"Η διαχείριση της ζήτησης του αγροτικού νερού µέσα από νέες µορφές τιµολόγησής του Εφαρµογή στην περιοχή του έλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκµονα"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Υ ΑΤΩΝ ΣΕ ΕΠΙΠΕ Ο ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ» ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ -ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ -ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ "Η διαχείριση της ζήτησης του αγροτικού νερού µέσα από νέες µορφές τιµολόγησής του Εφαρµογή στην περιοχή του έλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκµονα" Μεταπτυχιακός φοιτητής: Ελευθέριος Σκορδής Επιβλέπων Καθηγητής: Περικλής Λατινόπουλος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Υ ΑΤΩΝ ΣΕ ΕΠΙΠΕ Ο ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ» ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ -ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ -ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ "Η διαχείριση της ζήτησης του αγροτικού νερού µέσα από νέες µορφές τιµολόγησής του Εφαρµογή στην περιοχή του έλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκµονα" Μεταπτυχιακός φοιτητής: Ελευθέριος Σκορδής Επιβλέπων Καθηγητής: Περικλής Λατινόπουλος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

3 ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI INTERDEPARTMENTAL POSTGRADUATE PROGRAM «ECOLOGICAL WATER QUALITY AND MANAGEMENT AT A RIVER BASIN LEVEL» DEPARTMENT OF BIOLOGY, GEOLOGY AND CIVIL ENGINEERING "The management of irrigation water through new forms of water pricing Application in the region of Axios - Loudias - Aliakmonas Delta" Postgraduate student: E. Skordis Supervisor: P. Latinopoulos Thessaloniki

4 Περίληψη Το νερό είναι απαραίτητο στοιχείο όχι µόνο για την επιβίωση των ζώντων οργανισµών, όπως ο άνθρωπος, αλλά και για πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η αλιεία, η βιοµηχανία και η γεωργία. Ταυτόχρονα παίζει σηµαντικό ρόλο στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας των οικοσυστηµάτων. Η συνεισφορά του νερού στη γεωργία καθώς και στην προστασία και βιωσιµότητα µιας περιοχής µε υψηλή οικολογική αξία, αποτελεί αντικείµενο της παρούσης εργασίας Στην παρούσα εργασία καταγράφεται και αναλύεται η υφιστάµενη κατάσταση σχετικά µε τη διαχείριση του νερού στη γεωργία που εφαρµόζεται στην περιοχή του έλτα Αξιού Λουδία Αλιάκµονα και Αλυκής Κίτρους. Ειδικότερα µελετάται η πολιτική τιµολόγησης του αρδευτικού νερού στην υπό µελέτη περιοχή η οποία και αποτελεί προστατευόµενη περιοχή υψηλής οικολογικής αξίας. Αρχικά, αναλύεται η υφιστάµενη κατάσταση της αρδευόµενης γεωργίας µε βάση δεδοµένα που συλλέχθηκαν από φορείς που είναι υπεύθυνοι για την εφαρµογή της άρδευσης στην περιοχή. Ακολουθεί η εκτίµηση των θεωρητικών αναγκών των καλλιεργειών σε νερό καθώς και η χωρική διαφοροποίηση των αναγκών αυτών στην περιοχή µε τη χρήση των γεωγραφικών συστηµάτων πληροφοριών (GIS). Τέλος, παρουσιάζονται ορισµένα οικονοµικά στοιχεία που αφορούν τους εµπλεκόµενους φορείς στη διαδικασία εφαρµογής της άρδευσης. Επιπλέον δίνονται στοιχεία σχετικά µε την υφιστάµενη χρέωση του αρδευτικού νερού και προτείνονται σενάρια εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης. Με βάση τα αποτελέσµατα που προέκυψαν, η καλλιέργεια που καταλαµβάνει το µεγαλύτερο ποσοστό είναι το ρύζι µε ποσοστό 70% περίπου, ενώ ακολουθούν το καλαµπόκι, το βαµβάκι η µηδική και η βιοµηχανική ντοµάτα. Οι µέθοδοι άρδευσης που εφαρµόζονται είναι η συνεχής κατάκλυση µε νερό για τις καλλιέργειες ρυζιού, η κατά περιόδους κατάκλυση µε νερό για τη µηδική, τα αυλάκια για το καλαµπόκι και το βαµβάκι και η τεχνητή βροχή για τη βιοµηχανική ντοµάτα Η συνολική ποσότητα αρδευτικού νερού που καταναλώνεται στην περιοχή µελέτης υπολογίστηκε στα 100 εκατοµµύρια m 3, ποσότητα που δικαιολογείται αν ληφθούν υπόψη η υφιστάµενη διάρθρωση των καλλιεργειών και οι µέθοδοι άρδευσης που εφαρµόζονται στον αγρό. Επιπλέον είναι σηµαντικό να ειπωθεί ότι το 15% της 4

5 συνολικής ποσότητας του νερού που χρησιµοποιείται για άρδευση στην υπό µελέτη περιοχή ανακυκλώνεται και επαναχρησιµοποιείται. Κατά τον υπολογισµό των θεωρητικών αναγκών σε αρδευτικό νερό διαπιστώνεται ότι οι απώλειες σε νερό που εντοπίζονται, τόσο κατά τη µεταφορά του, όσο και κατά την εφαρµογή του στον αγρό ισοδυναµούν µε 40%. Συνεπώς, η αποδοτικότητα εφαρµογής της άρδευσης, λαµβάνοντας υπόψη ότι αναφερόµαστε σε ανοικτό δίκτυο, και ότι εφαρµόζονται απαιτητικές σε νερό µέθοδοι άρδευσης, θεωρείται ικανοποιητική. Η χρέωση του αρδευτικού νερού η οποία εφαρµόζεται στην περιοχή µελέτης σχετίζεται µε την αρδευόµενη έκταση µε µικρή διαφοροποίηση ανάλογα µε το είδος της καλλιέργειας. Ωστόσο η χρέωση είναι ανεξάρτητη από την εποχή ή τη µέθοδο άρδευσης. Η συγκεκριµένη τιµολογιακή πολιτική, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό παρέχει µηδαµινά κίνητρα για εξοικονόµηση νερού. Αντιθέτως, ενθαρρύνει τη µη ορθολογική του χρήση και δε συµβάλλει στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας 2000/60. Το γεγονός ότι ακόµα και κατά τους ξηρούς µήνες του χρόνου µεγάλη έκταση της περιοχής µελέτης είναι κατακλυσµένη µε νερό λόγω των ορυζώνων, δηµιουργεί ένα µοναδικό βιότοπο για µεγάλη ποικιλία προστατευόµενων ειδών πτηνών που βρίσκουν εκεί την τροφή τους. Να σηµειωθεί, ότι η περιοχή αποτελεί ένα από τους σηµαντικότερους βιοτόπους της χώρας που προστατεύεται από την συνθήκη Ramsar, ενώ έχει χαρακτηριστεί και ως εθνικό πάρκο. ιαπιστώνεται λοιπόν ότι το σηµαντικότερο κριτήριο για τη λήψη οποιουδήποτε µέτρου εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού είναι η διασφάλιση της προστασίας και της βιωσιµότητας της προστατευόµενης περιοχής. Συνεπώς θα ήταν χρήσιµο να δοθούν οικονοµικά κίνητρα από την πολιτεία, όπως επιδοτήσεις, έτσι ώστε οι αγρότες να αντιµετωπίσουν µία ενδεχόµενη αυξηµένη κατ όγκο χρέωση του αρδευτικού νερού, µε την προϋπόθεση όµως να εφαρµόζονται ορθές καλλιεργητικές πρακτικές από του αγρότες. 5

6 Abstract Water is an essential element for both the survival of living organisms as well as for several human activities such as fishery, industry and agriculture. Furthermore water plays a vital role in keeping up the ecological balance of ecosystems. The objective of this study is to highlight the contribution of water to agriculture as well as to the preservation and sustainability of a region with high ecological value. The aim of the present study is to record and analyze the existing situation with reference to the agricultural water management in the region of Axios Loudias Aliakmon and Alyki Kitros Delta. More specifically, the current pricing policy of irrigation water is presented, concerning the above mentioned area which is a Ramsar protected wetland site of Greece. Firstly, the existing situation of the irrigated agriculture is described according to the data collected from public services that are responsible for the implementation of irrigation in the area. In addition, the theoretical crop water requirements are calculated and the spatial variability of these requirements in the study area is pictured with the use of Geographical Information Systems (GIS). Moreover, the main economic figures concerning the irrigated agriculture in the study area are presented. Namely, a set of data regarding the irrigation water pricing in the area as well as three alternative pricing scenarios are examined. The results show that in the study area rice is cultivated at a high proportion of almost 70%, while other crops as corn, cotton, alfalfa and tomato are cultivated in lower proportions. The irrigation methods that are applied in the study area are: flood irrigation for rice and alfalfa and sprinkler irrigation for tomato. The total quantity of irrigation water consumed in the study area is calculated to be 100 million m 3 /year. This amount can be justified if we take into account the existing crops and the irrigation methods applied in the area. Another important fact, relevant to the amount of water consumed in this area, is that a proportion of 15% of the total quantity is recycled and reused. Regarding the theoretical crop water needs which were also calculated, it was found that the losses of irrigation water - appearing not only through its delivery but also through its implementation in the field - are equivalent to 40%. Consequently, the irrigation water efficiency in the area it could be considered as satisfactory. 6

7 The charge of irrigation water implemented in the study area is based on an easy-to-implement, non-volumetric pricing method that is an area-pricing method, with a small differentiation among crops. Under this policy farmers pay a fixed price per unit of irrigated area, which is a pricing method that doesn t give motives to farmers so as to save water. On the contrary, it may lead to higher water use, since farmers feel that they are entitled to use as much water as they want, as long as they pay for it. In addition, this situation does not contribute to the effort of achieving the environmental objectives of the European Water Framework Directive 2000/60. It is vital to point out that even in the dry period of the year the study area is flooded with water, basically because of the cultivated rice. Thus, a unique habitat for a wide variety of protected birds is created. This biodiversity that is formed due to the existing situation in the study area creates an important Ramsar wetland site of Greece, Axios Delta. Therefore, policy makers who are planning to charge volumetric prices on irrigation water should take under consideration the above mentioned characteristics in order to ensure the preservation and sustainability of the protected area. Likewise, it would be useful on the part of the government to subsidize farmers so that they can confront a potential volumetric water charge. On the other hand, farmers should be forced to implement environmental-friendly farming practices in order to receive these subsidies. 7

8 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ABSTRACT... 6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γεωργία και Περιβάλλον Γεωργία και Αρδεύσεις στην Ελλάδα Θεσµικό πλαίσιο για την προστασία και τη διαχείριση του νερού στην Ελλάδα Βιώσιµη διαχείριση και τιµολόγηση του νερού στα πλαίσια εφαρµογής της Οδηγίας 2000/ Άρδευση, µεθοδοι τιµολόγησης και υφιστάµενο καθεστώς χρέωσης στην Ελλάδα και διεθνώς Στόχος και περιεχόµενα της εργασίας ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Γενικά χαρακτηριστικά Καθεστώς προστασίας του δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκµονα και αλυκής κύτρους Κλιµατικά στοιχεία ηµογραφικά και κοινωνικό-οικονοµικά χαρακτηριστικά Γεωλογία- τεκτονική της περιοχής µελέτης Τεχνικά έργα στην ευρύτερη περιοχή Eγγειοβελτιωτικά έργα και αρδεύσεις ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΡ ΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Γενικά χαρακτηριστικά ιάρθρωση και κατανοµή καλλιεργειών στην περιοχή µελέτης Εκτίµηση του όγκου αρδευτικού νερού και του όγκου ανακύκλωσης νερού σε κάθε ΤΟΕΒ ιάρθρωση αρδευτικού δικτύου στην περιοχή µελέτης ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΣΕ ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗ ΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Γενικά χαρακτηριστικά Υπολογισµός των θεωρητικών αναγκών σε αρδευτικό νερό

9 4.3. Σύγκριση θεωρητικών και πραγµατικών αναγκών σε αρδευτικό νερό στην περιοχή µελέτης Απεικόνιση της έντασης της ζήτησης αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡ ΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Οικονοµικά στοιχεία Χρέωση του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης Εκτίµηση της χρέωσης του αρδευτικού νερού ανά m 3 στις υποπεριοχές της περιοχή µελέτης Εφαρµογή εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σύµφωνα µε τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, τον Αριστοτέλη, το ύψιστο από τα αγαθά που πετυχαίνουν µε τις πράξεις τους οι άνθρωποι πρέπει να είναι η ευδαιµονία. Πώς όµως µπορεί να επιτευχθεί αυτό; Κατά τον Αριστοτέλη πάλι, ο πολύς κόσµος και πολλοί στοχαστές την ταύτιζαν µε την «καλή ζωή» και την «καλή ενέργεια/πράξη». Για το τι πραγµατικά όµως είναι υπάρχει µεγάλη διχογνωµία, και πάντα θα υπάρχει. ιαφορετικά ορίζει ο καθένας την προσωπική του ευδαιµονία ή ακόµα και την ευδαιµονία ενός τόπου. Σήµερα πάντως δεν νοείται ευδαιµονία ενός λαού χωρίς την εξασφάλιση τόσο της ποσότητας όσο και της ποιότητας του ενός από τα τέσσερα βασικά στοιχεία που κατά τον Ηράκλειτο συνθέτουν τον κόσµο, του νερού. Το νερό είναι απαραίτητο στοιχείο όχι µόνο για την ανθρωπινή ζωή, αλλά και για πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η αλιεία, η βιοµηχανία και η γεωργία, ενώ παίζει σηµαντικό ρόλο και στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας των οικοσυστηµάτων. Ο συνδυασµός του ρόλου του νερού στη γεωργία αλλά και στην προστασία και βιωσιµότητα µιας περιοχής µε υψηλή οικολογική αξία απασχολεί και αποτελεί αντικείµενο της παρούσης εργασίας. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται µια σηµαντική τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική υποβάθµιση των υδατικών πόρων, εξαιτίας των έντονων πιέσεων που δέχονται από τις διαφορετικές ανταγωνιστικές του χρήσεις. Στην Ελλάδα αλλά και παγκοσµίως η πιο έντονη πίεση προκαλείται από την χρήση του νερού στην γεωργία που καταλαµβάνει το µεγαλύτερο µερίδιο στη συνολική κατανάλωση νερού. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού η Ευρωπαϊκή Κοινότητα θεωρεί ότι η φυσική αλληλεξάρτηση των διαφόρων στοιχείων του υδάτινου οικοσυστήµατος, που αποτελείται από τα γλυκά επιφανειακά, τα υπόγεια, τα µεταβατικά και τα παράκτια ύδατα, επιβάλλει µια συντονισµένη διαχείριση αυτών των πόρων που συχνά µπορεί να ανήκουν στις εδαφικές περιοχές δύο ή περισσοτέρων χωρών. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται η Οδηγία πλαίσιο 2000/60 της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, µε την οποία ορίζεται πλαίσιο κοινής δράσης στο επίπεδο της πολιτικής των υδάτων µε κύριους στόχους την ποιοτική και ποσοτική εξασφάλιση των υδατικών πόρων. Επιπλέον η επιτροπή θεωρεί ότι µια κατάλληλη τιµολογιακή πολιτική για το νερό µπορεί να συνεισφέρει αποφασιστικά στη βιώσιµη διαχείριση των υδατικών πόρων. 10

11 Στο πλαίσιο των παραπάνω, αντικείµενο της παρούσης εργασίας είναι η καταγραφή και η ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης ως αναφορά τη διαχείριση του νερού στη γεωργία και ειδικότερα της πολιτικής τιµολόγησης του αρδευτικού νερού που εφαρµόζεται στην περιοχή µελέτης. Ως περιοχή µελέτης επιλέχθηκε η προστατευόµενη περιοχή, υψηλής οικολογικής σηµασίας, του έλτα Αξιού Λουδία Αλιάκµονα και Αλυκής Κίτρους. Συγκεκριµένα η περιοχή µελέτης περιορίζεται στις γεωργικές περιοχές του δέλτα του Αξιού Ποταµού που βρίσκονται εντός της προστατευόµενης περιοχής. Στη σηµείο αυτό παρουσιάζεται συνοπτικά το περιεχόµενο όλων των κεφαλαίων της παρούσας εργασίας που περιγράφεται αναλυτικότερα στο υποκεφάλαιο 1.6. Στο πρώτο κεφάλαιο δίνονται κάποια βασικά στοιχεία για τη σηµασία του νερού στη γεωργία και την εξέλιξη των αρδεύσεων στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, εισάγεται το θεσµικό πλαίσιο για την προστασία και διαχείριση των υδατικών πόρων και συγκεκριµένα για την αρδευόµενη γεωργία µέσω της ευρωπαϊκής αλλά και της εθνικής νοµοθεσίας σε υδατικής πολιτικής. Τέλος περιγράφονται θέµατα τιµολογιακής πολιτικής του αγροτικού νερού τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Στο δεύτερο κεφάλαιο οριοθετείται η περιοχή µελέτης και περιγράφονται τα γενικά χαρακτηριστικά της. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης της αρδευόµενης γεωργίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η εκτίµηση των θεωρητικών αναγκών των καλλιεργειών σε νερό, ενώ ακολουθεί η χωρική διαφοροποίηση των αναγκών αυτών µε τη χρήση των γεωγραφικών συστηµάτων πληροφοριών. Στο πέµπτο κεφάλαιο δίνονται ορισµένα οικονοµικά στοιχεία που αφορούν τους φορείς που συµµετέχουν στη διαδικασία εφαρµογής της άρδευσης, ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο που είναι το έκτο γίνεται συνοπτική παρουσίαση και σχολιασµός των κυριότερων αποτελεσµάτων της εργασίας και εξάγονται τα τελικά συµπεράσµατα. Στο σηµείο αυτό θεωρώ αναγκαίο να µνηµονεύσω ορισµένα πρόσωπα και φορείς για την πολύ σηµαντική συνεισφορά τους στην διαδικασία εκπόνησης της παρούσας µεταπτυχιακής διπλωµατικής εργασίας. 11

12 Κατ αρχήν θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή µου κ. Περικλή Λατινόπουλο που µου έδωσε την ευκαιρία να ασχοληθώ µε ένα τόσο ενδιαφέρον θέµα, αλλά και για τη µετάδοση του επιστηµονικού τρόπου σκέψης του. Ένα µεγάλο ευχαριστώ στον ρ. ιονύση Λατινόπουλο για την καθολική συµπαράσταση και την ουσιαστική συνεργασία του, που από τη πρώτη στιγµή µέχρι την στιγµή της παρουσίασης αυτής της εργασίας, µου συµπαραστάθηκε και µου παρείχε όποιες δυνατόν πληροφορίες και ιδέες είχε, ώστε να ολοκληρωθεί επιτυχώς αυτή η εργασία. Θερµές ευχαριστίες στον Πρόεδρο, το προσωπικό και τους εξωτερικούς συνεργάτες του Φορέα ιαχείρισης του έλτα Αξιού Λουδία Αλιάκµονα και Αλυκής Κίτρους και ιδιαιτέρως στον κ. Ανδρέα Γάκη για την ουσιώδη συνεργασία του και τη βοήθεια του σε θέµατα που αφορούν την εφαρµογή των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών. Θα ήθελα επίσης, να ευχαριστήσω το προσωπικό του Γενικού Οργανισµού Εγγείων Βελτιώσεων των πεδιάδων Θεσσαλονίκης - Λαγκάδα και ιδιαίτερα τον κ. ηµήτρη Γούκο για την συνέπεια µε την οποία µου παρείχε δεδοµένα, απαραίτητα για την εξέλιξη και ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας. Επιθυµώ και θεωρώ υποχρέωσή µου να ευχαριστήσω το προσωπικό των Τοπικών Οργανισµών Εγγείων Βελτιώσεων Κυµίνων- Μαλγάρων και Χαλάστρας για την πρωταρχικής σηµασίας παροχή δεδοµένων που αποτέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία οικοδοµήθηκε η παρούσα εργασία. Τέλος, το µεγαλύτερο ευχαριστώ το οφείλω στην οικογένεια µου, για την αµέριστη συµπαράσταση, την ηθική υποστήριξη και γενικώς την καθοιονδήποτε τρόπο βοήθειας τους στην ολοκλήρωση της εργασίας µου. 12

13 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Γεωργία και Περιβάλλον Από αρχαιοτάτων χρόνων σκοπός της γεωργίας αποτέλεσε η παραγωγή τροφίµων και άλλων πρώτων υλών χρήσιµων για την κάλυψη των ανθρωπίνων αναγκών. Τα κύρια µέσα για την επίτευξη του σκοπού αυτού είναι η ηλιακή ενέργεια και το νερό µε τα θρεπτικά στοιχεία που αυτό δεσµεύει από το έδαφος. Με τις συνεχώς όµως αυξανόµενες απαιτήσεις για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων συνδυάζοντας καλύτερη ποιότητα και µεγαλύτερη ποσότητα, η ανάγκη για τη χρήση χηµικών λιπασµάτων και γεωργικών φαρµάκων ήταν επιτακτική. Από τα λιπάσµατα που χρησιµοποιούνται πλέον ευρέως στη γεωργία και εξαιτίας της κατάχρησης τους από τους γεωργούς, ένα πολύ µικρό µέρος δεσµεύεται από το έδαφος. Η µεγαλύτερη ποσότητα του λιπάσµατος απορρέει επιφανειακά και καταλήγει σαν ρυπαντικό φορτίο στους διάφορους υδάτινους αποδέκτες, όπως λίµνες, ποτάµια, µεταβατικά και παράκτια ύδατα ή καταλήγει σαν ρυπαντικό φορτίο στους υπόγειους υδροφορείς, υποβαθµίζοντας και στις δύο περιπτώσεις την ποιότητα του τόσο πολύτιµου για τον άνθρωπο αγαθού που είναι το νερό. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται µια σηµαντική ποσοτική αλλά και ποιοτική υποβάθµιση των υδατικών πόρων, εξαιτίας των έντονων πιέσεων που δέχονται τόσο από τη γεωργία όσο και από τις υπόλοιπες ανταγωνιστικές χρήσεις. Στην Ελλάδα η γεωργία καταλαµβάνει το µεγαλύτερο µερίδιο στην συνολική κατανάλωση νερού. Ωστόσο, η µη ορθολογική χρήση του αρδευτικού νερού, καθιστά αβέβαιη τη βιωσιµότητα και κατ επέκταση τη διαθεσιµότητα των υδατικών πόρων τόσο στη γεωργία όσο και στις υπόλοιπες ανταγωνιστικές χρήσεις. Εκτός όµως από τα προβλήµατα που δηµιουργούνται τόσο στην ποιότητα όσο και στη διαθέσιµη ποσότητα του νερού από τη χρήση του στη γεωργία, δηµιουργείται µία σειρά από επιπλέον περιβαλλοντικά προβλήµατα που είναι σηµαντικό να λαµβάνονται υπόψη, όπως: η διάβρωση των εδαφών, η αλατοποίηση των αρδευόµενων χωραφιών, η µείωση της γονιµότητας των εδαφών, η καταστροφή των ενδιαιτηµάτων της άγριας πανίδας, η µείωση της βιοποικιλότητας, η αύξηση της αντοχής των παρασίτων στα γεωργικά φάρµακα, η παρουσία υπολειµµάτων γεωργικών φαρµάκων σε τρόφιµα, η αύξηση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης, η µείωση 13

14 της δασοκάλυψης, η πρόκληση κλιµατικών αλλαγών και η διασπάθιση των ενεργειακών πόρων ( αουτόπουλος, 2004) Γεωργία και αρδεύσεις στην Ελλάδα Όπως συµβαίνει και στις περισσότερες µεσογειακές χώρες στην Ελλάδα η γεωργία αποτελεί έναν πολύ σηµαντικό τοµέα της οικονοµίας της. Πιο συγκεκριµένα η συνεισφορά της γεωργίας στο ΑΕΠ της χώρας ανέρχεται στο 7% που αποτελεί ένα από τα µεγαλύτερα ποσοστά στις χώρες που ανήκουν στο ιεθνή Οργανισµό Οικονοµικής Συνεργίας και ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Η σηµαντικότητα της αγροτικής οικονοµίας στην Ελλάδα αντανακλάται και από το γεγονός ότι το 20% του οικονοµικώς ενεργού πληθυσµού της χώρας απασχολείται στη γεωργία, ενώ τα τελευταία 25 χρόνια η έκταση των γεωργικών καλλιεργειών στη χώρα έχει αυξηθεί κατά 65%. Η επέκταση αυτή παρατηρήθηκε κυρίως στις πεδινές περιοχές. Επιπλέον η αρδευόµενη έκταση στον Ελλαδικό χώρο ανέρχεται στο 40% της συνολικής αγροτικής γης και στο 10% της συνολικής έκτασης της χώρας (Latinopoulos, 2005). Είναι γνωστό ότι η αρδευόµενη γεωργία αποτελεί παγκοσµίως το µεγαλύτερο καταναλωτή νερού. Στην Ελλάδα η γεωργία καταλαµβάνει το 80% της συνολικής κατανάλωσης νερού. Ενώ το 60% του αρδευτικού νερού προέρχεται από επιφανειακά νερά και το υπόλοιπο από υπόγειους υδροφορείς (Latinopoulos, 2005). Επιπλέον στο 92% των αρδευόµενων εκτάσεων της χώρας η άρδευση γίνεται µε συστήµατα και τεχνικές υψηλών απωλειών, µεγαλύτερες του 50 % (Καλλία, 2008). Παρά το γεγονός αυτό όµως υπάρχουν µεγάλα περιθώρια εξοικονόµησης του υδατικού δυναµικού έως και 50% ακολουθώντας κάποιες βασικές προϋποθέσεις όπως: Η µέτρηση και καταγραφή του όγκου του νερού που διανέµεται στα αρδευτικά δίκτυα ή εφαρµόζεται στον αγρό καθώς και η χρέωση του νερού µε βάση το καταναλισκόµενο όγκο στα συλλογικά δίκτυα, Η γνώση των αναγκών των καλλιεργειών σε νερό, Η γνώση της αποθηκευτικής ικανότητας του εδάφους σε νερό και Η δηµιουργία υποδοµής για την αξιολόγηση της εφαρµογής του αρδευτικού νερού στον αγρό (Πανώρας, 2007) Ένα µεγάλο ποσοστό των αρδεύσεων (40%) πραγµατοποιείται µέσω των 404 Τοπικών Οργανισµών Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ), ενώ η κατασκευή των µεγάλων 14

15 αρδευτικών έργων πραγµατοποιείται µέσω των 10 Γενικών Οργανισµών Εγγείων Βελτιώσεων (ΓΟΕΒ). Τα µέλη των ΤΟΕΒ συνήθως πληρώνουν τέλη τα οποία καλύπτουν περίπου το 60% των λειτουργικών και διοικητικών εξόδων του οργανισµού. Τα υπόλοιπα ετήσια έξοδα καλύπτονται από το Κράτος, ενώ αντίστοιχα χρηµατοδοτούνται και οι επενδύσεις, ανάλογα µε την κατηγοριοποίηση του έργου (εθνικού, τοπικού ή ιδιωτικού) (Ασηµακόπουλος, 2006) Θεσµικό πλαίσιο για την προστασία και την διαχείριση του νερού στην Ελλάδα Η πολιτική διαχείρισης του νερού χαρακτηρίζεται αποσπασµατική και στερούµενη συντονισµού. εν υπάρχει ένα συστηµατοποιηµένο νοµικό πλαίσιο, σαφές και συγκεκριµένο, αλλά πλήθος διάσπαρτων νοµοθετικών διατάξεων. Τόσο ο Νόµος πλαίσιο 1650 που εκδίδεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος το 1986, ο οποίος περιελάµβανε διατάξεις για το νερό, όσο και ο Νόµος 1739 «για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων» που εκδίδεται από το Υπουργείο Ανάπτυξης το 1987 στα πλαίσια του οποίου η Ελλάδα χωρίζεται σε 14 υδατικά διαµερίσµατα, ενώ θεσµοθετούνται η ιυπουργική Επιτροπή Υδάτων, και οι Περιφερειακές Επιτροπές Υδάτων, οι οποίες δεν ενεργοποιήθηκαν ποτέ ώστε να οδηγήσουν στην υιοθέτηση µιας συγκεκριµένης πολιτικής στη διαχείριση των υδατικών πόρων από την Ελλάδα (Καλλία, 2008). Το 2003 εκδίδεται ο Νόµος 3199 «περί προστασίας και διαχείρισης των υδάτων» ο οποίος ενσωµατώνει στο ελληνικό δίκαιο την Οδηγία 2000/60 της Ευρωπαϊκής Κοινότητας «για τη θέσπιση πλαισίου Κοινοτικής ράσης στον Τοµέα της Πολιτικής των Υδάτων». Ο νόµος αυτός αντικαθιστά κυρίως το νόµο 1739 του Σύµφωνα µε την Οδηγία 2000/60/ΕΚ το νερό δεν θα πρέπει να θεωρείται πλέον ως εµπορικό προϊόν όπως όλα τα άλλα, αλλά ως κληρονοµιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλληλης µεταχείρισης. Σκοπός της Ευρωπαϊκής Οδηγίας είναι η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των µεταβατικών, των παράκτιων και των υπόγειων υδάτων. Οι κύριοι στόχοι της Οδηγίας Πλαίσιο, όπως ορίζονται στο Άρθρο 1 του κειµένου της, είναι οι εξής: Η προστασία, η αποτροπή της περαιτέρω επιδείνωσης και η βελτίωση της κατάστασης των υδάτινων οικοσυστηµάτων καθώς και των άµεσα εξαρτώµενων από αυτά χερσαίων οικοσυστηµάτων, 15

16 Η προώθηση της βιώσιµης χρήσης του νερού βάσει µακροπρόθεσµων σχεδίων προστασίας των διαθέσιµων υδατικών πόρων, Η ενίσχυση της προστασίας και η βελτίωση του υδάτινου περιβάλλοντος, µεταξύ άλλων µε ειδικά µέτρα για την προοδευτική µείωση, την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψη των απορρίψεων, εκποµπών και διαρροών των επικινδύνων ουσιών προτεραιότητας, Η διασφάλιση της προοδευτικής µείωσης της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων και η αποτροπή της περαιτέρω µόλυνση τους, Η συµβολή στην αντιµετώπιση των επιπτώσεων από φαινόµενα πληµµυρών και ξηρασίας. Με την ενσωµάτωση στο ελληνικό δίκαιο της Οδηγίας 2000/60 (N.3199/2003), συνίσταται Εθνική Επιτροπή Υδάτων (ΕΕΥ) που απαρτίζεται από τους αρµόδιους Υπουργούς καθώς επίσης και Εθνικό Συµβούλιο Υδάτων (ΕΣΥ ). Το ΕΣΥ σε συνεργασία µε το ΕΕΥ έχει ως βασική αρµοδιότητα την υποβολή στη Βουλή ετήσιων εκθέσεων σχετικά µε την κατάσταση του υδατικού δυναµικού της χώρας. Επίσης συνίσταται, στο ΥΠΕΧΩ Ε, Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων, οι αρµοδιότητες της οποίας αφορούν: Τη σύνταξη, το συντονισµό και την παρακολούθηση της εφαρµογής των Εθνικών Προγραµµάτων προστασίας και διαχείρισης του υδάτινου δυναµικού της χώρας, Τον έλεγχο της ποιότητας και ποσότητας των υδατικών αποθεµάτων, Την κατάρτιση των υδατικών ισοζυγίων και το στρατηγικό σχεδιασµό των αναπτυξιακών έργων των υδατικών πόρων ανά λεκάνη απορροής, Την κατάρτιση Μητρώου Προστατευόµενων Περιοχών, Την επεξεργασία των γενικών κανόνων τιµολόγησης και κοστολόγησης του νερού. Ακόµη δηµιουργούνται Περιφερειακές ιευθύνσεις Υδάτων (Π Υ). Η διεύθυνση Υδάτων κάθε Περιφέρειας είναι αρµόδια για τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο Λεκάνης Απορροής η οποία ορίζεται σαφώς από την Οδηγία 2000/60 ως διαχειριστική µονάδα. Τέλος καθορίζονται κατηγορίες αδειών χρήσης νερού και εκτέλεσης έργων αξιοποίησης τους, συµπεριλαµβανοµένης και της άρδευσης (ΥΠΑΠ 43504/2005), ενώ συγκροτείται Γνωµοδοτική Επιτροπή Υδάτων (ΥΠΑΠ /2007) και εκδίδεται Προεδρικό ιάταγµα (Π 51/ , ΦΕΚ 54Α) για 16

17 την ολοκληρωµένη προστασία και βιώσιµη διαχείριση των υδατικών πόρων (Καλλία, 2008).. Ένα από τα νέα στοιχεία που εισήγαγε η Οδηγία 2000/60 είναι ότι για πρώτη φορά στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το περιβάλλον, ένα νοµικό κείµενο προτείνει οικονοµικές αρχές και οικονοµικά εργαλεία ως βασικά µέτρα για την επίτευξη συγκεκριµένων περιβαλλοντικών στόχων. Με τον τρόπο αυτό η Οδηγία δηµιουργεί µια µοναδική ευκαιρία, και ταυτόχρονα πρόκληση, για το συνδυασµό της εµπειρικής έρευνας µε την ανάπτυξη πολιτικών διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων (Ασηµακόπουλος, 2006) Βιώσιµη διαχείριση και τιµολόγηση του νερού στα πλαίσια εφαρµογής της Οδηγίας 2000/60 Το νερό, ως υποκείµενο στο νόµο της προσφοράς και της ζήτησης, έχει µια οικονοµική αξία για όλες τις ανταγωνιστικές του χρήσεις και αυτό θα πρέπει να αναγνωριστεί προκειµένου να γίνει εφικτή η εκτίµηση της πραγµατικής του αξίας. Η τιµολόγηση του νερού µε βάση το πλήρες κόστος του η οποία θα καλύπτει άµεσα το οικονοµικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος για παροχή νερού, είναι µια απαραίτητη συνθήκη για την εφαρµογή βιώσιµης διαχείρισης των υδατικών πόρων. (O.E.C.D. PROCEEDINGS, 1999) Σηµαντικό εργαλείο στην προσπάθεια αυτή αποτελεί η Οδηγία πλαίσιο 2000/60 για τα νερά η οποία θέτει κατευθυντήριες γραµµές για την εφαρµογή οικονοµικών µέτρων και ειδικότερα της πολιτικής της τιµολόγησης του νερού µε σκοπό την προστασία και τη βιώσιµη διαχείριση του. Σύµφωνα µε το Άρθρο 9 και το παράρτηµα Ш του κειµένου της Οδηγίας 2000/60 σχετικά µε την ανάκτηση του κόστους για υπηρεσίες ύδατος, ορίζονται συνοπτικά τα εξής: Τα κράτη µέλη λαµβάνουν υπόψη την αρχή της ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών ύδατος, συµπεριλαµβανοµένου του κόστους για το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, λαµβάνοντας υπόψη τον υπολογισµό του όγκου, των τιµών και του κόστους των υπηρεσιών ύδατος και τον υπολογισµό των σχετικών επενδύσεων καθώς επίσης και των προβλέψεων τέτοιων επενδύσεων. Επιπλέον για πρώτη φορά 17

18 επισηµαίνεται ότι πρέπει να λαµβάνεται υπόψη η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Μέχρι το 2010 οι πολιτικές τιµολόγησης θα πρέπει να παρέχουν τα κατάλληλα κίνητρα στους χρήστες (βιοµηχανική, αστική και γεωργική χρήση), ώστε να χρησιµοποιούν αποτελεσµατικά τους υδατικούς πόρους και να συµβάλλουν στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας. Κατά την ανάκτηση του πλήρους κόστους πρέπει να λαµβάνονται υπόψη οι µακροπρόθεσµες προβλέψεις: α) της προσφοράς και της ζήτησης νερού στην περιοχή της λεκάνης απορροής, β) του όγκου και των υπηρεσιών του νερού και γ) των σχετικών επενδύσεων. Θα πρέπει, επίσης, να επιλέγεται ο πιο αποτελεσµατικός συνδυασµός µέτρων για τις χρήσεις του νερού, ο οποίος θα στηρίζεται στο ελάχιστο δυνητικό κόστος των µέτρων αυτών Ο επαναπροσδιορισµός της υδατικής πολιτικής σύµφωνα µε την παραδοχή και τις αρχές της Βιώσιµης Ανάπτυξης, επιβάλλει την υιοθέτηση των τεσσάρων βασικών αρχών της, οι οποίες είναι: 1. Η ενιαία και ολοκληρωµένη διαχείριση των υδατικών πόρων µε απώτερο στόχο τη διαχείριση των ανταγωνιστικών χρήσεων του νερού εντός των φυσικών ορίων της υδρολογικής λεκάνης και του υδατικού διαµερίσµατος, έτσι ώστε να αντικατασταθεί η λογική της αποσπασµατικής και αναποτελεσµατικής διαχείρισης του νερού. 2. ιαχείριση της ζήτησης σε αντικατάσταση της πολιτικής της διαχείρισης της προσφοράς του νερού που µπορεί να χαρακτηριστεί ως ζηµιογόνος περιβαλλοντικά, αλλά και αδιέξοδη οικονοµικά. 3. Οικονοµική θεώρηση του νερού, και κοστολόγησή του σύµφωνα µε την πλήρη αξία του, η οποία αντανακλά την αξία της πλέον πολύτιµης εναλλακτικής ή δυνητικής χρήσης του. 4. Αποκεντρωµένη διαχείριση των υδατικών πόρων µε την ένταξη και συµµετοχή στην όλη διαδικασία των τελικών χρηστών του νερού (ASCE and UNESCO, 1998; Μυλόπουλος, 2000). 18

19 Οι συνιστώσες του συνολικού κόστους του νερού που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι: 1. Το οικονοµικό κόστος που µε τη σειρά του διαχωρίζεται στο: Κόστος κεφαλαίου Κόστος συντήρησης Λειτουργικό κόστος ιοικητικό κόστος Άλλο άµεσο κόστος 2. Κόστος (εξάντλησης) φυσικών πόρων που αφορά το κόστος ευκαιρίας, δηλαδή τις χαµένες ευκαιρίες άλλων χρήσεων του νερού, λόγω εξάντλησης των διαθέσιµων πόρων για µια ορισµένη χρήση (π.χ. η υπεράντληση υπόγειου νερού για άρδευση) 3. Περιβαλλοντικό κόστος που αφορά το κόστος των επιπτώσεων από τη συγκεκριµένη χρήση του νερού (π.χ. η υδρευτική ή αρδευτική χρήση νερού από ταµιευτήρα έχει αρνητική επίδραση σε γειτονικούς βιότοπους). Και αυτό το κόστος, συνήθως, αγνοείται (Λατινόπουλος, 2008) Εκεί που θα κριθεί η επιτυχία µιας πολιτικής κοστολόγησης του νερού σύµφωνα µε την πλήρη αξία του, είναι το κατά πόσον θα επιτευχθεί να γίνει κοινή συνείδηση στους πολίτες ότι αυτή δεν αποτελεί ένα ακόµη εισπρακτικό µέσον από µέρους του κράτους και δεν στοχεύει πουθενά αλλού, παρά µόνο στην προστασία του νερού από τη ποσοτική και την ποιοτική υποβάθµιση (Μυλόπουλος, 2000). Οι πολιτικές τιµολόγησης σύµφωνα και µε τους στόχους της Οδηγίας σχετίζονται µε το γεγονός ότι η µείωση της κατανάλωσης και της ρύπανσης έχει ως αποτέλεσµα τη σηµαντική µείωση του κόστους για κάθε χρήστη. Για το λόγο αυτό, οι τιµές και τα τέλη που καλούνται να καταβάλλουν οι καταναλωτές πρέπει να είναι ανάλογα µε την κατανάλωση νερού και τη ρύπανση που προκαλείται από τη χρήση. Στο πλαίσιο αυτό, ορθολογικές τιµές καθορίζονται, όπου αυτό είναι εφικτό, ως συνάρτηση των πάγιων τελών (κάλυψη σταθερού κόστους παροχής υπηρεσιών, της χρέωσης ανά µονάδα καταναλισκόµενου όγκου νερού και της χρέωσης ανά ποσότητα ρύπανσης που προκαλείται) (WATECO, 2002). 19

20 1.5. Άρδευση, µέθοδοι τιµολόγησης και υφιστάµενο καθεστώς χρέωσης στην Ελλάδα και διεθνώς Σύµφωνα µε όλες τις κλασικές οικονοµικές θεωρίες η οικονοµική αξία ενός αγαθού σε µία ανταγωνιστική αγορά που αντικατοπτρίζεται από την τιµή του, αναφέρεται στην προθυµία του καταναλωτή να πληρώσει για αυτό. Σύµφωνα µε τους Johansson et al. (2002) oι µέθοδοι τιµολόγησης του αρδευτικού νερού διακρίνονται σε τρεις γενικές κατηγορίες: α) στις ογκοµετρικές µεθόδους (Volumetric pricing), οι οποίες βασίζονται στις µετρήσεις της κατανάλωσης του νερού στις αρδευόµενες καλλιέργειες, β) στις µη ογκοµετρικές µεθόδους (Non-volumetric pricing), στις οποίες δεν εφαρµόζεται µέτρηση της συνολικής κατανάλωσης. Μία από αυτές είναι η στρεµµατική τιµολόγηση (Area pricing) η οποία αποτελεί την πιο κοινή µέθοδο εξαιτίας της ευκολίας εφαρµογής της και στην οποία η χρέωση εφαρµόζεται ανά µονάδα αρδευόµενης έκτασης, µε διαφοροποίηση ορισµένες φορές των τιµών ανάλογα µε το είδος της καλλιέργειας, την καλλιεργητική περίοδο και τη µέθοδο άρδευσης. Άλλες µη ογκοµετρικές µέθοδοι είναι, η τιµολόγηση των εκροών (Output pricing) όπου η χρέωση σχετίζεται µε την µονάδα παραγόµενου προϊόντος και η τιµολόγηση των εισροών (Input pricing) όπου ο γεωργός πληρώνει το αρδευτικό νερό έµµεσα δίνοντας υψηλότερες εισφορές για τις εισροές του. γ) στις µεθόδους που βασίζονται σε µερίδες- ποσοστά (Quotas) ανάλογα µε την κατανάλωση, δηµιουργώντας όµως προβλήµατα στα χαµηλά γεωργικά εισοδήµατα, αναγκάζοντας τους πολλές φορές να εγκαταλείψουν την παραγωγή και δ) στις µεθόδους που βασίζονται στη λειτουργία της αγοράς του αρδευτικού νερού (Water markets) Σύµφωνα µε τους Bosworth et al. (2002), θα πρέπει να υπάρχει µια ξεκάθαρη σύνδεση της µεθόδου τιµολόγησης που θα εφαρµοστεί µε το στόχο της πολιτικής τιµολόγησης που επιδιώκεται να επιτευχθεί. Αν ο στόχος που επιδιώκεται µε την εφαρµογή της τιµολόγησης είναι η ανάκτηση του κόστους, τότε είναι προφανές ότι θα πρέπει να επιλεγεί µία µέθοδος τιµολόγησης που θα είναι µη ογκοµετρική και εύκολη στην εφαρµογή της. Μια τέτοια µέθοδος είναι η στρεµµατική. Σε αντίθετη περίπτωση όµως που στόχος της εφαρµογής τιµολόγησης είναι η αποτελεσµατικότητα και η δικαιότερη κατανοµή του νερού τόσο στο τοµέα της γεωργίας όσο και µεταξύ των 20

21 διαφορετικών ανταγωνιστικών του χρήσεων, καταλληλότερη µέθοδος τιµολόγησης θεωρείται η ογκοµετρική. Σύµφωνα µε τον Easter (1996) η ύπαρξη µιας αγοράς νερού θα αποτελούσε ένα αποτελεσµατικό µηχανισµό κατανοµής των υδατικών πόρων, ενώ θα ενθάρρυνε και τις επενδύσεις µε σκοπό τη βελτίωση της αποδοτικότητας της χρήσης του νερού αλλά και στην προστασία των αποθεµάτων του. Ακόµα όµως και στην περίπτωση εφαρµογής µιας αγοράς νερού τίθεται το ερώτηµα αν θα καλυφθούν επαρκώς τα κόστη λειτουργίας και συντήρησης των δικτύων. Στη περίπτωση του αρδευτικού νερού στην Ελλάδα επειδή ακριβώς µέχρι και σήµερα θεωρείται περισσότερο ως ένα κοινωνικό παρά ως ένα οικονοµικό αγαθό, που ακολουθεί τους νόµους της ανταγωνιστικής αγοράς, δεν έχει γίνει κανένα βήµα προς τη κατεύθυνση της βελτίωσης της αποτελεσµατικότητας και δικαιότερης κατανοµής του νερού τόσο στο τοµέα της γεωργίας όσο και µεταξύ των διαφορετικών ανταγωνιστικών του χρήσεων, σε αντίθεση µε άλλες χώρες. Στον πίνακα παρατίθενται συνοπτικά οι σχέσεις µεταξύ των διαφορετικών πολιτικών τιµολόγησης και των διαφορετικών µεθόδων τιµολόγησης σε σχέση µε τη συµβολή τους στην ανάκτηση του κόστους, στην κατανοµή και ποιότητα του νερού και στη δικαιοσύνη που επιτυγχάνεται κατά την εφαρµογή τους. Πίνακας 1.5.1: Σχέσεις µεταξύ των διαφορετικών πολιτικών τιµολόγησης και των διαφορετικών µεθόδων τιµολόγησης. Table 1.5.1: Summary of the relations between irrigation charging objectives and pricing methods. Στόχοι τιµολόγησης Μέθοδοι Κατανοµή και τιµολόγησης Ανάκτηση κόστους ποιότητα του νερού ικαιοσύνη Μη ογκοµετρικοί µέθοδοι Ναι Όχι Όχι Ογκοµετρικοί µέθοδοι Ίσως Ναι Ναι Μέθοδοι που βασίζονται σε Όχι Ναι Ίσως αγορά νερού ( Πηγή : Bosworth et al., 2002) Στην Ελλάδα στα συλλογικά αρδευτικά δίκτυα όπως αυτό του κάµπου της Θεσσαλονίκης η καταναλισκόµενη ποσότητα µετριέται κατά τη διανοµή του νερού από τους Γενικούς Οργανισµούς Εγγείων Βελτιώσεων στους αντίστοιχους Τοπικούς 21

22 Οργανισµούς και όχι κατά την εφαρµογή του νερού στον αγρό. Η δε χρέωση, γίνεται µε βάση την αρδευόµενη έκταση µε µικρή διαφοροποίηση ανάλογα µε το είδος της καλλιέργειας και ανεξάρτητα της εποχής ή της µεθόδου άρδευσης. Η συγκεκριµένη τιµολογιακή πολιτική φυσικά παρέχει µηδαµινά κίνητρα για εξοικονόµηση νερού, αντιθέτως ενθαρρύνει τη µη ορθολογική του χρήση. Το ίδιο ισχύει και στα συλλογικά υπό πίεση αρδευτικά δίκτυα όπου για τη χρέωση του αρδευτικού νερού λαµβάνεται υπόψη µόνο η κατανάλωση ενέργειας για αντλήσεις, έκτος από λίγες περιπτώσεις όπου η χρέωση συνδυάζεται µε τον καταναλισκόµενο όγκο του νερού. Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν ορισµένα αρδευτικά δίκτυα στη βόρεια Ελλάδα (Έβρος, ράµα, Κοζάνη, Γρεβενά) και στη νότια Ελλάδα (Κρήτη) (Πανώρας, 2007). Με την εµφάνιση της Οδηγίας 2000/60 και την ενσωµάτωση της στο ελληνικό δίκαιο (N.3199/2003) καθορίζεται ως τρόπος χρέωσης του αρδευτικού νερού αυτός που γίνεται µε βάση τον καταναλισκόµενο όγκο νερού στον αγρό. Στη συνέχεια δίνονται ορισµένα παραδείγµατα µεθόδων τιµολόγησης του αρδευτικού νερού που εφαρµόζονται σε διάφορες χώρες του κόσµου, από τη διεθνή βιβλιογραφία. Στο Ισραήλ, που η αρδευόµενη γεωργία καταλαµβάνει το 61% της συνολικής κατανάλωσης νερού της χώρας η χρέωση των γεωργών είναι κλιµακωτή ανάλογα µε το ποσοστό του νερού που χρησιµοποιούν σε σχέση µε αυτό που τους διανέµεται. Για το πρώτο 50% της ποσότητας χρεώνονται µε 0,18 US$/ m 3 (ή 180 US$/ 1000m 3 ), για το επόµενο 30% χρεώνονται µε 0,22 US$/ m 3 (220 US$/ 1000m 3 ), και για το τελευταίο 20% χρεώνονται µε 0,29 US$/ m 3 (ή 290 US$/ 1000m 3 ). Ωστόσο στην χώρα αυτή έχει δηµιουργηθεί ένα "γεωργικό λόµπι" που πιέζει την κυβέρνηση να µην αυξήσει τις τιµές χρέωσης του αγροτικού νερού (Becker and Lavee, 2002; Bosworth et al., 2002). Στην Ιορδανία, λόγω της περιορισµένης διαθέσιµης ποσότητας νερού, κύριος στόχος της κυβέρνησης είναι να βρει τη χρυσή τοµή µεταξύ της κάλυψης των απαιτήσεων για αρδευτικό νερό της πεδιάδας της Ιορδανίας και της συνεχώς αυξανόµενης ζήτησης για νερό της πρωτεύουσας Αµµάν. Έτσι εφαρµόζεται ογκοµετρική µέθοδος τιµολόγησης µε σκοπό την ευαισθητοποίηση των αγροτών και κυριότερα την ανάκτηση του κόστους λειτουργίας και συντήρησης των δικτύων. Οι εισφορές των αγροτών καλύπτουν το 50% του κόστους αυτού. Για το έτος 1999 οι τιµές χρέωσης των αγροτών ήταν 21,1 US$/ 1000m 3 (Huppert and Urban, 1999; Bosworth et al., 2002). 22

23 Στην Καλιφόρνια των Ηνωµένων Πολιτειών Αµερικής η µέθοδος χρέωσης του αρδευτικού νερού είναι ογκοµετρική, η οποία όµως ποικίλει, και εξαρτάται από το ετήσιο κόστος λειτουργίας και συντήρησης των δικτύων και την ανάκτηση του κόστους κεφαλαίου το οποίο δεν καλύφθηκε τα προηγούµενα χρόνια. Μια ενδεικτική τιµή είναι 44 US$/ 1000m 3 (Teerink and Nakashima, 1993; Bosworth et al., 2002). Στην Ινδία χρησιµοποιείται η ογκοµετρική µέθοδος τιµολόγησης του αρδευτικού νερού µε τιµή που ποικίλει µεταξύ 0,4 και 1,6 US$/ 1000m 3 (Perry 2001, Bosworth et al., 2002) Στόχος και περιεχόµενα της εργασίας Με την ενσωµάτωση στο ελληνικό δίκαιο της Οδηγίας 2000/60 (N.3199/2003), το νερό δεν θα πρέπει να θεωρείται πλέον ως ένα εµπορικό προϊόν όπως όλα τα άλλα, αλλά ως κληρονοµιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλληλης µεταχείρισης. Κάποιες από τις σηµαντικότερες αρµοδιότητες που πρέπει να φέρουν εις πέρας τα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας είναι η κατάρτιση Μητρώου Προστατευόµενων Περιοχών και η επεξεργασία των γενικών κανόνων τιµολόγησης και κοστολόγησης του νερού. Στο πλαίσιο αυτό, στόχος της παρούσης εργασίας είναι η καταγραφή και η ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης ως αναφορά τη διαχείριση και ειδικότερα της πολιτικής τιµολόγησης του αρδευτικού νερού που εφαρµόζεται στην περιοχή µελέτης, δηλαδή το έλτα του Αξιού Ποταµού, που αποτελεί προστατευόµενη περιοχή υψηλής οικολογικής σηµασίας. Ταυτόχρονα όµως στην περιοχή σηµαντικό στοιχείο είναι η καλλιέργεια του ρυζιού όπου η παραγωγή φτάνει το 75% της συνολικής εγχώριας παραγωγής. Επιπλέον ιδιαίτερα σηµαντική δραστηριότητα για την παράκτια περιοχή αποτελεί η µυδοκαλλιέργεια, όπου η παραγωγή φτάνει το 85% της συνολικής εγχώριας παραγωγής. Στη συνέχεια παρουσιάζεται συνοπτικά το περιεχόµενο των επόµενων κεφαλαίων της παρούσας εργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο οριοθετείται η περιοχή µελέτης και περιγράφονται τα γενικά χαρακτηριστικά της. Επιπλέον αναπτύσσεται το καθεστώς προστασίας της Προστατευόµενης Περιοχής του έλτα Αξιού Λουδία Αλιάκµονα και Αλυκής Κίτρους µέσα στην οποία ανήκει η περιοχή µελέτης. Στη συνέχεια δίνονται ορισµένα κλιµατικά, δηµογραφικά και οικονοµικό-κοινωνικά στοιχεία για την υπό µελέτη 23

24 περιοχή. Ακολουθούν ορισµένα στοιχεία για την γεωλογία, την τεκτονική και τα τεχνικά έργα της ευρύτερης περιοχής. Ενώ τελειώνοντας το κεφάλαιο περιγράφονται τα εγγειοβελτιωτικά έργα της περιοχής. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης της αρδευόµενης γεωργίας. Αρχικά περιγράφονται ορισµένα γενικά χαρακτηριστικά σχετικά µε την συλλογή και την επεξεργασία των δεδοµένων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται η διάρθρωση και η κατανοµή των καλλιεργειών στην περιοχή µελέτης, ενώ υπολογίζεται τόσο ο όγκος του αρδευτικού νερού που καταναλώνεται για την άρδευση της περιοχής όσο και η ποσότητα του καταναλισκόµενου όγκου αρδευτικού νερού που ανακυκλώνεται και επαναχρησιµοποιείται. Τέλος δίνεται η διάρθρωση του υφιστάµενου αρδευτικού δικτύου της περιοχής µελέτης. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η εκτίµηση των θεωρητικών αναγκών των καλλιεργειών σε νερό, ενώ ακολουθεί η χωρική διαφοροποίηση των αναγκών αυτών µε τη χρήση των γεωγραφικών συστηµάτων πληροφοριών (GIS). Στην αρχή περιγράφονται ορισµένα γενικά χαρακτηριστικά σχετικά µε την µέθοδο υπολογισµού. Στην συνέχεια ακολουθεί ο υπολογισµός των θεωρητικών αναγκών των καλλιεργειών σε νερό. Σκοπός του υπολογισµού αυτού είναι η προσέγγιση της υφιστάµενης πραγµατικής ζήτησης σε αγροτικό νερό, δηλαδή των πραγµατικών αναγκών σε νερό. Στη συνέχεια ακολουθεί η σύγκριση των θεωρητικών και των πραγµατικών αναγκών σε αρδευτικό νερό, για να διαπιστωθεί η επιτυχία της προσέγγισης αλλά και ο βαθµός απόδοσης της άρδευσης ή εναλλακτικά οι απώλειες κατά την άρδευση στην περιοχή. Τέλος παρουσιάζεται η απεικόνιση της έντασης της ζήτησης του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης. Στην αρχή του πέµπτου κεφάλαιο δίνονται ορισµένα οικονοµικά στοιχεία που αφορούν τους εµπλεκόµενους φορείς στη διαδικασία εφαρµογής της άρδευσης. Ακολούθως δίνονται στοιχεία σχετικά µε την υφιστάµενη χρέωση του αρδευτικού νερού και προτείνονται σενάρια εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης. Στο τελευταίο κεφάλαιο που είναι το έκτο, γίνεται συνοπτική παρουσίαση και σχολιασµός των κυριότερων αποτελεσµάτων της εργασίας και εξάγονται τα τελικά συµπεράσµατα. 24

25 2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1. Γενικά χαρακτηριστικά Ως περιοχή µελέτης ορίζεται η περιοχή δικαιοδοσίας των Τοπικών Οργανισµών Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) των ηµοτικών ιαµερισµάτων Κυµίνων- Μαλγάρων και του ηµοτικού ιαµερίσµατος Χαλάστρας που ανήκουν στην προστατευόµενη περιοχή του έλτα Αξιού Λουδία Αλιάκµονα και Αλυκής Κίτρους, στις δυτικές ακτές του Θερµαϊκού κόλπου. Η έκταση περικλείεται από την οριογραµµή που αρχίζει, βόρεια, από την Νέα Εθνική Οδό Θεσσαλονίκης-Αθηνών. υτικό όριο αποτελεί ο ποταµός Λουδίας και ανατολικό όριο ο ποταµός Γαλλικός, ενώ η οριογραµµή καταλήγει νότια στη παράκτια ζώνη του έλτα του Αξιού. Η περιοχή µελέτης καταλαµβάνεται αποκλειστικά, από αγροτικές καλλιέργειες, οι οποίες βρίσκονται στην περιφερειακή ζώνη της προστατευόµενης περιοχής (ζώνες Γ2, Γ3, Γ4, Γ5 και Γ6) (Χάρτης 2.2.3). Στον ΤΟΕΒ Κιµήνων- Μαλγάρων και εντός της περιοχής µελέτης ανήκουν τµήµα των αγροκτηµάτων των οµώνυµων ηµοτικών ιαµερισµάτων, ενώ στον ΤΟΕΒ Χαλάστρας περιλαµβάνονται εκτός από το αγρόκτηµα Χαλάστρας, τµήµατα των αγροκτηµάτων Καλοχωρίου και Σίνδου (Χάρτης 2.1.1). Η υπό µελέτη περιοχή ανήκει στο δέλτα του ποταµού Αξιού, οπότε σαν ευρύτερη περιοχή ενδιαφέροντος θα µπορούσε να θεωρηθεί συνολικά, η λεκάνη απορροής του ποταµού Αξιού, αφού επηρεάζει αποφασιστικά, τόσο την ποιότητα όσο και την ποσότητα του νερού που φτάνει στο έλτα (Χάρτης 2.1.2). Ο ποταµός Αξιός έχει συνολικό µήκος 380km εκ των οποίων τα 76km βρίσκονται σε ελληνικό έδαφος, ενώ τα υπόλοιπα βρίσκονται στο έδαφος της Π.Γ..Μ.. Η λεκάνη απορροής που σχηµατίζεται είναι έκτασης km 2 (Π.Γ..Μ.: km 2, Ελλάδα: km 2 ). Ο συνολικός πληθυσµός που φιλοξενείται είναι κάτοικοι, εκ των οποίων , κατοικούν στην Π.Γ..Μ. και κατοικούν στην Ελλάδα. 25

26 Περιοχή µελέτης Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Αξιός Ποταµός Αγρόκτηµα Χαλάστρας- Καλοχωρίου- Σίνδου Αγρόκτηµα Κυµίνων- Μαλγάρων Υπόµνηµα Kilometers Αγροτεµάχια οικισµοί Όρια περιοχής Χάρτης 2.1.1: Περιοχή µελέτης. Figure 2.1.1: Map of the study area. Χάρτης 2.1.2: Ο Αξιός ποταµός από τα σύνορα µέχρι τις εκβολές του. Με πορτοκαλί χρώµα διακρίνονται τα όρια της περιοχής µελέτης Figure 2.1.2: Map of Axios River from the boundary with FYROM to Thermaikos gulf. The study areas borders are distinguished with orange colour. 26

27 2.2. Καθεστώς προστασίας του έλτα Αξιού Λουδία Αλιάκµονα και Αλυκής Κίτρους Το δέλτα του Αξιού και το τµήµα του ποταµού, 7km πάνω από το στόµιό του, (συνολική έκταση 67km 2 ) έχει χαρακτηριστεί ως περιοχή Ramsar. µε βάση το Νοµοθετικό ιάταγµα 191/74. Η περιοχή του έλτα έχει επίσης ενταχθεί στο ειδικό καθεστώς προστασίας ως Μεσογειακή Περιοχή, σύµφωνα µε τη σύµβαση της Βαρκελώνης το 1976 Αποτελεί τόπο κοινοτικής σηµασίας µε βάση την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας αλλά και Ζώνη Ειδικής Προστασίας σύµφωνα µε την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ για την προστασία και τη διατήρηση των άγριων πτηνών. Επίσης, στην περιοχή παράγεται περίπου το 85% της συνολικής παραγωγής µυδιών στην Ελλάδα. Η Αλυκή Κίτρους είναι έκτασης στρεµµάτων στην οποία παράγονται τόνοι αλατιού ετησίως. Επίσης έχει χαρακτηριστεί ως απόθεµα θηραµάτων (Game Reserve) το οποίο πρέπει να προστατευθεί. Χάρτης 2.2.1: Χάρτης τόπων κοινοτικής σηµασίας (SCI). Figure 2.2.1: Map of sites of community interest (SCI). 27

28 Χάρτης 2.2.2: Χάρτης ζωνών ειδικής προστασίας για την ορνιθοπανίδα (SPA). Figure 2.2.2: Map of special protected area (SPA). Ο Αξιός ποταµός και οι εκβολές του εντάσσονται στις ακόλουθες περιοχές Natura 2000: ¾ έλτα Αξιού Εκβολές Λουδία έλτα Αλιάκµονα (κωδικός περιοχής GR ) µε έκταση 112 km 2, ¾ Ποταµός Αξιός (κωδικός περιοχής GR ) µε έκταση 77 km 2, ¾ έλτα Αξιού Εκβολές Λουδία έλτα Αλιάκµονα Αλυκή Κίτρους (κωδικός περιοχής GR ) µε έκταση 138 km 2, Σηµειώνεται επίσης ότι η περιοχή εντάσσεται στο καθεστώς προστασίας της σύµβασης της Βέρνης (Bern Convention, 1979) - που έχει ως σκοπό τη διατήρηση της αυτοφυούς χλωρίδας, της άγριας πανίδας και των φυσικών ενδιαιτηµάτων καθώς και στο Ευρωπαϊκό ίκτυο Προστατευόµενων Περιοχών Φύση 2000 (Natura 2000), που έχει επίσης ως στόχο τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, της άγριας πανίδας και της αυτοφυούς χλωρίδας. Επιπλέον σύµφωνα µε την ΚΥΑ 220ΑΑΠ/14/05/2009 του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων πραγµατοποιείται ο χαρακτηρισµός των χερσαίων, υδάτινων και θαλάσσιων περιοχών των εκβολών των ποταµών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκµονα, της Αλυκής Κίτρους της λιµνοθάλασσας Καλοχωρίου και της ευρύτερης περιοχής τους, ως Εθνικό Πάρκο, 28

29 ενώ καθορίζονται και οριοθετούνται οι ζώνες προστασίας (Χάρτης 2.2.3), οι χρήσεις, οι όροι και οι περιορισµοί δόµησης για κάθε ζώνη (Παράρτηµα Α ). Επιπλέον καθορίζεται ότι η χωρική αρµοδιότητα του ιδρυθέντος µε το άρθρο 13 του ν. 3044/2002 (Α 197) Φορέα ιαχείρισης Εθνικού Πάρκου «έλτα Αξιού Λουδία Αλιάκµονα», είναι τα όρια των χαρακτηρισµένων Περιοχών ως ζωνών Απόλυτης Προστασίας της Φύσης, Προστασίας της Φύσης και της Περιφερειακή Ζώνης. Όπως διακρίνεται στον Χάρτη οι περιοχές µε το βαθύ κόκκινο χρώµα αποτελούν τις περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης που είναι οι εκβολές των ποταµών (ΑΠ). Οι περιοχές µε ανοιχτό κόκκινο χρώµα αποτελούν τις περιοχές προστασίας της φύσης που αφορούν τα δέλτα των ποταµών (Π ) και των αλυκών Κίτρους (ΠΑ), ενώ οι περιοχές µε το πράσινο χρώµα αποτελούν τις περιοχές προστασίας της φύσης χερσαίων εκτάσεων (Β). Ακόµα διακρίνονται, στην περιφερειακή ζώνη, µε καφέ χρώµα οι περιοχές των γεωργικών καλλιεργειών (Γ) και µε πορτοκαλί χρώµα η περιοχή ελεγχόµενης οικιστικής ανάπτυξης αλυκών Κίτρους ( ). Σύµφωνα λοιπόν µε το Άρθρο 3 και το Άρθρο 4 της ΚΥΑ 220ΑΑΠ/14/05/2009 του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων στην περιοχή µελέτης, δηλαδή στις ζώνες των Γεωργικών Καλλιεργειών Γ2, Γ3, Γ4, Γ5 και Γ6 επιτρέπονται: Η επιστηµονική έρευνα των στοιχείων του οικοσυστήµατος. Η εκτέλεση έργων που αποσκοπούν στη βελτίωση και την αποκατάσταση των χαρακτηριστικών του οικοσυστήµατος. Η επίσκεψη και ξενάγηση επισκεπτών µε σκοπό την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Η εγκατάσταση, συντήρηση και βελτίωση της απαραίτητης υποδοµής, για την υποστήριξη των παραπάνω δραστηριοτήτων. Η βόσκηση ως µέσο διαχείρισης των ενδιαιτηµάτων υπό προϋποθέσεις. Η θαλάσσια επαγγελµατική και ερασιτεχνική αλιεία, η ερασιτεχνική αλιεία στα ποτάµια και η κίνηση αλιευτικών σκαφών σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία. Η χρήση λιµνοθαλάσσιων οικοσυστηµάτων και ιχθυοτρόφων υδάτων ως εντατικών ιχθυοτροφείων και ως µέσο οικολογικής αναβάθµισης της περιοχής. Επιπλέον η δηµιουργία, ο εκσυγχρονισµός και η συντήρηση της υφιστάµενης υποδοµής για τις εν λόγω δραστηριότητες. 29

30 Η συντήρηση και εκσυγχρονισµός των υφιστάµενων δικτύων και υποδοµών στις θαλάσσιες ζώνες, στις κοίτες των ποταµών και των φυσικών τεχνικών καναλιών, εφόσον εξασφαλίζεται υψηλός βαθµός προστασίας. Η κίνηση σκαφών σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις. Η συντήρηση, επισκευή και αναστύλωση ιστορικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών µνηµείων και οι αρχαιολογικές ανασκαφές µε τις απαραίτητες άδειες. Η µελισσοκοµία σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία. Ο εναλλακτικός τουρισµός. Ο σχεδιασµός και η υλοποίηση έργων που αφορούν στην αποκατάσταση και βελτίωση των ιχθυοαποθεµάτων, καθώς και έργα βελτίωσης της αλιευτικής δραστηριότητας. Ο εµπλουτισµός και η επανεισαγωγή τοπικού και όµοιου γενετικού υλικού άγριας και µη άγριας πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας. Η κίνηση οχηµάτων µόνο για την εξυπηρέτηση των επιτρεπόµενων δραστηριοτήτων στις συγκεκριµένες ζώνες. Τα έργα συντήρησης και βελτίωσης βατότητας του οδικού δικτύου. Οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισµού και θερµότητας µε χρήση φωτοβολταϊκών στοιχείων και γεωθερµικών πεδίων για την κάλυψη αναγκών των επιτρεπόµενων δραστηριοτήτων και χρήσεων. Οι παραπάνω χρήσεις και δραστηριότητες είναι εκείνες που αναφέρονται στις περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης και ισχύουν και στις ζώνες των Γεωργικών Καλλιεργειών. Επιπλέον επιτρέπονται: Η γεωργία µόνο στις υφιστάµενες καλλιεργούµενες εκτάσεις και τα αναγκαία µέτρα υποδοµής υπό προϋποθέσεις. Η βόσκηση ως µέσο διαχείρισης των ενδιαιτηµάτων υπό προϋποθέσεις. Εκτέλεση έργων βελτίωσης, αποκατάστασης και εκσυγχρονισµού λειτουργικών υποδοµών και µεταφορών. Η κατοικία σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις της εκτός σχεδίου δόµησης σε γήπεδα µε αρτιότητα µεγαλύτερη από 6 στρέµµατα. 30

31 Εγκατάσταση πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων υπό προϋποθέσεις. Υδατοκαλλιέργεια σε χερσαίες δεξαµενές και αναγκαίες υποστηρικτικές εγκαταστάσεις. Η θήρα σύµφωνα µε κείµενες διατάξεις. Η χρήση του υφιστάµενου οδικού δικτύου και έργα βελτίωσης, αποκατάστασης και συντήρησής του, σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις. Η δηµιουργία θερµοκηπίων χαµηλής κάλυψης. Η χρήση υφιστάµενων γεωργικών αποθηκών υποδοµών. Η ανάπτυξη εγκαταστάσεων καθετοποίησης των παραγόµενων προϊόντων πρωτογενή τοµέα υπό προϋποθέσεις. Εγκαταστάσεις για τη ναυπήγηση και επισκευή πλοίων και αλιευτικών σκαφών. Ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις µέγιστης δυναµικότητας 30 κλινών σε γήπεδα ελάχιστου ορίου αρτιότητας 8 στρεµµάτων και συγκεκριµένες προϋποθέσεις. Ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων χαµηλής όχλησης. Οι αθλητικές εγκαταστάσεις υπό συγκεκριµένες προϋποθέσεις Οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισµού και θερµότητας και υψηλής θερµότητας µε χρήση Α.Π.Ε. εκτός αιολικής σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις. 31

32 Χάρτης 2.2.3: Ζώνες προστασίας εθνικού πάρκου έλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκµονα και αλυκής Κίτρους (ΥΠΕΧΩ Ε, 2008) Figure: 2.2.3: Map of protected area zones in Axios Loudias Aliakmon and Kitrus salt-pan National Park 32

33 2.3. Κλιµατικά στοιχεία Το κλίµα της ευρύτερης περιοχής της λεκάνης απορροής του Αξιού είναι ηπειρωτικό στο βόρειο τµήµα και µεσογειακό πλησιάζοντας την παράκτια ζώνη. Η µέση ετήσια θερµοκρασία κυµαίνεται µεταξύ 9 και 17,5 ο C, ενώ η µέση ετήσια βροχόπτωση µεταξύ 400 και 1.300mm (Poulos et al., 2000). Οι ορεινές περιοχές της δυτικής Π.Γ..Μ. δέχονται πολλή περισσότερη βροχόπτωση πάνω από 1.000mm, ενώ οι κεντρικές περιοχές και κυρίως η κοιλάδα του Αξιού δέχεται λιγότερο από 500mm. Η θερµή περίοδος διαρκεί από το Μάιο έως τον Οκτώβριο και η ψυχρή από το Νοέµβριο έως τον Απρίλιο. Ο πιο θερµός µήνας είναι ο Ιούλιος, ενώ ο πιο ψυχρός ο Ιανουάριος. Οι επικρατέστερες διευθύνσεις ανέµων είναι Β/Β καθ όλη τη διάρκεια του έτους, και κυρίως το χειµώνα, και Ν/ΝΑ λόγω της αναπτυσσόµενης θαλάσσιας αύρας. Οι συνθήκες ασθενών ανέµων είναι ιδιαίτερα συχνές στην περιοχή (Γιακουµή, 2001). Το µέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων στην ευρύτερη περιοχή είναι 671mm και ο µέσος ετήσιος όγκος υετού x 10 6 m 3, ενώ η µέση ετήσια απορροή των υδάτων εκτιµάται σε x 10 6 m 3. Το πλάτος της κοίτης του ποταµού Αξιού κυµαίνεται µεταξύ m, και το βάθος του φτάνει τα 4m. Το µέσο ετήσιο ύψος βροχής στην περιοχή του δέλτα του Αξιού όπου βρίσκεται και η περιοχή µελέτης είναι < 400mm (Χάρτης 2.3.1) Παρακάτω δίνονται οι µέσες ετήσιες τιµές θερµοκρασίας ( σε C ) αέρα και νερού στη θέση Γέφυρα Χαλάστρας για τις χρονιές και το µέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων για τα υδρολογικά έτη από έως 2000 στο σταθµό Χαλάστρας, µε βάση στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας (Γράφηµα και 2.3.2). Ένα µικρό µέρος των κατακρηµνισµάτων εισέρχεται στο πυκνό υδρογραφικό δίκτυο και φτάνει στην κύρια κοίτη του ποταµού για να καταλήξει από εκεί στον Θερµαϊκό κόλπο. Το µεγαλύτερο όµως µέρος, λόγω των υδροπερατών πετρωµάτων από τα οποία αποτελείται η περιοχή, κατεισδύει εµπλουτίζοντας τους υδροφόρους ορίζοντες που υπάρχουν. Από τα υδροφόρα στρώµατα αυτά που αναπτύσσονται στα τεταρτογενή ιζήµατα της δυτικής πεδινής ζώνης του Νοµού Θεσσαλονίκης, µεταξύ των ποταµών Αξιού και Γαλλικού, αποτέλεσαν για πολλά χρόνια µία από τις πηγές υδροληψίας της Εταιρείας Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης Α.Ε. (Μελαδιώτης, 2000). 33

34 Χάρτης 2.3.1: Ένταση µέσης ετήσιας βροχόπτωσης στις υπολεκάνες του Αξιού (Πηγή: EUROCAT 2004). Figure 2.3.1: Map of annual average rain intensity in the sub-regions of Axios river catchment (Source: EUROCAT 2004). Μέσες ετήσιες θερμοκρασίες νερού και αέρα (ºC) στη θέση Γέφυρα Χαλάστρας για την περίοδο , , ,3 14,9 18,5 18,6 19,4 19,5 13, ,2 16, ,8 16,8 5 9, Μέση ετήσια θερμοκρασία νερού Μέση ετήσια θερμοκρασία αέρα Γράφηµα 2.3.1: ιακύµανση των µέσων ετήσιων θερµοκρασιών νερού και αέρα στη Γέφυρα Χαλάστρας για την περίοδο (Υπουργείο Γεωργίας). Chart 2.3.1: Variance of annual average air and water temperature in Gefira, Chalastra for the period (Ministry of Agriculture). 34

35 Μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης στο σταθμό Χαλάστρας (mm) Ύψος βροχόπτωσης (mm) Γράφηµα 2.3.2: ιακύµανση του ετήσιου ύψους βροχόπτωσης (mm) στο σταθµό Χαλάστρας για τα υδρολογικά έτη από έως Chart 2.3.2: Variance of annual average rain amount in Chalastra for the period ηµογραφικά και κοινωνικό-οικονοµικά χαρακτηριστικά Όπως προαναφέρθηκε στην περιοχή µελέτης ανήκουν γεωργικές εκτάσεις που ανήκουν στα αγροκτήµατα Κυµίνων- Μαλγάρων που περιλαµβάνονται στην δικαιοδοσία του αντίστοιχου ΤΟΕΒ και γεωργικές εκτάσεις που ανήκουν στα αγροκτήµατα Χαλάστρας, Καλοχωρίου και Σίνδου που περιλαµβάνονται στην δικαιοδοσία του ΤΟΕΒ Χαλάστρας. Παρακάτω παρουσιάζεται η εξέλιξη του πληθυσµού των παραπάνω ηµοτικών ιαµερισµάτων (Γράφηµα 2.4.1) κατά τις απογραφές των ετών 1981, 1991 και 2001 της Ε.Σ.Υ.Ε.. Επίσης δίνεται και ο οικονοµικώς ενεργός πληθυσµός κατά τοµέα οικονοµικής δραστηριότητας, ο µη ενεργός πληθυσµός και οι άνεργοι κατά την απογραφή του έτους 2001(Γράφηµα και 2.4.3). Η κτηνοτροφία στην περιοχή εµφανίζεται µε δυο µορφές, την οικογενειακή κτηνοτροφία και την κτηνοτροφία των µεγάλων κτηνοτροφικών µονάδων που εκτρέφονται ελεύθερα στην κοίτη πληµµυρών και στο δέλτα του ποταµού. Ο τοµέας της αλιείας στην περιοχή του δέλτα Αξιού, Λουδία και Αλιάκµονα απασχολεί περίπου άτοµα (από τα οποία οι 2500 είναι αλιείς, η πλειονότητα των οποίων απασχολείται στην παράκτια αλιεία). 35

36 Πληθυσμός Δ.Διαμερισμάτων κατά τις απογραφές 1981, 1991 και 2001 Σίνδος Καλοχώρι Νέα Μάλγαρα Κύμινα Χαλάστρα Γράφηµα 2.4.1: Πληθυσµός ηµοτικών ιαµερισµάτων κατά τις απογραφές των ετών 1981, 1991 και 2001 της Ε.Σ.Υ.Ε. Chart 2.4.1: Population per municipality district in the census of the years 1981, 1991 and Οικονομικώς ενεργοί, μη ενεργοί και άνεργοι ανά Δ.Διαμέρισμα (απογραφή 2001) Σίνδος Καλοχώρι Νέα Μάλγαρα Κύμινα Χαλάστρα Άνεργοι Οικονομικώς μη ενεργοί Οικονομικώς ενεργοί Γράφηµα 2.4.2: Οικονοµικώς ενεργός, µη ενεργός πληθυσµός και άνεργοι ανά. ιαµέρισµα κατά την απογραφή του έτους 2001 της Ε.Σ.Υ.Ε. Chart 2.4.2: Economically active, inactive and unemployed population per municipality district in the census of the year Ιδιαίτερα σηµαντική δραστηριότητα για την παράκτια περιοχή αποτελεί η µυδοκαλλιέργεια, όπου η παραγωγή φτάνει το 85% της συνολικής εγχώριας παραγωγής. Το 90 µε 95% αυτής εξάγεται σε άλλες Μεσογειακές χώρες (Γιακουµή 2001). 36

37 Οικονομικώς ενεργός πληθυσμός κατά Δ.Διαμέρισμα και τομέα οικονομικής δραστηριότητας (απογραφή 2001) Σίνδος Καλοχώρι Νέα Μάλγαρα Κύμινα Χαλάστρα τριτογενής τομέας δευτερογενής τομέας πρωτογενής τομέας Γράφηµα 2.4.3: Οικονοµικώς ενεργός κατά. ιαµέρισµα και τοµέα οικονοµικής δραστηριότητας κατά την απογραφή του έτους 2001 της Ε.Σ.Υ.Ε. Chart 2.4.3: Economically active population per municipality district and sector of economic activity in the census of Γεωλογία Τεκτονική περιοχής µελέτης Η περιοχή µελέτης και η ευρύτερη περιοχή ανήκουν στην Γεωτεκτονική ζώνη Αξιού που διαιρείται σε τρείς υποζώνες: Παιονίας, Πάϊκου και Αλµωπίας. Η ζώνη Αξιού εντάσσεται στις εσωτερικές Ελληνίδες σειρές και υπήρξε πάντα πεδίο τεκτονικών διαταραχών που συνεχίζονται µέχρι σήµερα. Η πρόσφατη σχετικά ηφαιστειότητα και η σεισµική δραστηριότητα αποτελούν σοβαρές ενδείξεις των αναστατώσεων αυτών. Η ζώνη Αξιού σε σχέση µε τις άλλες γειτονικές Ελληνίδες Γεωτεκτονικές ζώνες παρουσιάζεται βυθιζόµενη κάτω από την Σερβοµακεδονική µάζα µε σχηµατισµούς της σειράς Βερτίσκου, ενώ προς τα δυτικά εφιππεύει στην Πελαγονική ζώνη (Χάρτης 2.5.1) (Υπουργείο ΠΕ.ΧΩ. Ε., 1997). Ειδικότερα η περιοχή µελέτης και η αµέσως προς αυτή ευρύτερη περιοχή, δοµείται επιφανειακά από τις χερσοποτάµιες Νεογενείς και Τεταρτογενείς αποθέσεις, δηλαδή από στρώµα αµµοιλυώδες έως ιλυοαργιλώδες, ενώ το υπέδαφος της συνίσταται από εναλλασσόµενα στρώµατα άµµου, ιλύος, αργίλου, χαλικιών και κροκάλων (Μουντράκης, 1985). 37

38 Χάρτης 2.5.1: Σκαρίφηµα των ζωνών Σερβοµακεδονικής, Αξιού (Vardar), Πελαγονικής και Υποπελαγονικής, στο οποίο διαφαίνονται οι 3 ζώνες του Αξιού, Παιονία, Πάικο και Αλµωπία (Μουντράκης, 1988). Figure 2.5.1: Illustration of Serbo-Macedonian, Axios (Vardar), Pelagon and Subpelagon, Peonias, Paikon and Almopia zones (Mountrakis, 1988). Όσον αφορά την τεκτονική εξέλιξη της περιοχής όπως προαναφέρθηκε υπήρξαν έντονες διαταραχές για τη διαµόρφωση της σηµερινής εικόνας. Έτσι στο παλαιοζωϊκό και µεσοζωϊκό υπόβαθρο έχουν επιδράσει η Ερκύνιος Ορογένεση καθώς και αυτές του Ιουρασικού- Κρητιδικού. Στο τριτογενές συνεχίστηκαν οι διαταραχές µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθεί κατ αρχήν µία µεγάλη αύλακα που πληρώθηκε από ιζήµατα της θαλάσσιας και λιµνοχερσαίας φάσης. Στο Τεταρτογενές έγιναν διάφορες ισοστατικές ανοδικές, καθοδικές κινήσεις, απόρροια των προηγουµένων ανακατατάξεων. Αποτέλεσµα των κινήσεων αυτών υπήρξε η πολυφασική ιζηµατογένεση της λεκάνης που είχε σαν συνέπεια και τη δηµιουργία πολύπλοκων υδρογεωλογικών συνθηκών, µε τη δηµιουργία και υφάλµυρων θυλάκων κατά την εισβολή και απόσυρση της θάλασσας (Υπουργείο ΠΕ.ΧΩ. Ε., 1997). 38

39 2.6. Τεχνικά έργα στην ευρύτερη περιοχή Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, ο Αξιός ποταµός έχει υποστεί πολλές ανθρωπογενείς παρεµβάσεις. Οι εκβολές του, παλιά ήταν 10km βορειοανατολικά από τη σηµερινή τους θέση, κοντά στις εκβολές του ποταµού Γαλλικού, στο δυτικό στόµιο του λιµανιού της Θεσσαλονίκης. Η µεγάλη όµως ποσότητα των φερτών υλών δηµιουργούσε προβλήµατα στο λιµάνι της Θεσσαλονίκης, καθώς µετατρεπόταν σε λίµνη. Έτσι, άλλαξε η κοίτη του µε τεχνικά έργα το 1934 και οι εκβολές του µετατοπίστηκαν από το στόµιο του λιµανιού στο στόµιο του κόλπου της Θεσσαλονίκης, κοντά στις εκβολές του ποταµού Λουδία. Παρόλα αυτά, πρόσφατες µελέτες έδειξαν πως οι διαδικασίες διάβρωσης έχουν υπερισχύσει τα τελευταία τριάντα χρόνια (Kapsimalis, 2002). Κατά µήκος του ποταµού έχουν κατασκευαστεί διάφορα µικρά ή µεγάλα φράγµατα. Κοντά στο Βαλτοχώρι Θεσσαλονίκης βρίσκεται το φράγµα της Ελεούσας ή Έλλης, µήκους 1.132m, που άρχισε να κατασκευάζεται το 1954 και τέθηκε σε πλήρη λειτουργία το 1962, εξυπηρετώντας τον κάµπο της Θεσσαλονίκης, ανατολικά και δυτικά της κοίτης του ποταµού. Με δύο αγωγούς το νερό διοχετεύεται στα αρδευτικά δίκτυα, από τα οποία ποτίζονταν, µέχρι και τα τελευταία χρόνια, στρέµµατα ανατολικά και στρέµµατα δυτικά. Σήµερα, τα στρέµµατα ποτίζονται από τον ποταµό Αλιάκµονα ενώ από το φράγµα της Ελεούσας, που δίνει 25m 3 νερού το δευτερόλεπτο, ποτίζονται στρέµµατα. Το µεγαλύτερο µέρος των καλλιεργειών αποτελείται από ρύζι, µηδική, καλαµπόκι, βιοµηχανική τοµάτα, βαµβάκι και µικρές εκτάσεις κηπευτικών. Ο Γαλλικός είναι πλέον περισσότερο χείµαρρος παρά ποταµός, ενώ ο Λουδίας µετατράπηκε σε στραγγιστική τάφρο. Από το φράγµα της Ελεούσας και ως τις εκβολές του ποταµού Αξιού, λόγω της έντονης ανθρώπινης παρέµβασης που έχει δεχθεί το ποτάµι, η κύρια κοίτη του ποταµού έχει υποστεί εγκιβωτισµό, µε αποτέλεσµα να διαχωρίζεται η λεκάνη απορροής του Αξιού ποταµού σε κατάντη και ανάντη τµήµα (Εικόνα 2.6.1). Στο κατάντη τµήµα όπου βρίσκεται και η περιοχή µελέτης, σχηµατίζονται δύο τεχνητές υπολεκάνες. Η µία είναι αυτή που βρίσκεται ανάµεσα στον Αξιό και το Γαλλικό ποταµό και υδροδοτείται από την ανατολική προσαγωγό διώρυγα Αξιού (ΑΠ Α) και η άλλη, αυτή που βρίσκεται ανάµεσα στον Αξιό και τον Λουδία ποταµό και υδροδοτείται από την δεξιά προσαγωγό διώρυγα Αξιού ( Π Α) του φράγµατος της Ελεούσας. Το νερό του Αξιού που εισέρχεται στα αρδευτικά δίκτυα µέσω των δύο 39

40 προσαγωγών διωρύγων δεν επιστρέφει στην κύρια κοίτη του Αξιού εξαιτίας του εγκιβωτισµού της, µε αποτέλεσµα να καταλήγει κατευθείαν στα παράκτια ύδατα διαµέσου των αντλιοστασίων που βρίσκονται στην κύρια αποστραγγιστική τάφρο. Εικόνα 2.6.1: Σχηµατική απεικόνιση της θέσης του εγκιβωτισµού και του διαχωρισµού της λεκάνης απορροής του Αξιού ποταµού σε κατάντη και ανάντη τµήµα (Κουκίδου, 2009). Figure 2.6.1: Presentation of Axios river catchment division in upper and down part (Κoukidou, 2009) Εγγειοβελτιωτικά έργα και αρδεύσεις Όπως προαναφέρθηκε οι κύριες πηγές άρδευσης της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης είναι οι υδροληψίες των φραγµάτων του Αξιού και του Αλιάκµονα ποταµού. Ολόκληρη η πεδιάδα της Θεσσαλονίκης χωρίζεται σε δύο µεγάλες ζώνες άρδευσης, του Αξιού και του Αλιάκµονα, µε φυσική διαχωριστική γραµµή το ποταµό Λουδία. Η ζώνη του Αξιού, στην οποία ανήκει και η περιοχή µελέτης, διαχωρίζεται σε δύο µεγάλα τµήµατα, σε αυτό που βρίσκεται ανάµεσα στον Αξιό και το Γαλλικό ποταµό και υδροδοτείται από την ανατολική προσαγωγό διώρυγα Αξιού (ΑΠ Α) και σε αυτό που βρίσκεται ανάµεσα στον Αξιό και τον Λουδία ποταµό και υδροδοτείται από την δεξιά προσαγωγό διώρυγα Αξιού ( Π Α) του φράγµατος της 40

41 Ελεούσας στον Αξιό ποταµό. Η ΑΠ Α κατασκευάστηκε για παροχετευτική ικανότητα 25m 3 /sec και εφοδιάζει µε νερό τα αρδευτικά δίκτυα Γέφυρας και Χαλάστρας- Καλοχωρίου. Η Π Α κατασκευάστηκε για παροχετευτική ικανότητα 20m 3 /sec και ύστερα από διαδροµή 1950m από τη υδροληψία του φράγµατος διέρχεται µε σιφώνα κάτω από την διώρυγα Βαρδαρόβαση και βγαίνει στην πεδιάδα. Αµέσως κατάντη του οδικού άξονα Θεσσαλονίκης- Ν.Χαλκηδόνας, χωρίζεται στην κύρια Κυµήνων και στις διώρυγες 1 και 2 Πέλλης. Κατά τη µελέτη και κατασκευή του συστήµατος των κυρίων αυτών διωρύγων ελήφθη υπόψη η προβλεπόµενη µελλοντική τροφοδότηση τους και από τα νερά του Αλιάκµονα. Από τις προσαγωγούς διώρυγες υδροδοτούνται οι πρωτεύουσες διώρυγες, από τις πρωτεύουσες διώρυγες υδροδοτούνται οι δευτερεύουσες διώρυγες και από τις δευτερεύουσες διώρυγες οι τριτεύουσες διώρυγες από τις οποίες γίνεται η άρδευση στους αγρούς. Έτσι οι πρωτεύουσες και δευτερεύουσες διώρυγες µαζί µε την προσαγωγό διώρυγα αποτελούν το δίκτυο διανοµής του νερού, ενώ οι τριτεύουσες διώρυγες αποτελούν το δίκτυο εφαρµογής του νερού στα χωράφια. Οι διώρυγες µεταφοράς και διανοµής του νερού κατασκευάστηκαν τραπεζοειδούς διατοµής και επενδύθηκαν µε σκυροκονίαµα, µε κλίση πρανών 3:2. Οι τριτεύουσες διώρυγες εφαρµογής κατασκευάστηκαν από προκατασκευασµένους τσιµενταύλακες (καναλέτα) πολυκεντρικής διατοµής µήκους 5m µε αρδευτική παροχή 45, 50 ή 60 l/sec (Κωνσταντινίδης, 1989). Η χάραξη του αποστραγγιστικού δικτύου είναι αντίστοιχη και παράλληλη προς το αρδευτικό δίκτυο που περιγράφηκε παραπάνω. Τα χαµηλά παράκτια εδάφη στη περιοχή µελέτης (δίκτυα Κυµίνων Μαλγάρων και Χαλάστρας) αποστραγγίζονται απευθείας στο Θερµαϊκό κόλπο µέσω αντλιοστασίων. Για το σκοπό αυτό κατασκευάστηκαν παράκτια αναχώµατα από τις εκβολές του Γαλλικού µέχρι τον Αξιό και από τον Αξιό µέχρι τις εκβολές του Λουδία. Την διοίκηση, λειτουργία και συντήρηση των έργων ανέλαβαν οι τοπικοί οργανισµοί Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ). Ενώ σε επίπεδο δευτεροβάθµιας οργάνωσης ο Γενικός Οργανισµός Εγγείων Βελτιώσεων (ΓΟΕΒ) πεδιάδων Θεσσαλονίκης- Λαγκαδά συντονίζει τους στόχους των ΤΟΕΒ. Η ΑΠ Α εφοδιάζει µε νερό το αρδευτικό δίκτυο Χαλάστρας- Καλοχωρίου συνολικής ακαθάριστης έκτασης στρεµµάτων και καθαρής έκτασης

42 στρεµµάτων. Από την καθαρή έκταση στην περιοχή µελέτης ανήκουν τα στρέµµατα (93,2%). Η Π Α εφοδιάζει µε νερό το αρδευτικό δίκτυο Κύµινων - Μαλγάρων καθαρής έκτασης στρεµµάτων από τα οποία στην περιοχή µελέτης ανήκουν τα στρέµµατα (57,4%). Οι καλλιέργειες που καταλαµβάνουν το µεγαλύτερο ποσοστό στην περιοχή µελέτης είναι το ρύζι, το καλαµπόκι, το βαµβάκι η µηδική και η βιοµηχανική ντοµάτα. Οι µέθοδοι άρδευσης που ακολουθούνται είναι η συνεχής κατάκλυση µε νερό για τις καλλιέργειες ρυζιού, η κατά περιόδους κατάκλυση µε νερό για τη µηδική, τα αυλάκια για το καλαµπόκι και το βαµβάκι και η τεχνητή βροχή για τη βιοµηχανική ντοµάτα. 42

43 3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡ ΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 3.1. Γενικά χαρακτηριστικά Όπως προαναφέρθηκε σε προηγούµενο κεφάλαιο η περιοχή µελέτης καλύπτεται αποκλειστικά από αγροτικές καλλιέργειες, οι οποίες βρίσκονται στην περιφερειακή ζώνη της προστατευόµενης περιοχής του δέλτα του Αξιού, Λουδία, Αλιάκµονα και αλυκής Κίτρους, µε µεγάλη εντατικότητα αρδεύσεων. Για το σκοπό της παρούσης εργασίας συλλέχθηκαν, από τους Τοπικούς Οργανισµούς Εγγείων Βελτιώσεων Χαλάστρας και Κυµίνων- Μαλγάρων αλλά και από τον Γενικό Οργανισµό Εγγείων Βελτιώσεων πεδιάδων Θεσσαλονίκης- Λαγκαδά, στοιχεία που αφορούν το είδος, την έκταση, τον κωδικό και τον κάτοχο κάθε αγροτεµαχίου της περιοχής µελέτης. Επιπλέον συλλέχθηκαν στοιχεία σχετικά µε τις διώρυγες από τις οποίες αρδεύονται τα αγροτεµάχια, τις ποσότητες του αρδευτικού νερού ανά ΤΟΕΒ, τις ποσότητες του νερού ανά ΤΟΕΒ που ανακυκλώνονται αλλά και των τιµών χρέωσης του αρδευτικού νερού ανάλογα µε την καλλιέργεια για κάθε ΤΟΕΒ. Με τα στοιχεία αυτά δηµιουργήθηκε µια βάση δεδοµένων που περιλαµβάνει καταχωρήσεις, που αφορούν κατά το πλείστον, γεωργικές εκµεταλλεύσεις στην περιοχή µελέτης. Επιπλέον από τις επισκέψεις στους παραπάνω φορείς συλλέχτηκαν χάρτες της περιοχής, στους οποίους αποτυπώνονται οριοθετηµένα τα αγροτεµάχια της περιοχής µε τους αντίστοιχους κωδικούς, αλλά και η διάρθρωση του αρδευτικού και του αποστραγγιστικού δικτύου (Παράρτηµα Β ). Για τη γεωγραφική απεικόνιση διαφόρων µεγεθών της βάσης δεδοµένων και τη µετέπειτα χωρική τους ανάλυση, κατέστη αναγκαία η χρήση των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (Geographical Information Systems G.I.S.). Τα Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών (Geographic Information Systems) αποτελούν προγράµµατα διαχείρισης βάσης δεδοµένων, όπου συνυπάρχει και η γεωγραφική αναφορά. Είναι κατάλληλο για την καταχώρηση και επεξεργασία της πληροφορίας σε γεωγραφικές περιοχές, για τη δηµιουργία θεµατικών χαρτών, υπολογισµούς εκτάσεων περιοχών, υπολογισµούς µήκους ορίων ή γραµµικών 43

44 στοιχείων κλπ.. Έχουν εποµένως τεράστιες εφαρµογές στο γνωστικό αντικείµενο της ιαχείρισης Υδατικών Πόρων. Η ιστορία των GIS ξεκινάει σε έναν κόσµο χαρτών. Ο χάρτης είναι µια απλοποιηµένη οπτική απεικόνιση πραγµατικών δοµών από τον πραγµατικό κόσµο. Τοπογραφικός χάρτης Ισοϋψείς καµπύλες Χωροπληθείς επιφάνειες Πραγµατικός κόσµος Εικόνα 3.1.1: Ανάλυση περιοχής κατά επίπεδα πληροφοριών (Σηµειώσεις Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Ξεκινώντας µε τα GIS). Figure 3.1.1: Region analysis to the information layers. Ο χάρτης είναι στην πραγµατικότητα µια πολύ εξειδικευµένη πηγή πληροφοριών. Το ανθρώπινο µάτι είναι σε θέση να ερµηνεύει µεγάλο όγκο πληροφοριών που περιέχει ένας χάρτης µε µια µόνο µατιά. Αυτό επιτυγχάνεται και µε τη χρήση κειµένου (τα ονόµατα των αντικειµένων γράφονται στο χάρτη µε τέτοιο τρόπο ώστε τα γράµµατα να µην µπερδεύονται µε τις γεωγραφικές δοµές). Τα GIS δουλεύουν συλλέγοντας όλες αυτές τις πληροφορίες και αποθηκεύοντάς αυτές σε ηλεκτρονική µορφή. Τα πακέτα των GIS εξελίχθηκαν από δύο γνωστούς τύπους λογισµικού. Ο τρόπος µε τον οποίο µεταχειρίζεται η γεωµετρία του χάρτη βασίζεται στα γραφικά και στην τεχνολογία σχεδίασης µέσω υπολογιστή (CAD). Ο τρόπος µε τον οποίο διαχειρίζονται οι πληροφορίες που αφορούν τα αντικείµενα, έχει αναπτυχθεί µέσω των συµβατικών φύλλων δεδοµένων και την τεχνολογία των βάσεων δεδοµένων. Μια απλή διάρθρωση ενός Γ.Σ.Π. περιλαµβάνει: α) το υπολογιστικό σύστηµα και τα περιφερειακά του (hardware), β) το απαραίτητο λογισµικό (software) για την επεξεργασία των δεδοµένων, γ) τα δεδοµένα και δ) το απαραίτητο προσωπικό. Στην παρούσα διατριβή, επιλέχθηκε ως λογισµικό το ArcInfo, έκδοση

45 Εικόνα 3.1.2: οµή των GIS (Σηµειώσεις Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Ξεκινώντας µε τα GIS). Figure 3.1.2: Structure of Geographical Information Systems (GIS) ιάρθρωση και κατανοµή καλλιεργειών στην περιοχή µελέτης Η περιοχή µελέτης όπως προαναφέρθηκε χωρίζεται, µε φυσικό όριο τον ποταµό Αξιό, στο τµήµα που ανήκει στη δικαιοδοσία του ΤΟΕΒ Χαλάστρας, ανατολικά του ποταµού, και στο τµήµα που ανήκει στη δικαιοδοσία του ΤΟΕΒ Κυµίνων - Μαλγάρων, δυτικά του ποταµού. Η διάρθρωση όλων των καλλιεργειών στα όρια της περιοχής µελέτης απεικονίζεται στο διάγραµµα του Χάρτη 3.2.2, ενώ η κατανοµή των καλλιεργειών σε κάθε ένα από τα δύο τµήµατα της περιοχής µελέτης φαίνεται στο Χάρτη Όπως φαίνεται, το µεγαλύτερο ποσοστό καταλαµβάνει η καλλιέργεια ρυζιού, ενώ ακολουθεί το καλαµπόκι και σε µικρά ποσοστά η µηδική, το βαµβάκι και η βιοµηχανική ντοµάτα. Η συνολική έκταση όλων των καλλιεργειών για κάθε τµήµα των ΤΟΕΒ που ανήκει στην περιοχή µελέτης φαίνεται στο Γράφηµα 3.2.1, για τον ΤΟΕΒ Χαλάστρας και στο Γράφηµα για τον ΤΟΕΒ Κυµίνων - Μαλγάρων αντίστοιχα 45

46 Χάρτης 3.2.1: Κατανοµή των βασικότερων καλλιεργειών στην περιοχή µελέτης. Figure 3.2.1: Crop distribution in the study area.

47 ιάρθρωση των καλλιεργιών στην περιοχή µελέτης Αγρόκτηµα Χαλάστρας- Καλοχωρίου- Σίνδου Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα Οικισµοί Όρια περιοχής µελέτης Περιοχή µελέτης ιάρθρωση καλλιεργειών ρύζι καλαµπόκι µηδική Αγρόκτηµα Κυµίνων- Μαλγάρων βαµβάκι βιοµηχανικη ντοµάτα βιοµηχανικά µποστανικά κηπευτικά Kilometers τεύτλα µύδια χέρσα-εγκαταστάσεις Χάρτης 3.2.2: ιάρθρωση καλλιεργειών στην περιοχή µελέτης. Figure 3.2.2: Crop distribution in the study area.

48 Χιλιάδες στρέμματα Συνολική έκταση καλλιεργειών στο τμήμα του ΤΟΕΒ Χαλάστρας εντός της περιοχής μελέτης % 15% 0 5% 3% 2% 0.3% 0.1% 0.3% 1.3% Γράφηµα 3.2.1: Συνολική έκταση καλλιεργειών στο τµήµα του ΤΟΕΒ Χαλάστρας που ανήκει στην περιοχή µελέτης. Chart 3.2.1: Crop distribution in Chalastra farm. Συνολική έκταση καλλιεργειών στο τμήμα του ΤΟΕΒ Κυμίνων-Μαλγάρων εντός της περιοχής μελέτης Χιλιάδες στρέμματα 65.7% 25.7% 4.1% 3.2% 0.9% 0.2% 0.1% 0.2% Γράφηµα 3.2.2: Συνολική έκταση καλλιεργειών στο τµήµα του ΤΟΕΒ Κυµίνων- Μαλγάρων που ανήκει στην περιοχή µελέτης. Chart 3.2.2: Crop distribution in Kimina-Malgara farm. Όπως γίνεται φανερό, στην περιοχή δικαιοδοσίας του ΤΟΕΒ Χαλάστρας που βρίσκεται εντός της περιοχής µελέτης, η καλλιέργεια του ρυζιού καταλαµβάνει το 73% της καλλιεργούµενης έκτασης, ενώ ακολουθεί το καλαµπόκι µε ποσοστό 15%, η µηδική µε 5% και οι υπόλοιπες καλλιέργειες µε πολύ µικρά ποσοστά συµµετοχής. Στην περιοχή δικαιοδοσίας του ΤΟΕΒ Κυµίνων- Μαλγάρων που βρίσκεται εντός της περιοχής µελέτης, η καλλιέργεια του ρυζιού καταλαµβάνει το 65,7% της καλλιεργούµενης έκτασης, ενώ ακολουθεί το καλαµπόκι µε ποσοστό

49 25,7%, το βαµβάκι µε 4,3% και οι υπόλοιπες καλλιέργειες µε µικρότερα ποσοστά συµµετοχής Εκτίµηση του όγκου αρδευτικού νερού και του όγκου ανακύκλωσης νερού σε κάθε ΤΟΕΒ Η εκτίµηση του όγκου του αρδευτικού νερού (σε m 3 ) που χρησιµοποιήθηκε κατά την αρδευτική περίοδο του 2008 γίνεται µε βάση στοιχεία του ΓΟΕΒ πεδιάδων Θεσσαλονίκης-Λαγκαδά, σχετικά µε ηµερήσιες παροχές αρδευτικού νερού καθ όλη την αρδευτική περίοδο του 2008 για τους ΤΟΕΒ Χαλάστρας και Κυµίνων Μαλγάρων. Στη συνέχεια, έγινε αναγωγή του όγκου του νερού που εκτιµήθηκε, στο επίπεδο της έκτασης του κάθε ΤΟΕΒ που ανήκε στη περιοχή µελέτης. ηλαδή για τον ΤΟΕΒ Χαλάστρας η συνολική ποσότητα του αρδευτικού νερού πολλαπλασιάστηκε µε την ποσότητα 0,932 εφόσον το 93,2% της περιοχής δικαιοδοσίας του, ανήκει στην περιοχή µελέτης, ενώ για τον ΤΟΕΒ Κυµίνων Μαλγάρων η συνολική ποσότητα που υπολογίστηκε πολλαπλασιάστηκε µε την ποσότητα 0,574 αντίστοιχα (Γράφηµα 3.3.1). Η ίδια διαδικασία ακολουθήθηκε και για τον υπολογισµό της ποσότητας του αρδευτικού νερού που ανακυκλώθηκε για το έτος 2008 που επαναχρησιµοποιήθηκε από τους δύο ΤΟΕΒ (Γράφηµα 3.3.2). Μηνιαίες καταναλώσεις νερού σε m 3 για την περιοχή των ΤΟΕΒ εντός της περιοχής μελέτης για την αρδευτική περίοδο του 2008 Εκατομμύριαm ΤΟΕΒ Χαλάστρας ΤΟΕΒ Κυμίνων- Μαλγάρων Γράφηµα 3.3.1: Μηνιαίες καταναλώσεις αρδευτικού νερού σε m 3 για την περιοχή των ΤΟΕΒ εντός της περιοχής µελέτης για την αρδευτική περίοδο του Chart 3.3.1: Monthly consumption of irrigation water (m 3 ) in Kimina-Malgara and Chalastra farms for the year of

50 Κατανάλωση και ανακύκλωση αρδευτικού νερού σε m 3 ανά ΤΟΕΒ για την αρδευτική περίοδο του Εκατομμύριαm Κύμινα- Μάλγαρα Χαλάστρα ανακύκλωση κατανάλωση Γράφηµα 3.3.2: Κατανάλωση και ανακύκλωση αρδευτικού νερού σε m 3 για την περιοχή των ΤΟΕΒ εντός της περιοχής µελέτης για την αρδευτική περίοδο του Chart 3.3.2: Consumption and recycling (m 3 ) in Kimina-Malgara and Chalastra farms for the year of ιάρθρωση αρδευτικού δικτύου στην περιοχή µελέτης Όπως προαναφέρθηκε το δίκτυο αρδεύσεως της περιοχής µελέτης συνίσταται από τις πρωτεύουσες, τις δευτερεύουσες και τις τριτεύουσες διώρυγες. Οι πρωτεύουσες διώρυγες δέχονται νερό από τις κύριες προσαγωγούς διώρυγες (Ανατολική και υτική) οι οποίες κατασκευάστηκαν κατάντη του υφιστάµενου φράγµατος της Ελεούσας στην κοίτη του Αξιού. Από τις πρωτεύουσες διώρυγες, που συνήθως χαρακτηρίζονται µε διψήφιο κωδικό (1, 2 κλπ.), το νερό µεταφέρεται στις δευτερεύουσες διώρυγες, που χαρακτηρίζονται συνήθως µε τριψήφιο κωδικό (1 1, 1 2, κλπ.). Από τις δευτερεύουσες διώρυγες το νερό µεταφέρεται στις τριτεύουσες διώρυγες που χαρακτηρίζονται από τριψήφιο ή τετραψήφιο κωδικό (3 1γ, 3 1θ1 κλπ.). Στην περιοχή µελέτης εντοπίζονται 24 πρωτεύουσες διώρυγες, 165 δευτερεύουσες διώρυγες και 346 τριτεύουσες διώρυγες (Χάρτης 3.4.1). Η άρδευση στους αγρούς γίνεται, είτε απευθείας από τις πρωτεύουσες και δευτερεύουσες διώρυγες είτε, πιο συχνά, από τις τριτεύουσες διώρυγες. 50

51 ιάρθρωση αρδευτικού δικτύου στην περιοχή µελέτης Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα Οικισµοί ιώρυγες Πρωτεύουσες διώρυγες ευτερεύουσες διώρυγες Τριτέουσες διώρυγες Χάρτης 3.4.1: ιάρθρωση αρδευτικού δικτύου στην περιοχή µελέτης. Figure 3.4.1: Irrigation network map in the study area.

52 4.ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΣΕ ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗ ΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 4.1. Γενικά χαρακτηριστικά Ο υπολογισµός των θεωρητικών καταναλώσεων έγινε λαµβάνοντας υπόψη την ΚΥΑ 16/6631/1989 (Παράρτηµα Γ ), µε την οποία προσδιορίζονται κατώτατα και ανώτατα όρια των αναγκαίων ποσοτήτων για την ορθολογική χρήση του νερού στην άρδευση. Ο προσδιορισµός των ορίων αυτών διαχωρίζεται ανάλογα µε το υδατικό διαµέρισµα και την κατηγορία καλλιέργειας για την περίοδο Απριλίου Σεπτεµβρίου. Τα όρια αυτά εκφράζουν τις ανάγκες σε αρδευτικό νερό σε κυβικά µέτρα ανά στρέµµα καλλιεργούµενης έκτασης. Για τον υπολογισµό αυτό θεωρήθηκε σαν δεδοµένο ότι οι γεωργοί της περιοχής µελέτης αρδεύουν βάσει των θεωρητικών αναγκών του Υδατικού ιαµερίσµατος της Κεντρικής Μακεδονίας, όπου ανήκει και η περιοχή µελέτης (όπως αυτές προβλέπονται από την ΚΥΑ 16/6631/1989). Για τον υπολογισµό των συνολικών θεωρητικών αναγκών σε αρδευτικό νερό στην περιοχή µελέτης θεωρήθηκε απαραίτητο να υπολογιστεί ο βαθµός απόδοσης της άρδευσης (n) ή εναλλακτικά οι απώλειες κατά την άρδευση (1-n) έτσι ώστε να ληφθούν υπόψη οι απώλειες νερού που πραγµατοποιούνται, τόσο κατά τη µεταφορά του, όσο και κατά την εφαρµογή του στο χωράφι. Ο βαθµός απόδοσης της άρδευσης ενός οργανωµένου δικτύου ισοδυναµεί µε το γινόµενο της αποδοτικότητας διανοµής (n 1 ) επί την αποδοτικότητα εφαρµογής της άρδευσης (n 2 ). n = n 1 * n 2 Η αποδοτικότητα διανοµής (n 1 ) παίρνει τιµές από 0 µέχρι 1 και αποτελεί δείκτη των απωλειών που σχετίζονται µε την οργάνωση των αρδευτικών δικτύων, δηλαδή τη λειτουργία, τη συντήρηση και τον τύπο. Το κυριότερο χαρακτηριστικό που λαµβάνεται υπόψη είναι ο τύπος του αρδευτικού δικτύου και συγκεκριµένα το αν είναι επιφανειακό ή υπό πίεση (Πίνακας 4.1.1). Όπως γίνεται φανερό και από τον Πίνακα στα επιφανειακά δίκτυα, όπως είναι και το αρδευτικό δίκτυο στην περιοχή µελέτης, η αποδοτικότητα διανοµής είναι µικρότερη κάτι που

53 συνεπάγεται αυξηµένες απώλειες σε νερό σε σχέση µε τα υπό πίεση αρδευτικά δίκτυα. Η αποδοτικότητα εφαρµογής της άρδευσης (n 2 ) που παίρνει τιµές από 0 µέχρι 1 αποτελεί δείκτη των απωλειών που σχετίζονται µε τη µέθοδο άρδευσης που εφαρµόζεται στον αγρό. Όπως φαίνεται και στον Πίνακα η µικρότερη αποδοτικότητα εφαρµογής και ταυτόχρονα οι µεγαλύτερες απώλειες συναντώνται στις επιφανειακές µεθόδους άρδευσης, όπως κατάκλυση (λεκάνες) και αυλάκια, που αποτελούν και τις κυριότερες µεθόδους που εφαρµόζονται στην περιοχή µελέτης. Αντίθετα η µεγαλύτερη αποδοτικότητα εφαρµογής εµφανίζεται στον καταιονισµό (τεχνητή βροχή) και στην µέθοδο της στάγδην άρδευσης. Επιφανειακό Πίνακας 4.1.1: Αποδοτικότητα διανοµής και εφαρµογής σε οργανωµένα αρδευτικά δίκτυα. Table 4.1.1: Delivery and application efficiency in irrigation networks. Τύπος δικτύου Συντήρηση και λειτουργία Πολύ καλή µέχρι άριστη Ικανοποιητική Ελλιπής Κακή Αποδοτικότητα διανοµής 0,60 0,75 0,50 0,60 0,35 0,50 0,20 0,35 Υπό πίεση Ικανοποιητική µέχρι άριστη 0,80 0,95 Μέθοδος άρδευσης Κατάκλυση (λεκάνες) Περιορισµένη διάχυση (λωρίδες) Αυλάκια Καταιονισµός: Κλασικό σύστηµα Αυτοκινούµενος εκτοξευτήρας υψηλής πίεσης Αυτοκινούµενη γραµµή άρδευσης Περιστρεφόµενο σύστηµα (Pivot) Στάγδην άρδευση Πηγή: (Παπαζαφειρίου, 1999) (n 1 ) Αποδοτικότητα εφαρµογής (n 2 ) 0,60 0,80 0,60 0,75 0,50 0,75 0,60 0,80 0,55 0,75 0,75 0,90 0,75 0,90 0,80 0,95 Με βάση τα παραπάνω και την υφιστάµενη κατάσταση, όσον αφορά την οργάνωση και λειτουργία του αρδευτικού δικτύου αλλά και τις κυριότερες µεθόδους άρδευσης που εφαρµόζονται στην υπό µελέτη περιοχή, ο συντελεστής απόδοσης 53

54 της άρδευσης (n) υπολογίστηκε σε 0,60. Κατά την ερµηνεία του συντελεστή διαπιστώνεται, ότι οι απώλειες σε αρδευτικό νερό που εντοπίζονται, τόσο κατά τη µεταφορά του, όσο και κατά την εφαρµογή του στον αγρό ισοδυναµούν µε 40%. Με δεδοµένο πλέον το συντελεστή απόδοσης της άρδευσης (n) και των απωλειών σε αρδευτικό νερό, σκοπός του υπολογισµού των θεωρητικών αναγκών σε αρδευτικό νερό στην περιοχή µελέτης, τόσο σε µηνιαίο επίπεδο όσο και συνολικά, είναι η προσέγγιση της υφιστάµενης πραγµατικής ζήτησης σε αγροτικό νερό, δηλαδή των πραγµατικών αναγκών που υπολογίστηκαν µε βάση δεδοµένα ηµερησίων καταναλώσεων αγροτικού νερού σε κάθε ΤΟΕΒ της περιοχής µελέτης. Στη συνέχεια θα γίνει σύγκριση των µηνιαίων και συνολικών θεωρητικών αναγκών µε τις αντίστοιχες πραγµατικές ανάγκες, µε σκοπό να διαπιστωθεί αν η υφιστάµενη κατάσταση των αρδεύσεων στην περιοχή µελέτης, συµφωνεί µε τα όσα ορίζονται στην ΚΥΑ 16/6631/1989 σχετικά µε τις αναγκαίες ποσότητες για την ορθολογική χρήση του νερού στην άρδευση Υπολογισµός θεωρητικών αναγκών σε αρδευτικό νερό Με βάση τα παραπάνω, και δεδοµένο πλέον τον συντελεστή απόδοσης n, υπολογίστηκαν για την περιοχή µελέτης οι θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά καλλιέργεια σε m 3 (Πίνακας 4.2.1), οι µηνιαίες θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά καλλιέργεια σε m 3 (Πίνακας 4.2.2) και οι συνολικές θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά καλλιέργεια σε m 3 (Πίνακας 4.2.3, Γράφηµα 4.2.1). Όπως γίνεται φανερό από τους παραπάνω πίνακες και το Γράφηµα 4.2.1, οι υψηλότερες απαιτήσεις σε αρδευτικό νερό στην περιοχή µελέτης εµφανίζονται στα αγροτεµάχια όπου καλλιεργείται ρύζι. Παρακάτω στο Χάρτη απεικονίζονται σε επίπεδο αγροτεµαχίου οι ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό σε m 3 για την αρδευτική περίοδο 2008 στην περιοχή µελέτης. Οι συνολικές ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε νερό είναι ,5 m 3, ενώ κατά µέσο όρο οι ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά καλλιέργεια ανέρχονται σε m 3 /στρέµµα. 54

55 Εκατομμύρια m 3 Συνολικές θεωρητικές ανάγκες σε νερό (m 3 ) ανά είδος καλλιέργειας στην περιοχή μελέτης για το έτος Γράφηµα 4.2.1: Συνολικές θεωρητικές ανάγκες σε νερό σε m 3 για την περιοχής µελέτης για την αρδευτική περίοδο του Chart 4.2.1: Total theoretical crop water needs (m 3 ) in the study area for the year of Πίνακας 4.2.1: Ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά καλλιέργεια στην περιοχή µελέτης, σε m 3 /στρέµµα µε συντελεστή απόδοσης της άρδευσης (n) 0,6. Table 4.2.1: Annual theoretical crop water needs (m 3 /10-1 ha) per crop in the study area with irrigation efficiency factor (n) equal to 0, 6. Ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά Καλλιέργειες καλλιέργεια (m 3 /στρέµµα) ρύζι 1.363,3 καλαµπόκι 818,3 βαµβάκι 734,2 µηδική 1.172,5 βιοµηχανική ντοµάτα 722,0 κηπευτικά 1.046,7 µποστανικά 761,7 τεύτλα 962,5 55

56 Πίνακας 4.2.2: Μηνιαίες θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά καλλιέργεια στην περιοχή µελέτης, σε m 3 µε συντελεστή απόδοσης της άρδευσης (n) 0,6 για την αρδευτική περίοδο Table 4.2.2: Monthly theoretical water needs (m 3 ) per crop in the study area for the year of 2008, with irrigation efficiency factor (n) equal to 0,6. Καλλιέργειες Μηνιαίες θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά καλλιέργεια (m 3 ) ΑΠΡ. ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. ρύζι καλαµπόκι βαµβάκι µηδική βιοµηχανική ντοµάτα κηπευτικά µποστανικά τεύτλα Πίνακας 4.2.3: Συνολικές ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά καλλιέργεια στην περιοχή µελέτης, σε m 3 µε συντελεστή απόδοσης της άρδευσης (n) 0,6 για την αρδευτική περίοδο Table 4.2.2: Total theoretical crop water needs (m 3 ) per crop in the study area for the year of 2008, with irrigation efficiency factor (n) equal to 0,6. Καλλιέργειες Ποσοστιαία κατανοµή των καλλιεργειών (%) Συνολικές ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά καλλιέργεια (m 3 ) ρύζι 69, καλαµπόκι 20, βαµβάκι 3, µηδική 4, βιοµηχανική ντοµάτα 1, κηπευτικά 0, µποστανικά 0, τεύτλα 0,

57 Ετήσιες συνολικές θεωρητικές ανάγκες σε νερό (m3) ανά αγροτεµάχιο, για την αρδευτική περίοδο του 2008, στην περιοχή µελέτης Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα Οικισµοί περιοχής µελέτης Ετήσιες συνολίκες θεωρητικές ανάγκες σε νερό (m3) Kilometers Χάρτης 4.2.1: Ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό σε m 3, ανά αγροτεµάχιο για και την αρδευτική περίοδο 2008 στην περιοχή µελέτη Figure 4.2.1: Map of annual theoretical water needs (m 3 ) per field, in the study area, for the year of 2008.

58 Ετήσιες συνολικές θεωρητικές ανάγκες σε νερό (m3/στρέµµα) ανά αγροτεµάχιο, για την αρδευτική περίοδο του 2008, στην περιοχή µελέτης Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα Οικισµοί περιοχής µελέτης Θεωρητικές ανάγκες σε νερό (m3/στρέµµα) Kilometers Χάρτης 4.2.2: Ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό σε m 3 / στρέµµα, ανά αγροτεµάχιο για και την αρδευτική περίοδο 2008 στην περιοχή µελέτης. Figure 4.2.1: Map of annual theoretical water needs (m 3 /10-1 ha) per field, in the study area, for the year of

59 4.3. Σύγκριση θεωρητικών και πραγµατικών αναγκών σε αρδευτικό νερό στην περιοχή µελέτης Η σύγκριση των µηνιαίων και συνολικών θεωρητικών αναγκών µε τις αντίστοιχες πραγµατικές ανάγκες γίνεται για να διαπιστωθεί αν η υφιστάµενη κατάσταση των αρδεύσεων στην περιοχή µελέτης, συµφωνεί µε τα όσα ορίζονται στην ΚΥΑ 16/6631/1989 σχετικά µε τις αναγκαίες ποσότητες για την ορθολογική χρήση του νερού στην άρδευση. Η σύγκριση γίνεται τόσο σε επίπεδο ΤΟΕΒ όσο και σε επίπεδο ολόκληρης της περιοχής µελέτης. Από τον Πίνακα και λαµβάνοντας υπόψη ότι η εκτίµηση των συνολικών θεωρητικών αναγκών έγινε µε την παραδοχή ότι οι απώλειες σε αρδευτικό νερό που εντοπίζονται, τόσο κατά τη µεταφορά του, όσο και κατά την εφαρµογή του στον αγρό ισοδυναµούν µε 40%, διαπιστώνεται ότι η υφιστάµενη κατάσταση των αρδεύσεων στην περιοχή µελέτης συµφωνεί µε τα όσα ορίζονται στην ΚΥΑ 16/6631/1989. Κατά συνέπεια η συντήρηση και λειτουργία του δικτύου της περιοχής µελέτης χαρακτηρίζεται ως ικανοποιητική. Πίνακας 4.3.1: Συνολικές ετήσιες πραγµατικές και θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά ΤΟΕΒ εντός της περιοχής µελέτης, σε m 3 για την αρδευτική περίοδο Table 4.3.1: Total annual real and theoretical water needs (m 3 ) in Kimina-Malgara and Chalastra farms for the year of ΤΟΕΒ Ετήσιες συνολικές πραγµατικές ανάγκες σε (m 3 ) Ετήσιες συνολικές θεωρητικές ανάγκες σε (m 3 ) Χαλάστρας Κυµίνων- Μαλγάρων ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 4.3.2: Συνολικές ετήσιες πραγµατικές και θεωρητικές ανάγκες σε νερό ανά ΤΟΕΒ εντός της περιοχής µελέτης, σε m 3 /στρέµµα για την αρδευτική περίοδο Table 4.3.2: Total annual real and theoretical water needs (m 3 /10-1 ha) in Kimina- Malgara and Chalastra farms for the year of ΤΟΕΒ Ετήσιες πραγµατικές ανάγκες σε (m 3 /στρέµµα) Ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε (m 3 /στρέµµα) Χαλάστρας 1225, ,30 Κυµίνων- Μαλγάρων 1171, ,62

60 Είναι γεγονός ότι οι θεωρητικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό συµπίπτουν µε τις αντίστοιχες πραγµατικές ανάγκες, εντούτοις εντοπίζεται µία χρονική διαφοροποίηση ανάµεσα στους µήνες εφαρµογής της άρδευσης. Πιο συγκεκριµένα οι πραγµατικές µηνιαίες ανάγκες σε νερό, συνολικά αλλά και ανά στρέµµα αρδευόµενης γης κατά τους µήνες Μάιο και Σεπτέµβριο, εµφανίζονται περισσότερες από τις θεωρητικές, ενώ κατά τους µήνες Ιούλιο και Αύγουστο οι εµφανίζονται χαµηλότερες από τις θεωρητικές (Γραφήµατα 4.3.1, 4.3.2, 4.3.3, 4.3.4). Εκατομμύρια m Συνολικές μηνιαίες θεωρητικές και πραγματικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό (m 3 )για το έτος 2008 στην περιοχή του ΤΟΕΒ Χαλάστρας εντός της περιοχής μελέτης ΑΠΡ. ΜΑΙΟ ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. Συνολικές θεωρητικές μηνιαίες ανάγκες σε νερό σε μ3 Συνολικές πραγματικές μηνιαίες ανάγκες σε νερό σε μ3 Γράφηµα 4.3.1: Συνολικές µηνιαίες θεωρητικές και πραγµατικές ανάγκες σε νερό σε m 3 για την περιοχής του ΤΟΕΒ Χαλάστρας εντός της περιοχής µελέτης για την αρδευτική περίοδο του Chart 4.3.1: Total monthly and theoretical real water needs (m 3 ) in Chalastra farm for the year of Εκατομμύρια m Συνολικές μηνιαίες θεωρητικές και πραγματικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό (m 3 ) για το έτος 2008 στην περιοχή του ΤΟΕΒ Κυμίνων-Μαλγάρων εντός της περιοχής μελέτης ΑΠΡ. ΜΑΙΟ ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. Συνολικές θεωρητικές μηνιαίες ανάγκες σε νερό σε μ3 Συνολικές πραγματικές μηνιαίες ανάγκες σε νερό σε μ3 Γράφηµα 4.3.2: Συνολικές µηνιαίες θεωρητικές και πραγµατικές ανάγκες σε νερό σε m 3 για την περιοχής του ΤΟΕΒ Κυµίνων- Μαλγάρων εντός της περιοχής µελέτης για την αρδευτική περίοδο του Chart 4.3.2: Total monthly and theoretical real water needs (m 3 ) in Kimina-Malgara farm for the year of

61 Εκατομμύρια m Συνολικές μηνιαίες Θεωρητικές και πραγματικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό (m 3 )για το έτος 2008 στην περιοχή μελέτης ΑΠΡ. ΜΑΙΟ ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. Συνολικές θεωρητικές μηνιαίες ανάγκες σε νερό σε m3 Συνολικές πραγματικές μηνιαίες ανάγκες σε νερό σε m3 Γράφηµα 4.3.3: Συνολικές θεωρητικές και πραγµατικές ανάγκες σε νερό σε m 3 για την περιοχής µελέτης για την αρδευτική περίοδο του Chart 4.3.3: Total and theoretical real water needs (m 3 ) in the study area for the year of Μηνιαίες θεωρητικές και πραγματικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό σε m 3 /στρέμμα για την περιοχή μελέτης για το έτος 2008 m 3 /στρέμμα ΑΠΡ. ΜΑΙΟ ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. Μηνιαίες θεωρητικές ανάγκες Μηνιαίες πραγματικές ανάγκες Γράφηµα 4.3.4: Μηνιαίες θεωρητικές και πραγµατικές ανάγκες σε νερό σε m 3 /στρέµµα για την περιοχής µελέτης για την αρδευτική περίοδο του Chart 4.3.4: Monthly real and theoretical water needs (m 3 /10-1 ha) in the study area for the year of

62 4.4. Απεικόνιση της έντασης της ζήτησης αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης Για την απεικόνιση της έντασης της ζήτησης του αρδευτικού νερού η περιοχή µελέτης διαχωρίστηκε σε υποπεριοχές ανάλογα µε την πρωτεύουσα διώρυγα από την οποία αρδεύεται. Έτσι δηµιουργήθηκαν 14 υποπεριοχές, το όνοµα των οποίων σχετίζεται µε την πρωτεύουσα διώρυγα που τις εξυπηρετεί και τον ΤΟΕΒ, στην δικαιοδοσία του οποίου ανήκει αυτή. Από τις 14 υποπεριοχές οι 6 ανήκουν στην περιοχή δικαιοδοσίας του ΤΟΕβ Κυµίνων- Μαλγάρων, ενώ οι υπόλοιπες 8 ανήκουν στην περιοχή δικαιοδοσίας του ΤΟΕΒ Χαλάστρας(Χάρτης 4.4.1). Στον Πίνακα φαίνονται οι υποπεριοχές που αναφέρθηκαν παραπάνω µε την αντίστοιχη ονοµασία και τον ΤΟΕΒ, στην δικαιοδοσία του οποίου ανήκει η κάθε µία. Πίνακας 4.4.1: Οι 14 υποπεριοχές στις οποίες χωρίστηκε η περιοχή µελέτης µε βάση την διώρυγα από την οποία αρδεύεται. Table 4.4.1: The 14 sub-regions of the study area. Υποπεριοχές ΤΟΕΒ Μάλγαρα- Κύµινα Μάλγαρα- Κύµινα Μάλγαρα- Κύµινα Μάλγαρα- Κύµινα Μάλγαρα- Κύµινα Μάλγαρα- Κύµινα Χαλάστρας Χαλάστρας Χαλάστρας Χαλάστρας Χαλάστρας Χαλάστρας Χαλάστρας Χαλάστρας 62

63 Χάρτης υποπεριοχών της περιοχής µελέτης Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα Οικισµοί Υποπεριοχές (Μαλγάρων) 1 (Μαλγάρων) 1 (Χαλάστρας) 2 (Μαλγάρων) 2 (Χαλάστρας) 3 (Μαλγάρων) 3 (Χαλάστρας) 4 (Μαλγάρων) 5 (Μαλγάρων) 5 (Χαλάστρας) 6 (Χαλάστρας) 7 (Χαλάστρας) Kilometers 8 (Χαλάστρας) 9 (Χαλάστρας) ιώρυγες Χάρτης 4.4.1: Χάρτης υποπεριοχών στην περιοχή µελέτης. Figure 4.4.1: Map of the sub-regions of study area.

64 Με βάση αυτό το διαχωρισµό της περιοχής µελέτης σε υποπεριοχές υπολογίστηκαν οι αναγκαίες ποσότητες αρδευτικού νερού για κάθε υποπεριοχή. Έτσι δηµιουργήθηκαν χάρτες απεικόνισης της έντασης της ζήτησης αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης µε τη χρήση του λογισµικού ArcInfo, έκδοσης 9.0. Από τους Χάρτες και διαπιστώνεται ότι η µεγαλύτερη ζήτηση αρδευτικού νερού εντοπίζεται στις υποπεριοχές 3, 1 και 5 που ξεπερνούν τα 14 εκατοµµύρια m 3 αρδευτικού νερού ετησίως, ενώ αρδεύονται από τις οµώνυµες πρωτεύουσες διώρυγες στην περιοχή δικαιοδοσίας του ΤΟΕΒ Χαλάστρας. Επίσης η υποπεριοχή 2 που αρδεύεται από την πρωτεύουσα διώρυγα 2 στην περιοχή δικαιοδοσίας του ΤΟΕΒ Κυµίνων Μαλγάρων, παρουσιάζει αυξηµένη ζήτηση αρδευτικού νερού που φτάνει τα 16 εκατοµµύρια m 3 ετησίως. Η εικόνα αυτή θα µπορούσε να δικαιολογηθεί και από την µεγάλη έκταση που καταλαµβάνουν οι υποπεριοχές αυτές σε συνδυασµό φυσικά µε την επικράτηση της καλλιέργειας του ρυζιού. Η προηγούµενη εικόνα αλλάζει αν ληφθεί υπόψη ο Χάρτης όπου απεικονίζεται η ένταση της ζήτησης του αρδευτικού νερού στις υποπεριοχές της περιοχής µελέτης σε m 3 /στρέµµα. Το συµπέρασµα που βγαίνει είναι ότι οι υποπεριοχές µε την υψηλότερη ζήτηση αρδευτικού νερού σε m 3 ανά στρέµµα είναι οι 4 και οι 5 στην περιοχή δικαιοδοσίας του ΤΟΕΒ Κυµίνων Μαλγάρων. Οι υποπεριοχές αυτές αποτελούν µικρά σε έκταση τµήµατα της περιοχής µελέτης στα οποία καλλιεργείται αποκλειστικά ρύζι. Επίσης η υποπεριοχή 1 που αρδεύεται από την πρωτεύουσα διώρυγα 1 στην περιοχή δικαιοδοσίας του ΤΟΕΒ Χαλάστρας παρουσιάζει αυξηµένη ζήτηση αρδευτικού νερού σε m 3 /στρέµµα λόγω του γεγονότος ότι καλλιεργούνται κυρίως ρύζι και µηδική.

65 Ζήτηση αρδευτικού νερού σε m3 στις υποπεριοχές της περιοχής µελέτης Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα Υποπεριοχές (Μαλγάρων) 1 (Μαλγάρων) Kilometers 2 (Μαλγάρων) 3 (Μαλγάρων) (Μαλγάρων) 5 (Μαλγάρων) (Χαλάστρας) 2 (Χαλάστρας) 3 (Χαλάστρας) 5 (Χαλάστρας) 6 (Χαλάστρας) 7 (Χαλάστρας) 8 (Χαλάστρας) 9 (Χαλάστρας) Εκατομμύρια m 3 0 ιώρυγες Χάρτης 4.4.2: Χάρτης ζήτησης αρδευτικού νερού σε m 3 στις υποπεριοχές της περιοχής µελέτης. Οικισµοί Figure 4.4.2: Map of irrigation water demand (m 3 ) in the sub-regions of the study area.

66 Εντασή ζήτησης αρδευτικού νερού (εκατοµµύρια m3) ανά υποπεριοχή στην περιοχή µελέτης Χαλάστρα 9 (Χαλάστρας) 8 (Χαλάστρας) 7 (Χαλάστρας) Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα 6 (Χαλάστρας) Οικισµοί 5 (Χαλάστρας) Υποπεριοχές Ζήτηση αρδευτικού νερού σε εκατοµµύρια m3 1 (Μαλγάρων) 2 (Χαλάστρας) 3 (Χαλάστρας) (Μαλγάρων) (Μαλγάρων) (Χαλάστρας) 2 (Μαλγάρων) (Μαλγάρων) (Μαλγάρων) Kilometers Χάρτης 4.4.3: Χάρτης ζήτησης αρδευτικού νερού σε εκατοµµύρια m 3 στις υποπεριοχές της περιοχής µελέτης ιώρυγες Figure 4.4.3: Map of irrigation water demand (10 6 m 3 ) in the sub-regions of the study area. 66

67 Ένταση ζήτησης αρδευτικού νερού σε m3/στρέµµα στις υποπεριοχές της περιοχής µελέτης Χαλάστρα 9 (Χαλάστρας) 8 (Χαλάστρας) 7 (Χαλάστρας) Μάλγαρα- Κύµινα 5 (Χαλάστρας) 6 (Χαλάστρας) Υποπεριοχές Υπόµνηµα ζήτηση αρδευτκού νερού σε m3/στρέµµα 1 (Μαλγάρων) 2 (Χαλάστρας) 3 (Χαλάστρας) (Μαλγάρων) (Μαλγάρων) 1 (Χαλάστρας) 2 (Μαλγάρων) (Μαλγάρων) 5 (Μαλγάρων) Kilometers ιώρυγες Χάρτης 4.4.4: Χάρτης ζήτησης αρδευτικού νερού σε m 3 /στρέµµα στις υποπεριοχές της περιοχής µελέτης. Οικισµοί Figure 4.4.4: Map of irrigation water demand (10 6 m 3 ) in the sub-regions of the study area. 67

68 5.ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡ ΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 5.1. Οικονοµικά στοιχεία Από το 1960, οπότε και άρχισε η κατασκευή των αρδευτικών δικτύων στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης µε σκοπό την όσο δυνατόν µεγαλύτερη διάδοση των αρδεύσεων στην περιοχή, δηµιουργήθηκαν σταδιακά 28 Τοπικοί Οργανισµοί Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) µε κύριο στόχο τη λειτουργία και τη συντήρηση των δικτύων. Οι 27 από αυτούς, αποτελούν τη δευτεροβάθµια οργάνωση του Γενικού Οργανισµού Εγγείων Βελτιώσεων (ΓΟΕΒ) Θεσσαλονίκης Λαγκαδά, καθώς υδροδοτούνται από έργα Α τάξης του Αξιού ή του Αλιάκµονα (Κωνσταντινίδης, 1989). Οι στόχοι και η αρµοδιότητες του ΓΟΕΒ Θεσσαλονίκης-Λαγκαδά είναι: α) η διοίκηση, λειτουργία και συντήρηση των έργων Α τάξης και των έργων Β τάξης όπου δεν έχει ιδρυθεί κάποιος ΤΟΕΒ, β) η µελέτη και κατασκευή συµπληρωµατικών έργων, γ) η συστηµατοποίηση των εδαφών, δ) ο προγραµµατισµός και η εποπτεία των εργασιών συντήρησης και λειτουργίας, και ε) η λήψη κάθε δυνατού µέτρου για την καλύτερη αξιοποίηση των εγγειοβελτιωτικών έργων και τη γεωργική ανάπτυξη στην περιοχή της δικαιοδοσίας του. Οι οικονοµικοί πόροι του ΓΟΕΒ προέρχονται κυρίως από τις στρεµµατικές εισφορές που επιβάλλονται στους ωφελούµενους από τα έργα παραγωγούς σαν ανταποδοτικά τέλη και εισπράττονται µέσω των ΤΟΕΒ που είναι µέλη του ΓΟΕΒ. Επιπλέον, έσοδα του ΓΟΕΒ αποτελούν και κρατικές επιδοτήσεις για ορισµένες προωθούµενες δραστηριότητες ή σαν συµµετοχή στη λειτουργία των έργων που βρίσκονται σε πρώιµο στάδιο ανάπτυξης. Όσον αφορά τους πόρους των ΤΟΕΒ, αυτοί προέρχονται κυρίως από τις στρεµµατικές εισφορές των µελών τους, ενώ δευτερεύουσες χρηµατοδοτικές πηγές αποτελούν οι δωρεές και τα κρατικά δάνεια (Κωνσταντινίδης, 1989). Στην περιοχή µελέτης ανήκουν τµήµατα των περιοχών δικαιοδοσίας των ΤΟΕΒ Χαλάστρας και Κυµίνων Μαλγάρων, οι οποίοι µε τη σειρά τους ανήκουν στην περιοχή δικαιοδοσίας του ΓΟΕΒ πεδιάδων Θεσσαλονίκης - Λαγκαδά. Από στοιχεία του ΓΟΕΒ οι ΤΟΕΒ που ανήκουν στην περιοχή δικαιοδοσίας του, έχουν µέση ρευστοποίηση από τις στρεµµατικές εισφορές των µελών τους 70-80%, ενώ 68

69 αποτελεί συχνό φαινόµενο για τους ΤΟΕΒ να µην εκπληρώνουν τις οικονοµικές υποχρεώσεις τους προς τον ΓΟΕΒ Χρέωση του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης Γενικότερα στη λεκάνη απορροής του Ποταµού Αξιού µέσα στην οποία ανήκει και η περιοχή µελέτης, για την τιµολόγηση του νερού οικιακής και βιοµηχανικής χρήσης χρησιµοποιείται η ογκοµετρική µέθοδος που είναι άµεσα συνδεδεµένη µε την κατανάλωση του νερού. Αντίθετα η τιµολόγηση του αρδευτικού νερού ακολουθεί τη στρεµµατική µέθοδο, δηλαδή τη χρέωση ανά µονάδα αρδευόµενης έκτασης, µε διαφοροποίηση των τιµών ανάλογα µε την καλλιέργεια (ρυζοκαλλιέργειες και λοιπές καλλιέργειες). Με βάση στοιχεία της ΕΥΑΘ, η µέση τιµή χρέωσης του νερού ύδρευσης στους καταναλωτές της περιοχής της λεκάνης απορροής του Αξιού είναι 0,22 /m 3. Παρακάτω (Πίνακας 5.2.1, Γράφηµα 5.2.1), µε βάση στοιχεία του Γενικού Οργανισµού Εγγείων Βελτιώσεων Θεσσαλονίκης - Λαγκαδά (ΓΟΕΒ) δίνονται οι τιµές του αρδευτικού νερού όπως χρεώνονται στους γεωργούς από τους ΤΟΕΒ Χαλάστρας και Κυµίνων -Μαλγάρων για το έτος Πίνακας 5.2.1: Τιµές αρδευτικού νερού ανά ΤΟΕΒ και ανά καλλιέργεια για το έτος 2008 Table 5.2.1: Annual irrigation water prices ( /10-1 ha) per cultivation for the year of Τιµή αρδευτικού νερού ΤΟΕΒ Είδος καλλιέργειας /στρέµµα/ έτος Ρυζοκαλλιέργεια 17,30 Χαλάστρας Λοιπές καλλιέργειες 11,10 Κυµίνων -Μαλγάρων Ρυζοκαλλιέργεια 16 Λοιπές καλλιέργειες 12 Με βάση τις παραπάνω τιµές χρέωσης του αρδευτικού νερού και την διάρθρωση των καλλιεργειών, εκτιµήθηκαν τα ετήσια δυνητικά έσοδα (σε Ευρώ) των ΤΟΕΒ Χαλάστρας και Κυµίνων -Μαλγάρων για το έτος 2008 από τις περιοχές δικαιοδοσίας τους που βρίσκονται εντός της περιοχής µελέτης (Πίνακας 5.2.2). 69

70 Πίνακας 5.2.2: Ετήσια δυνητικά έσοδα σε Ευρώ ανά ΤΟΕΒ για το έτος 2008 Table 5.2.2: Annual potential incomes ( ) in Kimina-Malgara and Chalastras farms for the year of ΤΟΕΒ Ετήσια δυνητικά έσοδα Χαλάστρας Κυµίνων -Μαλγάρων Τιμές αρδευτικού νερού με βάση τo είδος καλλιέργειας ανά ΤΟΕΒ για την αρδευτική περίοδο του 2008 ΤΟΕΒ Κυμίνων-Μαλγάρων ΤΟΕΒ Χαλάστρας /στρέμμα/έτος λοιπές καλλιέργειες ρύζι Γράφηµα 5.2.1: Τιµές αρδευτικού νερού ανά ΤΟΕΒ µε βάση το είδος καλλιέργειας για την αρδευτική περίοδο του Chart 5.2.1: Annual irrigation water prices ( /10-1 ha) per cultivation for the year of Εκτίµηση της χρέωσης του αρδευτικού νερού ανά m 3 στις υποπεριοχές της περιοχή µελέτης Ο υπολογισµός της χρέωσης του αρδευτικού νερού σε /m 3 έγινε σε επίπεδο αγροτεµαχίου µε βάση το συνολικό ποσό που καλείται να πληρώσει ο παραγωγός από την υφιστάµενη στρεµµατική τιµολόγηση του αρδευτικού νερού, λαµβάνοντας υπόψη και τις συνολικές ανάγκες σε νερό σε m 3, που σχετίζονται µε την έκταση του αγροτεµαχίου και το είδος της καλλιέργειας σε αυτό. Όπως φαίνεται στο θεµατικό Χάρτη και τον Πίνακα 5.3.1, η χρέωση κατά µέσο όρο του αρδευτικού νερού σε /m 3 δεν εµφανίζει σηµαντικές µεταβολές µεταξύ 70

71 των υποπεριοχών της περιοχής µελέτης, καθώς κυµαίνεται από 0,0117 /m 3 έως και 0,0130 /m 3. Πίνακας 5.3.1: Μέσοι όροι, τυπικές αποκλίσεις, µέγιστες και ελάχιστες τιµές των τιµών χρέωσης του αρδευτικού νερού σε /m 3 στις υποπεριοχές της περιοχής µελέτης για το έτος Table 5.3.1: Descriptive statistics on the irrigation water prices ( /m 3 ) in the sub-regions of the study area for the year of Υποπεριοχές Μέση τιµή Τυπική απόκλιση Μέγιστη τιµή Ελάχιστη τιµή (Μαλγάρων) 0,0120 0,0013 0,0147 0, (Μαλγάρων) 0,0128 0,0018 0,0163 0, (Μαλγάρων) 0,0128 0,0018 0,0166 0, (Μαλγάρων) 0,0121 0,0011 0,0163 0, (Μαλγάρων) 0,0117 0,0000 0,0117 0, (Μαλγάρων) 0,0118 0,0007 0,0147 0, (Χαλάστρας) 0,0127 0,0010 0,0154 0, (Χαλάστρας) 0,0130 0,0015 0,0154 0, (Χαλάστρας) 0,0128 0,0013 0,0154 0, (Χαλάστρας) 0,0129 0,0008 0,0154 0, (Χαλάστρας) 0,0127 0,0025 0,0154 0, (Χαλάστρας) 0,0128 0,0018 0,0154 0, (Χαλάστρας) 0,0126 0,0027 0,0154 0, (Χαλάστρας) 0,0127 0,0032 0,0154 0,0095 Με τις παραπάνω τιµές χρέωσης του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης είναι προφανής η υποτιµολόγηση του νερού και η µη θεώρηση του ως οικονοµικό αγαθό, που ήδη βρίσκεται σε ανεπάρκεια. Το γεγονός αυτό συµβάλλει στην υποτίµηση της πραγµατικής του αξίας, αυξάνοντας το πρόβληµα και οδηγώντας σε αλόγιστη χρήση και υπερεκµετάλλευση των διαθέσιµων υδατικών πόρων. Είναι πλέον διεθνώς γνωστό ότι πολλά περιβαλλοντικά προβλήµατα είναι συνέπειες του οικονοµικού συστήµατος που υποτιµολογεί και εποµένως υποτιµά την αξία των περιβαλλοντικών αγαθών. Το νερό αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα ενός τέτοιου φυσικού πόρου, η εξάντληση και η υποβάθµιση του οποίου είναι αποτέλεσµα της υποτίµησης της πραγµατικής του αξίας. (O.E.C.D. PROCEEDINGS, 1999) Αποτέλεσµα της κατάστασης αυτής είναι η υποτίµηση της πραγµατικής αξίας του νερού από τους χρήστες και η µη ευαισθητοποίηση τους σε θέµατα εξοικονόµησης του νερού. 71

72 Χρέωση αρδευτικού νερού σε Ευρώ/ m3 στις υποπεριοχές της περιοχής µελέτης Χαλάστρα 9 (Χαλάστρας) 8 (Χαλάστρας) 7 (Χαλάστρας) Μάλγαρα- Κύµινα 5 (Χαλάστρας) 6 (Χαλάστρας) 1 (Μαλγάρων) 2 (Χαλάστρας) 3 (Χαλάστρας) Υποπεριοχές Υπόµνηµα Χρέωση αρδευτικού νερού σε Ευρώ/ m3 3 (Μαλγάρων) (Μαλγάρων) 1 (Χαλάστρας) (Μαλγάρων) (Μαλγάρων) 5 (Μαλγάρων) Kilometers ιώρυγες Οικισµοί Χάρτης 5.3.1: Χάρτης χρέωσης αρδευτικού νερού σε Ευρώ/m 3 στις υποπεριοχές της περιοχής µελέτης. Figure 5.3.1: Map of irrigation water charge ( /m 3 ) in the sub-regions of the study area. 72

73 5.4. Εφαρµογή εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης Στο υποκεφάλαιο αυτό εξετάζονται τρία διαφορετικά σενάρια εφαρµογής µιάς εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού ανά m 3. Στην πράξη όµως µεταφράζονται σε χρέωση ανά στρέµµα αρδευόµενης έκτασης, λόγω της αδυναµίας µέτρησης του καταναλισκόµενου όγκου αρδευτικού νερού σε επίπεδο αγροτεµαχίου για το ανοικτό αρδευτικό δίκτυο από το οποίο εξυπηρετείται η περιοχή µελέτης. Το πρώτο σενάριο αποτυπώνει ουσιαστικά την υφιστάµενη κατάσταση χρέωσης του αρδευτικού νερού, µε µια µικρή διαφοροποίηση. Στο δεύτερο σενάριο ορίζεται ως τιµή χρέωσης του αρδευτικού νερού ανά m 3 η διπλάσια τιµή από την υφιστάµενη, ενώ στο τρίτο σενάριο ορίζεται ως τιµή χρέωσης του αρδευτικού νερού ανά m 3 η τετραπλάσια σε σχέση µε την υφιστάµενη. 1 ο ΣΕΝΑΡΙΟ Με βάση την υφιστάµενη κατάσταση χρέωσης του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης, που λαµβάνει υπόψη µόνο την έκταση του αγροτεµαχίου και διαφοροποιείται µόνο ανάλογα µε το αν η καλλιέργεια είναι ρύζι ή όχι (για όλες τις άλλες καλλιέργειες ο παραγωγός πληρώνει το αρδευτικό νερό µε την ίδια τιµή ανά στρέµµα καλλιεργούµενης έκτασης), υπολογίστηκαν τα ετήσια δυνητικά έσοδα, σε ευρώ, των ΤΟΕΒ Χαλάστρας και Κυµίνων -Μαλγάρων για το έτος 2008 από τις περιοχές δικαιοδοσίας τους που βρίσκονται εντός της περιοχής µελέτης. Έτσι βρέθηκε ότι για τον ΤΟΕΒ Χαλάστρας τα έσοδα είναι και για τον ΤΟΕΒ Κυµίνων - Μαλγάρων (Πίνακας 5.2.2). Επίσης στο κεφάλαιο 4 υπολογίστηκαν οι Συνολικές ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό, ανά ΤΟΕΒ εντός της περιοχής µελέτης, σε m 3 για την αρδευτική περίοδο Έτσι βρέθηκε ότι για τον ΤΟΕΒ Χαλάστρας οι ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό είναι ίσες µε m 3, ενώ για τον ΤΟΕΒ Κυµίνων- Μαλγάρων είναι ίσες µε m 3. Λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, προτείνεται µία εναλλακτική τιµολογιακή πολιτική του αρδευτικού νερού εξασφαλίζοντας την ίδια ποσότητα εσόδων σε κάθε ΤΟΕΒ, επιβάλλοντας όµως ενιαία χρέωση του αρδευτικού νερού που θα βασίζεται στον καταναλισκόµενο όγκο νερού. ηλαδή διαιρώντας τα ετήσια συνολικά έσοδα 73

74 του κάθε ΤΟΕΒ µε τις συνολικές ετήσιες θεωρητικές ανάγκες σε αρδευτικό νερό το αποτέλεσµα είναι µια ενιαία τιµή χρέωσης του νερού ανά m 3. Επειδή όµως δεν είναι δυνατή η µέτρηση του όγκου του αρδευτικού νερού που καταναλώνεται σε κάθε αγροτεµάχιο για την επιβολή της ανάλογης χρέωσης ανά m 3 (λόγω του γεγονότος ότι η περιοχή εξυπηρετείται από ανοικτό αρδευτικό δίκτυο), οι τιµές χρέωσης του αρδευτικού νερού m 3 µετατρέπονται σε τιµές χρέωσης ανά στρέµµα καλλιεργούµενης έκτασης. Οι τιµές χρέωσης του αρδευτικού νερού ανά m 3 που προέκυψαν φαίνονται στον Πίνακα 5.4.1, ενώ οι αντίστοιχες τιµές χρέωσης του αρδευτικού νερού σε /στρέµµα και αγροτεµάχιο φαίνονται στον Χάρτη Επίσης στον Χάρτη φαίνεται η ετήσια προτεινόµενη χρέωση του αρδευτικού νερού σε ανά αγροτεµάχιο στην περιοχής µελέτης (1 ο σενάριο), βάσει πάντα των θεωρητικών καταναλώσεων που υπολογίστηκαν σε προηγούµενο κεφάλαιο. Πίνακας 5.4.1: Τιµές χρέωσης του αρδευτικού νερού σε / m 3 ανά ΤΟΕΒ βάσει του 1 ου σεναρίου εναλλακτικής τιµολόγησης. Table 5.4.1: Irrigation water charge ( /m 3 ) in Kimina-Malgara and Chalastra farms, based on the first alternative scenario for the year of ΤΟΕΒ Τιµές χρέωσης του αρδευτικού νερού / m 3 Χαλάστρας 0,0125 Κυµίνων -Μαλγάρων 0, ο ΣΕΝΑΡΙΟ Στο δεύτερο σενάριο εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης εφαρµόζεται ενιαία χρέωση ανά m 3 καταναλισκόµενου όγκου νερού, η οποία είναι διπλάσια της τιµής που επιβλήθηκε στο 1 ο σενάριο και ισοδυναµεί µε 0,025 /m 3. Έτσι στον Χάρτη φαίνονται οι αντίστοιχες τιµές χρέωσης του αρδευτικού νερού σε /στρέµµα και αγροτεµάχιο, ενώ στον Χάρτη φαίνεται η ετήσια προτεινόµενη χρέωση αρδευτικού νερού σε ανά αγροτεµάχιο στην περιοχής µελέτης. 74

75 Προτεινόµενη χρέωση αρδευτικού νερού σε Ευρώ/ στρέµµα και αγροτεµάχιο, στην περιοχή µελέτης, σύµφωνα µε το 1ο σεναριο εναλλακτικής τιµολόγησης Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα Οικισµοί Προτεινόµενη Χρέωση νερού σε /στρέµµα/αγροτεµάχιο Kilometers Χάρτης 5.4.1: Χάρτης προτεινόµενης χρέωσης αρδευτικού νερού σε /στρέµµα και αγροτεµάχιο στην περιοχής µελέτης (1 ο σενάριο). Figure 5.4.1: Map of proposed irrigation water charge ( /10-1 ha) per field, based on the first alternative scenario. 75

76 Ετήσια χρέωση του καταναλισκόµενου όγκου αρδευτικού νερού σε Ευρώ ανά αγροτεµάχιο, στην περιοχή µελέτης (Σενάριο 1ο) Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα Προτεινόµενη Χρέωση νερού ανά αγροτεµάχιο σε /έτος Kilometers Οικισµοί Χάρτης 5.4.2: Χάρτης προτεινόµενης ετήσιας χρέωσης αρδευτικού νερού σε ανά αγροτεµάχιο στην περιοχής µελέτης (1ο σενάριο). Figure 5.4.2: Map of annual proposed irrigation water charge ( ) per field, based on the first alternative scenario. 76

77 3 ο ΣΕΝΑΡΙΟ Στο τρίτο σενάριο εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης, εφαρµόζεται ενιαία χρέωση ανά m 3 καταναλισκόµενου όγκου νερού, η οποία είναι τετραπλάσια της τιµής που επιβλήθηκε στο 1 ο σενάριο και διπλάσια της τιµής που επιβλήθηκε στο 2 ο σενάριο και ισοδυναµεί µε 0,05 / m 3. Έτσι στον Χάρτη φαίνονται οι αντίστοιχες τιµές χρέωσης του αρδευτικού νερού σε /στρέµµα και αγροτεµάχιο, ενώ στον Χάρτη φαίνεται η ετήσια προτεινόµενη χρέωση αρδευτικού νερού σε ανά αγροτεµάχιο στην περιοχής µελέτης. Παρακάτω στον Πίνακα δίνονται οι µέσες τιµές, οι τυπικές αποκλίσεις, οι µέγιστες και οι ελάχιστες τιµές των τιµών χρέωσης του αρδευτικού νερού σε /στρέµµα για καθένα από τα διαφορετικά προτεινόµενα σενάρια εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού στην περιοχή µελέτης. Πίνακας 5.4.2: Μέσες τιµές, τυπικές αποκλίσεις, µέγιστες και ελάχιστες τιµές των τιµών χρέωσης του αρδευτικού νερού σε /στρέµµα για τα προτεινόµενα σενάρια τιµολογιακής πολιτικής. Table 5.4.2: Descriptive statistics on the irrigation water prices ( /10-1 ha) of the three alternative scenarios. Στατιστικές παράµετροι Τιµές χρέωσης αρδευτικού νερού σε /στρέµµα 0,0125 (1 ο σενάριο) 0,025 (2 ο σενάριο) 0,05 (3 ο σενάριο) Ελάχιστη τιµή 9 18,1 36,1 Μέγιστη τιµή 17 34,1 68,2 Μέση τιµή 15 30,2 60,3 Τυπική απόκλιση 3,3 6,6 13,2 Εκείνο που είναι αναγκαίο να γίνει σαφές είναι ότι µε τις προτεινόµενες εναλλακτικές τιµολογιακές πολιτικές που αναφέρθηκαν παραπάνω δεν επιδιώκεται η οικονοµική εξάντληση των αγροτών, αλλά η παροχή κινήτρων για την ευαισθητοποίηση των αγροτών σε θέµατα ορθολογικής κατανάλωσης αρδευτικού νερού και υιοθέτησης ορθότερων καλλιεργητικών πρακτικών σε µία ευαίσθητη προστατευόµενη περιοχή µε σηµαντική οικολογική σηµασία. Η υφιστάµενη τιµολογιακή πολιτική φυσικά παρέχει µηδαµινά κίνητρα για ορθολογική χρήση νερού. Αντιθέτως ενθαρρύνει τη µη ορθολογική του χρήση. 77

78 Προτεινόµενη χρέωση αρδευτικού νερού σε Ευρώ/στρέµµα και αγροτεµάχιο, στην περιοχή µελέτης, σύµφωνα µε το 2ο σενάριο εναλλακτικής τιµολόγησης Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα προτεινοµενη Χρέωση νερού σε /στρέµµα/αγροτεµάχιο Kilometers 34.1 Οικισµοί Χάρτης 5.4.3: Χάρτης προτεινόµενης χρέωσης αρδευτικού νερού σε /στρέµµα και αγροτεµάχιο στην περιοχής µελέτης (2 ο σενάριο). Figure 5.4.3: Map of proposed irrigation water charge ( /10-1 ha) per field, based on the second alternative scenario. 78

79 Ετήσια χρέωση του καταναλισκόµενου όγκου αρδευτικού νερού σε Ευρώ ανά αγροτεµάχιο,στην περιοχή µελέτης (2ο σενάριο) Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα προτεινόµενη ετήσια χρέωση ανά αγροτεµάχιο σε Kilometers Οικισµοί Χάρτης 5.4.4: Χάρτης προτεινόµενης ετήσιας χρέωσης αρδευτικού νερού σε ανά αγροτεµάχιο στην περιοχής µελέτης (2 ο σενάριο). Figure 5.4.4: Map of annual proposed irrigation water charge ( ) per field, based on the second alternative scenario. 79

80 Προτεινόµενη χρέωση αρδευτικού νερού σε Ευρώ/στρέµµα και αγροτεµάχιο, στην περιοχή µελέτης, σύµφωνα µε το 3ο σενάριο εναλλακτικής τιµολόγησης Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα προτεινοµενη χρέωση νερού σε /στρέµµα/αγροτεµάχιο Kilometers 68.2 Οικισµοί Χάρτης 5.4.5: Χάρτης προτεινόµενης χρέωσης αρδευτικού νερού σε /στρέµµα και αγροτεµάχιο στην περιοχής µελέτης (3 ο σενάριο). Figure 5.4.5: Map of proposed irrigation water charge ( /10-1 ha) per field, based on the third alternative scenario. 80

81 Ετήσια χρέωση του καταναλισκόµενου όγκου αρδευτικού νερού σε Ευρώ ανά αγροτεµάχιο,στην περιοχή µελέτης (3ο σενάριο) Χαλάστρα Μάλγαρα- Κύµινα Υπόµνηµα Προτεινόµενη ετήσια χρέωση ανά αγροτεµάχιο σε Kilometers Οικισµοί Χάρτης 5.4.6: Χάρτης προτεινόµενης ετήσιας χρέωσης αρδευτικού νερού σε ανά αγροτεµάχιο στην περιοχής µελέτης (3ο σενάριο). Figure 5.4.6: Map of annual proposed irrigation water charge ( ) per field, based on the third alternative scenario. 81

82 Είναι σηµαντικό να ληφθεί υπόψη ότι µε την εµφάνιση της Οδηγίας 2000/60 και της ενσωµάτωση της στο ελληνικό δίκαιο (N.3199/2003) καθορίζεται ως τρόπος χρέωσης του αρδευτικού νερού βάσει τον καταναλισκόµενου όγκου του στον αγρό. Συνεπώς αυτό θα πρέπει να γίνει είτε άµεσα µε την επιβολή χρέωσης του αρδευτικού νερού ανάλογα µε τον καταναλισκόµενο όγκο, είτε έµµεσα όπως αναφέρθηκε και παραπάνω µετατρέποντας τις χρεώσεις αυτές σε χρεώσεις ανά στρέµµα αρδευόµενης έκτασης, βάσει πάντα των θεωρητικών αναγκών σε νερό όπως ορίζονται από την ΚΥΑ 16/6631/1989. Ένα επίσης σηµαντικό στοιχείο, που πρέπει να αναφερθεί, είναι το γεγονός ότι η διαχείριση της ζήτησης του αρδευτικού νερού στην προστατευόµενη περιοχή µελέτης θα είχε µικρή σηµασία, από την στιγµή που η διάρθρωση των καλλιεργειών όπως εµφανίζεται σήµερα, µε την επικράτηση δηλαδή καλλιεργειών όπως το ρύζι και η µηδική (που εξυπηρετούνται από απαιτητικές σε νερό µεθόδους άρδευσης), δηµιουργεί σηµαντικό βιότοπο για την επιβίωση πολλών από τα προστατευόµενα είδη πτηνών της περιοχής. Συνεπώς έχοντας κατά νου ότι σηµαντικότερο κριτήριο για τη λήψη οποιουδήποτε µέτρου εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού είναι η διασφάλιση της προστασίας και της βιωσιµότητας της προστατευόµενης περιοχής, θα ήταν χρήσιµο να δοθούν οικονοµικά κίνητρα από την πολιτεία, όπως επιδοτήσεις, έτσι ώστε οι αγρότες να αντιµετωπίσουν µία ενδεχόµενη αυξηµένη κατ όγκο χρέωση του αρδευτικού νερού, µε την προϋπόθεση όµως να εφαρµόζονται ορθές καλλιεργητικές πρακτικές από του αγρότες. Με την επιδότηση αυτή θα µπορούν οι αγρότες να καλύπτουν την επιπλέον οικονοµική επιβάρυνση που θα τους επιβληθεί σε σχέση µε την υφιστάµενη κατάσταση χρέωσης του αρδευτικού νερού. 82

83 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στο πλαίσιο της παρούσης εργασίας έγινε µία προσπάθεια καταγραφής και ανάλυσης της υφιστάµενης κατάστασης όσον αφορά στη διαχείριση του αρδευτικού νερού και ειδικότερα της πολιτικής τιµολόγησης του αρδευτικού νερού που εφαρµόζεται στην περιοχή του έλτα του Αξιού Ποταµού, που αποτελεί προστατευόµενη περιοχή υψηλής οικολογικής σηµασίας. Η περιοχή µελέτης καταλαµβάνεται αποκλειστικά, από αγροτικές καλλιέργειες, οι οποίες βρίσκονται στην περιφερειακή ζώνη (ζώνες Γ2, Γ3, Γ4, Γ5 και Γ6) της προστατευόµενης περιοχής του έλτα Αξιού Λουδία Αλιάκµονα και Αλυκής Κίτρους, στις δυτικές ακτές του Θερµαϊκού κόλπου. Το νερό που χρησιµοποιείται στην περιοχή µελέτης, η οποία αποτελεί περιοχή δικαιοδοσίας των Τοπικών Οργανισµών Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ) των ηµοτικών ιαµερισµάτων Κυµίνων - Μαλγάρων, δυτικά της κοίτης του Αξιού, και του ηµοτικού ιαµερίσµατος Χαλάστρας, ανατολικά της κοίτης του Αξιού, προέρχεται κατά κύριο λόγο από τον Αξιό µέσω του οργανωµένου αρδευτικού δικτύου της περιοχής. Στην περιοχή µελέτης, που ανήκει στο συλλογικό αρδευτικό δίκτυο του κάµπου της Θεσσαλονίκης, η καταναλισκόµενη ποσότητα νερού µετριέται κατά τη διανοµή του από τον Γενικό Οργανισµό Εγγείων Βελτιώσεων (ΓΟΕΒ) στους αντίστοιχους Τοπικούς Οργανισµούς (ΤΟΕΒ) και όχι κατά την εφαρµογή του νερού στον αγρό. Η καλλιέργεια που καταλαµβάνει το µεγαλύτερο ποσοστό στην περιοχή µελέτης είναι το ρύζι µε ποσοστό 70% περίπου, ενώ ακολουθούν το καλαµπόκι, το βαµβάκι η µηδική και η βιοµηχανική ντοµάτα. Οι µέθοδοι άρδευσης που ακολουθούνται είναι η συνεχής κατάκλυση µε νερό για τις καλλιέργειες ρυζιού, η κατά περιόδους κατάκλυση µε νερό για τι µηδική, τα αυλάκια για το καλαµπόκι και το βαµβάκι και η τεχνητή βροχή για τη βιοµηχανική ντοµάτα. Η συνολική ποσότητα νερού που καταναλώνεται στην περιοχή µελέτης υπολογίστηκε στα 100 εκατοµµύρια m 3, ποσότητα που δικαιολογείται αν ληφθούν υπόψη η υφιστάµενη διάρθρωση των καλλιεργειών και οι µέθοδοι άρδευσης που εφαρµόζονται στον αγρό. Επιπλέον να σηµειωθεί ότι το 15% του νερού που χρησιµοποιείται για άρδευση ανακυκλώνεται και επαναχρησιµοποιείται. 83

84 Κατά τον υπολογισµό των θεωρητικών αναγκών σε αρδευτικό νερό για την περιοχή µελέτης ο συντελεστής απόδοσης της άρδευσης (n) υπολογίστηκε σε 0,60. Κατά την ερµηνεία του συντελεστή διαπιστώνεται για την περιοχή µελέτης, ότι οι απώλειες σε αρδευτικό νερό που εντοπίζονται, τόσο κατά τη µεταφορά του, όσο και κατά την εφαρµογή του στον αγρό ισοδυναµούν µε 40%. Η αποδοτικότητα συνεπώς εφαρµογής της άρδευσης, αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι αναφερόµαστε σε ανοικτό δίκτυο, και λαµβάνοντας υπόψη ότι εφαρµόζονται απαιτητικές σε νερό µέθοδοι άρδευσης, θεωρείται ικανοποιητική. Η χρέωση του αρδευτικού νερού η οποία εφαρµόζεται στην περιοχή µελέτης σχετίζεται µε την αρδευόµενη έκταση µε µικρή διαφοροποίηση ανάλογα µε το είδος της καλλιέργειας, αλλά ανεξάρτητα µε την εποχή ή τη µέθοδο άρδευσης. Η συγκεκριµένη τιµολογιακή πολιτική φυσικά παρέχει µηδαµινά κίνητρα για εξοικονόµηση νερού, αντιθέτως ενθαρρύνει τη µη ορθολογική του χρήση. Φυσικά η συγκεκριµένη τιµολογιακή πολιτική δε συµβάλλει στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας 2000/60 όπου αναφέρονται µεταξύ άλλων ότι οι πολιτικές τιµολόγησης του νερού θα πρέπει να λαµβάνουν υπόψη την ανάκτηση του πλήρους κόστους, να εφαρµόζονται µε βάση τον καταναλισκόµενο όγκο νερού και να παρέχουν τα κατάλληλα κίνητρα στους χρήστες (βιοµηχανική, αστική και γεωργική χρήση), ώστε να χρησιµοποιούν αποτελεσµατικά τους υδατικούς πόρους. Αρκεί να σηµειωθεί ότι η αξία του αρδευτικού νερού, ως ενδιάµεσου αγαθού των γεωργικών προϊόντων, βρέθηκε ίση µε 0,0126 / m 3, την στιγµή που βάσει στοιχείων της ΕΥΑΘ η µέση τιµή χρέωσης του νερού ύδρευσης στους καταναλωτές της περιοχής της λεκάνης απορροής του Αξιού είναι 0,22 / m 3. Ένα χαρακτηριστικό της περιοχής που θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα είναι το γεγονός ότι πρόκειται για µια αγροτική περιοχή, σηµαντικό κοµµάτι πληθυσµού της οποίας ασχολείται µε την γεωργία και ιδιαίτερα µε τη καλλιέργεια του ρυζιού όπου η παραγωγή φτάνει το 75% της συνολικής εγχώριας παραγωγής. Επιπλέον ιδιαίτερα σηµαντική δραστηριότητα για την παράκτια περιοχή αποτελεί η µυδοκαλλιέργεια, όπου η παραγωγή φτάνει το 85% της συνολικής εγχώριας παραγωγής. Εξαιτίας του γεγονότος ότι ακόµα και κατά τους ξηρούς µήνες του χρόνου µεγάλη έκταση της περιοχής µελέτης είναι κατακλυσµένη µε νερό λόγω των ρυζιών δηµιουργείται ένας µοναδικός βιότοπος για µεγάλη ποικιλία προστατευόµενων ειδών πτηνών που βρίσκουν εκεί την τροφή τους. Κατά συνέπεια οποιοδήποτε µέτρο 84

85 εναλλακτικής τιµολογιακής πολιτικής του αρδευτικού νερού θα πρέπει να διασφαλίζει της προστασία και της βιωσιµότητας της προστατευόµενης περιοχής. Συνεπώς λαµβάνοντας υπόψη όλα εκείνα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης και βάζοντας ως κύριο περιοριστικό παράγοντα για τη λήψη οποιοδήποτε διαχειριστικού µέτρου στην περιοχή, την προστασία του υψηλής οικολογικής σηµασίας βιοτόπου, προτείνονται εναλλακτικές τιµολογιακές πολιτικές µε βάση τον καταναλισκόµενο όγκο αρδευτικού νερού και όχι µε βάση τα στρέµµατα καλλιεργούµενης γης. Φυσικά λόγω της αδυναµίας µέτρησης του καταναλισκόµενου όγκου αρδευτικού νερού σε επίπεδο αγροτεµαχίου για το ανοικτό αρδευτικό δίκτυο από το οποίο εξυπηρετείται η περιοχή µελέτης, είναι χρήσιµη η µετατροπή των χρεώσεων ανά όγκο σε χρεώσεις ανά στρέµµα αρδευόµενης έκτασης, βάσει πάντα των θεωρητικών αναγκών σε νερό όπως ορίζονται από την ΚΥΑ 16/6631/1989. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι µε την αλλαγή στη χρέωση δεν επιδιώκεται η οικονοµική εξάντληση των αγροτών, αλλά η παροχή κινήτρων για την ευαισθητοποίηση των αγροτών σε θέµατα ορθολογικής κατανάλωσης αρδευτικού νερού και υιοθέτησης ορθότερων καλλιεργητικών πρακτικών όπως αρµόζουν σε µία προστατευόµενη περιοχή. Τέλος στο σηµείο αυτό είναι σηµαντικό να τονιστεί και ο ρόλος της πολιτείας που θα πρέπει να παρέχει κίνητρα όπως επιδοτήσεις σε εκείνους τους παραγωγούς που σέβονται το περιβάλλον και εφαρµόζουν ορθές καλλιεργητικές πρακτικές. Με την επιδότηση αυτή θα µπορούν οι αγρότες να καλύπτουν την επιπλέον οικονοµική επιβάρυνση που θα τους επιβληθεί σε σχέση µε την υφιστάµενη κατάσταση χρέωσης του αρδευτικού νερού έτσι ώστε να µπορούν να ανταπεξέλθουν. 85

86 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Ασηµακόπουλος. (2006). Οικονοµικά εργαλεία στη διαχείριση υδατικών πόρων- H Οδηγία 2000/60 και η ανάκτηση κόστους στην ελληνική πραγµατικότητα. Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Γιακουµή Π. Σ. (2001). Η ανάλυση σεναρίων ως εργαλείο για τη διαχείριση υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταµού. Η περίπτωση του Αξιού. ιπλωµατική ιατριβή, ΜΠΣ Περιβαλλοντική Πολιτική και ιαχείριση, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Μυτιλήνη. αουτόπουλος Γ. (2004). Εισαγωγή στην κοινωνιολογία Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Kοινοτήτων (2000). Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τοµέα της πολιτικής υδάτων, Επίσηµη Εφηµερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων,L327, Καλλία Α. (2008). Το Νοµικό Πλαίσιο ιαχείρισης των Υδάτων Πόρων στην Ελλάδα- Η Εφαρµογή της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60. Μάθηµα στο ιατµηµατικό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών των τµηµάτων Βιολογίας, Γεωλογίας και Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. Κουκίδου Ε., Μαθιουδάκη Μ., Σκορδής Ε., Φραγκουλίδου Τ. (2009). Οικολογική ποιότητα υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής, περίπτωση Αξιού Ποταµού. ιατµηµατικό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών των τµηµάτων Βιολογίας, Γεωλογίας και Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. ΚΥΑ (1989) Προσδιορισµός κατώτατων και ανώτατων ορίων των αναγκαίων ποσοτήτων για την ορθολογική χρήση νερού στην άρδευση, ΦΕΚ 428/Β (Φ.16/6631) Κωνσταντινίδης Κ. (1989). Τα Εγγειοβελτιωτικά Έργα στην Πεδιάδα Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Γεωτεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδας, Θεσσαλονίκη. Λατινόπουλος Π. (2008). Τα οικονοµικά του νερού- Μια συνολική προσέγγιση µε έµφαση στο αγροτικό νερό, Παρουσίαση στα πλαίσια του ιατµηµατικού προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών των τµηµάτων Βιολογίας, Γεωλογίας και Πολιτικών Μηχανικών, Α.Π.Θ. Λυπουρλής. (2006). Αριστοτέλης. Ηθικά Νικοµάχεια., Βιβλία Α -. Εκδόσεις Ζήτρος. 86

87 Μελαδιώτης Ι. (2000). Φαινόµενα υφαλµύρωσης των υδροφόρων στρωµάτων της περιοχής Σίνδου-Καλοχωρίου του Νοµού Θεσσαλονίκης. Μεταλλειολογικά- Μεταλλουργικά Χρονικά, τόµος 10, τεύχος 2, Ιούλ- εκ 2000, σελ (Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη). Μουντράκης. (1985). Γεωλογία της Ελλάδας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη. Μουντράκης. (1988). Γεωτεκτονική εξέλιξη του Ελληνικού χώρου University Studio Press, Θεσσαλονίκη. Μούσης Ν. ( 2007). Εγχειρίδιο Ευρωπαϊκής Πολιτικής. Τέταρτη αναθεωρηµένη έκδοση. Εκδόσεις Παπαζήση. Μυλόπουλος Γ. (2000) ιαχείριση της ζήτησης και κοστολόγηση νερού. Ελληνική Επιτροπή για την ιαχείριση των Υδατικών Πόρων. N.3199/2003 Προστασία και διαχείριση των υδάτων εναρµόνιση µε την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000, ΦΕΚ 280/ Πανώρας Α. (2007). Η ογκοµέτρηση του αρδευτικού νερού και η χρέωση του µε βάση τον καταναλισκόµενο είναι βασική προϋπόθεση της ορθολογικής του διαχείρισης. Ινστιτούτο Εγγείων Βελτιώσεων. Παπαζαφειρίου Ζ. (1999) Οι ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη. Σχέδιο ΚΥΑ της 1/12/2008 του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων µε θέµα: Χαρακτηρισµός των χερσαίων, υδάτινων και θαλάσσιων περιοχών των εκβολών των ποταµών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκµονα, της Αλυκής Κίτρους και της λιµνοθάλασσας Καλοχωρίου και της ευρύτερης περιοχής τους ως Εθνικού Πάρκου και καθορισµός χρήσεων, όρων και περιορισµών δόµησης. Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων, Γενική ιεύθυνση Περιβάλλοντος, ιεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού, Τµήµα ιαχ/σης Φυσικού Περιβάλλοντος, (1997). Πρόγραµµα αντιµετώπισης ειδικών περιβαλλοντικών προβληµάτων και συστήµατος λειτουργίας και διαχείρισης της προστατευόµενης περιοχής των εκβολών των ποταµών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία, Αλιάκµονα, της αλυκής Κίτρους και της λιµνοθάλασσας Καλοχωρίου και της ευρύτερης περιοχής τους. Φάση Α', Τεύχος Α.1. 87

88 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ASCE and UNESCO, (1998) Sustainability criteria for water resource systems, Task Committee on Sustainability Criteria, Water Resources Planning and Management Division American Society of Civil Engineers and the Working Group of UNESCO/IHP IV Project M-4.3 Becker N. and Lavee D., (2002). The effect and reform of water pricing: The Israeli experience. International Journal of Water Resources Development. Vol 18 (2) Bosworth B., Cornish, G., Perry, C. and van Steenbergen, F. (2002). Water Charging in Irrigated Agriculture Lessons from the Literature, HR Wallingford, Report OD 145. Cornish G., Perry C., Bosworth B. and Burke J. (2004). Water charging in irrigated agriculture: An analysis of international experience, FAO Water Reports No.28, FAO, Rome. Easter W., (1996) Market approaches to water allocation: What have we learned?. Center for International Food and Agricultural Policy. University of Minnesota. EUROCAT (Nikolaidis NP, Karageorgis AP, Kapsimalis V, Drakopoulou P, Skoulikidis N, Behrendt H.) (2004). AXCAT Modeling of Axios River Basin. National Centre for Marine Research, EUROCAT Report, 42p. Huppert W. and Urban K., (1999). Institutional Analysis of Water Delivery and Maintenance Service Provision in Irrigation: The Example of the Jordan Valley. Division 45 Rural Development. MAIMTAIN Case study no.3. Johansson R.C., Tsur Y., Roe T., Doukkali R. and Dinar A. (2002) Pricing Irrigation Water: A Review of Theory and Practice, Water Policy, Vol. 4: Kapsimalis V, Karageorgis AP, Poulos S (2002). Determination of long-term morphological changes in a human affected coastal system using G.I.S., inner Thermaikos Gulf, Greece. Proc 6 th Panhell Geogr Conf, Thessaloniki, 3-6 Oct 2002, 1: Latinopoulos P. (2005) Valuation And Pricing Of Irrigation Water: An Analysis In Greek Agricultural Areas, Global NEST Journal, Vol. 7,No.3: OECD Organization for the Economic Co-Operation and Development, (1999), Agricultural Water Pricing in OECD Countries, Working Party on Economic and Environmental Policy Integration, Paris. 88

89 Perry C J. (2001). Potential Role of Water Pricing in irrigation: the example of India. Proceedings of conference on sustainable water management, New Delchi, India.. Poulos SE, Chronis GTh, Collins MB, Lykousis V (2000). Thermaikos Gulf coastal system, NW Aegean Sea: an overview of water/sediment fluxes in relation to air-landocean interactions and human activities. J Mar Syst 25: Teerink J R. and Nakashima M. (1993). Water allocation, rights and pricing: Examples from Japan and the United States. World Bank Technical Paper No pp. WATECO, (2002). Economics and the Environment. The implementation challenge of the Water framework Directive. A guidance document, WATECO Working Group Report, Common Implementation Strategy. 89

90 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ραστηριότητες και περιορισµοί εντός των περιοχών του Εθνικού Πάρκου Αξιού, Λουδία, Αλιάκµονα. (ΚΥΑ 220ΑΑΠ/14/05/2009) 90

91 Στην Περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (Ζώνες ΑΠ1, ΑΠ2, ΑΠ3, ΑΠ4): Η επιστηµονική έρευνα των στοιχείων του οικοσυστήµατος Η εκτέλεση έργων που αποσκοπούν στη βελτίωση και την αποκατάσταση των χαρακτηριστικών του οικοσυστήµατος Η επίσκεψη και ξενάγηση επισκεπτών µε σκοπό την περιβαλλοντική εκπαίδευση Η εγκατάσταση, συντήρηση και βελτίωση της απαραίτητης υποδοµής, για την υποστήριξη των άνωθεν δραστηριοτήτων. Η βόσκηση ως µέσο διαχείρισης των ενδιαιτηµάτων υπό προϋποθέσεις Η θαλάσσια επαγγελµατική και ερασιτεχνική αλιεία, η ερασιτεχνική αλιεία στα ποτάµια και η κίνηση αλιευτικών σκαφών σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία Η χρήση λιµνοθαλάσσιων οικοσυστηµάτων και ιχθυοτρόφων υδάτων ως εκτατικών ιχθυοτροφείων και ως µέσο οικολογικής αναβάθµισης της περιοχής και η δηµιουργία, ο εκσυγχρονισµός και η συντήρηση της υφιστάµενης υποδοµής για τις εν λόγω δραστηριότητες Η συντήρηση και εκσυγχρονισµός των υφισταµένων δικτύων και υποδοµών στις θαλάσσιες ζώνες, στις κοίτες των ποταµών και των φυσικών τεχνικών καναλιών, εφόσον εξασφαλίζεται υψηλός βαθµός προστασίας. Η κίνηση σκαφών σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις Η συντήρηση, επισκευή και αναστύλωση ιστορικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών µνηµείων και οι αρχαιολογικές ανασκαφές µε τις απαραίτητες άδειες Η µελισσοκοµία σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία Ο εναλλακτικός τουρισµός Ο σχεδιασµός και η υλοποίηση έργων που αφορούν στην αποκατάσταση και βελτίωση των ιχθυοαποθεµάτων, καθώς και έργα βελτίωσης της αλιευτικής δραστηριότητας Ο εµπλουτισµός και η επανεισαγωγή τοπικού και όµοιου γενετικού υλικού άγριας και µη άγριας πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας 91

92 Η κίνηση οχηµάτων µόνο για την εξυπηρέτηση των επιτρεπόµενων δραστηριοτήτων στις συγκεκριµένες ζώνες Τα έργα συντήρησης και βελτίωσης βατότητας του οδικού δικτύου Οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισµού και θερµότητας µε χρήση φωτοβολταικών στοιχείων και γεωθερµικών πεδίων για την κάλυψη αναγκών των επιτρεπόµενων δραστηριοτήτων και χρήσεων Στην Περιοχή Προστασίας της Φύσης (Ζώνες Π, ΠΑ, Β και τις επιµέρους ζώνες τους): Ζώνη Π : Οι χρήσεις και δραστηριότητες που αναφέρονται στην περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης Η συλλογή βενθικών οργανισµών από το υπόστρωµα της παραλιακής ζώνης Η απόληξη φερτών υλών (αµµοληψία) µόνο στα τµήµατα της κοίτης των ποταµών, καθώς και των παραποτάµιων διαπλάσεων, πάνω από την Νέα Εθνική Οδό Αθηνών Θεσσαλονίκης προς την ενδοχώρα και εντός των συγκεκριµένων χώρων. Κατ εξαίρεση είναι δυνατή η πραγµατοποίηση αµµοληψιών κατάντη της Νέας Εθνικής Οδού για την περίπτωση αντιµετώπισης κινδύνων πληµµυρών υπό προϋποθέσεις Ο περιοδικός καθαρισµός των πρανών των αποστραγγιστικών τάφρων, η περιοδικότητα, η µέθοδος καθαρισµού. Η οστρακοκαλλιεργητική δραστηριότητα υπό συγκεκριµένες προϋποθέσεις Τα έργα πρόληψης ή αντιµετώπισης της υφαλµύρωσης των υπόγειων υδάτων ή εδαφών σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία Τα νοµίµως υφιστάµενα κτίσµατα ή κατασκευές διατηρούν τη χρήση τους Ζώνη ΠΑ: Οι χρήσεις και δραστηριότητες που αναφέρονται στην περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης 92

93 Η παραγωγή άλατος και τα αναγκαία έργα και υποδοµές στην έκταση της εταιρείας ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΛΥΚΕΣ Α.Ε. υπό προϋποθέσεις Τα νοµίµως υφιστάµενα κτίσµατα ή κατασκευές διατηρούν τη χρήση τους Ζώνη Β: Οι χρήσεις και δραστηριότητες που αναφέρονται στην περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης Η γεωργία στις νοµίµως υφιστάµενες καλλιεργούµενες εκτάσεις και υπό προϋποθέσεις Η βόσκηση ως µέσο διαχείρισης των ενδιαιτηµάτων υπό προϋποθέσεις Εκτέλεση έργων βελτίωσης, αποκατάστασης και εκσυγχρονισµού λειτουργικών υποδοµών και µεταφορών Εκτέλεση έργων βελτίωσης, αποκατάστασης και εκσυγχρονισµού υφιστάµενων γεωργικών αποθηκών Τα νοµίµως υφιστάµενα κτίσµατα ή κατασκευές διατηρούν τη χρήση τους Στην Περιφερειακή Ζώνη (Ζώνες Γ1, Γ2, Γ3, Γ4, Γ5, Γ6 και Γ7): Οι χρήσεις και δραστηριότητες που αναφέρονται στην περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης Η γεωργία µόνο στις υφιστάµενες καλλιεργούµενες εκτάσεις και τα αναγκαία µέτρα υποδοµής υπό προϋποθέσεις Η βόσκηση ως µέσο διαχείρισης των ενδιαιτηµάτων υπό προϋποθέσεις Εκτέλεση έργων βελτίωσης, αποκατάστασης και εκσυγχρονισµού λειτουργικών υποδοµών και µεταφορών Η κατοικία σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις της εκτός σχεδίου δόµησης σε γήπεδα µε αρτιότητα µεγαλύτερη από 6 στρέµµατα Εγκατάσταση πτηνο-κτηνοτροφικών µονάδων υπό προϋποθέσεις Υδατοκαλλιέργεια σε χερσαίες δεξαµενές και αναγκαίες υποστηρικτικές εγκαταστάσεις Η θήρα σύµφωνα µε κείµενες διατάξεις 93

94 Η χρήση του υφιστάµενου οδικού δικτύου και έργα βελτίωσης, αποκατάστασης και συντήρησής του σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις Η δηµιουργία θερµοκηπίων χαµηλής κάλυψης Η χρήση υφιστάµενων γεωργικών αποθηκών υποδοµών Η ανάπτυξη εγκαταστάσεων καθετοποίησης των παραγόµενων προϊόντων πρωτογενή τοµέα υπό προϋποθέσεις Εγκαταστάσεις για τη ναυπήγηση και επισκευή πλοίων και αλιευτικών σκαφών Ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις µέγιστης δυναµικότητας 30 κλινών σε γήπεδα ελάχιστου ορίου αρτιότητας 8 στρεµµάτων και συγκεκριµένες προϋποθέσεις Ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων χαµηλής όχλησης Οι αθλητικές εγκαταστάσεις υπό συγκεκριµένες προϋποθέσεις Οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισµού και θερµότητας και υψηλής θερµότητας µε χρήση Α.Π.Ε. εκτός αιολικής σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις Στην Περιοχή Ελεγχόµενης Οικιστικής Ανάπτυξης Αλυκής Κίτρους (Ζώνη ): Οι χρήσεις και δραστηριότητες που αναφέρονται στην περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης Η χρήση του υφιστάµενου οδικού δικτύου και έργα βελτίωσης, αποκατάστασης και συντήρησής του σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις Η διάνοιξη νέων οδών Η βόσκηση ως µέσο διαχείρισης των ενδιαιτηµάτων υπό προϋποθέσεις Η γεωργία µόνο στις υφιστάµενες καλλιεργούµενες εκτάσεις και τα αναγκαία µέτρα υποδοµής υπό προϋποθέσεις Η χρήση υφιστάµενων γεωργικών αποθηκών Η κατοικία σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία για την εκτός σχεδίου δόµηση Ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις µέγιστης δυναµικότητας 30 κλινών σε γήπεδα ελάχιστου ορίου αρτιότητας 8 στρεµµάτων και συγκεκριµένες προϋποθέσεις 94

95 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β Χάρτες απεικόνισης των αγροτεµαχίων και του αρδευτικού δικτύου των ΤΟΕΒ Χαλάστρας και Κυµίνων- Μαλγάρων. 95

96 Χάρτης Β.1: Χάρτης απεικόνισης των αγροτεµαχίων και του αρδευτικού δικτύου του ΤΟΕΒ Χαλάστρας ανατολικά της παλιάς κοίτης του Αξιού Figure Β.1: Map of fields and irrigation network in Chalastra farm.

97 Χάρτης Β.2: Χάρτης απεικόνισης των αγροτεµαχίων και του αρδευτικού δικτύου του ΤΟΕΒ Χαλάστρας δυτικά της παλιάς κοίτης του Αξιού (αγροκτήµατα Καλοχωρίου Σίνδου). Figure Β.2: Map of fields and irrigation network in Kalochori and Sindos farm.

98 Χάρτης Β.3: Χάρτης απεικόνισης των αγροτεµαχίων και του αρδευτικού δικτύου του ΤΟΕΒ Κυµίνων- Μαλγάρων. Figure Β.3: Map of fields and irrigation network in Kimina-Malgara farm. 98