THE CONTRIBUTION OF THE OLYMPIC SPIRIT AND THE OLYMPIC GAMES TO PAIDEIA. by ANDREAS C. DOUMAS DISSERTATION

Transcript

1 THE CONTRIBUTION OF THE OLYMPIC SPIRIT AND THE OLYMPIC GAMES TO PAIDEIA by ANDREAS C. DOUMAS DISSERTATION Submitted in Fulfillment of the requirements for the degree MAGISTER ARTIUM in GREEK in the Faculty of Arts at the RAU UNIVERSITY OF JOHANNESBURG Supervisors: 1. PROF. B. HENDRICKX 2. DR. ΘΕΚΛΑ ΣΑΝΣΑΡΙΔΟΥ- HENDRICKX Johannesburg 2004

2 ΑΝΔΡΕΑΣ Χ. ΔΟΥΜΑΣ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ Μεταπτυχιακή εργασία υποβληθείσα στο Τμήμα Ελληνικών και Λατινικών Σπουδών του RAU University of Johannesburg JOHANNESBURG 2004

3 Στα παιδιά μου

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί στη συγγραφή μιας μελέτης για πολλούς λόγους. Στην προσωπική μου περίπτωση, τρεις ήταν οι βασικοί λόγοι που με ώθησαν στη συγκεκριμένη μελέτη: η καταγωγή μου, ο αθλητισμός και η εκπαίδευση. Οι τρεις αυτοί λόγοι, μαζί με άλλους, αποτελούν βασικά δομικά στοιχεία του εαυτού μου και δίνουν περιεχόμενο στη ζωή μου. Η ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Ολυμπίας, απ όπου κατάγομαι, είναι ένας τόπος που με συγκινούσε και μου προκαλούσε δέος ανέκαθεν. Η εθελοντική μου εργασία, κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας το 2004, είναι αφιερωμένη σ αυτήν. Οι παρακαταθήκες του αθλητισμού με τον οποίο ασχολούμαι από την παιδική μου ηλικία είναι για μένα τρόπος ζωής. Η εκπαίδευση, με την οποία με συνδέουν επαγγελματικοί δεσμοί, είναι ένας χώρος ο οποίος γεμίζει την ψυχή μου. Στην προσπάθειά μου αυτή αναγνωρίζω την οφειλή μου σε πολλούς. Αρχικά οφείλω στους γονείς μου, τον πατέρα μου Χαράλαμπο, γιατί μου εμφύσησε την αγάπη για τον αθλητισμό και με μύησε από μικρό στον ολυμπιακό τρόπο ζωής. Την μητέρα μου Αφροδίτη, η οποία με την στωική της στάση με δίδαξε να εναρμονίζομαι με τα γυρίσματα των καιρών, να υπομένω, να αντέχω και να επιμένω στην επίτευξη των προσδοκιών μου. Τύχη αγαθή, θεωρώ την ύπαρξη στον δρόμο μου των καθηγητών μου Prof. B. Hendrickx, και Dr. Θέκλα-Σανσαρίδου Hendrickx. Ευχαριστώ τον Prof. B. Hendrickx, τον οποίο θαυμάζω και εκτιμώ απεριόριστα, ο οποίος με βοήθησε να βιώσω τα ολυμπιακά ιδεώδη και με κατεύθυνε καθ όλη την διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας μου. Ευχαριστώ την Dr. Θέκλα-Σανσαρίδου Hendrickx, η οποία στάθηκε δίπλα μου, με συμβούλεψε, με ενθάρρυνε και με καθοδήγησε μέχρι την ολοκλήρωση της μελέτης μου. Η σκέψη μου ασφαλώς στρέφεται και στην οικογένειά μου, στη σύζυγό μου Φωτεινή Φιλίππου, για την αντοχή, ανοχή, κατανόηση αλλά και την αμέριστη στήριξή της. Στα παιδιά μου Αφροδίτη και Χαριτίνη, αφιερώνω αυτή τη μελέτη, ευχαριστώ από την καρδιά μου για την υπομονή τους και τους ζητώ συγγνώμη για το χρόνο του πατέρα που τους στέρησα. Επίσης ευχαριστώ την πεθερά μου Ευαγγελία Φιλίππου, για την υπομονή της και το χρόνο της που αφιέρωσε στην οικογένειά μου. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω για διαφορετικούς λόγους τους: τον κ. Χάρη Μπαμπούνη καθηγητή του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον κ. Βασίλη Γραμματικόπουλο καθηγητή των ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τον κ.

5 Sam Ramsamy πρόεδρο της Ολυμπιακής επιτροπής της Νότιας Αφρικής NOCSA, τον κ. Μιχάλη Διάμεση Γενικό Πρόξενο της Ελλάδας στο Γιοχάννεσμπουργκ κατά την διάρκεια της αποσπάσεώς μου στη Νότια Αφρική, τον Συντονιστή εκπαίδευσης στη Νότια Αφρική κ. Στάϊκο Ιωάννη, τη σχολή ΣΑΧΕΤΙ στην οποία υπηρέτησα ως αποσπασμένος εκπαιδευτικός από το και την Διευθύντριά της κ. Αναστασία Κρυσταλλίδη, τον ραδιοφωνικό σταθμό Νέα Πανελλήνια Φωνή και τον τότε διευθυντή του προγράμματος κ. Δημήτρη Φουντά και την εφημερίδα Ελληνικά Νέα και τους εκδότες της Τάκη και Μηνά Κωνσταντόπουλο, ομογενειακά μέσα μαζικής ενημέρωσης με τα οποία συνεργάστηκα κατά την διάρκεια της παραμονής μου στο Γιοχάννεσμπουργκ. Παράλειψή μου όμως θα ήταν να μην εκφράσω και τις ευχαριστίες μου στους: τον κ. Σπύρο Καπράλο Γενικό γραμματέα Ολυμπιακών αγώνων, την κ. Δήμητρα Ήγκαν Διευθύντρια απόδημου ελληνισμού στην ΟΕΟΑ Αθήνα 2004, τον κ. Κώστα Πολίτη Διευθυντή εκπαίδευσης και κατάρτισης στην ΟΕΟΑ Αθήνα 2004, τον κ. Ηρακλή Κέλλη στέλεχος εκπαίδευσης και κατάρτισης στην ΟΕΟΑ Αθήνα 2004, τους υπεύθυνους του Προγράμματος της Ολυμπιακής Παιδείας στο ΥΠΕΠΘ κ. Σωκράτη Μάκρα και Αλέξανδρο Μακρή, τον κ. Αναστάσιο Σταλίκα ψυχολόγο της ελληνικής αποστολής στους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας, τον κ. Ηλία Αναγνώστου Προϊστάμενο του 1 ου Γραφείου εκπαίδευσης της Γ Αθήνας, και την εκπαιδευτικό Κατερίνα Δρακονταειδή. Ακόμη δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω και την προσφορά όλων, αληθινών συγγενών φίλων και συναδέλφων που ο καθένας με τον τρόπο του συνέβαλαν στην προσπάθειά μου. Εύχομαι σε όλους το καλύτερο δυνατό στη ζωή τους. Μετά το πέρας της μελέτης μου, είμαι πεπεισμένος ότι ο ολυμπισμός είναι μια φιλοσοφία ζωής, η οποία προωθεί και συνδυάζει σε αρμονικό σύνολο τις αρετές του σώματος και της ψυχής, συνδέοντας τον αθλητισμό, με τον πολιτισμό και την παιδεία. Τα Ολυμπιακά ιδεώδη μπορούν να δημιουργήσουν ένα τρόπο ζωής που να στηρίζεται στη χαρά της προσπάθειας και στο σεβασμό για τις οικουμενικές θεμελιώδεις ηθικές αξίες, με ευρύτερο απώτερο στόχο την παγκόσμια ειρήνη και την συναδέλφωση των λαών.

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη μελέτη αυτή παράλληλα με την ιστόρηση των γεγονότων του αρχαίου ελληνικού θεσμού των Ολυμπιακών αγώνων, θα επιδιωχθεί να προσσεγγιθούν διαχρονικά τα ιδεώδη που στηρίζουν το θεσμό αυτό. Θα διερευνηθεί ακόμη αν η παιδεία δέχεται τα ολυμπιακά ιδανικά και κατά πόσο τα αξιοποιεί. Η σχέση της άθλησης και καλλιέργειας του πνεύματος απασχόλησε πρώτους τους αρχαίους Έλληνες 1, οι οποίοι ανέπτυξαν τη σχέση αυτή τόσο σε παιδαγωγικό όσο και φιλοσοφικό επίπεδο. 2 Στη μελέτη αυτή θα εξεταστούν οι διάφορες πτυχές αυτού του φαινομένου διαχρονικά μέσα από την ιστορική και κοινωνική προσέγγιση του αθλητικού ιδεώδους γενικά και των Ολυμπιακών αγώνων ειδικότερα. Η αναδίφηση στο παρελθόν 3 και η γνώση της εξέλιξης των αλλαγών, στη διάρκεια των αιώνων, αναμένεται να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τη σύγχρονη πραγματικότητα. Ειδικότερα θα ερευνήσουμε αν και κατά πόσο το τωρινό ολυμπιακό πνεύμα βασιζόμενο στο αρχαίο είναι ικανό να: να υπερβεί εθνικά σύνορα, να μεταφέρει το μήνυμα της Εκεχειρίας σε άλλους λαούς, να συμβάλει στην ανοικοδόμηση της ειρήνης, να διδάξει και να πιστοποιήσει μέσα από τις πανανθρώπινες ιδέες που πρεσβεύει ότι όλα όσα χωρίζουν τους ανθρώπους είναι ασήμαντα σε σύγκριση με όσα τους ενώνουν, να ενώσει κάτω από την «oλυμπιακή φλόγα» τους λαούς σε μια μόνιμη αθλητική γιορτή, 1 «Εξ αιτίας μιας βαθειάς πνευματικής ανάγκης, οι Έλληνες, οι οποίοι επίστευον, ότι η ανωτάτη αυτοέκφρασις του ανθρώπου έγκειται εις την ηρωϊκήν δράσιν, έπρεπε να αισθανθούν τόσον ισχυρώς την δαιμονικήν δύναμιν της μανίας και να ίδουν, ότι αύτη συνίστατο εις την αιωνίαν αντινομίαν μεταξύ θελήσεως του ανθρώπου και των πράξεών του, ενώ η μοιρολατρική σοφία της Ασίας, εύρε καταφύγιον εις την αδράνειαν και την παραίτησιν από την πράξιν. Η μακρά διαδικασία, δι ης οι Έλληνες ηννόησαν το πρόβλημα της Μοίρας, εύρε την ανωτάτην της έκφρασιν εις το απόφθεγμα του Ηρακλείτου ήθος ανθρώπω δαίμων, αλλ είχεν αρχίσει από τον ποιητήν, ο οποίος εδημιούργησε τον χαρακτήρα του Αχιλλέως εις την Ιλιάδα». W. Jaeger, Παιδεία η μόρφωσις του Έλληνος ανθρώπου, τόμ. Α, σελ Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Πλάτωνα, το μεγάλο αυτό φιλόσοφο και της παιδείας, πρωταθλητής και ο ίδιος στην πάλη, που στο κύριο έργο του Πολιτεία γράφει : «Μετά δη μουσικήν γυμναστική θρεπτέοι οι νεανίαι», δηλαδή πρέπει να ανατρέφονται οι νέοι όχι μόνο με καλλιέργεια πνευματική, αλλά και με άσκηση αθλητική και προσθέτει: «Δει μεν δη ταύτη ακριβώς τρέφεσθαι εκ παίδων δια βίου», δηλαδή πρέπει να αρχίζει η αθλητική άσκηση του ανθρώπου στην παιδική ηλικία του και να συνεχίζεται σε όλη τη ζωή του». Πλάτων, Πολιτεία, 403 c. 3 «Τα Ομηρικά έπη περιέχουν τα σπέρματα όλης της ελληνικής φιλοσοφίας». W. Jaeger, Παιδεία η μόρφωσις του Έλληνος ανθρώπου, τόμ. Α, σελ. 88.

7 να ενσωματωθεί με την παιδεία, να δημιουργήσει ανάλογες συνθήκες που θα επιτρέψουν στις μελλοντικές γενιές να ζήσουν σε μια καλύτερη κοινωνία, να θεμελιωθεί ως τρόπος ζωής που περιέχει τον αθλητισμό, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία και τον πολιτισμό σε ένα αδιάσπαστο σύνολο. Για την απόδειξη των ζητουμένων θα γίνει ιστορική έρευνα στις σχετικές ιστορικές πηγές και θα χρησιμοποιηθούν η έντυπη και ηλεκτρονική «βιβλιογραφία», καθώς και δοκίμια και μελέτες από τον Περιοδικό και Καθημερινό Τύπο. Στη μελέτη αυτή θα εργαστούμε σύμφωνα με την ιστορική συγκριτική μέθοδο. Αφού εντοπισθεί και συγκεντρωθεί το σχετικό υλικό θα ακολουθήσει η αξιοποίηση, η ταξινόμηση, η ανάλυση, η σύνθεση, η αποκωδικοποίηση και η συγγραφή. Προβλέπεται να συνεκτιμηθούν ένα πλήθος στοιχείων που ακολουθούν το θεσμό των Ολυμπιακών αγώνων από την αρχαιότητα έως σήμερα. Η διαπίστωση της εγκυρότητας των δεδομένων θα γίνει με κριτήριο την πολλαπλή διασταύρωσή τους ενώ η κριτική θα στηρίζεται στη δυναμική της εφαρμογής των αποτελεσμάτων. Η μελέτη αυτή εκτείνεται σε τέσσερα κεφάλαια: Στο πρώτο κεφάλαιο θα αναζητηθεί η αρχή των αγώνων και θα αναπτυχθεί το ιστορικό των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων, τα αθλητικά ιδεώδη των Ελλήνων της εποχής εκείνης και η κατάσταση της παιδείας μέχρι και τους κλασικούς χρόνους. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα αναλύσουμε την πορεία των Ολυμπιακών αγώνων στους ελληνιστικούς χρόνους και την κατάργηση αυτών στη Ρωμαϊκή εποχή. Θα γίνει και αναφορά τόσο στη διαφοροποίηση των ολυμπιακών ιδεωδών την εποχή αυτή, όσο και του πνεύματος της παιδείας. Στο τρίτο κεφάλαιο θα ασχοληθούμε με την αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα το 1896, καθώς και στους παράγοντες και το πνεύμα που οδήγησαν και συντέλεσαν ώστε να γίνει η ανασύσταση των Ολυμπιακών αγώνων. Στο τέταρτο κεφάλαιο θα ακολουθήσουμε τους αναβιωμένους σύγχρονους Ολυμπιακούς αγώνες στα πλαίσια της οικουμενικής αποστολή τους για 108 χρόνια, ως τη στιγμή που θα έρθουν και πάλι στην Αθήνα. Στο ίδιο κεφάλαιο θα εξετάσουμε το πρόγραμμα της Ολυμπιακής Παιδείας και τις δυνατότητες εφαρμογής του τόσο στην Ελλάδα όσο και πέρα των συνόρων της. Τέλος η έρευνα θα κλείσει με συμπεράσματα και σχετικές προτάσεις.