Ζούμε εντός του χρόνου αυτός μας κρατάει και μας πλάθει, εγώ όμως δεν ένιωσα ποτέ να τον κατανοώ πλήρως. Και

Transcript

1 Θυμάμαι σε τυχαία σειρά: τη μέσα πλευρά ενός στιλπνού καρπού. ατμό να υψώνεται από τον βρεγμένο νεροχύτη, όταν με γέλια ρίχνεται μέσα ένα καυτό τηγάνι. σταγόνες σπέρματος που στριφογυρίζουν γύρω από την τάπα ενός νιπτήρα, πριν τις παρασύρει το νερό και διασχίσουν από πάνω ως κάτω ένα ψηλό κτίριο. ένα ποτάμι που κυλάει παραδόξως ανάποδα, ενώ τα ταραγμένα του νερά φωτίζονται από μισή ντουζίνα φακούς που κυνηγιούνται. ένα άλλο ποτάμι, πλατύ, γκρίζο και νωθρό, που ο δυνατός αέρας αναταράζει την επιφάνειά του, κρύβοντας την κατεύθυνση του ρου. το νερό μιας μπανιέρας που έχει κρυώσει από ώρα πίσω από μια κλειδωμένη πόρτα. Αυτό το τελευταίο δεν το είδα πραγματικά, ωστόσο ό,τι μένει στη μνήμη δεν είναι πάντοτε αυτό που αντίκρισαν τα μάτια σου. Ζούμε εντός του χρόνου αυτός μας κρατάει και μας πλάθει, εγώ όμως δεν ένιωσα ποτέ να τον κατανοώ πλήρως. Και 11

2 ΤΖΟΥΛΙΑΝ ΜΠΑΡΝΣ δεν αναφέρομαι στις θεωρίες για το πώς κάμπτεται και αναδιπλώνεται ή πώς μπορεί να υπάρχουν κι αλλού παράλληλες εκδοχές του. Όχι, εννοώ τον συνηθισμένο καθημερινό χρόνο, για τον οποίο τα ρολόγια του τοίχου και του χεριού μάς διαβεβαιώνουν ότι κυλά με σταθερό ρυθμό: τικ-τακ, κλικ-κλοκ. Υπάρχει άραγε τίποτε πιο αξιόπιστο από τον λεπτοδείκτη; Κι όμως, αρκεί η παραμικρή χαρά ή πόνος για να μας διδάξουν πόσο εύπλαστος είναι ο χρόνος. Κάποιες συγκινήσεις τον επιταχύνουν, άλλες τον επιβραδύνουν και καμιά φορά μοιάζει σαν να έχει χαθεί εντελώς μέχρι να έρθει τελικά η ώρα που όντως χάνεται οριστικά και δεν επιστρέφει ποτέ. Δεν ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα για τα μαθητικά μου χρόνια και δεν αισθάνομαι καμία νοσταλγία γι αυτά, καθώς όμως το σχολείο είναι το μέρος όπου άρχισαν όλα, είμαι υποχρεωμένος να ανατρέξω επιτροχάδην σε μερικά περιστατικά που με τον καιρό απέκτησαν ανεκδοτολογικό χαρακτήρα, σε μερικές θολές αναμνήσεις που ο χρόνος παραμόρφωσε, μετατρέποντάς τες σε βεβαιότητα. Αφού δεν μπορώ πια να είμαι βέβαιος για τα πραγματικά γεγονότα, ας μείνω πιστός στην εντύπωση που άφησαν τα συμβάντα αυτά. Είναι το καλύτερο που μπορώ να κάνω. Ήμασταν τρεις κι εκείνος έγινε ο τέταρτος. Δεν περιμέναμε ότι θα υπήρχε κάποια προσθήκη στον στενό μας κύκλο οι παρέες και τα ταιριάσματα είχαν παγιωθεί προ πολλού κι εμείς είχαμε αρχίσει ήδη να φανταζόμαστε την απόδρασή μας από 12

3 ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΕΛΟΣ το σχολείο στη ζωή. Τον έλεγαν Έιντριαν Φιν κι ήταν ένα ψηλό ντροπαλό αγόρι, που στην αρχή δεν σήκωνε το βλέμμα και δεν ανοιγόταν. Τις δυο πρώτες μέρες δεν του δώσαμε σχεδόν καμία προσοχή στο σχολείο μας δεν είχαμε τελετές υποδοχής, πόσο μάλλον το αντίθετό τους: καψόνια εισδοχής. Σημειώσαμε απλώς την παρουσία του και περιμέναμε. Οι καθηγητές ενδιαφέρονταν περισσότερο γι αυτόν απ ό,τι εμείς. Εκείνοι έπρεπε να σταθμίσουν την ευφυΐα και την αίσθηση αυτοπειθαρχίας που διέθετε και να εκτιμήσουν πόσο καλή ήταν η προηγούμενη μόρφωσή του κι αν θα μπορούσε να αποδειχθεί «υλικό ακαδημαϊκών προδιαγραφών». Το τρίτο πρωινό εκείνου του φθινοπωρινού εξαμήνου, είχαμε μάθημα Ιστορίας με τον γερο-τζο Χαντ: πικρόχολα ευπροσήγορος μέσα στο κοστούμι του με το γιλέκο, ήταν ένας καθηγητής του οποίου το σύστημα ελέγχου εξαρτιόταν από τη διατήρηση επαρκούς αλλά όχι υπερβολικής ανίας. «Θα θυμάστε ασφαλώς ότι σας ζήτησα να κάνετε λίγη προπαρασκευαστική μελέτη για τη βασιλεία του Ερρίκου του Όγδοου». Ο Κόλιν, ο Άλεξ κι εγώ ανταλλάξαμε λοξές ματιές, ελπίζοντας πως η ερώτηση δεν θα τιναζόταν σαν δόλωμα από το καλάμι του ψαρά για να προσγειωθεί στα κεφάλια μας. «Ποιος θα ήθελε λοιπόν να μας κάνει μια σύντομη περιγραφή της εποχής;» Έβγαλε το συμπέρασμα από τα μάτια μας, που είχαν στραφεί αλλού. «Για πες μας, εσύ Μάρσαλ, πώς θα περιέγραφες τη βασιλεία του Ερρίκου του Όγδοου;» Η ανακούφισή μας ήταν μεγαλύτερη από την περιέργειά μας, γιατί ο Μάρσαλ ήταν ένας επιφυλακτικός σκρά- 13

4 ΤΖΟΥΛΙΑΝ ΜΠΑΡΝΣ πας, που του έλειπε η εφευρετικότητα της πραγματικής άγνοιας. Ο Μάρσαλ έψαξε πρώτα για τις πιθανές περιπλοκές που μπορούσε να κρύβει η ερώτηση και στο τέλος εντόπισε μια απάντηση. «Επικρατούσε αναβρασμός, κύριε». Στα πρόσωπα όλων σχηματίστηκε ένα δύσκολα ελεγχόμενο ειρωνικό χαμόγελο μέχρι και ο Χαντ κόντεψε να χαμογελάσει. «Θα ήθελες να μας το αναπτύξεις λιγάκι;» Ο Μάρσαλ συγκατάνευσε, κουνώντας αργά το κεφάλι του, το σκέφτηκε κάπως περισσότερο και αποφάσισε πως δεν ήταν πια ώρα για επιφυλάξεις. «Θα έλεγα ότι επικρατούσε μεγάλος αναβρασμός, κύριε». «Εσύ, Φιν, έχεις ασχοληθεί με τη συγκεκριμένη περίοδο;» Ο νεοφερμένος καθόταν ένα θρανίο πιο μπροστά από εμένα και στα αριστερά μου, και δεν είχε δείξει καμία φανερή αντίδραση στις ανοησίες του Μάρσαλ. «Φοβάμαι πως όχι, κύριε. Υπάρχει όμως μία σχολή σκέψης σύμφωνα με την οποία το μόνο που μπορεί να πει κανείς για οποιαδήποτε περίοδο της Ιστορίας ακόμη και για την έκρηξη του Πρώτου Παγκόσμιου πολέμου, για παράδειγμα είναι ότι κάτι συνέβη». «Σοβαρά; Τότε εγώ θα έμενα χωρίς δουλειά έτσι δεν είναι;» Ακούστηκαν μερικά δουλοπρεπή γέλια και ύστερα ο γερο-τζο Χαντ συγχώρεσε την εορταστική οκνηρία μας και μας ενημέρωσε για τον πολύγαμο εστεμμένο σφαγέα. Στο διάλειμμα που ακολούθησε, έψαξα να βρω τον Φιν. «Είμαι ο Τόνι Γουέμπστερ». Μου έριξε ένα επιφυλακτικό 14

5 ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΕΛΟΣ βλέμμα. «Ωραία η ατάκα που πέταξες στον Χαντ». Δεν φάνηκε να αντιλαμβάνεται σε τι αναφερόμουν. «Αυτό για το ότι κάτι συνέβη». «Α, ναι. Απογοητεύτηκα λιγάκι που δεν το σχολίασε». Αυτό δεν ήταν κάτι που περίμενα ν ακούσω. Μια άλλη λεπτομέρεια που θυμάμαι: εμείς οι τρεις, σαν σύμβολο του δεσμού μας, φορούσαμε τα ρολόγια μας με το καντράν γυρισμένο στη μέσα πλευρά του καρπού. Επρόκειτο ασφαλώς για επιτήδευση, ίσως όμως και για κάτι περισσότερο. Έκανε τον χρόνο να μοιάζει σαν κάτι προσωπικό έως και κρυφό. Περιμέναμε ότι ο Έιντριαν θα πρόσεχε τη χειρονομία και θα μας μιμούνταν αλλά δεν το έκανε. Αργότερα εκείνη τη μέρα ή ίσως κάποια άλλη είχαμε δύο συνεχόμενες ώρες αγγλικά με τον Φιλ Ντίξον, έναν νεαρό καθηγητή που είχε μόλις έρθει από το Κέμπριτζ. Του άρεσε να χρησιμοποιεί σύγχρονα κείμενα και να μας κάνει ξαφνικά προκλητικές ερωτήσεις του είδους: «Ο Τ. Σ. Έλιοτ λέει ότι όλα περιστρέφονται γύρω από τη Γέννηση, τη Συνουσία και τον Θάνατο. Ποιος θέλει να το σχολιάσει;» Κάποια άλλη φορά συνέκρινε έναν σαιξπηρικό ήρωα με τον Κερκ Ντάγκλας στην ταινία Σπάρτακος. Θυμάμαι επίσης ότι κάποτε που μιλούσαμε για την ποίηση του Τεντ Χιουζ, πήρε δασκαλίστικη πόζα και μουρμούρισε: «Όλοι αναρωτιόμαστε, βεβαίως, τι θα γίνει όταν ξεμείνει από ζώα». Μερικές φορές μας προσφωνούσε με τη λέξη «Κύριοι», και φυσικά τον λατρεύαμε. 15

6 ΤΖΟΥΛΙΑΝ ΜΠΑΡΝΣ Εκείνο το απομεσήμερο, μας μοίρασε ένα ποίημα που δεν είχε τίτλο, ημερομηνία συγγραφής ή όνομα δημιουργού, μας άφησε δέκα λεπτά για να το μελετήσουμε και μετά μας έκανε ερωτήσεις. «Να ξεκινήσουμε από εσένα, Φιν; Με απλά λόγια, ποιο θα έλεγες ότι είναι το θέμα αυτού του ποιήματος;» Ο Έιντριαν σήκωσε το βλέμμα από το θρανίο του. «Έρως και Θάνατος, 1 κύριε». «Μμμ. Συνέχισε». «Sex and death» συνέχισε ο Φιν, λες και δεν ήταν μόνο οι αργόστροφοι της τελευταίας σειράς που δεν καταλάβαιναν τα ελληνικά. «Ή, αν προτιμάτε, αγάπη και θάνατος. Εν πάση περιπτώσει, μιλάει για τη σύγκρουση της αρχής του έρωτα με την αρχή του θανάτου και το τι προκύπτει από αυτή τη σύγκρουση, κύριε». Η έκφρασή μου πρέπει να φανέρωνε ότι είχα εντυπωσιαστεί περισσότερο απ όσο θεωρούσε υγιές ο Ντίξον. «Γουέμπστερ, για διαφώτισέ μας εσύ περισσότερο». «Εμένα, κύριε, απλώς μου φάνηκε ότι το ποίημα αφορά μια κουκουβάγια». Να μία από τις διαφορές που υπήρχαν ανάμεσα σε εμάς τους τρεις και στον καινούργιο φίλο μας. Εμείς το ρίχναμε διαρκώς στην πλάκα, εκτός από τις περιπτώσεις που σοβαρολογούσαμε, ενώ εκείνος ήταν διαρκώς σοβαρός, εκτός από τις περιπτώσεις που το έριχνε στην πλάκα. Μας πήρε κάμποσο χρόνο μέχρι να το αντιληφθούμε. 1 Ελληνικά στο πρωτότυπο. 16

7 ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΕΛΟΣ Ο Έιντριαν αφέθηκε να απορροφηθεί από την παρέα μας, χωρίς να ομολογεί ότι ήταν κάτι το οποίο επιδίωκε. Και μπορεί όντως να μην το επιδίωκε. Ούτε άλλαξε απόψεις προκειμένου να ταιριάζουν με τις δικές μας. Στη διάρκεια της πρωινής προσευχής, τον άκουγες να προφέρει τα λόγια, ενώ ο Άλεξ κι εγώ κουνούσαμε απλώς τα χείλη μας, μιμούμενοι τις λέξεις, και ο Κόλιν προτιμούσε ένα σατιρικό τερτίπι, να μουγκρίζει σαν ενθουσιώδης ζηλωτής. Εμείς οι τρεις θεωρούσαμε τις αθλητικές δραστηριότητες κρυπτοφασιστικό σχέδιο του σχολείου για να καταστέλλει τις σεξουαλικές ορμές μας ο Έιντριαν μπήκε στην ομάδα της ξιφασκίας και έκανε άλμα εις ύψος. Εμείς ήμασταν επιθετικά άμουσοι εκείνος έφερνε μαζί του στο σχολείο το κλαρινέτο του. Εκεί που ο Κόλιν κατήγγειλε τον θεσμό της οικογένειας, εγώ κορόιδευα το πολιτικό σύστημα και ο Άλεξ προέβαλλε φιλοσοφικές αντιρρήσεις για την αισθητή φύση της πραγματικότητας, ο Έιντριαν κρατούσε τις απόψεις του για τον εαυτό του τουλάχιστον στην αρχή. Έδινε την εντύπωση ότι πίστευε σε διάφορα πράγματα. Κι εμείς το ίδιο μόνο που θέλαμε να πιστεύουμε σε κάτι δικό μας, παρά σε ό,τι είχαν αποφασίσει άλλοι για λογαριασμό μας. Εξού και θεωρούσαμε ότι μας χαρακτήριζε καθαρτήριος σκεπτικισμός. Το σχολείο βρισκόταν στο κεντρικό Λονδίνο, και καθημερινά ταξιδεύαμε ως εκεί ο καθένας από τη συνοικία του, περνώντας από το ένα σύστημα ελέγχου στο άλλο. Εκείνο τον καιρό τα πράγματα ήταν απλούστερα: υπήρχαν λιγότερα λεφτά, καθόλου ηλεκτρονικές συσκευές, ελάχιστη τυραννία 17

8 ΤΖΟΥΛΙΑΝ ΜΠΑΡΝΣ της μόδας και διόλου γκόμενες. Δεν υπήρχε επομένως κανένας περισπασμός από τα ανθρώπινα και υιικά μας καθήκοντά μας, που ήταν να μελετάμε, να περνάμε στις εξετάσεις, να εκμεταλλευτούμε αυτά τα προσόντα για να βρούμε δουλειά και μετά να δημιουργήσουμε έναν τρόπο ζωής πληρέστερο από των γονιών μας αλλά όχι απειλητικά διαφορετικό, έναν τρόπο ζωής που οι γονείς θα τον ενέκριναν, χωρίς ωστόσο να παύουν κατ ιδίαν να τον συγκρίνουν με τη δική τους προηγούμενη ζωή, που, όντας απλούστερη, ασφαλώς υπερείχε. Φυσικά, τίποτε από αυτά δεν λεγόταν ανοιχτά ο καθωσπρέπει κοινωνικός δαρβινισμός της αγγλικής μεσοαστικής τάξης ήταν πάντοτε ανεκδήλωτος. «Αυτοί οι γαμημένοι μπάσταρδοι οι γονείς» παραπονέθηκε μια Δευτέρα ο Κόλιν, την ώρα του μεσημεριανού φαγητού. «Όταν είσαι μικρός τους θεωρείς εντάξει, και μετά συνειδητοποιείς ότι είναι σαν» «Τον Ερρίκο τον Όγδοο, Κολ;» πρότεινε ο Έιντριαν. Η ειρωνεία του είχε αρχίσει να μας εκνευρίζει, όπως και το γεγονός ότι θα μπορούσε να στραφεί και εναντίον μας. Όποτε μας πείραζε ή μας ανακαλούσε στη σοβαρότητα, εμένα με αποκαλούσε Άντονι, τον Άλεξ, Αλεξάντερ και τον Κόλιν, που το όνομά του δεν είχε πληρέστερη εκδοχή, τον έκοβε σε Κολ. «Εμένα δεν θα με πείραζε αν ο πατέρας μου είχε μισή ντουζίνα συζύγους». «Κι αν ήταν απίστευτα πλούσιος». «Και τον είχε ζωγραφίσει ο Χολμπάιν». «Και είχε ξαποστείλει τον Πάπα». 18

9 ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΕΛΟΣ «Και για ποιο λόγο ακριβώς είναι οι γονείς σου Γάμα Μπι;» ρώτησε ο Άλεξ τον Κόλιν. «Ήθελα να πάμε στο λούνα παρκ, και μου είπαν ότι το Σαββατοκύριακο έπρεπε να ασχοληθούν με τον κήπο». Σωστά λοιπόν: ήταν γαμημένοι μπάσταρδοι. Για όλους, εκτός από τον Έιντριαν, ο οποίος άκουγε τις καταγγελίες μας, αλλά σπανίως συμμετείχε. Κι ας θεωρούσαμε πως εκείνος είχε περισσότερους λόγους από τον καθένα. Η μητέρα του είχε σηκωθεί και είχε φύγει πριν από χρόνια, αφήνοντας τον μπαμπά του να τα βγάλει πέρα με τον Έιντριαν και την αδελφή του. Αυτό είχε συμβεί πολύ καιρό πριν κάνει την εμφάνισή του ο όρος «μονογονεϊκή οικογένεια» τότε το έλεγαν «διαλυμένο σπιτικό» και ο Έιντριαν ήταν ο μοναδικός άνθρωπος που ξέραμε να προέρχεται από τέτοιο περιβάλλον. Το γεγονός θα πρεπε να του έχει δημιουργήσει τεράστιο απόθεμα υπαρξιακής οργής, ωστόσο κατά έναν περίεργο τρόπο αυτό δεν είχε συμβεί μας είχε πει ότι αγαπούσε τη μητέρα του και σεβόταν τον πατέρα του. Οι τρεις μας βέβαια είχαμε αναλύσει κατ ιδίαν την περίπτωσή του και είχαμε καταλήξει σε μια θεωρία: ότι το μυστικό για μια ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή είναι να μην υπάρχει οικογένεια ή τουλάχιστον τα μέλη της να μη ζουν μαζί. Η ανάλυση αυτή μας έκανε να ζηλεύουμε περισσότερο τον Έιντριαν. Εκείνη την εποχή, φανταζόμασταν τους εαυτούς μας σαν να βρισκόμασταν κάπου μαντρωμένοι, περιμένοντας να μας ξαμολήσουν στη ζωή. Κι όταν ερχόταν αυτή η ώρα, η ζωή 19

10 ΤΖΟΥΛΙΑΝ ΜΠΑΡΝΣ μας και μαζί ο ίδιος ο χρόνος θα επιταχυνόταν. Πώς ήταν δυνατόν να ξέρουμε ότι η ζωή μας είχε έτσι κι αλλιώς ξεκινήσει, ότι κάποια πλεονεκτήματα είχαν ήδη κερδηθεί και κάποια ζημιά είχε ήδη γίνει; Και ότι το ξαμόλημά μας θα γινόταν απλώς σε κάποιο μεγαλύτερο μαντρί, τα όρια του οποίου θα ήταν στην αρχή δυσδιάκριτα. Εντωμεταξύ, ήμασταν διψασμένοι για βιβλία, λιμασμένοι για σεξ, υπέρμαχοι της αξιοκρατίας και αναρχικοί. Παρόλο που όλα τα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα μας φαίνονταν διεφθαρμένα, αρνούμασταν να εξετάσουμε κάποια εναλλακτική λύση, πέρα από το ηδονιστικό χάος. Ο Έιντριαν, ωστόσο, μας ώθησε να πιστέψουμε στην εφαρμογή της σκέψης στη ζωή, με την έννοια ότι οι αρχές πρέπει να καθοδηγούν τις πράξεις. Παλιότερα, εκείνος που θεωρούσαμε φιλόσοφο αναμεταξύ μας ήταν ο Άλεξ. Είχε διαβάσει πράγματα που οι άλλοι δύο αγνοούσαν και μπορούσε για παράδειγμα να δηλώσει ξαφνικά: «Για όσα δεν μπορεί να μιλάει κανείς, γι αυτά πρέπει να σωπαίνει». 2 Ο Κόλιν κι εγώ θα αναλογιζόμασταν για λίγο σιωπηλοί τούτη τη σκέψη, έπειτα θα χαμογελούσαμε πλατιά και θα συνεχίζαμε την κουβέντα. Τώρα όμως, ο ερχομός του Έιντριαν είχε εκτοπίσει τον Άλεξ από τη θέση που κατείχε ή μάλλον είχε δώσει σε εμάς και δεύτερη επιλογή φιλοσόφου. Αν ο Άλεξ είχε διαβάσει Ράσελ και Βιτγκενστάιν, ο Έιντριαν είχε διαβάσει Καμί και Νίτσε. Εγώ είχα διαβάσει Τζορτζ Όργουελ και Άλντους Χάξλεϊ, ενώ ο 2 Η ακροτελεύτια φράση του Tractatus Logico-philosophicus του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν σε μτφρ. Θ. Κιστόπουλου. 20

11 ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΕΛΟΣ Κόλιν, Μποντλέρ και Ντοστογιέφσκι. Κι όλα αυτά δεν είναι παρά μια αχνή σκιαγράφηση των προτιμήσεών μας. Ασφαλώς και ήμασταν επιτηδευμένοι τι άλλο είναι η νιότη; Χρησιμοποιούσαμε όρους όπως Weltanschauung 3 και Sturm und Drang, 4 μας άρεσε να λέμε: «Αυτό είναι φιλοσοφικά αυταπόδεικτο» και διαβεβαιώναμε ο ένας τον άλλο ότι πρώτιστο καθήκον της φαντασίας είναι η υπέρβαση. Οι γονείς μας έβλεπαν με διαφορετικό τρόπο τα πράγματα, θεωρώντας τα παιδιά τους αθώα πλάσματα που εκτέθηκαν ξαφνικά σε βλαβερές επιρροές. Έτσι, η μητέρα του Κόλιν αποκαλούσε εμένα «μαύρο άγγελο» του γιου της, ο πατέρας μου κατηγόρησε τον Άλεξ όταν με βρήκε να διαβάζω το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, οι γονείς του Άλεξ τα έβαλαν με τον Κόλιν όταν τσάκωσαν τον γιο τους με ένα σκληρό αμερικανικό αστυνομικό μυθιστόρημα και πάει λέγοντας. Το ίδιο ίσχυε και για το σεξ. Οι γονείς μας πίστευαν ότι ήταν πιθανό να διαφθείρουμε ο ένας τον άλλο και να γίνουμε ό,τι περισσότερο φοβούνταν: αδιόρθωτοι αυνανιστές, αδιάκοπα ακκιζόμενοι ομοφυλόφιλοι ή απερίσκεπτοι ελευθεριάζοντες γκαστρωτές. Έτρεμαν για λογαριασμό μας την εγγύτητα της εφηβικής φιλίας, την αρπακτική συμπεριφορά αγνώστων στο τρένο, τα θέλγητρα του λάθους τύπου κοριτσιών. Πόσο πολύ ξεπερνούσαν οι αγωνίες τους τις εμπειρίες μας. 3 Γερμανικά στο πρωτότυπο: «Κοσμοθεωρία». 4 Ομοίως: «Καταιγίδα και ορμή». Προρομαντικό κίνημα στη γερμανική λογοτεχνία. 21

12 ΤΖΟΥΛΙΑΝ ΜΠΑΡΝΣ Ένα απόγευμα, ο γερο-τζο Χαντ, λες και απαντούσε στην προηγούμενη πρόκληση του Έιντριαν, μας ζήτησε να επιχειρηματολογήσουμε για τα αίτια του Πρώτου Παγκόσμιου πολέμου και ειδικά για την ευθύνη που είχε ο δολοφόνος του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου για την έναρξη της όλης υπόθεσης. Εκείνα τα χρόνια οι περισσότεροι από εμάς ήμασταν οπαδοί του απόλυτου. Μας άρεσε να αντιπαραθέτουμε το Ναι στο Όχι, τον Έπαινο στη Μομφή, την Ενοχή στην Αθωότητα ή, όπως στην περίπτωση του Μάρσαλ, τον Αναβρασμό στον Μεγάλο Αναβρασμό. Μας άρεσε το παιχνίδι που κατέληγε σε νικητή και ηττημένο και όχι σε ισοπαλία. Έτσι, για κάποιους ο Σέρβος πιστολάς, το όνομα του οποίου έχει σβηστεί εδώ και πολύ καιρό από τη μνήμη μου, ήταν εκατό τοις εκατό προσωπικά υπεύθυνος αν τον αφαιρούσες από την εξίσωση, ο πόλεμος δεν θα είχε γίνει. Κάποιοι άλλοι προτίμησαν να αποδώσουν εκατό τοις εκατό την ευθύνη στις ιστορικές δυνάμεις, που είχαν θέσει τα ανταγωνιζόμενα έθνη σε τροχιά αναπόφευκτης σύγκρουσης: «Η Ευρώπη ήταν πυριτιδαποθήκη έτοιμη να εκραγεί» και άλλα παρόμοια. Οι πλέον αναρχίζοντες, όπως ο Κόλιν, ισχυρίστηκαν ότι τα πάντα ανάγονταν στην τύχη, ότι ο κόσμος βρισκόταν σε διαρκές χάος και μόνο κάποιο πρωτόγονο ένστικτο εξιστόρησης παραμυθιών, κατάλοιπο ασφαλώς της θρησκείας, μπορούσε να προσδώσει αναδρομικά νόημα σε ό,τι μπορούσε ή δεν μπορούσε να συμβεί. Ο Χαντ υποδέχτηκε την απόπειρα του Κόλιν να υπονομεύσει τα πάντα με ένα ελαφρό νεύμα του κεφαλιού, λες και η νοσηρή άρνηση ήταν φυσικό υποπροϊόν της εφηβείας, από 22

13 ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΕΛΟΣ το οποίο έπρεπε κανείς να απαλλαγεί μεγαλώνοντας. Καθηγητές και γονείς δεν έπαυαν να μας επαναλαμβάνουν εκνευριστικά ότι κι εκείνοι υπήρξαν κάποτε νέοι, οπότε μιλούσαν μετά λόγου γνώσεως. Μια φάση είναι, επέμεναν, θα σας περάσει μεγαλώνοντας η ζωή θα σας διδάξει τι εστί πραγματικότητα και ρεαλισμός. Εμείς όμως αρνούμασταν τότε να αναγνωρίσουμε ότι υπήρξαν κι εκείνοι έστω και στο ελάχιστο σαν κι εμάς, ενώ ξέραμε ότι κατανοούσαμε τη ζωή και την αλήθεια, την ηθική ή την τέχνη πολύ καθαρότερα απ ό,τι οι συμβιβασμένοι μεγαλύτεροί μας. «Πολύ σιωπηλός είσαι Φιν. Εσύ το ξεκίνησες όλο αυτό. Εσύ είσαι, σαν να λέμε, ο Σέρβος πιστολάς μας». Ο Χαντ έκανε μια παύση για να γίνει αντιληπτός ο υπαινιγμός του. «Μήπως θα ήθελες, λοιπόν, να μας κάνεις κοινωνούς της σκέψης σου;» «Δεν ξέρω, κύριε». «Τι δεν ξέρεις;» «Κατά μία έννοια δεν μπορώ να ξέρω τι είναι αυτό που δεν ξέρω. Αυτό είναι φιλοσοφικά αυταπόδεικτο». Έκανε μια από εκείνες τις σύντομες παύσεις, στη διάρκεια των οποίων αναρωτηθήκαμε ξανά αν επρόκειτο για λεπτή κοροϊδία ή άκρα σοβαρότητα που μας ξεπερνούσε. «Από την άλλη όμως, όλη αυτή η ιστορία της απόδοσης ευθυνών δεν είναι μια μορφή υπεκφυγής; Θέλουμε να κατηγορήσουμε ένα άτομο, ώστε να αθωωθούν όλα τα υπόλοιπα. Ή κατηγορούμε μια ιστορική διαδικασία, για να απαλλάξουμε τα άτομα. Ή τα πάντα βρίσκονται στο χάος της αναρχίας, οπότε η συνέπεια είναι η ίδια. Εμένα μου φαίνεται ότι υπάρχει ότι 23

14 ΤΖΟΥΛΙΑΝ ΜΠΑΡΝΣ υπήρχε μεν αλυσίδα ατομικών ευθυνών, που όλες τους συντέλεσαν στην έκρηξη του πολέμου, ωστόσο η αλυσίδα αυτή δεν είναι τόσο μακριά ώστε να επιτρέπει στον καθένα απλώς να κατηγορεί όλους τους άλλους. Θα μπορούσε, βεβαίως, η επιθυμία μου να αποδώσω ευθύνες να αποτελεί περισσότερο αντανάκλαση της δικής μου νοοτροπίας, παρά αμερόληπτη ανάλυση του τι συνέβη. Αυτό δεν είναι, άλλωστε, κι ένα από τα κεντρικά ζητήματα της Ιστορίας, κύριε; Το ζήτημα της υποκειμενικής και της αντικειμενικής ερμηνείας, το γεγονός ότι έχουμε ανάγκη την Ιστορία που γράφει ο ιστορικός προκειμένου να κατανοήσουμε την εκδοχή που κατατίθεται ενώπιόν μας». Έπεσε σιωπή. Όχι, ο Έιντριαν δεν έκανε πλάκα, ούτε κατά διάνοια. Ο γερο-τζο Χαντ κοίταξε το ρολόι του και χαμογέλασε. «Φιν, σε πέντε χρόνια παίρνω σύνταξη. Θα χαρώ πολύ να σου δώσω μια συστατική επιστολή, αν ενδιαφέρεσαι να αναλάβεις εσύ». Ούτε εκείνος έκανε πλάκα. Μια μέρα, την ώρα της πρωινής συγκέντρωσης, ο διευθυντής ανακοίνωσε με τη σοβαρή φωνή που επιφύλασσε σε αποβολές ή καταστροφικές αθλητικές ήττες, ότι ήταν φορέας θλιβερών ειδήσεων, δηλαδή ότι στη διάρκεια του Σαββατοκύριακου είχε πεθάνει ο Ρόμπσον, ένας μαθητής της πρώτης λυκείου στο τμήμα φυσικών επιστημών. Σκεπάζοντας το σούσουρο των γεμάτων δέος ψιθύρων, είπε ότι ο Ρόμπσον είχε χαθεί στο άνθος της νιότης του, ότι η αποδημία του 24

15 ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΕΛΟΣ ήταν απώλεια για ολόκληρο το σχολείο και ότι για λόγους συμβολισμού θα ήμασταν όλοι παρόντες στην κηδεία του. Είπε δηλαδή τα πάντα, εκτός από αυτό που θέλαμε πραγματικά να μάθουμε: το πώς, το γιατί και, αν αποδεικνυόταν ότι επρόκειτο για φόνο, από ποιον. «Έρως και Θάνατος» σχολίασε ο Έιντριαν πριν αρχίσει η πρώτη ώρα. «Ο θάνατος βγαίνει πάλι νικητής». «Ο Ρόμπσον δεν ήταν ακριβώς πλασμένος για έρωτες και θανάτους» του είπε ο Άλεξ. Ο Κόλιν κι εγώ συμφωνήσαμε κουνώντας το κεφάλι. Το ξέραμε γιατί τον είχαμε συμμαθητή δύο χρόνια ήταν ένα μετρημένο αγόρι χωρίς φαντασία, παντελώς αδιάφορο για τις τέχνες, που περνούσε απαρατήρητο και δεν πείραζε κανέναν. Τώρα μας είχε πειράξει, βγάζοντας όνομα με τον πρόωρο θάνατό του. Όσο για το άνθος της νιότης, αυτό να λέγεται: ο Ρόμπσον που ξέραμε είχε τη στόφα του φυτού. Δεν ακούστηκε τίποτε για αρρώστια, ποδηλατικό ατύχημα ή έκρηξη υγραερίου, αλλά λίγες μέρες αργότερα οι φήμες (με άλλα λόγια ο Μπράουν από το τμήμα μαθηματικών της πρώτης λυκείου) μας έδωσαν τις πληροφορίες που οι Αρχές δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να κοινοποιήσουν. Ο Ρόμπσον είχε αφήσει έγκυο την κοπέλα του, είχε κρεμαστεί στη σοφίτα και είχαν περάσει δύο μέρες μέχρι να τον βρουν. «Ούτε που θα το φανταζόμουν ότι ήξερε πώς να κρεμαστεί». «Στο φυσικών επιστημών ήταν». «Ναι, αλλά χρειάζεται να κάνεις ειδικό κόμπο». «Αυτό ισχύει μόνο στις ταινίες. Και στις κανονικές εκτε- 25

16 ΤΖΟΥΛΙΑΝ ΜΠΑΡΝΣ λέσεις. Μπορείς να το κάνεις και με συνηθισμένο κόμπο, μόνο που παίρνει περισσότερη ώρα μέχρι να πνιγείς». «Πώς λέτε να ήταν η φιλενάδα του;» Εξετάσαμε όλες τις παραλλαγές που γνωρίζαμε: σεμνή παρθένα (τώρα πια πρώην παρθένα), τσούλα πωλήτρια, έμπειρη μεγαλύτερη γυναίκα ή πουτάνα γεμάτη αφροδίσια. Την κουβέντα μας διέκοψε ο Έιντριαν, στρέφοντας το ενδιαφέρον μας αλλού. «Ο Καμί είχε πει ότι η αυτοκτονία είναι το μοναδικό πραγματικά φιλοσοφικό ερώτημα». «Πέρα από την ηθική, την πολιτική, την αισθητική, τη φύση της πραγματικότητας και όλα τα άλλα» είπε ο Άλεξ και στον τόνο του διακρινόταν κάποιος ελαφρός εκνευρισμός. «Το μόνο πραγματικό ερώτημα. Το πιο θεμελιώδες, από το οποίο εξαρτώνται όλα τα άλλα». Ύστερα από διεξοδική ανάλυση της αυτοκτονίας του Ρόμπσον, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι θα μπορούσε να θεωρηθεί φιλοσοφική μόνο με την αριθμητική έννοια του όρου καθώς επρόκειτο να αυξηθεί εξαιτίας του ο ανθρώπινος πληθυσμός κατά ένα άτομο, αποφάσισε ότι είχε το ηθικό καθήκον να διατηρήσει σταθερό τον αριθμό των κατοίκων του πλανήτη. Από κάθε άλλη άποψη όμως κρίναμε ότι ο Ρόμπσον ήταν σκέτη απογοήτευση τόσο για εμάς, όσο και για τη σοβαρή σκέψη. Η πράξη του ήταν αφιλοσόφητη, συβαριτική και ακαλαίσθητη με μια λέξη: λανθασμένη. Όσο για το σημείωμα αυτοκτονίας, που σύμφωνα με τις φήμες (πάλι ο Μπράουν), έγραφε: «Συγγνώμη, μαμά», η εντύπωσή μας ήταν ότι είχε χάσει μια σπουδαία ευκαιρία να λειτουργήσει παιδαγωγικά. 26

17 ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΕΛΟΣ Ίσως να μην ήμασταν τόσο σκληροί με τον Ρόμπσον, αν δεν υπήρχε ένα βασικό και απαραγνώριστο δεδομένο: ο Ρόμπσον ήταν συνομίληκός μας, δεν είχε κάτι που να τον ξεχωρίζει κι εντούτοις όχι μόνο είχε συνωμοτήσει για να βρει φιλενάδα, αλλά προφανώς είχε κάνει και σεξ μαζί της. Βρε τον μπάσταρδο! Γιατί αυτός και όχι εμείς; Γιατί κανένας από εμάς δεν είχε ποτέ την εμπειρία έστω και της αποτυχίας να βγάλει γκόμενα; Ακόμη και η ταπείνωση της απόρριψης θα μπορούσε τουλάχιστον να προστεθεί στη γενική μας πείρα και να μας δώσει ένα λόγο για αρνητική καυχησιολογία («Για την ακρίβεια, τα λόγια της ήταν: Σπυριάρη ηλίθιε, με την ακτινοβολία παντόφλας!».) Απ όσα είχαμε διαβάσει στη μεγάλη λογοτεχνία, ξέραμε ότι ο Έρωτας συνεπάγεται Πόνο, αλλά θα είχαμε ευχαρίστως δοκιμάσει λίγο Πόνο αν υπήρχε η σιωπηρή, ή έστω απλώς λογική, υπόσχεση ότι ο Έρωτας μπορεί και να βρισκόταν καθ οδόν. Να κι ένας άλλος φόβος μας: μήπως αποδεικνυόταν ότι η ζωή δεν ήταν όπως την περιγράφει η Λογοτεχνία. Παράδειγμα οι γονείς μας είχαν άραγε τη στόφα λογοτεχνικών ηρώων; Στην καλύτερη περίπτωση οι φιλοδοξίες τους μπορεί να έφταναν μέχρι τη θέση του θεατή ή του παρατυχόντα, αδιάφορο κομμάτι του κοινωνικού σκηνικού μπροστά από το οποίο συνέβαιναν τα πραγματικά, τα αληθινά, τα σημαντικά γεγονότα. Ποια ήταν αυτά; Όλα εκείνα για τα οποία μιλούσε η Λογοτεχνία: ο έρωτας, το σεξ, η ηθική, η φιλία, η ευτυχία, ο πόνος, η προδοσία, η μοιχεία, το καλό και το κακό, οι ήρωες και τα αχρεία υποκείμενα, η ενοχή και η αθωότητα, η φιλοδοξία, η εξουσία, η δικαιοσύνη, η επανάσταση, ο πόλεμος, οι 27

18 ΤΖΟΥΛΙΑΝ ΜΠΑΡΝΣ πατέρες και οι γιοι, οι μανάδες και οι κόρες, το άτομο σε αντιπαράθεση με την κοινωνία, η επιτυχία και η αποτυχία, ο φόνος, η αυτοκτονία, ο θάνατος και ο Θεός. Και οι κουκουβάγιες. Υπήρχαν ασφαλώς και άλλα είδη λογοτεχνίας η θεωρητική, η αυτοαναφορική και η δακρύβρεχτα αυτοβιογραφική, αυτά όμως ήταν απλώς άσφαιρες μαλακίες. Η πραγματική λογοτεχνία μιλούσε για την αλήθεια, είτε ψυχική, είτε συναισθηματική, είτε κοινωνική ήταν αυτή, όπως προέκυπτε από τις πράξεις και τις σκέψεις των πρωταγωνιστών της το μυθιστόρημα αφορούσε τον ανθρώπινο χαρακτήρα, όπως αυτός εξελίσσεται μέσα στον χρόνο. Έτσι τουλάχιστον μας είχε πει ο Φιλ Ντίξον. Και ο μόνος άνθρωπος εκτός του Ρόμπσον που η μέχρι τώρα ζωή του περιείχε κάτι έστω κι ελάχιστα μυθιστορηματικό ήταν ο Έιντριαν. «Για ποιο λόγο εγκατέλειψε η μαμά σου τον μπαμπά σου;» «Δεν είμαι σίγουρος». «Μήπως τα έφτιαξε η μαμά σου με κανέναν άλλο;» «Ήταν ο μπαμπάς σου κερατάς;» «Μήπως είχε αυτός ερωμένη;» «Δεν ξέρω. Μου είπαν ότι όταν μεγαλώσω θα καταλάβω». «Έτσι σου υπόσχονται πάντα. Τι θα λέγατε να μου το εξηγούσατε τώρα; απαντάω εγώ». Με τη διαφορά βέβαια ότι ουδέποτε είχα πει κάτι τέτοιο. Και απ όσο μπορούσα να ξέρω, στο δικό μας σπίτι δεν υπήρχε κανένα μυστήριο, προς μεγάλη μου απογοήτευση και ντροπή. «Λες η μαμά σου να έχει κανένα νεαρό εραστή;» «Πού θες να ξέρω; Δεν συναντιόμαστε ποτέ εκεί. Έρχεται πάντοτε στο Λονδίνο». 28

19 ΕΝΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΕΛΟΣ Η συζήτηση δεν οδηγούσε πουθενά. Σε ένα μυθιστόρημα, ο Έιντριαν δεν θα αποδεχόταν απλώς τα πράγματα όπως του έρχονταν. Ποιο ήταν το νόημα να έχεις μια μυθιστορηματική κατάσταση, αν ο πρωταγωνιστής δεν φερόταν με μυθιστορηματικό τρόπο; Ο Έιντριαν θα έπρεπε να αρχίσει να την παρακολουθεί ή να μαζεύει το χαρτζιλίκι του για να προσλάβει έναν ντετέκτιβ ίσως θα έπρεπε να επιδοθούμε και οι τέσσερίς μας σε μια Αποστολή Αναζήτησης της Αλήθειας. Μήπως όμως αυτό θύμιζε λιγότερο λογοτεχνία, και περισσότερο ιστορία για παιδιά; 29