Φλεγμονή και γήρανση Μεταβολές του ανοσοποιητικού συστήματος κατά τη γήρανση

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Φλεγμονή και γήρανση Μεταβολές του ανοσοποιητικού συστήματος κατά τη γήρανση"

Transcript

1 archieves review 2100 FRAGKOULIS (pages 9) Σελιδοποίηση: 14/2/2008 Αποστολή galley-proofs: 20/2/2008 Διόρθωση galley-proofs: 19/3/2008 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ REVIEW Φλεγμονή και γήρανση Μεταβολές του ανοσοποιητικού συστήματος κατά τη γήρανση Κατά τη γήρανση του οργανισμού αναπτύσσεται ένα φλεγμονώδες πρότυπο, όπως πιστοποιείται και από τις αυξημένες τιμές των προφλεγμονωδών κυτταροκινών και τις μειωμένες τιμές αντιφλεγμονωδών κυτταροκινών σε ηλικιωμένα άτομα. Η αλλαγή αυτή του προτύπου προκύπτει κυρίως λόγω των μεταβολών που συμβαίνουν στο ανοσοποιητικό σύστημα. Οι μεταβολές αυτές συνοψίζονται στα εξής: Στο μυελό των οστών, τα στρωματικά κύτταρα γίνονται λιγότερο ικανά για σύνθεση κυτταροκινών, απαραίτητων για την παραγωγή και την ωρίμανση των αιμοποιητικών κυττάρων. Ο θύμος ατροφεί, ενώ στους περιφερικούς λεμφικούς ιστούς παρατηρούνται αλλαγές που πιθανόν επηρεάζουν την ωρίμανση των προγονικών Β-λεμφοκυττάρων και την αντιγονοπαρουσιαστική ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος. Όσον αφορά στα κύτταρα της φυσικής ανοσίας, έχει δειχθεί μείωση του αριθμού και της λειτουργικότητας σε κάποιους από τους υποδοχείς της οικογένειας των Toll-like receptors, καθώς και στα κύτταρα της μονοκυτταρικής/μακροφαγικής σειράς, ελάττωση της φαγοκυτταρικής και της χημειοτακτικής ικανότητας των ουδετεροφίλων και αύξηση τόσο του αριθμού όσο και της λειτουργικότητας των κυττάρων ΝΚ. Αναφορικά με τις αλλαγές στην επίκτητη ανοσία, έχουν παρατηρηθεί τα εξής: Στροφή των Β-λεμφοκυττάρων από Β2 σε Β1, μείωση των αντισωμάτων που είναι ειδικά για κάποιο αντιγόνο, με παράλληλη αύξηση των αυτοαντισωμάτων (κυρίως αυτών που δεν είναι ειδικά έναντι κάποιου αντιγόνου), ελάττωση των αθώων Τ-λεμφοκυττάρων και συσσώρευση Τ-κυττάρων μνήμης με χαμηλή όμως λειτουργικότητα. Στις αλλαγές που παρατηρούνται στους Τ-κυτταρικούς πληθυσμούς, σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζει το ένζυμο τελομεράση (ένζυμο-κλειδί για την πολλαπλασιαστική ικανότητα του κυττάρου). Άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στην αλλαγή του προτύπου σε φλεγμονώδες κατά τη γήρανση είναι η αυξημένη παραγωγή ελευθέρων ριζών, η οποία οδηγεί σε αύξηση της λειτουργικότητας του NFκΒ (βασικού μεταγραφικού παράγοντα για την παραγωγή προφλεγμονωδών κυτταροκινών), καθώς και άλλοι παράγοντες, όπως η μείωση του ψευδαργύρου που παρατηρείται στους ηλικιωμένους. Copyright Athens Medical Society ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN ÁÑ ÅÉÁ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ 2008, 25(1):24 32 ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE 2008, 25(1): Γ.Ε. Φραγκούλης, Χ.Μ. Μουτσόπουλος... Εργαστήριο και Κλινική Παθολογικής Φυσιολογίας, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα Inflammation and aging Λέξεις ευρετηρίου Ανοσοποιητικό σύστημα Γήρανση Φλεγμονή Abstract at the end of the article 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ανθρώπινος οργανισμός απαντά στη λοίμωξη, αρχικά, με την παραγωγή, κυρίως από κύτταρα της μονοκυτταρικής-μακροφαγικής σειράς, κυτταροκινών. Οι κυριότερες από αυτές είναι η ιντερλευκίνη 1 (IL-1), η ιντερλευκίνη 6 (IL-6), η ιντερλευκίνη 8 (IL-8), η ιντερλευκίνη 12 (IL-12) και ο παράγοντας νέκρωσης των όγκων (TNFα). Αυτές διαμορφώνουν τη φλεγμονώδη απόκριση με τις τοπικές και συστηματικές τους δράσεις. Αν όμως ο λοιμογόνος παράγοντας υπερκεράσει τους μηχανισμούς άμυνας της φυσικής ανοσίας, τότε αρχίζει μια ειδική ανοσιακή απάντηση, η οποία περιλαμβάνει την ενεργοποίηση και τον πολλαπλασιασμό των Τ- και Β-λεμφοκυττάρων και τη δημιουργία ανοσιακής μνήμης. Κατά τη γήρανση αναπτύσσεται ένα φλεγμονώδες πρότυπο, 1 γεγονός που έρχεται σε συμφωνία με τα όσα παρατηρούνται σε νοσήματα που εμφανίζονται σε γηράσκοντες πληθυσμούς, όπως η νόσος Alzheimer, η νόσος του Parkinson, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 και οι νόσοι που σχετίζονται με την αθηρωμάτωση. 2 8 Σε όλες τις παραπάνω νοσολογικές οντότητες παρατηρούνται υψηλά

2 ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΚΑΙ ΓΗΡΑΝΣΗ 25 επίπεδα των προφλεγμονωδών κυτταροκινών, όπως της IL-1, της IL-6 και του TNFα και χαμηλά επίπεδα αντιφλεγμονωδών κυτταροκινών, όπως της ιντερλευκίνης 10 (IL-10). Όμως, τι είναι αυτό που συμβαίνει κατά τη γήρανση και μεταβάλλει το πρότυπο σε φλεγμονώδες; Οι παράγοντες που ενοχοποιούνται γι αυτό είναι οι ακόλουθοι: Οι μεταβολές που παρατηρούνται στο ανοσοποιητικό σύστημα με την πάροδο της ηλικίας Η αυξανόμενη παραγωγή ελευθέρων ριζών οξυγόνου Άλλοι παράγοντες, όπως ο ψευδάργυρος. 2. ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΓΗΡΑΝΣΗ Η διαδικασία της γήρανσης ενός οργανισμού επηρεάζει αρνητικά, με ποικίλους τρόπους, τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Η δυσλειτουργία αυτή έχει ως συνέπεια την εμφάνιση στον ηλικιωμένο πληθυσμό νοσημάτων που χαρακτηρίζονται από ένα φλεγμονώδες πρότυπο και τα οποία αυξάνουν τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα της συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας από λοιμώδεις νόσους. Αν θέλαμε με λίγα λόγια να περιγράψουμε τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, θα λέγαμε ότι ένα τμήμα της φυσικής ανοσίας είναι κατεσταλμένο ενώ ένα άλλο είναι διεγερμένο, 9 ενώ η λειτουργία της επίκτητης ανοσίας δεν είναι επαρκής, καθώς η παραγωγή ειδικών αντισωμάτων έναντι ξένων αντιγόνων είναι περιορισμένη. Παράλληλα, τα αθώα λεμφοκύτταρα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, ενώ παρατηρείται συσσώρευση λεμφοκυττάρων μνήμης, τα οποία όμως είναι δυσλειτουργικά. Στην ανασκόπηση αυτή παρατίθενται αναλυτικά οι επιδράσεις του φαινομένου της γήρανσης στα επιμέρους στοιχεία του ανοσοποιητικού συστήματος Μυελός των οστών και γήρανση Τα κύτταρα που εμπλέκονται στην ανοσιακή απάντηση προέρχονται όλα από έναν κοινό πρόγονο, το πολυδύναμο κύτταρο (stem cell), το οποίο εδράζεται στο μυελό των οστών. Κατά τη γήρανση επισυμβαίνουν πολλές αλλαγές στο μυελό των οστών, οι οποίες είναι πιθανό να συμβάλλουν στη διαταραχή που παρουσιάζει το ανοσοποιητικό σύστημα. Το αιμοποιητικό τμήμα του μυελού των οστών μειώνεται κατά τη γήρανση και παραχωρεί τη θέση του σε λιπώδη ιστό. Ο μυελός των οστών, όπως και άλλοι ιστοί, παράγει μια σειρά από κυτταροκίνες και ορμόνες. Η διαταραχή των ουσιών αυτών μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στη μορφολογία του μυελού των οστών και στην παραγωγή αιμοποιητικών κυττάρων. Για παράδειγμα, έχει δειχθεί ότι η μείωση της αυξητικής ορμόνης (systemic growth hormone), που παρατηρείται με την πάροδο των ετών, οδηγεί σε μείωση του αριθμού των κυττάρων στο μυελό των οστών και παράλληλα στην αύξηση του λιπώδους ιστού. Παρά τη γενική μείωση του αριθμού των κυττάρων στο μυελό των οστών, τα μακροφάγα του μυελού αυξάνονται σε αριθμό. Ωστόσο, παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα παραγωγής TNF, ο οποίος μαζί την IL-1 θεωρούνται απαραίτητοι για την παραγωγή άλλων κυτταροκινών από τα στρωματικά κύτταρα του μυελού των οστών. Οι κυτταροκίνες αυτές συνεισφέρουν στην ακεραιότητα του στρώματος του μυελού των οστών. Ακόμα, έχει παρατηρηθεί ότι κατά τη γήρανση τα στρωματικά κύτταρα του μυελού των οστών παράγουν μικρότερες ποσότητες ΙL-7, η οποία θεωρείται απαραίτητη για την ανάπτυξη των λεμφοκυττάρων. Παρά όμως τις παραπάνω διαταραχές, παραμένει προς διερεύνηση το κατά πόσο τα πρόδρομα αιμοποιητικά κύτταρα επηρεάζονται από τη γήρανση και σε ποιο βαθμό Θύμος Ο θύμος, με την πάροδο της ηλικίας, ατροφεί και η παραγωγή αθώων Τ-λεμφοκυττάρων και η είσοδός τους στην κυκλοφορία γίνεται ολοένα και μικρότερη. 10 Οι κύριες θεωρίες για την ατροφία του θύμου είναι οι εξής: Γήρανση του πληθυσμού των Τ-προγονικών κυττά- ρων Απώλεια της έκφρασης των πεπτιδίων του επιθηλίου του θύμου Διαταραχές στην επαναδιάταξη των γονιδίων του υπο- δοχέα β των Τ-λεμφοκυττάρων (TCRβ) Μείωση τροφικών για το θύμο κυτταροκινών, όπως η ιντερλευκίνη 7. Η δεύτερη και η τρίτη θεωρία δεν φαίνεται να επιβεβαιώνονται από νεότερες μελέτες, ενώ η επικρατέστερη από τις παραπάνω υποθέσεις είναι η τελευταία. Έχει προταθεί επίσης ότι η ατροφία του θύμου δεν οφείλεται μόνο σε μείωση κάποιων κυτταροκινών, αλλά και σε επαγωγή κάποιων άλλων, οι οποίες καταστέλλουν τη θυμοποίηση. Ως τέτοιες έχουν προταθεί ο ανασταλτικός παράγοντας λευχαιμίας (leukemia inhibitory factor, LIF), η IL-6 και η ογκοστατίνη Μ (oncostatin M, OSM) Περιφερικοί λεμφικοί ιστοί Με την πάροδο των ετών παρατηρούνται αλλαγές στα περιφερικά λεμφικά όργανα, όπως ο σπλήνας και οι λεμφαδένες. Οι αλλαγές αυτές πιθανόν επηρεάζουν την ωρίμανση των προγονικών Β-λεμφοκυττάρων αλλά και την

3 26 Γ.Ε. Φραγκουλης και Χ.Μ. Μουτσοπουλος αντιγονοπαρουσιαστική ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος. Συνοπτικά, στο σπλήνα παρατηρείται ελάττωση του αριθμού των αρτηριολίων, αύξηση του αριθμού των στρωματικών κυττάρων και αύξηση του βάρους του, η οποία αποδίδεται σε διήθηση από ινοβλάστες. Επίσης, σε μελέτες σε αρουραίους έχει παρατηρηθεί μείωση των βλαστικών κέντρων. Στους λεμφαδένες, κατά τη γήρανση, φθίνουν η παραφλοιώδης και η μυελώδης ζώνη και ο αριθμός των βλαστικών κέντρων ακολουθεί πτωτική πορεία. Αντιθέτως, αυξάνει ο λιπώδης ιστός Γήρανση και φυσική ανοσία Οι υποδοχείς Toll-like (το όνομα των οποίων προέκυψε από τη γερμανική λέξη toll, που σημαίνει φανταστικός) θεωρούνται ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της φυσικής ανοσίας. Έχουν γίνει αρκετές μελέτες προκειμένου να διαπιστωθεί αν υπάρχουν αλλαγές στην έκφραση ή και στη λειτουργικότητα αυτών των υποδοχέων κατά τη διάρκεια της γήρανσης. Οι έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε ποντίκια έχουν δείξει τα εξής. Οι περισσότερες μελέτες διαπιστώνουν ότι η έκφραση των ανωτέρω υποδοχέων και κυρίως του TLR2 και του TLR4 δεν μεταβάλλεται στα μακροφάγα. 12,13 Όμως, η λειτουργικότητά τους φαίνεται να είναι διαταραγμένη, καθώς στα ηλικιωμένα ζώα υπάρχει ελαττωμένη έκκριση φλεγμονωδών κυτταροκινών μετά από διέγερση των υποδοχέων με τους φυσικούς τους συνδέτες (π.χ. λιποπολυσακχαρίτες για τον TLR4). Το γεγονός αυτό έχει αποδοθεί στη μειωμένη έκφραση των πρωτεϊνών p38 και JNK που παρατηρείται μετά από διέγερση των TLRs. Οι εν λόγω πρωτεΐνες ανήκουν στο μονοπάτι μεταγωγής του σήματος των TLRs. 13 Υπάρχουν ενδείξεις από μελέτες ότι τα μακροφάγα των ποντικιών μπορούν να παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες κυτταροκινών αν διεγερθούν με άλλο ερέθισμα, το οποίο είναι ανεξάρτητο από το μονοπάτι μεταγωγής του σήματος των TLRs. 14 Πιο συγκεκριμένα, μετά από διέγερση των μακροφάγων με ιντερλευκίνη 2 (IL-2) αυξήθηκε σε στατιστικά σημαντικό επίπεδο η παραγωγή του TNF, όχι όμως και της IL-6. Επιπρόσθετα, η ενεργοποίηση του NFκΒ, βασικού μεταγραφικού παράγοντα για την παραγωγή φλεγμονωδών κυτταροκινών, μειώνεται στα γηρασμένα ποντίκια όταν το ερέθισμα διεγείρει τους υποδοχείς Τoll-like, παραμένει όμως αμετάβλητη όταν το ερέθισμα διαμεσολαβείται από τον υποδοχέα της IL-2. Επίσης, έχει δειχθεί ότι μετά από διέγερση με LPS τα μακροφάγα των γηρασμένων ποντικιών παράγουν περισσότερη IL-10 σε σχέση με εκείνα των νεαρών. 14,15 Από μελέτες σε ανθρώπινα κύτταρα έχει διαπιστωθεί ότι δεν παρατηρείται αλλαγή στην έκφραση των TLR2 και TLR4 στα μονοκύτταρα, αλλά η έκφραση του TLR1 στα μονοκύτταρα των ηλικιωμένων είναι μειωμένη σε σχέση με την αντίστοιχη των μονοκυττάρων των νέων. 12 Όσον αφορά στις επιπτώσεις της γήρανσης στη λειτουργικότητα αυτών των υποδοχέων, έχει δειχθεί ότι η παραγωγή κυτταροκινών που προκύπτει από ενεργοποίηση των TLR2, TLR4, TLR5, TLR6 παραμένει αμετάβλητη, ενώ η λειτουργικότητα των υποδοχέων TLR1 και TRL2 εμφανίζεται ελαττωμένη στα μονοκύτταρα των ηλικιωμένων ανθρώπων, γεγονός που πιθανότατα σχετίζεται και με τη μειωμένη έκφραση του TLR1 που προαναφέρθηκε. 12 Τέλος, έχει δειχθεί ότι η προς τα πάνω ρύθμιση, μέσω των TLRs, του μορίου CD80 (το οποίο έχει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ενεργοποίηση των Τ-λεμφοκυττάρων) μειώνεται στους ηλικιωμένους σε σχέση με τους νέους. 12 Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το πρότυπο των ηλικιωμένων είναι αντιφλεγμονώδες. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν ισχύει, αφού έχει δειχθεί από πληθώρα μελετών ότι στους ηλικιωμένους, αλλά και στις παθήσεις που σχετίζονται με αυτή την ομάδα του πληθυσμού, οι φλεγμονώδεις κυτταροκίνες (IL-1, IL-6 και TNFα) ανευρίσκονται αυξημένες, σε αντίθεση με τις αντιφλεγμονώδεις κυτταροκίνες, όπως η IL-10. Αυτή η διαφορά μεταξύ in vitro και in vivo παρατηρήσεων πιθανόν οφείλεται στο ότι: Εκτός των μακροφάγων και άλλα κύτταρα στον οργανισμό παράγουν κυτταροκίνες Υπάρχουν διαφορές στα κριτήρια που θέτει ο κάθε μελετητής για να ορίσει τον υγιή ηλικιωμένο. Αυτό το πρόβλημα εν πολλοίς ξεπεράστηκε μετά από τον καθορισμό του πρωτοκόλλου Senieur, το οποίο βασίζεται στη μέτρηση διαφόρων παραμέτρων από τον ορό και τα ούρα, καθώς επίσης και στην κλινική εικόνα και τα φάρμακα τα οποία λαμβάνουν οι υπό εξέταση ηλικιωμένοι (βλ. παράρτημα 1) Εξωτερικοί παράγοντες μπορεί να δρουν και να επηρεάζουν τα αποτελέσματα των in vitro μελετών. Για παράδειγμα, τα μακροφάγα είναι πολύ πιθανό να επηρεάζονται από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γίνεται η απομόνωσή τους ή και από τις συνθήκες της καλλιέργειάς τους, από καλλιεργητικά υλικά κ.λπ. Εξάλλου, η αλλαγή του μικροπεριβάλλοντος των κυττάρων αυτών είναι πολύ πιθανό να μεταβάλλει τα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά και τη λειτουργικότητά τους. 15 Εκτός από τους TLRs, όσον αφορά στη φυσική ανοσία, έχουν παρατηρηθεί διαταραχές στα ουδετερόφιλα αλλά και στα ΝΚ-κύτταρα γηρασμένων πληθυσμών. Ειδικότερα, τα ουδετερόφιλα παρουσιάζουν διαταραγμένη χημειοταξία

4 ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΚΑΙ ΓΗΡΑΝΣΗ 27 Τιμές ορού Γλυκόζη μεταγευματική Ουρία Αλκαλική φωσφατάση SGOT SGPT Παράρτημα 1 Πρωτόκολλο Senieur 11 mmol/l (198 mg/dl) Θήλεις: 2,3 9,2 mmol/l (6,44 25,77 mg/dl) Άρρενες: 2,6 9,7 mmol/l (7,28 29,69 mg/dl) 65 U/L 16 U/L 16 U/L Αιματολογικές παράμετροι Αιμοσφαιρίνη ΤΚΕ (1η ώρα) MCV Λεμφοκύτταρα Ηωσινόφιλα Τιμές ούρων Γλυκόζη Πρωτεΐνη Λευκοκύτταρα Κατακερματισμένα ερυθρά Θήλεις: 7,4 9,9 mmol/l (11,92 15,95 mg/dl) Άρρενες: 8,1 10,6 mmol/l (13,05 17,08 mg/dl) Θήλεις: 2 34 mm Άρρενες: 1 30 mm fl 5 109/L 0,45 109/L Αρνητική Αρνητική 6/οπτικό πεδίο 6/οπτικό πεδίο Κλινικά κριτήρια Να μην υπάρχει ταυτόχρονη λοίμωξη (ούτε θεραπευμένη τις προηγούμενες 6 εβδομάδες) Να μην υπάρχει ταυτόχρονη φλεγμονή (ούτε θεραπευμένη τις προηγούμενες 6 εβδομάδες) Να μην υπάρχει κακοήθεια (ούτε ταυτόχρονα ούτε στο παρελθόν) Να μην έχει γίνει εμβολιασμός τις προηγούμενες 6 εβδομάδες από την εξέταση Να μην υπάρχουν καταστάσεις που να επηρεάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα (κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοολισμός σε συνέργεια με υποσιτισμό) Φαρμακολογικές επιδράσεις Να μη λαμβάνονται φάρμακα με εντολή ιατρού για συγκεκριμένη νόσο Να μη λαμβάνονται φάρμακα με γνωστή επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως κορτιζόνη ή μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και φαγοκυτταρική ικανότητα, καθώς και διαταραχή στη σύνθεση ελευθέρων ριζών οξυγόνου και στην ενδοκυττάρια θανάτωση. 16 Αντίθετα, τόσο ο αριθμός όσο και η δραστηριότητα των ΝΚ-κυττάρων είναι αυξημένα, αν και υπάρχουν και κάποιες μελέτες που παρουσιάζουν αντίθετα αποτελέσματα. 15, Β-λεμφοκύτταρα Τα Β-λεμφοκύτταρα μπορούν να διαχωριστούν σε Β1 και Β2. Στους ενήλικες, ο μυελός των οστών παράγει Β2-λεμφοκύτταρα, τα οποία εκφράζουν CD23 αλλά όχι CD5 και CD43 μόρια. 18 Τα λεμφοκύτταρα αυτά παράγουν αντισώματα για τα περισσότερα πρωτεϊνικά αντιγόνα και ο αριθμός τους ελαττώνεται κατά τη γήρανση. Από την άλλη πλευρά, η ομάδα των Β1-λεμφοκυττάρων είναι CD43 θετικά, αλλά CD23 αρνητικά. Η ομάδα των Β1- λεμφοκυττάρων υποδιαιρείται περαιτέρω σε αυτά που είναι CD5 θετικά. Τα τελευταία έχει δειχθεί ότι αυξάνονται κατά τη γήρανση. Τα αντισώματα που παράγονται από τα Β1-λεμφοκύτταρα είναι πολυαντιδραστικά (polyreactive) IgM αυτοαντισώματα. Η ποικιλότητα του ρεπερτορίου των Β-λεμφοκυττάρων περιορίζεται από το γεγονός ότι αφενός παρατηρείται αυτή η στροφή από τα Β2- στα Β1-λεμφοκύτταρα και αφετέρου τα αθώα Β-λεμφοκύτταρα που εισέρχονται κατά τη γήρανση στην κυκλοφορία από το μυελό των οστών ολοένα και μειώνονται. Αναλυτικότερα, έχει δειχθεί ότι τα προ-β-λεμφοκύτταρα ανευρίσκονται μειωμένα σε ποσοστό 60 90% στους ηλικιωμένους σε σχέση με τους νέους, ενώ ο αριθμός των προγονικών κυττάρων των προ-β είναι, σύμφωνα με μερικές μελέτες, ανεξάρτητος από την ηλικία του οργανισμού και, σύμφωνα με άλλες, μειώνεται όσο αυξάνεται η ηλικία. Τι όμως μπορεί να εμποδίζει την ωρίμανση των προπρο-β-λεμφοκυττάρων σε προ-β-λεμφοκύτταρα; Στη διαδικασία αυτή ενέχονται διάφοροι παράγοντες, με σημαντικότερους την ιντερλευκίνη 7 (IL-7) και την ιντερλευκίνη 16 (IL-16). Όπως αναφέρθηκε, η IL-7 ανευρίσκεται μειωμένη στους ηλικιωμένους σε σχέση με τους νέους. Παρά όμως τη μειωμένη είσοδο αθώων Β-λεμφοκυττάρων στην κυκλοφορία από το μυελό των οστών, ο αριθμός των Β-λεμφοκυττάρων που ανευρίσκεται στο περιφερικό αίμα ηλικιωμένων ατόμων, στις περισσότερες μελέτες, δεν διαφέρει από τον αντίστοιχο των νέων ατόμων. Αυτό κυρίως οφείλεται στο γεγονός ότι τα Β-λεμφοκύτταρα που κυκλοφορούν στο περιφερικό αίμα των ηλικιωμένων ατόμων έχουν παρατεταμένο χρόνο ζωής. 19 Αυξανομένης της ηλικίας, τα αντισώματα έναντι ξένων αντιγόνων μειώνονται. 20 Αυτό φαίνεται να οφείλεται σε διαταραχή της λειτουργίας των Τ-λεμφοκυττάρων. 18,21 Ειδικότερα, κατά την αρχική απόκριση σε ένα αντιγόνο,

5 28 Γ.Ε. Φραγκουλης και Χ.Μ. Μουτσοπουλος το αθώο Β-λεμφοκύτταρο μεταναστεύει στο βλαστικό κέντρο, όπου και υφίσταται κλωνική έκπτυξη και σωματικές αναδιατάξεις των γονιδίων των ανοσοσφαιρινών. Αυτές οι Τ-εξαρτώμενες διαδικασίες είναι διαταραγμένες στους ηλικιωμένους, με αποτέλεσμα να μειώνονται τα αντισώματα έναντι ειδικών αντιγόνων. Παρά όμως τη μείωση της παραγωγής αντισωμάτων έναντι ξένων αντιγόνων, οι ανοσοσφαιρίνες που μετρώνται στο περιφερικό αίμα ηλικιωμένων ατόμων δεν είναι μειωμένες. Σύμφωνα με τις περισσότερες μελέτες, οι τάξεις IgA, IgG, IgM είναι αυξημένες, ενώ μόνο η τάξη IgD είναι ελαττωμένη. 18,21 Τα αντισώματα που διατηρούν τις ολικές ανοσοσφαιρίνες σε αυτά τα επίπεδα είναι αυτοαντισώματα. Έχει δειχθεί ότι τα αυτοαντισώματα αυξάνονται προϊούσης της ηλικίας, 18,22,23 Όμως, πρέπει να σημειωθεί ότι τα αυτοαντισώματα που είναι ειδικά για κάποιο αντιγόνο αυξάνονται μέχρι κάποια ηλικία και στη συνέχεια αρχίζουν να μειώνονται, σε αντίθεση με τα αυτοαντισώματα που δεν είναι ειδικά, τα οποία συνεχώς αυξάνονται. Η αύξηση αυτή των αυτοαντισωμάτων πιθανόν να οφείλεται στη στροφή που παρατηρείται από τα Β2- στα Β1-κύτταρα κατά τη γήρανση και στην πολυκλωνική ενεργοποίηση των Β-λεμφοκυττάρων. Στην πολυκλωνική ενεργοποίηση των Β-λεμφοκυττάρων συμβάλλει ενδεχομένως και η αυξανόμενη κατά τη γήρανση παραγωγή IL-4 και IL-6 από τα Τ-λεμφοκύτταρα. 18 Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάμεσα στα αυτοαντισώματα υπάρχουν και αντι-ιδιοτυπικά αντισώματα. Αυτά όχι μόνο καταδεικνύουν τη διαταραχή στο ανοσοποιητικό σύστημα, αλλά συμβάλλουν και στην ανεπάρκεια αυτού, αφού καταστέλλουν την παραγωγή αντισωμάτων έναντι ξένων αντιγόνων Τ-λεμφοκύτταρα Τα χαρακτηριστικά της γήρανσης του ανοσοποιητικού συστήματος, όσον αφορά στον Τ-κυτταρικό πληθυσμό, είναι τα εξής: 24 Συσσώρευση Τ-κυττάρων μνήμης, ειδικών συνήθως για συγκεκριμένα αντιγόνα, αλλά με χαμηλή λειτουργικότητα Μείωση του αριθμού των αθώων Τ-λεμφοκυττάρων (CD95 αρνητικών) Ελάττωση του ρεπερτορίου των Τ-λεμφοκυττάρων Συσσώρευση CD8 θετικών CD28 αρνητικών κυττάρων. Τα αθώα Τ-λεμφοκύτταρα, που ανευρίσκονται στο περιφερικό αίμα γηρασμένων ατόμων, όχι μόνο είναι λίγα σε αριθμό, λόγω της προαναφερθείσας θυμικής ατροφίας, αλλά παρουσιάζουν και μειωμένη ανταπόκριση σε in vitro διέγερσή τους μέσω του Τ-κυτταρικού υποδοχέα. 25 Επίσης, συγκρινόμενα με CD4 νεότερων ατόμων, παρουσιάζουν διαφορετικό πρότυπο εκκρινόμενων κυτταροκινών. Παράλληλα, η βοηθητική δράση των CD4 των ηλικιωμένων είναι μειωμένη σε σχέση με εκείνη των νέων. Άλλωστε, έχει δειχθεί ότι και τα CD4 γηρασμένων ατόμων εκφράζουν σε μικρότερο βαθμό το CD40L, μόριο το οποίο βοηθάει την αλληλεπίδραση μεταξύ Τ- και Β-λεμφοκυττάρων. 11 Τα CD28 αρνητικά κύτταρα θεωρούνται γηρασμένα Τ-λεμφοκύτταρα που έχουν διεγερθεί πολλές φορές in vivo, με αποτέλεσμα την απώλεια του CD28. Eμφανίζουν κανονική ή και αυξημένη κυτταροτοξικότητα, είναι ανθεκτικά στην απόπτωση, ενώ η ανταπόκρισή τους με πολλαπλασιασμό σε διέγερση του Τ-κυτταρικού υποδοχέα είναι πτωχή, 18,26 γεγονός που συνάδει και με το ότι έχουν πολύ βραχέα τελομερίδια. Τα αθώα Τ-λεμφοκύτταρα είναι θετικά για CD45RA, CCR7, CD27, CD28 και αρνητικά για CD45RO και CD95. Σε αντίθεση, τα Τ-κύτταρα μνήμης είναι CD45RO θετικά, CD95 θετικά, ενώ η έκφραση των CD27, CD28 και CD62L είναι μειωμένη. 27,28 Κάποια από τα Τ-κύτταρα μνήμης έχουν την ικανότητα να επανεκφράζουν το CD45RA. Όμως, δεν εκφράζουν το CD27 ούτε το CCR7. Τα κύτταρα αυτά είναι στην πλειονότητά τους CD8, συσσωρεύονται ως απάντηση σε χρόνιες λοιμώξεις και δείχνουν σημάδια τελικής διαφοροποίησης, όπως και τα περισσότερα CD8 κύτταρα των ηλικιωμένων ατόμων. Τα CD8 κύτταρα των ηλικιωμένων εκφράζουν τον υποδοχέα των κυττάρων φονέων τύπου λεκτίνης υποοικογένεια G μέλος 1 (KLRG1), που είναι ο καλύτερος δείκτης τελικής διαφοροποίησης για τα Τ-λεμφοκύτταρα. Η τελική αυτή διαφοροποίηση πιθανότατα εξηγεί και τη μειωμένη λειτουργικότητα των κυττάρων. Για να εξισορροπήσει ο οργανισμός την υπάρχουσα ανικανότητα αναφορικά κυρίως με τα Τ-κυτταροτοξικά κύτταρα, χρησιμοποιεί άλλους μηχανισμούς οι οποίοι αναπτύσσονται παράλληλα με τη γήρανση, όπως η αύξηση του αριθμού και της δραστηριότητας των ΝΚ-κυττάρων, αλλά και η αύξηση των CD28 αρνητικών κυττάρων που έχουν κυτταροτοξική δράση, όπως προαναφέρθηκε. Μετά την έκπτυξη του Τ-κυτταρικού κλώνου, τα περισσότερα από τα Τ-λεμφοκύτταρα πεθαίνουν με το μηχανισμό της απόπτωσης, ενώ κάποια παραμένουν και αποτελούν τη δεξαμενή των Τ-κυττάρων μνήμης. Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία παίζει και η IL-2, η έκκριση της οποίας είναι μειωμένη στους ηλικιωμένους σε σχέση με τους νέους. 29 Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι τα CD45RO είναι πιο ευαίσθητα στην απόπτωση και ότι, καθώς επέρχεται η γήρανση, τα Τ-λεμφοκύτταρα γίνονται ευαίσθητα σε μηχανισμούς απόπτωσης, οι οποίοι είναι διαφορετικοί από

6 ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΚΑΙ ΓΗΡΑΝΣΗ 29 εκείνους που λαμβάνουν χώρα μετά από την έκπτυξη του κλώνου. Για την ακρίβεια, καθώς τα κύτταρα γηράσκουν καθίστανται ευαίσθητα σε μηχανισμούς απόπτωσης που διαμεσολαβούνται από την επαγωγή της p53. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, 27 είναι πιθανός ο εξής μηχανισμός για την ερμηνεία του φαινομένου: οι κλώνοι που έχουν υψηλή συγγένεια για αντιγόνα συνεχώς πολλαπλασιάζονται σε μια επιμένουσα λοίμωξη και δημιουργούν κύτταρα μνήμης. Ο συνεχής πολλαπλασιασμός έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια των τελομεριδίων του κυττάρου, όπως θα αναφερθεί και παρακάτω. Τελικά, επιζούν οι κλώνοι που έχουν χαμηλή συγγένεια για τα αντιγόνα και οι οποίοι, βρίσκοντας ανοσολογικό χώρο που έχει προκύψει από την εξαφάνιση των γηρασμένων Τ-κυττάρων αλλά και από την ελαττωμένη είσοδο αθώων λεμφοκυττάρων από το θύμο αδένα, εκπτύσσονται. Μια ειδική υποομάδα των Τ-λεμφοκυττάρων είναι τα Τ-ρυθμιστικά κύτταρα (Tregs). Ο ρόλος αυτών των κυττάρων είναι ο έλεγχος της ανοσιακής απάντησης του ξενιστή και η πρόληψη βλαβών των παρακείμενων ιστών. Επίσης, προστατεύουν τον οργανισμό από αυτοαντιδραστικά λεμφοκύτταρα. Τα Τ-ρυθμιστικά κύτταρα προέρχονται είτε κατευθείαν από το θύμο, είτε μετά από την επίδραση της IL-2 σε Τ-μη ρυθμιστικούς πληθυσμούς, που βρίσκονται στην περιφέρεια. Από διάφορες μελέτες φαίνεται ότι ο αριθμός των Tregs αυξάνεται στα ηλικιωμένα άτομα 20,30 αν και υπάρχουν μερικές μελέτες που δεν συμφωνούν με αυτή την άποψη και ότι η αυξημένη έκφραση του CTLA4 που παρατηρείται στα Tregs δεν εμφανίζει διαφορές ανάμεσα σε ηλικιωμένους και νέους. 30 Τα Tregs που παρατηρούνται στα γηρασμένα άτομα είναι μάλλον απίθανο να προέρχονται από το θύμο, λόγω της θυμικής ατροφίας που επέρχεται με τη γήρανση. Παράγοντες που πιθανόν ενέχονται στη δημιουργία τους είναι η ελαττωμένη συνενεργοποίηση από τα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα, καθώς και η ύπαρξη ανοσοκατασταλτικών κυτταροκινών Ο ρόλος της τελομεράσης στον πολλαπλασιασμό των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος και ειδικά στα Τ-λεμφοκύτταρα. Η τελομεράση είναι ένα ένζυμο το οποίο, μετά από κάθε αντιγραφή οποιουδήποτε σωματικού κυττάρου, φροντίζει ώστε να αντιγράφονται και τα ακραία κομμάτια του χρωμοσώματος τα τελομερίδια προκειμένου να εξασφαλιστεί η σταθερότητα του χρωμοσώματος. Το μέγεθος των τελομεριδίων αποτελεί ένδειξη όχι μόνο του αριθμού των αντιγραφικών κύκλων που έχει ολοκληρώσει το κύτταρο, αλλά και αυτών που μπορεί να κάνει ακόμα. Τόσο τα Τ- όσο και τα Β-λεμφοκύτταρα αυξάνουν την έκφραση της τελομεράσης τους κατά την αρχική κλωνική έκπτυξη. Έτσι, τα κύτταρα μνήμης που απομένουν μετά από την απόπτωση των εκπτυχθέντων κυττάρων διατηρούν την αντιγραφική τους ικανότητα. Μετά όμως από επαναλαμβανόμενες διεγέρσεις η ικανότητα αυτή χάνεται και τα τελομερίδια αρχίζουν να βραχύνονται. Γι αυτόν το λόγο, άλλωστε, τα Τ-λεμφοκύτταρα που έχουν διεγερθεί πολλές φορές (cd28 αρνητικά λεμφοκύτταρα) έχουν όπως αναφέρθηκε και παραπάνω τα πιο βραχέα τελομερίδια. 31 Το πόσο γρήγορα βραχύνονται τα τελομερίδια εξαρτάται και από τη φύση του λοιμογόνου παράγοντα αλλά και από τη θέση όπου θα συμβεί η ενεργοποίηση των λεμφοκυττάρων in vivo. Υπάρχουν, βέβαια, και αντίθετες απόψεις, που υποστηρίζουν ότι το μέγεθος των τελομερών είναι αρκετά μεγάλο (10 15 kb), ώστε να επηρεαστεί η λειτουργία των λεμφοκυττάρων από την απώλεια μερικών εκατοντάδων βάσεων το χρόνο. 25 Όμως, μείωση του μεγέθους των τελομεριδίων δεν παρατηρείται μόνο στα λεμφοκύτταρα, αλλά και σε άλλα κύτταρα, όπως τα ουδετερόφιλα. Αυτά δεν πολλαπλασιάζονται σε μεγάλο βαθμό κατά τη διαφοροποίησή τους από τα πρόδρομα αιμοποιητικά κύτταρα ούτε πολλαπλασιάζονται ως ώριμα κύτταρα. Επομένως, είναι λογικό να υποτεθεί ότι η μείωση αυτή του μεγέθους των τελομεριδίων τους αντικατοπτρίζει τα βραχέα τελομερίδια των πρόδρομων αιμοποιητικών κυττάρων κατά τη γήρανση. Αποδείξεις όμως που να συνδέουν το γεγονός αυτό με επιπτώσεις στα κύτταρα που διαφοροποιούνται από τα πρόδρομα αιμοποιητικά κύτταρα δεν υπάρχουν. 31 Αξίζει να σημειωθεί ότι τα βραχέα τελομερίδια προσφέρουν προστασία έναντι των νεοπλασιών, ρυθμίζοντας προς τα πάνω την p53 και άλλους αναστολείς του κυτταρικού κύκλου, όπως η p16, ενώ υπάρχει και η εκδοχή ότι τα βραχέα τελομερίδια πυροδοτούν τους μηχανισμούς επιδιόρθωσης του DNA. 31 Άρα, τα βραχέα τελομερίδια πιθανόν προσφέρουν προστασία από κάποιες νοσολογικές οντότητες, με τίμημα όμως τη γήρανση του ανοσοποιητικού συστήματος και την εμφάνιση άλλων νοσημάτων. Αυτό το φαινόμενο, το οποίο καλείται πλειοτροπικός ανταγωνισμός, έχει προταθεί ως θεωρία για την ερμηνεία της γήρανσης του ανοσοποιητικού συστήματος. 32 Δηλαδή, η επιτυχημένη ανταπόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος στους νοσογόνους παράγοντες που προσβάλλουν τον οργανισμό σε νεαρή ηλικία θα έχει ως τίμημα την ανάπτυξη φλεγμονώδους προτύπου κατά τη γήρανση. 3. ΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΡΙΖΕΣ ΚΑΙ ΦΛΕΓΜΟΝΗ Οι ελεύθερες ρίζες παράγονται κυρίως μέσω της: Οξειδωτικής φωσφορυλίωσης στα μιτοχόνδρια

7 30 Γ.Ε. Φραγκουλης και Χ.Μ. Μουτσοπουλος NADPH οξειδάσης από τα πολυμορφοπύρηνα κατά τη διάρκεια της φλεγμονής. Οι ελεύθερες ρίζες αντιδρούν με τα λιπίδια και τις πρωτεΐνες μετατρέποντάς τα σε ελεύθερες ρίζες και έτσι αρχίζει μια αλυσίδα, η οποία παράγει συνεχώς ελεύθερες ρίζες μέχρι να ανακοπεί. Οι ελεύθερες ρίζες αντιδρούν και με το γενετικό υλικό και ειδικότερα με τη θυμίνη. 2,33 Το κύτταρο διαθέτει μηχανισμούς αντιμετώπισης των ελευθέρων ριζών. Ωστόσο, οι μηχανισμοί αυτοί φαίνεται να εξασθενούν με την πάροδο της ηλικίας. 2 Οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου ενεργοποιούν την κινάση του ΙκΒ, την ΙΚΚ. Αυτή, με τη σειρά της, φωσφορυλιώνει τον ΙκΒ, ο οποίος αποικοδομείται, γεγονός που έχει ως συνέπεια τη μετανάστευση του ΝFκΒ στον πυρήνα. Ο ΝFκΒ αποτελεί έναν από τους βασικούς μεταγραφικούς παράγοντες για την παραγωγή προφλεγμονωδών κυτταροκινών. Ένας πιθανός κρίκος που συνδέει τη γήρανση με την παραγωγή ελευθέρων ριζών είναι η ανθρώπινη πολυνουκλεοτιδική φωσφορυλάση (hpnpase). Η φωσφορυλάση αυτή αυξάνει κατά τη γήρανση. Επίσης, έχει αποδειχθεί ότι συμμετέχει στην παραγωγή ελευθέρων ριζών. Η συμμετοχή της αυτή ενδεχομένως σχετίζεται με τη θέση που έχει στο κύτταρο. Συγκεκριμένα, η hpνpase βρίσκεται στα μιτοχόνδρια και έτσι ίσως συμμετέχει στην εκτροπή των μιτοχονδριακών πρωτεϊνών που εμπλέκονται στην οξειδωτική φωσφορυλίωση και η οποία οδηγεί στην παραγωγή ελευθέρων ριζών οξυγόνου (ROS). 2 Επίσης, ο ψευδάργυρος καθιστά ανενεργό τον ΝFκΒ, αφού καταστέλλει την αποικοδόμηση των πρωτεϊνών που συγκρατούν αυτόν το μεταγραφικό παράγοντα στο κυτταρόπλασμα. 34,35 Κατά τη γήρανση, οι ποσότητες ψευδαργύρου στον οργανισμό είναι περιορισμένες, για δύο λόγους. Πρώτον, λόγω της ειδικής διατροφής που ακολουθούν οι ηλικιωμένοι και, δεύτερον, γιατί πρωτεΐνες που τον δεσμεύουν, όπως οι μεταλλοθειόνες (ΜΤ) και η α 2-μακροσφαιρίνη (α 2-Μ), υπερεκφράζονται σε καταστάσεις stress και στη γήρανση. 34,35 Αυτές οι πρωτεΐνες κατά τη νεότητα ασκούν προστατευτικό ρόλο τόσο έμμεσα, αφού αποτελούν κατά κάποιον τρόπο αποθήκες του ψευδαργύρου, όσο και άμεσα, με τον προστατευτικό τους ρόλο έναντι της κυτταρικής καταστροφής από ελεύθερες ρίζες. Στους ηλικιωμένους όμως οι συγκεκριμένες πρωτεΐνες ασκούν αρνητική δράση, αφού προσδένουν τον ψευδάργυρο με μεγαλύτερη συγγένεια από άλλες πρωτεΐνες, όπως η θυμουλίνη. Επίσης, με την πάροδο της ηλικίας οι μεταλλοθειόνες προτιμούν τον ψευδάργυρο από το χαλκό, με αποτέλεσμα την αύξηση του ελεύθερου χαλκού, ο οποίος προάγει την ανοσοκαταστολή. Η σημασία του ψευδαργύρου στην εύρυθμη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος φαίνεται και από το γεγονός ότι σε δίαιτες πτωχές σε ψευδάργυρο έχουν παρατηρηθεί χαμηλός αριθμός ουδετεροφίλων, ελαττωμένη χημειοταξία μονοκυττάρων, μειωμένη λειτουργία του θύμου, χαμηλή κυτταροτοξικότητα των ΝΚ-κυττάρων και μειωμένη έκκριση της ιντερφερόνης α (IFNα), της ιντερφερόνης γ (IFNγ) και της IL Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΨΕΥΔΑΡΓΥΡΟΥ Η μείωση του ψευδαργύρου συνδέεται με διάφορους τρόπους με τις φλεγμονώδεις διαδικασίες που αναπτύσσονται κατά τη γήρανση. Ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητος για τη λειτουργία του θύμου, αφού καθιστά βιολογικά δραστική μια ορμόνη του θύμου, τη θυμουλίνη, η οποία είναι απαραίτητη για τη διαφοροποίηση και την ωρίμανση του Τ-λεμφοκυττάρου ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συμπερασματικά, καθώς ο οργανισμός γηράσκει αναπτύσσεται ένα φλεγμονώδες πρότυπο, κυρίως λόγω του χρόνιου αντιγονικού ερεθισμού που υφίσταται αλλά και λόγω άλλων παραγόντων (αύξηση των δραστικών ελευθέρων ριζών, μείωση του ποσού του ψευδαργύρου στον οργανισμό κ.ά.), το οποίο φαίνεται να διαδραματίζει κάποιο ρόλο στις νόσους που εμφανίζονται στον ηλικιωμένο πληθυσμό.

8 ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΚΑΙ ΓΗΡΑΝΣΗ 31 ABSTRACT Inflammation and aging G.E. Fragoulis, H.M. Moutsopoulos Laboratory and Clinic of Pathophysiology, Medical School, University of Athens, Athens, Greece Archives of Hellenic Medicine 2008, 25(1):24 32 During the aging an inflammatory profile is being developed, which is confirmed by the high levels of proinflammatory cytokines and the low level of anti-inflammatory cytokines in the elderly. This change occurs mainly because of the alterations in the immune system. The alterations are summarized as following: in the bone marrow the stromal cells are less efficient to produce the cytokines that are appropriate for the production and maturation of the hematopoietic stem cells, thymus atrophies and in the peripheral lymphoid tissues are observed changes which are possible to influence the maturation of progenital B cells and the capability of immune system for antigenic presentation. As for cells of innate immunity it has been shown that in the monocytes some members of the Toll-like receptors family are underexpressed and are functionally impaired, neutrophils have impaired phagocytosis and chemotaxis and that the number of NK cells is increased and their cytotoxic activities are upregulated. Regarding to the alterations in clonotypic immunity it has been observed that there is a shift in B lymphocytes from B1 to B2, a decrease in the number of antibodies that are specific for an antigen and an increase of the autoantibodies (especially autoantibodies that are not specific for an antigen) and that there is a decrease in the number of naive T-lymphocytes and an accumulation of T memory cells which have low affinity for the antigen. It seems that the enzyme telomerase has a very important role in the changes that are observed in the T cell population (telomerase is a key enzyme for the reproductive ability of the cell). Other factors which are contribute to the changing of the profile into inflammatory are the increased production of free radicals which leads to an augmented function of NFκΒ (basic transcription factor for the expression of proinflammatory cytokines) and other factors, such as zinc decrease that is observed in the elderly. Key words: Aging, Immune system, Inflammation Βιβλιογραφία 1. Saurwein-Teissl M, Blasko I, Zisterer K, Neuman B, Lang B, Grubeck-Loebenstein B. An imbalance between pro- and anti-inflammatory cytokines, a characteristic feature of old age. Cytokine 2000, 12: Sarkar D, Fisher PB. Molecular mechanisms of aging-associated inflammation. Cancer Lett 2006, 236: McGeer EG, Klegeris A, McGeer PL. Inflammation, the complement system and the diseases of aging. Neurobiol Aging 2005, 26(Suppl 1): McGeer EG, McGeer PL. Inflammatory processes in Alzheimer s disease. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2003, 27: McGeer PL, McGeer EG. Inflammation and neurodegeneration in Parkinson s disease. Parkinsonism Relat Disord 2004, 10(Suppl 1):S3 S7 6. Vasto S, Candore G, Balistreri CR, Caruso M, Colonna- Romano G, Grimaldi MP et al. Inflammatory networks in ageing, age-related diseases and longevity. Mech Ageing Dev 2007, 128: Pradhan AD, Manson JE, Rifai N, Buring JE, Ridker PM. C-reactive protein, interleukin 6, and risk of developing type 2 diabetes mellitus. JAMA 2001, 286: Krabbe KS, Pedersen M, Bruunsgaard H. Inflammatory mediators in the elderly. Exp Gerontol 2004, 39: De Martinis M, Modesti M, Ginaldi L. Phenotypic and functional changes of circulating monocytes and polymorphonuclear leucocytes from elderly persons. Immunol Cell Biol 2004, 82: Μανουσaκης ΜΝ, Μουτσoπουλος ΧΜ. Γήρανση και ανοσολογικό σύστημα. Κλινικά Φροντιστήρια, Ιατρική Εταιρεία Αθηνών, 1991, 3: Gruver AL, Hudson LL, Sempowski GD. Immunosenescence of ageing. J Pathol 2007, 211: van Duin D, Shaw AC. Toll-like receptors in older adults. J Am Geriatr Soc 2007, 55: Boehmer ED, Goral J, Faunce DE, Kovacs EJ. Age-dependent decrease in Toll-like receptors 4-mediated proinflammatory cytokine production and mitogen-activated protein kinase expression. J Leukoc Biol 2004, 75: Boehmer ED, Meehan MJ, Cutro BT, Kovacs EJ. Aging negatively skews macrophage TLR2- and TLR4-mediated pro-inflammatory responses without affecting the IL-2-stimulated pathway. Mech Ageing Dev 2005, 126: Gomez CR, Boehmer ED, Kovacs EJ. The aging innate immune system. Curr Opin Immunol 2005, 17: Renshaw M, Rockwell J, Engleman C, Gewirtz A, Katz

9 32 Γ.Ε. Φραγκουλης και Χ.Μ. Μουτσοπουλος J, Sambhara S. Cutting edge: Impaired Toll-like receptor expression and function in aging. J Immunol 2002, 169: Sansoni P, Cossarizza A, Brianti V, Fagnoni F, Snelli G, Monti D et al. Lymphocyte subsets and natural killer cell activity in healthy old people and centenarians. Blood 1993, 82: Weksler ME, Szabo P. The effect of age on the B-cell repertoire. J Clin Immunol 2000, 20: Miller JP, Cancro MP. B cells and aging: Balancing the homeostatic equation. Exp Gerontol 2007, 42: Pawelec G. Immunity and ageing in man. Exp Gerontol 2006, 41: Paganelli R, Quinti I, Fagiolo U, Cossarizza A, Ortolani C, Guerra E et al. Changes in circulating B cells and immunoglobulin classes and subclasses in a healthy aged population. Clin Exp Immunol 1992, 90: Manoussakis MN, Stavropoulos ED, Germanidis GS, Papasteriades CA, Garalea KL, Dontas AS et al. Soluble interleukin-2 receptors and autoantibodies in the serum of healthy elderly individuals. Autoimmunity 1990, 7: Manoussakis MN, Tzioufas AG, Silis MP, Pange PJE, Goudevenos J, Moutsopoulos HM. High prevalence of anti-cardiolipin and other autoantibodies in a healthy elderly population. Clin Exp Immunol 1987, 69: Franceschi C, Bonafe M, Valensin S. Human immunosenescence: The prevailing of innate immunity, the failing of clonotypic immunity, and the filling of immunological space. Vaccine 2000, 18: Weng NP. Aging of the immune system: How much can the adaptive immune system adapt? Immunity 2006, 24: Effros RB. Replicative senescence of CD8 T cells: Effect on human ageing. Exp Gerontol 2004, 39: Akbar AN, Beverley PC, Salmon M. Will telomere erosion lead to a loss of T-cell memory? Nat Rev Immunol 2004, 4: Wack A, Cossarizza A, Heltai S, Barbieri D, D Addato S, Fransceschi C et al. Age-related modifications of the human alphabeta T cell repertoire due to different clonal expansions in the CD4+ and CD8+ subsets. Int Immunol 1998, 10: Nikolich-Zugich J. T cell aging: Naive but not young. J Exp Med 2005, 201: Gregg R, Smith CM, Clark FJ, Dunnion D, Khan N, Chakraverty R et al. The number of human peripheral blood CD4+ CD25 high regulatory T cells increases with age. Clin Exp Immunol 2005, 140: Goronzy JJ, Fujii H, Weyand CM. Telomeres, immune aging and autoimmunity. Exp Gerontol 2006, 41: Salvioli S, Capri M, Valensin S, Tieri P, Monti D, Ottaviani E et al. Inflamm-aging, cytokines and aging: State of the art, new hypotheses on the role of mitochondria and new perspectives from systems biology. Curr Pharm Des 2006, 12: De Martinis M, Franceschi C, Monti D, Ginaldi L. Inflammageing and lifelong antigenic load as major determinants of ageing rate and longevity. FEBS Lett 2005, 579: Mocchegiani E, Costarelli L, Giacconi R, Cipriano C, Muti E, Malavolta M. Zinc-binding proteins (metallothionein and alpha-2 macroglobulin) and immunosenescence. Exp Gerontol 2006, 41: Vasto S, Mocchegiani E, Candore G, Listi F, Colonna-Romano G, Lio D et al. Inflammation, genes and zinc in ageing and age-related diseases. Biogerontology 2006, 7: Corresponding author: H.M. Moutsopoulos, Laboratory and Clinic of Pathophysiology, Medical School, University of Athens, GR Athens, Greece hmoutsop@med.uoa.gr... xxxxxxxxxxxxx

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα

Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα Επίκτητη Ανοσιακή Απάντηση (χυμικό σκέλος) Β λεμφοκύτταρα φυσική ή μη ειδική ανοσία δεν απαιτεί προηγούμενη έκθεση στο παθογόνο και δεν διαθέτει μνήμη. σε επίκτητη ή ειδική ανοσία χυμική ανοσία με παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ANOΣΟΓΗΡΑΝΣΗ. Ιωάννα Οικονοµίδου. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών

ANOΣΟΓΗΡΑΝΣΗ. Ιωάννα Οικονοµίδου. Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών ANOΣΟΓΗΡΑΝΣΗ Ιωάννα Οικονοµίδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών Το ανοσιακό σύστηµα θεωρείται αποφασιστικός παράγοντας για την διατήρηση της υγείας και την επιβίωση στους ηλικιωµένους

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΟΙ Τ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ. Αλεξάνδρα Φλέβα Ph.D Βιολόγος Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν. «Παπαγεωργίου»

ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΟΙ Τ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ. Αλεξάνδρα Φλέβα Ph.D Βιολόγος Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν. «Παπαγεωργίου» ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΟΙ Τ ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ Αλεξάνδρα Φλέβα Ph.D Βιολόγος Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν. «Παπαγεωργίου» Η αξιοποίηση του εύρους των δυνατοτήτων της κυτταρομετρίας ροής στην Ανοσολογία προσφέρει

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ. Εργαστήριο Γενετικής, ΓΠΑ

ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ. Εργαστήριο Γενετικής, ΓΠΑ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΟΚΛΩΝΙΚΑ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ Στάδια μικροβιακής λοίμωξης δημιουργία αποικίας σε εξωτερική επιφάνεια διείσδυση στον οργανισμό τοπική μόλυνση συστηματική (γενικευμένη) μόλυνση H σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος

Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος Απρίλιος 2018 Αυτοφαγία & Ανοσολογικό Σύστημα Ευκαρυωτικά κύτταρα: Δυο μηχανισμούς αποδόμησης και ανακύκλωσης κυτταροπλασματικών αποβλήτων Πρωτεάσες

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων

Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων Στέργιος Κατσιουγιάννης PhD Μεταδιδακτορικός συνεργάτης Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Επιστήµης ιαιτολογίας και ιατροφής Μεταβολισµός και Ανοσολογία Ιστορικά το καλύτερο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Ενεργοποίηση των Τ κυττάρων από τους µικροοργανισµούς. Οι φάσεις των Τ κυτταρικών απαντήσεων

ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Ενεργοποίηση των Τ κυττάρων από τους µικροοργανισµούς. Οι φάσεις των Τ κυτταρικών απαντήσεων ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΑΝΟΣΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Ενεργοποίηση των Τ κυττάρων από τους µικροοργανισµούς Οι φάσεις των Τ κυτταρικών απαντήσεων Αναγνώριση του αντιγόνου και συνδιέγερση Αναγνώριση πεπτιδίων συνδεδεµένων µε το

Διαβάστε περισσότερα

οµή Ανοσιακού Συστήµατος Ελένη Φωτιάδου-Παππά Τµήµα Ανοσολογίας Γ.Ν. Νίκαιας-Πειραιά

οµή Ανοσιακού Συστήµατος Ελένη Φωτιάδου-Παππά Τµήµα Ανοσολογίας Γ.Ν. Νίκαιας-Πειραιά οµή Ανοσιακού Συστήµατος Ελένη Φωτιάδου-Παππά Τµήµα Ανοσολογίας Γ.Ν. Νίκαιας-Πειραιά Ανοσολογικό σύστηµα Βασικό σύστηµα του οργανισµού Λειτουργικές µονάδες του ανοσολογικού συστήµατος Οργανωµένος λεµφικός

Διαβάστε περισσότερα

Ανοσιακή απάντηση (immune response)

Ανοσιακή απάντηση (immune response) Ανοσιακή απάντηση (immune response) Το σύνολο των μηχανισμών που καθιστούν τον οργανισμό ικανό να αναγνωρίζει,να εξουδετερώνει και να απομακρύνει κάθε ξένη ουσία προς αυτόν χαρακτηρίζεται ως ανοσία. Αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα

Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα Μοριακή κυτταρική βιοχημεία Ανοσοποιητικό σύστημα κωδικός μαθήματος: ETY-335 Χειμερινό εξάμηνο 2014 / 2015 Μαρία Χατζηνικολαΐδου mchatzin@materials.uoc.gr Έμφυτο και προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. :

ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. : ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, 16/11/10 A.M. : 2010336 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ Μ.Π.Σ. ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΟΣΤΩΝ ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΑ Τ-ΚΥΤΤΑΡΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΟΣΤΕΟΚΛΑΣΤΟΓΕΝΕΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι0 MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ

ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι0 MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΓΟΝΙ Ι MYD88 ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗΣ Φωτεινή Μάλλη 1, Ειρήνη Γερογιάννη 1 Καλλιόπη Αγγέλου 1, Βίκυ Μολλάκη 2, Φωτεινή Μπαρδάκα 1, Κωνσταντίνος Ι. Γουργουλιάνης

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ.

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. Εισαγωγή στην Ανοσολογία Επίκτητη Ανοσία I Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 14/10/2016 Φυσιολογία Συστημάτων Ακαδημαϊκό Ετος 2016-2017 Γενικά στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Είδαμε ότι οι ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ είναι 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ. 1. Εισαγωγή (κυρίως στην επίκτητη ανοσία) 2. Φυσική ανοσία ΕΠΙΚΤΗΤΗ ΑΝΟΣΙΑ

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ. 1. Εισαγωγή (κυρίως στην επίκτητη ανοσία) 2. Φυσική ανοσία ΕΠΙΚΤΗΤΗ ΑΝΟΣΙΑ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ 1. Εισαγωγή (κυρίως στην επίκτητη ανοσία) 2. Φυσική ανοσία ΕΠΙΚΤΗΤΗ ΑΝΟΣΙΑ ΑΝΤΙΓΟΝΟ 3. Η πρόσληψη του αντιγόνου και η παρουσίασή του στα λεμφοκύτταρα 4. Η αναγνώριση του αντιγόνου. Αντιγονικοί

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη του ρόλου ανοσο-τροποποιητικής δράσεως της p38 µιτογονο-ενεργοποιηµένης κινάσης ( p38 MAPK ) Μαυρόπουλος Αθανάσιος, PhD ΕΙΣΑΓΩΓΗ-Ι H p38 MAPK ενεργοποιείται από τις ιντερλευκίνες IL-12 και IL-18

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD

ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΚΥΤΟΚΙΝΕΣ, ΜΥΟΚΙΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Χαρά Κ. Δελή, PhD Εργαστήριο Φυσιολογίας, Βιοχημείας και Διατροφής της Άσκησης Σχολή Επιστήμης Φυσικής

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ Διακρίνονται σε: - Πρωτογενή και - Δευτερογενή Πρωτογενή είναι τα όργανα στα οποία γίνεται η ωρίμανση των κυττάρων του ανοσοποιητικού: - Θύμος

Διαβάστε περισσότερα

CD8 T-κυτταρολυτική απάντηση στον καρκίνο του πνεύμονα

CD8 T-κυτταρολυτική απάντηση στον καρκίνο του πνεύμονα CD8 T-κυτταρολυτική απάντηση στον καρκίνο του πνεύμονα Μαρία Ζαμανάκου Βιολόγος-Υποψήφια Διδάκτωρ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Θεωρία ανοσοδιαμόρφωσης του καρκίνου

Διαβάστε περισσότερα

7. Χυµικές ανοσοαπαντήσεις. Ενεργοποίηση των Β λεµφοκυττάρων και παραγωγή αντισωµάτων

7. Χυµικές ανοσοαπαντήσεις. Ενεργοποίηση των Β λεµφοκυττάρων και παραγωγή αντισωµάτων 7. Χυµικές ανοσοαπαντήσεις. Ενεργοποίηση των Β λεµφοκυττάρων και παραγωγή αντισωµάτων Οι φάσεις και οι τύποι των χυµικών ανοσοαπαντήσεων Η διέγερση των Β λεµφοκυττάρων από το αντιγόνο Ο ρόλος των βοηθητικών

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ.

ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ. ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Β'ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ 1 ΙΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΒΙΟΛΟΓΟΣ: ΕΡΙΦΥΛΗ ΚΥΡΙΑΖΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΒΙΟΛΟΓΙΑ. Εξεταστική Ιανουαρίου 2010

ΑΝΟΣΟΒΙΟΛΟΓΙΑ. Εξεταστική Ιανουαρίου 2010 Εξεταστική Ιανουαρίου 2010 Ποιες είναι οι διαφορές μιας πρωτογενούς από μια δευτερογενή χυμική ανοσολογική απόκριση; Περιγράψετε τους μηχανισμούς ενεργοποίησης στις δυο περιπτώσεις. ΘΕΜΑ 2 (1 μονάδα) Περιγράψετε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΡΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

ΠΡΟΔΡΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΩΝ Τ-ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΝΕΦΡΙΚΗΣ ΚΑΘΑΡΣΗΣ ΠΡΟΔΡΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Ε. Σαμπάνη 1, Μ. Στάγκου 1, Δ-Β.

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνια φλεγμονή. Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου. Νοέμβριος 2018

Χρόνια φλεγμονή. Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου. Νοέμβριος 2018 Χρόνια φλεγμονή Βαλεντίνη Τζιούφα-Ασημακοπούλου Νοέμβριος 2018 Οξεία φλεγμονή Ταχεία εισβολή και λύση Εξιδρωματικά στοιχεία Πολυμορφοπύρηνα Χρόνια φλεγμονή Ύπουλη εισβολήπαρατεταμένη πορείαβραδεία λύση

Διαβάστε περισσότερα

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1]

Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3], Δ. Καραμήτσος[1] Ολόγοςλεπτίνης/αδιπονεκτίνης ως ανεξάρτητος προγνωστικός παράγοντας 10ετούς καρδιαγγειακού κινδύνου σε ινσουλινοθεραπευόμενους ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1],

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ KAI ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ KAI ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑΣ ΑΚΑ ΗΜΙΑ ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ ΕΒ ΟΜΑ Α ΑΙΜΟ ΟΣΙΑΣ ΓΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΟΥΣ ΑΘΗΝΑ, 31/5 4/6/2010 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 20/9 24/9/2010 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ KAI ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑΣ Ηλίας Σπ. Κυριάκου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΗΣ ΕΜΒΟΛΙΩΝ. Μαρία Χατζηστυλιανού Σιδηροπούλου Ομότιμη Καθηγήτρια Παιδιατρικής Ανοσολογίας Τμήματος Ιατρικής, ΣΕΥ, ΑΠΘ

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΗΣ ΕΜΒΟΛΙΩΝ. Μαρία Χατζηστυλιανού Σιδηροπούλου Ομότιμη Καθηγήτρια Παιδιατρικής Ανοσολογίας Τμήματος Ιατρικής, ΣΕΥ, ΑΠΘ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΗΣ ΕΜΒΟΛΙΩΝ. Μαρία Χατζηστυλιανού Σιδηροπούλου Ομότιμη Καθηγήτρια Παιδιατρικής Ανοσολογίας Τμήματος Ιατρικής, ΣΕΥ, ΑΠΘ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ (ΝΟΣΗΣΗ) ΤΕΧΝΗΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ανοσιακή Αποκατάσταση μετά την Μεταμόσχευση Αρχέγονων Αιμοποιητικών Κυττάρων

Ανοσιακή Αποκατάσταση μετά την Μεταμόσχευση Αρχέγονων Αιμοποιητικών Κυττάρων Ανοσιακή Αποκατάσταση μετά την Μεταμόσχευση Αρχέγονων Αιμοποιητικών Κυττάρων Μαριάννα Τζανουδάκη Τμήμα Ανοσολογίας & Ιστοσυμβατότητας ΓΝ Παίδων Αθηνών «Η ΑγίαΣοφία» ΜΑΚ Βασική θεραπευτική επιλογή σε πολλές

Διαβάστε περισσότερα

Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές

Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές Το σύστημα τελομερών/τελομεράσης στις χρόνιες φλεγμονώδεις διαταραχές Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Κορδίνας Βασίλειος Μοριακός Βιολόγος και Γενετιστής Ειδικευόμενος Παθολόγος Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας-Πειραιά

Διαβάστε περισσότερα

Γενική αίµατος. Καταµέτρηση των έµµορφων στοιχείων του αίµατος

Γενική αίµατος. Καταµέτρηση των έµµορφων στοιχείων του αίµατος Γενική αίµατος Αθανασία Μουζάκη, Καθηγήτρια Εργαστηριακής Αιµατολογίας-Αιµοδοσίας, Εργαστήριο Αιµατολογίας, Αιµατολογικό Τµήµα, Παθολογική Κλινική, Τµήµα Ιατρικής, Παν/ο Πατρών Γενική αίµατος Καταµέτρηση

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία γενικής παιδείας τάξη Γ

Βιολογία γενικής παιδείας τάξη Γ Βιολογία γενικής παιδείας τάξη Γ Παραδόσεις του μαθήματος Επιμέλεια: Γιάννης Αργύρης Βιολόγος M.Sc. Καθηγητής 3 ου Γεν. Λυκ. Ηλιούπολης Κεφάλαιο 1ο Άνθρωπος και υγεία 2. Μηχανισμοί Άμυνας του Ανθρώπινου

Διαβάστε περισσότερα

«Ανάλυση-Ανακοίνωση αποτελεσμάτων (έκθεση)» (Δράση 4)

«Ανάλυση-Ανακοίνωση αποτελεσμάτων (έκθεση)» (Δράση 4) ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.4.4 «Ανάλυση-Ανακοίνωση αποτελεσμάτων (έκθεση)» (Δράση 4) για το ΥΠΟΕΡΓΟ 1 της Πράξης: «ΘΑΛΗΣ- Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών- Ωρίμανση της μη ειδικής ανοσίας: επιρροή των

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ Μεταβολισμός της κορτιζόλης Η κορτιζόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ. Στην συνέχεια οι μεταβολίτες συζευγνύνται με γλυκουρονιδικές και θειικές ομάδες, γίνονται υδατοδιαλυτά, εισέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Παθοφυσιολογία Ι

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Παθοφυσιολογία Ι ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παθοφυσιολογία Ι Ανοσολογία - Ρευματολογία Υπεύθυνος μαθήματος: Καθηγητής Παθολογίας/Ρευματολογίας, Αλέξανδρος Α. Δρόσος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Τι θα συζητήσουμε. Βασικές έννοιες (Ανοσία-Αυτοανοσία) Συμμετοχή αυτοανοσίας στην παθογένεια μη αυτοάνοσων νόσων-σδ2

Τι θα συζητήσουμε. Βασικές έννοιες (Ανοσία-Αυτοανοσία) Συμμετοχή αυτοανοσίας στην παθογένεια μη αυτοάνοσων νόσων-σδ2 Αυτοανοσία στο ΣΔ2 Καλλιόπη Κώτσα Επικ. Καθηγήτρια Ενδοκρινολογίας-Διαβητολογίας Τμήμα Ενδοκρινολογίας-Μεταβολισμού Διαβητολογικό Κέντρο Α Παθολογική Κλινική ΠΓΝ ΑΧΕΠΑ Τι θα συζητήσουμε Βασικές έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι επεξεργασίας αίματος : χαρακτηριστικά προϊόντων και ανοσοτροποποίηση. Μαρία Γκανίδου ΝΥ Αιμοδοσίας ΓΝΘ «Γ.Παπανικολάου»

Μέθοδοι επεξεργασίας αίματος : χαρακτηριστικά προϊόντων και ανοσοτροποποίηση. Μαρία Γκανίδου ΝΥ Αιμοδοσίας ΓΝΘ «Γ.Παπανικολάου» Μέθοδοι επεξεργασίας αίματος : χαρακτηριστικά προϊόντων και ανοσοτροποποίηση Μαρία Γκανίδου ΝΥ Αιμοδοσίας ΓΝΘ «Γ.Παπανικολάου» Ανοσοτροποποίηση: κλινικές παρατηρήσεις Καλύτερη ανοχή νεφρικών μοσχευμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Contents Part I Psychoneuroimmunology and Systems Biology Mechanisms 1 From Psychoneuroimmunology to Personalized, Systems, and Dynamical Medicine

Contents Part I Psychoneuroimmunology and Systems Biology Mechanisms 1 From Psychoneuroimmunology to Personalized, Systems, and Dynamical Medicine Contents Part I Psychoneuroimmunology and Systems Biology Mechanisms 1 From Psychoneuroimmunology to Personalized, Systems, and Dynamical Medicine... 3 1.1 Psychoneuroimmunology (PNI) and Systems Biology...

Διαβάστε περισσότερα

Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες. Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας

Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες. Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας Επιλεγόµενο µάθηµα:λευχαιµίες Γεωργόπουλος Χρήστος Καρκατσούλης Μάριος Μπρίκος Νικήτας Ανοσολογία και καρκίνος Γενετικές και κυτταρικές αλλαγές που συµβαίνουν στον καρκίνο προσφέρουν στο ανοσιακό σύστηµα

Διαβάστε περισσότερα

Κεφ. 10. Ανοσοαπαντήσεις κατά όγκων και µοσχευµάτων. Ανοσία κατά µη λοιµωδών κυττάρων: µετασχηµατισµένων ή ξένων

Κεφ. 10. Ανοσοαπαντήσεις κατά όγκων και µοσχευµάτων. Ανοσία κατά µη λοιµωδών κυττάρων: µετασχηµατισµένων ή ξένων Κεφ. 10. Ανοσοαπαντήσεις κατά όγκων και µοσχευµάτων Ανοσία κατά µη λοιµωδών κυττάρων: µετασχηµατισµένων ή ξένων I. Ανοσοαπαντήσεις κατά όγκων Τα αντιγόνα των όγκων Ανοσιακοί µηχανισµοί της απόρριψης του

Διαβάστε περισσότερα

Φαρµακευτική Ανοσολογία

Φαρµακευτική Ανοσολογία Φαρµακευτική Ανοσολογία 1. Εισαγωγή (κυρίως στην επίκτητη ανοσία) 2. Φυσική ανοσία ΕΠΙΚΤΗΤΗ ΑΝΟΣΙΑ ΑΝΤΙΓΟΝΟ 3. Η πρόσληψη του αντιγόνου και η παρουσίασή του στα λεµφοκύτταρα 4. Η αναγνώριση του αντιγόνου.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΆΔΝΗ ΟΜΆΔΑ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗΣ ΑΣΘΕΝΏΝ ΜΕ ΧΛΛ. Εισαγωγή στην αιματολογία

ΑΡΙΆΔΝΗ ΟΜΆΔΑ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗΣ ΑΣΘΕΝΏΝ ΜΕ ΧΛΛ. Εισαγωγή στην αιματολογία ΑΡΙΆΔΝΗ ΟΜΆΔΑ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗΣ ΑΣΘΕΝΏΝ ΜΕ ΧΛΛ Εισαγωγή στην αιματολογία Αιματολογία Κλινική και εργαστηριακή Διαγνωστική και θεραπευτική Αυτόνομη και συνεργατική Αίμα-Λειτουργίες Μεταφορά οξυγόνου Απομάκρυνση

Διαβάστε περισσότερα

Ανοσιακή απάντηση Αικατερίνη Ταράση

Ανοσιακή απάντηση Αικατερίνη Ταράση Ανοσιακή απάντηση Αικατερίνη Ταράση ιευθύντρια Τµ. Ανοσολογίας- Ιστοσυµβατότητας Γ.Ν.Α.. " Ο Ευαγγελισµός" ανοσιακή απάντηση είναι το σύνολο των πολύπλοκων διεργασιών µε τις οποίες ο οργανισµός (ξενιστής)

Διαβάστε περισσότερα

Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας

Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3],

Διαβάστε περισσότερα

Ρόλος των βακτηριακών λιποπολυσακχαριτών στη Νόσο Alzheimer

Ρόλος των βακτηριακών λιποπολυσακχαριτών στη Νόσο Alzheimer 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών και 2 ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων Παρασκευή, 3/2/2017 Ρόλος των βακτηριακών λιποπολυσακχαριτών στη Νόσο Alzheimer

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

1 Νεφρολογική κλινική Α.Π.Θ., Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. 2 Τμήμα Ανοσολογίας και Ιστοσυμβατότητας, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης

1 Νεφρολογική κλινική Α.Π.Θ., Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. 2 Τμήμα Ανοσολογίας και Ιστοσυμβατότητας, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΥΠΟΠΛΗΘΥΣΜΩΝ Τ-ΛΕΜΦΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΝΟΣΟ ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΝΕΦΡΙΚΗΣ ΚΑΘΑΡΣΗΣ ΠΡΟΔΡΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Ε. Σαμπάνη 1, Μ. Στάγκου 1, Δ-Β.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Χυμικές ανοσοαπαντήσεις Ενεργοποίηση των Β λεμφοκυττάρων και παραγωγή των αντισωμάτων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Χυμικές ανοσοαπαντήσεις Ενεργοποίηση των Β λεμφοκυττάρων και παραγωγή των αντισωμάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Χυμικές ανοσοαπαντήσεις Ενεργοποίηση των Β λεμφοκυττάρων και παραγωγή των αντισωμάτων Φάσεις και τύποι των χυμικών ανοσοαπαντήσεων Διέγερση των Β λεμφοκυττάρων από το αντιγόνο Μεταβίβαση σήματος

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ / Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΡΙΝΑ) ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 15/11/2015

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ / Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΡΙΝΑ) ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 15/11/2015 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ / Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΡΙΝΑ) ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 15/11/2015 ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: Α1. Η φαγοκυττάρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Απαντήσεις του κριτηρίου αξιολόγησης στη βιολογία γενικής παιδείας 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΜΑ 1 ο Να γράψετε τον αριθμό καθεμίας από τις ημιτελείς προτάσεις 1 έως και 5, και δίπλα σε αυτόν το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ. Εξειδίκευση: προϊόντα (κύτταρα ή αντισώματα) ειδικά για το αντιγόνο. Μνήμη: κύτταρα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ. Εξειδίκευση: προϊόντα (κύτταρα ή αντισώματα) ειδικά για το αντιγόνο. Μνήμη: κύτταρα ΕΙΔΙΚΗ ΑΜΥΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Εξειδίκευση: προϊόντα (κύτταρα ή αντισώματα) ειδικά για το αντιγόνο Μνήμη: κύτταρα ΑΝΤΙΓΟΝΟ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΜΗΜΑ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΤΟΞΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΓΥΡΗ, ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΥΤΟΑΝΟΣΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Αθανάσιος Γ. Τζιούφας Παθολογική Φυσιολογία Ιατρική Σχολή Παν. Αθηνών Costa Navarino 26/6/2011

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΥΤΟΑΝΟΣΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Αθανάσιος Γ. Τζιούφας Παθολογική Φυσιολογία Ιατρική Σχολή Παν. Αθηνών Costa Navarino 26/6/2011 ά ς. ύ ς ή ί ή ή. ώ Costa Navarino 26/6/2011 ά ή : ίπ 5% ύ π ύ ά- ά ή ά ή ά ή/ ώ - ά ή : ό ή ά π ό π ί ς ό έ - π ά ά ς- έ ς ά ής π ί ς ύ- ύς ό ς ής π ί ς ς ό ύ ά ά ή ί έ ς π ύς ί ς ή ή ς ής ής Ά ώ π ή

Διαβάστε περισσότερα

6. ΡΑΣΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ: Εξάλειψη των ενδοκυττάριων µικροοργανισµών

6. ΡΑΣΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ: Εξάλειψη των ενδοκυττάριων µικροοργανισµών 6. ΡΑΣΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ: Εξάλειψη των ενδοκυττάριων µικροοργανισµών Οι δύο τύποι της κυτταρικής ανοσίας Η µετανάστευση των δραστικών Τ κυττάρων στις εστίες της λοίµωξης (εντόπιση

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η πρώτη γραπτή αναφορά στο φαινόμενο της ανοσίας μπορεί να αναζητηθεί στον Θουκυδίδη, τον μεγάλο ιστορικό του Πελοποννησιακού Πολέμου Ανάπτυξη και επιβίωση o

Διαβάστε περισσότερα

Malamidou A., Pantazaki A.A. *, Koliakos G., Tsolaki M.

Malamidou A., Pantazaki A.A. *, Koliakos G., Tsolaki M. 10th Panhellenic Conference of Alzheimer's Disease and Related Disorders (PICAD) and 2nd Mediterranean Conference of Neurodegenerative Diseases (MeCOND) Malamidou A., Pantazaki A.A. *, Koliakos G., Tsolaki

Διαβάστε περισσότερα

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010

Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης. Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Υποψήφιος διδάκτορας: Καββαδάς Παναγιώτης Έτος ολοκλήρωσης διδακτορικής διατριβής: 2010 Μελέτη τοπ ρόλοπ της ιντεγκρινοσπνδεόμενης κινάσης στην πνεπμονική ίνσση, Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Στεργίου Ιωάννης Ά ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ. Ά ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ Πέμπτη 12 Νοεμβρίου ο Συνέδριο ΔΕΒΕ

Στεργίου Ιωάννης Ά ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ. Ά ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ Πέμπτη 12 Νοεμβρίου ο Συνέδριο ΔΕΒΕ ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ stnf arii ΚΛΙΝΙΚΗ Στεργίου Ιωάννης Ά ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ Ά ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ Πέμπτη 12 Νοεμβρίου 2009 23 ο Συνέδριο ΔΕΒΕ Σκοπός της μελέτης Έλεγχος της πιθανής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Φυσική Ανοσία. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ.

Εισαγωγή στην Ανοσολογία Φυσική Ανοσία. Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. Εισαγωγή στην Ανοσολογία Φυσική Ανοσία Σωτήρης Ζαρογιάννης Επίκ. Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Φυσιολογίας Τμήμα Ιατρικής Π.Θ. 11/10/2016 Φυσιολογία Συστημάτων Ακαδημαϊκό Ετος 2016-2017 Ανοσολογία Η

Διαβάστε περισσότερα

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος

Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Έλεγχος κυτταρικού κύκλου-απόπτωση Πεφάνη Δάφνη Επίκουρη καθηγήτρια, Ιατρική σχολή ΕΚΠΑ Μιχαλακοπούλου 176, 1 ος όροφος Κυτταρικός κύκλος Φάσεις του κυτταρικού κύκλου G1:Αύξηση του κυττάρου και προετοιμασία

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΕΟΥ Φ.Τ:2008670839 Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Παθοφυσιολογία Ι

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Παθοφυσιολογία Ι ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παθοφυσιολογία Ι Ανοσολογία - Ρευματολογία Υπεύθυνος μαθήματος: Καθηγητής Παθολογίας/Ρευματολογίας, Αλέξανδρος Α. Δρόσος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ITP Ιδιοπαθής/ αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα

ITP Ιδιοπαθής/ αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα ITP Ιδιοπαθής/ αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα Αθανασία Μουζάκη, Καθηγήτρια Εργαστηριακής Αιματολογίας-Αιμοδοσίας, Αιματολογικό Τμήμα, Παθολογική Κλινική, Τμήμα Ιατρικής, Παν/ο Πατρών Τα είδη της ITP είναι:

Διαβάστε περισσότερα

όλοι αναπνευστική οδός στομάχι στόμα

όλοι αναπνευστική οδός στομάχι στόμα κεράτινη στιβάδα περιέχει σμήγμα λιπαρά οξέα Μηχανισμοί που παρεμποδίζουν την είσοδο Δέρμα περιέχει ιδρώτας φυσιολογική μικροχλωρίδα λυσοζύμη γαλακτικό οξύ μικροοργανισμών Βλεννογόνοι όλοι αναπνευστική

Διαβάστε περισσότερα

Αρχική εμπειρία από την χορήγηση anakinra σε δέκα ενήλικες ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα

Αρχική εμπειρία από την χορήγηση anakinra σε δέκα ενήλικες ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα Αρχική εμπειρία από την χορήγηση anakinra σε δέκα ενήλικες ασθενείς με ανθεκτική ιδιοπαθή υποτροπιάζουσα περικαρδίτιδα Γ. Λάζαρος, Π. Βασιλείου, Κ. Αντωνάτου, Χ. Κουτσιανάς, Γ. Γεωργιόπουλος, Δ. Βασιλόπουλος,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ ΑΜΥΝΑΣ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ ΑΜΥΝΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ ΑΜΥΝΑΣ Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής: επιλέξτε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή συνέχεια της πρότασης. 1. Δυσμενές χημικό περιβάλλον στην επιδερμίδα προκαλείται από:

Διαβάστε περισσότερα

Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας. Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010

Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας. Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010 Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010 Το πεδίο αλλάζει Αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης παγκοσμίως Καλύτερη

Διαβάστε περισσότερα

5 Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΟΣΙΑ Dr.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

5 Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΟΣΙΑ Dr.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 5 Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΟΣΙΑ Dr.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΟΣΙΑ Ειδική ή επίκτητη ανοσία είναι ένα σύνολο μηχανισμών με τους οποίους επιτυγχάνεται σημαντική

Διαβάστε περισσότερα

Σακχαρώδης Διαβήτης και Περιοδοντίτιδα. Μια αμφίδρομη σχέση. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ

Σακχαρώδης Διαβήτης και Περιοδοντίτιδα. Μια αμφίδρομη σχέση. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ Σακχαρώδης Διαβήτης και Περιοδοντίτιδα. Μια αμφίδρομη σχέση. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ Από την παρούσα εισήγηση δεν προκύπτει σύγκρουση συμφερόντων. ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΚΗ ΝΟΣΟΣ Η Περιοδοντική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Στα δευτερογενή λεμφικά όργανα δεν ανήκουν: Α. Ο θύμος αδένας Β. Ο σπλήνας Γ. Οι αμυγδαλές Δ.

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών

Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών Περιγραφή Χρηματοδοτούμενων Ερευνητικών Έργων 1η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/Τριών Τίτλος Ερευνητικού Έργου «Διερεύνηση των μηχανισμών δυσλειτουργίας

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/11/2013 ΘΕΜΑ 1 Ο Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Οι αποικοδομητές είναι:

Διαβάστε περισσότερα

Ιοί & HPV. Ευστάθιος Α. Ράλλης. Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας

Ιοί & HPV. Ευστάθιος Α. Ράλλης. Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας Ιοί & HPV Ευστάθιος Α. Ράλλης Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας Περί ΙΩΝ Ορισμός Οι ιοί είναι ατελείς, λοιμώδεις οργανισμοί μικρότεροι σε μέγεθος από τα μικρόβια και ορατοί μόνο με το ηλεκτρονικό

Διαβάστε περισσότερα

Ψαλλίδας Ιωάννης, Μαγκούτα Σοφία, Παππάς Απόστολος, Μόσχος Χαράλαµπος, Βαζακίδου Μαρία Ελένη, Χαράλαµπος Ρούσσος, Σταθόπουλος Γέωργιος, Καλοµενίδης

Ψαλλίδας Ιωάννης, Μαγκούτα Σοφία, Παππάς Απόστολος, Μόσχος Χαράλαµπος, Βαζακίδου Μαρία Ελένη, Χαράλαµπος Ρούσσος, Σταθόπουλος Γέωργιος, Καλοµενίδης Ψαλλίδας Ιωάννης, Μαγκούτα Σοφία, Παππάς Απόστολος, Μόσχος Χαράλαµπος, Βαζακίδου Μαρία Ελένη, Χαράλαµπος Ρούσσος, Σταθόπουλος Γέωργιος, Καλοµενίδης Ιωάννης µορφή κακοήθειας που αναπτύσεται από

Διαβάστε περισσότερα

DEPARTMENT OF IMMUNOLOGY & HISTOCOMPATIBILITY UNIVERSITY OF THESSALY

DEPARTMENT OF IMMUNOLOGY & HISTOCOMPATIBILITY UNIVERSITY OF THESSALY Μαμάρα Α. (1), Καλαλά Φ. (1), Λιαδάκη Κ. (1), Παπαδούλης Ν. (2), Μανδαλά Ε. (3), Παπαδάκης Ε. (4), Γιαννακούλας N. (5), Παλασοπούλου M. (5), Λαφιωνιάτης Σ. (6), Κιουμή A. (4), Κοραντζής I. (4), Καρτάσης

Διαβάστε περισσότερα

ΦΑΓΟΚΥΤΤΑΡΩΣΗ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΕΚΡΗΞΗ. Αλεξάνδρα Φλέβα Ph.D Βιολόγος Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν. «Παπαγεωργίου»

ΦΑΓΟΚΥΤΤΑΡΩΣΗ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΕΚΡΗΞΗ. Αλεξάνδρα Φλέβα Ph.D Βιολόγος Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν. «Παπαγεωργίου» ΦΑΓΟΚΥΤΤΑΡΩΣΗ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΕΚΡΗΞΗ Αλεξάνδρα Φλέβα Ph.D Βιολόγος Τμήμα Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν. «Παπαγεωργίου» ΦΥΣΙΚΗ-ΜΗ ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΟΣΙΑ Φυσιολογικοί φραγμοί Κύτταρα Χημικές ουσίες Αποτελεί τη πρώτη

Διαβάστε περισσότερα

Linking Pes*cide Exposure with Pediatric Leukemia: Poten*al Underlying Mechanisms

Linking Pes*cide Exposure with Pediatric Leukemia: Poten*al Underlying Mechanisms Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Τμήμα Ιατρικής Λευχαιμίες Linking Pes*cide Exposure with Pediatric Leukemia: Poten*al Underlying Mechanisms Ιωάννης- Μάριος Ρόκας Χρήστος Σταφυλίδης Λευχαιμία παιδιών Το συχνότερο

Διαβάστε περισσότερα

Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται για την αποφυγή µετάδοσης ασθενειών που οφείλονται σε παθογόνους µικροοργανισµούς;

Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται για την αποφυγή µετάδοσης ασθενειών που οφείλονται σε παθογόνους µικροοργανισµούς; ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται για την αποφυγή µετάδοσης ασθενειών που οφείλονται σε παθογόνους µικροοργανισµούς; ΘΕΜΑ Β ίνεται το παρακάτω

Διαβάστε περισσότερα

Ανοσοποιητικό σύστημα

Ανοσοποιητικό σύστημα Ανοσοποιητικό σύστημα κωδικός μαθήματος: ETY- 335 Χειμερινό εξάμηνο 2016 Μαρία Χατζηνικολαΐδου mchatzin@materials.uoc.gr Έμφυτο και προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα Η ανοσία είναι η κατάσταση προστασίας

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C.

Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C. Βιταμίνη C - Ενισχύει το ανοσοποιητικό με 20 διαφορετικούς τρόπους - ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ CITY KALAMP Επιστημονικά Δεδομένα για τη βιοχημική δράση της αντιοξειδωτικής Βιταμίνης C. Η βιταμίνη C, γνωστή και ως ασκορβικό

Διαβάστε περισσότερα

Τα ηπατικά επίπεδα του FOXP3 mrna στη χρόνια ηπατίτιδα Β εξαρτώνται από την έκφραση των οδών Fas/FasL και PD-1/PD-L1

Τα ηπατικά επίπεδα του FOXP3 mrna στη χρόνια ηπατίτιδα Β εξαρτώνται από την έκφραση των οδών Fas/FasL και PD-1/PD-L1 Τα ηπατικά επίπεδα του FOXP3 mrna στη χρόνια ηπατίτιδα Β εξαρτώνται από την έκφραση των οδών Fas/FasL και PD-1/PD-L1 Γ. Γερμανίδης, Ν. Αργέντου, Θ. Βασιλειάδης, Κ. Πατσιαούρα, Κ. Μαντζούκης, A. Θεοχαρίδου,

Διαβάστε περισσότερα

Πρώιμη και όψιμη ΙΦΝΕ: διαφορετικός φαινότυπος, διαφορετικά μονοπάτια στη φλεγμονή; Γ. Μπάμιας

Πρώιμη και όψιμη ΙΦΝΕ: διαφορετικός φαινότυπος, διαφορετικά μονοπάτια στη φλεγμονή; Γ. Μπάμιας Πρώιμη και όψιμη ΙΦΝΕ: διαφορετικός φαινότυπος, διαφορετικά μονοπάτια στη φλεγμονή; Γ. Μπάμιας Βασικά ερωτήματα Πως καθορίζονται η «πρώιμη» και η «όψιμη» ΙΦΝΕ? Πως καθορίζεται ο φαινότυπος της ΙΦΝΕ? Πως

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙAΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (Ιανουάριος 2014)

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙAΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (Ιανουάριος 2014) ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙAΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (Ιανουάριος 2014) ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να επιλέξετε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Το συμπλήρωμα και η προπερδίνη είναι πρωτεΐνες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΙΑΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ-ΑΝΟΣΙΑΚΗ ΜΝΗΜΗ

ΑΝΟΣΙΑΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ-ΑΝΟΣΙΑΚΗ ΜΝΗΜΗ ΑΝΟΣΙΑΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ-ΑΝΟΣΙΑΚΗ ΜΝΗΜΗ Φ. Κανακούδη Τσακαλίδου Ομότιμη Καθηγήτρια Παιδιατρικής Ανοσολογίας Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΟΜΙΛΙΑΣ Σύνδεση βασικών γνώσεων Ανοσολογίας ( Immunology)

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΝΟΣΟΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΜΕΣΗ COOMBS

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΝΟΣΟΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΜΕΣΗ COOMBS ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΝΟΣΟΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΜΕΣΗ COOMBS ΑΜΕΣΗ COOMBS Θεμελιώδες γνώρισμα του κάθε οργανισμού είναι ότι αναγνωρίζει τα κύτταρα των άλλων οργανισμών ως ξένα Αντιδρά με σκοπό την καταστροφή ΑΝΟΣΟΑΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ

ΑΝΟΣΟΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ ΑΝΟΣΟΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Σ. ΓΟΥΜΕΝΟΣ Γενικά Η πρόληψη των επεισοδίων οξείας απόρριψης και η μακροχρόνια διατήρηση του νεφρικού μοσχεύματος αποτελούν τους στόχους της

Διαβάστε περισσότερα

Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με ποσοτικές διαταραχές αιμοπεταλίων- Θρομβοκυττάρωση

Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με ποσοτικές διαταραχές αιμοπεταλίων- Θρομβοκυττάρωση Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με ποσοτικές διαταραχές αιμοπεταλίων- Θρομβοκυττάρωση Διαγνωστική προσέγγιση ασθενούς με θρομβοκυττάρωση Εισαγωγή Αριθμός ΑΜΠ 450x10 9 /L γενικά αποδεκτός ως θρομβοκυττάρωση

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ (ΑΝΑΦΟΡΑ)»

«ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ (ΑΝΑΦΟΡΑ)» ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.1.4 «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ (ΑΝΑΦΟΡΑ)» για το ΥΠΟΕΡΓΟ 1 της Πράξης: «ΘΑΛΗΣ- Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών- Ωρίμανση της μη ειδικής ανοσίας: επιρροή των λοιμώξεων

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Στην έμφυτη ανοσία, η οποία δραστηριοποιείται άμεσα, σε λίγα λεπτά, περιλαμβάνονται:

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Στην έμφυτη ανοσία, η οποία δραστηριοποιείται άμεσα, σε λίγα λεπτά, περιλαμβάνονται: ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ Περικλής Γ. Φούκας Β`Εργαστήριο Παθολογικής Ανατομικής Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α. Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» pfoukas@med.uoa.gr Το ανοσολογικό ή αμυντικό σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΡΧΕΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Χρειάζεται η µελέτη της ανοσολογία; Εµβόλια Άµυνα κατά µικροοργανισµών Ανοσολογικές ασθένειες Αλλεργίες - υπερευαισθησίες, αυτοανοσίες, ανοσοανεπάρκειες,

Διαβάστε περισσότερα

10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιατρικής Βιοπαθολογίας. Μαρία Εξηντάρη Εργαστήριο Μικροβιολογίας, Ιατρικό Τμήμα ΑΠΘ

10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιατρικής Βιοπαθολογίας. Μαρία Εξηντάρη Εργαστήριο Μικροβιολογίας, Ιατρικό Τμήμα ΑΠΘ 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιατρικής Βιοπαθολογίας Μαρία Εξηντάρη Εργαστήριο Μικροβιολογίας, Ιατρικό Τμήμα ΑΠΘ Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Οκτ. 2017 : Υπέρβαρος (overweight) ή παχύσαρκος (obese): Ατομο

Διαβάστε περισσότερα

Ο φυσιολογικός μυελός των οστών. Κατερίνα Ψαρρά Τμήμα Ανοσολογίας - Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν.Α. "Ο Ευαγγελισμός"

Ο φυσιολογικός μυελός των οστών. Κατερίνα Ψαρρά Τμήμα Ανοσολογίας - Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν.Α. Ο Ευαγγελισμός Ο φυσιολογικός μυελός των οστών Κατερίνα Ψαρρά Τμήμα Ανοσολογίας - Ιστοσυμβατότητας Γ.Ν.Α. "Ο Ευαγγελισμός" μυελός των οστών πολύπλοκος όλες οι κυτταρικές σειρές από αρχέγονο αδιαφοροποίητο κύτταρο μέχρι

Διαβάστε περισσότερα

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις μεμβράνες 2. Φυσιολογικοί φραγμοί

Διαβάστε περισσότερα

«ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ (ΑΝΑΦΟΡΑ)»

«ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ (ΑΝΑΦΟΡΑ)» ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.1.3 «ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ (ΑΝΑΦΟΡΑ)» για το ΥΠΟΕΡΓΟ 1 της Πράξης: «ΘΑΛΗΣ- Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών- Ωρίμανση της μη ειδικής

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΚΤΕΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟ ΣΟΒΑΡΟ ΒΡΟΓΧΙΚΟ ΑΣΘΜΑ

ΔΕΙΚΤΕΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟ ΣΟΒΑΡΟ ΒΡΟΓΧΙΚΟ ΑΣΘΜΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΜΗ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟ ΣΟΒΑΡΟ ΒΡΟΓΧΙΚΟ ΑΣΘΜΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΣΑΟΥΝΟΥ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΜΟΝΑΔΑ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ- Κ.Ε.Θ. ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Ανοσοποιητικό σύστημα Λεμφικά όργανα. Υπατία Δούση-Αναγνωστοπούλου, MD, PhD Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας

Εργαστήριο Ανοσοποιητικό σύστημα Λεμφικά όργανα. Υπατία Δούση-Αναγνωστοπούλου, MD, PhD Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Εργαστήριο Ανοσοποιητικό σύστημα Λεμφικά όργανα Υπατία Δούση-Αναγνωστοπούλου, MD, PhD Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Εργαστήριο Ιστολογίας-Εμβρυολογίας Λειτουργία ανοσοποιητικού λεμφικού συστήματος Προστασία

Διαβάστε περισσότερα

9. Ενδογενείς ηωσινοφιλίες Νοσήματα με ηωσινοφιλία που ευθύνονται τα ίδια τα ηωσινόφιλα

9. Ενδογενείς ηωσινοφιλίες Νοσήματα με ηωσινοφιλία που ευθύνονται τα ίδια τα ηωσινόφιλα 9. Ενδογενείς ηωσινοφιλίες Νοσήματα με ηωσινοφιλία που ευθύνονται τα ίδια τα ηωσινόφιλα Γ.Χρ. Μελέτης 1, Α. Σαραντόπουλος 1, Σ. Μασουρίδη 1, Ε. Βαριάμη 1, Ε. Τέρπος 2 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Ενδογενείς ηωσινοφιλίες

Διαβάστε περισσότερα

Φυσική Ανοσία. Ανοσολογικοί µηχανισµοί. Κυτταροκίνες

Φυσική Ανοσία. Ανοσολογικοί µηχανισµοί. Κυτταροκίνες Ανοσολογικοί µηχανισµοί Ειδικοί ανοσολογικοί µηχανισµοί (επίκτητη ανοσία) εξαρτώνται από την ειδική αναγνώριση από τα λεµφοκύτταρα της ξένης ουσίας ή κυττάρου Φυσική Ανοσία Μηχανισµοί φυσικής (µη ειδικής)

Διαβάστε περισσότερα

30/5/2011. Λευκοκύτταρα. Κύτταρα μυελικής σειράς. Κύτταρα. Λεμφικής σειράς

30/5/2011. Λευκοκύτταρα. Κύτταρα μυελικής σειράς. Κύτταρα. Λεμφικής σειράς Ελεύθερες ρίζες και ανοσοποιητικό σύστημα Θανάσης Ζ. Τζιαμούρτας Επίκουρος Καθηγητής Βιοχημείας της Άσκησης Παραγωγή ελεύθερων ριζών κατά την άσκηση (αερόβια άσκηση και άσκηση με βάρη) Κατηγορίες κυττάρων

Διαβάστε περισσότερα

Κεφ. 8. ραστικοί µηχανισµοί της χυµικής ανοσίας: Η εξάλειψη των εξωκυττάριων µικροοργανισµών και τοξινών

Κεφ. 8. ραστικοί µηχανισµοί της χυµικής ανοσίας: Η εξάλειψη των εξωκυττάριων µικροοργανισµών και τοξινών Κεφ. 8. ραστικοί µηχανισµοί της χυµικής ανοσίας: Η εξάλειψη των εξωκυττάριων µικροοργανισµών και τοξινών Οι ιδιότητες των αντισωµάτων που καθορίζουν τις δραστικές τους λειτουργίες Οι δραστικές λειτουργίες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ ΘΕΩΡΙΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ ΘΕΩΡΙΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΑ ΘΕΩΡΙΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ ΑΝΟΣΙΑ Η ανοσία (α- στερητικό + νόσος) είναι η ικανότητα ενός οργανισμού να αμύνεται ενάντια σε κάποιον εξωτερικό βλαπτικό παράγοντα και να μην υφίσταται τις συνέπειές του.

Διαβάστε περισσότερα