ΣΟ ΙΜΑΡΕΣ ΣΗ ΚΑΒΑΛΑ. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΡΟΝΙΚΗ ΠΑΡΟΤΙΑ ΣΟΤ ΣΗΝ ΠΟΛΗ.

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΣΟ ΙΜΑΡΕΣ ΣΗ ΚΑΒΑΛΑ. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΡΟΝΙΚΗ ΠΑΡΟΤΙΑ ΣΟΤ ΣΗΝ ΠΟΛΗ."

Transcript

1 Πανεπιςτήμιο Αιγαίου Σμήμα Πολιτιςμικήσ Σεχνολογίασ και Επικοινωνίασ ΠΜ «Πολιτιςμική Πληροφορική. Μουςειολογία» μεταπτυχιακή εργαςία με θέμα: ΣΟ ΙΜΑΡΕΣ ΣΗ ΚΑΒΑΛΑ. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΡΟΝΙΚΗ ΠΑΡΟΤΙΑ ΣΟΤ ΣΗΝ ΠΟΛΗ. Επιμέλεια: Μαρία αμψώνογλου Επιβλέπων καθηγητήσ: Δημήτριοσ Παπαγεωργίου υνεπιβλέπων καθηγητήσ: Ντένησ Ζαχαρόπουλοσ Μυτιλήνη 2009

2 ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΩΝ ΕΤΦΑΡΙΣΙΕ... 4 ΕΙΑΓΨΓΗ ο ΚΕΥΑΛΑΙΟ... 7 Ο ΟΙΚΙΜΟ ΣΗ ΠΑΝΑΓΙΑ... 7 KÜLLIYE. Ο ΘΕΜΟ ΣΟ ΙΜΑΡΕΣ ΣΗ ΚΑΒΑΛΑ ΜΕΦΜΕΣ ΑΛΗ ΙΣΟΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΨΗ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΓΕΝΙΚΑ ΦΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΦΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΣΟΤ ΙΜΑΡΕΣ ΚΑΒΑΛΑ Ο ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΠΟΛΙΣΙΜΟ ΚΑΙ ΝΕΕ ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΕ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΝΕΕ ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΕ ΠΟΛΙΣΙΜΟ ΚΑΙ ΝΕΕ ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΕ. ΕΛΛΑΔΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΣΑ ΟΔΤΕΑ ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ ΡΨΜΑΪΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ MOREUS THE GREAT BUILDINGS COLLECTION Ο ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΕΥΑΡΜΟΓΗ ΓΙΑ ΣΟ ΙΜΑΡΕΣ ΣΗ ΚΑΒΑΛΑ ΑΝΑΛΤΗ Ανάλυςη Αναγκών Κοινό τόχοι Εφαρμογήσ υνθήκεσ Φρήςησ Αρχική Ανάλυςη Ανάλυςη Φρηςτών Ανάλυςη Σεχνολογίασ

3 Ανάλυςη υνθηκών ΦΕΔΙΑΗ Δομή Εφαρμογήσ χεδίαςη Πλοήγηςησ χεδίαςη Διεπιφάνειασ Οθονών Ανάλυςη Δομικών τοιχείων Εφαρμογήσ ΠΑΡΑΓΨΓΗ Λογιςμικό ΠΡΟΣΑΕΙ ΒΕΛΣΙΨΗ ΣΗ ΕΥΑΡΜΟΓΗ ΔΤΚΟΛΙΕ ΠΟΤ ΠΡΟΕΚΤΧΑΝ ΚΑΣΑ ΣΗΝ ΕΚΠΟΝΗΗ ΔΙΑΣΡΙΒΗ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ

4 ΕΤΦΑΡΙΣΙΕ Ζ εξγαζία απηή δελ ζα κπνξνχζε λα έρεη νινθιεξσζεί ρσξίο ηε ζπκβνιή θάπνησλ αηφκσλ. Γηα ην ιφγν απηφ ληψζσ θαζήθνλ κνπ λα ηνπο επραξηζηήζσ κέζα απφ απηφ ην θείκελν. Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνπο θαζεγεηέο κνπ, θχξην Γεκήηξην Παπαγεσξγίνπ θαη θχξην Νηέλε Εαραξφπνπιν γηα ηελ πνιχηηκε θαζνδήγεζε θαη ηηο ρξήζηκεο ζπκβνπιέο πνπ κνπ παξείραλ. Σν Η.Μ.Α.Ρ.Δ.Σ. θαη ηνλ θχξην Αλαγλψζηε Νφηα γηα ηελ παξνρή ηνπ θσηνγξαθηθνχ πιηθνχ απφ ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ Ηκαξέη θαη γηα ηηο ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο. Σνλ Παληειή Μπνπδαιάθε, ηνλ Κψζηα ηεξγίνπ θαη ηελ Ήξα Υξπζνρφνπ γηα ηηο ζπκβνπιέο ηερληθήο θχζεσο. Σελ Κάηηα Υιηάπα γηα ηηο ηδέεο θαη πην πνιχ γηα ηελ ςπρνινγηθή ζπκπαξάζηαζε πνπ κνπ πξνζέθεξε. Καη πάλσ απφ φινπο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ θαη λα εθθξάζσ ηελ αγάπε κνπ γηα ηελ νηθνγέλεηά κνπ, γηαηί ρσξίο ηελ ππνζηήξημή ηνπο δελ ζα κπνξνχζα λα έρσ θηάζεη κέρξη εδψ. Οη ιέμεηο είλαη πνιχ θησρέο γηα λα εθθξάζνπλ ηελ επγλσκνζχλε κνπ, σζηφζν είλαη ην ειάρηζην πνπ κπνξψ λα πξάμσ. 4

5 ΕΙΑΓΨΓΗ Σν αθφινπζν θείκελν απνηειεί κία έξεπλα ζρεηηθά κε ην Ηκαξέη ηεο Καβάιαο, ην πιαίζην ίδξπζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ θαη ηελ εμέιημή ηνπ. Ζ επηινγή ηνπ ζέκαηνο έγηλε έπεηηα απφ παξφηξπλζε ηνπ θαζεγεηή κνπ, θπξίνπ Εαραξφπνπινπ θαη απφ πξνζσπηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην αξρηηεθηνληθφ κλεκείν ηεο γελέηεηξαο πφιεο κνπ. Ζ δηάξζξσζε ηνπ θεηκέλνπ γίλεηαη ζε ηξία θεθάιαηα. Πην αλαιπηηθά, ζηελ αξρή ηνπ πξψηνπ θεθαιαίνπ δίδνληαη θάπνηα ζηνηρεία αλαθνξηθά κε ηελ πεξηνρή φπνπ εληνπίδεηαη ην θηίζκα, ηνλ νηθηζκφ ηεο Παλαγίαο ζηελ Καβάια. Σα ζηνηρεία απηά αθνξνχλ ζηελ ηζηνξία ηνπ νηθηζκνχ, ζηε δνκή πνπ είρε θαηά ηελ πεξίνδν ίδξπζεο ηνπ Ηκαξέη θαη ζηελ παξνχζα θαηάζηαζή ηνπ. ηε ζπλέρεηα, γίλεηαη ιφγνο γηα ην ζεζκφ θαη ηε δνκή ησλ külliye, ηνπ αξρηηεθηνληθνχ δειαδή ηχπνπ ζηνλ νπνίν αλήθεη ην Ηκαξέη. Έπεηηα, αλαθέξνληαη θάπνηα ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ ηδξπηή ηνπ Ηκαξέη, Μερκέη Αιή παζά, θαη θαηαγξάθεηαη ε ηζηνξία ηνπ κλεκείνπ θαη ε εμέιημή ηνπ ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Αλαθέξνληαη ηα αξρηηεθηνληθά ζηνηρεία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ είδνπο θηεξίνπ θαη γίλεηαη κλεία ζηα αξρηηεθηνληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Ηκαξέη ηεο Καβάιαο. ην δεχηεξν θεθάιαην, γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά θαη γηα ηνπο θηλδχλνπο απφ ηνπο νπνίνπο απεηιείηαη. Έπεηηα, κλεκνλεχεηαη ε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηνλ ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ελεκεξσλφκαζηε γηα ηελ εζληθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο καο πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή. ηε ζπλέρεηα, αλαθέξνληαη θάπνηα παξαδείγκαηα ηζηνζειίδσλ θαη βάζεσλ δεδνκέλσλ απφ ηελ Διιάδα θαη απφ ην εμσηεξηθφ, ηα νπνία πεξηέρνπλ ζηνηρεία γηα δηάθνξα κλεκεία αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο απφ φιν ηνλ θφζκν. ην ηξίην θεθάιαην, αλαιχεηαη ε κεζνδνινγία αλάπηπμεο ηεο εθαξκνγήο, ε νπνία δεκηνπξγήζεθε γηα ηελ πξνβνιή θαη αλάδεημε ηεο ηζηνξηθήο θαη κλεκεηαθήο αμίαο ηνπ Ηκαξέη. Αξρηθψο, αλαθέξεηαη ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλεηαη, νη ζηφρνη πνπ αλακέλνληαη λα επηηεπρζνχλ κε ηε ρξήζε ηεο θαη νη ζπλζήθεο ππφ ηηο νπνίεο πξνηείλεηαη λα ιεηηνπξγήζεη. ηε ζπλέρεηα, αλαιχεηαη ε δνκή ηεο εθαξκνγήο θαη γλσζηνπνηνχληαη ηα ινγηζηηθά πξνγξάκκαηα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ πεξάησζή ηεο. Σέινο, πξνηείλνληαη ηξφπνη βειηίσζεο ηεο εθαξκνγήο. 5

6 Δληέιεη, αλαθέξνληαη νη δπζθνιίεο πνπ πξνέθπςαλ θαηά ηελ εθπφλεζε ηεο κεηαπηπρηαθήο δηαηξηβήο θαη ζπλνςίδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ εμήρζεζαλ κε ην πέξαο ηεο εξγαζίαο. ην παξάξηεκα πνπ ζπλνδεχεη ηε κεηαπηπρηαθή δηαηξηβή πξνζθέξεηαη πινχζην θσηνγξαθηθφ πιηθφ, ζην νπνίν απεηθνλίδνληαη ηκήκαηα ηνπ Ηκαξέη πξηλ θαη κεηά ηελ απνθαηάζηαζε θαη κεηαηξνπή ηνπ ζε πνιπηειέο μελνδνρείν. ην ζεκείν απηφ, είλαη ρξήζηκν λα δηεπθξηληζηεί φηη νη φξνη «ηκαξέη» θαη «külliye» ρξεζηκνπνηνχληαη ζε φιε ηελ έθηαζε ηνπ θεηκέλνπ γηα λα εθθξαζηεί ν ίδηνο ηχπνο θηίζκαηνο. Δλψ ε ιέμε «Ηκαξέη» (κε ην θεθαιαίν ην πξψην γξάκκα) ρξεζηκνπνηείηαη γηα ην Ηκαξέη ηεο Καβάιαο ζπγθεθξηκέλα. Σέινο, ν φξνο I.M.A.R.E.T. ρξεζηκνπνηείηαη γηα ην Ηλζηηηνχην Μειεηψλ Αλαηνιηθήο Παξάδνζεο Μερκέη Αιή. 6

7 1 ο ΚΕΥΑΛΑΙΟ Ο ΟΙΚΙΜΟ ΣΗ ΠΑΝΑΓΙΑ Ζ ρεξζφλεζνο ηεο Παλαγίαο ζηελ Καβάια θαηνηθείηαη ζρεδφλ αδηάθνπα απφ ηνλ 7 ν π.υ. αηψλα θαη απνηειεί κέρξη ηνλ 16 ν κ.υ. αηψλα ηνλ ππξήλα ηεο πφιεο. Έθηνηε ηα φξηά ηεο επεθηείλνληαη ιίγν έμσ απφ ηε ρεξζφλεζν θαη παξακέλνπλ έηζη κέρξη ην Εικόνα 1. Η χερςόνθςοσ τθσ Παναγίασ ςτα τζλθ του 19ου αιϊνα (Πθγι: αρχείο I.M.A.R.E.T.) Απφ ηηο αξρέο ηνπ 16 νπ αηψλα κ.υ. ε πφιε βξίζθεηαη ππφ νζσκαληθή θπξηαξρία 2 δηακνξθψλνληαο έηζη κηα λέα θπζηνγλσκία. Λφγσ ηεο ζηξαηεγηθήο ζέζεο 3 1 Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ Κατά τθν περίοδο θ πόλθ βρίςκεται υπό τθ βαςιλεία του ςουλτάνου ουλεϊμάν του Μεγαλοπρεποφσ. Βλ. Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ Η Καβάλα αποτελεί ςτακμό ςτο καλάςςιο ςταυροδρόμι του Β. Αιγαίου, διαπερνάται από τθν Εγνατία Οδό, θ οποία για αιϊνεσ ιταν ο ςφνδεςμοσ Ανατολισ και Δφςθσ, και καταλιγουν ςε αυτιν οι κάκετοι οδικοί άξονεσ που τθ ςυνδζουν με τθν ενδοχϊρα τθσ Ανατ. Μακεδονίασ μζχρι τισ περιοχζσ τθσ Βουλγαρίασ. Βλ. Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα 7

8 πνπ θαηέρεη, πξαγκαηνπνηνχληαη κεγάιεο ζεκαζίαο έξγα πνπ βνεζνχλ ζηελ αλαζπγθξφηεζή ηεο. Γχξσ ζην έηνο 1530 αλαθαηαζθεπάδνληαη ηα παιηά πεξηκεηξηθά ηείρε ηεο ρεξζνλήζνπ, εληζρχεηαη ε αθξφπνιε θαη θηίδεηαη ν λένο πεξίβνινο ηεο πφιεο, επεθηείλνληαο έηζη ηα φξηά ηεο. Δπηπιένλ, επηζθεπάδεηαη ην παιηφ πδξαγσγείν, γλσζηφ κε ην φλνκα «Κακάξεο», ην νπνίν έπεηηα πδξνδνηεί ηελ πφιε κέρξη ηνλ 20 ν αηψλα 4. Αθφκε, ζην λέν ηκήκα ηεο πφιεο θηίδεηαη, απφ ηνλ Ηκπξαήκ Παζά 5, κε ην ζεζκφ ησλ βαθνπθηψλ 6 έλα ζεκαληηθφ ζπγθξφηεκα (ηκαξέη), πνπ πεξηιακβάλεη ηδακί θαη πνιπάξηζκα θηίζκαηα ζξεζθεπηηθνχ, θνηλσληθνχ θαη εθπαηδεπηηθνχ ραξαθηήξα 7. Με ηελ θαηαζθεπή ησλ έξγσλ απηψλ, ε πφιε παξνπζηάδεη εκθαλή ζεκεία αλάπηπμεο θάηη πνπ ζπλερίδεηαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο Σνπξθνθξαηίαο. ε απηφ ζπκβάιιεη θαη ε άλζηζε ηνπ εκπνξίνπ κέζσ ηνπ ιηκαληνχ, ην νπνίν απνηειεί ηφπν ζπγθέληξσζεο αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο ελδνρψξαο αιιά θαη εμαγσγήο δηαθφξσλ πξντφλησλ, φπσο ζηηεξά, καιιί, βακβάθη θαη θαπλφ, ζε εκπνξηθνχο νίθνπο ηνπ εμσηεξηθνχ 8. Ζ λέα ηαπηφηεηα ηεο πφιεο φκσο δηαθαίλεηαη ζε πνηθίια ζεκεία. Υσξίδεηαη, φπσο νη πεξηζζφηεξεο νζσκαληθέο πφιεηο, ζε γεηηνληέο, ηνπο ιεγφκελνπο «καραιάδεο», κε βάζε ηελ εζληθή θαη ζξεζθεπηηθή πξνέιεπζε ησλ θαηνίθσλ ηεο. Καηά θαλφλα, φπσο θαη ζηελ Καβάια, ν κνπζνπικαληθφο πιεζπζκφο θαηαιακβάλεη ηηο πξνλνκηαθέο πεξηνρέο ηεο πφιεο, δειαδή ηηο αζθαιέζηεξεο θαζψο θαη απηέο πνπ επλννχληαη απφ θιηκαηνινγηθήο ή ηνπνγξαθηθήο άπνςεο. Οη ληφπηνη ρξηζηηαλνί πνπ δηέκελαλ εθεί πξνεγνπκέλσο, αλαγθάδνληαη λα κεηαθηλεζνχλ καθξηά απφ «θξίζηκα ζεκεία» 9. Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ Θεωρείται πικανό ότι το αρχικό υδραγωγείο καταςκευάςτθκε ανάμεςα ςτον 1 ο και 6 ο μ.χ. αιϊνα, αλλά είναι άγνωςτο αν ςυνζχιςε τθ λειτουργία του κατά τθ βυηαντινι περίοδο. Βλ. Λυχοφνασ, Μ., Σςουρισ, Κ., «Νεάπολισ - Χριςτοφπολισ. 300 μ.χ μ.χ.». Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ Ο Ιμπραιμ παςάσ ιταν βεηίρθσ και κουνιάδοσ του ςουλτάνου ουλεϊμάν. 6 Για το κεςμό των βακουφιϊν βλ. Κεφ. «Σο Ιμαρζτ τθσ Καβάλασ Ιςτορία». 7 Πιο αναλυτικά βλ. Κεφ. «Ο Θεςμόσ των Külliye». 8 Δθμοτικι Βιβλιοκικθ Καβάλασ, Καβάλα. Intra Muros, Καβάλα, Δθμοτικι Βιβλιοκικθ Καβάλασ, 1992, ςελ Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ 8

9 Εικόνα 2. Χάρτθσ τθσ παλιάσ πόλθσ με τισ ςυνοικίεσ (Πθγι: Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου», 2005) Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ

10 ζνλ αθνξά ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηεο πφιεο, αθνινπζείηαη ε ζπλήζεο δνκή κίαο ηππηθήο νζσκαληθήο πφιεο θαη δηαηξείηαη ζε ηξεηο ελφηεηεο. χκθσλα κε πεξηγξαθή ηνπ 1667 απφ ηνλ Σνχξθν πεξηεγεηή, Δβιηγηά Σζειεκπή, απηέο είλαη: ε αθξφπνιε, ε θάησ πφιε ή θάησ θξνχξην θαη ε εθηφο ησλ ηεηρψλ πεξηνρή. Πην αλαιπηηθά, ε αθξφπνιε απνηειεί ην ακπληηθφ νρπξφ ηεο πφιεο, ην δηνηθεηηθφ θέληξν ηεο αιιά θαη ηνλ ηφπν δηακνλήο ηεο αλψηεξεο ηάμεο. Ο ππφινηπνο πιεζπζκφο ηεο πφιεο, αλάινγα κε ηελ εζληθή-ζξεζθεπηηθή ηνπ πξνέιεπζε, δηακέλεη ζε πέληε καραιάδεο ζηελ θάησ πφιε. Σέινο, ζηελ πεξηνρή εθηφο ησλ ηεηρψλ ζπγθεληξψλνληαη θάπνηα καγαδηά, ράληα θαη απνζήθεο. Ζ κνξθή απηή δηαηεξείηαη κέρξη θαη ηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα, φηαλ θαηαθζάλνπλ θαηλνχξηνη θάηνηθνη θαη ηα ζηελά φξηα ηεο ρεξζνλήζνπ αδπλαηνχλ λα ηνπο ζηεγάζνπλ. Μέρξη ην 1864 ε πφιε αλαπηχζζεηαη εληφο ησλ ηεηρψλ ηεο, θαζηζηψληαο ηνλ πνιενδνκηθφ ηζηφ ηεο άκεηξα ππθλφ. Σφηε, ζηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα, ηα φξηα ηεο πφιεο αξρίδνπλ λα επεθηείλνληαη. πγθεθξηκέλα, ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1850, εκθαλίδνληαη νη πξψηεο θαηνηθίεο ζηα πξνάζηηα ηεο πφιεο, φπνπ δηακέλνπλ επνρηαθνί θαπλεξγάηεο. ηηο κέξεο καο, ε ρεξζφλεζνο ηεο Παλαγίαο εμαθνινπζεί λα θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ πφιε θαη απνηειεί βαζηθφ ζηνηρείν ηεο νξγάλσζεο ηνπ αζηηθνχ ηνπίνπ. ηνλ νηθηζκφ δηαθξίλνληαη ηξεηο κεγάιεο ελφηεηεο 10 : ε πεξηνρή πνπ νξίδεηαη απφ ηελ πεξίκεηξν ησλ αξραίσλ θαη βπδαληηλψλ ηεηρψλ, ζηελ νπνία πεξηιακβάλεηαη ε αθξφπνιε, ζην πςειφηεξν ζεκείν ηεο ρεξζνλήζνπ, ην Ηκαξέη, ζηε δπηηθή πιεπξά ηεο ρεξζνλήζνπ θαη ζεκαληηθά ηζηνξηθά θηήξηα, φπσο ε εθθιεζία ηεο Παλαγίαο, ην ηδακί ηεο «Μνπζηθήο» θαη ην θνλάθη ηνπ Μερκέη Αιή. Σα πεξηζζφηεξα θηήξηα ζηελ πεξηνρή απηή είλαη θαηνηθίεο θαη ειάρηζηα εκπνξηθά θαηαζηήκαηα. Έπεηηα, δηαθξίλεηαη ε πεξηνρή πνπ απνηειεί ηελ επέθηαζε ηνπ νηθηζκνχ απφ ην 16 ν αηψλα θαη πεξηθιεηφηαλ απφ ηα ηείρε ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβφινπ, ηα νπνία ζήκεξα έρνπλ θαηεδαθηζηεί. ην ηκήκα απηφ πεξηιακβάλεηαη ε εθθιεζία ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ, ε νπνία αληηζηνηρεί ζην ηδακί ηνπ βαθνπθηθνχ ζπγθξνηήκαηνο ηνπ Ηκπξαήκ Παζά. Απφ ηνλ παξαδνζηαθφ ηζηφ έρεη δηαζσζεί κφλν έλα κέξνο κεηαμχ ηεο νδνχ Κνπληνπξηψηνπ θαη ηνπ βνξείνπ εζσηεξηθνχ ηείρνπο, αθνχ θπξηάξρεζε ε ζχγρξνλε δφκεζε. Σέινο, ζηελ πεξηνρή εθηφο ησλ ηεηρψλ ππάξρνπλ λεφηεξεο 10 Δθμοτικι Βιβλιοκικθ Καβάλασ, Καβάλα. Intra Muros, Καβάλα, Δθμοτικι Βιβλιοκικθ Καβάλασ, 1992, ςελ

11 πξνζθπγηθέο θαηνηθίεο, ην θαξλάγην πνπ ρξνλνινγείηαη απφ ην 16 ν αηψλα θαη νη «Κακάξεο», ην παιηφ πδξαγσγείν ηεο πφιεο. Άμην αλαθνξάο είλαη ην γεγνλφο πσο ε ρεξζφλεζνο ηεο «Παλαγίαο» έρεη θεξπρζεί 11 αξραηνινγηθφο ρψξνο (ΤΑ 1460/ ΦΔΚ 65/Β/ ) θαη ηζηνξηθφ δηαηεξεηέν κλεκείν (ΤΑ 773/ ΦΔΚ 280/Β/ ). Ο ΘΕΜΟ ΣΨΝ KÜLLIYE Καηά ηα πξψηκα ρξφληα ηνπ Οζσκαληθνχ Υαιηθάηνπ, κεηαμχ ηνπ 14 νπ -15 νπ αηψλα, ε νζσκαληθή αξρηηεθηνληθή εμαθνινπζνχζε λα επεξεάδεηαη θαηά θχξην ιφγν απφ ηα αξρηηεθηνληθά θαη θαιιηηερληθά ρλάξηα ησλ ειηδνχθσλ. ηαλ ην Υαιηθάην έθηαζε ζην απφγεηφ ηνπ, απφ ην 16 ν αηψλα θαη έπεηηα, αλαπηχρζεθε έλα πεξηζζφηεξν αλεμάξηεην χθνο αξρηηεθηνληθά. Ο θχξηνο ιφγνο γηα ηελ αλάπηπμε απηή ήηαλ ε κεγάιε νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή πξφνδνο πνπ ζεκεηψζεθε ζην Υαιηθάην, θαηά ηελ πεξίνδν βαζηιείαο ηνπ Muhammed Al Fatih ( ), ηνπ ειήκ Η ( ) θαη ηνπ νπιετκάλ ηνπ Μεγαινπξεπνχο ( ). Σελ πεξίνδν απηή, ην Οζσκαληθφ Υαιηθάην, έρνληαο επεθηαζεί ζε ρψξεο κε ηδηαίηεξνπο πνιηηηζκνχο, ηέρλεο, ηθαλφηεηεο θαη νηθνλνκηθέο πεξηνπζίεο, είρε ηνλ πινχην λα δεκηνπξγήζεη έλα αμηνκλεκφλεπην αξρηηεθηνληθφ έξγν. Υηιηάδεο κλεκεία θαη θηεξηαθά ζπγθξνηήκαηα κε πνηθηιία ηππνινγίαο, ζρεδίνπ θαη θαηαζθεπήο εμαπιψζεθαλ ζηελ νζσκαληθή απηνθξαηνξία 12. Έλαο απφ απηνχο ηνπο ηχπνπο θηεξίσλ είλαη ην külliye. Σα külliye ήηαλ θηεξηαθά ζπγθξνηήκαηα πνπ εμππεξεηνχζαλ ηηο ζξεζθεπηηθέο, εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθέο αλάγθεο ηνπ πιεζπζκνχ κηαο πφιεο κε ζθνπφ ηελ θαιχηεξε δηαρείξηζε θαη ην κεγαιχηεξν έιεγρφ ηεο. Απνηεινχληαλ απφ δεκφζηα θνηλσθειή θηίζκαηα, δηαθφξσλ ρξήζεσλ, φπσο κεληξεζέδεο, δεκφζηα ινπηξά, πησρνθνκεία, ηα νπνία ήηαλ ζπγθεληξσκέλα γχξσ απφ έλα ηδακί. Σν ηδακί είρε θεληξηθφ ξφιν ζην ζπγθξφηεκα, θαζψο απνηεινχζε ζεκείν ζπλάζξνηζεο ησλ θαηνίθσλ θαη ιεηηνπξγνχζε ζαλ ρψξνο πξνζεπρήο, δηδαζθαιίαο, δηαινγηζκνχ θαη 11 Διαρκισ Κατάλογοσ των Κθρυγμζνων Αρχαιολογικϊν Χϊρων και Μνθμείων τελευταία επίςκεψθ 08/01/ Saoud, R., Muslim Architecture under Ottoman Patronage ( ), Foundation for Science Technology and Civilisation, 2004, ςελ τελευταία επίςκεψθ 16/12/

12 δεκνζίνπ ιφγνπ. Αξρηθά, νη δηάθνξεο ιεηηνπξγίεο ηνπ külliye ζπληεινχληαλ ζην ίδην θηίζκα, θαζηζηψληαο ην έηζη ζπγρξφλσο ηφπν πξνζεπρήο θαη δηδαζθαιίαο, μελψλα θιπ. Αξγφηεξα, ε θάζε ιεηηνπξγία ζηεγάζηεθε ζε δηαθνξεηηθφ θηίζκα 13.ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ηδξχνληαλ, ζπληεξνχληαλ θαη δηεπζχλνληαλ απφ ηα βαθνχθηα, ζξεζθεπηηθά ηδξχκαηα πνπ ιάκβαλαλ δσξεέο κε ηε κνξθή ρξεκάησλ, επηδνηήζεσλ, γεο θαη θηεξηαθψλ θιεξνδνηεκάησλ. Σα έζνδα απφ απηέο ηηο δσξεέο ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηηο ακνηβέο ηφζν ησλ ηκάκεδσλ φζν θαη ησλ δαζθάισλ, θαζψο θαη γηα ηελ παξαζθεπή δσξεάλ γεπκάησλ γηα ηνπο θησρνχο. Σν külliye απνηεινχζε ην θέληξν κηαο νζσκαληθήο πφιεο γχξσ απφ ην νπνίν ήηαλ εμαπισκέλεο νη γεηηνληέο ηεο. Δθηφο ησλ νξίσλ κηαο πφιεο, δεκηνπξγνχληαλ αλάινγα ζπγθξνηήκαηα κε ην φλνκα Menzil 14. Σα θηήξηα απηά θηίδνληαλ ζε δηάθνξα ζεκεία θαηά κήθνο ησλ εκπνξηθψλ δξνκνινγίσλ πνπ ζπλέδεαλ ηελ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία δπηηθά κε ηελ Δπξψπε, αλαηνιηθά κε ην Γξφκν ηνπ Μεηαμηνχ θαη λφηηα κε ηελ Αξαβηθή Υεξζφλεζν θαη παξείραλ ζηέγε γηα εκπφξην, πξνζθχλεκα θαη ζηξαηησηηθνχο ζθνπνχο. Σν πξψην 15 νζσκαληθφ külliye ηδξχζεθε απφ ην ζνπιηάλν Orhan Gazi ην 1334 ζηελ πφιε Ηδλίθ 16 ηεο Σνπξθίαο, ην νπνίν απνηεινχληαλ απφ έλα ηδακί, έλα δεκφζην ινπηξφ θαη κία δεκφζηα θνπδίλα (ηκαξέη). Απφ ηνλ ίδην ηδξχζεθε θαη έλα külliye ζηελ Μπνχξζα 17 ηεο Σνπξθίαο, ην νπνίν πεξηειάκβαλε έλα ηδακί, έλα ινπηξφ, έλα ηκαξέη, έλα ζρνιείν (κεληξεζέ) θαη έλα ράλη. Έλα εμίζνπ αμηνπξφζεθην külliye είλαη ην ζπγθξφηεκα Fatih, ην νπνίν πήξε ην φλνκά ηνπ απφ ην δεκηνπξγφ ηνπ, ζνπιηάλν Muhammed Al Fatih. Σν ζπγθξφηεκα πεξηειάκβαλε έλα ηδακί, δεθαέμη κεληξεζέδεο, ηνλ ηάθν ηνπ Fatih, κηα βηβιηνζήθε θαη έλα ηκαξέη. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηα külliye απνηέιεζαλ ππξήλεο αλάπηπμεο λέσλ πφιεσλ 18, φπσο ην Sarajevo κε ην külliye ηνπ Isà Bey ή ην Tatar pasarjik ην νπνίν 13 τεφανίδου-φωτιάδου, Αιμ., «Σο Ιμαρζτ τθσ Καβάλασ», Μακεδονικά, 25, , ςελ De Biswas, K., Kulliye [Automatic Site Layout of the Ottoman Kulliye for Constrained Sites], MIT, τελευταία επίςκεψθ 16/12/ Saoud, R., Muslim Architecture under Ottoman Patronage ( ), Foundation for Science Technology and Civilisation, 2004, ςελ τελευταία επίςκεψθ 16/12/ Πρόκειται για τθν πόλθ Νίκαια τθσ Μ. Αςίασ. 17 Πρόκειται για τθν πόλθ Προφςα τθσ Μ. Αςίασ. 18 Καρφδθσ, Δ.Ν., Χωρο-Γραφία Νεωτερική ή Λόγοσ για τη Συγκρότηςη και Εξζλιξη των Ελληνικών Πόλεων από τον 15 ο ςτον 19 ο αι., Ακινα, Εκδόςεισ υμμετρία,

13 αλαπηχρζεθε γχξσ απφ ην külliye ηνπ Minnet Bey, πνπ είρε θηηζζεί ζηνλ εκπνξηθφ άμνλα φθηαο-αδξηαλνχπνιεο. Ο φξνο külliye ζηελ θπξηνιεμία ζεκαίλεη «ην φινλ απνηειείηαη απφ δηαθνξεηηθά κέξε» 19. Δλψ ν φξνο «ηκαξέη» ζηελ θπξηνιεμία ζεκαίλεη εγθαηάζηαζε, θηήξην, ζπίηη. Ωζηφζν, θαηά ηελ Οζσκαληθή πεξίνδν έηζη νλνκαδφηαλ ζπλήζσο ε θνπδίλα φπνπ έηξσγαλ νη θησρνί. Οη δχν απηνί φξνη ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα εθθξάζνπλ ηνλ ίδην ηχπν θηίζκαηνο. ηελ Καβάια ην πξψην Ηκαξέη ηδξχζεθε γχξσ ζην 1530 απφ ην βεδίξε Ηκπξαήκ παζά θαη πεξηειάκβαλε ηδακί 20, θαξαβάλ ζεξάη 21, ρακάκ, ηκαξέη 22, κεληξεζέ, κεθηέκπ, ηεθέ 23 θαη δαβηγηέ 24 δεξβίζεδσλ, κεζηδίη, ράληα, δηάθνξα καγαδηά θαη εξγαζηήξηα, απνζήθεο θαη ζεκπηιραλέ 25. Αλάινγα θηήξηα έρνπλ θηηζηεί ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο Διιάδαο. Υαξαθηεξηζηηθά, αμίδεη λα αλαθεξζνχλ ην Αιαηδά ηκαξέη ζηε Θεζζαινλίθε, ην ηκαξέη ηνπ γαδή Δβξελφο ζηελ Κνκνηελή θαη ην ηδακί νπιετκάλ ζηε Ρφδν De Biswas, K., Kulliye [Automatic Site Layout of the Ottoman Kulliye for Constrained Sites], MIT, τελευταία επίςκεψθ 16/12/ Πρόκειται για το ςθμερινό ναό του Αγ. Νικολάου. 21 Μεγάλο πανδοχείο για τθν εξυπθρζτθςθ των καραβανιϊν και των εμπόρων. 22 Εδϊ με τθν ζννοια του πτωχοκομείου. 23 Μοναςτιρι. 24 Ηςυχαςτιριο. 25 Δθμόςιεσ κρινεσ. 26 Βλ. τεφανίδου-φωτιάδου, Αιμ., «Σο Ιμαρζτ τθσ Καβάλασ», Μακεδονικά, 25, , υποςθμείωςθ 159, ςελ

14 ΣΟ ΙΜΑΡΕΣ ΣΗ ΚΑΒΑΛΑ ΜΕΦΜΕΣ ΑΛΗ Ο Μερκέη Αιή 27 Παζάο, γηνο ελφο ηνπξθαιβαλνχ αγά, γελλήζεθε ζηελ πφιε ηεο Καβάιαο ην 1769 θαη απφ κηθξή ειηθία έκεηλε νξθαλφο. Αζρνιήζεθε κε ην εκπφξην ησλ θαπλψλ, ζην νπνίν ζεκείσζε κεγάιε επηηπρία θαη απφ πνιχ λσξίο θαηαηάρηεθε ζηνλ ηνπξθηθφ ζηξαηφ. Μεηά ηελ εηζβνιή ηνπ γαιιηθνχ ζηξαηνχ ζηελ Αίγππην, ην 1798, δηνξίζηεθε ππνδηνηθεηήο ηνπ ζηξαηησηηθνχ ζψκαηνο πνπ εζηάιε απφ ηελ Καβάια ελαληίνλ ησλ γαιιηθψλ ζηξαηησηηθψλ δπλάκεσλ. ηαλ ν δηνηθεηήο ηνπ ζηξαηνχ απνρψξεζε απφ ηελ Αίγππην, άθεζε ππεχζπλν ζηε ζέζε ηνπ ην Μερκέη Αιή, ν νπνίνο επέδεημε κεγάιεο ζηξαηησηηθέο θαη εγεηηθέο ηθαλφηεηεο αθνχ θαηφξζσζε λα εμνληψζεη ηνπο Μακεινχθνπο Μπέεδεο, λα παξαζθεπάζεη ηζρπξφ ζηξαηφ, λα επαλαζηαηήζεη ελαληίνλ ηνπ ζνπιηάλνπ θαη εληέιεη λα επηθξαηήζεη 28. Μεηά ηελ επηθξάηεζή ηνπ επί ηνπ ζνπιηαληθνχ ζηξαηνχ, ηνπ αλαγλσξίζηεθε ν ηίηινο ηνπ αληηβαζηιέα ηεο Αηγχπηνπ θαζψο θαη ην δηθαίσκα ηεο θιεξνλνκηθήο κεηαβίβαζεο ηνπ ηίηινπ ζηνπο απνγφλνπο ηνπ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο βαζηιείαο ηνπ θαηάθεξε λα αλαδηνξγαλψζεη ην θξάηνο ηεο Αηγχπηνπ κε ηελ εθηέιεζε έξγσλ θαη κεηαξξπζκίζεσλ, πνπ ζαλ απνηέιεζκα είραλ ηελ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή πξφνδν ηεο ρψξαο. Ο Μερκέη Αιή ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηε δεκηνπξγία θπβεξλεηηθψλ ηδξπκάησλ θαη θξαηηθψλ ζρνιείσλ, ηελ θαζηέξσζε ηνπ εκβνιηαζκνχ ησλ παηδηψλ, ηελ ηαθηή ηέιεζε απνγξαθψλ θαη ηελ ελδπλάκσζε ηνπ αηγππηηαθνχ ζηξαηνχ κέζσ ηεο ζηξαηνιφγεζεο ρηιηάδσλ λέσλ αλδξψλ. Δπηπιένλ, κε ηελ θαιιηέξγεηα βακβαθηνχ θαηφξζσζε λα εηζάγεη ηε ρψξα ηνπ Νείινπ ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία αιιά θαη λα εληζρχζεη ηνπο δεζκνχο ηεο κε ην εκπφξην ηεο Δπξψπεο. Παξάιιεια, δελ παξέιεηςε λα επεξγεηήζεη ηελ πφιε φπνπ γελλήζεθε δεκηνπξγψληαο έλα κεγαινπξεπέο ίδξπκα, ην Ηκαξέη. 27 «Μεχμζτ Αλι» προφζρεται ςτθν τουρκικι γλϊςςα. τθν αιγυπτιακι προφζρεται ωσ «Μωχάμετ Άλθ» που είναι και θ ονομαςία που προτιμά να χρθςιμοποιεί το «Ινςτιτοφτο Μελετϊν Ανατολικισ Παράδοςθσ Μεχμζτ Αλι» (I.M.A.R.E.T.). το κείμενο επιλζχκθκε θ τουρκικι εκδοχι, κακϊσ είναι θ πιο διαδεδομζνθ και περιςςότερο γνωςτι ςτουσ κατοίκουσ τθσ Καβάλασ. 28 Χιόνθ, Κ., Ιςτορία τησ Καβάλασ, Καβάλα, 1968, ςελ

15 Ο Μερκέη Αιή έθπγε απφ ηε δσή ζηηο 2 Απγνχζηνπ ηνπ Ζ ζπκβνιή ηνπ ζηελ εμέιημε ηεο Αηγχπηνπ θαζψο θαη ζηελ πφιε ηεο Καβάιαο παξακέλεη αμηνκλεκφλεπηε αθφκα θαη ζήκεξα. ΙΣΟΡΙΑ Σν Ηκαξέη ηεο Καβάιαο βξίζθεηαη ζηε ζπλνηθία ηεο Παλαγίαο ζηελ Καβάια. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ θηίζηεθε θαηά ηελ πεξίνδν γηα λα πάξεη ηελ ηειηθή ηνπ κνξθή θαηά ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα. Σν ίδξπκα θηίζηεθε κε ην ζεζκφ ησλ βαθνπθηψλ 29, ν νπνίνο επηθξαηνχζε θαηά ηνπο πξψηνπο αηψλεο ηεο νζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο. Σελ πεξίνδν εθείλε, ηα πεξηζζφηεξα δεκφζηα έξγα εθηεινχληαλ απφ ηελ θπξίαξρε ηάμε, δειαδή κέιε ηεο ζνπιηαληθήο νηθνγέλεηαο, πςεινχο αμησκαηνχρνπο, επαξρηαθνχο δηνηθεηέο ή πινχζηνπο ηδηψηεο 30. Σα έξγα απηά ρσξίδνληαλ ζε δχν θαηεγνξίεο, εθείλα κε ζξεζθεπηηθφ, εθπαηδεπηηθφ θαη θνηλσληθφ ραξαθηήξα θαη εθείλα κε εκπνξηθφ ραξαθηήξα, ηα έζνδα ησλ νπνίσλ πξννξίδνληαλ γηα ηελ πξψηε θαηεγνξία. Ζ εθηέιεζή ηνπο πξαγκαηνπνηνχληαλ κε ην ζεζκφ ησλ βαθνπθηψλ έπεηηα απφ απαίηεζε ή πξνηξνπή ηεο θεληξηθήο δηνίθεζεο. Με ηνλ ηξφπν απηφλ, ην θξάηνο απαιιαζζφηαλ απφ έλα πςειφ πνζφ εμφδσλ, ήηαλ ζε ζέζε λα ειέγρεη ηελ ππεξβνιηθή αχμεζε ησλ εζφδσλ ησλ αλψηεξσλ αμησκαηνχρσλ θαη παξάιιεια απμάλνληαλ ηα έζνδα ηνπ ζεζαπξνθπιαθίνπ. Με ηελ ίδξπζε ησλ αθηεξσκάησλ (βαθνπθηψλ) σζηφζν, επσθεινχληαλ θαη ηα ίδηα ηα κέιε ηεο αλψηεξεο ηάμεο, θαζψο θαηφξζσλαλ, λα δηαθπιάμνπλ ηελ πεξηνπζία ηνπο απφ απζαίξεηεο δεζκεχζεηο θαη λα εμαζθαιίζνπλ ηελ θιεξνδφηεζή ηεο ζηνπο απνγφλνπο ηνπο 31. Πέξαλ φκσο ησλ ζπκθεξφλησλ ηεο θπξίαξρεο ηάμεο πνπ επηηπγράλνληαλ κέζσ ηνπ ζεζκνχ, ηα βαθνχθηα ζπλέβαιαλ ηα κέγηζηα ζηελ ελίζρπζε θαη αλαζπγθξφηεζε ησλ πφιεσλ θαη θπξίσο ησλ θέληξσλ ηνπο. ζνλ αθνξά ηνλ 29 τθν τουρκικι γλϊςςα: vakif (δθλ. αφιζρωμα). 30 Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, υποςθμείωςθ 34, ςελ τεφανίδου-φωτιάδου, Αιμ., Η πόλη-λιμάνι τησ Καβάλασ κατά την περίοδο τησ τουρκοκρατίασ ( ). Πολεοδομική διερεφνηςη, διδακτορικι διατριβι, Σμιμα Αρχιτεκτόνων Πολυτεχνικισ χολισ Α.Π.Θ., ζκδοςθ φωτοαντιγραφικι, Θεςςαλονίκθ, 1991, ςελ

16 νηθνλνκηθφ ηνκέα, θαηαζθεπάζηεθαλ έξγα απαξαίηεηα γηα ηελ νηθνλνκηθή ιεηηνπξγία ησλ πφιεσλ, πξνζθέξζεθαλ ζέζεηο εξγαζίαο, ρνξεγήζεθαλ δάλεηα ζε εκπφξνπο, επαγγεικαηίεο θαη ηερλίηεο θαη παξαρσξήζεθαλ επαγγεικαηηθέο ζηέγεο. Μέξνο ηεο παξαγσγήο απνξξνθνχληαλ απφ ηα βαθνχθηα κε απνηέιεζκα ηε ζπλερή θίλεζε ηνπ πινχηνπ. Απφ θνηλσληθήο έπεηηα άπνςεο, αζθήζεθε θηιαλζξσπηθφ έξγν θαη πξνζθέξνληαλ ππεξεζίεο πνπ αλαβάζκηδαλ ηελ πνηφηεηα δσήο ησλ θαηνίθσλ 32. Μέζα ζε έλα αλάινγν πιαίζην δεκηνπξγήζεθε θαη ην Ηκαξέη ηεο Καβάιαο. Τπεχζπλνο γηα ηελ ίδξπζή ηνπ ήηαλ ν βαιήο ηεο Αηγχπηνπ Μερκέη Αιή, ν νπνίνο είρε γελλεζεί ζηελ πφιε ηεο Καβάιαο. Ο Μερκέη Αιή δήηεζε απφ ην ζνπιηάλν Μαρκνχη Β λα ηνπ παξαρσξεζνχλ νη πξφζνδνη απφ ην λεζί ηεο Θάζνπ, γηα ηελ εθηέιεζε θνηλσθειψλ έξγσλ. Ο ζνπιηάλνο απνθάζηζε λα ηνπ παξαρσξήζεη ην λεζί σο αλαγλψξηζε ηεο ζηξαηησηηθήο βνήζεηαο πνπ είρε πξνζθέξεη ν Μερκέη Αιή ιίγα ρξφληα πξηλ. Με ηελ έθδνζε θηξκαληνχ ην 1813, ε Θάζνο απνηέιεζε θηήκα ηεο θπξηφηεηαο ηνπ παζά. ην Μερκέη Αιή ραξίζηεθαλ ην εθάπαμ αληίηηκν, ην εηήζην κίζζσκα, νη θφξνη απφ ηα γξαθηθά δηθαηψκαηα θαη απφ ην αληηζήθσκα ησλ λαπηψλ, ε έθηαθηε εηζθνξά μπιείαο θαη θάπνηνη θφξνη κηθξφηεξεο ζεκαζίαο 33. Σν δηθαίσκα είζπξαμεο ηνπ θεθαιηθνχ θφξνπ φκσο εμαθνινπζνχζε λα έρεη ν ζνπιηάλνο. Λέγεηαη φηη ν Μερκέη Αιή είρε πξνηείλεη ζην ζνπιηάλν ηε δεκηνπξγία ελφο θαηλνχξηνπ ιηκαληνχ πνπ ζα εμππεξεηνχζε ηηο εκπνξεπκαηηθέο αλάγθεο ηεο πφιεο θαη ζα απνηεινχζε ζεκείν παξακνλήο κεγάισλ, πνιεκηθψλ θαη κε, ζθαθψλ. Ωζηφζν, ν ζνπιηάλνο, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο ηάζεηο αλεμαξηεηνπνίεζεο πνπ πάληα είρε ν παζάο, πξνηίκεζε ηελ ίδξπζε ελφο külliye. Έλα δεκφζην θνηλσθειέο ίδξπκα ζα κπνξνχζε κφλν εκκέζσο λα ππνζηεξίμεη ηα ζρέδηα ηνπ παζά, θαζψο νη απφθνηηνη ησλ ηεξαηηθψλ ζρνιψλ ηνπ ηδξχκαηνο απνηεινχζαλ ηε λνκηθή θαη πλεπκαηηθή εγεζία ηεο επνρήο. Έρεη επηθξαηήζεη ε άπνςε φηη ην Ηκαξέη δεκηνπξγήζεθε γηα ιφγνπο ζπλαηζζεκαηηθνχο, θαζψο ε Καβάια ήηαλ ν ηφπνο γέλλεζεο ηνπ Μερκέη Αιή, θαη ζέιεζε λα επεξγεηήζεη ηε γελέηεηξά ηνπ κε απηφ ην θνηλσθειέο ίδξπκα. Ζ άπνςε απηή, παξφιν πνπ δελ ζηεξείηαη ινγηθήο, ζα ήηαλ θαιφ λα αληηκεησπηζηεί κε 32 Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ τεφανίδου-φωτιάδου, Αιμ., «Σο Ιμαρζτ τθσ Καβάλασ», Μακεδονικά, 25, , ςελ

17 ζθεπηηθηζκφ. Αλ ιεθζεί ππφςε φηη «Σα πνιενδνκηθά ζπκπιέγκαηα ησλ imarets, ζηηο Οζσκαληθέο πφιεηο, κπνξνχλ άξηζηα λα ζθηαγξαθήζνπλ ηελ παξεκβαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο ζηελ θπθινθνξία ηνπ ρξήκαηνο 34», φηη «Σα külliye ήηαλ θηεξηαθά ζπγθξνηήκαηα πνπ εμππεξεηνχζαλ ηηο ζξεζθεπηηθέο, εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθέο αλάγθεο ηνπ πιεζπζκνχ κηαο πφιεο κε ζθνπφ ηελ θαιχηεξε δηαρείξηζε θαη ηνλ κεγαιχηεξν έιεγρφ ηεο 35» θαη φζα πξναλαθέξζεθαλ ζρεηηθά κε ηα νθέιε ησλ βαθνπθηψλ, πξνθχπηεη φηη ε ίδξπζε ησλ külliye ζηελ νζσκαληθή απηνθξαηνξία ζπλδεφηαλ κε νηθνλνκηθνχο θαη πνιηηηθνχο ιφγνπο. Καηά ζπλέπεηα, ζπλππνινγίδνληαο ηηο ηάζεηο αλεμαξηεηνπνίεζεο ηνπ Μερκέη Αιή, δελ ζα κπνξνχζε λα απνθιεηζηεί ε πηζαλφηεηα ίδξπζεο ηνπ Ηκαξέη ηεο Καβάιαο γηα ιφγνπο παξφκνηαο ζθνπηκφηεηαο. Αλεμαξηήησο ησλ ιφγσλ πνπ νδήγεζαλ ζηε δεκηνπξγία ηνπ Ηκαξέη, ην έηνο 1817 μεθίλεζε ε αλέγεξζε ηνπ ηδξχκαηνο. Παξφιν πνπ αξρηθά εθπιήξσλε ηνπο ζξεζθεπηηθνχο, εθπαηδεπηηθνχο θαη θηιαλζξσπηθνχο ηνπ ζηφρνπο, κε ην πέξαζκα ησλ εηψλ, ν ξφινο ηνπ αηφλεζε θαη νη ππεξεζίεο ηνπ Ηκαξέη άξρηζαλ λα ακθηζβεηνχληαη. Κχξηα πεγή πξνβιεκάησλ 36 ζεσξνχληαλ νη ζπνπδαζηέο ηνπ, νη νπνίνη δηέκελαλ ζην ίδξπκα γηα πνιιά ρξφληα θαη δηαθξίλνληαλ γηα ηνλ έληνλν θαλαηηζκφ θαη ηελ άθακπηε πξνζήισζε ηνπο ζηηο αξρέο ηνπ κνπζνπικαληζκνχ. Οη ζνθηάδεο απνηεινχζαλ θφβεηξν γηα ηνπο ρξηζηηαλνχο ηεο πφιεο θαη ζεσξήζεθαλ πνιιέο θνξέο ππεχζπλνη γηα δηάθνξεο πξάμεηο βίαο ελαληίνλ ηνπο. Άληξεο θαη γπλαίθεο θαθνπνηήζεθαλ, ιηζνβνιήζεθαλ 37, απεηιήζεθαλ θαη ζηε ρεηξφηεξε ησλ πεξηπηψζεσλ, απαγρνλίζηεθαλ. 38 Δπηπιένλ, νη ζνθηάδεο θαηεγνξήζεθαλ θαη γηα πξάμεηο βαλδαιηζκνχ θαζψο «ηε δεθαεηία ηνπ 1860 θαηέζηξεςαλ έλα ειιεληθφ καγαδί, 34 Καρφδθσ, Δ.Ν., Χωρο-Γραφία Νεωτερική ή Λόγοσ για τη Συγκρότηςη και Εξζλιξη των Ελληνικών Πόλεων από τον 15 ο ςτον 19 ο αι., Ακινα, Εκδόςεισ υμμετρία, 1994, ςελ Βλ. Κεφ. «Ο κεςμόσ των Külliye» 36 «καταχκονίουσ ςκοποφσ των.», βλ. Λυκουρίνοσ, Κ., «Σο Ελλθνικό Τποπροξενείο Καβάλασ και οι χζςεισ του με τθ Θάςο κατά το Χρονικό Διάςτθμα », Θαςιακά, Σόμοσ 7, 1992, υποςθμείωςθ 40, ςελ «όςοι χριςτιανοί τολμοφν να περάςουν από τθν κεντρικι οδό τθσ χερςονιςου κακοποιοφνται θ ςφηυγοσ του Μάρκου Φϊςκολου, λικοβολικθκε πθγαίνοντασ ςτθν εκκλθςία», βλ. Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ «Ο Κωνςταντίνοσ εραϊδάρθσ απαγχονίςτθκε ςτο μεγάλο πλάτανο, ζξω από το τηαμί του Ιμπραιμ παςά», βλ. Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ

18 επεηδή είρε κνπζηθή 39», ελψ αλαθέξεηαη φηη «νη ζνθηάδεο ράξαμαλ ζηαπξφ ζην πιαθφζηξσην έμσ απφ ην Ηκαξέη θαη ηνλ παηνχζαλ, αλάγθαδαλ κάιηζηα θαη ηνπο δηεξρφκελνπο ρξηζηηαλνχο λα θάλνπλ ην ίδην 40». Καηά ζπλέπεηα, νη ζνθηάδεο, αιιά θαη νη κπέεδεο ηεο Γξάκαο 41, ζπληεξνχζαλ αιιά θαη πνιιέο θνξέο πξνθαινχζαλ ηε κηζαιινδνμία θαη ην θαλαηηζκφ ησλ κνπζνπικάλσλ ελαληίνλ ησλ ρξηζηηαλψλ θαηνίθσλ ηεο πφιεο. Αξλεηηθή άπνςε ζρεηηθά κε ην ίδξπκα δηακφξθσλε αθφκε θαη ε θαζεκεξηλή δηαλνκή δσξεάλ θαγεηνχ ζηνπο απφξνπο ηεο πφιεο. Παξφιν πνπ απνηεινχζε κεγάιε βνήζεηα γηα ηνπο θησρνχο, δελ άξγεζε λα πξνθαιέζεη ηα δπζκελή ζρφιηα απφ ηνπο μέλνπο πεξηεγεηέο, νη νπνίνη ζεσξνχζαλ φηη ην Ηκαξέη ζπλέβαιε ζηελ «έκθπηε νθλεξία ησλ θαηνίθσλ ηεο Καβάιαο 42». Σν γεγνλφο απηφ νδήγεζε ζην ραξαθηεξηζκφ «ηεκπειραλείν» πνπ δφζεθε ζην Ηκαξέη απφ ηνλ G.F. Abbott 43. Ωο απνηέιεζκα, αξθεηνί ήηαλ εθείλνη πνπ δεηνχζαλ λα θαηαξγεζεί ην ίδξπκα θαη λα θηηζζνχλ ζρνιεία ή γπκλάζην ζηε Θάζν 44. Ζ ιεηηνπξγία ησλ ηεξνδηδαζθαιείσλ ηνπ Ηκαξέη, δειαδή ησλ κεληξεζέδσλ, ζπλερίζηεθε κέρξη ηνλ Ηνχιην ηνπ Σα δσξεάλ γεχκαηα εμαθνινχζεζαλ λα δηαλέκνληαη κέρξη ην 1923, ψζπνπ ηνλ Ηνχλην ηνπ 1924, ην ίδξπκα έπαςε λα ιεηηνπξγεί. Απφ ην 1927 έσο ην 1975, ηα δσκάηηα ησλ κεληξεζέδσλ εμππεξεηνχζαλ σο ρψξνη δηακνλήο γηα ηηο νηθνγέλεηεο ησλ πξνζθχγσλ πνπ θαηέθζαζαλ ζηελ Καβάια 39 Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ Οι μπζθδεσ κεωροφνται οι θκικοί αυτουργοί ςτθν υπόκαλψθ του τουρκικοφ φανατιςμοφ εναντίον των Ελλινων, ενϊ οι ςοφτάδεσ, κεωροφνται τα εκτελεςτικά όργανα. Βλ. Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ Tembel-haneh, δθλαδι «κατοικία των τεμπζλθδων». Βλ. Λυκουρίνοσ, Κ., «Η Καβάλα τθσ Οκωμανικισ Περιόδου. *τζλθ 14 ου αι Η παλιά πόλθ ςυνοικία τθσ Παναγίασ.», Η Παλιά Πόλη τησ Καβάλασ. Ο Χώροσ, οι Άνθρωποι, τα Τεκμήρια τησ Ιςτορίασ, Τόμοσ 1, Εκδόςεισ Εξωραϊςτικόσ Πολιτιςτικόσ φλλογοσ Παναγίασ «Σο Κάςτρο», 2005, ςελ τεφανίδου-φωτιάδου, Αιμ., «Σο Ιμαρζτ τθσ Καβάλασ», Μακεδονικά, 25, , ςελ

19 κε ηελ αληαιιαγή ησλ πιεζπζκψλ 45. Έπεηηα, νη ρψξνη εθθελψζεθαλ απφ ηνπο πξφζθπγεο θαη ρξεζηκνπνηνχληαλ πιένλ σο απνζήθεο ησλ γεηηνληθψλ θαηαζηεκάησλ, έλαληη κηθξψλ ρξεκαηηθψλ πνζψλ ηα νπνία εηζέπξαηηε ν εμνπζηνδνηεκέλνο δηαρεηξηζηήο ηεο αηγππηηαθήο πξεζβείαο. Καηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1980 θαη 1990 ην Ηκαξέη ιεηηνπξγνχζε σο ρψξνο δηαζθέδαζεο, θαζψο εθεί ζηεγάδνληαλ κηα θαθεηέξηα θαη κηα ηαβέξλα, ηα νπνία ζηηο αξρέο ηνπ 2000 έπαςαλ λα ιεηηνπξγνχλ. Απφ ην 1954 απνηειεί ηζηνξηθφ δηαηεξεηέν κλεκείν 46. Ζ Δθνξεία Βπδαληηλψλ Αξραηνηήησλ πνπ εδξεχεη ζηελ Καβάια, ην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ ηεο Διιάδνο θαη ε Πξεζβεία ηεο Αηγχπηνπ επηρείξεζαλ έλα πξφγξακκα απνθαηάζηαζεο, ην νπνίν σζηφζν δελ επνδψζεθε. Αξγφηεξα, ην 1984, κέζσ δχν ππνπξγηθψλ απνθάζεσλ θαη ζπκθσληψλ κεηαμχ ηεο Διιεληθήο θαη ηεο Αηγππηηαθήο Κπβέξλεζεο, ην κλεκείν παξέκεηλε ππφ αηγππηηαθή θαηνρή θαη απνθαζίζηεθε ε απνθαηάζηαζή ηνπ κε ζηφρν ηε ζηέγαζε δηαθφξσλ πνιηηηζηηθψλ εθδειψζεσλ. Ωζηφζν, νη απνθάζεηο απηέο, γηα ιφγνπο πνπ παξακέλνπλ άγλσζηνη, δελ πξαγκαηνπνηήζεθαλ θαη ε θαηάζηαζε ηνπ κλεκείνπ άξρηζε λα επηδεηλψλεηαη. εκαληηθά δηαθνζκεηηθά ζηνηρεία εμαθαλίζηεθαλ θαη ην πινχζην πεξηερφκελν ηνπ αξρείνπ θαη ηεο βηβιηνζήθεο ππέζηε απψιεηεο. Σνλ Αχγνπζην ηνπ 2001 ππεγξάθε ζπκβφιαην κεηαμχ ηνπ Οξγαληζκνχ Αηγππηηαθψλ Βαθνπθηψλ (Egyptian Vakif Organization) θαη ηνπ IMARET S.A., γηα ηελ πιήξε απνθαηάζηαζε ηνπ Ηκαξέη θαη κεηαηξνπή ηνπ ζε πνιπηειέο μελνδνρείν 47. Ζ απνθαηάζηαζε ηνπ κλεκείνπ πξνέθπςε απφ ηελ επηζπκία γηα ηε δηάζσζή ηνπ απφ ηελ θαηαζηξνθή, ε νπνία ήηαλ αλακελφκελν φηη ζα ζπλέβαηλε, θαζψο ην Αηγππηηαθφ Κξάηνο δελ κπνξνχζε, εμαηηίαο ηεο απφζηαζεο, λα πξνζηαηεχζεη θαη λα δηαρεηξηζηεί ην κλεκείν θαη ην Διιεληθφ Κξάηνο απέθεπγε λα αλακεηρζεί ζε μέλε ηδηνθηεζία. Ωο εθ ηνχηνπ, ην έξγν απνθαηάζηαζεο έιπζε έλα ζέκα πνπ ήηαλ ζε εθθξεκφηεηα γηα αξθεηφ δηάζηεκα κεηαμχ ησλ δχν ρσξψλ. Ζ κεηαηξνπή ηνπ ζε μελνδνρείν θξίζεθε σο ε θαηαιιειφηεξε επηινγή γηα έλα θηήξην ην νπνίν ζην παξειζφλ θηινμελνχζε ζπνπδαζηέο, θαζψο ζπκβάιιεη ζηελ αλαβίσζε ηεο αξρηθήο ηνπ ιεηηνπξγίαο. Ζ αλαδεκηνπξγία ηεο αχξαο θαη ηεο αηκφζθαηξαο ήηαλ βαζηθφ κέιεκα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο απνθαηάζηαζεο θαη γηα ην 45 τεφανίδου-φωτιάδου, Αιμ., «Σο Ιμαρζτ τθσ Καβάλασ», Μακεδονικά, 25, , ςελ Διαρκισ Κατάλογοσ των Κθρυγμζνων Αρχαιολογικϊν Χϊρων και Μνθμείων τελευταία επίςκεψθ 08/01/ The Aga Khan Award for Architecture and Project Architect, Restoration of the Kulliye of Mohamed Ali Pasha, τελευταία επίςκεψθ 16/12/

20 ιφγν απηφ δφζεθε κεγάιε πξνζνρή, ψζηε λα νινθιεξσζεί ην έξγν κε ηηο ειάρηζηεο επεκβάζεηο θαη αιιαγέο. Με ηελ νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ, ην Ηκαξέη αλέιαβε εθ λένπ κία ελεξγή ζέζε ζηε δσή ηεο πφιεο, θαζψο απνηειεί πφιν έιμεο γηα πιήζνο επηζθεπηψλ απφ φιν ηνλ θφζκν. ζνη δηακέλνπλ ζην Ηκαξέη έρνπλ παξάιιεια ηε δπλαηφηεηα λα γλσξίζνπλ ηελ Οζσκαληθή αξρηηεθηνληθή θαη ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ Μερκέη Αιή θαη λα ελεκεξσζνχλ ζρεηηθά κε ην δεζκφ Αηγχπηνπ θαη Διιάδαο θαη ηνπο ιφγνπο δεκηνπξγίαο ελφο ηέηνηνπ ηδξχκαηνο ζηελ πεξηνρή. Δπηπιένλ, πέξα απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ σο μελνδνρείν, θηινμελεί πνιηηηζηηθά γεγνλφηα πνηθίισλ ζεκάησλ θαη βξίζθεηαη ζε ζπλεξγαζία κε παγθνζκίνπ θήκεο ηδξχκαηα, ψζηε λα θηινμελεζνχλ ζην ρψξν ηνπ δηάθνξα ζπλέδξηα θαη ζεκηλάξηα πνπ αθνξνχλ ζηελ νζσκαληθή θαη αηγππηηαθή ηζηνξία θαη ηελ αξρηηεθηνληθή. Βαζηθφο ζθνπφο ηνπ Ηκαξέη παξακέλεη, φρη απιά ε άςνγε ιεηηνπξγία ηνπ σο μελνδνρείν, αιιά θαη ε δηαηψληζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηνπ ξφινπ κε ηε δηνξγάλσζε δξαζηεξηνηήησλ πνπ ζπληεινχλ ζε απηήλ ηελ θαηεχζπλζε 48. Σέινο, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη, ζηα πιαίζηα ηεο απνθαηάζηαζεο ηνπ θηίζκαηνο θαη ηεο λέαο ηνπ ιεηηνπξγίαο, δεκηνπξγήζεθε ην «Ηλζηηηνχην Μειεηψλ Αλαηνιηθήο Παξάδνζεο Μερκέη Αιή» (I.M.A.R.E.T. - Institute Mohamed Ali for the Research of the Eastern Tradition). Σν I.M.A.R.E.T. ηδξχζεθε ην 2006 θαη απνηειεί κε θπβεξλεηηθή θαη κε θεξδνζθνπηθή νξγάλσζε. Δδξεχεη ζην ζπίηη ηνπ Μερκέη Αιή, ζηε ρεξζφλεζν ηεο Παλαγίαο ζηελ Καβάια. Κχξηνο ζηφρνο ηνπ Ηλζηηηνχηνπ είλαη ε πξνψζεζε ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Μεζνγείνπ, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζζεί θαη λα δηαηεξεζεί έλα ζηαζεξφ θαη εηξεληθφ θιίκα ζηελ πεξηνρή. Ο ηξφπνο γηα λα επηηεπρζεί απηφ είλαη εζηηάδνληαο ζηελ θνηλή ηζηνξία θαη παξάδνζε πνπ κνηξάδνληαη απηέο νη ρψξεο. Φηινδνμία ηνπ Ηλζηηηνχηνπ είλαη λα απνηειέζεη ζχλδεζκν κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Μέζεο Αλαηνιήο, ψζηε λα θαζηεξσζεί ν δηάινγνο, λα απνθαηαζηαζεί ν ακνηβαίνο ζεβαζκφο θαη λα ζπζθηρζνχλ νη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο. Ζ δηνξγάλσζε κηαο ζεηξάο εθδειψζεσλ, ζεκηλαξίσλ θαη αλαιφγσλ δξάζεσλ είλαη έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο ηξφπνπο επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ ηνπ Ηλζηηηνχηνπ. Γηα παξάδεηγκα, ην πξψην έηνο ιεηηνπξγίαο ηνπ, ην Ίδξπκα ζε ζπλεξγαζία κε ην 48 The Aga Khan Award for Architecture and Project Architect, Restoration of the Kulliye of Mohamed Ali Pasha, τελευταία επίςκεψθ 16/12/

21 Παλεπηζηήκην ηεο Νέαο Τφξθεο θαη ην Παλεπηζηήκην Princeton, πνπ εδξεχεη ζην New Jersey, δηνξγάλσζε έλα ζεκηλάξην κε ζέκα «Ottoman Kavala and the role of Mohamed Ali in the creation of modern Egypt» (Ζ Οζσκαληθή Καβάια θαη ν ξφινο ηνπ Μερκέη Αιή ζηε δεκηνπξγία ηεο ζχγρξνλεο Αηγχπηνπ). Αθφκε, ππεγξάθε ζπκθσλία κε ην CULTNAT 49 (Center for Documentation of Cultural and Natural Heritage) κε ζθνπφ ηελ ςεθηνπνίεζε ησλ ηζηνξηθψλ ηεθκεξίσλ θαη ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο ηεο Αηγχπηνπ θαη ηεο Καβάιαο πνπ πθίζηαληαη απφ ηελ επνρή ηνπ Μερκέη Αιή 50. Δπηπιένλ, ην Γηεζλέο πκπφζην «Καβάθεηα 10 νο θχθινο» δηνξγαλψζεθε, γηα πξψηε θνξά, εθηφο ησλ ζπλφξσλ ηεο Αηγχπηνπ, ζην ρψξν ηνπ Ηκαξέη. Σα Καβάθεηα είλαη έλαο «ζεζκφο πνπ έρεη ελψζεη ηηο πνιηηηζηηθέο παξαδφζεηο Διιάδαο-Αηγχπηνπ κέζα απφ ην έξγν ηνπ κεγάινπ Αιεμαλδξηλνχ πνηεηή, Κσλζηαληίλνπ Καβάθε» 51 θαη ζεσξείηαη απφ ηα πην ζεκαληηθά πνιηηηζηηθά γεγνλφηα πνπ δηνξγαλψλνληαη απφ θνηλνχ κεηαμχ ησλ δχν ρσξψλ. Σέινο, ην πξψην International Moot Court and Roman Law Conference θηινμελήζεθε ζην ρψξν ηνπ Ηκαξέη θαη ζηνπο Αξραίνπο Φηιίππνπο ηεο Καβάιαο. Σν πλέδξην ήηαλ απνηέιεζκα ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ Σκεκάησλ Ννκηθήο ηεζζάξσλ δηαθεθξηκέλσλ επξσπατθψλ παλεπηζηεκίσλ. Απηά ήηαλ, ην παλεπηζηήκην ηνπ Oxford θαη ην παλεπηζηήκην ηνπ Cambridge, απφ ην Ζλσκέλν Βαζίιεην, ην παλεπηζηήκην ηνπ Trier ηεο Γεξκαλίαο θαη ην παλεπηζηήκην ηνπ Liege ηνπ Βειγίνπ. ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΨΗ Σν θηήξην είλαη θηηζκέλν θαηά κήθνο ηεο θεληξηθήο νδνχ, Θενδψξνπ Πνπιίδνπ, ηεο ζπλνηθίαο ηεο Παλαγίαο θαη έρεη έθηαζε η.κ. Απνηεινχληαλ απφ δχν κεληξεζέδεο θαη δχν dershane-mescid, έλα ηκαξέη, έλα κεθηέκπ θαη ηα γξαθεία ηεο δηεχζπλζεο. Ο μενηρεζές (medrassa ή medrese) ζηνλ κνπζνπικαληθφ θφζκν ήηαλ εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα. Αξρηθά, γηα πεξηζζφηεξνπο απφ ηξεηο αηψλεο ζαλ ρψξνο 49 CULTNAT. Center for Documentation of Cultural and Natural Heritage τελευταία επίςκεψθ 08/01/ CULTNAT. Center for Documentation of Cultural and Natural Heritage. Project I.M.A.R.E.T. τελευταία επίςκεψθ 08/01/ Εφθμερίδα Μακεδονία τθσ Θεςςαλονίκθσ, «Σον Οκτϊβριο τα "Καβάφεια" ςτθν Καβάλα», επτζμβριοσ τελευταία επίςκεψθ 11/01/

22 εθπαίδεπζεο θαη κάζεζεο ρξεζηκνπνηνχληαλ ην ηδακί. Απφ ην 10 ν αηψλα θαη έπεηηα φκσο, ε ιεηηνπξγία απηή επεθηάζεθε ζην ρψξν θαηνηθίαο ηνπ δαζθάινπ, ζην ιεγφκελν κεληξεζέ. Καηά ηνλ 11 ν αηψλα, ν κεληξεζέο ζπλέρηζε λα πθίζηαηαη ζαλ έλα μερσξηζηφ θηήξην, ην νπνίν πνιιέο θνξέο ζπλφδεπε ην ηδακί. Ο πξψηνο νζσκαληθφο κεληξεζέο ηδξχζεθε απφ ην νπιετκάλ Παζά ην 1331 ζηελ πφιε Ηδλίθ ηεο Σνπξθίαο. Οη κεληξεζέδεο δηαθξίλνληαλ ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο, αλάινγα κε ηα δηδαζθφκελα καζήκαηα θαη ηε βαζκίδα. ηνπο βαζηθνχο κεληξεζέδεο δηδάζθνληαλ καζήκαηα γεληθψλ ζεκάησλ, φπσο ε ζξεζθεία, ε επηζηήκε θαη ε γιψζζα. ηνπο καζεηέο πνπ θαηφξζσλαλ λα θέξνπλ ζε πέξαο ηηο ζπνπδέο απηήο ηεο βαζκίδαο, ρνξεγνχληαλ έλα πηζηνπνηεηηθφ βαζηθήο εθπαίδεπζεο κε ην νπνίν ήηαλ ζε ζέζε λα εηζέιζνπλ ζηνπο αλψηεξνπο κεληξεζέδεο. Έλαο απφ απηνχο ήηαλ ν darulkurra, ηνπ νπνίνπ νη ζπνπδαζηέο δηδάζθνληαλ αλάγλσζε ηκεκάησλ ηνπ Κνξαλίνπ, πξνέβαηλαλ ζηελ απνζηήζηζή ηνπο θαη εμαζθνχληαλ γηα ηελ άπηαηζηε εθκάζεζε ηεο αξαβηθήο γιψζζαο. Απνηεινχζε αθφκε ζρνιή γηα ηελ πξνεηνηκαζία ησλ ηκάκεδσλ θαη ησλ κνπεδίλεδσλ. Ο κεληξεζέο darulhadis εηδηθεπφηαλ ζηε δηδαζθαιία ηεο επηζηήκεο ηνπ Υαληίζ (Hadith), πνπ πεξηειάκβαλε ηε κειέηε ησλ ιφγσλ ηνπ Μσάκεζ. Οη απφθνηηνη ησλ ζρνιψλ απηψλ, ηζφηηκνη κε ηνπο ζεκεξηλνχο απνθνίηνπο παλεπηζηεκίνπ, είραλ ηε δπλαηφηεηα λα εξγαζηνχλ σο ηεξνθήξπθεο, δηθαζηέο θαη αλάινγεο ηδηφηεηεο. Ο κεληξεζέο ηεο Ηαηξηθήο εκθαλίζηεθε ην 16 ν αηψλα θαηά ηε δηάξθεηα βαζηιείαο ηνπ νπιετκάλ ηνπ Μεγαινπξεπνχο. Πξηλ απφ ηελ ίδξπζε απηήο ηεο ζρνιήο, ε ηαηξηθή δηδαζθφηαλ παξαδνζηαθά ζε λνζνθνκεία. Ο κεληξεζέο ζπλέρηζε λα είλαη έλα απφ ηα θπξηφηεξα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο κέρξη ηηο 16 Μαξηίνπ 1924, φηαλ κε λφκν ηνπ Κεκάι Αηαηνχξθ, θαηαξγήζεθαλ θαη ηε ζέζε ηνπο έιαβαλ ηα κνληέξλα ζρνιεία θαη παλεπηζηήκηα 52. ηνπο κεληξεζέδεο ηνπ Ηκαξέη ηεο Καβάιαο ππήξραλ 61 ρψξνη, 25 ρψξνη ζηνλ πξψην κεληξεζέ θαη 36 ζην δεχηεξν, ζηνπο νπνίνπο δηέκελαλ νη ζπνπδαζηέο, νη ιεγφκελνη ζνθηάδεο. ε θαζέλαλ απφ ηνπο δχν κεληξεζέδεο ηνπ Ηκαξέη ππήξρε κία ζνισηή αίζνπζα δηδαζθαιίαο, ε ιεγφκελε dershane, ε νπνία ελίνηε ιεηηνπξγνχζε θαη σο ρψξνο πξνζεπρήο, ν νπνίνο νλνκαδφηαλ mescid. 52 Saoud, R., Muslim Architecture under Ottoman Patronage ( ), Foundation for Science Technology and Civilisation, 2004, ςελ τελευταία επίςκεψθ 16/12/

23 Σν μεκηέμπ ήηαλ ρψξνο βαζηθήο εθπαίδεπζεο ζηνλ νπνίν νη καζεηέο, αγφξηα κηθξήο ειηθίαο, δηδάζθνληαλ αλάγλσζε, γξαθή, ζηνηρεηψδε αξηζκεηηθή θαη κάζαηλαλ λα απαγγέινπλ απνζπάζκαηα απφ ην Κνξάλη. Σν ιμαρέη ήηαλ ε θνπδίλα, ζηελ νπνία εηνηκαδφηαλ ην θαγεηφ θαη ζηε ζπλέρεηα δηακνηξαδφηαλ ζηνπο ζνθηάδεο θαζψο θαη ζηνπο θησρνχο ηεο πφιεο αλεμαξηήησο ζξεζθείαο. Οη πινχζηνη θαη επηθαλείο Μνπζνπικάλνη κεξηκλνχζαλ αλέθαζελ γηα ηε θξνληίδα ησλ θησρψλ θαη ησλ απφξσλ, απνδεηψληαο κε ηνλ ηξφπν απηφλ ηελ αληακνηβή απφ ηνλ Αιιάρ. Σν πξψην νζσκαληθφ ηκαξέη θηίζηεθε ην 14 ν αηψλα, θαηά ηε δηάξθεηα βαζηιείαο ηνπ ζνπιηάλνπ Orhan Gazi, ζηελ πφιε Ηδλίθ ηεο Σνπξθίαο. Απνηεινχζε κέξνο ηνπ külliye ηεο πφιεο θαη δηήλεκε θαγεηφ ηφζν ζην πξνζσπηθφ θαη ζηνπο ζπνπδαζηέο ηνπ ηδξχκαηνο φζν θαη ζηνπο απφξνπο. Σα ηκαξέη απνηεινχληαλ, ζηε ζχλζεηε κνξθή ηνπο, απφ κηα θνπδίλα, έλα ρψξν εζηηάζεσο, κία απνζήθε ηξνθίκσλ, έλα ζηάβιν, έλαλ αρπξψλα, απνρσξεηήξην θαη μελψλεο. ηελ απινχζηεξε κνξθή ηνπο, απνηεινχληαλ απφ δεκφζηεο θνπδίλεο, δίρσο ρψξν εζηηάζεσο, ζηηο νπνίεο πξνεηνηκαδφηαλ ην θαγεηφ θαη δηακνηξαδφηαλ ζηνπο απφξνπο 53. ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΓΕΝΙΚΑ ΦΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ Ζ αξρηηεθηνληθή ηεο θαηεγνξίαο ησλ külliye ραξαθηεξίδεηαη απφ θάπνηεο γεληθέο αξρέο ζρεδίνπ, θαηαζθεπήο θαη νξγάλσζεο ηνπ ρψξνπ. Σν βαζηθφ γλψξηζκα ηνπ γεσκεηξηθνχ απηνχ ζπζηήκαηνο είλαη ηα θειηά ηα νπνία αλαπηχζζνληαη αξζξσηά θαη ζπγθξνηνχλ ην θηίζκα σο ππνκνλάδεο. Σν θειί απηφ θαιείηαη, ζηελ νζσκαληθή αξρηηεθηνληθή, goz. Σα θειηά ηα νπνία είλαη ηνπνζεηεκέλα ζηε ζεηξά θαινχληαη cedvel θαη ε απιή ε νπνία πεξηζηνηρίδεηαη απφ ηα θειηά ή απφ ηνίρνπο νλνκάδεηαη 53 Saoud, R., Muslim Architecture under Ottoman Patronage ( ), Foundation for Science Technology and Civilisation, 2004, ςελ τελευταία επίςκεψθ 16/12/

24 avlu. Σα ηξία απηά ζηνηρεία απνηεινχλ θχξηα γλσξίζκαηα ηφζν ηεο νζσκαληθήο αξρηηεθηνληθήο γεληθφηεξα φζν θαη ηνπ külliye εηδηθφηεξα 54. Πην αλαιπηηθά, θάζε ρψξνο ηνπ ζπγθξνηήκαηνο ζρεδηαδφηαλ κε ηε ρξήζε ελφο θειηνχ κε έλα πξφππιν ππφζηεγν. Ο ρψξνο ηνπ θειηνχ ήηαλ έλαο θχβνο θαιπκκέλνο απφ έλαλ ζφιν. Σα θειηά ήηαλ παξαηαγκέλα είηε κεκνλσκέλα είηε ζε ζεηξά θαη πεξηζηνίρηδαλ ηελ απιή, εμππεξεηψληαο δηάθνξεο αλάγθεο. Κάζε θειί πεξηειάκβαλε έλα ηδάθη, έλα εξκάξην, κία ζχξα, ε νπνία νδεγνχζε ζην πξφππιν ππφζηεγν, θαη παξάζπξα, δεκηνπξγψληαο έηζη έλαλ απηφλνκν ρψξν. Σα πξφππια ππφζηεγα δηακφξθσλαλ κία ηνμσηή ζηνά, ε νπνία απνηεινχζε ην κφλν ηξφπν επηθνηλσλίαο ησλ θειηψλ αθνχ απνπζίαδαλ νη κεηαμχ ηνπο ζχξεο. Ζ ζηνά ήηαλ ζεκειηψδεο ζηνηρείν νιφθιεξεο ηεο θαηαζθεπήο, θαζψο δίρσο απηή δελ ήηαλ δπλαηφ λα ππάξμνπλ ηα θειηά. Εικόνα 4. υνδυαςμοί κελιϊν και κόλων (Πθγι: Ο ζπλδπαζκφο ησλ, παξαηαγκέλσλ ζε ζεηξά, θειηψλ κε ηελ ηνμσηή ζηνά εκπξφο ηνπο, ήηαλ έλα ζχλεζεο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο νζσκαληθήο αξρηηεθηνληθήο θαη σο ζθνπφ είρε λα δεκηνπξγήζεη έλαλ απνκνλσκέλν θφζκν κέζα ζηνλ ππάξρνληα θφζκν. Σν ζρήκα πνπ πξνέθππηε απφ ηελ παξάηαμε ησλ θειηψλ απνδείρηεθε ηδηαίηεξα ρξήζηκν γηα ηε ζηέγαζε ησλ δηαθφξσλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ ζπγθξνηήκαηνο, φπσο γηα ην ηδακί, ην ζρνιείν, ην ινπηξφ. Δμαίξεζε απνηεινχζε έλαο κηθξφο αξηζκφο θηεξίσλ πνπ δεκηνπξγνχληαλ γηα ηελ εμππεξέηεζε δεκνζίσλ ιεηηνπξγηψλ, φπσο ζηάβινη, δεκφζηα απνρσξεηήξηα, απνζεθεπηηθνί ρψξνη. 54 De Biswas, K., Kulliye [Automatic Site Layout of the Ottoman Kulliye for Constrained Sites], MIT, τελευταία επίςκεψθ 16/12/

25 Εικόνα 5. υνδυαςμοί κελιϊν με τθν τοξωτι ςτοά (Πθγι: Σέινο, ε απιή θαη ν άμνλάο ηεο ήηαλ βαζηθά ζπζηαηηθά γηα ηε δηακφξθσζε ησλ δεκνζίσλ θηεξηαθψλ ζπγθξνηεκάησλ ζηελ νζσκαληθή αξρηηεθηνληθή. Σα θειηά θηίδνληαλ ζηα φξηα ηνπ ζπγθξνηήκαηνο θαη νη ππαίζξηνη ρψξνη ζπλάληεζεο κε ηε ζηνά θαζφξηδαλ ηνλ άμνλα ηεο απιήο. Εικόνα 6. Η αυλι ςε ςυνδυαςμό με τουσ υπόλοιπουσ χϊρουσ (Πθγι: 25

26 ΦΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΣΟΤ ΙΜΑΡΕΣ ΚΑΒΑΛΑ Σν Ηκαξέη ζπγθξνηείηαη απφ ηέζζεξηο ελφηεηεο παξαηαγκέλεο ζηε ζεηξά, θαζεκία απφ ηηο νπνίεο νξγαλψλεηαη γχξσ απφ ηέζζεξηο απιέο. Ξεθηλψληαο απφ ηε βφξεηα πιεπξά θαη ζπλερίδνληαο λφηηα, ππήξρε ην ηκαξέη κε ην κεθηέκπ ζηε βνξεηναλαηνιηθή γσλία ηνπ ρψξνπ, έπεηηα βξηζθφηαλ ν λεφηεξνο κεληξεζέο κε ην θχξην dershane ζηε λνηηναλαηνιηθή γσλία ηνπ ρψξνπ, ζηε ζπλέρεηα ν παιαηφηεξνο κεληξεζέο κε ην δεπηεξεχνλ dershane ζηε βνξεηναλαηνιηθή ηνπ γσλία θαη ηνπο πγξνχο ηνπ ρψξνπο ζηε λφηηα πιεπξά ηνπ θαη ζην ηέινο ππήξραλ ηα γξαθεία ηεο δηεχζπλζεο ηνπ αηγππηηαθνχ βαθνπθηνχ 55. Υαξαθηεξηζηηθφ ηνπ θηίζκαηνο, φπσο θαη φισλ ησλ θηηζκάησλ νκαδηθήο δηαβίσζεο, είλαη ε εζσζηξεθήο νξγάλσζή ηνπ, αθνχ φινη νη ρψξνη ζηξέθνληαη πξνο ηηο εζσηεξηθέο απιέο. Οη επηκέξνπο ελφηεηεο αλαπηχζζνληαη ζε παξάηαμε, δίρσο λα ππεξηνλίδεηαη θάπνηα ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο. Γηαθξηηηθή εμαίξεζε απνηεινχλ νη κνλάδεο ηνπ dershane θαη ηνπ κεθηέκπ, θαζψο πξνβάιινπλ ζπγθξηηηθά πεξηζζφηεξν, νη νπνίεο σζηφζν εληάζζνληαη ζηηο αληίζηνηρεο ελφηεηεο. Σν ζπγθξφηεκα δηαθξίλεηαη γηα ηα απιά γεσκεηξηθά ζρήκαηα θαη ηε ιηηφηεηα ζηε δηαθφζκεζε. Μεηαμχ ησλ επζπγξάκκσλ ζρεκάησλ παξεκβάιινληαη θακππισκέλεο επηθάλεηεο, ζηνηρείν ην νπνίν πξνζδίδεη πιαζηηθφηεηα ζηελ εμσηεξηθή κνξθή θαη ραξαθηεξίδεη ηελ ηνπξθν-κπαξφθ πεξίνδν 56. Ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θηίζκαηνο απνηεινχλ νη εζσηεξηθέο απιέο ηνπ θαζψο θαη ε ζπλερήο ελαιιαγή ησλ αλνηρηψλ, ησλ εκηππαίζξησλ θαη ησλ θιεηζηψλ ρψξσλ δεκηνπξγψληαο αληίζηνηρεο θσηνζθηάζεηο. Ωζηφζν, ε εμσηεξηθή φςε δελ παξνπζηάδεη αλάινγν ελδηαθέξνλ. Ζ αλαηνιηθή φςε, ε πιεπξά δειαδή πνπ απνηειεί ην ζχλνξν κεηαμχ ηνπ δξφκνπ θαη ηνπ εζσηεξηθνχ ηνπ ζπγθξνηήκαηνο, δηαζέηεη ειάρηζηα αλνίγκαηα πνπ λα πξνβάιινπλ ηελ πνιπκνξθία ηνπ θηίζκαηνο. Ζ δπηηθή φςε δηαζέηεη πεξηζζφηεξα αλνίγκαηα, σζηφζν είλαη νξαηή κνλφ απφ καθξηλή απφζηαζε. Ζ βφξεηα θαη ε λφηηα φςε γεηηληάδνπλ κε θαηαζηήκαηα θαη δηαζέηνπλ ειάρηζηα αλνίγκαηα. Δπνκέλσο, ην ζχλνιν ηνπ ζπγθξνηήκαηνο γίλεηαη αληηιεπηφ είηε απφ καθξηά είηε απφ πην ςειά, απφ ην ρψξν ηεο αθξφπνιεο. 55 τεφανίδου-φωτιάδου, Αιμ., «Σο Ιμαρζτ τθσ Καβάλασ», Μακεδονικά, 25, , ςελ τεφανίδου-φωτιάδου, Αιμ., «Σο Ιμαρζτ τθσ Καβάλασ», Μακεδονικά, 25, , ςελ

27 ε γεληθέο γξακκέο ην Ηκαξέη ηεο Καβάιαο αθνινπζεί ηα θχξηα ζηνηρεία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ αξρηηεθηνληθή ησλ külliye. Ζ κεγαιχηεξε δηαθνξά παξαηεξείηαη ζηελ απνπζία ηνπ ηδακί γχξσ απφ ην νπνίν αλαπηχζζνληαλ νη ππφινηπνη ρψξνη ηνπ ζπγθξνηήκαηνο. Οη πην πνιιέο δηαθνξέο εληνπίδνληαη ζηα ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ επηκέξνπο ελνηήησλ. Οη εξγαζίεο γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ Ηκαξέη μεθίλεζαλ ηνλ Αχγνπζην ηνπ 2001 θαη νινθιεξψζεθαλ ηνλ Ηνχιην ηνπ Σν έξγν εγθξίζεθε απφ ηελ Διιεληθή αιιά θαη απφ ηελ Αηγππηηαθή θπβέξλεζε θαη εθηειέζηεθε ππφ ηελ επίβιεςε ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνχ ηεο Διιάδαο θαη ηεο 12 εο Δθνξείαο Βπδαληηλψλ Αξραηνηήησλ ηεο Καβάιαο. Οη εξγαζίεο πξαγκαηνπνηήζεθαλ έπεηηα απφ ηηο ζπκβνπιέο θαη ηελ θαζνδήγεζε εηδηθεπκέλσλ επηζηεκφλσλ, ψζηε λα δηαζθαιηζηεί φηη ην απνηέιεζκα ζα ραξαθηεξηδφηαλ απφ ηζηνξηθή εγθπξφηεηα θαη επηζηεκνληθή πιεξφηεηα. Τπεχζπλε ηεο αξρηηεθηνληθήο αλάιπζεο ήηαλ ε θπξία Αηκηιία ηεθαλίδνπ, επηβιέπσλ πνιηηηθφο κεραληθφο ήηαλ ν θχξηνο Θεφδσξνο Μνπξηάδεο, πνιηηηθφο κεραληθφο ζηαηηθψλ κειεηψλ ήηαλ ν θχξηνο Μηραήι αρζακάλνγινπ θαη επηβιέπνληεο αξρηηέθηνλεο ήηαλ νη θχξηνη Παλαγηψηεο Λεζηφο θαη Ησάλλεο Αλαγλσζηφπνπινο. Βαζηθέο αξρέο φινπ ηνπ έξγνπ ήηαλ ν ζεβαζκφο ζηελ αξρηθή κνξθή θαη δηάηαμε ηνπ θηίζκαηνο θαη ε ειάρηζηε παξέκβαζε θαηά ηελ έληαμή ηνπ ζηε λέα ηνπ ιεηηνπξγία. Πξσηαξρηθφο ζθνπφο ήηαλ ε αλαβίσζε ηνπ πλεχκαηνο θαη ηεο αηκφζθαηξαο πνπ δηέπλεε ην Ηκαξέη θαηά ηελ πεξίνδν επεκεξίαο ηνπ, ψζηε λα γίλεη εθ λένπ έλα θέληξν εθπαίδεπζεο θαη θηινμελίαο. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο, δελ πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε αλαζηξέςηκεο δνκηθέο αιιαγέο, φια ηα ζπζηήκαηα (πδξαπιηθψλ, ειεθηξηθψλ θαη εμαεξηζκνχ) εγθαηαζηάζεθαλ ππνγείσο θαη ην αξρηθφ πιηθφ ηνπ δαπέδνπ ζηηο ζηνέο ηεο απιήο δηαηεξήζεθε. Δπηπιένλ, ρξεζηκνπνηήζεθαλ παξαδνζηαθά πιηθά θαη εθαξκφζηεθαλ ηερληθέο νη νπνίεο είραλ εδψ θαη θαηξφ εγθαηαιεηθζεί. Σν Ηκαξέη ηεο Καβάιαο απνηειεί έλα ζπάλην δείγκα ηεο νζσκαληθήο αξρηηεθηνληθήο ζηελ Διιάδα. Ζ ηζηνξία ηνπ θαη ε πνξεία ηνπ κέζα ζην ρξφλν ην θαζηζηνχλ έλα ζεκαληηθφ κλεκείν ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο, ηφζν γηα ηελ 27

28 πφιε ηεο Καβάιαο θαη γηα ηελ Διιάδα αιιά θαη γηα φιν ηνλ θφζκν, αθνχ ζπκβνιίδεη ηελ έλσζε δχν πνιηηηζκψλ, ηε ζπλάληεζε ηεο Αλαηνιήο θαη ηεο Γχζεο. Ζ δηάζσζε θαη δηαηήξεζή ηνπ ζην δηελεθέο είλαη κηα πξάμε ρξένπο πξνο ηηο παξειζνληηθέο γεληέο, πξνο ηνπο εαπηνχο καο αιιά θαη πξνο ηηο γεληέο πνπ ζα αθνινπζήζνπλ. Έλα κεγάιν βήκα έγηλε κε ηελ επηηπρή απνθαηάζηαζή ηνπ. Κξίλεηαη πσο ε ςεθηαθή παξνπζία ηνπ ζα ζπλεηζθέξεη ζε απηήλ ηελ ηδέα. 2 Ο ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΠΟΛΙΣΙΜΟ ΚΑΙ ΝΕΕ ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΕ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ αλαθέξεηαη ζην «Σύμθωνο για ηην Πποζηαζία ηηρ Απσιηεκηονικήρ Κληπονομιάρ ηηρ Εςπώπηρ (Granada, 1985)» (Convention for the Protection of the Architectural Heritage of Europe) 57 ε Αξρηηεθηνληθή Κιεξνλνκηά ζεσξείηαη φηη δηαθξίλεηαη κε βάζε ηα αθφινπζα ραξαθηεξηζηηθά 58 : 57 Council of Europe. Heritage Conventions. 28

29 Μλεκεία: φια ηα θηήξηα θαη νη θαηαζθεπέο ηζηνξηθνχ, αξραηνινγηθνχ, θαιιηηερληθνχ, επηζηεκνληθνχ, θνηλσληθνχ ή ηερληθνχ ελδηαθέξνληνο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εγθαηαζηάζεσλ θαη ηεο νηθνζθεπήο ηνπο. Οκάδεο θηεξίσλ: νκνηνγελείο νκάδεο αζηηθψλ ή αγξνηηθψλ θηεξίσλ ηζηνξηθνχ, αξραηνινγηθνχ, θαιιηηερληθνχ, επηζηεκνληθνχ, θνηλσληθνχ ή ηερληθνχ ελδηαθέξνληνο, ηα νπνία είλαη επαξθψο ζπλδεδεκέλα ψζηε λα δηακνξθψλνπλ ηνπνγξαθηθά πξνζδηνξίζηκεο ελφηεηεο. Σνπνζεζίεο: ηα έξγα αλζξψπνπ θαη θχζεο, σο ρψξνη νη νπνίνη είλαη επαξθψο δηαθξηηνί θαη νκνηνγελείο ψζηε λα είλαη ηνπνγξαθηθά πξνζδηνξίζηκνη θαη νη νπνίνη είλαη ηζηνξηθνχ, αξραηνινγηθνχ, θαιιηηερληθνχ, επηζηεκνληθνχ, θνηλσληθνχ ή ηερληθνχ ελδηαθέξνληνο. Ζ αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά απεηιείηαη, φπσο φια ηα είδε πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, απφ δηάθνξνπο πεξηβαιινληηθνχο, γεσινγηθνχο θαη θνηλσληθνχο παξάγνληεο. Γηα παξάδεηγκα, ε πγξαζία θαη νη αηκνζθαηξηθέο ζπλζήθεο, νη γεσινγηθέο κεηαβνιέο, ε δηάβξσζε ησλ πιηθψλ, νη ππφγεηεο αλαζθαθέο, ε αλάπηπμε ησλ αζηηθψλ θέληξσλ, ε θινπή δηαθφξσλ ζηνηρείσλ, ε έιιεηςε θαηάιιειεο λνκνζεζίαο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αξρηηεθηνληθψλ έξγσλ, ε έιιεηςε εμεηδηθεπκέλσλ επηζηεκφλσλ γηα ηελ επηδηφξζσζε εηδηθψλ πιηθψλ, ε έιιεηςε ζπλείδεζεο γηα ηελ αμία ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο είλαη κεξηθνί κφλν απφ ηνπο θηλδχλνπο πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα αξρηηεθηνληθά κλεκεία. Οη παξάγνληεο πνπ πξναλαθέξζεθαλ νδεγνχλ ζηε ζηαδηαθή θζνξά ησλ πιηθψλ ησλ αξρηηεθηνληθψλ κλεκείσλ, ζηελ αιινίσζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο, ζηελ επηδείλσζε ηεο γεληθήο θαηάζηαζήο ηνπο θαη ελδερνκέλσο ζηελ πιήξε θαηαζηξνθή ηνπο. Έλαο απφ ηνπο θαηαιιειφηεξνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ησλ θηλδχλσλ πνπ αληηκεησπίδεη ε αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά είλαη ε ςεθηαθή δηαηήξεζε. Με ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, φπσο είλαη ην δηαδίθηπν, νη βάζεηο δεδνκέλσλ, ηα ηξηζδηάζηαηα γξαθηθά θαη ηα Γεσγξαθηθά πζηήκαηα Πιεξνθνξηψλ, δεκηνπξγνχληαη ςεθηαθά ππνθαηάζηαηα ησλ αξρηηεθηνληθψλ έξγσλ θαη θαηαγξάθνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, δηαζψδνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφλ ηελ πιεξνθνξία πνπ πεξηθιείνπλ θαη εμαζθαιίδνληαο ηελ πξφζβαζε ζε απηήλ. τελευταία επίςκεψθ 09/02/ Council of Europe. Convention for the Protection of the Architectural Heritage of Europe τελευταία επίςκεψθ 09/02/

30 ΝΕΕ ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΕ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 επήιζε κία επαλάζηαζε ζηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθνξίαο 59. ηνλ ππξήλα απηήο ηεο εμέιημεο βξηζθφηαλ ν Ζιεθηξνληθφο Τπνινγηζηήο, ε ρξήζε ηνπ νπνίνπ επέθεξε ξεμηθέιεπζεο αιιαγέο ζηνλ ηξφπν δηαρείξηζεο, αληαιιαγήο θαη δηάδνζεο ηεο πιεξνθνξίαο. Ο Ζ/Τ, ηα ινγηζκηθά θαη ην δηαδίθηπν έδηλαλ πιένλ ηε δπλαηφηεηα ζηνπο ρξήζηεο λα ηειέζνπλ αλαδήηεζε, πξνβνιή θαη επεμεξγαζία ηνπ πεξηερνκέλνπ ελφο online ςεθηαθνχ αξρείνπ. Ζ απνδνρή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ απφ ην θνηλφ ζπληειέζηεθε ηαρέσο θαη ζε κεγάιν κέγεζνο. Σν γεγνλφο απηφ είρε επίδξαζε ζηνλ ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ φπσο είλαη ηα κνπζεία, ηα αξρεία, νη βηβιηνζήθεο. Ζ απμαλφκελε δχλακε θαη ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ νδήγεζαλ ζε κία πξσηνθαλή δήηεζε πιεξνθνξίαο θαη ζηελ πξνζδνθία φηη ε πξφζβαζε ζε απηή ζα ήηαλ γξήγνξε, εχθνιε θαη νηθνλνκηθή. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980 κέρξη ηηο κέξεο καο, νη λέεο ηερλνινγίεο δηαδφζεθαλ επξέσο θαη νη πεξηζζφηεξνη θάηνηθνη ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ απέθηεζαλ κεγάιε νηθεηφηεηα κε ηελ χπαξμε θαη ην ρεηξηζκφ ηνπο. Ζ ηάζε απηή, παξφιν πνπ, ζε ζχγθξηζε κε άιια θξάηε, δελ αθνινχζεζε ηνλ ίδην γνξγφ ξπζκφ, δηαδφζεθε θαη ζηε ρψξα καο. Ωζηφζν, ε ζεκαζία ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ είλαη πιένλ πξνθαλήο, θαζψο ε ρξήζε ηνπο έρεη δηαδνζεί επξέσο ζε δηάθνξνπο ηνκείο φπσο είλαη, ε πγεία, ε εθπαίδεπζε, ν πνιηηηζκφο. Ζ επέθηαζε ηνπ δηαδηθηχνπ θαη ε δηάρπζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηηο επηρεηξήζεηο, ηε δεκφζηα δηνίθεζε, ηα λνηθνθπξηά ηεο Διιάδαο, ηελ εθπαίδεπζε, έρεη αξρίζεη λα γίλεηαη κε νινέλα ηαρχηεξνπο ξπζκνχο, ηφζν ζηηο πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο φζν θαη ζε κεγάιν κέξνο ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ 60. ΠΟΛΙΣΙΜΟ ΚΑΙ ΝΕΕ ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΕ. ΕΛΛΑΔΑ. Ζ εθαξκνγή ησλ ηερλνινγηψλ ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο (ΣΠΔ) ζηνλ Πνιηηηζκφ ήηαλ έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο άμνλεο ζηξαηεγηθήο γηα ην 59 Smith, S., Digitising Collections: The Redefining of Museums, τελευταία επίςκεψθ 05/02/ Infosoc, «Διείςδυςθ νζων τεχνολογιϊν. ε τροχιά ςφγκλιςθσ με τθν ΕΕ», Infosoc Μηνιαία Περιοδική Έκδοςη του Επιχειρηςιακοφ Προγράμματοσ «Κοινωνία τησ Πληροφορίασ», Σεφχοσ 8, Φεβρουάριοσ τελευταία επίςκεψθ 15/01/

31 επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα «Κοινωνία ηηρ Πληποθοπίαρ» (ΚηΠ) 61. Σν πξφγξακκα απηφ απνηέιεζε ηνλ «θχξην κνριφ πινπνίεζεο ηεο ζπλνιηθήο εζληθήο ζηξαηεγηθήο» 62 γηα ηελ πεξίνδν ηφρνη ηεο ΚηΠ ήηαλ ε εμππεξέηεζε ηνπ πνιίηε θαη ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ζε δηάθνξνπο ηνκείο, θαη ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε, κε ηε ρξήζε θαη δηάδνζε ησλ ΣΠΔ. Απφ ηνπο πέληε άμνλεο πξνηεξαηφηεηαο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ν πξψηνο είρε ηνλ ηίηιν «Παηδεία θαη Πνιηηηζκφο» θαη πεξηειάκβαλε ηξία κέηξα. Σα δχν πξψηα κέηξα επηθεληξψλνληαλ ζηελ εθπαίδεπζε, ελψ ην κέηξν 1.3 αθνξνχζε «ζηελ αλάδεημε θαη ηελ αμηνπνίεζε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο κε ηε ρξήζε λέσλ ΣΠΔ» 63. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην επηρεηξεζηαθφ πξφγξακκα πεξηειάκβαλε έξγα θαη δξάζεηο πνπ ζηφρεπαλ ζηελ αλάπηπμε ησλ θαηάιιεισλ ππνδνκψλ γηα ηελ ςεθηνπνίεζε θαη επηζηεκνληθή ηεθκεξίσζε ηεο ειιεληθήο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, ζηελ αλάδεημε, πξνβνιή θαη επηθνηλσλία ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ, ζηελ πξνζηαζία ησλ πλεπκαηηθψλ δηθαησκάησλ θαη ηελ νηθνλνκηθή αμηνπνίεζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ απνζέκαηνο 64. Μέξνο ησλ έξγσλ απηψλ απνηειεί ε παξαγσγή ςεθηαθήο έθδνζεο, είηε ζε νπηηθνχο δίζθνπο είηε ζην δηαδίθηπν, γηα δηάθνξα κνπζεία θαη αξραηνινγηθνχο ρψξνπο ηεο Διιάδαο, φπσο ην Δζληθφ Αξραηνινγηθφ Μνπζείν, ν Αξραηνινγηθφο Υψξνο θαη ην Μνπζείν ηεο Αξραίαο Οιπκπίαο, ην Βπδαληηλφ θαη Υξηζηηαληθφ Μνπζείν Αζελψλ, ην Ννκηζκαηηθφ Μνπζείν, ν Αξραηνινγηθφο Υψξνο ηεο Αθξφπνιεο, ην Μνπζείν Βπδαληηλνχ Πνιηηηζκνχ, ην Άγην ξνο θαη πνιιά άιια. Αθφκε, έλα κεγάιν πνζνζηφ έξγσλ αθνξά ζηελ ςεθηνπνίεζε θαη ηελ αλάπηπμε ζπζηεκάησλ δηαρείξηζεο θαη ηεθκεξίσζεο ησλ ζπιινγψλ κνπζείσλ, αξρείσλ θαη ζπλαθψλ πνιηηηζηηθψλ θνξέσλ Επιχειρθςιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία τθσ Πλθροφορίασ». Άξονεσ Προτεραιότθτασ. Ειδικοί τόχοι. τελευταία επίςκεψθ 15/01/ Επιχειρθςιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία τθσ Πλθροφορίασ». Άξονεσ Προτεραιότθτασ. Γενικοί τόχοι. τελευταία επίςκεψθ 15/01/ Επιχειρθςιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία τθσ Πλθροφορίασ». Άξονεσ Προτεραιότθτασ. Παιδεία και Πολιτιςμόσ. Μζτρα Άξονα. τελευταία επίςκεψθ 15/01/ Infosoc, «Η ςτρατθγικι για τον πολιτιςμό ςτθν Κοινωνία τθσ Πλθροφορίασ», Infosoc Μηνιαία Περιοδική Έκδοςη του Επιχειρηςιακοφ Προγράμματοσ «Κοινωνία τησ Πληροφορίασ», Σεφχοσ 12-13, Ιοφνιοσ-Ιοφλιοσ, E829EF2B529D/0/Infosoc_1213.pdf, τελευταία επίςκεψθ 15/01/ Χαρατηοποφλου, Κ., «Πλθροφορικι: Ο Πολιτιςμόσ ςτθν Κοινωνία τθσ Πλθροφορίασ», Αρχαιολογία και Τζχνεσ, 94, Μάρτιοσ 2005, ςελ

32 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΣΑ ηε ζπλέρεηα αθνινπζνχλ παξαδείγκαηα ηζηνζειίδσλ θαη βάζεσλ δεδνκέλσλ απφ ηελ Διιάδα θαη απφ ην εμσηεξηθφ, ζηηο νπνίεο πεξηέρνληαη κλεκεία αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο. ΟΔΤΕΑ Μέζα ζην πιαίζην ηνπ κέηξνπ 1.3 ηνπ επηρεηξεζηαθνχ πξνγξάκκαηνο ηεο ΚηΠ, εληάρζεθε ε αλαβάζκηζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ πιεξνθνξηαθνχ θφκβνπ «ΟΓΤΔΑ» ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνχ 66. Ο θφκβνο πινπνηήζεθε ζε ζπλεξγαζία κε ην Δξγαζηήξην Πιεξνθνξηαθψλ πζηεκάησλ Τςειψλ Δπηδφζεσλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ 67 θαη ιεηηνχξγεζε γηα πξψηε θνξά ην Εικόνα 7. Η αρχικι ςελίδα τθσ ιςτοςελίδασ του κόμβου ΟΔΤΕΑ Σν πεξηερφκελν ηνπ ΟΓΤΔΑ νξγαλψλεηαη ζε ηξεηο θχξηεο ελφηεηεο, «Μνπζεία», «Μλεκεία» θαη «Αξραηνινγηθνί Υψξνη», νη νπνίεο είλαη πξνζβάζηκεο ηφζν απφ ηελ αξρηθή φζν θαη απφ θάζε άιιε ζειίδα. τελευταία επίςκεψθ 15/01/2009. ΟΔΤΕΑ. Τπουργείο Πολιτιςμοφ τθσ Ελλάδασ τελευταία επίςκεψθ 15/01/2009. HPCLab Πανεπιςτιμιο Πατρϊν τελευταία επίςκεψθ 15/01/

33 Πην αλαιπηηθά, ζηελ ελφηεηα «Μνπζεία» παξνπζηάδνληαη ηα ειιεληθά κνπζεία, ηα νπνία κπνξεί λα εληνπίζεη θαλείο κέζσ ζεκαηηθνχ θαηαιφγνπ, αιθαβεηηθνχ θαηαιφγνπ ή αλαιπηηθήο αλαδήηεζεο, θαζψο θαη ηδησηηθέο ζπιινγέο ηεο ρψξαο. Ο επηζθέπηεο έρεη ηε δπλαηφηεηα ζπιινγήο πιεξνθνξηψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πεξηγξαθή, ηελ ηζηνξία θαη ηηο δηαζέζηκεο εθζέζεηο ηνπ θάζε κνπζείνπ. Ζ ελφηεηα «Μλεκεία» παξνπζηάδεη ηα ζσδφκελα κλεκεία πνπ βξίζθνληαη ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν θαη δηαθξίλνληαη ζε εθείλα ηεο Πξντζηνξηθήο, ηεο Αξραίαο, ηεο Βπδαληηλήο θαη ηεο Νεφηεξεο Δπνρήο. Σα κλεκεία ηεο Πξντζηνξηθήο επνρήο ρσξίδνληαη ζε Καηνηθίεο, Αλάθηνξα, Ορπξψζεηο, Γηνηθεηηθά θηήξηα, Λαηξεπηηθά κλεκεία, Σαθηθά κλεκεία, Τπνδνκέο, θαη Μλεκεία Δκπνξηθήο θαη Βηνηερληθήο Γξαζηεξηφηεηαο. Σα κλεκεία ηεο Αξραίαο επνρήο δηαθξίλνληαη ζε Καηνηθίεο, Αλάθηνξα, Ορπξψζεηο, Γηνηθεηηθά θηήξηα, Λνπηξά, Λαηξεπηηθά κλεκεία, Αλακλεζηηθά θαη Γηαθνζκεηηθά κλεκεία, Σαθηθά κλεκεία, Τπνδνκέο, Αζιεηηθέο εγθαηαζηάζεηο, Θέαηξα θαη Ωδεία θαη Μλεκεία Δκπνξηθήο θαη Βηνηερληθήο Γξαζηεξηφηεηαο. Δθείλα ηεο Βπδαληηλήο επνρήο δηαθξίλνληαη ζε Καηνηθίεο, Αλάθηνξα, Ορπξψζεηο, Λνπηξά, Λαηξεπηηθά κλεκεία, Σαθηθά κλεκεία, Τπνδνκέο θαη Κνηλσθειή Ηδξχκαηα. Σέινο, ηα κλεκεία ηεο Νεφηεξεο επνρήο δηαθξίλνληαη ζε Καηνηθίεο, Ορπξψζεηο, Γηνηθεηηθά θηήξηα, Κηήξηα Παηδείαο θαη Πνιηηηζκνχ, Λνπηξά, Λαηξεπηηθά κλεκεία, Αλακλεζηηθά - Γηαθνζκεηηθά κλεκεία, Τπνδνκέο, Αζιεηηθέο εγθαηαζηάζεηο, Θέαηξα θαη Ωδεία, Δκπνξηθά θηήξηα θαη θαηαζηήκαηα, Βηνηερληθά- Βηνκεραληθά Μλεκεία θαη Δξγαζηήξηα, Κνηλσθειή Ηδξχκαηα θαη Κηλεκαηνγξάθνη. Ο επηζθέπηεο κπνξεί λα ελεκεξσζεί φζνλ αθνξά ηελ ηζηνξία θαη ην ρψξν ηνπ θάζε κλεκείνπ. Σέινο, αλάινγεο πιεξνθνξίεο είλαη δηαζέζηκεο ζηελ ελφηεηα «Αξραηνινγηθνί Υψξνη». ε απηήλ παξνπζηάδνληαη ζεκαληηθνί αξραηνινγηθνί ρψξνη ηεο ρψξαο, νη νπνίνη δηαθξίλνληαη ζε Ηεξά, Αθξνπφιεηο, Νεθξνπφιεηο, Παξαδνζηαθνχο Οηθηζκνχο θαη Βηνκεραληθέο Δγθαηαζηάζεηο. Δπηπιένλ, ν επηζθέπηεο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πινήγεζήο ηνπ ζηνλ ΟΓΤΔΑ, έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ αλεμάξηεηεο δηαδξαζηηθέο εθαξκνγέο, δειαδή ηνλ Πνιηηηζηηθφ Υάξηε ηεο Διιάδαο, ην Υξνλνιφγην, ην Φσηνγξαθηθφ Αξρείν θαη ην Γισζζάξη. 33

34 ηνλ Πνιηηηζηηθφ Υάξηε παξνπζηάδνληαη δηάθνξα κνπζεία, κλεκεία θαη αξραηνινγηθνί ρψξνη ηεο Διιάδαο θαη δίλνληαη νη αλάινγεο δηνηθεηηθέο, γεσγξαθηθέο θαη πνιηηηζηηθέο πιεξνθνξίεο. Εικόνα 8. Ο Πολιτιςτικόσ Χάρτθσ του ΟΔΤΕΑ Μέζσ ηνπ Υξνλνινγίνπ παξνπζηάδεηαη ε ειιεληθή ηζηνξία θαη ηέρλε κέζα απφ ζεκαληηθά γεγνλφηα ηα νπνία είλαη παξαηαγκέλα ζε ρξνληθή ζεηξά, μεθηλψληαο απφ ηνπο πξντζηνξηθνχο ρξφλνπο θαη θαηαιήγνληαο ζηνπο λεφηεξνπο. Εικόνα 9. Σο Χρονολόγιο του ΟΔΤΕΑ ζνλ αθνξά ην Φσηνγξαθηθφ Αξρείν, απηφ απνηειείηαη απφ πινχζην επνπηηθφ πιηθφ, ην νπνίν δηαρσξίδεηαη ζε ηξεηο ρξνληθέο ελφηεηεο, ηεο Αξραηφηεηαο, ηνπ Βπδαληίνπ θαη ηεο Νεφηεξεο θαη χγρξνλεο Διιάδαο, νη νπνίεο δηαθξίλνληαη ζε πνηθίια ζέκαηα. O ρξήζηεο κπνξεί λα επηιέμεη κηα εηθφλα, λα ηε δεη ζε κεγαιχηεξν κέγεζνο θαη ρξεζηκνπνηψληαο ην ζρεηηθφ ζχλδεζκν λα έρεη πξφζβαζε ζε ιήκκαηα 34

35 απφ ην πεξηερφκελν ηνπ ΟΓΤΔΑ. Εικόνα 10. Σο Φωτογραφικό Αρχείο του κόμβου ΟΔΤΕΑ Σέινο, γηα ηε δηεπθφιπλζε ησλ επηζθεπηψλ, δεκηνπξγήζεθε ην Γισζζάξη ην νπνίν πεξηέρεη επεμεγήζεηο φξσλ ηεο ηζηνξίαο, ηεο αξραηνινγίαο θαη ηεο ηέρλεο, θαζψο θαη πιεξνθνξίεο γηα δηάθνξα πξφζσπα, ηζηνξηθά θαη κπζνινγηθά, πνπ αλαθέξνληαη ζηηο ζειίδεο ηνπ θφκβνπ. Εικόνα 11. Σο Γλωςςάρι του κόμβου ΟΔΤΕΑ 35

36 ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ Έλα απφ ηα έξγα πνπ εθπνλήζεθαλ ζην πιαίζην ηνπ επηρεηξεζηαθνχ πξνγξάκκαηνο «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο» (κέηξν 1.3), είλαη θαη ην έξγν «Άλλα Κνκλελή: Γεκηνπξγία θαη Πξνψζεζε Ζιεθηξνληθψλ Πνιχγισζζσλ Δθδφζεσλ θαη Κφκβνπ Πιεξνθφξεζεο γηα ηα Μλεκεία ηεο Βπδαληηλήο Πεξηφδνπ» 68, ην νπνίν μεθίλεζε ην 2004 θαη νινθιεξψζεθε ην Ο θνξέαο ηεο πξφηαζεο, πινπνίεζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ έξγνπ είλαη ην Δπξσπατθφ Κέληξν Βπδαληηλψλ θαη Μεηαβπδαληηλψλ Μλεκείσλ. 68 Άννα Κομνθνι. Δθμιουργία και Προϊκθςθ Ηλεκτρονικϊν Πολφγλωςςων Εκδόςεων και Κόμβου Πλθροφόρθςθσ για τα Μνθμεία τθσ Βυηαντινισ Περιόδου τελευταία επίςκεψθ 25/1/

37 Εικόνα 12. Η αρχικι ςελίδα του ζργου "Άννα Κομνθνι" Σν έξγν ζηνρεχεη ζηελ ηεθκεξίσζε θαη αλάδεημε ησλ κλεκείσλ ηεο βπδαληηλήο θαη κεηαβπδαληηλήο πεξηφδνπ. Πξφθεηηαη γηα κία πηινηηθή ζπιινγή κεξηθψλ εθ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ κλεκείσλ πνπ εληνπίδνληαη ζηελ Διιάδα θαη ζην εμσηεξηθφ. Ο επηζθέπηεο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα εληνπίζεη ηα κλεκεία κε ηε ρξήζε απιήο ή ζχλζεηεο αλαδήηεζεο θαη λα ελεκεξσζεί κέζσ ησλ ζρεηηθψλ θεηκέλσλ, ζρεδίσλ θαη θσηνγξαθηψλ γηα ην θάζε κλεκείν. Δπηπιένλ, έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ ην ζεζαπξφ φξσλ ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Βπδαληηλψλ θαη Μεηαβπδαληηλψλ Μλεκείσλ. Σέινο, ηα κέιε ηνπ δηθηχνπ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα αληαιιάμνπλ απφςεηο θαη επηζηεκνληθά άξζξα κε ηε ρξήζε εηδηθνχ ζπζηήκαηνο επηθνηλσλίαο πνπ δεκηνπξγήζεθε γηα ην ιφγν απηφ. Μεξηθά απφ ηα κλεκεία γηα ηα νπνία κπνξεί λα πιεξνθνξεζεί ν επηζθέπηεο ηνπ θφκβνπ είλαη ν Λεπθφο Πχξγνο ηεο Θεζζαινλίθεο, ν νηθηζκφο ηνπ Μπζηξά, ν νηθηζκφο ηεο Ρεληίλαο, ηα ηείρε ηεο Θεζζαινλίθεο, ε Νέα Μνλή ηεο Υίνπ, ην Φξνχξην ηνπ Δπηαππξγίνπ ηεο Θεζζαινλίθεο, ε ηξάπεδα ηεο Μνλήο Καηζαξηαλήο, ε βπδαληηλή αθξφπνιε ηνπ Musti ζηελ Σπλεζία, ε κνλή Nor Varagavank ηεο Αξκελίαο, ε νρχξσζε ηεο βπδαληηλήο αθξφπνιεο Tebessa ηεο Αιγεξίαο θαη πνιιά αθφκε. ΡΩΜΑΪΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ Ζ ηζηνζειίδα «Γηαδξνκέο Αλάδεημεο, Αμηνπνίεζεο θαη Πξνβνιήο ησλ Ρσκατθψλ θαη Παιαηνρξηζηηαληθψλ Μλεκείσλ ζηνπο Ννκνχο Πξεβέδεο θαη 37

38 Θεζπξσηίαο θαη ησλ Διιεληθψλ Μλεκείσλ ζηνπο Ννκνχο Μπάξη θαη Λέηζε» 69 δεκηνπξγήζεθε ζην πιαίζην ηνπ Γηαζπλνξηαθνχ Πξνγξάκκαηνο INTERREG IIIΑ ΔΛΛΑΓΑ-ΗΣΑΛΗΑ 70. Εικόνα 13. Η αρχικι ςελίδα τθσ ιςτοςελίδασ ΡΩΜΑΪΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ Ζ ηζηνζειίδα ζηνρεχεη «ζηελ αμηνπνίεζε ηεο θνηλήο ηζηνξηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Διιάδαο θαη ηεο Ηηαιίαο, ζηνλ ηνκέα ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηνπξηζκνχ γηα ηελ ηφλσζε ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο ηνπ Ννκνχ Πξέβεδαο θαη ζηελ πξνψζεζε ήπησλ παξεκβάζεσλ αλάδεημεο θαη αμηνπνίεζεο ησλ κλεκείσλ θνηλνχ ελδηαθέξνληνο ζηελ πεξηνρή». Ο επηζθέπηεο κπνξεί λα πεξηεγεζεί ζηα ξσκατθά θαη παιαηνρξηζηηαληθά κλεκεία ηνπ λνκνχ Πξέβεδαο θαη ζηα ξσκατθά κλεκεία ηνπ λνκνχ Θεζπξσηίαο, λα ηα εληνπίζεη κέζσ ελφο δηαδξαζηηθνχ ράξηε θαη λα ελεκεξσζεί γηα ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπο θαη γηα ην ηζηνξηθφ πιαίζην ζην νπνίν εληάζζνληαη. Γηα παξάδεηγκα, κεξηθά απφ ηα ξσκατθά κλεκεία πνπ εληνπίδνληαη ζην λνκφ Πξέβεδαο κέζσ ηνπ ηζηνηφπνπ είλαη ε αξραία Νηθφπνιε θαη θάπνηα κλεκεία πνπ βξίζθνληαη ζην ρψξν απηφλ, φπσο ηα ηείρε, ην σδείν, ην Νπκθαίν, ε έπαπιε ηνπ Μάληνπ Αλησλίλνπ, ην Βαζηιφζπηην ή Δπηζθνπείν, νη θεληξηθέο Θέξκεο, ηα Νεθξνηαθεία, ην Θέαηξν θαη πνιιά άιια. Δπηπιένλ, ηα παιαηνρξηζηηαληθά κλεκεία 69 Ρωμαϊκά Μνθμεία τελευταία επίςκεψθ 25/01/ INTERREG IIIA ΕΛΛΑΔΑ-ΙΣΑΛΙΑ τελευταία επίςκεψθ 25/01/

39 ηνπ λνκνχ Πξέβεδαο γηα ηα νπνία κπνξεί λα ιάβεη πιεξνθνξίεο ν επηζθέπηεο είλαη ε Βαζηιηθή Α ή Βαζηιηθή ηνπ Δπηζθφπνπ Γνπκεηίνπ θαη ε Βαζηιηθή Β ή Βαζηιηθή ηνπ Δπηζθφπνπ Αιθίζσλνο. Σέινο, θάπνηα απφ ηα ξσκατθά κλεκεία ηνπ λνκνχ Θεζπξσηίαο γηα ηα νπνία γίλεηαη ιφγνο ζηνλ ηζηφζηνπν είλαη ε Έπαπιε πνπ βξίζθεηαη ζηε ζέζε Εάβαιη, ν νηθηζκφο ηεο Μαζηηιίηζαο ή Μαζθιηλίηζαο θαη ην Λνπηξφ πνπ εληνπίζηεθε ζηελ πεδηάδα ηεο Ρίδηαλεο. MOREUS Ζ MOREUS 71 (Monument RE-Use) είλαη κία βάζε δεδνκέλσλ ησλ κειψλ ηνπ European Network of Cultural Centres-Historic Monuments 72. Πεξηέρεη πεξηπηψζεηο αξρηηεθηνληθψλ ή θπζηθψλ ρψξσλ ηεο Δπξψπεο, νη νπνίνη έρνπλ απνθαηαζηαζεί θαη επαλαρξεζηκνπνηνχληαη σο πνιηηηζηηθά θαη θαιιηηερληθά ηδξχκαηα. Εικόνα 14. Η βάςθ δεδομζνων MOREUS Σα κλεκεία πνπ πεξηέρνληαη ζηε MOREUS νξγαλψλνληαη κε βάζε 8 θαηεγνξίεο νη νπνίεο δηαθξίλνληαη ζε Αλαγλσξηζκέλεο Σνπνζεζίεο (Identified Sites), 71 Réseau Européen des Centres Culturels de Rencontre - European Network of Cultural Centres- Historic Monuments. MOREUS. τελευταία επίςκεψθ 29/01/ Réseau Européen des Centres Culturels de Rencontre - European Network of Cultural Centres- Historic Monuments τελευταία επίςκεψθ 29/01/