ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Α ΚΑΙ ΛΕΩΝ ΣΤ Ο ΣΟΦΟΣ

Transcript

1 ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Α ΚΑΙ ΛΕΩΝ ΣΤ Ο ΣΟΦΟΣ Βασίλειος Α ( ) Μετά τη δολοφονία του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ τη νύκτα της 23ης προς την 24η Σεπτεµβρίου 867 στο παλάτι του Αγίου Μάµαντος ο αυτουργός και συναυτοκράτοράς του Βασίλειος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και αναγορεύτηκε στον Φόρο του Κωνσταντίνου µόνος αυτοκράτορας από τη σύγκλητο, τον στρατό και τον λαό της Κωνσταντινούπολης. Με την άνοδο του Βασιλείου Α στον θρόνο (867-86) εγκαινιάζεται µία από τις πιο λαµπρές και µακρόβιες δυναστείες του Βυζαντίου ( ), που οδήγησε την αυτοκρατορία στην αποκατάσταση της κυριαρχίας σε Ανατολή και Δύση, µε ισόρροπη εσωτερική και πνευµατική ανάπτυξη, σε µια περίοδο ισχύος, ακµής, πνευµατικής αναγέννησης και ακτινοβολίας. Και όπως έγραφε αργότερα, στα µέσα του 11ου αιώνα, ο λόγιος Μιχαήλ Ψελλός, που έζησε τα γεγονότα των τελευταίων εκπροσώπων της δυναστείας, «Στ αλήθεια, δεν γνωρίζω καµιά άλλη δυναστεία που να αγαπήθηκε από τον Θεό όσο η δική τους και απορώ βαθύτατα γι αυτό, γνωρίζοντας πως η ρίζα τους δεν φυτεύτηκε και ρίζωσε σύµφωνα µε τον νόµο, αλλά µε φονικά και αιµατοχυσίες. Τόσο πολύ όµως το δέντρο τους άνθησε και τόσα πέταξε κλωνάρια, καθένα µε καρπό βασιλικό, ώστε να µην ξέρω άλλες οικογένειες που θα µπορούσαν να συγκριθούν µαζί τους, ούτε στην οµορφιά ούτε στο µεγαλείο». (Μ. Ψελλός, Χρονογραφία, νεοελλην. απόδ. Β. Καραλής, τόµος Α Αθήνα 1996, σ. 313). Ο Βασίλειος γεννήθηκε σ ένα χωριό κοντά στην Αδριανούπολη της Θράκης, στο θέµα Μακεδονίας, όπως ονοµαζόταν η στρατιωτικοδιοικητική αυτή περιφέρεια, γι αυτό είχε την προσωνυµία Μακεδών και η δυναστεία του είναι γνωστή ως Μακεδονική. Γόνος µιας αγροτικής οικογένειας, αγράµµατος, αλλά µε φυσικά χαρίσµατα, ρωµαλέος και επιδέξιος ιππέας, αναζήτησε την τύχη του στη Βασιλεύουσα. Από ιπποκόµος του Σόλιδος του Μιχαήλ Γ.

2 άρχοντα Θεοφιλίτζη, πέρασε στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ, κέρδισε την εύνοιά του και αναρριχήθηκε στην πιο εµπιστευτική θέση, εκείνη του παρακοιµώµενου. Με δόλιο και µεθοδικό τρόπο εξύφανε την ανέλιξή του. Οργάνωσε αρχικά τη δολοφονία του καίσαρα Βάρδα, του πιο ισχυρού πολιτικού άνδρα της αυλής και θείου του αυτοκράτορα που αποτελούσε εµπόδιο στα σχέδιά του (Απρίλιος του 866). Λίγο αργότερα, την ηµέρα της Πεντηκοστής (26 Μαΐου 866), ο αυτοκράτορας τον έστεψε στην Αγία Σοφία συµβασιλέα, λέγοντας δια του στόµατος του γραµµατέα που διάβασε την αυτοκρατορική απόφαση: «Θέλω ο παρακοιµώµενος Βασίλειος, επειδή είναι πιστός και σωτήρας της βασιλείας µου και µε απάλλαξε από τον εχθρό (εννοεί τον θείο του Βάρδα) και τρέφει µεγάλη αγάπη προς εµένα, να είναι φύλακας και διαχειριστής της βασιλείας µου και όλοι να τον επευφηµούν βασιλέα». Ένα χρόνο αργότερα πλήρωσε µε το αίµα του την εµπιστοσύνη αυτή, όσο και αν εµφανίζεται η δολοφονία του από τους φιλικούς προς τη Μακεδονική δυναστεία ιστοριογράφους σαν µια πράξη αυτοάµυνας του Βασιλείου, καθώς είχε παρατηρήσει µια µεταστροφή των διαθέσεων του Μιχαήλ απέναντί του. Γύρω από την καταγωγή και την ανέλιξη του Βασιλείου στα ανώτερα αξιώµατα ως και τον αυτοκρατορικό θρόνο πλάστηκαν διάφοροι µύθοι, και συνδέθηκαν όνειρα και προρρήσεις µε ανεκδοτολογικό χαρακτήρα, που σκοπό είχαν να παρουσιάσουν την άνοδό του στον θρόνο σαν προκαθορισµένο έργο του Θεού. Οι αφηγήσεις αυτές παρεµβάλλονται στη Βιογραφία του, το πέµπτο βιβλίο των Συνεχιστών του Θεοφάνη, που θεωρείται έργο του εγγονού του, του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ Πορφυρογέννητου, και την οποία ακολουθούν και ορισµένοι συγγραφείς του περιβάλλοντός του. Οι αφηγήσεις αυτές παρεµβάλλονται για λόγους δυναστικούς, αλλά και γιατί ο µεσαιωνικός άνθρωπος αρεσκόταν και έδινε µεγάλη σηµασία σ αυτές. Για να προσδώσουν αριστοκρατική καταγωγή στον γενάρχη της δυναστείας αναφέρεται πως ο πατέρας του καταγόταν από τον βασιλέα των Πάρθων Αρσάκιο στη µακρινή Αρµενία, ενώ η µητέρα του από ευγενική οικογένεια της Αδριανούπολης που καταγόταν από τον ένα γονέα της από τον Μ. Κωνσταντίνο και από την άλλη πλευρά από τον Μ. Αλέξανδρο. Τα στοιχεία αυτά εµφανίζονται για πρώτη φορά στον επιτάφιο λόγο του Βασιλείου που εκφώνησε ο γιος του Λέων ΣΤ το 888, δύο χρόνια µετά τον θάνατο του πατέρα του. Στην πραγµατικότητα φαίνεται πως η οικογένεια του Βασιλείου µεταφέρθηκε Στη φωτογραφία, ο Άγιος Μάµας (Μονή Διονυσίου, Άγιον

3 στη Θράκη από τα ανατολικά σύνορα σε παλαιότερη εποχή, κατά τις µετοικεσίες πληθυσµών που συνήθιζαν οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες, για να ενισχύσουν δηµογραφικά και στρατιωτικά τη Θράκη. Λέγεται ότι όταν ο Κρούµος κατέλαβε την Αδριανούπολη το 813, η οικογένειά του οδηγήθηκε µαζί µε χιλιάδες αιχµαλώτους και τον µητροπολίτη Μανουήλ στην περιοχή του Δούναβη και επαναπατρίσθηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Θεοφίλου (829-42). Οι αφηγήσεις αυτές και οι χρονολογικές ενδείξεις προκαλούν µια σύγχυση ως προς το έτος γέννησης και την ηλικία του Βασιλείου, όταν έφθασε στην Βασιλεύουσα. Ο Βασίλειος µετά την άνοµη κατάληψη του θρόνου και αφού κατέστειλε µια συνωµοσία εναντίον του, για να διασφαλίσει τον θρόνο από επίδοξους διεκδικητές, έστεψε συµβασιλείς τον γιο του Κωνσταντίνο από την πρώτη του σύζυγο στις 6 Ιανουαρίου του 869, και τους γιους που είχε αποκτήσει από την Ευδοκία Ιγγερίνα, τον Λέοντα στις 6 Ιανουαρίου 870 και τον Αλέξανδρο τέλη του 870 ή το πιο πιθανό τέλη του 879, Φόλλις του Λέοντα ΣΤ στο οποίο απεικονίζεται ο αυτοκράτορας Ο θρύλος για την άνοδο του Βασιλείου Α του Μακεδόνα στον θρόνο Όταν το 813 ο ηγεµόνας των Βουλγάρων Κρούµος κυρίευσε την Αδριανούπολη (την πρωτεύουσα του θέµατος Μακεδονίας) µετά τη λεηλασία της πόλης έσυρε στη Βουλγαρία πέρα από τον Δούναβη χιλιάδες αιχµαλώτους µαζί µε τον µητροπολίτη Μανουήλ. Οι αιχµάλωτοι αυτοί κράτησαν ανόθευτη τη χριστιανική πίστη και όταν τους δόθηκε ευκαιρία στα χρόνια του Θεοφίλου, το 837, επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Ένα καλοκαίρι, τον καιρό του θερισµού, ένα ζευγάρι απ αυτούς που είχαν επιστρέψει, πήγε στους αγρούς παίρνοντας µαζί και το παιδί τους, που το έβαλαν να κοιµηθεί κάτω από µια αυτοσχέδια καλύβα από στάχυα, για να µη το καίει ο ήλιος. Οι ακτίνες όµως του ήλιου τρύπωναν και το ενοχλούσαν. Τότε πάνω από το κοιµισµένο παιδί στάθηκε ένας αετός µε απλωµένα φτερά, για να το προστατέψει. Τρεις φορές το έδιωξε το πουλί µε πετριές η κατατροµαγµένη µητέρα, µα ο αετός πάλι ξαναγύριζε. Τότε αυτή κατάλαβε πως αυτό ήταν θεϊκό σηµάδι, που αποδείχθηκε απ όσα αργότερα συνέβησαν. Ο µεσαιωνικός άνθρωπος και πολλά άλλα σηµάδια, όνειρα και προρρήσεις, µύθους και θρύλους συνέδεσε µε το παιδί αυτό, που µεγαλώνοντας ξεχώριζε για την οµορφιά και την ανδρεία του. Ήταν ο Βασίλειος, που, όταν µεγάλωσε, δεν τον χωρούσε πια η µικρή Ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός διδάσκει για τον Άγιο Μάµα-

4 κωµόπολη Νίκη στα περίχωρα της Αδριανούπολης και έφτασε στη Βασιλεύουσα, για να αναζητήσει καλύτερη τύχη. Μπήκε στην υπηρεσία του άρχοντα Θεοφιλίτζη, έπειτα του αυτοκράτορα Μιχαήλ του Γ, υιοθετήθηκε απ αυτόν, στέφθηκε συναυτοκράτορας στις 26 Μαΐου του 866 και τη νύκτα της 23ης προς την 24η Σεπτεµβρίου του 867 δολοφόνησε τον µεθυσµένο αυτοκράτορα στο παλάτι του Αγίου Μάµαντα. Συνέχεια Θεοφάνη, εκδ. Βόννης, σ , (νεοελληνική απόδοση). µετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου. Ενισχύεται έτσι η κεντρική εξουσία που θα επιτρέψει στον αυτοκράτορα να αντιµετωπίσει εσωτερικά προβλήµατα και να προχωρήσει σε νοµοθετικά µέτρα, αλλά και να αναπτύξει µια νέα δυτική εξωτερική πολιτική για την παλινόρθωση της βυζαντινής κυριαρχίας στην Ιταλία και Δαλµατία. Ο κοινός εχθρός, οι Άραβες της Κεντρικής και Δυτικής Μεσογείου, θα οδηγήσουν σε µια προσέγγιση Βυζαντίου και Πάπα και στη σύµπηξη συµµαχίας µε τους Φράγκους. Η Δανιηλίδα και ο Βασίλειος Α Κάποτε ο Θεοφιλίτζης στάλθηκε από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ στην Πελοπόννησο για υπηρεσιακούς λόγους. Μαζί του ήταν και ο υποτακτικός του Βασίλειος. Όταν έφθασαν στην Πάτρα, ο Θεόφιλος προσκύνησε στον ναό του Αγίου Ανδρέα και αργότερα πήγε και ο Βασίλειος µόνος του. Ένας µοναχός που περνούσε τον περισσότερο καιρό του µέσα στον ναό, όταν µπήκε ο Βασίλειος σηκώθηκε και τον προσφώνησε βασιλέα. Το περιστατικό έφθασε στ αυτιά της αρχόντισσας του τόπου Δανιηλίδας, η οποία κάλεσε τον µοναχό και τον ρώτησε πως και απέδωσε τέτοια τιµή σ έναν άνθρωπο άσηµο και ξένο, κι αυτός της απάντησε: Δεν τον είδα σαν έναν τυχαίο άνθρωπο αλλά σαν τον αυτοκράτορα των Ρωµαίων που έχει χρισθεί από τον Χριστό και σηκώθηκα και τον προσφώνησα. Ο Θεοφιλίτζης επέστρεψε στη Βασιλεύουσα, ο Βασίλειος όµως αρρώστησε και παρέ- Η Δανιηλίδα (χειρόγραφο του 12ου αιώνα από το «Χρονικό»

5 µεινε στην Πάτρα, όπου τον περιποιήθηκε η Δανηιλίδα. Φεύγοντας του πρόσφερε χρυσάφι και τριάντα δούλους, πλούσια ενδύµατα και δώρα κι αυτή το µόνο που ζήτησε ήταν να αδελφοποιηθεί µε τον γιο της Ιωάννη. Όταν ο Βασίλειος ανέβηκε στον θρόνο τίµησε τον γιο της στη Βασιλεύουσα µε το αξίωµα του πρωτοσπαθάριου. Η Δανιηλίδα που ήταν γριά πια, ήθελε πολύ να δει τον αυτοκράτορα, δεν µπορούσε όµως να ταξιδέψει ούτε µε άµαξα ούτε µε άλογο. Τότε ο Βασίλειος διέταξε και την έφεραν από την Πελοπόννησο σε φορείο που το κουβαλούσαν δέκα λεβέντες νέοι, που άλλαζαν διαδοχικά συνολικά τριακόσιοι. Την υποδέχθηκε µε µεγάλες τιµές στο ανάκτορο της Μαγναύρας και αυτή του έφερε πλούσια δώρα, όσα κανείς σχεδόν από τους ξένους ηγεµόνες δεν είχε φέρει ως τότε στον αυτοκράτορα των Ρωµαίων. Πεντακόσιους υπηρέτες από τους οποίους εκατό ωραίοι ευνούχοι, γιατί ή ήξερε η πάµπλουτη αυτή γραία ότι αυτοί υπάρχουν πάντα στο παλάτι, όπως οι µύγες που στριφογυρίζουν την άνοιξη στο µαντρί. Κι όταν πέθανε ο Βασίλειος, η Δανιηλίδα µε τον ίδιο τρόπο ήλθε και πάλι στη Βασιλεύουσα να επισκεφθεί τον γιο του Λέοντα, στον οποίο άφησε όλη της την περιουσία, µια και ο γιος της είχε πεθάνει. Συνέχεια Θεοφάνη, εκδ. Βόννης, σ , (νεοελληνική απόδοση). Η Δανιηλίδα επισκέφτηκε τον Βασίλειο Α στο παλάτι της Εξωτερική πολιτική Η αντιµετώπιση των Αράβων και οι σχέσεις µε τη Δύση Η απασχόληση των βυζαντινών στρατιωτικών δυνάµεων εναντίον των Αράβων στην Ανατολή και η χαλάρωση του βυζαντινού ενδιαφέροντος για τη Δύση επί Θεοφίλου και Μιχαήλ Γ έδωσαν την ευκαιρία στους Αγλαβίδες Άραβες της Αφρικής να καταλάβουν βαθµιαία το µεγαλύτερο τµήµα της Σικελίας εκτός από το Ταυροµένιο (Ταορµίνα) και τις Συρακούσες και να προωθηθούν στην Κάτω Ιταλία, όπου το κατέλαβαν τη Βάρι (σηµ. Μπάρι). Έχοντας ως ορµητήριο τις περιοχές αυτές άρχισαν να επιχειρούν πειρατικές επιδροµές στα παράλια της Αδριατικής και του Ιονίου µε µεγάλα πολεµικά

6 πλοία (κοµβάρια), εκπόρθησαν και λεηλάτησαν πολλές δαλµατικές πόλεις και κάστρα και πολιόρκησαν το 867 το Ραούσιον (Ραγούζα, σηµερινό Dubrovnik). Στο αίτηµα των Ραγουζαίων για βοήθεια της πόλης ανταποκρίθηκε ο αυτοκρατορικός στόλος µε εκατό πολεµικά πλοία (χελάνδια) και ναύαρχο τον δρουγγάριο του πλωΐµου Νικήτα Ωορύφα. Οι Άραβες αναγκάστηκαν να λύσουν την πολύµηνη πολιορκία. Κατά την παραµονή του στη Δαλµατία ο Νικήτας Ωορύφας αποκατέστησε τη βυζαντινή κυριαρχία και οργάνωσε στρατιωτικά την περιοχή ιδρύοντας το θέµα Δαλµατίας (868). Η αναζωπύρωση του βυζαντινού ενδιαφέροντος για την Ιταλία και την Αδριατική ήταν φυσικό να ενοχλήσει τον πάπα Ρώµης, που µε την πλαστή Κωνσταντίνεια Δωρεά Οι Σέρβοι και οι Κροάτες ζητούν τη βοήθεια του Βασιλείου Α Ο εκχριστιανισµός των Σέρβων Η παρουσία του βυζαντινού στρατού και στόλου στην Αδριατική είχε άµεσο αντίκτυπο στις σχέσεις του Βυζαντίου µε τους Κροάτες, Σέρβους και άλλους Σλάβους της Δυτικής Βαλκανικής που είχαν αυτονοµηθεί και εγκαταλείψει τη χριστιανική πίστη. Αναγνώρισαν και πάλι τη βυζαντινή επικυριαρχία πληρώνοντας ετήσια εισφορά (πάκτα) και δέχτηκαν το βάπτισµα. Τότε, µεταξύ , εκχριστιανίστηκαν και πάλι οι Σέρβοι. Όπως λέγει ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος στη βιογραφία του παππού του, «έστειλαν πρέσβεις στον αυτοκράτορα, ζητώντας να τεθούν και αυτοί κάτω από τον φιλάνθρωπο ζυγό της ρωµαϊκής εξουσίας και τον ανώτατο ποιµένα της. Ο αυτοκράτορας που ήταν δυσαρεστηµένος µ αυτούς, καθώς είχαν αποσπάσει και αρπάξει όχι µικρό µέρος της επικράτειάς του, τους δέχτηκε µε ευµένεια, όπως ο φιλάνθρωπος πατέρας τον γιο του που ανόητα εξεγέρθηκε και ύστερα µετάνιωσε και επέστρεψε, και έστειλε αµέσως ιερείς µαζί µ έναν βασιλικό αξιωµατούχο για να τους επαναφέρουν στην προηγούµενή τους πίστη Κι όταν έγινε αυτό το θεάρεστο έργο και πήραν όλοι το θείο βάπτισµα και επανήλθαν στη ρωµαϊκή υποταγή, αποκαταστάθηκε η εξουσία του αυτοκράτορα, και αυτός µε φιλάνθρωπο πρόσταγµα όρισε σοφά να τους κυβερνούν άρχοντες δικοί τους από την ίδια φυλή εκλεγµένοι και χειροτονηµένοι ως αιρετοί άρχοντες, που όφειλαν να διασώζουν την πατρική προς αυτούς εύνοια». Συνέχεια Θεοφάνη, εκδ. Βόννης, σ , (νεοελληνική απόδοση).

7 διεκδικούσε οικουµενική πνευµατική δικαιοδοσία µε πολιτικές προεκτάσεις, αλλά και τους Φράγκους βασιλείς που από το 840 έφεραν και τον τίτλο του βασιλέα Ιταλίας. Οι σχέσεις µε τον Πάπα Νικόλαο Α (858-67) είχαν οδηγηθεί σε ρήξη, όταν το 858 ο καίσαρ Βάρδας αποµάκρυνε από τον πατριαρχικό θρόνο τον ασκητικό και συντηρητικό Ιγνάτιο και τον πατριαρχικό θρόνο κατέλαβε ο Φώτιος, ο εµπνευστής του ιεραποστολικού έργου στη Μοραβία, που έθεσε τις βάσεις για την ανεξαρτησία της Ανατολικής Εκκλησίας από τις επεµβάσεις της Ρώµης. Αγκάθι στις σχέσεις Βυζαντίου και Πάπα αποτελούσε το πρόβληµα της δικαιοδοσίας στην Εκκλησία της Βουλγαρίας, την οποία λυµαίνονταν οι εκπρόσωποι του Πάπα, «άνδρες δυσσεβείς και αποτρόπαιοι που επέπεσαν σαν κεραυνός ή σεισµός ή χαλάζι προς το νεοπαγές στην ευσέβεια και νεοσύστατο έθνος τον αγαπηµένο και νεόφυτο αµπελώνα του Κυρίου», όπως έγραφε ο Φώτιος σε επιστολή του προς τους επισκόπους της Ανατολής. Η αντιµετώπιση των Αράβων της Δυτικής Μεσογείου και το όραµα του Βασιλείου για µια νέα reconquista του Ιουστινιανού Α, επέβαλλε λεπτές διπλωµατικές ενέργειες. Προκειµένου να φανεί διαλλακτικός προς τον νέο πάπα Αδριανό Β (867-72) προέβη σε µια θεαµατική κίνηση και σε ανατροπή των εκκλησιαστικών πραγµάτων: αποµάκρυνε τον Φώτιο από την πατριαρχία και αποκατέστησε τον Ιγνάτιο τον Νοέµβριο του 867, ενώ συγχρόνως παρέπεµψε το θέµα σε εκκλησιαστική σύνοδο, στην οποία παρέστησαν και απεσταλµένοι του Πάπα. Η σύνοδος που διήρκεσε πέντε µήνες, από τον Οκτώβριο του 869 ως τον Φεβρουάριο του 870, καταδίκασε και αναθεµάτισε τον Φώτιο και τους οπαδούς του και αποκατέστησε τις σχέσεις µε τη Δυτική Εκκλησία. Η Σύνοδος θεωρήθηκε από τη Ρώµη τόσο σηµαντική, ώστε να την χαρακτηρίζει ως Ογδόη Οικουµενική Σύνοδο. Ο αυτοκράτορας εξασφάλισε έτσι την εκκλησιαστική ενότητα και γαλήνη και διατηρούσε τις πρωτοβουλίες σε ζητήµατα εκκλησιαστικά αµφισβητώντας έτσι τις αξιώσεις για πνευµατική υπεροχή του Πάπα, ακολουθώντας ουσιαστικά την πολιτική που είχαν χαράξει ο Μιχαήλ Γ και ο Βάρδας. Τρεις ηµέρες µετά τη λήξη των εργασιών της Συνόδου έφθασε στην Κωνσταντινούπολη αντιπροσωπεία του Βούλγαρου ηγεµόνα Βόρι Α (852-89) µε το ερώτηµα αν η βουλγαρική Εκκλησία έπρεπε να υπαχθεί στη δικαιοδοσία της Ρώµης ή της Κωνσταντινούπολης. Ο Βόρις, ο οποίος είχε ως στόχο τη δηµιουργία µιας αυτόνοµης Εκκλησίας µε Βούλγαρο αρχιερέα και ιερείς, είχε απογοητευθεί από την Αγία Έδρα, που είχε Η εκκλησιαστική σύνοδος που διήρκεσε πέντε µήνες, από τον

8 απορρίψει και τους δύο Βουλγάρους υποψηφίους αρχιεπισκόπους που αυτός είχε προτείνει. Έτσι στράφηκε και πάλι προς το Βυζάντιο. Συνήλθε τότε έκτακτη σύνοδος που παρά την αντίδραση των παπικών αντιπροσώπων αποφάνθηκε για την υπαγωγή της βουλγαρικής Εκκλησίας στην Κωνσταντινούπολη µε µια σχετική αυτονοµία. Ο πατριάρχης Ιγνάτιος χειροτόνησε Βούλγαρο αρχιεπίσκοπο που µαζί µε άλλους επισκόπους επέστρεψαν στη Βουλγαρία. Με τη διαλλακτική αυτή στάση η Εκκλησία της Η άλωση των Συρακουσών από τους Μουσουλµάνους (878 µ.χ.) Την ίδια όµως περίοδο οι Άραβες της Αφρικής πολιορκούν από ξηρά και θάλασσα τις Συρακούσες. Ο στρατηγός της Σικελίας οργάνωσε δραστήρια την άµυνα της πόλης και ζήτησε βοήθεια από τον αυτοκράτορα. Μοίρα του στόλου, ο οποίος ναυλοχούσε στην Κωνσταντινούπολη για να στραφεί εναντίον των Αράβων της Συρίας, διατάχθηκε να πλεύσει δυτικά. Η αδικαιολόγητη όµως καθυστέρηση πενήντα ηµερών στη Μονεµβασία και η αβελτηρία του αρχηγού του στόλου, του πατρικίου Αδριανού, είχε ως συνέπεια να µη φθάσει η βοήθεια ποτέ και να αλωθεί η «µητρόπολη» των Συρακουσών (20 Μαΐου 878) ύστερα από δεκάµηνη πολιορκία. Την πολιορκία και την άλωση έζησε και περιγράφει µε τα µελανότερα χρώµατα σε επιστολή του ο µοναχός Θεοδόσιος που οδηγήθηκε αιχµάλωτος στην Πάνορµο (Παλέρµο). «Συνέβη να αλωθεί κατά κράτος η πόλη» αναφέρεται στη Συνέχεια του Θεοφάνη, «και να φονευθούν οι περισσότεροι από τους υπερασπιστές της, να εξανδραποδισθεί ο λαός και να λαφυραγωγηθεί ο πλούτος της, να κατασκαφεί η πόλη και να παραδοθούν στη φωτιά οι ιεροί ναοί, και να γίνει ερείπιο η µέχρι τότε περιφανής και λαµπρή πολιτεία». Όταν έµαθε την άλωση των Συρακουσών ο Αδριανός κατέπλευσε στη Βασιλεύουσα και κατέφυγε ικέτης στην Αγία Σοφία. «Αλλά το µέγεθος της συµφοράς τόσο σπάραξε τα σπλάχνα του αυτοκράτορα και τον οδήγησε σε τέτοιο άµετρο θυµό και λύπη που τίποτε δεν µπόρεσε να αποτρέψει την παραδειγµατική τιµωρία του Αδριανού», συνεχίζει ο Βυζαντινός ιστοριογράφος. Συνέχεια Θεοφάνη, εκδ. Βόννης, σ , (νεοελληνική απόδοση). Η ψηφιδωτή αναδιακόσµηση της Αγίας Σοφίας της Κωνστα- Η άλωση των Συρακουσών από τους Άραβες (χειρόγραφο του

9 Βουλγαρίας περιήλθε στη βυζαντινή σφαίρα επιρροής, γεγονός µε τεράστια πολιτική και πολιτιστική σηµασία που αποτελούσε δικαίωση της πολιτικής του Φωτίου. Παράλληλα ο Βασίλειος Α ήλθε σε διαπραγµατεύσεις µε τον Φράγκο βασιλέα Λουδοβίκο Β (850-75) για µια συµµαχία κατά των Αράβων. Συµφωνήθηκε µάλιστα ο γάµος του γιου του Κωνσταντίνου µε τη θυγατέρα του Φράγκου βασιλέα. Πρώτος στόχος ήταν η ανακατάληψη του Μπάρι µε συνδυασµένες επιθέσεις από ξηρά και θάλασσα. Ο Λουδοβίκος όµως δεν υπήρξε ειλικρινής στις προθέσεις του. Ενώ ο Νικήτας Ωορύφας παρέπλεε έξω από το λιµάνι, ο στρατός του Λουδοβίκου που έπρεπε να επιτεθεί από την ξηρά αποσύρθηκε. Ο βυζαντινός στόλος αναχώρησε και κατευθύνθηκε προς την Κόρινθο (868). Λίγο αργότερα, το 871, και ενώ οι Άραβες το 870 είχαν καταλάβει τη νήσο Μελίτη (Μάλτα), τα στρατεύµατα του Λουδοβίκου κυρίευσαν για λογαριασµό του τη Βάρι, γεγονός που προκάλεσε τη διαµαρτυρία του Βυζαντινού αυτοκράτορα, ο οποίος σε επιστολή του µέµφεται επιπλέον τον Λουδοβίκο, γιατί οικειοποιήθηκε τον αυτοκρατορικό τίτλο, ενώ ήταν απλώς βασιλέας Φράγκων και µάλιστα ενός τµήµατος του φραγκικού βασιλείου. Η συµµαχία διαλύθηκε και το συνοικέσιο µαταιώθηκε. Η θέση του Λουδοβίκου εξασθένησε σταδιακά εξαιτίας των αντιθέσεων και προστριβών του µε τους Λοµβαρδούς ηγεµόνες, ο δουξ µάλιστα του Βενεβέντου στασίασε και τον ανάγκασε να αποσυρθεί από τη Νότια Ιταλία και το 873 αναγνώρισε τη βυζαντινή επικυριαρχία. Η απόσυρση όµως των φραγκικών στρατευµάτων και ο θάνατος το 875 του Λουδοβίκου άφηνε ένα κενό στην άµυνα των Ιταλιωτών, οι οποίοι ζήτησαν τη βοήθεια του Βυζαντινού στρατηγού που έδρευε στον Υδρούντα (Οτράντο). Ο στρατηγός Γρηγόριος κατευθύνθηκε προς τη Βάρι, η οποία άνοιξε τις πύλες της στον βυζαντινό στρατό (τέλη του 875). Την κατάσταση που επικρατούσε στη Ν. Ιταλία εκµεταλλεύτηκαν οι Άραβες που επιχειρούν νέες επιθέσεις από ξηρά και θάλασσα. Φθάνουν ως τον µυχό της Αδριατικής και απειλούν την περιοχή του Τίβερη και την ίδια τη Ρώµη. Ο πάπας Ιωάννης Η (872-82) µετά και τον θάνατο του Φράγκου βασιλέα Καρόλου Β Φαλακρού (877) ζητεί τη βοήθεια του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Επιβίβαση βυζαντινών στρατιωτών σε πολεµικό πλοίο Ναυτικές επιχειρήσεις στην Κεντρική και Ανατολική Μεσόγειο Παράλληλα µε τις επιχειρήσεις των Αράβων της Αφρικής στην Ιταλία και την Αδριατική σοβαρό κίνδυνο διέτρεχαν τα νησιά και τα παράλια του Αιγαίου και της Ανατολι-

10 κής Μεσογείου από τις πειρατικές επιδροµές των Αράβων της Κρήτης και του εµίρη της Ταρσού. Προσπάθειες των Βυζαντινών να ανακτήσουν την Κρήτη απέτυχαν και η Κρήτη παρέµενε το ορµητήριο των Αράβων και οι επιθέσεις τους σκόρπιζαν τον τρόµο και την απόγνωση στους παράκτιους πληθυσµούς, που κατέφευγαν σε ορεινά µέρη στο εσωτερικό, για να αποφύγουν τις σφαγές και τους εξανδραποδισµούς, όπως µαρτυρούν πολλά αγιολογικά κείµενα. Ο εµίρης της Ταρσού Εσµάν (ο Yazaman των αραβικών πηγών) µε τριάντα κοµβάρια επιχείρησε να καταλάβει το κάστρο του Ευρίπου (σηµ. Χαλκίδα) στην Εύβοια χάρη στην ετοιµότητα όµως του στρατηγού του θέµατος Ελλάδος Οινιάτη που ενίσχυσε το κάστρο µε πετροβόλες µηχανές, τοξοβαλλίστρες και µε το υγρόν πυρ που κατέκαυσε πολλά από τα εχθρικά πλοία η επιχείρηση αυτή απέτυχε. Πολλοί Άραβες σκοτώθηκαν µεταξύ των οποίων και ο εµίρης. Το 873 Άραβες της Κρήτης µε εικοσιεπτά κοµβάρια και άλλα µικρότερα πλοία ενήργησαν πειρατικές επιδροµές στα νησιά του Αιγαίου και έφθασαν ως την Προποντίδα. Κατά την επιστροφή όµως ο Νικήτας Ωορύφας κατέστρεψε µε το υγρόν πυρ είκοσι από τα πλοία τους κοντά στον Ελλήσποντο. Άλλος αραβικός στόλος µε αρχηγό τον εξωµότη Φώτιο έπλευσε από την Κρήτη και λεηλάτησε τις ακτές της Πελοποννήσου από τη Μεθώνη και την Πύλο ως την Πάτρα και την Κόρινθο. Η στρατηγική όµως ιδιοφυΐα του Νικήτα Ωορύφα οδήγησε στην καταστροφή του αραβικού στόλου. Οι Βυζαντινοί µέσα σε µια νύκτα έσυραν από τον δίολκο στον Κορινθιακό κόλπο τα πλοία τους που είχαν προσορµιστεί τις Κεγχρεές το επίνειο της Κορίνθου στον Σαρωνικό-, επιτέθηκαν στους ανύποπτους εχθρούς, πολλά πλοία τα κατέκαυσαν µε το υγρόν πυρ, ενώ άλλα βυθίστηκαν. Ανάµεσα στους νεκρούς ήταν και ο Φώτιος. Μετά την καταστροφή αυτή οι Άραβες της Κρήτης ανέστειλαν τις επιδροµές τους, γεγονός που επέτρεψε στον Βασίλειο να αποκαταστήσει τη βυζαντινή κυριαρχία στην Κύπρο, η οποία βρισκόταν µε τη συνθήκη του 688 µεταξύ Βυζαντίου και Αράβων σ ένα ιδιότυπο καθεστώς, εκείνο της συµφωνηµένης ουδετερότητας. Ήταν δηλ. βυζαντινή επαρχία, φόρου υποτελής στο χαλιφάτο, στο οποίο πλήρωνε κάθε χρόνο ένα συµφωνηµένο ποσό. Διατηρούσε τη διοικητική και εκκλησιαστική της αυτοτέλεια ως τµήµα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας µε τις ανάλογες φορολογικές επιβαρύνσεις. Βυζαντινοί και Άραβες δεν είχαν δικαίωµα να διατηρούν στρατό ή ναυτικό στο νησί,

11 µπορούσαν όµως να χρησιµοποιούν τα λιµάνια του. Όπως λέγει ο Κωνσταντίνος Ζ Πορφυρογέννητος, ο Βασίλειος κατέστησε την Κύπρο βυζαντινό θέµα, ύστερα από επτά χρόνια όµως οι Σαρακηνοί κατέλαβαν και πάλι τη νήσο και την υποχρέωσαν να καταβάλλει φόρους, όπως και παλαιότερα. Υπολογίζεται ότι η Κύπρος διετέλεσε βυζαντινό θέµα µεταξύ Ο ανταγωνισµός για την κυριαρχία στη Μεσόγειο συνεχιζόταν. Το 879 ο εµίρης της Αφρικής εξόρµησε και πάλι εναντίον του βυζαντινού κράτους και µε εξήντα πλοία έφθασε ως την Κεφαλληνία και τη Ζάκυνθο λεηλατώντας και αιχµαλωτίζοντας. Ο αυτοκράτορας ανέθεσε την αρχηγία του στόλου στον Νάσαρ, που µε γρήγορα πλοία έφθασε στη Μεθώνη και µε τη σύµπραξη του στρατηγού Πελοποννήσου και Μαρδαϊτών κατέκαυσε τα πλοία των εχθρών. Ο βυζαντινός στόλος συνέχισε τις επιχειρήσεις στη Σικελία, όπου κατήγαγε λαµπρές νίκες κατά των Αράβων συνέλαβαν µάλιστα και εµπορικά πλοία µε µεγάλες ποσότητες λαδιού, έτσι ώστε να πωληθεί το λάδι στις γύρω βυζαντινές επαρχίες έναν οβολό τη λίτρα. Ο Νάσαρ αφού καταναυµάχησε τον αραβικό στόλο στη νήσο Στήλαι (= τις Λιπάρες, τα νησιά του Αιόλου) και απελευθέρωσε πολλά κάστρα της Καλαβρίας και Λογγοβαρδίας, επέστρεψε µε πολλά λάφυρα στη Βασιλεύουσα. Οι επιτυχίες των Βυζαντινών στρατηγών στην ξηρά και η ανάκτηση του Τάραντα, το 880 από τον Λέοντα Αποστύππη, επικεφαλής στρατιωτών από τα θέµατα Μακεδονίας και Θράκης, αναπτέρωσε το ηθικό των Ιταλιωτών. Νέος στρατηγός Λογγοβαρδίας ανέλαβε ο Στέφανος Μαξέντιος, ο οποίος ήλθε στην Ιταλία µαζί µε θεµατικούς στρατιώτες Θράκες και Μακεδόνες και επίλεκτους Χαρσιανίτες και Καππαδόκες, δεν κατόρθωσε όµως τίποτε το αξιόλογο εναντίον των Σαρακηνών και ανακλήθηκε. Σε αντικατάστασή του το 885 έφθασε στην Ιταλία ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς ο παλαιός, που είχε µετάσχει σε επιχειρήσεις εναντίον των Αράβων στην Ανατολή, παππούς του µετέπειτα οµώνυµου αυτοκράτορα. Αναδιοργάνωσε τον βυζαντινό στρατό της Ιταλίας, ανακατέλαβε την Αµαντία και άλλες πόλεις και έµεινε στη µνήµη των Ιταλιωτών για τη γενναιότητα, την ευσέβεια και την δίκαιη συµπεριφορά απέναντί τους. Οι επιτυχίες αυτές είχαν σαν αποτέλεσµα να στραφεί ο πάπας Στέφανος Ε (885-91) στον Βυζαντινό αυτοκράτορα και να τον παρακαλέσει να στείλει πλοία και στρατό, για να προστατεύσουν τα κάστρα και τις περιοχές που ανήκαν στην Αγία Έδρα από τις

12 επιδροµές των Αγαρηνών. Επιχειρήσεις για την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας στην Ανατολή Σοβαρά γεγονότα εξελίχθηκαν στα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας, στην περιοχή της Αρµενίας, όπου είχαν καταφύγει οι Παυλικιανοί µετά τους διωγµούς του 843/4 και είχαν ιδρύσει την οχυρή και µεγάλη πόλη Τεφρική κοντά στη Σεβάστεια και µε τη σύµπραξη των Αράβων της Μελιτηνής επιχειρούσαν καταστρεπτικές επιδροµές στις βυζαντινές επαρχίες. Αραβικές πηγές αναφέρονται στην επιτυχή εκστρατεία εναντίον των Παυλικιανών και Αράβων επί Μιχαήλ Γ, το 856, κατά την οποία ο στρατηγός των Θρακησίων Πετρωνάς, θείος του αυτοκράτορα, προσέβαλε την Τεφρική και πήρε αιχµαλώτους, ενώ η φιλοµακεδονική ιστοριογραφία των Συνεχιστών του Θεοφάνη αποσιωπά το γεγονός. Αποφασιστική ήταν η µάχη κοντά στον ποταµό Λαλακάοντα στις 3 Σεπτεµβρίου του 863, όπου ο Πετρωνάς περικύκλωσε µε ισχυρό στρατό τους Άραβες, ο αραβικός στρατός καταστράφηκε και ο εµίρης της Μελιτηνής Οµάρ βρήκε τον θάνατο. Την ίδια χρονιά πέθανε ο αρχηγός των Παυλικιανών Καρβέας και τον διαδέχθηκε ο γαµπρός του Χρυσόχειρ, ο οποίος συνέχισε τις επιχειρήσεις εναντίον των Βυζαντινών και το 869 έφθασε ως τη Νίκαια και τη Νικοµήδεια απέναντι από την Κωνσταντινούπολη. Ο Βασίλειος Α έστειλε πρεσβεία στην Τεφρική µε τον Πέτρο Σικελιώτη για διαπραγµατεύσεις µε τους Παυλικιανούς, ο Χρυσόχειρ όµως πρόβαλε εξωφρενικές απαιτήσεις µε αποτέλεσµα να περιοριστούν οι συνεννοήσεις στην ανταλλαγή αιχµαλώτων. Ο Πέτρος Σικελιώτης παρέµεινε εννέα µήνες στην Τεφρική το 869/70, όπου συνέλεξε στοιχεία για την αίρεση των Παυλικιανών, τα οποία εκθέτει στην Ιστορία και τους Λόγους του, που αποτελούν και βασική πηγή για την αίρεση. Το 871 ο Βασίλειος εκστράτευσε ο ίδιος εναντίον των Παυλικιανών, τους οποίους συνέτριψε την επόµενη χρονιά ο δοµέστικος των σχολών Χριστόφορος σε συνεργασία µε τους στρατηγούς των θεµάτων Χαρσιανού και Αρµενιάκων στον Βαθύ Ρύακα, όπου σκοτώθηκε και ο Χρυσόχειρ. Με τον θάνατο του Χρυσόχειρα το 872 και την κατάληψη της Τεφρικής έξι χρόνια αργότερα από στρατηγούς του Βασιλείου εξουδετερώθηκε η δύναµη των Παυλικιανών που µαζί µε τους Άραβες υπήρξαν επικίνδυνοι αντίπαλοι Επί του Βασιλείου Α εµφανίζεται η πρώτη παράσταση της

13 του Βυζαντίου. Ο Βασίλειος, για να αποδυναµώσει την αίρεση εγκατέστησε τους Παυλικιανούς στη Θράκη. Το 873 εκστράτευσε ο Βασίλειος στην περιοχή του Ευφράτη εναντίον του εµίρη της Μελιτηνής, κατέστρεψε την Ζάπετρα (Σωζόπετρα), τα Σαµόσατα και άλλα φρούρια, δεν κατάφερε όµως να κυριεύσει την οχυρή Μελιτηνή και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου τέλεσε µεγαλοπρεπή θρίαµβο, «όπως οι παλαιοί Ρωµαίοι αυτοκράτορες, όταν εισέρχονταν στη µεγαλόδοξη Ρώµη». Η εσωτερική κατάσταση στο αραβικό κράτος, όπου εµφανίζονται χωριστικές τάσεις Η εσωτερική πολιτική Καθώς και ο ίδιος (= Βασίλειος Α ) προερχόταν από πτωχή οικογένεια, προσπάθησε να προστατεύσει τους πτωχούς καλλιεργητές από την απληστία των πλουσίων, που σαν τον µυθικό Βριάρεω άπλωναν τα χέρια τους, για να αρπάξουν τη γη των πτωχών. Λίγο µετά την άνοδό του στον θρόνο, ο λογοθέτης του Γενικού, υπεύθυνος για τα οικονοµικά του κράτους, εισηγήθηκε στον Βασίλειο να σταλούν σε όλα τα θέµατα φορολογικοί υπάλληλοι, επόπτες και εξισωτές, και όσα κτήµατα τα είχαν εγκαταλείψει οι ιδιοκτήτες τους να τα διαθέσουν σε άλλους καλλιεργητές, πράγµα που θα απέφερε αρκετά µεγάλα ποσά στα ταµεία του κράτους. Κατήρτισε µάλιστα κατάλογο, ύστερα από διαταγή του αυτοκράτορα, εκείνων που θα αναλάµβαναν το έργο αυτό. Ο Βασίλειος όµως αντέτεινε ότι η υπηρεσία αυτή ήταν τόσο σοβαρή, ώστε µια και ο ίδιος ο αυτοκράτορας δεν ήταν πρέπον και δυνατό να την επωµισθεί, να ερωτώνταν οι δύο µάγιστροι, ανώτεροι αξιωµατούχοι, αν µπορούσαν να την αναλάβουν. Κι όταν αυτοί αρνήθηκαν λόγω ηλικίας και των δυσκολιών µιας τέτοιας διακονίας, και εφόσον ούτε ο ίδιος µπορούσε να την αναλάβει, διέταξε ο Βασίλειος να µείνει το πράγµα «ἀνεπίσκεπτον καί ἀδιερεύνητον». Έτσι, αφηγείται ο βιογράφος του, σ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του ο λαός των θεµάτων έµεινε «ανέποπτος και ανεξίσωτος» δεν τους επισκέφθηκαν δηλ. επόπτες και εξισωτές, και ο καθένας από τους πένητες µπορούσε άφοβα να καλλιεργεί την πατρική του γη, χωρίς να τολµά κανείς να την οικειοποιηθεί. «Τέτοια λοιπόν πατρική φροντίδα και πρόνοια έδειξε για όλους τους υπηκόους, κυρίως όµως τους αγρότες, ο αγαθός βασιλεύς». Συνέχεια Θεοφάνη, εκδ. Βόννης, σ , (νεοελληνική απόδοση).

14 και θρησκευτικές έριδες, επέτρεπε µια πιο αποφασιστική επέµβαση των Βυζαντινών. Το 877 οι επιχειρήσεις µεταφέρονται στην Κιλικία, όπου οι Βυζαντινοί κυριεύουν τα κάστρα του Λούλου και του Μολούου, που ήλεγχαν τις διαβάσεις του Ταύρου. Το 878 ο Νικηφόρος Φωκάς ο παλαιός, στρατηγός του θέµατος Χαρσιανού, επιτέθηκε εναντίον της Ταρσού και της Κιλικικής πεδιάδας προξενώντας µεγάλες καταστροφές στους Άραβες, ενώ το 879 ο Βασίλειος συνέχισε τις επιχειρήσεις στη νοτιοανατολική Μικρά Ασία και Συρία, πολιόρκησε τη Γερµανίκεια και τα Άδατα, αναγκάστηκε όµως να λύσει την πολιορκία, για να µη τον βρει ο χειµώνας, και να συµπτυχθεί στην Καισάρεια. Αφού διέταξε να φονεύσουν τους αιχµαλώτους, για να µη τους σέρνει µαζί του, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Λίγο αργότερα όµως δέχθηκε ισχυρό πλήγµα, καθώς ο αγαπηµένος του γιος Κωνσταντίνος προσβλήθηκε από οξεία ασθένεια και πέθανε. «Ξαφνική λαίλαπα καί ζάλη καί καταιγίδα συµφορών ἐκώµασε στο παλάτι, κοπετός καί θρῆνος καί τραγωδία ἐχόρευσε περί τά βασίλεια», λέει ο ιστοριογράφος. Οι βυζαντινοαραβικές συγκρούσεις συνεχίσθηκαν, χωρίς όµως ο ίδιος ο Βασίλειος να αναλάβει προσωπικά κάποια εκστρατεία. Με τις επιχειρήσεις στο ανατολικό σύνορο, παρόλο που δεν συνέτριψε τους Άραβες, κατόρθωσε να εδραιώσει τη βυζαντινή κυριαρχία στην Ανατολή, να ασφαλίσει τα σύνορά του και να καταστήσει ισχυρό το κράτος έτοιµο να αντιµετωπίσει οποιαδήποτε απειλή. Η βασιλεία του ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας Βασιλείου Α Εσωτερική πολιτική Ο Βασίλειος Α, όταν ανήλθε στον αυτοκρατορικό θρόνο, µε αποφασιστικότητα, επι- µονή και σύνεση προσπάθησε να κερδίσει την εύνοια του λαού και µε διοικητικά και νοµοθετικά µέτρα να πατάξει τη διαφθορά της κρατικής υπαλληλίας και να εξασφαλίσει την ισονοµία των πολιτών και τη χρηστή διαχείριση των κοινών. Επέβαλε την εκλογή των ικανοτέρων στα διάφορα αξιώµατα και κατήργησε την υποχρέωση να καταβάλλουν οι νέοι υπάλληλοι ορισµένα ποσά, τις λεγόµενες συνήθειες, στους προϊσταµένους για το έγγραφο διορισµού. Το φαινόµενο αυτό βέβαια ήταν παλαιό και δεν εξαλείφθηκε, αν και προηγούµενοι αυτοκράτορες είχαν πάρει µέτρα για την πάταξή του. Ιδιαίτερα µερίµνησε ο Βασίλειος για την εύρυθµη λειτουργία της δικαιοσύνης. Πολλαπλασίασε τα κατώτερα δικαστήρια, επισκεύασε τα κτίρια των δικαστηρίων, αύξησε

15 τις παροχές των δικαστών, όρισε να παρέχεται σιτηρέσιο σ όσους επαρχιώτες παρέ- µεναν στην Κωνσταντινούπολη µέχρι την εκδίκαση της υπόθεσής τους και επέβλεπε ο ίδιος πολλές φορές την διεκπεραίωση φορολογικών υποθέσεων στο κτίριο του Γενικού Λογοθεσίου. Διέταξε επίσης τη σύνταξη νέων φορολογικών κωδίκων, όπου θα έπρεπε να αναγράφεται ολογράφως το ποσό του φόρου και όχι µε αριθµητικά ψηφία, ώστε οι φορολογικοί υπάλληλοι να µην εξαπατούν τους χωρικούς. Δυναµική όµως υπήρξε και η εκκλησιαστική του πολιτική. Όπως αναφέραµε παραπάνω, ο Βασίλειος για να θέσει σε εφαρµογή τη δυτική του πολιτική και για να επιτύχει συµφιλίωση µε τον Πάπα, αποµάκρυνε από τον πατριαρχικό θρόνο τον Φώτιο και αποκατέστησε τον πατριάρχη Ιγνάτιο στις 23 Νοεµβρίου 867. Ο Φώτιος έµενε αποµονωµένος στη µονή της Σκέπης στο Στενόν του Βοσπόρου, όπου, όπως έγραφε, ζούσε βίο πικρότερο και από τον θάνατο, αυτό όµως που στερούνταν περισσότερο ήταν τα βιβλία. Όταν σταθεροποιήθηκε ο Βασίλειος στην εξουσία και διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε κίνδυνος να διαταραχθεί η εσωτερική γαλήνη, ανακάλεσε το 875 τον Φώτιο από την εξορία, του ανέθεσε µάλιστα και την εκπαίδευση των παιδιών του. Μετά τον θάνατο του Ιγνατίου (23 Οκτωβρίου 877) επανέφερε τον Φώτιο στον πατριαρχικό θρόνο (26 Οκτωβρίου 877), έπρεπε όµως να ακυρωθεί ο αφορισµός που του είχε επιβάλει η Σύνοδος του 869/70. Καθώς ο πάπας Ιωάννης Η είχε ανάγκη και είχε ζητήσει τη στρατιωτική παρουσία των Βυζαντινών στην Ιταλία κατά των Σαρακηνών, αναγκάστηκε να στείλει εκπροσώπους στη Σύνοδο που συγκλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Νοέµβριο του 879, στην οποία παρέστησαν εκπρόσωποι των Πατριαρχών της Ανατολής και 383 επίσκοποι. Η σύνοδος που παρατάθηκε ως την άνοιξη του 880 ήρε τον αφορισµό και αναγνώρισε ως νόµιµο πατριάρχη τον Φώτιο. Τα πρακτικά υπέγραψαν ο αυτοκράτορας και οι συµβασιλείς γιοι του Λέων και Αλέξανδρος, που παρέστησαν στην έκτη συνεδρία. Ο Φώτιος παρέµεινε συνεργάτης του Βασιλείου ως το τέλος της βασιλείας του. Οικοδοµικές δραστηριότητες Ο Βασίλειος Α είχε ως πρότυπο τον Ιουστινιανό όχι µόνο στην εξωτερική πολιτική για την ανάκτηση της Ιταλίας και στο νοµοθετικό έργο αλλά και στις οικοδοµικές δραστηριότητες. Πολλούς ναούς που είχαν καταστραφεί από σεισµούς, τον χρόνο και την εγκατάλειψη Οι µελετητές συµφωνούν ότι το ψηφιδωτό της Θεοτόκου Το καλύτερο δείγµα νέου έργου, µετά το πέρας της εικονοµαχι-

16 τους ξανάκτισε, αποκατέστησε τη δυτική αψίδα και άλλα ρήγµατα στους τοίχους της Αγίας Σοφίας, δώρισε µάλιστα ένα µεγάλο κτήµα κοντά στη Σµύρνη για να εξασφαλιστεί ο φωτισµός του ναού. Αποκατέστησε τις φθορές και τη διακόσµηση στον ναό του Σεργίου και Βάκχου, το κοµψοτέχνηµα του Ιουστινιανού, ανακαίνισε τον ναό των Αγίων Αποστόλων, τον ναό του Αγίου Ακακίου στο Επτάσκαλον, τον ναό της Θεοτόκου της Πηγής, τον ναό του Ιωάννη του Θεολόγου στο Έβδοµον και ξανάκτισε από τα θεµέλια τους ναούς του πρωτοµάρτυρα Στεφάνου, του Αγίου Δηµητρίου και άλλους περίπου εκατό ναούς. Ανακαίνισε Η διακόσµηση των ανακτόρων του Βασιλείου Α «Ανάµεσα στα νέα παλάτια που έκτισε ξεχώριζε το Καινούργιον, µέσα στο συγκρότηµα του Ιερού Παλατίου, όπου δούλεψαν έµπειροι λιθοξόοι και ψηφωτές. Κίονες από πράσινο θεσσαλικό µάρµαρο, κι άλλοι από όνυχα µε περίτεχνα κιονόκρανα, και πάνω από τους κίονες ο κάµπος στην ανατολική αψίδα µε ολόχρυσες ψηφίδες και στη µέση ο αυτοκράτορας µε τους στρατηγούς του που προσφέρουν ως δώρα τις πόλεις που είχαν καταλάβει. Στην οροφή παραστάσεις από τους αγώνες και τις νίκες του αυτοκράτορα, και στον κοιτώνα, στο κέντρο του δαπέδου παγώνι µέσα σε κύκλο από µάρµαρο της Καρίας, από όπου εκπέµπονται ακτίνες από το ίδιο µάρµαρο προς έναν µεγαλύτερο κύκλο. Και έξω από αυτόν στρωµένο το τετράγωνο δάπεδο µε πλάκες από θεσσαλικό πράσινο µάρµαρο σαν ρυάκια ή ποτάµια και στις γωνίες τέσσερις αετοί από πολύχρωµα και λεπτά κοµµάτια µάρµαρο όλα τόσο καλά συνταιριασµένα που µοιάζουν ζωντανά και έτοιµα να πετάξουν... Ψηλά στους τοίχους σε χρυσό φόντο, ένθρονος ο αυτοκράτορας µε τη σύζυγό του Ευδοκία και γύρω οι γιοι τους κι αυτοί µε βασιλικές στολές και στέµµατα κρατούν βιβλία µε τις θείες εντολές και η θυγατέρα τους κρατεί κι αυτή βιβλίο µε τους θείους νόµους, σαν να ήθελε να δείξει ο τεχνίτης πως όχι µόνο τα άρρενα τέκνα αλλά και η κόρη είναι µυηµένοι στα ιερά γράµµατα και τη θεία σοφία και, αν και ο πατέρας τους δεν είχε από την αρχή µάθει γράµµατα εξαιτίας των περιπετειών της ζωής, θέλησε όλα τα βλαστάρια του να µετέχουν στη σοφία». Συνέχεια Θεοφάνη, εκδ. Βόννης, σ , (νεοελληνική απόδοση). Η σύζυγος του Βασιλείου, αυτοκράτειρα Ευδοκία, µε τα παιδιά

17 πτωχοκοµεία και ξενώνες, νοσοκοµεία, γηροκοµεία και µοναστήρια. Πολλά και πολυτελή αφιερώµατα, βιβλία, κειµήλια και κτήµατα δώρισε στη µονή του Αγίου Διοµήδη, εκεί όπου, στην εξωτερική πόρτα, κάθισε να ξαποστάσει, όταν νέος έφθασε στην Πόλη, για να βρει την τύχη του. Τότε ο ηγούµενος προείδε ότι θα γίνει αυτοκράτορας. Το µεγαλύτερο όµως και θαυµαστό έργο του ήταν η Νέα Εκκλησία, «η Αγία Σοφία του», στο Ιερό Παλάτιο, αφιερωµένη στον Χριστό, τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και τον Προφήτη Ηλία (που είχε προείπει στη µητέρα του την άνοδό του στον αυτοκρατορικό θρόνο), στη Θεοτόκο και τον Άγιο Νικόλαο. Ο ναός κοσµήθηκε µε κάθε τέχνη και πλούτο, άστραφτε από το ασήµι και το χρυσάφι, τα πολυτελή µεταξωτά παραπετάσµατα και την Αγία Τράπεζα στολισµένη µε µαργαριτάρια και πολύτιµους λίθους, µε την πολύχρωµη ορθοµαρµάρωση και τα µαρµαροθετήµατα στο δάπεδο µε µαρµάρινες πλάκες, που περικλείονταν µε ζώνες από πολύχρωµα κοµµάτια µαρµάρου συναρµολογηµένα µε ακρίβεια και περίσσεια χάρη. (Πρόκειται για την τεχνική opus sectile). Το νοµοθετικό έργο του Βασιλείου Α Ο Βασίλειος Α εκτός από τα µέτρα που έλαβε για την απονοµή της δικαιοσύνης, την οποία θεωρούσε πρώτιστη αρετή του αυτοκράτορα, προχώρησε έχοντας ως πρότυπο τον Ιουστινιανό και στην κωδικοποίηση των νόµων. Αν και ο ίδιος στερούνταν παιδείας, διαπίστωσε την πληθώρα και την ασάφεια των νόµων, πολλοί από τους οποίους είχαν πέσει σε αχρησία, µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται µεγάλη σύγχυση. Επιτροπή από νοµοµαθείς σχεδίασε µία νέα κωδικοποίηση των νόµων που ίσχυαν µε τον τίτλο ἀνακάθαρσις τῶν παλαιῶν νόµων σε σαράντα βιβλία. Το κωδικοποιητικό αυτό έργο του Βασιλείου δεν δηµοσιεύθηκε, ίσως γιατί τον πρόλαβε ο θάνατος, όπως γράφει ο Ιωάννης Σκυλίτζης (11ος αιώνας), υποβλήθηκε όµως σε νέα επεξεργασία και δηµοσιεύθηκε µε τον τίτλο Βασιλικά (= νόµιµα, δηλ. νόµοι) από τον διάδοχό του Λέοντα ΣΤ. Έργο της επιτροπής ήταν να συγκεντρώσει όλους τους νόµους που είχαν καταργηθεί σ ένα τεύχος και την κατάταξη σε εξήντα βιβλία όλων των διατάξεων που ίσχυαν. Εκδόθηκε όµως ένας ευσύνοπτος κώδικας µε τον τίτλο Πρόχειρος Νόµος ή Πρόχειρον µε τα ονόµατα των αυτοκρατόρων Βασιλείου, Κωνσταντίνου και Λέοντα (πριν από την 3η Σεπτεµβρίου 879, ηµεροµηνία θανάτου του Κωνσταντίνου), που περιέλαβε, όπως λέγεται στο Προοίµιο, τά ἀναγκαῖα καί χρειώδη καῖ συχνῶς ζητούµενα. Αφαιρέθηκαν οι περιτ-

18 τές διατάξεις και µεταγλωττίστηκαν οι ρωµαϊκές (λατινικές) λέξεις στην ελληνική (εἰς τήν Ἑλλάδα γλῶσσαν). Το Πρόχειρον διαιρείται σε σαράντα τίτλους που αναφέρονται οι περισσότεροι στο οικογενειακό, κληρονοµικό και ενοχικό δίκαιο, και µερικοί στο ποινικό και το δηµόσιο δίκαιο. Οι περισσότερες διατάξεις προέρχονται από το Ιουστινιάνειο δίκαιο και κυρίως τις Εισηγήσεις, το κείµενο όµως συχνά τροποποιείται, ενώ προστίθενται και νέοι νόµοι, όπου ήταν αναγκαίο. Το Πρόχειρον όπως και η Εκλογή των Ισαύρων είχαν µεγάλη διάδοση στο Βυζάντιο, γιατί ήταν εύχρηστοι, αλλά και στον σλαβικό κόσµο, όπου µεταφράστηκαν στην παλαιοσλαβική. Το Πρόχειρον µαζί µε άλλες πηγές χρησιµοποίησε ως βάση της Εξαβίβλου του ο Κωνσταντίνος Αρµενόπουλος τον 14ο αιώνα. Μια αναθεωρηµένη και επαυξηµένη έκδοση του Πρόχειρου Νόµου αποτέλεσε ο κώδικας µε τίτλο Εισαγωγή (παλαιότερα Επαναγωγή), που επρόκειτο να χρησιµεύσει ως Εισαγωγή στην Ανακάθαρση των Νόµων. Φέρει τα ονόµατα του αυτοκράτορα Βασιλείου και των συναυτοκρατόρων Λέοντα και Αλεξάνδρου, οπότε συντάχθηκε µεταξύ των ετών Προτάσσονται ορισµένοι τίτλοι που αναφέρονται σε πολιτειακά ζητήµατα και τις αρχές για τις σχέσεις πολιτείας και κράτους για τον λόγο αυτό η σύνταξη των διατάξεων αυτών ή και του κώδικα αποδίδεται στον πατριάρχη Φώτιο. Αυτοκράτορας και πατριάρχης θεωρούνται ισότιµα µέλη του ίδιου σώµατος, της πολιτείας, ο πρώτος µεριµνά για την ασφάλεια και την ευηµερία των πολιτών και την ανάκτηση των απολωλότων, ενώ ο Πατριάρχης για την περιφρούρηση της ορθοδοξίας και την επιστροφή των αιρετικών στην ορθή πίστη. Και οι δύο βρίσκονται σε αρµονική συνεργασία, συναλληλία. Η καινοτοµία όµως αυτή της χειραφέτησης της Εκκλησίας από την κρατική εξουσία υπήρξε πιθανότατα ο λόγος που θεωρήθηκε ότι η Εισαγωγή δεν είχε εγκριθεί από τον αυτοκράτορα και παρέµεινε ως νοµικό εγχειρίδιο. Τελευταία διατυπώθηκε η άποψη από τον A. Schminck και έγινε δεκτή από νοµικούς βυζαντινολόγους µε βάση και φιλολογικές µαρτυρίες ότι ο Πρόχειρος Νόµος χρονολογείται στο τρίτο τρίµηνο του 907, διότι περιλαµβάνει νόµο που απαγορεύει τον τέταρτο γάµο, που αναγκάστηκε να εκδώσει ο Λέων ΣΤ κάτω από την πίεση και την αντίδραση της Εκκλησίας στον τέταρτο γάµο του. Για να τηρηθούν τα προσχήµατα ο Λέων τον ενέταξε σ ένα µεγαλύτερο νοµοθέτηµα, που εµφανίστηκε ως αναθεωρηµένη έκδοση της Εισαγωγής, η οποία δεν υπήρξε απλώς ένα νοµοσχέδιο, όπως πίστευαν παλαιότερα, αλλά απέκτησε νοµική

19 ισχύ µεταξύ 886 και 907. Η πολεµική µάλιστα που ασκείται στον Πρόχειρο Νόµο εναντίον κάποιας «εκλογής», δεν αναφέρεται στην Εκλογή των Ισαύρων, αλλά εναντίον της Εισαγωγής του Φωτίου. Τόσο όµως η επίκληση και η τίτλωση του Πρόχειρου Νόµου, που θεωρείται αυθεντική της αυτοκρατορικής γραµµατείας (Ἐν ὀνόµατι τοῦ δεσπότου Ἰησού Χριστοῦ τοῦ θεοῦ ἡµῶν αὐτοκράτορες, καίσαρες Βασίλειος, Κωνσταντῖνος καί Λέων εὐτυχείς, εὐσεβείς, ἔνδοξοι, νικηταί, τροπαιοῦχοι, ἀεισέβαστοι, πιστοί αὔγουστοι), και η µη αναφορά των συναυτοκρατόρων το 907 Λέοντα και Αλεξάνδρου, καθώς και ο υπαινιγµός του Πρόχειρου Νόµου στα Τακτικά του Λέοντα ΣΤ που χρονολογούνται µεταξύ 894 και 896, αντίκεινται στην άποψη αυτή, όπως υποστηρίζει η ιστορικός του Βυζαντίου Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου. Αντίθετα, συνεχίζει, στην Εισαγωγή δεν υπάρχει η θεία επίκληση και η τίτλωση και δεν ακολουθείται ο επίσηµος τύπος της αυτοκρατορικής γραµµατείας και γι αυτό χρονολογεί τον Πρόχειρο Νόµο το 872 και την Εισαγωγή το Τον Αύγουστο του 886 ύστερα από τραυµατισµό του στο κυνήγι και σύντοµη ασθένεια ο Βασίλειος πέθανε, µετά από δεκαεννέα χρόνια βασιλείας, και όπως λέγει ο εστεµ- µένος βιογράφος του, «πολιτεύτηκε άριστα, και κάλλιστα διαχειρίστηκε τα στρατιωτικά πράγµατα, πλάτυνε τα όρια της αυτοκρατορίας, αποµάκρυνε τη βία και την αδικία από τους υπηκόους, έτσι που να ταιριάζει γι αυτόν ο οµηρικός στίχος: υπήρξε και τα δυο, αυτοκράτορας αγαθός, γενναίος και ισχυρός πολεµιστής (ἀµφότερον, βασιλεύς τ ἀγαθάς κρατερός τ αἰχµητής)». (Συνέχεια Θεοφάνη, εκδ. Βόννης, σ. 352). Στα χρόνια του Λέοντος ΣΤ εµφανίζεται η πρώτη απεικόνιση Λέων ΣΤ ο Σοφός ( ) Τον Βασίλειο διαδέχθηκαν οι γιοι και συµβασιλείς του Λέων και Αλέξανδρος (30 Αυγούστου 886). Όπως συνάγεται από έγγραφα, επιγραφές, νοµίσµατα και εθιµοτυπικά κείµενα, η θέση των δύο αδελφών ήταν πολιτειακά ισότιµη, την εξουσία όµως και τη διακυβέρνηση της χώρας ασκούσε ο πρώτος στην ιεραρχία, ο Λέων, ενώ ο Αλέξανδρος δεν ενδιαφερόταν για τις κρατικές υποθέσεις. Οπωσδήποτε όµως οι σχέσεις τους δεν ήταν φιλικές. Ο Αλέξανδρος ανέλαβε τη διακυβέρνηση µόνο µετά τον θάνατο του αδελφού του (11 Μαΐου 912). Κατά τη µακροχρόνια βασιλεία του ο Λέων ΣΤ χρειάστηκε να αντιµετωπίσει σοβαρούς εξωτερικούς εχθρούς, τους Βουλγάρους και τους Άραβες, όχι µόνο µε στρατιωτικά µέσα

20 αλλά και µε τα όπλα της διπλωµατίας. Κατόρθωσε να διατηρήσει λεπτές ισορροπίες και µε τη Δύση, ενώ στο εσωτερικό ήλθε σε σύγκρουση µε την Εκκλησία εξαιτίας προσωπικού του ζητήµατος, του τέταρτου γάµου του. Μία από τις πρώτες ενέργειες του Λέοντα ΣΤ ήταν να στείλει τον δοµέστικο των σχολών Ανδρέα µε άλλους συγκλητικούς και κληρικούς στη Χρυσούπολη, στη µικρασιατική ακτή, απ όπου µετέφεραν σε λάρνακα από κυπαρισόξυλο τα λείψανα του Μιχαήλ Γ µε βασιλικές τιµές στον ναό των Αγίων Αποστόλων, όπου βρίσκονταν οι σαρκοφάγοι και των άλλων αυτοκρατόρων. Ήταν µια αποκατάσταση του δολοφονηµένου από τον πατέρα του αυτοκράτορα. Έπειτα προχώρησε στην καθαίρεση του πατριάρχη και δασκάλου του, Φωτίου, απαγγέλθηκε µάλιστα το κατηγορητήριο εναντίον του από τον άµβωνα της Αγίας Σοφίας. Ο ιεράρχης εξορίστηκε στη µακρινή Μονή των Αρµενιανών, όπου και πέθανε. Οι λόγοι, το πιο πιθανό, ήταν προσωπικοί. Όταν ήταν δεκάξι ετών, το 882/3, ο Λέων νυµφεύθηκε παρά τη θέλησή του τη Θεοφανώ, ενώ διατηρούσε δεσµό µε τη Ζωή, θυγατέρα του αξιωµατούχου Ζαούτζη, γεγονός που εξόργισε τον αυτοκράτορα Βασίλειο, ο οποίος ύστερα και από διαβολές του Θεόδωρου Σανταβαρηνού, στενού συνεργάτη του Φωτίου, ότι τάχα ο Λέων συνωµοτούσε κατά του πατέρα του, έριξε τον Λέοντα στη φυλακή, θέλησε µάλιστα να τον τυφλώσει. Ο Σανταβαρηνός είχε εισέλθει στο αυτοκρατορικό περιβάλλον χάρη στον Φώτιο και µε τις µαγικές του ικανότητες και τις διαβολές επηρέαζε τον Βασίλειο. Ο Λέων φανερά τον αποκαλούσε «γόητα και απατεώνα». Ο Λέων αφέθηκε ελεύθερος ύστερα από τρία χρόνια µε παρέµβαση της συγκλήτου και του Φωτίου. Ενδεχοµένως όµως ο Λέων δεν ήθελε να προΐσταται της Εκκλησίας µια δυναµική προσωπικότητα όπως ο Φώτιος µε οικουµενικές αξιώσεις, που θεωρούσε την πατριαρχία ισοδύναµη µε την αυτοκρατορική εξουσία. Ύστερα από µια παρωδία δίκης του Θεόδωρου Σανταβαρηνού, επισκόπου τότε Ευχαΐτων, στο παλάτι των Πηγών, ενώπιον του πατριάρχη Φωτίου, µε την κατηγορία ότι συνωµοτούσαν κατά του αυτοκράτορα, για να ανέλθει στον θρόνο κάποιος συγγενής του Φωτίου, πράγµα που δεν αποδείχθηκε, ο Σανταβαρηνός εξορίστηκε αρχικά στην Αθήνα και µετά αφού τον τύφλωσαν, κάπου στην Ανατολή. Τα Χριστούγεννα του 886 πατριάρχης χειροτονήθηκε ο µόλις δεκαέξι ετών µικρότερος αδελφός του αυτοκράτορα Στέφανος Α (886-93), που έδειξε πνεύµα συνεργασίας και υπήρξε πειθήνιο όργανο του αδελφού του. Με την έκδοση των Νεαρών 46, 47 και 78 Με τις «Νεαρές» του ο Λέων ΣΤ επικύρωσε, τις απολυταρχικές

21 (τέλη του 888) ο Λέων κατήργησε τα δικαιώµατα των βουλευτηρίων και τις δικαιοδοσίες της συγκλήτου που από χρόνια βέβαια είχαν πέσει σε αχρησία. Έτσι ενισχύθηκε ο απο- Ο Συµεών της Βουλγαρίας Μεγάλος αντίπαλος του Βυζαντίου Ο Συµεών που όταν ήταν παιδί είχε ζήσει στην Κωνσταντινούπολη και πήρε ελληνική µόρφωση, έτσι που, όπως αναφέρει αργότερα ο επίσκοπος Κρεµώνας Λιουτπράνδος, να θεωρείται κατά το ήµισυ Έλλην (hemiargon), είχε γνωρίσει από κοντά το µεγαλείο της βυζαντινής αυτοκρατορικής αυλής, τη γοητεία της Κωνσταντινούπολης. Γι αυτό, όταν ανέβηκε στον θρόνο, ήθελε όπως και ο πατέρας του, να αναδειχθεί η πρωτεύουσά τους Πρεσλάβα σε δεύτερη Κωνσταντινούπολη. Έφεραν χτίστες και καλλιτέχνες από το Βυζάντιο και όπως αφηγείται ο Βούλγαρος λόγιος Ιωάννης Έξαρχος, δύσκολα µπορούσε να περιγράψει κανείς τον πλούτο και τη λαµπρότητα του βασιλικού παλατιού στην Πρεσλάβα, όπου καθόταν ο Συµεών φορώντας χρυσοκέντητο ένδυµα, µε µια χρυσή αλυσίδα στο λαιµό, ζωσµένος µε πορφυρή ζώνη και κρατώντας χρυσό ξίφος και µαργαριτάρια που κρέµονταν από το κεφάλι στους ώµους. Όνειρο του Συµεών και κύριος στόχος της πολιτικής του δεν ήταν µόνο να επεκτείνει το κράτος του µε την κατάκτηση νέων εδαφών, αλλά να γίνει αυτοκράτορας και να καταλάβει την έδρα της αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη. Κήρυξε έναν αµείλικτο αγώνα κατά του Βυζαντίου που κράτησε ως τον θάνατό του (927). Οι επιχειρήσεις του συνοδεύονταν από λεηλασίες, φόνους, αιχµαλωσίες, καταστροφές πόλεων. Τόση ήταν η σφοδρότητά τους, ώστε για πολλά χρόνια παρέµενε έντονη στη µνήµη των Βυζαντινών η ανάµνηση των καταστροφών που προκάλεσαν οι επιδροµές του. Τρεις δεκαετίες αργότερα ο πανηγυριστής της βυζαντινοβουλγαρικής ειρήνης του 927 ξαναγυρίζει σ αυτές και τις περιγράφει µε τα πιο µελανά χρώµατα: «Αλίµονο, η γη έγινε και πάλι ακαλλιέργητη και ακατασκεύαστη, γιατί χάθηκαν αυτοί που την όργωναν και ερηµώθηκε κάθε κατοικηµένος τόπος έτσι κατάπιε τη ζωή ο θάνατος. Τείχη κατεδαφισµένα, ναοί πυρποληµένοι, εικόνες καµένες, ερειπωµένα ευκτήρια, ιερείς που σέρνονται δεµένοι από το ράσο, θεϊκά κειµήλια συληµένα, κώµες και χώρες κατεστραµµένες, γηρατειά κακοποιηµένα, άγουρη θερισµένη νιότη, βιασµένες παρθένες, συγγενείς διασκορπισµένοι».

22 λυταρχικός τρόπος διοίκησης του κράτους αποκλειστικά από τον αυτοκράτορα. Πολύτιµος συνεργάτης του αυτοκράτορα την πρώτη περίοδο της βασιλείας του και ισχυρός άνδρας της αυλής υπήρξε ο αρµενικής καταγωγής Στυλιανός Ζαούτζης, έµπειρος πολιτικός, που αναδείχθηκε µάγιστρος και λογοθέτης του δρόµου (µε εξουσίες πρωθυπουργού) και αργότερα ονοµάστηκε βασιλεοπάτωρ, έναν τίτλο που δηµιούργησε ο Λέων ειδικά γι αυτόν αµέσως µετά την άνοδό του στον θρόνο. Ιδιαίτερα σηµαντική ήταν η συµβολή του στην ανανέωση της νοµοθεσίας και στην κωδικοποίηση των νόµων. Σκοτεινός όµως ήταν ο ρόλος του και οι επεµβάσεις του στα εκκλησιαστικά και πολιτικά πράγµατα. Όπως αναφέρει ο βιογράφος του πατριάρχη Ευθυµίου, «είχε όλων των πραγµάτων τη διοίκηση και των εκκλησιαστικών και των πολιτικών». Όταν το 893 πέθανε ο πατριάρχης Στέφανος, ο Ζαούτζης επέβαλε τον ευνοούµενό του Αντώνιο Β Καυλέα ( ), ενώ υπέβλεπε και τον στρατηγό Νικηφόρο Φωκά τον παλαιό. Η εµπιστοσύνη όµως του αυτοκράτορα προς το πρόσωπό του άρχισε να κλονίζεται, όταν ο γιος του και άλλοι άνθρωποί του επιχείρησαν να φονεύσουν τον αυτοκράτορα το 897, ενώ βρισκόταν µε την ερωµένη του Ζωή Ζαούτζαινα σ ένα κτήµα, τα Δαµιανού. Η Ζωή κάτι αντιλήφθηκε και ο αυτοκράτορας πρόλαβε και διέφυγε. Η ψυχρότητα των σχέσεων µεταξύ των δύο ανδρών επιτάθηκε, όταν αποκαλύφθηκε λίγο αργότερα ότι δύο έµπιστοι του Ζαούτζη, ο Μουσικός και ο Σταυράκιος, δωροδοκούνταν από στρατηγούς και άρχοντες, για να µεσιτεύσουν για υποθέσεις τους στον βασιλεοπάτορα. Μετά τον θάνατό του το 899 εξολοθρεύτηκαν οι συγγενείς του µετά και την αποκάλυψη της συνωµοσίας του Βασιλείου Επείκτου (900). Ανεξάρτητος ήταν ο πολεµικός στόλος της πρωτεύουσας, το Εξωτερική πολιτική Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεµοι Πολιτικές εξελίξεις στη γειτονική Βουλγαρία ανέτρεψαν το φιλικό κλίµα που υπήρχε µετά τον εκχριστιανισµό των Βουλγάρων (864). Το 889 ο Βόρις-Μιχαήλ παραιτήθηκε και αποσύρθηκε σε µοναστήρι. Τον διαδέχθηκε ο πρωτότοκος γιος του Βλαδίµηρος (889-93), ο οποίος σε συνεργασία µε τους συντηρητικούς βογιάρους θέλησε να επαναφέρει την ειδωλολατρία και άρχισε διωγµούς εναντίον του κλήρου. Επιπλέον εγκατέλειψε τη βυζαντινή συµµαχία και ήλθε σε συνεννοήσεις µε τον βασιλιά της

23 Γερµανίας Αρνούλφο (887-99). Ο Βόρις οργισµένος εγκατέλειψε το µοναστήρι, έδιωξε και τύφλωσε τον Βλαδίµηρο. Στη συνέχεια συγκάλεσε γενική συνέλευση της χώρας, η οποία αποφάσισε να δοθεί η εξουσία στον νεότερο γιο του Συµεών ( ). Αφορµή για τη διαταραχή των σχέσεων της Βουλγαρίας µε το Βυζάντιο στάθηκε η απόφαση του Στυλιανού Ζαούτζη, το 894 να µεταφέρει τον εκτελωνισµό των βουλγαρικών εµπορευµάτων από την Κωνσταντινούπολη στη Θεσσαλονίκη και να τον αναθέσει σε δύο τελώνες (κοµµερκιαρίους), τον Σταυράκιο και τον Κοσµά, οι οποίοι επέβαλαν υψηλότερα τέλη στους Βουλγάρους εµπόρους. Διαβήµατα του Συµεών στην κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης δεν απέδωσαν και εξοργισµένος εισέβαλε στα βυζαντινά εδάφη. Η πρώτη αναµέτρηση Βυζαντινών και Βουλγάρων στη Θράκη κατέληξε σε ήττα των δύο Βυζαντινών στρατηγών που σκοτώθηκαν στη µάχη. Ο Λέων τότε χρησιµοποίησε τα όπλα της διπλωµατίας. Ήλθε σε συνεννοήσεις µε τους Ούγγρους (Μαγνάρους), τουρκικό λαό εγκατεστηµένο πάνω από τις εκβολές του Δούναβη, και πέτυχε τη συµµαχία τους εναντίον των Βουλγάρων. Αποφάσισε να επιτεθεί εναντίον του Συµεών από ξηρά και θάλασσα. Βυζαντινός στρατός µε αρχηγό τον δοµέστικο των σχολών Νικηφόρο Φωκά τον παλαιό εισέβαλε στα βουλγαρικά εδάφη, ενώ ο βυζαντινός στόλος µε αρχηγό τον δρουγγάριο του πλωΐµου Ευστάθιο Αργυρό παρέπλευσε τις ακτές του Ευξείνου Πόντου και έφθασε στις εκβολές του Δούναβη, για να µεταφέρει τους Ούγγρους στη βουλγαρική όχθη. Οι Βούλγαροι είχαν τοποθετήσει πλέγµατα στον Δούναβη, για να εµποδίσουν τη µεταφορά των Ούγγρων, οι οποίοι όµως τελικά πέρασαν και λεηλάτησαν τις βουλγαρικές περιοχές. Ο Συµεών ηττήθηκε και κατέφυγε στη Δρίστρα (Δορύστολο), ενώ ζήτησε διαπραγµατεύσεις για ειρήνη. Ο αυτοκράτορας έστειλε τον διακεκριµένο διπλωµάτη Λέοντα Χοιροσφάκτη να διαπραγµατευθεί την ειρήνη, ο Βούλγαρος ηγεµόνας όµως συµπεριφέρθηκε ανάρµοστα προς τον Βυζαντινό πρέσβη και τον φυλάκισε ακολουθώντας µια παρελκυστική πολιτική. Επειδή µάλιστα είχε αποµακρυνθεί ο βυζαντινός στρατός και στόλος, ήλθε σε συνεννοήσεις µε τους τουρκόφωνους Πετσενέγγους τους «Πατζινάκους» των βυζαντινών πηγών), που επιτέθηκαν εναντίον των Ούγγρων και τους κατέσφαξαν. Οι Ούγγροι µετακινήθηκαν δυτικότερα και εγκαταστάθηκαν στην Παννονία, στην περιοχή, όπου ζουν έως σήµερα. Ύστερα από τη νίκη αυτή ως απαραίτητο όρο για τη Το 902 οι Άραβες της Αφρικής κατέλαβαν το Ταυροµένιο ολο-