ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΞΑΝΘΗΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΞΑΝΘΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΠΑΠΑΚΩΣΤΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΕΒΕΝΤΖΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΑΒΑΛΑ ΜΑΡΤΙΟΣ 2011

2 Αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον καθηγητή μου, κ. Κεβεντζίδη Θεόδωρο, για την πολύτιμη βοήθειά του στην προετοιμασία και τη διεκπεραίωση της πτυχιακής μου εργασίας. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 7 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 8 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ & ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Εισαγωγή Η διαχρονική εξέλιξη του τουρισμού Κοινωνιολογική και πολιτισμική προσέγγιση του τουρισμού Ορισμός του τουρισμού Παράγοντες ανάπτυξης του τουρισμού ΗΣπουδαιότητα του Τουρισμού Είδη τουρισμού Διακρίσεις του τουρισμού Ιδιαίτερη αναφορά στον Μαζικό Τουρισμό Εναλλακτικές μορφές τουρισμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Εισαγωγή Επιδράσεις στον τομέα της απασχόλησης και στο ΑΕΠ Επιδράσεις στην ποιότητα ζωής Οικονομικές επιδράσεις στην παγκόσμια οικονομία Περιβαλλοντολογικές επιδράσεις Επιδράσεις στο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο : ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Εισαγωγή Η έννοια του τουριστικού σχεδιασμού Τα στάδια εξέλιξης του Τουριστικού Σχεδιασμού Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη...32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο: Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Εισαγωγή Ο Τουρισμός στον Ελληνικό χώρο Παράγοντες που επηρεάζουν τον ελληνικό τουρισμό Η κατάταξη της Ελλάδας στο διεθνές τουριστικό σκηνικό Η συμβολή του τουρισμού στην Ελληνική οικονομία

4 4.2 Τουρισμός και περιφερειακή ανάπτυξη Χωροταξική κατανομή του τουρισμού στην Ελλάδα Γεωγραφικός και τουριστικός χώρος Χωρικές κατανομές...44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο: ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ Εισαγωγή Γεωγραφικά στοιχεία Διοικητική οργάνωση Νησιωτικός χώρος Προσπελασιμότητα Οδικό Δίκτυο Σιδηροδρομική Πρόσβαση Λιμάνια Αεροπορική Πρόσβαση Κοινωνικό-οικονομική κατάσταση Περιφερειακό Α.Ε.Π Τομείς παραγωγής Πολιτιστική δραστηριότητα Φυσικό περιβάλλον Ορεινός χώρος Προβλήματα στο περιβάλλον Συγκριτικά πλεονεκτήματα ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Υφιστάμενη τουριστική προσφορά...53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6Ο: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΝΟΜΟΣ ΞΑΝΘΗΣ Εισαγωγή Γεωγραφικά στοιχεία Κλίμα Πρόσβαση Πληθυσμός Τριτοβάθμια εκπαίδευση Οικονομία Τοπικό ΑΕΠ Ιστορία - Μυθολογία Φυσικό περιβάλλον Ορεινή περιοχή Πεδινή περιοχή Ποταμός Νέστος Λίμνη Βιστωνίδα-Πόρτο Λάγος

5 Παραλίες Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Επιστημονικά συνέδρια Γιορτές παλιάς πόλης Καρναβάλι της Ξάνθης Χατζιδάκειο Φεστιβάλ Γιορτές Νέστου Το Παζάρι της Ξάνθης Αξιοθέτα-Τουριστικοί πόροι Λαογραφικό μουσείο Δημοτική πινακοθήκη Ξάνθης Παλιά πόλη Μοναστήρια -Εκκλησίες Άλλα αξιοθέατα Ενδιαφέρουσες τοποθεσίες Άβδηρα Χωριά περιοχής Εχίνου Περιοχή Σταυρούπολης Τουριστικές δραστηριότητες περιπέτειας Καταβάσεις ποταμών Περιηγήσεις πεζοπορίες, Ποδήλατα βουνού, Ιππασία & Αυτοκίνητα «εκτός δρόμου» Επισκέψεις σε ορεινούς οικισμούς Παρατήρηση Πουλιών - Bird Watching Περιηγήσεις - Διαδρομές Άβδηρα-Πόρτο Λάγος- Βιστωνίδα Στενά Νέστου- Παραποτάμιο Δάσος Νέστου-Δέλτα Νέστου Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟ Ν. ΞΑΝΘΗΣ Τουριστική κίνηση Μορφές τουρισμού Υφιστάμενη τουριστική προσφορά καταλυμάτων στο Νομό Ξάνθης Πηγή: Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Τουριστικοί πόροι Τουριστικές επιχειρήσεις Κουζίνα Θερμαλισμός Υποδομές

6 6.13 Προβλήματα οικιστικής ανάπτυξης Ορεινές περιοχές Αύξηση των ρυθμών δόμησης ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Συμπεράσματα Δυνατά σημεία του Ν. Ξάνθης Αδύνατα σημεία του Ν. Ξάνθης...77 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το θέμα της εργασίας αυτής είναι «Η συμβολή του τουρισμού στον Νομό Ξάνθης» και στόχος είναι να δούμε, με ποιο τρόπο ο τουρισμός μπορεί να συμβάλλει στην τουριστική ανάπτυξη του Νομού. Για την άντληση των πληροφοριών, διενεργήθηκε βιβλιογραφική έρευνα της ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας, καθώς και αναζήτηση πληροφοριών από το διαδίκτυο. Αναλυτικότερα, η παρούσα εργασία αποτελείται από οκτώ κεφάλαια: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Αυτό το κεφάλαιο αναφέρεται στις γενικές έννοιες του τουρισμού, στη σπουδαιότητα του, στους παράγοντες της εξέλιξής του, καθώς και στις Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Αυτό το κεφάλαιο εξετάζει τις επιδράσεις του τουρισμού στους διάφορους τομείς, όπως, απασχόληση, την οικονομία, την ποιότητα ζωής και το περιβάλλον. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Αυτό το κεφάλαιο ασχολείται με τις έννοιες της τουριστικής ανάπτυξης και του τουριστικού σχεδιασμού. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Αυτό το κεφάλαιο περιγράφει τον τουρισμό στην Ελλάδα και τους παράγοντες που τον επηρεάζουν. Παρουσιάζεται επίσης, η κατάταξη της Ελλάδας στο διεθνές τουριστικό σκηνικό και η συμβολή του τουρισμού στην Ελληνική οικονομία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Το κεφάλαιο αυτό αφορά την ταυτότητα της περιφέρειας ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Εδώ αναλύονται τα γεωγραφικά οικονομικά και τουριστικά στοιχεία της περιοχής, καθώς και το φυσικό περιβάλλον. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Αυτό το κεφάλαιο αναφέρεται στο Νομό Ξάνθης, Εδώ εξετάζονται όλα εκείνα τα στοιχεία που αφορούν την περιοχή και που είναι σημαντικά προκειμένου να δούμε την ισχύουσα κατάσταση όσον αφορά την τουριστική ανάπτυξη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Στο κεφάλαιο αυτό αξιολογούνται τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του νομού Ξάνθης και καταλήγουμε σε συμπεράσματα. 7

8 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ EC Earth Council - Συμβούλιο της Γης G.I.S. Geographic Information System- συστημάτα γεωγραφικής ανάλυσης G.I.T. Group Inclusive Tours - Τουριστικό Πακέτο W.T.O. World Tourism Organization- Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού. W.T.T.C. World Travel & Tourism Council- Παγκόσμιο Συμβούλιο Τουρισμού και Ταξιδίων. Α.Ε. Ανώνυμη Εταιρεία ΑΕΠ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΑΝ.Ε.Δ. Αναπτυξιακή Εταιρεία Δράμας ΔΤΤΑ Δείκτης Ταξιδιωτικής και Τουριστικής Ανταγωνιστικότητας Ε.Ο Εθνική Οδός Ε.Π.ΠΕΡ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον ΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμούς Τουρισμού Ε.Σ.Υ.Ε. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία. ΙΤΕΠ Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων Κ.Π.Σ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΚΥΑ Κοινή Υπουργική Απόφαση ΜΠΕ Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΟΠΑΑΧ Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου ΟΤΑ Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Π.Ε.Π. Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΠΕΡΠΟ Περιοχή Ειδικά Ρυθμιζόμενης Πολεοδόμησης Π.Ο.Τ. Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού. ΣΕΤΕ Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων ΣΧΟΟΑΠ Σχέδια Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης ΤΑΠ Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων ΥΠΕΘΟ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης ΧΑΔΑ Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων 8

9 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ & ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Πίνακας 1: Εναλλακτικές μορφές τουρισμού...20 Πίνακας 2: Συμμετοχή του τουρισμού στο παγκόσμιο ΑΕΠ...22 Πίνακας 3: Οικονομικές επιδράσεις του τουρισμού...23 Πίνακας 4: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού...25 Πίνακας 5: Κοινωνικές και πολιτιστικές επιπτώσεις του τουρισμού...27 Πίνακας 6: Κατάταξη Ανταγωνιστικότητας Τουρισμού Ελλάδας και Ανταγωνιστών Πίνακας 7: Τουριστικές εισπράξεις Πίνακας 8: Κατάταξη Ανταγωνιστικότητας Τουρισμού Ελλάδας και Ανταγωνιστών Πίνακας 9: Μεταβολές του Ελληνικού τουρισμού ανά έτος Πίνακας 10: Άμεση και Έμμεση Απασχόληση στον Τουρισμό, έτος Πίνακας 11: ΑΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ως Ποσοστό του Μέσου Κοινοτικού Όρου (ΕΠΕ.15=100) Πίνακας 12: Τομεακή διάρθρωση της παραγωγικής βάσης, ΑΜΘ Πίνακας 13: Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε ευρώ, σε τρέχουσες τιμές) Πίνακας 14: Χωρική Κατανομή Τουριστικών καταλυμάτων Περιφέρειας ΑΜΘ Έτος Πίνακας 15:Χωρική Κατανομή Τουριστικών καταλυμάτων Περιφέρειας ΑΜΘ Έτος Πίνακας 16: ΑΕΠ Νομού Ξάνθης Πίνακας 17: Α.Ε.Π. κατά κεφαλή για τον νομό Ξάνθης συγκριτικά με την περιφέρεια Α.Μ.Θ Πίνακας 18: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων στον Νομό Ξάνθης Γράφημα 1: Οι βασικές κατηγορίες τουρισμού Γράφημα 2: Απασχόληση κατά τομέα παραγωγής το Γράφημα 3: Κατανομή ξενοδοχειακών μονάδων/νομό έτος Γράφημα 4: Κατανομή ξενοδοχειακών μονάδων/νομό έτος Γράφημα 5: Χωρική Κατανομή Δυναμικότητας Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων στον Νομό Ξάνθης

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 1.1 Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις γενικές έννοιες, τα είδη του τουρισμού και της εξέλιξης του τουριστικού φαινόμενου. Αναλύονται επίσης οι πολυδιάστατες επιδράσεις της τουριστικής δραστηριότητας στην οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Γίνεται επίσης μια προσπάθεια προσέγγισης των εννοιών που σχετίζονται με την ανάπτυξη των τουριστικών περιοχών και τον κύκλο ζωής του τουριστικού προορισμού. 1.2 Η διαχρονική εξέλιξη του τουρισμού Ο τουρισμός δεν είναι ένα φαινόμενο των σημερινών εξελιγμένων κοινωνιών αλλά χρονολογείται πολλές χιλιάδες χρόνια πριν και ίχνη του διαπιστώνονται σε όλες τις ιστορικές περιόδους της ζωής του ανθρώπου. Στα χρόνια του πρωτόγονου ανθρώπου, η περιήγηση, συνδεδεμένη με την εύρεση νέων περιοχών με αποθέματα τροφής και δυνατότητες ασφαλέστερης κατοικίας, ήταν από σχετικώς σύνηθες φαινόμενο έως τρόπος ζωής, αναλόγως την δομή των εν λόγω κοινωνιών. Το φαινόμενο αυτό του πρωτόγονου «εξερευνητικού τουρισμού» ήταν συγγενές με αυτό του «εκστρατευτικού» και πρόδρομος των διαφόρων εν συνεχεία μορφών πολέμου. (Βαγιονής, 2002) Κατά την αρχαιότητα η Ξενία, που είναι γνωστή από τα ομηρικά έπη, μαρτυράει χωρίς άλλο την ύπαρξη μιας υποτυπώδους μορφής τουρισμού. Βέβαια ο τουρισμός στην αρχαιότητα ήταν οπωσδήποτε διαφορετικός από τον σημερινό τόσο ως προς την μορφή του όσο και ως προς το περιεχόμενο, καθώς και ως προς τα μέσα ικανοποίησης των τουριστικών αναγκών και επιθυμιών του ανθρώπου. Στη ρωμαϊκή εποχή η μετακίνηση των ανθρώπων για «λουτροθεραπείες» ήταν αρκετά διαδεδομένη και συνδύαζε τις υποχρεωτικές και ωφέλιμες μετακινήσεις με εκείνες της αναψυχής και της κοσμικότητας. (Λαλούμης & Ρούπας 1998) Κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα ο τουρισμός εμφανίζεται ως «Πολιτιστικό και Θρησκευτικό συμβάν». Στα χρόνια του μεσαίωνα, ο τουρισμός έγινε φαινόμενο που σταδιακά αφορούσε περισσότερο τις κοινωνικές ολιγαρχίες και λιγότερο το πλήθος των μικροαστών και καθόλου τους εργάτες της γης και τους δουλοπάροικους. (Βαγιονής, 2002) 10

11 Η Αναγέννηση ήταν μια περίοδος φιλοσοφικών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων. Οι άνθρωποι ταξιδεύουν με κύριο σκοπό την ευχαρίστηση και από «διανοουμενίστικη περιέργεια». Στη Γαλλία η έκδοση 400 βιβλίων ταξιδιωτικού περιεχομένου που εξιστορούσαν ταξίδια έκτος Ευρώπης (Ινδίες, Λιβύη) και η καθιέρωση των «tour» και (grand tour) (περιήγηση και μεγάλη περιήγηση) ωθεί τους ευρωπαίους σε ταξίδια με σκοπό την μόρφωση και τον πολιτισμό. (Βαρβαρέσος, 2000) Ο σύγχρονος τουρισμός άρχισε να εμφανίζεται με μια περιορισμένη συχνότητα τον 20ο αιώνα και κυρίως μετά το τέλος του β' Παγκοσμίου Πολέμου. Με το πέρασμα όμως του χρόνου ο τουρισμός σταδιακά άρχισε να γίνεται δικαίωμα και των πολλών, δηλαδή των χαμηλόμισθων εργαζομένων και γενικότερα των μη προνομιούχων. (Κολτσιδόπουλος, 2002) Στις μέρες μας ο τουρισμός είναι μια ευρέως διαδεδομένη δραστηριότητα για τον αναπτυγμένο κόσμο, κυρίαρχη οικονομική δύναμη για πολλά ανεπτυγμένα και αναπτυσσόμενα κράτη και σηματοδοτεί σημαντικές προοπτικές για την ανάπτυξη των υπανάπτυκτων περιοχών της περιφέρειας (Ανδριώτης, 2005). Πρέπει ωστόσο να αναφερθεί, ότι η εξάπλωση της τουριστικής πρακτικής υπήρξε απόρροια των συσχετισμών μιας δέσμης μεταβλητών όπως η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, η βελτίωση των μεταφορικών μέσων, η βιομηχανοποίηση της τουριστικής παραγωγής και η πολιτική και οικονομική σταθερότητα στις ανεπτυγμένες χώρες που χαρακτηρίζει τις τελευταίες δεκαετίες (Τσάρτας, 1996, Ανδριώτης, 2005). Ο τουρισμός είναι ένα καθαρά οικονομικό φαινόμενο. Οι τουρίστες, είναι άτομα ελεύθερα και άτομα με οικονομική υπόσταση. Άτομα δηλαδή που είτε από ανελεύθερα καθεστώτα είτε από οικονομική ανέχεια είναι εξαναγκασμένα να παραμένουν προσηλωμένα σε μια περιοχή, δεν μετέχουν στο τουριστικό φαινόμενο. Επίσης άτομα που είναι εξαναγκασμένα να μετακινηθούν, από οικονομικούς ή πολιτικούς παράγοντες, όπως δηλαδή οι οικονομικοί και οι πολιτικοί πρόσφυγες, πάλι δεν θεωρούνται ότι μετέχουν του φαινομένου του τουρισμού. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι αυτοί που μετέχουν στο τουριστικό φαινόμενο είναι μετακινούμενοι «οικεία βουλήσει» και με αυτόνομη «οικονομική υπόσταση». Όσον αφορά τους παροχείς των τουριστικών υπηρεσιών, αυτοί είναι οι εμπλεκόμενοι είτε άμεσα, με ζητήματα οικονομικά, όπως τουριστικοί επιχειρηματίες κάθε μορφής (παροχείς καταλυμάτων, υπηρεσιών μεταφορών, εστίασης, 11

12 διασκέδασης, διευκολύνσεων, πρακτορεύσεων, οργάνωσης, κλπ.) είτε έμμεσα, σχετιζόμενοι με το φαινόμενο του τουρισμού μέσα από το οικονομικό κύκλωμα (π.χ. κάθε μορφής προμηθευτές κάθε είδους τουριστικών επιχειρήσεων, καθώς και κάθε ειδικότητος απασχολούμενοι στο ευρύτερο αυτό κύκλωμα). Στην μοντέρνα κοινωνική δομή του 21ου αιώνα ο τουρισμός είναι καθαρά οικονομικό φαινόμενο τεράστιας εμβέλειας και μεγέθους από όλες του τις πλευρές και σε όλες του τις διαστάσεις, και αναπτύσσεται σε όλο τον κόσμο, όπου υπάρχει κοινωνική ελευθερία. Παράλληλα εμπερικλείει και ορισμένες φιλοσοφικές / πολιτιστικές αξίες των καιρών, όπως μια στροφή προς την προστασία του περιβάλλοντος και την προαγωγή μορφών ήπιου τουρισμού όπου αυτό είναι ακόμη εφικτό. Παρατηρούμε επίσης, μια συνεχή γεωγραφική επέκταση και ανάπτυξη των τουριστικών περιοχών σε όλο τον πλανήτη. Όπως φαίνεται οι νέοι τουριστικοί προορισμοί αυξάνουν το μέγεθος της τουριστικής βιομηχανίας τους με ρυθμούς πολλαπλάσιους από τους κλασσικούς προορισμούς. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η βιομηχανία του τουρισμού ήταν και είναι συνδεδεμένη με την πιο προηγμένη τεχνολογία κάθε εποχής, την ονομαζόμενη τεχνολογία αιχμής, είτε στον τομέα των μεταφορών (πλοίο, αεροπλάνο, διαστημικό λεωφορείο) είτε στον τομέα των επιχειρήσεων. Τέλος μπορούμε να πούμε ότι το φαινόμενο του τουρισμού είναι μια από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες οικονομικές «βιομηχανίες» παγκοσμίως, με απεριόριστο μέλλον, μαζί με την πολεμική βιομηχανία, εξίσου αρχαία, διαχρονική και μεγάλη. Σε αντίθεση, όμως, ο τουρισμός προάγει και προάγεται από τον πολιτισμό, την κοινωνική ελευθερία και τις έννοιες του ανθρωπισμού και είναι ίσως το ευγενέστερο αρχέγονο ανθρώπινο γνώρισμα. (Βαγιονής., 2002) Μελετώντας την ανάπτυξη και την εξέλιξη του τουρισμού σε διεθνές επίπεδο, μέχρι και την τελευταία δεκαετία, φαίνεται καθαρά ότι ανάμεσα στα σημαντικότερα φαινόμενα που εμφανίστηκαν είναι και η μαζικότητα του, η υπερσυγκέντρωση δηλαδή μεγάλου αριθμού τουριστών σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς. Το φαινόμενο της μαζικότητας του τουρισμού απασχολεί όλο και περισσότερο τους επιστήμονες πολλών κλάδων -κοινωνιολογία, οικονομική, περιβαλλοντολογία κ.α.- καθώς δημιουργεί πολλές δυσμενείς και πολύπλοκες συνέπειες στο περιβάλλον, στον άνθρωπο και στις κοινωνίες των τουριστικών περιοχών. 12

13 1.2.1 Κοινωνιολογική και πολιτισμική προσέγγιση του τουρισμού Για τον άνθρωπο της σύγχρονης κοινωνίας, τουλάχιστον των ανεπτυγμένων κρατών, το ταξίδι έχει καταστεί ψυχική ανάγκη. Η διαπίστωση αυτή διεθνοποιείται στη Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ στη Ρώμη, το έτος 1963, που είχε ως θέμα «τα διεθνή ταξίδια και ο τουρισμός». Στη Συνδιάσκεψη αυτή τέθηκε για πρώτη φορά ως θέμα συζήτησης η διεθνής συνεργασία για την ανάπτυξη του παγκόσμιου τουρισμού. Από την αρχαιότητα έως και σήμερα το τουριστικό φαινόμενο ήταν συνδεδεμένο με τον ελεύθερο χρόνο, με τη διαφορά ότι στην αρχαιότητα ο ελεύθερος χρόνος ήταν προνόμιο των ατόμων που άνηκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. (Βαρβαρέσος, 2000). Από κοινωνιολογικής άποψης, η μετακίνηση με σκοπό την συλλογή εμπειριών και την ικανοποίηση αναγκών του μετακινούμενου, εμφανίζεται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό και χαρακτηρίζει όλες τις ελεύθερες κοινωνίες. Κοινωνίες δηλαδή που ξεπερνούν τη φάση της δουλείας ή δουλοπαροικίας, ή τη φάση της αυστηρά νομαδικής κοινωνικής δομής. (Βαγιονής, 2002) Από άποψη πολιτισμική, το φαινόμενο του τουρισμού μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν τη διάθεση για γνωριμία με άλλους πολιτισμούς. Με βάση αυτό κοινωνίες και άτομα που έχουν πολιτιστική ωριμότητα είναι αυτά που δέχονται να γίνουν κοινωνοί, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, άλλων, παρεμφερών, ή και τελείως διαφορετικών πολιτισμικών πρακτικών, εθίμων κλπ, που χαρακτηρίζουν ένα ανθρωπογενές περιβάλλον, κατά τεκμήριο διαφορετικό από το δικό τους Ορισμός του τουρισμού Διάφορες προσεγγίσεις από τον περασμένο αιώνα (19ο πρωτοεμφανίζεται η λέξη τουρισμός) έως σήμερα προσπάθησαν να «ορίσουν», αλλά ταυτόχρονα και να οριοθετήσουν την έννοια του τουρισμού και κατ επέκταση αυτή του τουρίστα. Αυτές πραγματοποιήθηκαν είτε από ειδικούς επιστήμονες είτε από διεθνείς οργανισμούς. (Βαρβαρέσος, 2000) Μια από τις προσεγγίσεις για τον τουρισμό δόθηκε από τους Hunziker και Krapf στη Βέρνη το Σύμφωνα με αυτούς «τουρισμός είναι το σύνολο των σχέσεων και των γεγονότων που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της μετακίνησης και παραμονής των ατόμων εκτός του τόπου της μόνιμης κατοικίας τους, υπό τον 13

14 περιορισμό ότι τόσο η μετακίνηση όσο και η παραμονή δεν έχουν ως κίνητρο την άσκηση οποιασδήποτε κερδοσκοπικής δραστηριότητας». Ο Jean Medecin ορίζει τον τουρισμό ως «Μια δραστηριότητα ευκαιρίας η οποία συνίσταται στο να ταξιδεύει κάποιος μακριά από τον τόπο της μόνιμης κατοικίας του, για διασκέδαση, ανάπαυση, εμπλουτισμού της εμπειρίας του, ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου του από την παρουσία νέων μορφών της ανθρώπινης δράσης και από τις εικόνες μιας άγνωστης φύσης». (Ηγουμενάκης, 1997) Ο Jacques Gower ορίζει τον τουρισμό ως «τον τρόπο του να ταξιδεύεις και ο οποίος συνδυάζει σε διάφορες αναλογίες, κατά άτομα, την περιέργεια του πνεύματος, μαζί με τον πόθο να προσαρμοστεί κάποιος στα ήθη και έθιμα». (Gartner, 2001) Τουρισμός, ορίζει η Διεθνής Ακαδημία Τουρισμού, είναι το σύνολο των ανθρώπινων μετακινήσεων και οι δραστηριότητες που προκύπτουν από αυτές. Δηλαδή ορίζεται ότι κάθε μετακίνηση γενικά του ανθρώπου εμπεριέχει την έννοια του τουρισμού και δεν διευκρινίζει το είδος των δραστηριοτήτων. Ο Ν. Αιγινίτης αναφέρει ότι: «Τουρισμός καλείται η από χώρα σε χώρα ή από πόλη σε άλλη πόλη μετάβαση ατόμων ομαδικά ή μεμονωμένα για λόγους βραχείας ή μακράς, πάντως όχι μονίμου διαμονής, για αναψυχή, αποκλειόμενης της εργασίας επιφερούσης άμεσο όφελος, πλην εκείνης η οποία δύναται να έχει ως σκοπό ή αποτέλεσμα την διαφήμιση της χώρας στην οποία κατευθύνεται ο επιχειρών μια τέτοια μετάβαση». (Κολτσιδόπουλος, 2000) Τουρισμός, κατά τον Στ. Καλφιώτη, καλείται η από το γεωγραφικό περιβάλλον της μόνιμης διαμονής σε άλλο, πρόσκαιρη διακίνηση ατόμων σε ομάδες ή μεμονωμένα, που αποσκοπεί στη με τέρψη ικανοποίηση ψυχικής επιθυμίας ή πνευματικής περιέργειας γενικά, και που προκαλεί τη δημιουργία οικονομικών δραστηριοτήτων. Εδώ έχουμε στοιχεία που αναφέρθηκαν στον προηγούμενο ορισμό, αλλά παρουσιάζονται και νέα όπως η εκπλήρωση της ψυχικής επιθυμίας ή περιέργειας και η δημιουργία συγκεκριμένων πλέον δραστηριοτήτων, των οικονομικών, δηλαδή των συναλλαγών. (Κολτσιδόπουλος, 2000) Ο τουρισμός πραγματοποιείται με τη συμμετοχή των τουριστών, τα άτομα δηλαδή που ταξιδεύουν σε μια άλλη χώρα, διαφορετική από εκείνη της μόνιμης κατοικίας, τους για διάφορους λόγους, (αναψυχή, περιέργεια, ευχαρίστηση) εκτός από την άσκηση αμειβομένης εργασίας. (Gartner, 2001) 14

15 1.3 Παράγοντες ανάπτυξης του τουρισμού Στη ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού συνέδραμαν πολλοί παράγοντες (Ηγουμενάκης, 2000) από τους οποίους, ως οι πλέον βασικοί επισημαίνονται: Η καθιέρωση της άδειας μετ αποδοχών (1936 Διεθνές Γραφείο Εργασίας) συμβάλλουν στη θεσμοθέτηση του δικαιώματος των ατόμων για διακοπές, ο τουρισμός καθίσταται κοινωνική αναγκαιότητα και γίνεται αναπόσπαστο τμήμα του ελεύθερου χρόνου. Η κατάκτηση του ελεύθερου χρόνου. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου στις ανεπτυγμένες χώρες, η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, οι διεκδικήσεις των εργαζομένων, είχαν ως αποτέλεσμα να συμβούν σπουδαίες αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις. Μετά τη θεσμοθέτηση των διακοπών για τους εργαζόμενους, ακολούθησε η κατάκτηση του ελεύθερου χρόνου και η αναγνώρισή του ως δικαίωμα. Το δικαίωμα της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, το δικαίωμα για διακοπές, αναγνωρίζεται ως φυσική συνέπεια του δικαιώματος για εργασία. Η τεχνολογική εξέλιξη. Η τεχνολογική εξέλιξη που σημειώθηκε μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο επηρέασε θετικά την τουριστική ανάπτυξη. Η ανάπτυξη και διάδοση των συστημάτων τηλεπικοινωνίας διευκόλυνε τη διεθνοποίηση του τουρισμού. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Στα μεγάλα αστικά κέντρα, ο άνθρωπος δέχεται κοινωνικές και ψυχολογικές επιβαρύνσεις λόγω της αστικοποίησης, της ηχορύπανσης, της ρύπανσης του περιβάλλοντος, της εγκληματικότητας και γενικά λόγω των αρνητικών συνεπειών της βιομηχανικής ανάπτυξης. Ο κάτοικος των σύγχρονων πόλεων ζει σε ένα διαρκώς υποβαθμισμένο ποιοτικά περιβάλλον και αναζητά διέξοδο στα τουριστικά ταξίδια. Τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Η επέκταση του μαζικού τουρισμού, μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τεράστια ανάπτυξη της τεχνολογίας των μεταφορικών μέσων. Οι μεταφορές αποτελούν ένα σύστημα που είναι συνυφασμένο με τον ανθρώπινο πολιτισμό. Το αυτοκίνητο, το λεωφορείο, ο σιδηρόδρομος, το πλοίο και το αεροπλάνο, επέτρεψαν την πρόσβαση σε οποιοδήποτε σημείο στη γη. Μέχρι την αρχή του 20ου αιώνα, τα τουριστικά ταξίδια ήσαν περιορισμένα, όχι μόνο για κοινωνικούς λόγους, αλλά και για λόγους μη επαρκούς ανταπόκρισης των μέσων μεταφοράς στο μαζικό τουρισμό. 15

16 1.4. Η Σπουδαιότητα του Τουρισμού Τα πλεονεκτήματα που παρέχει ο τουρισμός θα μπορούσαν να είναι τα παρακάτω: Είναι ένας σημαντικός παράγοντας κοινωνικής προσέγγισης ανθρώπων από διαφορετικές περιοχές, με διαφορετική γλώσσα και συνήθειες. Αποτελεί σημαντικό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης, καθώς δημιουργεί τις αιτίες για βελτίωση της γενικής υποδομής της περιοχής με την κατασκευή οδικού δικτύου, λιμανιών, αεροδρομίων, καλλωπιστικών έργων, κ.λ.π. Ταυτόχρονα αυξάνει την οικοδομική δραστηριότητα για το κτίσιμο ξενοδοχείων, επιπλωμένων δωματίων, καταστημάτων και άλλων τουριστικών επιχειρήσεων. Ενεργοποιεί βιομηχανίες που συνδέονται με τις τουριστικές υπηρεσίες, όπως οι βιομηχανίες μεταφορών, διαμονής, ξενοδοχειακού εξοπλισμού, χειροτεχνίας κ.ο.κ. Αυξάνει τη ζήτηση στην αγροτική παραγωγή, λόγω της αύξησης στην κατανάλωση και μεγαλώνει την αγορά διακίνησης εγχώριων αγαθών, όπως είδη τροφίμων, ποτών κ.λ.π. Εξασφαλίζει στο κράτος την εισαγωγή συναλλάγματος, που είναι αναγκαίο για τη μείωση του ελλείμματος στον προϋπολογισμό, με ευνοϊκό αποτέλεσμα για την εθνική οικονομία. Βοηθά στην ανάπτυξη των απομονωμένων περιοχών της χώρας, που έχουν κάποια τουριστική σημασία. (Λαλούμης -Ρούπας, 1998) 1.5 Είδη τουρισμού Οι διακρίσεις του τουρισμού που επικρατούν διεθνώς, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (W.T.O, 1995) είναι: Εγχώριος τουρισμός (Domestic Tourism): οι άνθρωποι ταξιδεύουν στα όρια της χώρας τους. Εξερχόμενος τουρισμός (Outbound Tourism): οι άνθρωποι ταξιδεύουν στο εξωτερικό. Εισερχόμενος τουρισμός (Incoming Tourism): ο τουρισμός που δέχεται μια χώρα. 16

17 Διεθνής τουρισμός (International Tourism): οι άνθρωποι που ταξιδεύουν σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Μια επί πλέον κατηγοριοποίηση του τουρισμού σε επιμέρους μορφές γίνεται με βάση ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα (π.χ την μαζικότητα των μετακινήσεων, το βασικό και ειδικό κίνητρο, το χρόνο εμφάνισης της κάθε μορφής τουρισμού), που προσδιορίζουν την οργανωτική και λειτουργική δομή των τουριστών. Ο τουρισμός κατηγοριοποιείται σε τρεις γενικές μορφές: Τον μαζικό τουρισμό (mass tourism), που είναι και η παραδοσιακή αγορά διακοπών, και περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα τουριστών που αναζητούν στο ταξίδι τους την ξεκούραση και την διασκέδαση, σε ηλιόλουστους κυρίως προορισμούς. Τον τουρισμό των ειδικών ενδιαφερόντων (special interest tourism), που σχετίζεται με ένα πλήθος επιμέρους μορφών τουρισμού οι οποίες διαμορφώνονται από τα κοινά ειδικά ενδιαφέροντα των ανθρώπων που τις προτιμούν (π.χ λάτρεις των σπορ, φυσιολατρία, πολιτιστικά ενδιαφέροντα, αναζήτηση νέων συγκινήσεων). Τον εναλλακτικό τουρισμό (iternative tourism), που σχετίζεται με ένα πλήθος επιμέρους μορφών τουρισμού, όπου οι άνθρωποι αναζητούν διαφορετικό τρόπο διακοπών που συνδέεται με την προστασία της τοπικής κουλτούρας, την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, την αναζήτηση νέων αξιών και τρόπων ζωής. (Κολτσιδόπουλος, 2000) Διακρίσεις του τουρισμού Α. Από γεωγραφική και διοικητική άποψη Από το βασικό εννοιολογικό στοιχείο του τουρισμού της μετακίνησης από έναν τόπο σε έναν άλλο, έχουμε τη διάκριση του σε μετακίνηση μέσα στην επικράτεια μιας χώρας και της μετακίνησης έξω από αυτή. Στην πρώτη περίπτωση μιλάμε για εσωτερικό και στη δεύτερη για εξωτερικό τουρισμό. 1. Εσωτερικός τουρισμός: Όταν η μετακίνηση ατόμου ή ομάδας ατόμων, πολιτών της χώρας στην επικράτεια της οποίας μετακινούνται για λόγους τουριστικούς, ο τουρισμός αυτός καλείται εσωτερικός τουρισμός. 17

18 2. Εξωτερικός τουρισμός: Στην αντίθετη περίπτωση, δηλαδή όταν έχουμε μετακίνηση ατόμων από τη χώρα της μόνιμης διαμονής τους σε κάποια άλλη, μιλάμε για εξωτερικό τουρισμό. Β. Από άποψη τουριστικού πλήθους 1. Μεμονωμένος ή ατομικός τουρισμός: είναι ο τουρισμός που πραγματοποιείται από ένα άτομο ή οικογένεια χωρίς την μεσολάβηση κάποιου οργανωμένου τουριστικού γραφείου. 2. Ομαδικός ή μαζικός τουρισμός: είναι η μετακίνηση που γίνεται από ομάδα ατόμων (σωματείο, σύλλογος, τουριστικό γραφείο) που την απόφαση για το πρόγραμμα και την οργάνωση του ταξιδιού λαμβάνεται κύρια από ένα πρόσωπο ή κάποια μικρή ομάδα. Η μορφή αυτή του Τουρισμού με τη βοήθεια των μαζικών μέσων μεταφοράς συμμετέχει κατά το 80% στην παγκόσμια τουριστική κίνηση. Γ. Από άποψη εποχής 1. Συνεχής ή ετήσιος τουρισμός: είναι η διακίνηση των τουριστών σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, ανεξάρτητα εποχής. 2 Εποχιακός τουρισμός: είναι η διακίνηση τουριστών σε ορισμένη εποχή η εποχές της χρονιάς. Ανάλογα με τις τέσσερις εποχές έχουμε τον χειμερινό, τον εαρινό, τον θερινό και τον φθινοπωρινό τουρισμό. Δ. Από άποψη του μεγέθους του τουριστικού πλήθους 1. Σε περίοδο αιχμής: όταν δηλαδή κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, άσχετα με την εποχή παρουσιάζεται μεγάλη τουριστική κίνηση. 2. Σε χαμηλή περίοδο: όταν δηλαδή κατά την περίοδο αυτή η κίνηση περιορίζεται σε χαμηλά επίπεδα. 3. Σε νεκρή περίοδο: όταν δηλαδή δεν υπάρχει καμία τουριστική κίνηση ή έστω ελάχιστη, ανάξια όμως λόγου. Ε. Από άποψη σκοπού Οι μορφές τουρισμού που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία είναι: ο Ψυχαγωγικός, Φυσιολατρικός - φυσιογνωμικός, Μορφωτικός - γνωστικός, Καλλιτεχνικός Θρησκευτικός, Αθλητικός, Επαγγελματικός - Εμπορικός, Συνεδριακός τουρισμός και ο τουρισμός για λόγους υγείας - Θερμαλισμός ΣΤ. Από άποψη χρησιμοποίησης μεταφορικών μέσων, είναι ο τουρισμός με αυτοκίνητο, με σιδηρόδρομο, ο Ατμοπλοϊκός και ο Αεροπορικός τουρισμός, ο Ποδηλατικός και Πεζοπορικός τουρισμός. (Ηγουμενάκης, 1997) 18

19 Γράφημα 1: Οι βασικές κατηγορίες τουρισμού ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Πηγή: Ηγουμενάκης,

20 Ιδιαίτερη αναφορά στον Μαζικό Τουρισμό Η πλέον διαδεδομένη μορφή τουριστικής μετακίνησης στη σημερινή τουριστική πραγματικότητα που καλύπτει σε ποσοστό 80-85% των μετακινούμενων τουριστών σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι η μετακίνηση που γίνεται από ομάδα ατόμων (σύλλογοι, σωματεία, τουριστικά γραφεία, κάθε είδους ενώσεις ατόμων κ.ά.) με βάση προκαθορισμένο πρόγραμμα όσον αφορά τη διάρκεια ή τις περιοχές και το κόστος του. Τα μεταφορικά μέσα που χρησιμοποιούνται είναι μαζικής μεταφοράς που τις περισσότερες φορές δεν ακολουθούν τα τακτικά δρομολόγια αλλά είναι έκτακτα. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού έπαιξε η μεγάλη χρήση της αερομεταφοράς ειδικά οι πτήσεις τσάρτερ. Πλεονεκτήματα του μαζικού τουρισμού είναι το χαμηλό του κόστος, η δυνατότητα πολλαπλών επιλογών σε προγράμματα, η οργάνωσή του που γίνεται από εξειδικευμένα άτομα και το μεγάλο ποσοστό ασφάλειας των μετακινούμενων. Μειονεκτήματά του είναι η πιστή εφαρμογή του προγράμματός του, αν και τα τελευταία χρόνια υπάρχει αρκετή ελαστικότητα σε πολλά σημεία του, η χαμηλή ποιότητα, τις περισσότερες φορές, των υπηρεσιών του και η ανομοιογένεια του τουριστικού πλήθους που πολλές φορές επηρεάζει την ποιότητά του. Πάντως τα παραπάνω είναι ικανοποιητικά σε συνάρτηση με το ύψος του κόστους που συνήθως είναι ανάλογο με την ποιότητα. Με βάση το μεγάλο ποσοστό συμμετοχής του μαζικού τουρισμού έχουν δραστηριοποιηθεί πλήθος επιχειρήσεων για την εξυπηρέτηση γεγονός που συμβάλλει στη δημιουργία πολλών νέων θέσεων εργασίας. Ο μαζικός τουρισμός όμως δεν προκύπτει από το γεγονός ότι οι άνθρωποι αρχίζουν και αναζητούν τις διάφορες μορφές τουρισμού που εμφανίστηκαν, αλλά από την έντονη τουριστική δραστηριότητα και τη μεγάλη προσέλευση τουριστών που αναπτύσσεται σε κάποιους προορισμούς. Υπάρχουν περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος που η τουριστική κίνηση είναι αυξημένη κατά πολύ περισσότερο από τα φυσιολογικά όρια. Παραλίες γεμάτες από ποικίλους τουρίστες, πόλεις με κοινωνικοπολιτισμικό ενδιαφέρον σε κατάσταση κυκλοφοριακού χάους, μεγάλη συσσώρευση φυσιολατρών σε περιοχές με περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, οικολογικές περιοχές και ορεινοί τόποι γίνονται «νούμερο ένα» προορισμός, πολιτιστικοί προορισμοί και αρχαιολογικοί χώροι που 20

21 βουλιάζουν καθημερινά από επισκέπτες και ερευνητές και πολλές άλλες τέτοιες εικόνες δίνουν «γεύση» από μαζικό τουρισμό. (Αγοραστάκης, 2006) Εναλλακτικές μορφές τουρισμού Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί κάποια είδη τουριστικής δραστηριότητας διαφοροποιημένα από την έννοια του μαζικού τουρισμού, τα οποία αποκαλούνται με δυο λέξεις «Εναλλακτικός Τουρισμός». Το κοινωνικό-ψυχολογικό υπόβαθρο των νέων απαιτήσεων του σύγχρονου τουρίστα (έμπειρου, που γνωρίζει τι θέλει και αν το βρει το πληρώνει ακριβά, όμως απαιτητικού στην ποιότητα, στο καθαρό περιβάλλον, στις ανθρώπινες σχέσεις και στην αναζήτηση ικανοποίησης των ενδιαφερόντων και ανησυχιών του), έχει διαφοροποιηθεί. Αποτέλεσμα αυτής της διαφοροποίησης, είναι να μην καλύπτονται οι ανάγκες απασχόλησης και διασκέδασης του σημερινού τουρίστα, από τους ήδη υπάρχοντες τομείς τουριστικής αναψυχής (ήλιος - θάλασσα - tours) και να επιζητά νέες μορφές διακοπών. Αυτό το δεδομένο κατ επέκταση, οριοθέτησε την τουριστική ανάπτυξη ενός προορισμού διακοπών, στην μορφή των νέων ή εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Κύριο χαρακτηριστικό των μορφών αυτών είναι ότι βασίζονται στην εξειδίκευση, αντίστοιχων των διαφορετικών ανησυχιών - ενδιαφερόντων (hobbies) του τουρίστα. Ο Εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί πλέον ένα σημαντικό τμήμα του παγκόσμιου τουρισμού τόσο σε αριθμό τουριστικών προορισμών όσο και σε ζήτηση. Πρόκειται για μικρής κλίμακας τουριστικές υπηρεσίες, που βασίζονται στην αξιοποίηση ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων τα οποία προέρχονται από τα ενδογενή χαρακτηριστικά και τους τοπικούς πόρους κάποιων περιοχών. Χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ενός κυρίαρχου ειδικού κινήτρου στη ζήτηση το οποίο συνδέεται με συγκεκριμένα θέματα όπως: φυσιολατρία, ταξίδια περιπέτειας, αθλητισμός, περιήγηση, περιβάλλον, γνωριμία με την τοπική παράδοση. (Ηγουμενάκης, 1997) Στις εναλλακτικές μορφές, οι τουρίστες συχνά επιλέγουν ένα τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής του ταξιδιού στον οποίο κυριαρχεί η αυτονομία στις επιλογές και η περιήγηση με μικρή ή ελάχιστη χρήση υπηρεσιών οργανωμένου τουρισμού. Κοινός παρονομαστής, τόσο στη ζήτηση όσο και στην προσφορά των εναλλακτικών μορφών τουρισμού αποτελεί ο σεβασμός της τοπικής κοινωνικής και περιβαλλοντικής δομής. (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001) 21

22 Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού είναι πάρα πολλές και αναπτύσσονται στηριζόμενες στις ειδικές συνθήκες που υπάρχουν. Οι πιο γνωστές και ευρύτερα διαδομένες εναλλακτικές μορφές τουρισμού δίνονται από τον Πίνακα 1. Πίνακας : 1 Εναλλακτικές μορφές τουρισμού ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ορεινός τουρισμός Αγροτικός τουρισμός Μορφωτικός τουρισμός Θαλάσσιος τουρισμός Τουρισμός εκθέσεων Θρησκευτικός τουρισμός Τουρισμός υγείας Τουρισμός κινήτρων Τουρισμός άθλησης Επιλεκτικός τουρισμός Τουρισμός περιπέτειας Κοσμοπολίτικος τουρισμός Συνεδριακός τουρισμός Λαϊκός τουρισμός Οικογενειακός τουρισμός Οικολογικός τουρισμός Τουρισμός Τρίτης ηλικίας Τουρισμός Αναπήρων Τουρισμός Χειμερινών σπορ Κοινωνικός τουρισμός Τουρισμός πόλης Ηγουμενάκης Ν. ( 1997), Τουριστική Οικονομία.Τόμος Α, Έκδοση Β', Interbooks, σελ

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 2.1 Εισαγωγή Η τουριστική ανάπτυξη, όπως και κάθε άλλο είδος οικονομικής ανάπτυξης, επιφέρει σημαντικές διαφοροποιήσεις σε μια περιοχή, σε έναν τόπο ή σε μια χώρα δημιουργώντας το πλαίσιο των επιπτώσεων. Επιπτώσεις που άλλοτε αναφέρονται στο κοινωνικό, άλλοτε στο περιβαλλοντικό και άλλοτε στο πολιτιστικό επίπεδο. Οι επιδράσεις του τουρισμού - θετικές ή αρνητικές - θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν στις παρακάτω κατηγορίες: Επιδράσεις στον τομέα της απασχόλησης και στο ΑΕΠ Ο τουρισμός επιδρά ευνοϊκά στην απασχόληση της χώρας, διότι αυξάνει τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας με νέες δουλειές σε ξενοδοχεία κι άλλους χώρους διαμονής, σε ταξιδιωτικά γραφεία, σε βιομηχανίες χειροτεχνίας και αναμνηστικών, στον κλάδο των ξεναγών και διερμηνέων κ.λ.π. Στον τομέα του τουρισμού απασχολείται ένας πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων, ενώ με τη συνεχή επέκταση των τουριστικών δραστηριοτήτων δημιουργούνται νέες θέσεις. Είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς, ότι ο τουρισμός αποτελεί ένα μέσο για την καταπολέμηση της ανεργίας. (Κοκκώσης και Τσάρτας 2001) Ως κλάδος έντασης εργασίας ο τουρισμός αποτελεί πολλές φορές τον αποκλειστικό και κυρίαρχο (άμεσα ή έμμεσα) κλάδο απασχόλησης, απορροφώντας εργατικό δυναμικό από τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Η αύξηση της απασχόλησης δεν αφορά μόνο τους άμεσα εργαζομένους στις τουριστικές επιχειρήσεις (Ξενοδοχεία, Πρακτορεία, Εστίαση), αλλά και όσους έμμεσα ή περιστασιακά απασχολούνται σε κλάδους οι οποίοι σχετίζονται με την τουριστική δραστηριότητα. (Βλέπε πίνακα 2). (Τσάρτας & συνεργάτες, 2010) 23

24 Πίνακας 2: Συμμετοχή του τουρισμού στο παγκόσμιο ΑΕΠ ΧΩΡΕΣ Ποσοστό στο ΑΕΠ (2009) Ποσοστό στην απασχόληση (2009) Ποσοστό στο ΑΕΠ (2019) (εκτίμηση) Τουριστική απασχόληση ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης (2019) (εκτίμηση) Λουξεμβούργο 8,8 12,7 9,1 14,0 Δανία 8 7,8 8,9 8,3 Γερμανία 7,9 8,1 8,4 8,6 Ελλάδα 16,2 19,6 16,6 20,2 Ισπανία 16,3 17,0 15,0 15,6 Γαλλία 10,2 12,4 11,0 13,8 Ιρλανδία 6,5 5,8 6,9 6,4 Ιταλία 9,6 10,6 10,2 11,4 Ολλανδία 7,1 6,8 7,4 6,8 Πορτογαλία 15,6 18,9 18,0 22,1 Μεγ. Βρετανία 9,4 9,6 9, 8 9,9 Αυστρία 13,7 16,1 15,8 19,6 Βέλγιο 8,7 8,9 9,2 9,8 Πηγή: World Travel and Tourism Council Από τον παρά πάνω πίνακα προκύπτει η αυξανόμενη σημασία για το Α.Ε.Π., των τουριστικών εσόδων σε ορισμένες πλέον «κλασικές» χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Γαλλία και η Αυστρία Επιδράσεις στην ποιότητα ζωής Ο τουρισμός δίνει την δυνατότητα στα άτομα να βρεθούν σε ένα περιβάλλον διαφορετικό από το συνηθισμένο, μακριά από τα προβλήματα και τις πιέσεις της καθημερινής, οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής. Επί πλέον βοηθάει στη δημιουργία νέων ανθρώπινων σχέσεων και στην απόκτηση νέων εμπειριών, ακόμα και γνώσεων που βοηθούν στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. (Ηγουμενάκης, 2000) 24

25 2.1.3 Οικονομικές επιδράσεις στην παγκόσμια οικονομία Η σημασία των τουριστικών δαπανών στην οικονομική απόδοση μιας χώρας μπορεί να αποτιμηθεί μεταξύ άλλων και μέσα από τη διαμόρφωση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος της. Οι πληρωμές που γίνονται σε μια χώρα υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών από τα άτομα που την επισκέπτονται για τουριστικούς λόγους καταγράφονται σαν τουριστικό συνάλλαγμα. Το ποσό του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος που διοχετεύεται από δαπάνες που πραγματοποιούν σε μια χώρα υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών οι επισκέπτες της, συνίσταται από το εισόδημα αυτό μείον τα κόστη που συνεπάγεται η παροχή υπηρεσιών και φιλοξενίας σε αυτούς και όχι μόνο. (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, Λύτρας, 1999 ) Πίνακας 3: Οικονομικές επιδράσεις του τουρισμού ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Θετικές Αύξηση εισοδήματος - βελτίωση ποιότητας ζωής Βελτίωση της τοπικής οικονομίας Αύξηση στις δυνατότητες απασχόλησης Βελτίωση των επενδύσεων και ανάπτυξη των υποδομών Αύξηση των εσόδων από φόρους Βελτίωση των υποδομών επιχειρήσεων κοινής ωφελείας Βελτίωση των μεταφορών Αρνητικές Αύξηση στο κόστος ζωής (αγαθά & υπηρεσίες) Αύξηση των τιμών γης και ακινήτων Αύξηση εισαγόμενου εργατικού δυναμικού Αύξηση του κόστους συντήρησης των υποδομών Ο εποχιακός τουρισμός ενέχει υψηλούς κινδύνους για υποαπασχόληση ή ανεργία Ανταγωνισμός με άλλες χρήσεις γης Τα έσοδα μπορεί να αφορούν ιδιοκτήτες που δεν ανήκουν στην τοπική κοινωνία Πηγή: Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, Λύτρας, 1999 Όπως φαίνεται και στον παραπάνω πίνακα, οι οικονομικές επιδράσεις περιλαμβάνουν την εισροή συναλλάγματος, την αύξηση φορολογικών εσόδων για το κράτος, τη δημιουργία εισοδημάτων για το ντόπιο πληθυσμό, την περιφερειακή ανάπτυξη και τις διασυνδέσεις της τουριστικής βιομηχανίας με τους λοιπούς κλάδους 25

26 της οικονομίας. Ο ρόλος του τουρισμού είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί οδηγεί επίσης σε περιφερειακή ανάπτυξη και κατά συνέπεια σε μια ισορροπημένη οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Από τις αρνητικές οικονομικές επιδράσεις είναι η διαρροή συναλλάγματος έξω από την τοπική κοινωνία για εισαγόμενα προϊόντα, αμοιβές των Tour operators κλπ. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, (ΠΟΕ) μεταξύ του 1975 και του 2000, ο διεθνής τουρισμός αύξησε τα εισοδήματα του κλάδου με ρυθμούς κατά 35% μεγαλύτερους απ' ότι η παγκόσμια οικονομία συνολικά. Περισσότερο από το 40% των παγκόσμιων εξαγωγών και του 8% των υπηρεσιών και του εμπορίου οφείλονται στον τουρισμό. Ο τουρισμός ξεπερνά κατά πολύ σε οικονομική ανάπτυξη κλάδους όπως αυτούς των τροφίμων, της κλωστοϋφαντουργίας και των χημικών προϊόντων. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν, ότι το 2000 η τουριστική βιομηχανία (Π.Ο.Τ.) είχε έσοδα 3,6 τρισεκατομμύρια δολάρια χωρίς να συνυπολογίζονται τα στοιχεία των εσωτερικών τουριστικών μετακινήσεων των χωρών. Από τα στοιχεία αυτά, γίνεται φανερό ότι ο τουρισμός δημιούργησε το μεγαλύτερο κλάδο υπηρεσιών στον κόσμο και εύκολα γίνεται αντιληπτό γιατί κατατάσσεται στους πέντε σημαντικότερους κλάδους της οικονομίας σε 83 κράτη του πλανήτη. Ο τουρισμός είναι πια ο κλάδος με τα μεγαλύτερα οικονομικά μεγέθη σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα περίπου 700 εκατομμύρια τουριστών διεθνώς παράγουν εισπράξεις που υπολογίζονται σε 500 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. (Σταύρου 2006) Περιβαλλοντολογικές επιδράσεις Το περιβάλλον στις βασικότερές του εκφάνσεις, φυσικό, πολιτιστικό, και δομημένο, αποτελεί κύριο συστατικό του τουρισμού, αφού συνδέεται άμεσα με τη διαμόρφωση των ποιοτικών του προδιαγραφών και επομένως προσδιορίζει τις μορφές του και επηρεάζει την ανταγωνιστικότητά του. Έρευνες για τα κίνητρα επιλογής προορισμών της Μεσογείου, στους οποίους συγκαταλέγεται και η Ελλάδα, καταδεικνύουν ότι τα περιβαλλοντικά στοιχεία, όπως το κλίμα, ο ήλιος, η θάλασσα, η παραλίες και βεβαίως το επίπεδο των υπηρεσιών κατέχουν κυρίαρχη θέση μεταξύ των προτιμήσεων των υποψηφίων επισκεπτών του τόπου. ( Λογοθέτης Μ., 2001) 26

27 Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης είναι ένα βασικό θέμα που πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την εξέταση του τουρισμού σε μια αναπτυγμένη ή αναπτυσσόμενη κοινότητα. (Gee & συν., 1997) Οι περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις του τουρισμού περιλαμβάνουν τις μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον, στην ατμόσφαιρα, στα ύδατα, στο έδαφος, στη διαμόρφωση του τοπίου, στην καταστροφή ή στη συντήρηση της χλωρίδας και της πανίδας και μεταβολές στο δομημένο περιβάλλον, όπως αρχιτεκτονική, ιστορικά μνημεία, υποδομή, τεχνικά πάρκα κ.λ.π. Το φυσικό περιβάλλον απειλείται ορισμένες φορές επικίνδυνα από την ανάπτυξη του τουρισμού. Αυτό γίνεται είτε με την δημιουργία των τεραστίων συχνά τουριστικών εγκαταστάσεων, είτε με την κατασκευή των έργων υποδομής που είναι απαραίτητα για τις τουριστικές επενδύσεις. Παράλληλα καταστρέφεται και από τους τουρίστες που ορισμένες εποχές του χρόνου κατακλύζουν συγκεκριμένες περιοχές, που μετά την αποχώρησή τους μένουν με σοβαρότατες οικολογικές ζημιές. (Κοκκώσης, & Τσάρτας 2001) όπως φαίνεται και στον πίνακα 4. Πίνακας 4: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΤΠΤΩΣΕΙΣ Θετικές Προστασία επιλεγμένου φυσικού περιβάλλοντος ή πρόληψη περαιτέρω οικολογικής υποβάθμισης Διατήρηση και προστασία ιστορικών κτιρίων και μνημείων Βελτίωση της εμφάνισης της περιοχής (οπτικής και αισθητικής) Αρνητικές Ρύπανση (αέρια, υδάτινη, στερεά απορρίμματα, οπτική, ηχητική) Απώλεια φυσικών τοπίων και αγροτικών εκτάσεων και ανοικτών χώρων υπέρ της τουριστικής ανάπτυξης Παρενόχληση της χλωρίδας και της πανίδας (συμπεριλαμβανομένης της συλλογής φυτών, ζώων, βράχων, κ.λ.π., από ή για τους τουρίστες) Πηγή: Κοκκώσης, & Τσάρτας 2001 Η αποκατάσταση της ισορροπίας στις διαταραγμένες σχέσεις τουρισμού και περιβάλλοντος, περνά μέσα από τη βιώσιμη ανάπτυξη, οι αρχές της οποίας για τον τομέα του τουρισμού έχουν εξειδικευθεί με ένα κείμενο σχεδίου δράσης, με τίτλο «Agenda 21 για την ταξιδιωτική και τουριστική βιομηχανία - Προς μια 27

28 περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη», το οποίο διατύπωσαν από κοινού και συνυπέγραψαν το 1996 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (WTO), το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδίων και Τουρισμού (WTTC) και το Συμβούλιο της Γης (EC). (www. globalaction.gr) Έτσι κυβερνήσεις και επιχειρηματίες, σε μια προσπάθεια να αμβλύνουν τις επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού, προωθούν την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού. ( Λογοθέτης Μ., 2001) Ήδη ορισμένοι μεγάλοι τουριστικοί οργανισμοί (tour operators) έχουν συμπεριλάβει στα ξενοδοχειακά συμβόλαια και όρους που αναφέρονται σε περιβαλλοντικά θέματα. (Σπιλάνης, 1996) Επιδράσεις στο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον Οι κοινωνικές επιπτώσεις του τουρισμού περιλαμβάνουν αλλαγές στην ηθική συμπεριφορά της κοινωνίας, όπως ξενομανία, τζόγος, εγκληματικότητα, αλκοολισμός και μετατροπή του τρόπου ζωής και των αξιών του πληθυσμού, όπως απώλεια γλωσσικών στοιχείων και θρησκευτικών ιδεών, αστυφιλία και επαγγελματική κινητικότητα. Ωστόσο, ο τουρισμός παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο όσον αφορά τη γνωριμία μεταξύ των ανθρώπων και κατά συνέπεια την κατανόηση μεταξύ των διαφόρων λαών. Μπορεί να βοηθήσει στην εξάλειψη προκαταλήψεων και εσφαλμένων εντυπώσεων και για τους πιο αισιόδοξους να οδηγήσει στην εδραίωση της ειρήνης στον κόσμο. Ο μαζικός τουρισμός, που μερικές φορές παίρνει την μορφή επιδρομής, οδηγεί συχνά σε σημαντική φθορά που σταδιακά μπορεί να προκαλέσει ολοκληρωτική καταστροφή των καλλιτεχνικών μνημείων ενός τόπου, τα οποία είναι πολύτιμα στοιχεία της πολιτιστικής του κληρονομιάς. Όπως φαίνεται και στον πίνακα 5, οι πολιτιστικές επιπτώσεις του τουρισμού σχετίζονται επίσης με αρνητικές επιρροές στις τέχνες, στα φεστιβάλ, στις εκδηλώσεις, στους χορούς και στη μουσική (Ανδριώτης, 2005). Πίνακας 5: Κοινωνικές και πολιτιστικές επιπτώσεις του τουρισμού ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 28

29 Θετικές Βελτιώνει την ποιότητα ζωής Διευκολύνει τη συνάντηση με επισκέπτες (εκπαιδευτική εμπειρία) Αρνητικές Υπερβολική κατανάλωση ποτών (αλκοολισμός) Εγκληματικότητα, ναρκωτικά, πορνεία Θετικές αλλαγές σε αξίες ήθη και έθιμα Επιδράσεις στη γλώσσα και τον πολιτισμό Βελτίωση της κατανόησης διαφορετικών Ανεπιθύμητες αλλαγές στον τρόπο ζωής κοινωνιών Διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας των πληθυσμών που υποδέχονται τον τουρισμό Αυξάνει τη ζήτηση για ιστορικά και πολιτιστικά εκθέματα Μεγαλύτερη ανοχή κοινωνικών διαφοροποιήσεων Πηγή: Ανδριώτης, 2005 Μετατόπιση των κατοίκων για την ανάπτυξη του τουρισμού Διαταραχές στην οικογενειακή δομή Αρνητικές αλλαγές σε αξίες και ήθη και έθιμα 29

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο : ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 3.1 Εισαγωγή Σύμφωνα με τον Barquero, η τοπική ανάπτυξη είναι μια διαδικασία διαρθρωτικής αλλαγής, που επιδρά σε μία χωρικά καθορισμένη κοινότητα και αποβλέπει στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της. Δεν στηρίζεται αποκλειστικά σε οικονομικούς παράγοντες, αλλά και σε κοινωνικές και πολιτισμικές παραμέτρους. Οι πολιτικές που ενισχύουν την τοπική ανάπτυξη πρέπει να σχεδιάζονται με μακροχρόνιο ορίζοντα και να έχουν ως στόχο τη βελτίωση του παραγωγικού συστήματος, της ποιότητας ζωής και του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων του εκάστοτε χωρικού πλαισίου. Ο Dekker (1985), θεωρεί ότι η βάση για τον καλό σχεδιασμό πολιτικής για την τοπική ανάπτυξη είναι οι επιχειρήσεις, αφού αυτές καλούνται να παίξουν τον πιο δραστήριο ρόλο στις διαδικασίες της διαρθρωτικής αλλαγής ενισχύοντας την ιδιωτική πρωτοβουλία των κατοίκων μιας κοινωνίας. Αυτό όμως, προϋποθέτει την γνώση ορθής διαχείρισης των τοπικών πόρων, αλλά και τη συναινετική διάθεση της τοπικής κοινωνίας για σχέδια διαρθρωτική αλλαγής. Γι αυτό το λόγο ο σχεδιασμός και η λήψη αποφάσεων και η υλοποίηση αναπτυξιακών πρακτικών θα πρέπει να στηρίζεται όχι μόνο στις τοπικές αρχές και φορείς αλλά και στην ενεργή παρέμβαση των τοπικών επιχειρηματιών και τη συναινετική αρωγή του πληθυσμού. (Παπάνης, 2007) Η έννοια του τουριστικού σχεδιασμού Η διαμόρφωση και η εκπλήρωση των στόχων για την ανάπτυξη μιας τουριστικής περιοχής είναι συνυφασμένη με την έννοια του σχεδιασμού. Η αύξηση του ενδιαφέροντος προς θέματα που αφορούν τον τουριστικό σχεδιασμό οφείλεται ως επί το πλείστον στους εξής λόγους: Τη συνεχιζόμενη αύξηση των τουριστικών αφίξεων παγκοσμίως και την επακόλουθη αύξηση των αρνητικών επιπτώσεων από την αλόγιστη χρήση των πόρων που διαθέτουν οι τουριστικοί προορισμοί. 30

31 Την ευαισθησία που έχουν δείξει οι διάφοροι μη κυβερνητικοί κυρίως οργανισμοί και οι κοινωνίες υποδοχής για περιβαλλοντολογικά, κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα. Ο τουριστικός σχεδιασμός αφορά την πρόγνωση και τον σχεδιασμό των αλλαγών που γίνονται σε ένα σύστημα, ώστε να προαχθεί μια μεθοδευμένη ανάπτυξη και να αυξηθούν τα κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντολογικά οφέλη της αναπτυξιακής διαδικασίας. Για να δημιουργηθεί ένα επιτυχημένο αναπτυξιακό σχέδιο απαραίτητο είναι να υπάρξει μια σαφής κατανόηση των αναπτυξιακών στόχων σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο, η φύση των οποίων εξαρτάται από τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές προτιμήσεις και στηρίζονται στις πολιτικές, κοινωνικό- πολιτιστικές, περιβαλλοντολογικές και οικονομικές αξίες, καθώς και στο στάδιο ανάπτυξης που βρίσκεται η συγκεκριμένη περιοχή. (Ανδριώτης, 2005) Τα στάδια εξέλιξης του Τουριστικού Σχεδιασμού. Η εξέλιξη του σχεδιασμού της τουριστικής ανάπτυξης διαχωρίζεται στα ακόλουθα στάδια: Στάδιο της μη σχεδιασμένης τουριστικής ανάπτυξης. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου ο τουριστικός σχεδιασμός παρουσιάζεται ως ασυνήθιστο και ανεπιθύμητο φαινόμενο και επομένως ο τουρισμός προκύπτει ως μια απροσχεδίαστη δραστηριότητα. Στάδιο του εν μέρει τουριστικού σχεδιασμού που προσανατολίζεται προς την προσφορά. Αυτό το στάδιο χαρακτηρίζεται από την κατασκευή της βασικής υποδομής για την προσέλκυση των τουριστών όπως ξενοδοχεία, εστιατόρια, μέσα μεταφοράς κλπ. Στάδιο του τουριστικού σχεδιασμού εξ ολοκλήρου προσανατολισμένου προς την προσφορά. Σ αυτή τη φάση, ο σχεδιασμός κατευθύνεται προς τη δημιουργία επιχειρήσεων που ικανοποιούν την αυξανόμενη τουριστική ζήτηση, αν και αγνοεί τα περισσότερα προβλήματα που προκύπτουν από τον όλο και αυξανόμενο αριθμό των τουριστικών επιχειρήσεων. Στάδιο τουριστικού σχεδιασμού που προσανατολίζεται προς την αγορά και τη ζήτηση. Σ αυτή τη φάση ο τουριστικός σχεδιασμός επικεντρώνεται στην προσέλκυση ενός όλο και μεγαλύτερου αριθμού τουριστών και στους 31

32 τρόπους με τους οποίους θα τους προσφέρει τη μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση. Στάδιο της σύγχρονης προσέγγισης του τουριστικού σχεδιασμού. Μετά από την αλματώδη αύξηση του αριθμού των τουριστικών αφίξεων και των απροσχεδίαστων και μυωπικών προσεγγίσεων ανάπτυξης του τουριστικού προορισμού, τα περιβαλλοντολογικά, κοινωνικο-πολιτιστικά και οικονομικά προβλήματα έχουν αυξηθεί και συνεπώς προκαλούν την προσοχή των αρμοδίων για τον τουριστικό σχεδιασμό. (Ανδριώτης, 2005) Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη Κάθε τουριστική περιοχή έχει την ικανότητα να απορροφά τις αλλαγές που προκύπτουν από τη μαζική συγκέντρωση μεγάλων αριθμών τουριστών και τις αλλαγές που προκύπτουν στο φυσικό περιβάλλον και στον πολιτιστικό τομέα. Είναι γενικά αποδεκτό, πως τα αυξανόμενα επίπεδα χρήσης αλλάζουν την εμπειρίας αναψυχής που προσφέρει μια τουριστική περιοχή σε τέτοιο βαθμό, που διαφέρει εντελώς από αυτήν που αρχικά προσέλκυσε τους επισκέπτες Όπως ανέφερε και ο Lowell Sumner το 1936, «τα πάρκα δεν μπορούν να υποδεχτούν απεριόριστο αριθμό επισκεπτών» και η χρήση των φυσικών οικοσυστημάτων πρέπει να διατηρείται στα όρια της φέρουσας ικανότητας. Εκτός όμως από τη σχέση ανάμεσα στα επίπεδα χρήσης και την ικανοποίηση των επισκεπτών, αλλά άρχισαν επίσης να ερευνώνται και οι κοινωνικοί παράγοντες της φέρουσας ικανότητας. Ήδη ορισμένοι μεγάλοι τουριστικοί οργανισμοί (tour operators) έχουν συμπεριλάβει στα ξενοδοχειακά συμβόλαια και όρους που αναφέρονται σε περιβαλλοντικά θέματα. (Σπιλάνης, 1996) Είναι προφανές ότι κάθε τουριστική περιοχή πρέπει να αναπτύσσεται τα πλαίσια της «βιώσιμης» ή «αειφορικής» ανάπτυξης, που συνεπάγεται τη συνετή διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος. ( Έτσι η κάθε τουριστική βιομηχανία πρέπει: β) Να συνεισφέρει στη διατήρηση, προστασία και αποκατάσταση των φυσικών οικοσυστημάτων. γ) Να βασίζεται σε βιώσιμα παραγωγικά και καταναλωτικά πρότυπα. ε) Να σχεδιάζει πολιτικές, προσαρμοσμένες στα τοπικά δεδομένα. στ) Να αναγνωρίζει και να υποστηρίζει, την ταυτότητα, τον πολιτισμό και τα ενδιαφέροντα του ντόπιου πληθυσμού. 32