικό έλεγχο, την ειδική διαιτητική, τη θεραπεία με βιταμίνες, τις βοτανοθεραπείες, τη γυμναστική, τις ειδικές θεραπείες, όπως αντικαπνιστική, θεραπεία κατά του άγχους, ψυχοθεραπεία, κινησιοθεραπεία, χαλάρωση, εκμάθηση ύπνου, έρευνα της σωστής γραμμής του σώματος, αισθητική κλπ. Και περιλαμβάνει το τμήμα της θεραπείας, που έχει ως βάση ιατρικές μεθόδους στα πλαίσια μιας θεραπευτικής προληπτικής διάστασης της υγείας, όπως ο θερμαλισμός, και η κλιματοθεραπεία όπου οι θεραπευτικές μέθοδοι βασίζονται στη χρήση των ουσιών όπως εξέρχονται από τη γη, τη θάλασσα και τον αέρα και το τμήμα που αποσκοπεί στην επανάκτηση της καλής φυσικής κατάστασης του οργανισμού και γενικά στην αναζωογόνηση και συντήρηση της σωματικής και ψυχικής κατάστασης του ατόμου. Εκτός από σπάνια τοπία και ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές, η περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης είναι προικισμένη και με πηγές με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά λουτρά αποτελούν μέρος του φυσικού πλούτου της Περιφέρειας, ενώ οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν ήδη γνωστές από τους αρχαίους χρόνους. Τα νερά των ιαματικών πηγών, που χαρακτηρίζονται μεταλλικά, διαφέρουν από τις απλές πηγές, είτε λόγω της υψηλής θερμοκρασίας, είτε λόγω των σπάνιων δραστικών συστατικών. Οι θερμοπηγές αποτελούν τη βάση του κλάδου θεραπευτικής αγωγής που είναι γνωστός ως ιαματική υδροθεραπεία (θερμαλισμός ). Η υδροθεραπεία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση πολλαπλών παθήσεων, όπως 97

99 είναι τα αρθριτικά και οι ρευματοπάθειες. Παραδοσιακά, οι παθήσεις αυτές συνδέονται με τις μεγαλύτερες ηλικίες, με αποτελέσματα τα ιαματικά λουτρά να έχουν καταχωρηθεί στην κοινή συνείδηση ως θεραπευτική δραστηριότητα ηλικιωμένων, κυρίως, ατόμων. Ωστόσο, οι ευεργετικές ιδιότητες της υδροθεραπείας είναι πολύ ευρύτερες, είναι ωφέλιμες για ανθρώπους κάθε ηλικίας και προσφέρουν από βελτίωση της εμφάνισης (ειδικά το δέρμα) έως μια γενικότερη αίσθηση χαλάρωσης και ευεξίας. Έτσι λοιπόν στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης υπάρχουν πολλές πηγές όπως τα λουτρά Ελευθέρων και τα λασπόλουτρα Κρηνίδων στο νομό Καβάλας, τα λουτρά Θερμιάν στο νομό Δράμας, τα λουτρά Τραϊανούπολης και Θερμά Σαμοθράκης στο νομό Έβρου και φυσικά τα ιαματικά Λουτρά Ποταμιάς, που βρίσκονται18 χλμ μετά την Ξάνθη στον εθνικό δρόμο για Κομοτηνή. Τα ιαματικά νερά της Ποταμιάς (65 βαθμών) συγκεκριμένα να έχουν θεραπευτικές ιδιότητες κυρίως για χρόνιες ρευματοπάθειες, γυναικολογικές παθήσεις, νευραλγίες, νευρίτιδες, αλλεργικές δερματοπάθειες. Η λουτρόπολη που βρίσκεται πολύ κοντά στην Κομοτηνή διαθέτει σύγχρονες υδροθεραπευτικές εγκαταστάσεις (6 ομαδικούς και 15 ατομικούς λουτήρες ) ξενώνες, εστιατόριο, ιατρείο και αναψυκτήριο. 98

100 4.7. ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Προσδιορίζοντας τον όρο γαστρονομικός τουρισμός, εννοούμε τη νέα μορφή ενός εναλλακτικού τρόπου διακοπών, στον οποίο κυριαρχεί η κουλτούρα της τοπικής κουζίνας. Η γαστρονομία αποτελεί ένα ιδιαίτερα πρόσφορο τουριστικό προϊόν για την Ελλάδα, με τη μεγάλη ποικιλία πρώτων υλών που διαθέτει και τον ανεξάντλητο πλούτο των παραδοσιακών συνταγών. Όταν μιλάμε για γαστρονομικό τουρισμό αναφερόμαστε ουσιαστικά σε μια υποκατηγορία του πολιτιστικού τουρισμού (η γαστρονομία θεωρείται πολιτιστική έκφραση) στην οποία οι ταξιδιώτες επιδιώκουν να βιώσουν μοναδικές γαστρονομικές εμπειρίες, και αποτελεί μια απ τις μεγαλύτερες τάσεις στον χώρο του τουρισμού παγκοσμίως. Ο γαστρονομικός τουρισμός υποκατηγορία του οποίου αποτελεί και ο οινικός τουρισμός αποτελεί το «κανάλι» μέσα απ το οποίο διοχετεύει μια χώρα τα τοπικά προϊόντα της, προβάλει τον διατροφικό πολιτισμό και την γαστρονομία της. Αποτελεί το «πάντρεμα» των ποιοτικών τοπικών προϊόντων με το τουριστικό προϊόν στο οποίο στηρίζεται ένα τόσο μεγάλο κομμάτι της οικονομίας μιας χώρας και δίνει πραγματικές προοπτικές για την ανάπτυξη δράσεων που θα εμπλουτίσουν το ήδη υπάρχον τουριστικό προϊόν, θα οδηγήσουν στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, και θα δημιουργήσουν ζήτηση για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρονται. Η δυναμική του γαστρονομικού τουρισμού παγκοσμίως πολύ μεγάλη, αρκεί να υπολογίσουμε πως ο ΣΕΤΕ υπέδειξε ότι ο γαστρονομικός τουρισμός θα πρέπει να γίνει μέσα στα επόμενα χρόνια, ένας από τους τρεις πρώτους λόγους τουριστικής επισκεψημότητας της χώρας μας! Ο όρος «Γαστρονομικός Τουρισμός» αναφέρεται σε δράσεις πέραν της γευστικής εμπειρίας. Περιλαμβάνει μια ποικιλία από γαστρονομικές, αγροτουριστικές και διατροφικές δραστηριότητες, σχεδιασμένες ειδικά για τουρίστες, όπου αναδεικνύουν την τοπική κουζίνα ενώ δίνουν την ευκαιρία στον επισκέπτη να ανακαλύψει εδέσματα και προϊόντα μοναδικά κάνοντας αναφορές στον πολιτισμό και την ιστορία του κάθε τόπου. Να σημειώσουμε ότι υπάρχουν τουρίστες που ταξιδεύουν με αποκλειστικό ταξιδιωτικό κίνητρο την άσκηση δραστηριοτήτων γαστρονομικού ενδιαφέροντος. Εξάλλου νέες μορφές τουρισμού (πχ. ευεξίας, αγροτουρισμός) προάγουν την γαστρονομία μέσω της διαιτητικής κουζίνας και της μεσογειακή διατροφή ο πρώτος και της καλλιέργειας τοπικών, εποχιακών προϊόντων ο δεύτερος. Έτσι λοιπόν ο γαστρονομικός και οινικός τουρισμός, είναι μια ακόμη μορφή τουρισμού που συμπληρώνει τις επιλογές του επισκέπτη της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Οι γεύσεις είναι μοναδικές και μέσα από αυτές αποκαλύπτεται η μακραίωνη και πολυπολιτισμική παράδοση της περιοχής. Στην κουζίνα της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης αξιοποιούνται δημιουργικά τα προϊόντα της τοπικής γεωργικής και κτηνοτροφικής 99

101 παραγωγής. Η μεγάλη ποικιλία των γεύσεων είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού των πατροπαράδοτων μακεδονίτικων και θρακιώτικων συνταγών με τη κουζίνα των Σαρακατσάνων την πολίτικη, των προσφύγων από τον Πόντο, την Ανατολική Ρωμυλία, την Ανατολική Θράκη, τη Μικρά Ασία και την Καππαδοκία, των Αρμενίων, των Ρομά, των Πομάκων, και των Τούρκων. Τα μοναδικά πιάτα συμπληρώνουν τα γλυκίσματα και τα φημισμένα κρασιά, το ούζο και το τσίπουρο που παράγονται στην περιοχή. Η οινοπαραγωγική παράδοση, γνωστή ήδη από την αρχαιότητα, συνεχίζεται ως τις μέρες μας αποδεικνύοντας ότι οι κάτοικοι της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ξέρουν να απολαμβάνουν κάθε στιγμή της ζωής. Η μαγειρική παράδοση αποτελεί στοιχείο του τοπικού πολιτισμού και σε μια τέτοια πολυπολιτισμική περιοχή, όπως είναι η Ροδόπη ο επισκέπτης θα εντυπωσιαστεί από γευσιγνωσία που θα αποκομίσει. Προϊόν συσσωρευμένης πείρας αιώνων η παραδοσιακή γαστρονομία μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, απλά με τη μίμηση και τη συνήθεια. Μέσα από τις γεύσεις της θρακιώτικης κουζίνας, της ποντιακής, της κουζίνας της Ανατολικής Ρωμυλίας, της Καππαδοκίας, της σαρακατσάνικης, της τούρκικης, της κουζίνας των Αρμενίων και των Ρωμά αναβιώνουν αιώνες παράδοσης και συνύπαρξης των διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων. Ένα από τα φημισμένα φαγητά του νομού είναι ο τζιγεροσαρμάς αλλά και ο καβουρμάς, το τας-κεμπάπ, η ψητή μελιτζάνα, ο καπαμάς, η μπάμπω, τα φασόλια με τουρσί, το χοιρινό με τουρσί, τα μαντί, το τονοσούρ κ.λ.π. Ο επισκέπτης μπορεί να δοκιμάσει το νοστιμότατο κατσικάκι στη σούβλα στις ταβέρνες της Καρυδιάς και της Μαρώνειας αλλά και γουρουνόπουλο στις ταβέρνες της Πανδρόσου και εκτός από τα ντόπια κρέατα στα κάρβουνα, μια μεγάλη ποικιλία ψαριών και θαλασσινών. Στην παραγωγή του τόπου συγκαταλέγονται τα φημισμένα μαρωνίτικα κρασιά, το τσίπουρο, το ούζο, τα τραγανά κερασιά από τα κερασοχώρια στους πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης και τα φρέσκα στραγάλια με τις ποικίλες γεύσεις των αλμυρών, πιπεράτων, γλυκών ή καραμελωμένων. Στο νομό Ροδόπης ο επισκέπτης βρίσκει τα περίφημα σουτζούκ λουκούμ και όλες τις ποικιλίες λουκουμιών, σιροπιαστά γλυκά, μαλεμπί, σάμαλι, χαλβάδες, ταχίνια πετιμέζια, πίτες, στριφτόπιτες, μπουγάτσες και τον φρεσκοκαβουρντισμένο με το μοναδικό τρόπο και εξαιρετικό άρωμα καφέ. Δικαίως η Κομοτηνή ανακηρύχτηκε από τους Υπουργούς Τουρισμού Βαλκανικών Χωρών ως Γαστρονομικό Κέντρο των Βαλκανίων. 100

102 4.8. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Μια ακόμη πολύ σημαντική μορφή τουρισμού που μπορεί και είναι πλέον στα σχέδια να αναπτυχτεί κυρίως στην Κομοτηνή είναι ο τουρισμός για τα άτομα με ειδικές ανάγκες μιας και η πρωτεύουσα του νομού Ροδόπης αποτελεί μια πόλη-πρότυπο για τα ελληνικά δεδομένα σε ότι αφορά την προσβασιμότητα, και φιλοδοξεί να αποτελέσει μοντέλο για όλη την ευρύτερη περιοχή, προσελκύοντας επισκέπτες με αναπηρία από όλο τον κόσμο, στο πλαίσιο του εναλλακτικού, αθλητικού, συνεδριακού κτλ. Τουρισμού. Ο Σύλλογος Ατόμων με Κινητική Αναπηρία και Φίλων Ν. Ροδόπης «ΠΕΡΠΑΤΩ» είναι μια Μ.Κ.Ο. - νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου που ιδρύθηκε το 2002 στην πόλη της Κομοτηνής. Στόχος και σκοπός των μελών του συλλόγου είναι η συσπείρωση, ενημέρωση και οργάνωση των ατόμων με κινητική αναπηρία στον Ν. Ροδόπης, ευελπιστώντας ότι μέσα από συντονισμένες ενέργειες θα μπορούσαν να δοθούν λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα Α.M.E.Α στην καθημερινότητα τους και να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης ώστε να μετατραπεί ο Ν. Ροδόπης σε ένα απόλυτα προσβάσιμο περιβάλλον διαβίωσης και ένα κοινωνικό πρότυπο. Πρωταρχικός στόχος του Συλλόγου ήταν να μετατραπεί η Κομοτηνή, και μετέπειτα ολόκληρος ο νομός, σε σύγχρονη προσπελάσιμη πόλη, γεγονός που ως ένα βαθμό έχει επιτευχτεί. Η πόλη της Κομοτηνής έχει στο μεγαλύτερο ποσοστό της προσπελάσιμα πεζοδρόμια και διαθέτει πλέον δημόσια τουαλέτα με τις απαραίτητες προδιαγραφές στην κεντρική πλατεία της πόλης. Πολλά δημόσια κτίρια (π.χ. Δημαρχείο Κομοτηνής, ΙΚΑ, Πρόνοια κ.τ.λ.), αλλά και ιδιωτικές επιχειρήσεις ( π.χ. Κέντρο Διασκέδασης DIAMOND, Ταβέρνα Αλλοτινό, καταστήματα με είδη ένδυσης κ.τ.λ.), ξενοδοχεία ( arcadia, filia, achileio, κ.α) είναι πλέον προσπελάσιμα,ενώ η χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς εντός της πόλης της Κομοτηνής ( mini bus) μπορεί να εξυπηρετήσει Α.M.E.Α καθώς πληρεί τις απαραίτητες προδιαγραφές. Συγκεκριμένα, περισσότερες από ράμπες υπάρχουν σήμερα στους βασικότερους δρόμους της Κομοτηνής που οδηγούν στο κέντρο της ενώ δημόσιες υπηρεσίες, όπως το κτίριο του δημαρχείου και της νομαρχίας, το νοσοκομείο, το κλειστό γυμναστήριο, το κλειστό κολυμβητήριο και το νοσοκομείο, είναι επίσης προσβάσιμα, διαθέτοντας ράμπες, ειδικές τουαλέτες και πάρκιγκ. Το κτίριο όπου στεγάζεται το δημαρχείο διαθέτει και lift για τον δεύτερο όροφο. Στην πλατεία της πόλης υπάρχει ειδική τουαλέτα με τις απαραίτητες προδιαγραφές, η οποία εξυπηρετεί τους θαμώνες των καφέ και εστιατορίων που βρίσκονται εκεί, ενώ η Κομοτηνή διαθέτει ένα 101

103 από τα ελάχιστα στην Ελλάδα μπαρ, το Ice Bar, που είναι προσβάσιμο σε άτομα με αναπηρία αλλά και άλλες ιδιωτικές επιχειρήσεις, μεταξύ αυτών και αρκετά ξενοδοχεία, που είναι πλέον προσπελάσιμα. Στη καλοκαιρινή περίοδο υπάρχουν, από το 2007,προσβάσιμες παραλίες (π.χ. Δήμος Αιγείρου) που μπορούν να εξυπηρετούν Α.M.E.Α, ενώ δύο από τις μεγαλύτερες παραλίες της περιοχής, η παραλία του Φαναρίου και της Μέσης, είναι επίσης προσβάσιμες. Σε ότι αφορά το Φανάρι, σε έκταση δύο χιλιομέτρων υπάρχουν πέντε beach bar και έξι προσβάσιμα σημεία, με ράμπες, ειδικές τουαλέτες και διαδρόμους που οδηγούν στη θάλασσα, φτιαγμένους από ειδικό υλικό που δεν θάβεται στην άμμο. Στη διάθεση των θαμώνων υπάρχει επίσης και ειδικό αμαξίδιο με φουσκωτές ρόδες που επιπλέει στο νερό. Τέλος εκτός των άλλων ενεργειών που έχουν γίνει στην πόλη έχει ξεκινήσει συνεργασία του Συλλόγου με τα ΚΤΕΛ της Κομοτηνής έτσι ώστε να γίνει προσπελάσιμο το κτίριο του ΚΤΕΛ και να στελεχωθεί με λεωφορεία που θα είναι προσπελάσιμα και για Α.M.E.Α Η φήμη του Περπατώ έχει περάσει τα σύνορα του νομού Ροδόπης και σήμερα δέχεται συνεχώς τηλεφωνήματα από φορείς και άτομα με αναπηρία από όλη την Ελλάδα που ενδιαφέρονται για τη δράση του και που σκέφτονται να επιλέξουν την Κομοτηνή ως πόλη τουρισμού αλλά ακόμη και διαμονής ή σπουδών ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο νομός Ροδόπης και συγκεκριμένα η πόλη της Κομοτηνής είναι από τους τελευταίους σε κατάταξη προορισμούς τουριστών στην Ελλάδα παρόλο που διαθέτει μια θαλάσσια ζώνη με πανέμορφες παραλίες, αλλά και ένα ορεινό όγκο, απείρου κάλλους. Στηριζόμενοι λοιπόν στις παραμέτρους ζήτηση και πρόσφορα του νομού ως τουριστικό προϊόν, καταλήγουμε στις εξής προτάσεις όσον αφορά τις μορφές τουρισμού που μπορούν να αναπτυχτούν στον νομό: Ο γνωσιολογικός τουρισμός, δηλαδή ο τουρισμός για ανθρώπους οι οποίοι πηγαίνουν σε μία περιοχή με βασικό ενδιαφέρον την γνώση και στόχος τους είναι η επίσκεψη σε ένα αρχαιολογικό χώρο ή μοναστήρι, ή η παρακολούθηση σεμιναρίων ή συνεδρίων. Βάση της ίδιας της εικόνας του νομού και των πολιτιστικών, γεωγραφικών χαρακτηριστικά του, διακρίνονται τρεις παράγοντες που μπορούν να αναπτύξουν αυτό το κομμάτι του γνωσιολογικού τουρισμού, η Μαρώνεια, το Παπίκιο όρος και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο. Ο πολιτισμικός τουρισμός. Ο Νομός Ροδόπης επιβάλλεται να μπει στο πολιτισμικό πεδίο, όχι απλώς με ένα φεστιβάλ αλλά με κάτι πολύ μεγαλύτερο το οποίο θα ξεπεράσει τα τοπικά αλλά γιατί όχι και τα ελληνικά 102

104 μέτρα, προβάλλοντας το βασικό χαρακτηριστικό της περιοχής που δεν είναι άλλο από την πολύπολιτισμικότητα του, την προβολή δηλαδή του τόπου όπου η Δύση συναντά την Ανατολή. Φυσιολατρικός τουρισμός. Στηριζόμενοι στο παράδειγμα πολλών χωρών που έχουν αναπτύξει το λεγόμενο αλιευτικό τουρισμό ο νόμος Ροδόπης που είναι πλούσιος σε αλιεία θα μπορούσε εύκολα να αναπτύξει αυτή τη μόρφη σε περιοχές όπως το Φανάρι, που έχει ήδη την υποδομή για να στηρίξει κάτι τέτοιο και φυσικά με τη δημιουργία ενός τεχνικού υφάλου και τη δημιουργία ψαρότοπου στη συγκεκριμένη περιοχή. Θαλάσσιος τουρισμός-ιστιοπλοΐα. Προτείνεται η συμμετοχή του νομού στη ρεγκάτα Αιγαίου με τη δημιουργία υποδομής για τον ελλιμενισμό σκαφών αλλά και η προβολή αυτής της μορφής τουρισμού ώστε και οι ντόπιοι να ασχοληθούν με την ιστιοπλοΐα αλλά και να οι ξένοι να προσελκύονται στην περιοχή για το σκοπό αυτό. Προτεινόμενες περιοχές είναι το Φανάρι και η μαρίνα του ιστιοπλοϊκού στη Μαρώνεια. Ορειβατικός, περιβαλλοντικός τουρισμός. Ο νομός Ροδόπης διαθέτει το περίφημο μονοπάτι, Ε6 που συνδέει την Ευρώπη, τη Γιουγκοσλαβία, την Ξάνθη και φτάνει μέχρι τη Μαρώνεια. Έτσι λοιπόν η εκμετάλλευση αυτού του μονοπατιού αλλά και η ταυτόχρονη διάνοιξη άλλων μονοπατιών, μικρής απόστασης, σε συνεργασία με τον ορειβατικό σύλλογο, θα ήταν σημαντικός πόλος έλξης για ανθρώπους που ενδιαφέρονται για τον περιπατητικό τουρισμό. Αθλητικός τουρισμός. Η Ροδόπη ενδείκνυται για τη δημιουργία ενός μεγάλου αθλητικού κέντρου, προετοιμασίας ομάδων. Τη δημιουργία ενός αθλητικού κέντρου, εκμεταλλευόμενοι του κλίματος, των υποδομών καθώς και της Εγνατία και των Αεροδρομίων που προσφέρουν μια εύκολη πρόσβαση στην περιοχή. Τουρισμός ατόμων με ειδικές ανάγκες. Εκατομμύρια άνθρωποι με αναπηρία αναζητούν ευκαιρία για τουρισμό. Δεδομένου ότι τα άτομα με ειδικές ανάγκες χρειάζονται υποστήριξη / συνοδεία αντιλαμβάνεται κανείς ότι πρόκειται για μια τεράστια αγορά η οποία παραμένει παγκοσμίως ανεκμετάλλευτη, ένα target group το οποίο ο νομός και συγκεκριμένα η πόλη της Κομοτηνής βάση των υποδομών της μπορεί να προσελκύσει. Τέλος ο Τουρισμός για τη φιλοξενία των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας. Δεδομένου ότι αυτή η μορφή τουρισμού θα είναι αυτή που θα κυριαρχήσει στο μέλλον και ότι οι άνθρωποι αυτής της ηλικίας αναζητούν προορισμούς για ηρεμία, μπάνιο, καλό φαγητό και άνεση, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι ο συγκεκριμένος προορισμός μπορεί να προσελκύσει την τρίτη ηλικία λόγω θέσης, κλίματος, υποδομών αλλά και εύκολης πρόσβασης. 103

105 4.10. ΟΦΕΛΗ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο εναλλακτικός τουρισμός προσδιορίζεται από εκείνες τις μορφές τουρισμού, οι οποίες συνδέονται με τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές κοινοτικές αξίες που επιτρέπουν τόσο στους «οικοδεσπότες» όσο και στους «φιλοξενούμενους» να υφίστανται τις θετικές αλληλεπιδράσεις και να μοιράζονται εμπειρίες. Είναι μία μορφή τουρισμού, η οποία δεν καταστρέφει το περιβάλλον και δεν επιφέρει τις αρνητικές επιπτώσεις που προκαλεί ο μαζικός τουρισμός στις περιοχές που αναπτύσσεται. Θεωρείται μικρής κλίμακας ανάπτυξης του τουρισμού, που προέρχεται και οργανώνεται από τον τοπικό πληθυσμό ή τους τοπικούς φορείς. Ο τρόπος ανάπτυξης έχει αφενός λιγότερες αρνητικές επιπτώσεις κοινωνικές και πολιτιστικές και αφετέρου έχει μεγαλύτερες πιθανότητες ευνοϊκής αποδοχής από τον τοπικό πληθυσμό από ότι ο μαζικός τουρισμός. Οι θετικές επιδράσεις της ανάπτυξης των διαφόρων μορφών του εναλλακτικού τουρισμού στο νομό Ροδόπης εντοπίζονται σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Σε επιχειρηματικό επίπεδο, ο εναλλακτικός τουρισμός συμβάλλει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Αυτό είναι καθοριστικό για τις ευαίσθητες, από άποψη εργασίας, κοινωνικές ομάδες των νέων και των γυναικών. Μπορεί να ενεργοποιήσει άμεσα θέσεις εργασίας μέσω ξενοδοχείων, εστιατορίων, πωλήσεων αναμνηστικών αντικειμένων αλλά και έμμεσα με την παροχή αγαθών και υπηρεσιών που χρειάζονται από τις επιχειρήσεις που σχετίζονται με τον εναλλακτικό τουρισμό. Ακόμα, αναπτύσσεται συνήθως από τον τοπικό πληθυσμό δημιουργώντας συμπληρωματικά εισοδήματα για τις οικογένειες και συγκρατώντας τον κόσμο στις εστίες του. Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία στις περιοχές που αντιμετωπίζουν σημαντική πληθυσμιακή μείωση και δημογραφική γήρανση. Η συμπληρωματικότητα του εισοδήματος αποτελεί θεμελιακό στοιχείο και εισάγει αυτομάτως την αναπτυξιακή και κοινωνική διάσταση στην έννοια «εναλλακτικός τουρισμός». Δεν αποτελεί τουριστική δραστηριότητα που θα υποκαταστήσει την ήδη υπάρχουσα απασχόληση του ντόπιου πληθυσμού, αλλά αντιθέτως- είναι αυτός που θα την στηρίξει και θα την ενισχύσει. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερο διαθέσιμο εισόδημα και βελτίωση των όρων ζωής. Η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού συμβάλλει τα μέγιστα στην τοπική, περιφερειακή ανάπτυξη αφού η ύπαρξη του συντελεί στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, μέσω της δημιουργίας της απαραίτητης τουριστικής υποδομής ήπιας κλίμακας, η οποία εναρμονίζεται με το φυσικό περιβάλλον. Αναπτυξιακά έργα υποδομής και ανωδομής, που πιθανά να καθυστερούσαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, υλοποιούνται εξαιτίας της 104

106 τουριστικής ανάπτυξης. Σ αυτά τα έργα περιλαμβάνονται βελτιώσεις σε θέματα υγιεινής και συγκοινωνιών, δίκτυα παροχής ηλεκτρικού ρεύματος, παροχής τηλεπικοινωνιών, νέες αθλητικές και αναψυχικές εγκαταστάσεις, εστιατόρια, δημόσιοι χώροι, καθώς και μία μαζική εισροή καλύτερης ποιότητας αγαθών και ειδών διατροφής. Η περιφερειακή ανάπτυξη συνδυάζεται με την προστασία και την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος, δεν δρα ανταγωνιστικά προς τους φυσικούς πόρους. Αντίθετα, συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση τόσο των μόνιμων κατοίκων όσο και των επισκεπτών στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η επαφή του τουρίστα-επισκέπτη με τα οικοσυστήματα εντείνει την οικολογική συνείδηση και ευαισθητοποίηση με σκοπό την ενεργό συμμετοχή του στην προστασία της φύσης. Η εκμετάλλευση του πλούτου της περιοχής γίνεται από τους ντόπιους επιχειρηματίες, που δεν παραβλέπουν την πολιτιστική κληρονομιά. Έτσι δίνεται η ευκαιρία στην τοπική κοινωνία να αναπτύξει και να διατηρήσει τη λαογραφία, την τοπική αρχιτεκτονική, να αναβιώσει εργασίες και τέχνες ξεχασμένες για να παράγει παραδοσιακά προϊόντα, τοπικά έθιμα και να οργανώσει πολιτιστικές εκδηλώσεις. Όλα αυτά συντηρούν και δεν αλλοιώνουν το χαρακτήρα της περιοχής, αναδεικνύοντας τη διαφορετικότητα και την μοναδικότητα του κάθε τόπου. Θεωρητικά ο εναλλακτικός τουρισμός είναι ο τουρισμός που στην ιδανική περίπτωση ισοκατανέμει τους τουρίστες και το σύνολο της τουριστικής δραστηριότητας σε όλους τους μήνες του έτους αμβλύνοντας έτσι το πρόβλημα της τουριστικής εποχικότητας και τη διαφοροποίηση των τουριστικών περιόδων, που ως γνωστόν, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του ελληνικού τουρισμού. Αποτελεί λύση για την αποκέντρωση του τουριστικού κυκλώματος, καταργεί την τοπική και χρονική υπερσυγκέντρωση τουριστών, αλλά και για την μείωση του κοινωνικού κόστους ανάπτυξης του τουρισμού αστικών περιοχών που έχει επιφέρει ο μαζικός τουρισμός. Ακόμα, ο εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί πηγή εσόδων για την ελληνική οικονομία. Οι κύριες θετικές οικονομικές επιδράσεις σχετίζονται με κέρδη συναλλάγματος και τις συνεισφορές στα κρατικά έσοδα. Οι τουριστικές δαπάνες, η εξαγωγή και εισαγωγή σχετιζόμενων αγαθών και υπηρεσιών επιφέρουν έσοδα στην οικονομία της περιοχής που φιλοξενεί τους τουρίστες. Άλλα έσοδα από την ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού ορίζονται οι άμεσες εισφορές( οι φόροι σε εισοδήματα που προέρχονται από τουριστική απασχόληση, από τουριστικές επιχειρήσεις και από άμεσες χρεώσεις σε τουρίστες, όπως ο οικολογικός φόρος ή οι φόροι αναχώρησης) αλλά και οι έμμεσες εισφορές ( που προκύπτουν από φόρους και δασμούς σε αγαθά και υπηρεσίες προς τους τουρίστες, όπως φόροι για αναμνηστικά αντικείμενα, αλκοολούχα ποτά, εστιατόρια. 105

107 Β. ΜΕΡΟΣ ΕΡΕΥΝΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΜΟ ΡΟΔΟΠΗΣ-ΚΟΜΟΤΗΝΗ, ΚΑΙ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ ΤΟΥΣ 1. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 1.2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η μεθοδολογία η οποία χρησιμοποιείται κατά τη διεξαγωγή µιας ερευνητικής διαδικασίας κατέχει πολύ σηµαντικό ρόλο και ακολουθεί ένα ξεκάθαρο µεθοδολογικό πλαίσιο. Έχει ως απώτερο σκοπό τη διερεύνηση ορισµένων ισχυσάντων καταστάσεων µε την διεξαγωγή της και την καταγραφή συµπερασµάτων καθώς και τη δυνατότητα καταβολής προτάσεων και δυνατών λύσεων στα προβλήµατα τα οποία προκύπτουν κατά την πραγµατοποίηση της έρευνας. Επίσης σηµαντικό ρόλο διακατέχουν οι τεχνικές οι οποίες ακολουθούνται και καθορίζουν την επιτυχία ή την αποτυχία της έρευνας. Ο τρόπος σύνταξης του ερωτηματολογίου και η ανάλυση των δεδομένων, στηρίχθηκαν κυρίως σε ορισμένα καίρια θέματα που κρίθηκαν σκόπιμο να ερευνηθούν. Μέσω της σύνταξης του ερωτηματολογίου κρίθηκε αναγκαία η διερεύνηση του τουριστικού φαινομένου στην πόλη της Κομοτηνής. Το τουριστικό φαινόμενο το οποίο αναπτύσσεται σε αυτό τον τόπο αποτελεί ένα πολύ σημαντικό θέμα συζήτησης, αφού βοηθάει στη βιωσιμότητα της τοπικής κοινωνίας και του τοπικού πληθυσμού. Ωστόσο, πολλές άλλες πολύτιμές πληροφορίες μπορούν να παρθούν και να αξιολογηθούν μέσα από την διαδικασία της έρευνας. Σημαντικό πόρισμα της έρευνας αναμένεται να είναι οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού που αναπτύσσονται στην περιοχή στηριζόμενες στην ίδια την άποψη των τουριστών της περιοχής καθώς και η άποψη τους για τον εν λόγω προορισμό, ως τουριστικό. Η μεθοδολογία της έρευνας και η συλλογή δεδομένων μπορεί να συνδεθεί άμεσα, τόσο με την βιβλιογραφική και αρθρογραφική ανασκόπηση, όσο και με την προσωπική διερεύνηση του ζητήματος του τουριστικού φαινομένου στη πόλη της Κομοτηνής. Η πηγή πληροφόρησης η οποία χρησιμοποιήθηκε ήταν τα λεγόμενα «ίχνη», αφού υπήρχε η γραπτή σύνταξη του ερωτηματολογίου και των στατιστικών αναλύσεων. 106

108 1.2. ΧΡΟΝΙΚΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ Βασική μέλημα κατά τη επιλογή της ημερομηνίας διεξαγωγής της έρευνας, ήταν η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου από τουρίστες οι οποίοι είχαν μεταβεί στην πόλη της Κομοτηνής την περίοδο μέσα Μαΐου 2012 με μέσα Ιουνίου Επιλέχθηκε η συγκεκριμένη περίοδος, για το λόγω ότι θα μπορούσαμε να έχουμε μια πιο ενδεικτική εικόνα των τουριστών που μεταβαίνουν στην περιοχή αυτή, μιας και το δείγμα μας θα είναι πιο αντιπροσωπευτικό. Επιπλέον δεν έγινε η έρευνα καθ όλο το μήνα Μάιο και Ιούνιο επειδή την συγκεκριμένη περίοδο διεξάγονταν στη χώρα η βουλευτικές εκλογές και επομένως το δείγμα μας θεωρήθηκε ότι δεν θα ήταν αντιπροσωπευτικό. Η τεχνική συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου η οποία χρησιμοποιήθηκε ήταν κατά κύριο λόγο, η γνωστή και ως «αυτό συμπληρώμενη». Μέσω αυτής της τεχνικής ο ερωτώμενος είχε τη δυνατότητα να λάβει στα χέρια του το ερωτηματολόγιο, να το επεξεργαστεί και να κρίνει ο ίδιος την καταλληλότητα συμπλήρωσής του, καθώς και να εκφράσει την επιθυμία ή μη συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου. Η μέθοδος αυτή μας έδωσε την δυνατότητα κάλυψης μεγάλου αριθμού ατόμων καθώς και την προσέγγιση ατόμων που δεν προσφέρονται για προσωπική συνέντευξη. Επιπλέον χρησιμοποιήσαμε και την προσωπική συνέντευξη σε περιπτώσεις που μας δινόταν η ευκαιρία, θέτοντας βέβαια τις ίδιες προκαθορισμένες ερωτήσεις που στο σύνολο τους είχαν κλειστή μορφή. Σε σύγκριση με την αυτοσυμπληρώμενη τεχνική η προσωπική συνέντευξη μας εξασφάλισε μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής, και μας επέτρεψε να δώσουμε άμεσες διευκρινίσεις για το σκοπό της έρευνας και τη σημασία της συμμετοχής των ερωτηθέντων. Η συνεντεύξεις αυτές μας έδωσαν την δυνατότητα εξαγωγής αξιόπιστων συμπερασμάτων καθώς είχαμε την ευκαιρία να ζητήσουμε αλλά και να δώσουμε εξηγήσεις από- στους ερωτώμενους όταν οι απαντήσεις ή οι ερωτήσεις αντίστοιχα δεν ήταν κατανοητές. Τέλος θεωρήθηκε σκόπιμο να χρησιμοποιήσουμε και τη διανομή σε ομαδικό πλαίσιο, λόγω συντόμευσης της διαδικασίας συγκέντρωσης των ερωτηματολογίων και επομένως σημαντικής μείωσης του χρόνου και του κόστους της έρευνας. Έτσι λοιπόν σε χώρους όπως καφετέριες, χώρους αναμονής και χώρους εργασίας περιγράψαμε το θέμα της έρευνας και δώσαμε τις κατάλληλες οδηγίες για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Στη συνέχεια μοιράσαμε τα ερωτηματολόγια και παραμείναμε στο χώρο για τυχόν διευκρινήσεις. 107

109 1.3. ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Βασικό μέλημα και επιδίωξη μέσω αυτής της διπλωματικής ήταν η επιλογή ενός κατάλληλου και αντιπροσωπευτικού δείγματος, το οποίο θα αποτελέσει την βάση για την διεξαγωγή και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων μου. Η επιλογή ενός κατάλληλου δείγματος είχε ιδιαίτερη σημασία για την ποιοτική ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας. Επομένως, ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να δοθεί η δέουσα προσοχή στην επιλογή του δείγματος ώστε το δείγμα να ανταποκρίνεται στον συνολικό πληθυσμό. Τόπος διεξαγωγής της έρευνας ήταν η περιοχή της Κομοτηνής. Η έρευνα μου επεκτάθηκε σε διάφορα σημεία στα οποία θα μου δινόταν η ευκαιρία να εντοπίσω τουρίστες. Με αυτό τον τρόπο η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου πραγματοποιήθηκε σε διάφορα σημεία της περιοχής της Κομοτηνής, όπως είναι η κεντρική πλατεία της Κομοτηνής, τα εστιατόρια καφετέριες, αρχαιολογικοί χώροι, εκκλησίες κ.ά. Ο συνολικός πληθυσμός ο οποίος είχε μεταβεί την περίοδο Μάιο Ιούνιο 2012 στη περιοχή δεν είναι γνωστός όμως με βάσει κάποιους υπολογισμούς που κάναμε υποθέτουμε ότι δεν ξεπερνούν τα 2000 άτομα. Η πόλη της Κομοτηνής διαθέτει 13 συνολικά ξενοδοχεία, στα οποία κατά μέσο όρο φιλοξενήθηκαν 90 άτομα την συγκεκριμένη περίοδο (ολόκληρο το μήνα Μάιο-Ιούνιο). Επομένως γνωρίζουμε ότι γύρω στα 1200 άτομα φιλοξενήθηκαν σε ξενοδοχειακές μονάδες καθ όλο το μήνα Μάιο και Ιούνιο άρα κατά τη μισή περίοδο υπολογίζουμε ότι έμειναν οι μισοί. Επιπλέον γνωρίζουμε ότι στην πόλη της Κομοτηνής δεν υπάρχουν ενοικιαζόμενα διαμερίσματα και δωμάτια άρα δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν κάποιοι άλλοι τουρίστες που θα διέμεναν σε τέτοιου είδους κατάλυμα. Βέβαια κατά την έκβαση της έρευνας βρέθηκαν άτομα που διέμεναν σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα μη εγγεγραμμένα που όμως τα είχαν κλείσει από τους γνωστούς μεσίτες της περιοχής και επομένως γνωρίζαμε ήδη την ύπαρξη τους και τους είχαμε ήδη υπολογίσει. Τέλος υποθέσαμε ότι την συγκεκριμένη περίοδο ήταν δύσκολο να μεταβούν στην περιοχή πολλά άτομα που θα διέμεναν σε εξοχικές κατοικίες η σε συγγενείς και φίλους μιας και δεν είχαν ξεκινήσει οι καλοκαιρινές διακοπές και είχαμε αποκλείσει από την έρευνα φοιτητές που μένουν στην περιοχή, μαθητές και άτομα που έρχονταν για να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Τελικά το δείγμα το οποίο μελετήθηκε αποτελούνταν από 417 άτομα τουρίστες οι οποίοι είχαν μεταβεί στην πόλη της Κομοτηνής για λόγους τουρισμού. Συνεπώς το δείγμα μας είναι αντιπροσωπευτικό, αφού ο αριθμός των ερωτηθέντων ήταν ικανοποιητικός σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού κατά την περίοδο διεξαγωγής της έρευνας. Κάθε ερωτώμενος είχε τη δυνατότητα να απαντήσει σε ένα μόνο ερωτηματολόγιο. Ωστόσο, 108

110 υπήρχε και ένα μικρό σχετικά δείγμα το οποίο έλαβε στα χέρια του το ερωτηματολόγιο και αρνήθηκε να απαντήσει και άρα δεν τέθηκε υπόψη παρά μόνο ως αριθμός. Τέλος, η ερευνητική μέθοδος ήταν η δειγματοληψία χιονοστιβάδας εφόσον δεν γνωρίζαμε ακριβώς τον πληθυσμό. Επομένως το πρώτο στάδιο ήταν να επιλέξουμε άτομα με καθορισμένα χαρακτηριστικά τα οποία μας έδιναν στοιχεία άλλων ατόμων οι οποίοι και συμπεριλαμβάνονται στην έρευνα στο επόμενο στάδιο και στην συνέχεια μου συνέστησαν άλλους τουρίστες. Γενικώς μόνο αυτή τη μέθοδο θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω εφόσον ήταν δύσκολο να εντοπιστεί ο υπό έλεγχο πληθυσμός. Βασικό μέλημα ήταν η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου από έναν ικανοποιητικό αριθμό τουριστών. Η επιλογή του δείγματος ήταν τυχαία, καθώς και η πρώτη προσέγγιση πραγματοποιούταν με τρόπο διακριτικό ώστε να μην ενοχληθεί ο εκάστοτε ερωτώμενος ΤΡΟΠΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Η σύνταξη του ερωτηματολογίου πραγματοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει η δυνατότητα συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου από των ερωτώμενο μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς και η δημιουργία ερωτήσεων με εύκολο λεκτικά περιεχόμενο. Η δομή του ερωτηματολογίου, καθώς και η εκφώνηση των ερωτήσεων έπρεπε να γίνουν με τρόπο λιτό και κατανοητό, αφού τα μέρη (όπως καφετέρια κ.λ.π.) και ο χρόνος ήταν περιορισμένα. Οι ερωτήσεις που δημιουργήθηκαν ήταν σχεδόν όλες κλειστού τύπου ερωτήσεις ενώ μόλις δύο ερωτήσεις ήταν ανοιχτού τύπου, όπως είναι η εθνικότητα και ο αριθμός των χρημάτων που ξοδεύεται ημερησίως. Οι κλειστές ερωτήσεις συνοδεύονταν από προκαθορισμένες απαντήσεις και ο ερωτώμενος είχε την δυνατότητα να επιλέξει την απάντηση που ταίριαζε περισσότερο στην περίπτωσή του. Αντίστοιχα, στις ανοιχτού τύπου ερωτήσεις ο ερωτώμενος είχε την επιλογή να δηλώσει ότι εκείνος επιθυμούσε ελεύθερα. Ωστόσο, ο ενδοιασμός που δημιουργήθηκε μέσα από μια πιλοτική έρευνα ήταν, κατά πόσο περιοριστικές ήταν οι απαντήσεις που είχε τη δυνατότητα να επιλέξει ο ερωτώμενος. Η απάντηση μπορούσε να δοθεί, μόνο μέσω «δοκιμής» του ερωτηματολογίου. Για αυτό το σκοπό, χρήσιμη ήταν η δημιουργία μιας πιλοτικής έρευνας μέσα από την οποία ζητήθηκε η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων από ένα περιορισμένο δείγμα του πληθυσμού μας. Με αυτό τον τρόπο υπήρχε η δυνατότητα να εντοπισθούν ασάφειες και μη κατανοητοί όροι, μέσα από τη σύνταξη του ερωτηματολογίου. 109

111 Ωστόσο, μέσα από τη μελέτη διαφόρων βιβλιογραφικών και αρθογραφικών αναφορών συντάχθηκε το ερωτηματολόγιο, το οποίο αποτελούταν συνολικά από 21 ερωτήσεις. Οι πρώτες ερωτήσεις βασίζονταν σε δημογραφικά χαρακτηριστικά, μέσα από τις οποίες μπορούμε να προσδιορίσουμε το προφίλ του ερωτώμενου. Οι αμέσως επόμενες ερωτήσεις βασίζονταν στην αξιολόγηση της περιοχής της Κομοτηνής ως τουριστικού προορισμού, καθώς και των ωφελειών που προσφέρονται μέσα από την επίσκεψη της συγκεκριμένης περιοχής. Και τέλος, αναλύονται όλες οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν στον συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό. 1.5 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Όλα τα στοιχεία τα οποία συλλέχθηκαν από τα ερωτηματολόγια, στη συνέχεια, κωδικοποιήθηκαν και αναλύθηκαν με βάση το στατιστικό πακέτο SPSS (Statistical Package for Social Sciences). Ο σωστός χειρισμός του προγράμματος, καθώς και μια σημαντική ερμηνεία των αποτελεσμάτων, αποτελεί βασικό στάδιο μέσα από το οποίο μπορούν να παραχθούν σημαντικά αποτελέσματα. Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων και η διεξαγωγή των συμπερασμάτων κρίνεται αναγκαία, καθώς και η σύνδεση αυτών των αποτελεσμάτων με το θεωρητικό πλαίσιο. Με αυτό τον τρόπο, επιτυγχάνεται η ανάπτυξη ορισμένων προτεινόμενων δράσεων για τους τουριστικούς προορισμούς και την ανάλυση των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού που αναπτύσσονται περισσότερο. Η πραγματοποιηθείσα έρευνα μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για μια περαιτέρω ανάλυση ενός στρατηγικού σχεδιασμού μέσω των διαφόρων μορφών τουρισμού των οποίων αναπτύσσονται σε μια τουριστική περιοχή, καθώς κρίνονται αναγκαία για την βιωσιμότητα της περιοχής. Με δεδοµένο το γεγονός ότι πολλοί είναι οι παράγοντες οι οποίοι µπορούν να επηρεάσουν µια έρευνα και τον µετέπειτα σχεδιασµό αυτής είναι αναγκαίο να γίνει προαναφορά όλων αυτών των παραγόντων έτσι ώστε να προστατευθεί η διεξαγωγή, η γενικότερη εξέλιξη και η διεξαγωγή των αποτελεσμάτων της έρευνας. Η έρευνα η οποία πραγματοποιήθηκε στην συγκεκριμένη πτυχιακή εργασία έχει ως σηµείο αναφοράς τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού που αναπτύσσονται στο νομό Ροδόπης, έτσι όπως προκύπτουν από τους ίδιους τους τουρίστες της περιοχής. 110

112 Στόχος λοιπόν του παρόντος κεφαλαίου είναι η περιγραφή και η παρουσίαση του µεθοδολογικού πλαισίου που ακολουθήθηκε. Θα παρουσιαστεί ο τρόπος διεξαγωγής της ερευνητικής διαδικασίας, τα εργαλεία τα οποία χρησιµοποιήθηκαν και ολοκληρωµένα όλα τα στάδια τόσο από θεωρητικής προσέγγισης του θέµατος έως την ανάλυση και την επεξεργασία των στοιχείων που κατέληξαν σαν αποτελέσµατα της διαδικασίας. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το ερωτηµατολόγιο το οποίο δηµιουργήθηκε καθώς και ο τρόπος µε τον οποίο επιλέχθηκε το δείγµα στο οποίο πραγµατοποιήθηκε η έρευνα 111

113 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 2. ΠΡΩΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ 2.1 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Στην πρώτη σελίδα του ερωτηματολογίου τέθηκαν ερωτήσεις αναφορικά μα τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος. Η ένταξη στο ερωτηματολόγιο των δημογραφικών χαρακτηριστικών είναι μια πολύ σημαντική παράμετρος, αφού βάσει αυτών συγκροτείται η περιγραφική εικόνα του δείγματος. Αν και κανονικά αυτού του είδους ερωτήσεις θα έπρεπε να τεθούν στο τέλος του ερωτηματολογίου επελέχθει να τεθούν στην αρχή, δεδομένου ότι αποτελούν πολύ σημαντικό κορμό της ερευνάς μας. Έτσι λοιπόν το πρώτο μέρος του ερωτηματολογίου μας αναφέρεται σε ερωτήσεις σχετικές με την ηλικία, το φύλο, την εκπαίδευση των ερωτηθέντων κ.α. Τα αποτελέσματα του πρώτου μέρος της έρευνας αναφέρονται παρακάτω ΦΥΛΟ Η πρώτη ερώτηση του ερωτηματολογίου αφορά στο φύλο του δείγματος. Από τα 453 άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα, το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν άντρες (271 άτομα), με ποσοστό 59,8% ενώ οι γυναίκες (182 άτομα) καταλαμβάνουν το 40,2% του δείγματος. Πίνακας 2.1 ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ Sex N Valid 453 Missing 0 Sex Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Male Female Total

114 Γράφημα 2.1 ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΑ ΦΥΛΟ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Η δεύτερη ερώτηση του ερωτηματολογίου αφορά την ηλικία του ερωτηθέντος. Στο ερώτημα αυτό 7 άτομα απάντησαν ότι είναι κάτω από 18 ετών, 25 ανήκουν στην κατηγορία 18 έως 25 ετών, 198 άτομα στην κατηγορία 26 με 35, 110 στην κατηγορία 36 με 45, 47 στην 46 με 55, 45 στην 56 έως 65 και 11 άτομα απάντησαν ότι είναι πάνω από 65 ετών. Επομένως, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων ανήκει στην ηλικιακή κατηγορία 26 έως 35 ετών με ποσοστό 43,7%, η ηλικιακή κλίμακα 36 έως 45 ετών καταλαμβάνει το 24,3%, τα άτομα από 56 έως 55 ετών αποτελούν το 10,4% του δείγματος, τα άτομα 56 έως 65 ετών το 9,9%, τα άτομα ηλικίας 18 έως 25 ετών το 7,7% ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό του δείγματος είναι άνω των 65 ετών (2,4%) και κάτω των 18 (1,5%). 113

115 Πίνακας 2.2 ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Age N Valid 453 Missing 0 Age Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Under Over Γράφημα 2.2 Total ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 114

116 ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Η τρίτη ερώτηση του ερωτηματολογίου αφορά στο επίπεδο εκπαίδευσης των ερωτηθέντων. Από το σύνολο του δείγματος 19 άτομα απάντησαν ότι έχουν τελειώσει μόνο το δημοτικό σχολείο, 138 ότι είναι απόφοιτοι γυμνασίου ή λυκείου, 250 άτομα απάντησαν ότι έχουν τελειώσει κάποια ανώτατη σχόλη, 38 ότι έχουν μεταπτυχιακό τίτλο και μόλις 8 άτομα διδακτορικό. Από την ανάλυση των στατιστικών στοιχείων προκύπτει λοιπόν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των τουριστών και συγκεκριμένα το 55,2% είναι πτυχιούχοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το 30,5% είναι απόφοιτοι λυκείου ή γυμνασίου, ενώ ακολουθούν οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου με ποσοστό 8,4%, αυτοί που έχουν τελειώσει μόνο δημοτικό ένα ποσοστό της τάξεως του 4,2%,και οι διδάκτορες που συγκεντρώνουν μόλις το 1,8 %του δείγματος. Πίνακας 2.3 ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Education N Valid 453 Missing 0 Education Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Elementary School High School University Master PHd Total

117 Γράφημα 2.3 ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 116

118 ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ Στην ερώτηση που αφόρα την εθνικότητα των ερωτηθέντων 1 άτομο απάντησε ότι είναι Αφγανός, 15 άτομα ότι είναι Βούλγαροι, 5 άτομα Γάλλοι, 381 Έλληνες, 11 Ολλανδοί, 2 Ιρανοί, 5 Πακιστανοί, 1 Παλαιστίνιος, 10 Σέρβοι, 2 Σύριοι και 20 Τούρκοι. Από τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων λοιπόν προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων έχουν Ελληνική εθνικότητα και συγκεντρώνουν ποσοστό 84,1%, ενώ την επόμενη θέση κατέχουν οι Τούρκοι με ποσοστό 4,4% μαζί με τους Βούλγαρους με ποσοστό 3,3%. Ακολουθούν οι Ολλανδοί με ποσοστό 2,4% και οι Σέρβοι με ποσοστό 2,2%. Οι υπόλοιπες εθνικότητες δεν κατέχουν πάνω από 1,5% του δείγματος. Πίνακας 2.4 ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ Nationality N Valid 453 Missing 0 Nationality Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid AFXANIZ BULGARIA FRENCH GREEK HOLLAND IRANIAN PAKISTAN PALAISTI SERBIAN SYRIAN TURKISH Total

119 Γράφημα 2.4 ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΕΙΔΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Η πέμπτη ερώτηση του ερωτηματολογίου αφορά στο είδος απασχόλησης των ερωτηθέντων. Αναφορικά λοιπόν με το που εργάζονται 130 άτομα απάντησαν ότι εργάζονται στο δημόσιο τομέα και 120 στον ιδιωτικό τομέα. 63 άτομα είπαν ότι είναι ελεύθεροι επαγγελματίες ενώ 49 ότι έχουν συνταξιοδοτηθεί, και 39 άτομα ότι δεν εργάζονται. Τα 52 άτομα που απάντησαν άλλο διευκρίνισαν ότι είναι αγρότες, φοιτητές ή νοικοκυρές. Αναλύοντας στατιστικά τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι το μικρότερο ποσοστό του δείγματος 8,6% είναι άνεργοι, με αμέσως επόμενο το 11,5% που αναφέρεται σε αυτούς που απάντησαν άλλο. Το 10,8% του δείγματος είναι συνταξιούχοι ενώ το 13,9% αυτοαπασχολούμενοι. Τέλος το μεγαλύτερο ποσοστό δηλαδή το 28,7% του δείγματος είναι μισθωτοί του δημοσίου τομέα, ενώ το 26,5% είναι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα. 118

120 Πίνακας 2.5 Employment ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΑ ΕΙΔΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ N Valid 453 Employment Missing 0 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Public Sector Private Sector Self-Employed Retired Unemployed Other Γράφημα 2.5 Total ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΑ ΕΙΔΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 119

121 3. ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΛΙΔΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ 3.1. ΕΙΔΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Στην δεύτερη σελίδα του ερωτηματολογίου επικεντρωθήκαμε στο είδος των διακοπών των τουριστών και συγκεκριμένα στο με ποιους ταξιδεύουν, το μέσο μεταφοράς τους, τον αριθμό διανυκτερεύσεων, και τον τύπο του καταλύματος που διάλεξαν ΤΥΠΟΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ Έτσι στην έκτη ερώτηση του ερωτηματολογίου, οι τουρίστες έπρεπε να απαντήσουν αν ταξιδεύουν μόνοι, με φίλους, με την οικογένεια τους ή με συνεργάτες. Η απάντηση που δόθηκε από 57 άτομα ήταν ότι ταξίδευαν μόνοι τους ενώ 158 άτομα απάντησαν ότι ταξιδεύουν με φίλους. Με την οικογένεια τους απάντησαν ότι ταξιδεύουν 103 άτομα ενώ πολλά άτομα (67) απάντησαν ότι ταξιδεύουν με συνεργάτες- συναδέλφους. Τέλος 68 ερωτηθέντες απάντησαν ότι ταξιδεύουν με γκρουπ. Με τη στατιστική ανάλυση των παραπάνω δεδομένων, παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος ταξιδεύει με φίλους και συγκεκριμένα το 34,9%, το 22,7% κάνει οικογενειακές διακοπές,, το 14,8% ταξιδεύει με συνεργάτες και το 12,6% του δείγματος κάνει ατομικές διακοπές. Τέλος το 15% του δείγματος ταξιδεύει με γκρουπ. Πίνακας 3.1 ΤΥΠΟΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ Traveling_With N Valid 453 Missing 0 Traveling_With Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Alone With Friends With Family Business Partners Group of people Total

122 Γράφημα 3.1 ΤΥΠΟΣ ΤΑΞΙΔΙΟΥ 121

123 3.1.2.ΜΕΣΟ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Στην έβδομη ερώτηση του ερωτηματολογίου, οι τουρίστες έπρεπε να απαντήσουν σχετικά με το μέσο μεταφοράς που χρησιμοποίησαν από και προς την πόλη της Κομοτηνής. Όπως δείχνει και το παρακάτω γράφημα οι απαντήσεις τους ποικίλουν. Έτσι 295 άτομα απάντησαν ότι ήρθαν στην πόλη με αυτοκίνητο, 128 άτομα ταξίδεψαν με ΚΤΕΛ και 11 άτομα με τρένο και 19 με άλλο τρόπο (συνδυασμός δύο μέσων π.χ ΚΤΕΛ με αεροπλάνο, ΚΤΕΛ με αυτοκίνητο, ΚΤΕΛ με τρένο). Κανένα άτομο δεν χρησιμοποίησε μόνο αεροπλάνο κατά τη μεταφορά τους. Τα αντίστοιχα ποσοστά για το μέσο μεταφοράς είναι 65,1% για το αυτοκίνητο,28,3 % για το λεωφορείο και μόλις 2,4 % το τρένο. Τέλος με πάνω από ένα μέσο ταξίδεψε το 4,2%. Πίνακας 3.2 ΜΕΣΟ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Means_of_Transport N Valid 453 Missing 0 Means_of_Transport Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Car Bus Train Other Total

124 Γράφημα 3.2 ΜΕΣΟ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Στην όγδοη ερώτηση του ερωτηματολογίου, οι ερωτηθέντες έπρεπε να απαντήσουν πόσες μέρες διέμειναν συνολικά στην πόλη της Κομοτηνής, κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. Βάσει των απαντήσεων τους είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς ότι οι τουρίστες επισκέπτονται την περιοχή για ολιγοήμερη παραμονή δεδομένου ότι το μεγαλύτερο ποσοστό απάντησε ότι διέμεινε από μία έως δύο ημέρες. Συγκεκριμένα 95 άτομα απάντησαν ότι διέμειναν μία ημέρα, 225 άτομα απάντησαν ότι διέμειναν 2 ημέρες, 18 άτομα έμειναν στην πόλη 3 ημέρες, ενώ πάνω από τρεις μέρες έμειναν στο σύνολο 115 άτομα με 4 μέρες να μένουν 24 άτομα και 91 άτομα να μένουν πάνω από 5 ημέρες. Επομένως, σχεδόν το μισό δείγμα των ερωτηθέντων παρέμεινε στην Κομοτηνή για 2 ημέρες με ποσοστό 49,7%.Το 21% έμεινε μόλις μία ημέρα, το 20,1% παρέμεινε στην πόλη πάνω από 5 ημέρες και τέλος το το 5,3% για 4 ημέρες και 4% έμεινε για 3 ημέρες. 123

125 Πίνακας 3.3 ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Stay_in_Days N Valid 453 Missing 0 Stay_in_Days Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid or more Total Γράφημα 3.3 ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ 124

126 3.2.4.ΕΙΔΟΣ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΟΣ Μία ενδιαφέρουσα ερώτηση που θεωρείται κρίσιμη για τα τελικά συμπεράσματα της έρευνας είναι η ένατη ερώτηση του ερωτηματολόγιου, όπου οι τουρίστες έπρεπε να απαντήσουν σε ποιο είδος κατάλυμα διάλεξαν να διαμείνουν. Στην ερώτηση αυτή λοιπόν, 344 άτομα απάντησαν ότι μένουν σε ξενοδοχειακές μονάδες και συγκεκριμένα σε ένα από τα 13 ξενοδοχεία της περιοχής. Σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα απάντησαν ότι διέμειναν 33 άτομα, ενώ 25 άτομα έμεναν σε συγγενείς ή φίλους και 51 άτομα απάντησαν ότι διέμεναν σε άλλου είδους καταλύματα και συγκεκριμένα σε παραθεριστικές κατοικίες. Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν στην πόλη ενοικιαζόμενα δωμάτια αναμέναμε ότι κανένας δεν θα απαντούσε την συγκεκριμένη επιλογή. Αναλύοντας στατιστικά τα στοιχεία αυτά, συμπεραίνουμε ότι το 75,9% των ερωτηθέντων έμεινε σε ξενοδοχείο κατά τη διάρκεια των διακοπών του στην Κομοτηνή, το 7,3% έμεινε σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, το 11,3% διαμένουν σε άλλου είδους κατάλυμα και τέλος το 5,5% των ερωτηθέντων διαμένουν σε συγγενείς και φίλους. Πίνακας 3.4 ΕΙΔΟΣ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΟΣ Lodging_Type N Valid 453 Missing 0 Lodging_Type Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Hotel Rented Apartment Friends or Relatives Other Total

127 Γράφημα 3.4 ΕΙΔΟΣ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΟΣ 126

128 4. ΤΡΙΤΗ ΚΑΙ ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ 4.1.ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Στην τρίτη και τέταρτη σελίδα του ερωτηματολογίου ασχοληθήκαμε με το σκοπό των διακοπών των τουριστών, τις δραστηριότητες τους στην Κομοτηνή, αλλά και γενικότερα στο νομό Ροδόπης, και τέλος με την ημερήσια δαπάνη των τουριστών. Αυτές οι ερωτήσεις είναι καίριες για το αποτέλεσμα της έρευνας αφού μας δίνουν την δυνατότητα να βγάλουμε συμπεράσματα σχετικά με τις μορφές τουρισμού που αναπτύσσονται στην περιοχή και γενικά για τα ενδιαφέροντα των τουριστών που επισκέπτονται την περιοχή ΚΥΡΙΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Η επόμενη ερώτηση του ερωτηματολογίου, η δέκατη ερώτηση αφορά τον σκοπό των διακοπών των τουριστών. Ζητήσαμε λοιπόν από τους τουρίστες να μας πουν αν ο λόγος της επίσκεψης τους στην περιοχή ήταν η αναψυχή, η επίσκεψη σε συγγενείς και φίλους, οι επαγγελματικοί ή άλλοι λόγοι. Έτσι λοιπόν 336 άτομα μας απάντησαν ότι είναι στην Κομοτηνή για αναψυχή, 13 για επίσκεψη σε φίλους ή συγγενείς, και 104 άτομα για επαγγελματικούς λόγους. Με τη στατιστική ανάλυση των παραπάνω δεδομένων, παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος ταξιδεύει για λόγους αναψυχής και χαλάρωσης συγκεντρώνοντας το ποσοστό του 74,2% του δείγματος, ενώ ακολουθούν αυτοί που ταξιδεύουν για επαγγελματικούς λόγους που κατέχουν το 23 % του δείγματος μας. Τέλος ένα μικρό ποσοστό τουριστών ταξιδεύει για να επισκεφτεί συγγενείς και φίλους 127

129 Πίνακας ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Purpose_of_Visit N Valid 453 Missing 0 Purpose_of_Visit Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Recreation Friends or Relatives Business Total Γράφημα ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ 128

130 4.1.2.ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Παρακάτω γίνεται μία επιπλέον ερώτηση για το λόγο των διακοπών η οποία αρχικά δεν υπήρχε στο ερωτηματολόγιο αλλά προστέθηκε μετά τις δοκιμαστικές συνεντεύξεις διευκρινιστικά, διότι σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρούσαμε ότι αν και ήταν άλλος ο σκοπός της επίσκεψης- διακοπών των τουριστών, η τελική επιλογή του μέρους ήταν για τους παρακάτω παράγοντες. Έτσι λοιπόν στην ενδέκατη ερώτηση του ερωτηματολογίου ζητήσαμε από τους τουρίστες να μας διευκρινίσουν ποιοι είναι οι παράγοντες που εκφράζουν κυρίως τον λόγο των διακοπών τους στην Κομοτηνή. Στην συγκεκριμένη ερώτηση 53 άτομα διάλεξαν την επιλογή χαλάρωση και αναψυχή, 62 άτομα απάντησαν περιπέτεια ή εξερεύνηση και 112 άτομα απάντησαν γνωριμία με άλλους πολιτισμούς. Για διασκέδαση απάντησαν ότι ήρθαν στην περιοχή 97 άτομα, ενώ 52 άτομα ήρθαν για θρησκευτική επίσκεψη, 38 άτομα για γνωριμία με την τοπική κουζίνα, και 39 άτομα για άλλους λόγους. Αναλύοντας αυτά τα δεδομένα παρατηρούμε, ότι ο κυριότερος λόγος διακοπών των ερωτηθέντων ήταν η γνωριμία με άλλους πολιτισμούς με ποσοστό 24,7%.Στην δεύτερη θέση βρίσκεται η διασκέδαση με ποσοστό 21,4% ενώ ακολουθούν, η περιπέτεια και εξερεύνηση με 13,7%, η χαλάρωση και ευεξία με ποσοστό 11,7%, η επίσκεψη για θρησκευτικούς λόγους με 11,5 %, και η γνωριμία με την τοπική κουζίνα που κατέχει το 8,4%. Οι άλλοι λόγοι κατέχουν το 8,6% του ποσοστού του δείγματος. Πίνακας ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Reasons_for_Visit Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Relaxation Adventure Culture Fun Religion Cuisine Other Total

131 Γράφημα ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ 130

132 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Στην 12 ερώτηση οι τουρίστες έπρεπε να επιλέξουν ανάμεσα σε 7 κατηγορίες τοποθεσιών ποια ήταν αυτή που επισκέφτηκαν. Στην ερώτηση αυτή λοιπόν 23 άτομα απάντησαν ότι επισκέφτηκαν αρχαιολογικούς χώρους, επίσης 72 άτομα απάντησαν ότι επισκέφτηκαν ναούς και μοναστήρια της περιοχής, 99 άτομα επισκέφτηκαν με βάση την επιλογή τους μουσεία και κανένα άτομο δεν απάντησε κέντρα ευεξίας και σπα. Σε παραδοσιακά χωριουδάκια πήγαν 94 άτομα, ενώ 140 άτομα επισκέφτηκαν τοποθεσίες φυσικής ομορφιάς. Τέλος 25 άτομα διάλεξαν την επιλογή άλλο. Όσον αφορά τις κατηγορίες τοποθεσιών που επισκέφτηκαν οι τουρίστες κατά την διάρκεια των διακοπών τους, τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν πως: 30,9% επισκέφτηκε τοποθεσίες φυσικής ομορφιάς, το 21,9% μουσεία, το 20,8 % επισκέφτηκε παραδοσιακά χωριουδάκια, το 15,9% ήρθε στη Κομοτηνή για να επισκεφτεί ναούς μοναστήρια και αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής και το 5,5% για άλλους λόγους. Πίνακας ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΩΝ Type_of_Places_Visited N Valid 453 Missing 0 Type_of_Places_Visited Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Archaeological sites Churches-Monasteries Museums Traditional Villages Natural Beauty Οther Total

133 Γράφημα ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΩΝ ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΠΟΥ ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Η επόμενη ερώτηση του ερωτηματολογίου αναφέρεται στα αξιοθέατα του νομού Ροδόπης και οι τουρίστες έπρεπε να απαντήσουν ποια είναι αυτά που επισκέφτηκαν διαλέγοντας ανάμεσα από τα πιο σημαντικά πολιτιστικά σημεία του νομού. Στην δέκατη τρίτη λοιπόν ερώτηση 107 άτομα απάντησαν ότι επισκέφτηκαν την Αναστασιούπολη, 80 άτομα είπαν ότι πήγαν στον Ίασμο και 41 άτομα επισκέφτηκαν την Μαξιμιανούπολη. Επίσης 188 άτομα επισκέφτηκαν την Μαρώνεια, 36 άτομα τις Σάππες και μόλις ένας απάντησε ότι επισκέφτηκε κάποιο άλλο μέρος. Αναλύοντας στατιστικά τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων όπως διαφαίνεται κι από το πίνακα επισκέφτηκε την Μαρώνεια με ποσοστό 41,5% και το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό την Αναστασιούπολη με ποσοστό 23,6%. Στη συνέχεια ακολουθούν αυτοί που επισκέφτηκαν τον Ιασμο με 17,7%, τη Μαξιμιανούπολη με ποσοστό 9,1%, και τις Σάππες με ποσοστό 7,9%, τέλος 132

134 αλλά μέρη επισκέφτηκε μόλις 0,2% του δείγματος. Από διευκρινιστικές ερωτήσεις που έγιναν μετά τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου ανακαλύψαμε ότι κάποιοι αν και επισκέφτηκαν τις περιοχές αυτές δεν πήγαν για τουριστικούς λόγους αλλά περισσότερο για λόγους εργασίας. Πίνακας ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ Rodopi_Sites N Valid 453 Missing 0 Rodopi_Sites Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Anastasioypoli Iasmos Maximianoupoli Maronia Sappes Other Γράφημα Total ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΠΗΣ 133

135 4.1.5.ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ ΠΟΥ ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Ομοίως στην δέκατη τέταρτη ερώτηση του ερωτηματολογίου οι τουρίστες έπρεπε να απαντήσουν ποια είναι τα αξιοθέατα που επισκέφτηκαν διαλέγοντας αυτή τη φορά ανάμεσα στα πιο σημαντικά πολιτιστικά σημεία της πόλης της Κομοτηνής. Έτσι λοιπόν στην ερώτηση αυτή 68 άτομα απάντησαν ότι επισκέφτηκαν το Αρχαιολογικό μουσείο, 94 άτομα είπαν ότι πήγαν στο Βυζαντινό μουσείο και 19 άτομα επισκέφτηκαν το Λαογραφικό μουσείο. Επιπλέον 3 άτομα επισκέφτηκαν το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κομοτηνής, 190 το Πύργο του Ρολογιού και τέλος 79 άτομα τo Φρούριο και το Βυζαντινό Τείχος. Οσον αφορά λοιπόν, τα αξιοθέατα στην πόλη της Κομοτηνής το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων είδε το Πύργο του Ρολογιού με ποσοστό 41,9%, και ακολούθως τo Βυζαντινό μουσείο με ποσοστό 20,8% και το Φρούριο και το Βυζαντινό Τείχος συγκεντρώνοντας το 17,4%. Ένα μεγάλο μέρος του δείγματος μας επισκέφτηκε το Αρχαιολογικό μουσείο με ποσοστό 15,% ενώ το 4,2% επισκέφτηκε το Λαογραφικό μουσείο και μόλις το 0,7% των ερωτηθέντων το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κομοτηνής. Πίνακας ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ Komotini_Sites N Valid 453 Missing 0 Komotini_Sites Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Archeological Museum Byzantine Museum Folk Museum Theatre of Komotini The Clock Tower Byzantine Fortress and Wall Total

136 Γράφημα ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ 135

137 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ Στην δέκατη πέμπτη ερώτηση του ερωτηματολογίου μας ζητήσαμε από τους συμμετέχοντες στην έρευνα να μας πουν αναλυτικά ποιες ήταν οι δραστηριότητες τους κατά την παραμονή τους στην πόλη διαλέγοντας ανάμεσα από δοθείσες απαντήσεις. Στην ερώτηση αυτή από το σύνολο των 9 απαντήσεων παρατηρούμε ότι οι ερωτηθέντες διάλεξαν μόνο τις 4, απαντώντας εκδρομή στη φύση 98 άτομα, τοπικές εκδηλώσεις 110 άτομα, 148 άτομα εστιατόρια ή ταβέρνες και 97 άτομα νυχτερινή ζωή. Όσον αφορά λοιπόν, τις δραστηριότητες των τουριστών κατά την διάρκεια των διακοπών τους, τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν πως: 32,7% των ερωτηθέντων έφαγε σε εστιατόριο ή ταβέρνα, το 24,3% παρευρέθησαν σε τοπικές εκδηλώσεις, το 21,6% των ερωτηθέντων έκαναν εκδρομές στη φύση, ενώ τέλος το 21,4% διασκέδασαν την νύχτα. Πίνακας ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ Activities N Valid 453 Missing 0 Activities Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Excursions to nature Local Events Restaurant or Tavers Nightlife Total

138 Γράφημα ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΔΑΠΑΝΕΣ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΑΝΑ ΗΜΕΡΑ Η δέκατη έκτη ερώτηση είναι μια ανοιχτού τύπου ερώτηση στην οποία ζητήσαμε από τους τουρίστες να μας απαντήσουν πόσα χρήματα ξόδεψαν κατά μέσο όρο, κατ' άτομο την ημέρα στη Κομοτηνή, συμπεριλαμβανομένου και του καταλύματος, χωρίς να υπολογίσουν το κόστος του ταξιδιού από και προς την πόλη. Παρά τις επιφυλάξεις μας για το αν θα απαντήσουν οι συμμετέχοντες σε τόσο προσωπική και αδιάκριτη ερώτηση, κανένας ερωτηθέν δεν άφησε κενό, προκαλώντας την έκπληξη μας. Έτσι λοιπόν 1 άτομο απάντησε ότι ξόδευε 5 ευρώ, 3 άτομα 10 ευρώ, 11 άτομα 15 ευρώ, 29 άτομα 20 ευρώ και 16 άτομα 25 ευρώ. Ακολούθως 10 άτομα απάντησαν ότι ξόδευαν 30 ευρώ, 8 άτομα 35 ευρώ, 4 άτομα 40 ευρώ, 25 άτομα 45 ευρώ και 37 άτομα 50 ευρώ. Πάνω από 50 ευρώ ξόδεψαν 285 άτομα και συγκεκριμένα 60 άτομα 55 ευρώ, 46 άτομα 60 ευρώ, 75 άτομα 65 ευρώ, 39 άτομα 70 ευρώ, 16 άτομα 75 ευρώ, 21 άτομα 80 ευρώ,21 επίσης 85 εύρω,18 άτομα 90ευρώ, 1 άτομο 95ευρώ, 9 άτομα 100 ευρώ και τέλος 3 άτομα 110 ευρώ. Στατιστικά τα ποσά αυτά 137

139 μπορούν να αναλυθούν ως εξής: από 5 έως 50 ευρώ ξόδεψε το 31,8 % του δείγματος, από ευρώ ξόδεψε το 67,6% των ερωτηθέντων και τέλος πάνω από 100 μόλις το 0,7% του δείγματος. Πίνακας ΔΑΠΑΝΕΣ ΑΝΑ ΗΜΕΡΑ Money_Spent Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Total

140 Γράφημα ΔΑΠΑΝΕΣ ΑΝΑ ΗΜΕΡΑ 139

141 5.ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ Στις τρεις τελευταίες σελίδες του ερωτηματολογίου και συγκεκριμένα στην έκτη, έβδομη και όγδοη σελίδα, θέσαμε ερωτήσεις που αφορούν την γενικότερη άποψη των τουριστών για την περιοχή αναμένοντας να βγάλουμε συμπεράσματα στο κατά πόσο οι ίδιοι οι επισκέπτες θεωρούν το νομό Ροδόπης και συγκεκριμένα την πόλη της Κομοτηνής τουριστικό προορισμό, ζητώντας τους να μας παραθέσουν την άποψη τους για την συνολική εμπειρία τους στην πόλη, τη γνώμη τους για τις υπηρεσίες και γενικά τις διάφορες πτυχές του προορισμού. Για επιβεβαίωση των λεγομένων τους θέσαμε ερώτηση για το αν θα ξανασκέπτονταν την περιοχή η πόσες φορές την έχουν ήδη επισκεφτεί ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Έτσι λοιπόν στην δέκατη έβδομη ερώτηση του ερωτηματολογίου, ζητήσαμε από τους συμμετέχοντες στην έρευνα να μας απαντήσουν πόσες φορές έχουν επισκεφτεί την Κομοτηνή. Στην ερώτηση αυτή 211 άτομα απάντησαν ότι έρχονταν για πρώτη φορά, 165 άτομα για δεύτερη,22 για τρίτη, 4 για τέταρτη φορά και τέλος ένα μεγάλο μέρος των ερωτηθέντων και συγκεκριμένα 51 άτομα απάντησαν ότι έρχονταν για πέμπτη η και περισσότερη φορά. Από τη στατιστική ανάλυση των στοιχείων αυτών καταλήγουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων ταξίδευε για πρώτη φορά στην Κομοτηνή με ποσοστό 46,6%, ενώ ένα 36,4% είχε επισκεφτεί την πόλη δύο φορές, 11,3% επισκέφτηκαν την Κομοτηνή πάνω από 5 φορές και μόλις 4 % 3 φορές και 0,9% του δείγματος 4 φορές Πίνακας ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΑΚΟΠΩΝ Number_of_Visits Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid or more Total

142 Γράφημα ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΑΚΟΠΩΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Στην επόμενη ερώτηση οι τουρίστες έπρεπε να απαντήσουν αν θα σκιρτούσαν να ξανασκεφτούν τη Κομοτηνή διαλέγοντας μία από τις πέντε επιλογές που τους θέσαμε. Έτσι λοιπόν 123 τουρίστες απάντησαν ότι σίγουρα θα ξαναεπισκέπτονταν την πόλη, 180 άτομα απάντησαν ότι πιθανόν θα την ξαναεπισκέπτονταν, 138 άτομα δεν ήταν σίγουροι, ενώ 12 άτομα απάντησαν ότι πιθανόν δεν θα την ξανά επισκέπτονταν και κανένα άτομο ότι σίγουρα δεν θα την επισκέπτονταν. Αναλύοντας τα στοιχεία αυτά αντιλαμβανόμαστε ότι οι απαντήσεις των τουριστών δείχνουν μια θετική εικόνα ως προς μια επίσκεψη στην Κομοτηνή στο μέλλον. Συγκεκριμένα το 39,7% των ερωτηθέντων απάντησε ότι πιθανόν θα ξαναέρθει στην πόλη, το 27,2% απάντησε ότι θα ξαναέρθει σίγουρα για διακοπές στην περιοχή και το 30,5% απάντησε ότι δεν γνωρίζει. Αρνητική απάντηση έδωσε μόλις το 2,6% που απάντησε πιθανόν. Πίνακας ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Revisiting Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Definitely Yes Probably yes Uncertain Probably No Total

143 Γράφημα ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ Στην δέκατη ένατη ερώτηση του ερωτηματολογίου ζητήσαμε από τους συμμετέχοντες στην έρευνα να μας μιλήσουν για την συνολική τους εμπειρία στην πόλη της Κομοτηνής. Σ αυτήν την κλειστή ερώτηση πάλι, 54 άτομα έζησαν εξαιρετικές στιγμές στην Κομοτηνή, 203 άτομα είχαν μια πολύ καλή εμπειρία στην πόλη και 149 άτομα απάντησαν ότι η συνολική τους εμπειρία ήταν καλή. Μέτρια εμπειρία είχαν 43 άτομα και φτωχή μόλις 4 άτομα. Με βάση τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι ένα μεγάλο ποσοστό του δείγματος και συγκεκριμένα το 44,8% δήλωσε ότι η συνολική εμπειρία στην Κομοτηνή ήταν πολύ καλή, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό ότι ήταν καλή δηλαδή το 32,9%, ενώ μόνο 9,5 % ότι ήταν μέτρια. Αρνητική απάντηση έδωσε μόλις το 0.9% ενώ 11,9% του δείγματος απάντησε εξαιρετική εμπειρία. 142

144 Πίνακας Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ Overall_Experience N Valid 453 Missing 0 Overall_Experience Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Excellent Very Good Good Average Poor Total Γράφημα Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 143

145 ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Στην 20 η ερώτηση ζητήσαμε από τους τουρίστες να αξιολογήσουν τις βασικές υπηρεσίες του τουριστικού προορισμού. Για τη διευκόλυνση των ερωτηθέντων οι επιλογές απαντήσεων ταξινομήθηκαν σε 4 διαβαθμίσεις οι οποίες είναι: εξαιρετικό, πολύ καλό, καλό, μέτριο και ανεπαρκές. Statistics Archeological Retails_ Night Accomodation1 Food1 _sites1 shops1 _life1 Accessibility1 Public_services1 Information1 N Valid Missing Στον πίνακα αυτό φαίνεται ότι στα περισσότερα υποερωτήματα απάντησαν όλοι οι ερωτηθέντες με εξαίρεση το υποερώτημα που αφορά τις δημόσιες υπηρεσίες όπου απάντησαν μόνο 136 άτομα, το οποίο είναι και αναμενόμενο αφού δεν έχουν όλοι οι τουρίστες τέτοιου είδους εμπειρία στις διακοπές τους. Όσον αφορά στην ποιότητα του καταλύματος, δηλαδή το πρώτο υποερώτημα της εικοστής ερώτησης, 54 άτομα βρήκαν το κατάλυμα εξαιρετικό, με ποσοστό 11,9%, 203 άτομα απάντησαν ότι το κατάλυμα ήταν πολύ καλό, με ποσοστό 44,8%, 149 άτομα ότι ήταν απλώς καλό, με ποσοστό 32,9%, 40 άτομα ότι ήταν μέτριο, με ποσοστό 8,8 % και τέλος 7 άτομα το βρήκαν ανεπαρκές με ποσοστό 1,5%. Πίνακας Ποιότητα Καταλύματος Accomodation1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Excellent Very Good Good Average Poor Total

146 Γράφημα Ποιότητα Καταλύματος Αναφορικά με το δεύτερο υποερώτημα, την ποιότητα του φαγητού: 91 άτομα απάντησαν ότι ήταν εξαιρετικό (20,1%), 197 ότι ήταν πολύ καλό (43,5%), 121 (26,7%) ότι ήταν καλό και 40 ότι ήταν μέτριο (8,8%). Η επιλογή «ανεπαρκές» δόθηκε από 4 άτομα δηλαδή το 0,9% του δείγματος. Πίνακας Ποιότητα Φαγητού Food1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Excellent Very Good Good Average Poor Total

147 Γράφημα Ποιότητα Φαγητού Αναφορικά με τους αρχαιολογικούς χώρους, το τρίτο υποερώτημα της εικοστής ερώτησης, 42 άτομα απάντησαν ότι η εμπειρία τους στους αρχαιολογικούς χώρους ήταν εξαιρετική (9,3%), 113 πολύ καλή (24,9%), 258 άτομα ότι ήταν καλή (57,0%), 36 άτομα ότι ήταν μέτρια (7,9%), ενώ μόλις 4 άτομα απάντησαν φτωχή με ποσοστό 0,9%. Πίνακας Ποιότητα Αρχαιολογικών Χώρων Archeological_sites1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Excellent Very Good Good Average Poor Total

148 Γράφημα Ποιότητα Αρχαιολογικών Χώρων Όσον αφορά τα καταστήματα λιανικής το τέταρτο υποερώτημα : 44 άτομα απάντησαν ότι ήταν εξαιρετικά (9,7%), 115 ότι ήταν πολύ καλά (25,4%), 184 ότι ήταν καλά (40,6%), ενώ 93 άτομα απάντησε ότι ήταν μέτρια (20,5%) και 17 ότι ήταν ανεπαρκή (3,8%). Πίνακας Ποιότητα καταστημάτων λιανικής Retails_shops1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Excellent Very Good Good Average Poor Total

149 Γράφημα Ποιότητα καταστημάτων λιανικής Η άποψη των ερωτηθέντων για την νυχτερινή διασκέδαση στην Κομοτηνή δηλαδή το πέμπτο υποερώτημα, 58 άτομα έκριναν ότι η διασκέδαση στην πόλη ήταν εξαιρετική (12,8%), 199 άτομα απάντησαν ότι ήταν πολύ καλή (43,9%), 149 την θεωρούν καλή (32,9%), 43 άτομα μέτρια (9,5%) και 4 άτομα φτωχή με ποσοστό 0.9%. Πίνακας Ποιότητα νυχτερινής διασκέδασης Night_life1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Excellent Very Good Good Average Poor Total

150 Γράφημα Ποιότητα νυχτερινής διασκέδασης Όσον αφορά στην άποψη των ερωτηθέντων σχετικά με το επίπεδο προσβασιμότητας της πόλης, το έκτο υποερώτημα της εικοστής ερώτησης,η πλειοψηφία του δείγματος είχε θετική άποψη με 84 άτομα να το θεωρούν εξαιρετικό (18,5%), 230 πολύ καλό (50,8%),100 καλό (22,1%), 35 (7,7) μέτριο και 4 ανεπαρκές (0,9). Πίνακας ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ Accessibility1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Excellent Very Good Good Average Poor Total

151 Γράφημα ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ Για τις δημόσιες υπηρεσίες το έβδομο υποερώτημα όπως προείπαμε, η αξιολόγηση περιορίστηκε σε 136 απαντήσεις καθότι δεν είχαν όλοι εμπειρία σε δημόσιες υπηρεσίες της περιοχής. Έτσι λοιπόν, 5 άτομα απάντησαν ότι η εξυπηρέτηση στις δημόσιες υπηρεσίες ήταν πολύ καλή (3,7%), 61 άτομα ότι ήταν καλή (44,9%), 54 άτομα ότι ήταν μέτρια (11,9%) και 16 ότι ήταν ανεπαρκής (3,5%). Πίνακας ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Public_services1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Very Good Good Average Poor Total Missing System Total

152 Γράφημα ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Τέλος, όσον αφορά στο επίπεδο πληροφόρησης το τελευταίο υποερώτημα αυτής της ερώτησης, 34 άτομα το βρήκαν εξαιρετικό (7,5),151 άτομα το βρήκαν πολύ καλό (33,3%), 212 καλό (46,8%), 44 μέτριο (9,7%) και 12 ανεπαρκές(2,6%). Πίνακας ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Information1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Excellent Very Good Good Average Poor Total

153 Γράφημα ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Στην 21 η ερώτηση ζητήσαμε από τους τουρίστες να βαθμολογήσουν σε σχέση με άλλους αστικούς προορισμούς που έχουν ήδη επισκεφθεί την ποιότητα του καταλύματος, το επίπεδο προσβασιμότητας, την ποιότητα του φαγητού, τη νυχτερινή ζωή, την ποιότητα των αρχαιολογικών χώρων, την ηρεμία, την ασφάλεια, και την ποιότητα εξυπηρέτησης και τέλος την φιλοξενία των ντόπιων και την αναλογία των τιμών. Για τη διευκόλυνση των ερωτηθέντων οι επιλογές απαντήσεων ταξινομήθηκαν σε 4 και πάλι διαβαθμίσεις οι οποίες είναι: πολύ καλύτερο, καλύτερο, το ίδιο, χειρότερο και πολύ χειρότερο. Statistics Accomodation Accessibility Food Night_life Archeological Tranquility Security Service Locals Prices _sites N Valid Missing Όπως φαίνεται από τον παραπάνω πίνακα οι συμμετέχοντες στην έρευνα απάντησαν σε όλα τα υποερωτήματα. Έτσι λοιπόν όσον αφορά στην ποιότητα του καταλύματος, δηλαδή το πρώτο υποερώτημα της εικοστής πρώτης ερώτησης, 34 άτομα βρήκαν το κατάλυμα καλύτερο, με ποσοστό 7,5%, 47 άτομα απάντησαν ότι το κατάλυμα 152

154 ήταν καλύτερο, με ποσοστό 10,4%, 245 άτομα βρήκαν το κατάλυμα στα ίδια επίπεδα με άλλους προορισμούς, με ποσοστό 54,1%, 116 άτομα ότι ήταν χειρότερο, με ποσοστό 25,6 % και τέλος 10 άτομα το βρήκαν χειρότερο με ποσοστό 2,2%. Πίνακας Ποιότητα Καταλύματος Accomodation2 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Much Better Better Same Worse Much Worse Total Γράφημα Ποιότητα Καταλύματος 153

155 Όσον αφορά στο επίπεδο προσβασιμότητας, το δεύτερο υποερώτημα της εικοστής πρώτης ερώτησης, 52 άτομα έκριναν την προσβασιμότητα καλύτερη, με ποσοστό 11,5%, 207 άτομα απάντησαν ότι ήταν καλύτερη, με ποσοστό 45,7%, 155 άτομα βρήκαν το επίπεδο προσβασιμότητας στα ίδια επίπεδα με άλλους προορισμούς, με ποσοστό 34,2%, 35 άτομα ότι ήταν χειρότερο, με ποσοστό 7,7 % και τέλος 4 άτομα το βρήκαν χειρότερο με ποσοστό 0,9%. Πίνακας Επίπεδο προσβασιμότητας Accessibility2 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Much Better Better Same Worse Much Worse Total Γράφημα Επίπεδο προσβασιμότητας 154

156 Όσον αφορά την ποιότητα του φαγητού, το τρίτο υποερώτημα της εικοστής πρώτης ερώτησης, 66 άτομα το έκριναν πολύ καλύτερο, με ποσοστό 14,6%, 220 άτομα απάντησαν ότι ήταν καλύτερο, με ποσοστό 48,6%, 121 άτομα βρήκαν την ποιότητα του φαγητού στα ίδια επίπεδα με άλλους προορισμούς, με ποσοστό 26,7%, 42 άτομα ότι ήταν χειρότερο, με ποσοστό 9,3 % και τέλος 4 άτομα το βρήκαν χειρότερο με ποσοστό 0,9%. Πίνακας Ποιότητα Φαγητού Food2 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Much Better Better Same Worse Much Worse Total Γράφημα Ποιότητα Φαγητού 155

157 Για την νυχτερινή ζωή, το τέταρτο υποερώτημα της εικοστής πρώτης ερώτησης, 35 άτομα την έκριναν πολύ καλύτερη, με ποσοστό 7,7%, 88 άτομα απάντησαν ότι ήταν καλύτερη, με ποσοστό 19,4%, 275 άτομα βρήκαν την ποιότητα της διασκέδασης στα ίδια επίπεδα με άλλους προορισμούς, με ποσοστό 60,7%, 45 άτομα ότι ήταν χειρότερη, με ποσοστό 10 % και τέλος 10 άτομα το βρήκαν χειρότερο με ποσοστό 2,2%. Πίνακας Νυχτερινή Διασκέδαση Night_life2 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Much Better Better Same Worse Much Worse Γράφημα Total Νυχτερινή Διασκέδαση 156