Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΩΣ ΑΓΩΓΟΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΩΓΟΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ Η βιβλιοθηκονομική άποψη

Transcript

1 ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΩΣ ΑΓΩΓΟΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΩΓΟΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ Η βιβλιοθηκονομική άποψη Άνιση και αντιφατική είναι η ιστορική πορεία των βιβλιοθηκών στην Ελλάδα αμέσως μετά την ανάστασή της το 1821 και την ανασύστασή της σε ελεύθερο κράτος έτοιμο να ενταχθεί στη ύση μετά τον αποκλεισμό της απ αυτήν επί τέσσερις αιώνες. Οι βιβλιοθήκες μας, πλούσιες σε πολύτιμο υλικό, όσες διασώθηκαν από τις ηθελημένες ή αθέλητες καταστροφές και όσες ιδρύθηκαν μετά την «πρώτη» απελευθέρωση, παρέμειναν σταθερά στο περιθώριο της πολιτιστικής μας ζωής, ιδιαίτερα στις εποχές που ακολούθησαν και που η ανάγκη τους ήταν αυξημένη και μεγάλη, ακόμη και τώρα που είναι μεγαλύτερη. Οι ενθουσιώδεις ελπίδες που εκδηλώθηκαν κατά την καποδιστριακή περίοδο, βασισμένες σε καλές διαθέσεις, ειλικρινείς προθέσεις και αξιόπιστες υποσχέσεις, δεν πραγματοποιήθηκαν. Η αναδίφηση στα παλιά έχει αποκαλύψει τους λόγους της διάψευσης των ελπίδων με στοιχεία επαρκή να δώσουν εξηγήσεις όχι όμως και δικαιολογίες που όπως πάντα κι αυτές δεν επαρκούν, αφήνοντας απορίες και διαψεύσεις ελπίδων. Η αποχή των βιβλιοθηκών μας από τη συμμετοχή τους στη διαμόρφωση μιας πιο απαιτητικής και προοδευτικής παιδείας, είναι οδυνηρή. Το έλλειμμα «βιβλιοθήκη» ως θεσμός γενικά και ως προς την παροχή των υπηρεσιών τους ειδικά, δεν μετριέται μονάχα ως απουσία από το πνευματικό γίγνεσθαι, όποιο και αν ήταν ή και είναι αυτό, αλλά μπορεί να στοιχειοθετηθεί και ως α- δίκημα, ως απουσία γιατί επηρεάζει την υπόθεση του βιβλίου χαμηλά τραβήγματα, μικρός αριθμός αναγνωστών, περιορισμένη διακίνηση, πλημμελής εφοδιασμός και οργάνωση των βιβλιοθηκών και ως αδίκημα για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης της φιλαναγνωσίας, για τροχοπέδηση της μετάδοσης της γνώσης και της αύξησής ΣΙΡΙΣ 7 ( )

2 172 Κυριάκος Ντελόπουλος της και για την παρακώλυση έως και την αναίρεση της έρευνας που οδηγεί στην ανακοπή της εξέλιξης της σκέψης και της προαγωγής της επιστήμης και μέσω αυτών της μόνης δυνατότητας που έχουν οι μικρές χώρες να γίνουν ισχυρές και ανταγωνιστικές. Η «δικτατορία του ενός και μοναδικού σχολικού εγχειριδίου», από την άλλη, είναι μια εύστοχη βολή που δέχτηκε στην Ελλάδα και ο θεσμός των βιβλιοθηκών, αφού το ένα εγχειρίδιο θεωρείται επαρκές για τη μετάδοση της γνώσης με τη βοήθεια βέβαια της στείρας τεχνικής της αποστήθισης, ασφαλές σύστημα για τη δολοφονία εκ προμελέτης της έρευνας, της μόνης διαδικασίας που οδηγεί στη γνώση, στην προσωπική κρίση και στην κατάκτηση της επιστημονικής και πνευματικής προόδου. Η μετάβαση από αυτό το ολισθηρό προς το μηδέν σύστημα της ευκολίας και της ευκαιρίας που χαρακτηρίζει την εκπαίδευσή μας προς την κατάκτηση άχρηστων ζητούμενων, είναι ένα σοβαρό ζήτημα που αφορά την εκπαιδευτική μας πολιτική και που θα έπρεπε να προβληματίζει και τους εκπαιδευτικούς που γνωρίζουν ότι δεν εκπαιδεύουν και τους εκπαιδευόμενους που δεν γνωρίζουν ότι δεν εκπαιδεύονται. Ο αρχιτέκτονας στοχαστής Ζήσης Κοτιώνης θέτει σωστά το ζήτημα υποστηρίζοντας ότι «Η ελληνική εκπαίδευση δεν έχει καταφέρει να ενσωματώσει στην κουλτούρα της το ψάξιμο, την έρευνα, το άνοιγμα σε ένα ευρύ πεδίον δυνατοτήτων προς απόκριση στα ερωτήματα, αλλά και σε ένα πεδίον σχηματισμού ερωτημάτων». Οι διεθνείς εξελίξεις των τελευταίων ετών απέδειξαν τη σπουδαιότητα της παραγωγής των αγαθών που προσφέρει η βιβλιοθήκη στον τομέα αυτό και σε άλλους με την οργανική ένταξή της στα σχολεία. Οι αυξανόμενες συνεχώς ανάγκες και η εξέλιξη άλλων, έ- χουν αναπροσαρμόσει την ιδέα, τη φιλοσοφία της βιβλιοθηκονομικής επιστήμης και επαναπροσανατολίσει και πλουτίσει το ρόλο των βιβλιοθηκών με καινοφανείς υπεύθυνες πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις όχι μόνο στο μορφωτικό τομέα αλλά και στη συμμετοχή τους στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του υπό διαμόρφωση νεαρού ατόμου, που με τη θέσπιση ειδικών προγραμμάτων πνευματικής, πολιτιστικής και κοινωνικού τύπου πολιτικής, μπορούν να εφαρμοστούν και στις σχολικές βιβλιοθήκες χωρίς να παρεμποδίζεται ή να μειώνεται και ο ψυχαγωγικός δια της ανάγνωσης βιβλίων και της χρήσης μη έντυπου υλικού ρόλος τους. Οι σχολικές βιβλιοθήκες από τα παλαιότερα των νεοτέρων χρόνων στη ύση υπηρετούν και διεκπεραιώνουν προγράμματα τα ο-

3 Η σχολική βιβλιοθήκη 173 ποία υλοποιούν εθνικές πολιτικές εκπαίδευσης με κεντρικό στόχο την παιδεία των λαών από τη δεκτική μαθητική τους ηλικία και α- ποσκοπούν βάσει περισπούδαστων σχεδιασμών στη διαμόρφωση ιδεών, στην καλλιέργεια νοοτροπιών και της προσωπικής αγωγής. Συμμετέχουν ενεργά στα θέματα της εκπαίδευσης, παρακολουθούν τις εξελίξεις και αναπροσαρμόζονται προβαίνοντας σε αλλαγές στόχων και προσανατολισμών, για να αντιμετωπίσουν τις διαρκώς αναφυόμενες νέες ανάγκες. Οι αλλαγές αυτές κρατούν σε μόνιμη ε- γρήγορση τις σχολικές βιβλιοθήκες οι οποίες συντάσσονται με την υιοθέτηση νέων στάσεων των εκπαιδευτικών πολιτικών. Η δομή και τα συστήματα οργάνωσής τους είναι ευέλικτα και δεκτικά σε μεταβολές και αλλαγές πορείας και προσαρμόζονται χωρίς διαταράξεις, γιατί η συνέχεια είναι εξασφαλισμένη λόγω της ισχυρής υποδομής τους. Η ελληνική εθνική βιβλιοθηκονομική πολιτική υπήρξε σταθερά ακαθόριστη και αόριστη, τυχαία, περιστασιακή ως προς τα πολιτιστικά και πνευματικά ζητήματα. Επομένως και οι εφαρμοστές της, οι βιβλιοθήκες, φυτοζώισαν στο περιθώριο αυτών των κατακτήσεων. Η πολυνομία που τις διέπει και η έλλειψη υποδομής και ικανότητας αναπροσαρμογής τους, στερούν απ αυτές δικαιώματα και υποχρεώ-

4 174 Κυριάκος Ντελόπουλος σεις. Ανάλογη και η μερίδα των σχολικών βιβλιοθηκών, ό,τι κατά καιρούς βαπτίστηκε «σχολική βιβλιοθήκη». Η αναφορά σε κάποιες εξαιρέσεις, που είμαστε έτοιμοι να προβάλουμε ως αντίρρηση, πιστοποιεί απλά το μέγεθος της διαφοράς. Μια βιβλιοθήκη σε ένα σχολείο δεν είναι σημείο αναφοράς, εάν δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένους λόγους της παρουσίας της και δεν τους ασκεί στο συνολικό πλέγμα του εκπαιδευτικού συστήματος στο οποίο ανήκει. Είναι στοιχείο της εκπαίδευσης με πνοή και υψιπετείς στόχους που αποσκοπούν και υποβοηθούν την παραγωγή παιδείας και ειδικά της μορφής που έχει κριθεί ιδιαίτερα επιθυμητή για τη βελτίωση των πολιτών και του έθνους σε έναν κόσμο ανταγωνιστικό. Η σχολική βιβλιοθήκη είναι όργανο τροφοδοτούμενο στρατηγικά από το εκπαιδευτικό σύστημα, ικανό να ανταποκρίνεται στον ταγμένο στόχο, που είναι η παιδεία, πρωτίστως, και που πρέπει να υπάρχει σε όλα τα σχολεία της Πρωτοβάθμιας και ευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, για όλους τους μαθητές. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι το μέσο. Η σχολική βιβλιοθήκη ο συνεπίκουρος και των δυο. Συζητώντας για βιβλιοθήκες στο σχολείο δεν εννοούμε όλοι οι συζητούντες το ίδιο. Από κει και η πορεία των αντιθέσεων και αντιφάσεων. Φταίει σ αυτό η φτωχή ελληνική εμπειρία και η έλλειψη γνώσης και έγκυρης περί το θέμα πληροφόρησης. Ας δούμε τι είναι και τι προσφέρει η σχολική βιβλιοθήκη στο σύγχρονο κόσμο. Είναι κέντρο που λειτουργεί με εσωτερική αυτονομία, συνδέεται με τη σχολική πράξη, συνεργάζεται με τη διεύθυνση του σχολείου και βασίζεται στην προθυμία και συμπαράσταση του διδακτικού προσωπικού από το οποίο εξαρτάται η αξιοποίησή της και φυσικά η ζωή της ως ενεργητικού στοιχείου μέσα στο σχολείο. Είναι διαχειριστής υ- πεύθυνων καθηκόντων και διακινητής του εύρωστου κατάλληλα ε- πιλεγμένου έντυπου και άλλου υλικού της. Στα καθήκοντά της περιλαμβάνεται η εκμάθηση των τρόπων έρευνας και η μεθοδολογία της αξιοποίησης των ευρημάτων, η μύηση στην αναζήτηση του υλικού της, ο εντοπισμός και η χρήση του και παράπλευρα, πέρα από τον εκπαιδευτικό της ρόλο, η παροχή αναγνωστικής ψυχαγωγίας. Ο ρόλος των βιβλιοθηκών στα σχολεία έχει επεκταθεί προς πολλές κατευθύνσεις που στο παρελθόν ήταν αδιανόητες. Οι ευθύνες που τους έχουν ανατεθεί δεν είναι τυχαίες ούτε τους δόθηκαν κατ απονομήν. Στον κύκλο τους περιέχεται και αυτός που συμβάλλει στη διαμόρφωση προϋποθέσεων που οδηγούν στην ανάπτυξη της κοινωνικοποίησης του παιδιού-μαθητή-πελάτη τους.

5 Η σχολική βιβλιοθήκη 175 Κάπως πιο αναλυτικά. Η σχολική βιβλιοθήκη: Απευθύνεται και εξυπηρετεί όλα δίχως διάκριση τα παιδιά του σχολείου: προικισμένα και αδύνατα, συνεσταλμένα και ζωηρά και τα κάθε διαβάθμισης στην απόδοση. ιαθέτει υλικό κάθε είδους που μπορεί να χειριστεί και καλύπτει πλήρως τις απαιτήσεις και τις ανάγκες και του πιο προοδευτικού και απαιτητικού εκπαιδευτικού προγράμματος. Παρέχει πλούσιο και ανανεωμένο υλικό για ελεύθερη ανάγνωση. Εκπονεί αναγνωστικά προγράμματα διαπαιδαγώγησης και διαμόρφωσης των ικανοτήτων των μαθητών προς την ανάγνωση βιβλίων ανάλογων προς την προσληπτικότητα και έφεση για μάθηση καθενός, μη παραλείποντας να θεραπεύσει δυσχέρειες ή απορριπτικές διαθέσεις ορισμένων παιδιών. Η προτροπή και ο εθισμός στην ανάγνωση και στην εμπιστοσύνη στο βιβλίο είναι δικό της έργο. Προκαλεί το ενδιαφέρον προς την εγκατάσταση πνεύματος συνεργασίας των μαθητών προς αυτήν με τη βοήθεια αποδεκτών μέσων επικοινωνίας. Προτρέπει τους μαθητές να τη βοηθούν σε προσιτές γι αυτά μικροδουλειές. Αναπτύσσει την προσωπικότητα του παιδιού ως προς τις εκδηλώσεις του της ευθύνης απέναντι στα κοινά πράγματα, της κοινής ιδιοκτησίας, της αναγνώρισης των δικαιωμάτων του άλλου μέσω του δανειστικού συστήματος και συμβάλλει στη δημιουργία και άσκηση των πρώτων δημοκρατικών αρχών στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων. Οι προβλεπόμενες από το ωρολόγιο πρόγραμμα ώρες παραμονής των μαθητών στη βιβλιοθήκη περικλείουν στοιχεία κοινωνικής συναναστροφής που βελτιώνουν τη συμπεριφορά τους. Προμηθεύει στο διδακτικό προσωπικό χρήσιμο υλικό και συνεργάζεται μαζί του στην επίλυση των αναφυόμενων στην εκτέλεση του λειτουργήματός του προβλήματα και γενικά το υποβοηθεί στο έργο του. ιδάσκει στους μαθητές τον τρόπο λειτουργίας της, των συστημάτων της και τον προορισμό της στη μικρή κοινωνία του σχολείου, ώστε να είναι σε θέση να τη χρησιμοποιούν και να μπορούν να βρίσκουν μόνοι τους αυτό που ζητούν. Τούτο έχει ξεχωριστή σημασία, γιατί τα διεθνώς χρησιμοποιούμενα βιβλιοθηκονομικά συστήματα θα τους είναι γνώριμα και προσιτά οπουδήποτε βρεθούν, και

6 176 Κυριάκος Ντελόπουλος στη δική τους τη χώρα, οψέποτε συμβεί αυτό, οπωσδήποτε όμως στις ξένες. Είναι λοιπόν η βιβλιοθήκη ένα κέντρο εκτελεστικό μιας συγκεκριμένης σειράς επιτελικών σχεδιασμών και εφαρμοστής της ιδεολογίας της εκπαίδευσης που προσφέρει μια πολιτεία και κατά ένα τρόπο εκφραστής τους. Ένα κέντρο, το οποίο κάτω από ένα δυναμικό μάνατζμεντ διαχειρίζεται υπεύθυνα ένα μέρος της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η ιδιομορφία της λειτουργίας μιας βιβλιοθήκης στο σχολείο χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από την αυτονόητα απαραίτητη συνεργασία της με το διδακτικό προσωπικό, η συμμετοχή του οποίου αποτελεί τη βάση της απόδοσής της που στηρίζεται στη συμφωνία εκ μέρους του ότι αποτελεί μέρος της διδασκαλίας και των καθηκόντων του. Μερικοί τρόποι: Ο διδάσκων δίνει θέματα στους μαθητές για αναζήτηση πληροφοριών στη βιβλιοθήκη για τη συγγραφή μιας εργασίας με έμμεσο ζητούμενο και ωφέλεια τη διακριτική εξοικείωση με το χώρο και το

7 Η σχολική βιβλιοθήκη 177 περιβάλλον της και την ανακάλυψη των πνευματικών πόρων που στεγάζει και διαθέτει. Ο διδάσκων σε συνεννόηση με τον υπεύθυνο της βιβλιοθήκης ζητάει να του ετοιμάσει έντυπο και όποιο άλλο υλικό σχετικό με θέμα διδασκόμενο στο μάθημά του στην τάξη για μια ή περισσότερες σχολικές ώρες. Οδηγεί τους μαθητές του στη βιβλιοθήκη. Οι μαθητές υπό την επίβλεψή του μελετούν το προετοιμασμένο υλικό. Αργότερα στην τάξη μπορεί να γίνει συζήτηση πάνω στα βιβλία που αναγνώσθηκαν και στον τρόπο συνεργασίας με τη βιβλιοθήκη και ακόμη και κριτική γι αυτήν. Ο διδάσκων ζητάει από τον υπεύθυνο της βιβλιοθήκης υλικό για τους μαθητές του πάνω σε ορισμένο θέμα το οποίο μπορεί να μεταφερθεί στην αίθουσα διδασκαλίας για ανάγνωση. Φυσικά οποιαδήποτε άλλη ενέργεια που θα μπορούσε να προαγάγει το έργο της είναι περισσότερο από επιθυμητή. Είναι υποχρέωση όλων όσοι εργάζονται στο σχολικό χώρο να στηρίζουν και να προωθούν το έργο της. Το προσωπικό της βιβλιοθήκης από τη δική του μεριά σε ώρες πρόσφορες διδάσκει τους μαθητές και τους καθηγητές το σύστημα οργάνωσής της και τους τρόπους ανεύρεσης του υλικού της, ώστε να είναι σε θέση να την χρησιμοποιούν και σε απουσία του. Όλοι όσοι εργάζονται σ ένα σχολείο πρέπει να γνωρίζουν την οργάνωσή της και να ζητούν να ενημερώνονται για το υπάρχον υλικό, για τα νέα προσκτήματα, για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ως υπηρεσιακή μονάδα και να τα επιλύουν από κοινού. Παρόλο ότι η βιβλιοθήκη είναι από τη μακρινή αρχαιότητα γνωστή στην Ελλάδα και βεβαιωμένη η συμβολή της στη διαμόρφωση του πνευματικού κλίματος και της ζωής, στη νεότερη το είδος α- τύχησε, για πολλούς λόγους, άλλους αδικαιολόγητους, άλλους αναίτιους, άλλους ενίοτε λογικούς. Κύριος ο οικονομικός παράγων ο ο- ποίος στην προτεραιότητα των αναγκών της πολιτείας αφήνει το θεσμό των βιβλιοθηκών ουραγό. Για τις σχολικές βιβλιοθήκες -κοντά τους και οι ανύπαρκτες παιδικές- τα δεδομένα είναι πικρά. Αρκεί να ανατρέξουμε στα σχετικά άρθρα των νόμων και στα διατάγματα για την εκπαίδευση, για να απορήσουμε σε πρώτη επαφή και να κατανοήσουμε σε δεύτερη ότι μόνο στην κακοδαιμονία δεν είναι επιτρεπτό να αποθέσουμε τα αίτια της απουσίας τους ή έστω μιας κάποιας υποτυπώδους συμβολής τους στα της παιδείας. Η μελέτη του κεφαλαίου αυτού στην ιστορία των βιβλιοθηκών στη σύγχρονη Ελλάδα

8 178 Κυριάκος Ντελόπουλος αποκαλύπτει την άγνοια των σχεδιαστών της εκπαιδευτικής μας πολιτικής για το θέμα, την έλλειψη πίστης στο θεσμό, την μη πρακτική πρόβλεψη εφαρμογής των προθέσεων των συντακτών τους. Η αοριστία συμπλέκεται με φραστικά εγκώμια της αξίας της βιβλιοθήκης, αλλά παραλείπεται η σύνδεσή της ως παράγοντα επαύξησης της εκπαίδευσης των νέων. Τα ελληνόπουλα δε χάρηκαν τις ψυχικές χαρές και τις αναγνωστικές χάρες που προβλέπει η βιβλιοθήκη μέσα στο σχολείο τους δίπλα στην αίθουσα με τα θρανία τους. Η κρατική αντίληψη και η α- νασταλτική κάθε προόδου γραφειοκρατική μηχανή και η αμηχανία των μηχανικών της παρεμπόδισε, εξακολουθητικά και αδιάλειπτα τη διαμόρφωση προοδευτικών τάσεων και στάσεων, που η σχολική βιβλιοθήκη στην εποχή μας προβλέπει. Είναι γεγονός ότι βελτιώνει την εκπαίδευση, ανοίγει ορίζοντες πνευματικούς, δημιουργεί πολίτες με κρίση και δημιουργούς υπεύθυνης κοινής γνώμης. Σε κανένα άρθρο νόμου για την εκπαίδευση δεν διατυπώθηκε για ποιο λόγο πρέπει να υπάρχει στο σχολείο βιβλιοθήκη, αν δηλαδή χρειάζεται και τι χρειάζεται. Επαναλαμβάνεται στερεότυπα, πλην όχι στέρεα, η σημασία της θεωρητικά αλλά ποτέ δεν ορίστηκε η σχέση της με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αφήνοντας μετέωρο το ρόλο της και αγνοώντας τη συγκεκριμένη συμβολή της σε ειδικά πεδία. Το πρώτο ελληνικό διάταγμα για σχολικές βιβλιοθήκες χρονολογείται από το 1835 και υπογράφεται από τον Όθωνα και τον Άρμανσμπεργκ. Ήταν σύντομο, λιτό, περιεκτικό, υποσχετικό και ελπιδοφόρο. Το γιατί δεν εφαρμόσθηκε θα το μάθουμε αργότερα μετά τις απαραίτητες έρευνες των στοιχείων και την αναγωγή τους στην πολιτική κατάσταση της χώρας. Άλλοι λόγοι, δημοσιονομικοί, στέρησαν τα σχολεία μας από ένα αποφασιστικής σημασίας στοιχείο. Ο τόπος γενικότερα στερήθηκε από ό,τι σήμερα θεωρείται πως είναι ένα από τα σοβαρότερα ελλείμματά του. Στο πρώτο από τα τρία ακαριαία του άρθρα το διάταγμα εκείνο όριζε: «Εις έκαστον των δημοσίων σχολείων του κράτους θέλει συστηθεί βιβλιοθήκη προς χρήσιν των διδασκόντων και των διδασκομένων. Αι βιβλιοθήκαι αύται θέλουν διευθύνεσθαι προσωρινώς από τους ανήκοντας γυμνασιάρχας και σχολάρχας». Πρωτοποριακό για την εποχή του. Ήταν όμως προσωρινό. εν εφαρμόστηκε ποτέ, δυστυχώς. Όπως δεν εφαρμόστηκαν όσοι άλλοι νόμοι εκπονήθηκαν μεταγενέστερα. Ευτυχώς οίοι ήταν. Το 1836 δημοσιεύτηκε το «ιάταγμα «περί Κανονισμού των Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων»

9 Η σχολική βιβλιοθήκη 179 στο οποίο σε κανένα από τα 126 άρθρα του δεν γίνεται λόγος για σχολικές βιβλιοθήκες. Ήδη οι βιβλιοθήκες είχαν χάσει το προοδευτικό προβάδισμα και μετατέθηκε χρονικά ο εφοδιασμός των σχολείων για το αόρατο μέλλον. Εκατόν πενήντα χρόνια μετά, το 1985, στο νόμο για την Πρωτοβάθμια και ευτεροβάθμια εκπαίδευση, άρθρο 43 για σχολικές βιβλιοθήκες, επαναλαμβάνεται στερεότυπα, όπως και σε άλλους νόμους που προηγήθηκαν, ότι η ευθύνη των βιβλιοθηκών ανατίθεται σε εκπαιδευτικούς. Έχει μάλιστα απομακρυνθεί εκείνο το «προσωρινώς» των Βαυαρών. εν είναι του παρόντος να σχολιαστεί λέξη προς λέξη το άρθρο αυτό, το οποίο εξαντλείται με τη συλλογική ευθύνη της οργάνωσης και λειτουργίας της βιβλιοθήκης στα σχολεία, εμπλέκοντας κατά ένα πρωτοφανή τρόπο όλα τα συλλογικά όργανα που ασχολούνται με τη ζωή και τη δράση του σχολείου και φυσικά με την απόδοσή του στη μόρφωση των Ελληνοπαίδων. Στο θέμα του βιβλιοθηκάριου, έστω αν μετά από πιέσεις της Ένωσης Ελλήνων Βιβλιοθηκάριων, σε κάποια άσχετη τροπολογία προστέθηκε πως στις μέλλουσες βιβλιοθήκες θα διορίζονται επαγγελματίες πτυχιούχοι. Η τρέχουσα προσπάθειά τους κράτησε σε απόσταση για λόγους έλλειψης σοβαρής αντιμετώπισης του θέματος, όπως και του προβληματισμού για το σκοπό της δημιουργίας τους. Εξάλλου το κράτος εξαναγκάστηκε από την Ε.Ε. να προχωρήσει στην υλοποίηση του σχετικού προγράμματος πλήρως ανέτοιμο. Πιστεύω, και το υποστηρίζω, ότι το επόμενο βήμα εκείνου το οθωνικού νόμου θα ήταν η ανάθεση των βιβλιοθηκών σε ειδικούς, προφανώς βιβλιοθηκάριους. Από χρόνια στην Ελλάδα λειτουργούν δύο σχολές βιβλιοθηκονομίας στα Τ.Ε.Ι., που παράγουν ικανό αριθμό επαγγελματιών, που ωστόσο αγνοούνται. Στις βιβλιοθήκες που δημιουργήθηκαν πρόσφατα, πάλι προτιμήθηκε το «προσωρινώς» του 1835! Ανατέθηκαν σε καθηγητές, κατά προτίμηση φιλολόγους αλλά και σε άλλες ειδικότητες, όπως γυμναστές, δηλαδή σε επαγγελματίες που το αντικείμενο που σπούδασαν είναι άλλο. Αυτό είχε γίνει στις αρχές του 20ού αι., αληθώς προσωρινά, έως ότου και έγινε παραχθούν ειδικοί σχολικοί βιβλιοθηκάριοι. Αυτό στο εξωτερικό. εδομένης της έλλειψης στα σχολεία καθηγητών ανέρχεται σε χιλιάδες ο αριθμός κενών θέσεων επιτελείται το παράδοξο να μετακινούνται καθηγητές σε άλλα καθήκοντα. Στο προσκήνιο η παροιμία ότι το κράτος μας ξεχνάει την Μαριορή και ασχολείται με τον φερετζέ της... Έτσι αντιλαμβάνεται τις βιβλιοθήκες των σχολείων του. Απορίας άξιο πώς δεν σκέφτηκε να διορίσει βιβλιοθηκάριους στα

10 180 Κυριάκος Ντελόπουλος κενά των θέσεων των καθηγητών στη ευτεροβάθμια εκπαίδευση και να διδάξουν αυτοί αρχαία, φυσική, γυμναστική, γιατί όχι και ωδική; Αλλά γιατί σχολικός βιβλιοθηκάριος και όχι εκπαιδευτικός; Και γιατί εξακολουθητικά το ελληνικό Υπουργείο Παιδείας αρνείται να εφαρμόσει το αυτονόητο; Προφανώς γιατί δεν έχει ασχοληθεί σοβαρά με το όλο θέμα των σχολικών βιβλιοθηκών. Στην πραγματικότητα δεν τις θέλει. Τις αντιμετωπίζει ως βάρος πέρα από κάποιες αόριστες για λόγους κατανάλωσης παραδοχές για την ωφελιμότητά τους. Είναι αλήθεια πως πρόκειται για μεγάλο βάρος και δεν έχει τις δυνάμεις κατά την Μακρυγιαννική αντίληψη το φτωχό κράτος μας να το σηκώσει. Καλύτερα για λόγους ανόητους για την ελληνική πραγματικότητα είναι δύο πρόσωπα υπεύθυνα και συνεργαζόμενα: επαγγελματίας βιβλιοθηκάριος, με πρόσθετη ειδική κατάρτιση, και καθηγητής-φιλόλογος ως συνεργάτης και σύμβουλος. Με τα χρόνια διαμορφώθηκε η ειδικότητα του σχολικού βιβλιοθηκάριου και χαμηλή αισθητική των σχολικών βιβλίων ας συγκριθούν προς στιγμήν με τα για τις ίδιες ηλικίες εξωσχολικά- πέρα από το γεγονός ότι τα κείμενά τους υστερούν, αφού δεν προέρχονται από γραφίδες λογοτεχνών. Ο τρόπος, αν όχι της αναίρεσης του κινδύνου δημιουργίας κακών σχέσεων παιδιού και βιβλίου, οπωσδήποτε όμως της μείωσής του, είναι η ευεργετική παρέμβαση ενός φλογερού και φιλότιμου εκπαιδευτικού λειτουργού, πρόθυμου να εξομαλύνει τις σύμφυτες με το σύστημα διαταραχές. Αλλά αυτό ανήκει περισσότερο στο πεδίο των προσωπικών συμβολών και στον κύκλο των ευχών να είναι πολλές. Υπάρχει αντίδοτο, προβεβλημένο παγκόσμια. Είναι η παρακείμενη στην αίθουσα διδασκαλίας βιβλιοθήκη, όπου το βιβλίο δεν είναι το μη ελκυστικό εγχειρίδιο, αλλά πολλά άλλα χαρούμενα και γελαστά βιβλία που κλείνουν το μάτι στο παιδί-μαθητή και του προσφέρονται σε μια βάση μη καταναγκασμού αλλά σε μιαν άλλη, της πρόκλησης του προσωπικού ενδιαφέροντός του μέσω μιας θελκτικής επιθυμητέον και αυτό βιβλιοθηκαρίου, κατόχου της τέχνης προσέγγισης του παιδιού και της μεσολάβησης προσέγγισής του προς το βιβλίο, γνώστριας της τεχνολογίας, της οργάνωσης και της λειτουργίας της βιβλιοθήκης και παροχής υπηρεσιών που προβλέπει η επιστήμη της βιβλιοθηκονομίας, σε ένα ευχάριστο και φιλόξενο περιβάλλον, όπου το παιδί είναι ελεύθερο να περιδιαβάζει ανάμεσα στα ανοιχτά ράφια, να κινείται, να ξεφυλλίζει τα βιβλία, να διαλέγει κά-

11 Η σχολική βιβλιοθήκη 181 ποια της αρεσκείας του, απ' αυτά που άλλοι ειδήμονες διάλεξαν για λογαριασμό του. Γενικά, να χαίρεται το μαγικό κόσμο των βιβλίων, αυτές τις μικρές φορητές συσκευές που εκλύουν γνώση και ευχαρίστηση, ενώ για άλλους μπορεί να είναι και εκρηκτικοί μηχανισμοί, δημιουργοί προβλημάτων, όπως ξέρουμε από αρνητικές ιστορικές εποχές. Η σχολική βιβλιοθήκη συμφιλιώνει το παιδί με το βιβλίο στους ίδιους χώρους που διακυβεύονται οι σχέσεις του μ' αυτά και αναδείχτηκε παγκόσμια σε ένα ευυπόληπτο επάγγελμα το οποίο στις ευνομούμενες βιβλιοθηκονομικά χώρες τού έχουν ανατεθεί σοβαρές ευθύνες που περιλαμβάνουν και μέρος των ευθυνών των εκπαιδευτικών, ο προορισμός των οποίων είναι διαφορετικός και ασκείται στις αίθουσες διδασκαλίας με πρόβλεψη ωστόσο τη συνεχή και δημιουργική συνεργασία τους με τη σχολική βιβλιοθήκη. Η πρώτη επαφή του παιδιού με το βιβλίο είναι αρκετά βίαιη, αφού μέσα σε μια μέρα μεταβάλλεται από παιδί σε μαθητή. Επισυμβαίνει δε μέσω του σχολικού εγχειριδίου στη βάση ενός αδιατάρακτα παραδοσιακού πειθαναγκαστικού συστήματος, το οποίο ακολουθεί

12 182 Κυριάκος Ντελόπουλος το εξής επαναλαμβανόμενο καθημερινά σχήμα: ο διδάσκων επιβάλλει την ανάγνωση του βιβλίου -ο μαθητής εξαναγκάζεται να αναγνώσει το βιβλίο - ο διδάσκων εξετάζει το μαθητή - ο μαθητής βαθμολογείται η διαδικασία επαναλαμβάνεται. Για άλλα παιδιά επί έξι χρόνια, για άλλα επί δώδεκα και για πολλά δυστυχώς καθόλου. Στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας δημιουργούνται καταστάσεις οι οποίες οδηγούν ένα αριθμό παιδιών σε αναστολές προς την ανάγνωση και τη μάθηση. εν είναι μόνο το σύστημα. Είναι και η συμβολή στην αναθεώρηση της στάσης του απέναντι στο σχολείο, υποβοηθώντας το έργο του αρμόδιου εκπαιδευτικού προσωπικού. Πάντα ταύτα με την πρόθυμη και υποχρεωτική και ειλικρινή συμβολή του χωρίς την οποία πολλά από τα προβλεπόμενα ναυαγούν. Η δημιουργία θερμών δεσμών βιβλιοθήκης και μαθητών είναι της ευθύνης του βιβλιοθηκάριου κατά το δικό του μέρος, όπως είναι η οργάνωση της βιβλιοθήκης, η ετοιμότητά της για εξυπηρέτηση όλων, η ανάπτυξη των υπηρεσιών της, η διοίκησή της, η ενημέρωσή της στις νέες εκδόσεις και η συμμετοχή της στην επιλογή τους, η συνεργασία με το διδακτικό προσωπικό και η εκπόνηση ειδικών προγραμμάτων τα οποία αυξάνουν το ενδιαφέρον για τη χρήσιμη και ευεργετικότατη για πολλά αυτή μονάδα. Η έμπρακτη όμως επίδειξη ενδιαφέροντος του διδακτικού προσωπικού είναι αυτή που θα κατακυρώσει τον προορισμό και την αξία της βιβλιοθήκης και θα συντείνει στη ζωογόνο ζωή της σχολικής κοινότητας με απώτερο ζητούμενο τη συντήρησή της ως βασικής σημασίας βοηθό στην εφαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο ενισχύεται και διευρύνεται με τη συνδρομή της βιβλιοθήκης. Παράλληλα με τον ψυχαγωγικό ρόλο της ο χώρος και το υλικό της μπορούν να αξιοποιηθούν για την επέκταση των μαθημάτων και την εμβάθυνσή τους με μη σχολικά βιβλία. Εδώ ακριβώς βρίσκεται ο λόγος της παρουσίας της ανάμεσα στους μαθητές και τους καθηγητές: η διαπλοκή της με τα διδασκόμενα μαθήματα επιβεβαιώνει και επαυξάνει την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας και των μεθόδων της με πιο απελευθερωμένα μέσα, τρόπους και υλικά. εν είναι αρκετή η διδασκαλία λ.χ. της λογοτεχνίας μέσα στην τάξη με τη γνωστή και παραδοσιακή τακτική της ανάλυσης των κειμένων τα οποία προσεγγίζει ο μαθητής καθοδηγούμενος να εντοπίζει τα καλολογικά τους στοιχεία ή επιχειρώντας να ανακαλύψει τα μυστήρια της δημιουργίας ενός ποιήματος με χειρουργικής τεχνολογίας επεμβάσεις οι οποίες θεωρούνται επιτυχείς, εάν φέρουν στο φως ευ-

13 Η σχολική βιβλιοθήκη 183 ρήματα προερχόμενα από αγωνιώδη ερωτήματα του τύπου «τι θέλει να πει εδώ ο ποιητής», τα οποία ως εικός εξαναγκάζουν την ποίηση να πετάξει από το παράθυρο και τα παιδιά να χάνουν μοναδικές ευκαιρίες να την ψηλαφίσουν και να αισθανθούν την ορατή ή κρυμμένη ομορφιά της. Η βιβλιοθήκη διαθέτει στα ράφια της υλικό κλεισμένο στα βιβλία της που πλουτίζουν τη γνώση του μαθητή απλώνοντάς την σε απέραντα πεδία. Η διδασκαλία πάνω σ' ένα λογοτεχνικό έργο από ένα σχολικό βιβλίο μπορεί να είναι μόνο η αρχή. Η συνέχεια στη βιβλιοθήκη. Η οδήγηση των μαθητών στους χώρους της από τους καθηγητές τους, η καθοδήγησή τους στην αναζήτηση άλλων έργων με τη βοήθεια του βιβλιοθηκάριου και η χωρίς καταναγκασμό αλλά με προτροπή και παράδειγμα ανάγνωσή τους, είναι επιθυμητή διαδικασία που οδηγεί στη δια βίου ευεργετική σχέση του παιδιού με το βιβλίο. Με τον όρο ότι τα βιβλία της στα ράφια θα διακινούνται τόσο όσο να αποτραπεί ο κίνδυνος που καραδοκεί να μείνει η βιβλιοθήκη η ίδια στο ράφι. Είναι το είδος που γνωρίζουμε καλά. Αυτό που πρέπει να εκλείψει και από τη μνήμη μας και από τα μάτια μας. Αν οι Έλληνες κατηγορούνται κατά καιρούς ότι δεν διαβάζουν, μια αμφιλεγόμενη απόφανση, μπορεί, αν αληθεύει ως ένα βαθμό, να αποσοβηθεί έγκαιρα από την εποχή του σχολείου, εκεί που πραγματικά προετοιμάζονται οι μέλλοντες αναγνώστες ή εκείνοι που θα πυκνώσουν τις τάξεις εκείνων που δεν διαβάζουν και θα συμβάλουν στις, αρνητικές στατιστικές. Το παράδειγμα από τα νέα ελληνικά έ- χει τα ανάλογά του και στα άλλα μαθήματα. Όλα προσφέρονται για ευρύτερες συσχετίσεις με άλλες επιστήμες που ολοκληρώνουν τη γνώση, επαυξάνουν την ευρυμάθεια και οδηγούν στην κατάρτιση κι από κει στην περιέργεια. Και αυτό η σχολική βιβλιοθήκη το εξασφαλίζει, αρκεί να υπάρχουν προβλέψεις και οδηγίες χρήσης και να έ- χουν ενταχθεί στο ημερήσιο πρόγραμμα της σχολικής διαδικασίας. Η σχολική βιβλιοθήκη αποτελεί τη φυσική προέκταση της σχολικής πράξης μέσα στον ίδιο χώρο που στεγάζει τις αίθουσες διδασκαλίας. Η αρχιτεκτονική της σχεδιασμένη από ειδικό αρχιτέκτονα μυημένο στα εκπαιδευτικά πρέπει να είναι τέτοια ώστε να επαυξάνει την προσιτότητα της πρόσβασης και να διευκολύνει την παραμονή και κίνηση των μικρών πελατών της και να υποθάλπει και μέσω της αρχιτεκτονικής της σύλληψης τη χρηστικότητά της. Μέσα στη σχολική βιβλιοθήκη, εάν έχουν εξασφαλιστεί οι όροι της λειτουργίας και οι σκοποί της, προσφέρονται και όροι για την

14 184 Κυριάκος Ντελόπουλος ανάπτυξη του εαυτού των παιδιών, των ενδιαφερόντων τους, της προσωπικής τους ελευθερίας και των τρόπων επικοινωνίας που ωθεί η συνύπαρξη με άλλους που βρίσκονται εκεί για να μοιραστούν τις ίδιες κοινές παροχές. Επιπλέον, η αίσθηση της ευθύνης, ο σεβασμός της ξένης ιδιοκτησίας και η διακριτική συμπεριφορά που δεν ενοχλεί, είναι προαγωγικά της έννοιας της κοινοκτημοσύνης και της κοινωνικής συμπεριφοράς, των τρόπων δηλαδή που ζούμε, που δεν είναι παρά η βαθύτερη έννοια του πολιτισμού. Η σχολική βιβλιοθήκη πληροφορεί, ενημερώνει, εκπαιδεύει, διαπαιδαγωγεί, εκπολιτίζει, ψυχαγωγεί, διδάσκει. ρα ως εστία αντίστασης ενάντια σε όσα αρνητικά δέχεται το παιδί από άλλα, δημοφιλή μέσα, όπως εκείνος ο πολτός της τηλεόρασης που ρυπαίνει τα πάντα και βάλλει κατά παντός ανυπεράσπιστου, αναγκάζοντας την εικόνα να χάσει την αξία της και τη λογιστική τιμή της που όριζε ότι αξίζει όσο χίλιες λέξεις, αντιστρέφοντας πια σε ζητούμενο μια κάποια λέξη που να αξίζει εκείνη όσο χίλιες εικόνες. Μια βιβλιοθήκη, μια οποιαδήποτε βιβλιοθήκη, δεν αξιολογείται από τον αριθμό των τόμων που περιέχει, αλλά από την ποιότητα και την ποσότητα των υπηρεσιών που προσφέρει στο κοινό της υπό μία άρτια ασκούμενη τεχνική. Μια σχολική βιβλιοθήκη πρέπει να εργάζεται με ωρολογιακή ακρίβεια για λογαριασμό ενός ωρολόγιου προγράμματος με συγκεκριμένους στόχους για την αξιοποίησή του, συμβάλλοντας στην εφαρμογή μιας σαφούς εκπαιδευτικής πολιτικής. Σε όποια άλλη περίπτωση με συμβιβασμούς, παραχωρήσεις, υποχωρήσεις και αυτοσχεδιασμούς κάθε προσπάθεια είναι από πριν καταδικασμένη, εκτός εάν ένα εκπαιδευτικό εθνικό πρόγραμμα έχει προέλθει από σκεπτικό να μην περιλαμβάνει στις προδιαγραφές του και βιβλιοθήκες στα σχολεία. Κάτι τέτοιο είναι αδιανόητο.