ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Transcript

1 ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Κεφαλληνού Λουκία Κατάδικος- Κωνσταντίνου Θεοτόκη I N T E R N T I O N A L S C H O O L O F A T H E N S

2 Κσλζηαληίλνο Θενηόθεο Κέξθπξα Καηάδηθνο (απόζπαζκα) 1

3 Γπαμματολογικά στοισεία Ζωή Έργα Γελλήζεθε θαη πέζαλε ζηε Κέξθπξα ( ) Ήηαλ πεδνγξάθνο θαη κεηαθξαζηήο Αλαλέσζε κε ην έξγν ηνπ ηελ εζνγξαθηθή πεδνγξαθία Αθνινύζεζε ηε ξεαιηζηηθή θαη λαηνπξαιηζηηθή ηερλνηξνπία Η ηηκή θαη ην ρξήκα Ο θαηάδηθνο Η δσή θαη ν ζάλαηνο ηνπ Καξαβέια Οη ζθιάβνη θαη ηα δεζκά ηνπο Γενικά Κείμενο Τν θείκελν είλαη απόζπαζκα από ην εθηεηακέλν ξεαιηζηηθό αθήγεκα Καηάδικος, πνπ έρεη πεξηερόκελν θνηλσληθό κε ζηνηρεία εζνγξαθηθά θαη θπξίσο ςπρνγξαθηθά. Δομή ηοσ κειμένοσ Στολιαζμός Λεηηνπξγηθόο ξόινο ηεο α παξαγξάθνπ Η πξώηε παξάγξαθνο έρεη ξόιν εηζαγσγηθό θαη δίλεη ζηνλ αλαγλώζηε ην ρξόλν, ην ρώξν θαη ηα πξώηα πξόζσπα. Επηπιένλ, πξνεηνηκάδεη ηελ άθημε ηνπ Πέπνλα ζην πιαίζην ησλ κεηαθηλήζεσλ ησλ ηξνθίκσλ. Σην ηέινο ηεο παξαγξάθνπ, παξνπζηάδεηαη ε όςε ηνπ Τνπξθόγηαλλνπ, πνπ δείρλεη άλζξσπν ήξεκν θαη θαινζπλάην, απνλήξεπην θαη θπξίσο κε ήζπρε ζπλείδεζε. Οη εξσηήζεηο ησλ θπιαθηζκέλσλ Είλαη πνιύ ινγηθό νη έγθιεηζηνη ηεο θπιαθήο λα θάλνπλ εξσηήζεηο ζε θάπνηνλ πνπ έξρεηαη από έμσ θαη απηέο δείρλνπλ ην πεδίν ησλ ελδηαθεξόλησλ ηνπο θαη ηα ζέκαηα πνπ ηνπο απαζρνινύλ (ζρεηηθά κε ηελ απνθπιάθηζή ηνπο θαη ηε δηαηξνθή ηνπο). Ο ξόινο ηνπ επηδσήηε Αλάκεζα ζηνπο θπιαθηζκέλνπο δηαθξίλεηαη έλαο επηδσήηεο (ηζνβίηεο), ηνπ νπνίνπ ε παξνπζία ζα ιεηηνπξγήζεη γηα ηελ εμέιημε ηεο πινθήο. Ο ξόινο ηνπ είλαη αξρεγηθόο γηαηί: 2

4 Τν δειώλεη θαζαξά ν ίδηνο θαη επαίξεηαη γηα ηε θήκε θαη ηελ αμία ηνπ. Σπκπεξηθέξεηαη ζαλ επηθεθαιήο όισλ, παίξλνληαο ηηο αθόινπζεο πξσηνβνπιίεο: πξώηνο απεπζύλεηαη ζηνλ Πέπνλα, δεηάεη ηα ζηνηρεία ηνπ, ηνλ πεγαίλεη ζην θειί ηνπ Τνπξθόγηαλλνπ, «αλαθξίλεη» ηνλ Πέπνλα ζρεηηθά κε ην θόλν θαη θξίλεη επηηηκεηηθά ηε ζηάζε ηνπ. Σπκπεξηθέξεηαη ζε όινπο ριεπαζηηθά, δειαδή ππνηηκεηηθά θαη ππεξνπηηθά, ώζηε λα κελ αθήλεη πεξηζώξηα γηα ακθηζβήηεζε ηνπ αξρεγηθνύ ηνπ ξόινπ θαη ηεο αλσηεξόηεηάο ηνπ. Εηδηθά ν επηδσήηεο παίδεη ην ξόιν ηνπ αλαθξηηή ή δηθαζηή ζε έλα άηππν δηθαζηήξην θη ελόο θξηηή γηα ηηο πξάμεηο ησλ άιισλ. Η απηνπαξνπζίαζε ηνπ Πέπνλα Ο Πέπνλαο απηνπξνβάιιεηαη θαη δίλεη ηελ εληύπσζε όηη επηδηώθεη ηελ αλαγλώξηζε από ην κέξνο ησλ άιισλ θπιαθηζκέλσλ. Απηό θαίλεηαη από ην γεγνλόο όηη: Μπαίλεη ζηε θπιαθή κε άλεζε θαη ζάξξνο, ζπκπεξηθέξεηαη κε ρακόγειν, κε θαινζύλε θαη γεληθά κε αίζζεζε ππεξνρήο θαη απηνπεπνίζεζεο. Δείρλεη πεξήθαλνο, πνπ ηα έβαιε κε ηελ εμνπζία. Δειώλεη όηη νη ζπγρσξηαλνί ηνπ ηνλ αγαπνύλ θαη ηνλ ζέβνληαη. Η ζηάζε ηνπ δείρλεη ζπλεηδεηή πξόζεζε λα μερσξίζεη αιιά ν επηδσήηεο δελ ηνπ αθήλεη ρώξν γηα ηα πξσηεία. Αληηδξάζεηο Πέπνλα- Τνπξθόγηαλλνπ Ο ζπγγξαθέαο δίλεη ηηο αληηδξάζεηο ηνπ Πέπνλα ζηελ αξρηθή ζέα ηνπ Τνπξθόγηαλλνπ κε αζύλδεην ζρήκα θαη κε γνξγό ύθνο. Είλαη ραξαθηεξηζηηθή ε κεηάπησζε ηνπ Πέπνλα από ηελ πεξήθαλε θαη ζρεδόλ αιαδνληθή ζπκπεξηθνξά ζηε ζηαδηαθή ζπληξηβή από ηηο ηύςεηο. Από ηελ άιιε, ε ζπλαηζζεκαηηθή ηαξαρή ηνπ Τνπξθόγηαλλνπ γηα ηελ απνθάιπςε ηεο αιήζεηαο θαη ν πόλνο γηα ην γάκν ηεο Μαξγαξίηαο κε ηνλ Πέπνλα, θαζώο θαη ε ηειηθή απνρώξεζε δίλνληαη από ην ζπγγξαθέα κε ξεαιηζηηθό ηξόπν. Κιηκαθσηή πξνεηνηκαζία ηεο ζπλάληεζεο Πέπνλα- Τνπξθόγηαλλνπ Ο Πέπνλαο νδεγείηαη ζηε θπιαθή ζηελ νπνία, όπσο μέξεη ν αλαγλώζηεο, βξίζθεηαη θαη ν Τνπξθόγηαλλνο. Ο Πέπνλαο εθθσλεί ην όλνκά ηνπ θαη ην ρσξηό ηνπ. Ο Πέπνλαο αλαγλσξίδεη από καθξηά ηε θσλή ηνπ Τνπξθόγηαλλνπ. Ο επηδσήηεο θάλεη εξσηήζεηο ζηνλ Πέπνλα γηα ην θόλν θαη πξαγκαηνπνηεί ηε ζπλάληεζε ησλ δύν. 3

5 Αλαπάληεηεο εξσηήζεηο Ππώτη επώτηση: Κι είζαι εσηστιζμένος; Αλ ν Πέπνλαο απαληήζεη αξλεηηθά, ζα δεκηνπξγήζεη αληίθαζε κε όζα κόιηο είπε, ελώ απνθεύγεη θαη ηελ θαηαθαηηθή απάληεζε, πνπ ζα ήηαλ ςεπδήο, επεηδή ε επηπρία ηνπ είλαη θαηλνκεληθή. Δεύτεπη επώτηση: Πες μας εζκόηωζε ο Τοσρκόγιαννος ή ότι; Αλ πεη λαη, ζα πεη ςέκαηα, αλ πεη όρη, ηόηε ζα ηνλ πηέζνπλ λα απνθαιύςεη ηνλ αιεζηλό θνληά. Τπίτη επώτηση: Και θα πάρεις ηα καλά ζοσ ζηον άλλο κόζμο; Εηξσληθή εξώηεζε. Μόλν αξλεηηθή απάληεζε ζα ήηαλ ινγηθή, αιιά απηή ζα δπζθνιεπόηαλ λα ηε δώζεη ν Πέπνλαο, γηαηί ζα ππνβάζκηδε ηελ αμία ησλ πιηθώλ αγαζώλ ηνπ θαη ζα απνηεινύζε αληίθαζε ζηε βηνζεσξία ηνπ. Οκνινγία θαη κεηακέιεηα ηνπ Πέπνλα Νηώζεη ζθίμηκν ζην ιάξπγγα θαη ηαξαρή. Χάλεη ηελ απηνθπξηαξρία ηνπ. Φέξλεη ζην λνπ ηνπ ηε ζθελή ηνπ θνληθνύ, ην καξηύξην ηνπ αζώνπ, ηνλ αλόζην γάκν ηνπ θαη ηηο έληνλεο ηύςεηο. Παιεύεη κε ηε θσλή ηεο ζπλείδεζήο ηνπ Καηαξξέεη θαη δεηά ζπγρώξεζε νκνινγώληαο ηελ αιήζεηα. Η αλάιεςε ηεο επζύλεο ηνπ θόλνπ Μεηά ηε ςπρηθή ζπληξηβή ηνπ Πέπνλα, ηελ νκνινγία ηεο ελνρήο ηνπ θαη ηελ αίηεζε ζπγρώξεζεο, δηθαηώλεηαη ν Τνπξθόγηαλλνο θαη πεξηκέλνπκε λα δώζεη πε ζπγρώξεζή ηνπ ζαλ θαιόο ρξηζηηαλόο. Όκσο, αληί γη απηό ν ζπγγξαθέαο ρξεζηκνπνηεί ηελ ηερληθή ηνπ απξνζδόθεηνπ: αλαιακβάλεη ηελ επζύλε ηνπ θόλνπ ν Τνπξθόγηαλλνο, γηαηί: Θέιεη λα δείμεη ζπλέπεηα αθνινπζώληαο ηηο ζέζεηο ηνπ γηα ηελ εζηθή ζπκπεξηθνξά θαη ηνλ ηξόπν θαηάθηεζεο ηεο επηπρίαο. Νηώζεη ηξπθεξόηεηα γηα ηε Μαξγαξίηα θαη δε ζέιεη λα κείλεη ρσξίο πξνζηάηε. Η ειεπζεξία δε ζα είρε θαλέλα λόεκα γηα ηνλ ίδην, αθνύ ήηαλ έξεκνο. Μέζα ζηε θπιαθή ζα ζπλέρηδε ηελ απνζηνιή ηνπ, λα παξεγνξεί θαη λα θαιεί ζε κεηάλνηα ηηο πνλεκέλεο ςπρέο ησλ θπιαθηζκέλσλ. Τν εζηθό δήηεκα θαη νη δύν αληίζεηεο εζηθέο ζεσξίεο Τν εζηθό δήηεκα είλαη: κε πνηνλ ηξόπν πξέπεη λα πξαγκαηώλεη ν άλζξσπνο ηελ επηπρία ηνπ. Οη δύν απόςεηο πνπ παξαζέηεη ν ζπγγξαθέαο είλαη δηακεηξηθά αληίζεηεο θαη εθπξνζσπνύληαη από ηνπο δύν ήξσεο: ν Τνπξθόγηαλλνο δηαηππώλεη ηε ζέζε όηη δύν είλαη ηα κέζα γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο επηπρίαο: ε αγαζή πξάμε θαη, ζε ελδερόκελε εθηξνπή ηεο, ε εηιηθξηλήο κεηάλνηα. Η εζηθή ζηάζε ηνπ Τνπξθόγηαλλνπ έρεη θαζαξά πλεπκαηηθό πεξηερόκελν θαη απερεί ην ρξηζηηαληθό εζηθό θήξπγκα ηεο αγάπεο θαη ηεο θαινζύλεο. Η ζηάζε ηνπ Τνπξθόγηαλλνπ είλαη κηα πξάμε 4

6 αιηξνπηζκνύ θαη απηνζπζίαο, πνπ πέξα από ηηο δηαζηάζεηο κεγαιείνπ θαη αίγιεο ηεο πξάμεο, ππάξρεη θαη κηα ξεαιηζηηθή, θαηαλνεηή θαη πνιύ πεηζηηθή αηηηνιόγεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ: επεηδή ε δσή ηνπ έρεη λόεκα κέζα ζηε θπιαθή θαη θπξίσο, επεηδή δελ έρεη ηνλ ηξόπν λα δήζεη έμσ. Ο ήξσαο γίλεηαη ην εμηιαζηήξην ζύκα επηδεηθλύνληαο άθξα θαινζύλε, απόιπηα ζύκθσλε κε ηελ θνζκνζεσξία ηνπ. Γηα ηνλ Πέπνλα, ε επηπρία απνξξέεη από ηελ επηβνιή ηεο εμνπζίαο, ηελ απόθηεζε πιηθώλ αγαζώλ θαη ηελ θνηλσληθή αλαγλώξηζε. Η ζεσξία ηνπ είλαη θπξίσο πιηζηηθή. Η δηθαηνζύλε θαη απόδνζε δηθαηνζύλεο Ο θόλνο νπζηαζηηθά δηειεπθάλζεθε, ε θάζαξζε έγηλε, ηνπιάρηζηνλ ζην πιαίζην ηεο θπιαθήο θαη θπξίσο ζηηο ςπρέο ησλ δύν αλδξώλ. Έηζη, ν Τνπξθόγηαλλνο δηθαηώζεθε, σζηόζν δελ απνδόζεθε δηθαηνζύλε, αθνύ δελ ηηκσξήζεθε ν πξαγκαηηθόο έλνρνο, επεηδή έηζη ην ζέιεζε ν Τνπξθόγηαλλνο, δηαςεύδνληαο ηελ νκνινγία ηνπ Πέπνλα. Γλώζζα- Ύθος Τν θείκελν, γξακκέλν ζηε δεκνηηθή, δελ παξνπζηάδεη γισζζηθή ηδηαηηεξόηεηα, γηαηί ηε ινγνηερληθή δύλακε δελ ηελ αλαδεηάεη ν ζπγγξαθέαο ηόζν ζηελ ηέρλε ηνπ ρεηξηζκνύ ηνπ ιόγνπ από γισζζηθή πιεπξά, όζν ζηελ απεηθόληζε ησλ ζθελώλ, ζηε δηαγξαθή θαη ζηε ζύγθξνπζε ησλ ραξαθηήξσλ, ζηελ απόδνζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαηαζηάζεσλ, ζην δηάινγν θαη ζηελ πινθή. Τν ύθνο ηνπ θεηκέλνπ είλαη δσληαλό κε ηε ρξήζε ηνπ πινύζηνπ δηαιόγνπ θαη γνξγό κε ηα αζύλδεηα. Η πινθή θξαηάεη αδηάπησην ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλαγλώζηε. Η αθήγηζη- ο αθηγηηής και ο αθηγημαηικός ηρόπος Ο ρξόλνο ηεο αθήγεζεο ζπκπίπηεη κε ην ρξόλν ηεο ηζηνξίαο, ελώ σο πξνο ην ξπζκό ηεο αθήγεζεο παξαηεξνύκε όηη ηα γεγνλόηα μεηπιίγνληαη ζηελ αθήγεζε κε ηε θπζηθή ηνπο, ρξνλνινγηθή ζεηξά, όπσο απηά δηαδξακαηίδνληαη ζηελ ηζηνξία (γξακκηθή αθήγεζε). Ο αθεγεηήο-ζπγγξαθέαο είλαη ακέηνρνο ζηελ ηζηνξία (αθήγεζε κε κεδεληθή εζηίαζε) θαη παξνπζηάδεη ηα γεγνλόηα αληηθεηκεληθά θαη απξόζσπα. Αθεγείηαη ζε γ πξόζσπν θαη είλαη αληηθεηκεληθόο παξαηεξεηήο, απνζηαζηνπνηεκέλνο από ηελ ηζηνξία. Δε βιέπεη κέζα από θαλέλα πξόζσπν, δελ παξεκβαίλεη πξνζσπηθά ζηα δηαδξακαηηδόκελα θαη δελ ηα ζρνιηάδεη, αιιά αθήλεη λα κηιήζνπλ ηα ίδηα ηα γεγνλόηα θαη νη πξάμεηο ησλ πξνζώπσλ. Έηζη, ν αλαγλώζηεο κέλεη αλεπεξέαζηνο θαη ζρεκαηίδεη ηε δηθή ηνπ γλώκε. Σην δηήγεκα ρξεζηκνπνηείηαη ν κεηθηόο αθεγεκαηηθόο ηξόπνο, δειαδή ζπλδπάδεηαη αθήγεζε θαη δηάινγνο. Σπγθεθξηκέλα, έρνπκε δηήγεζε (έκκεζνο ηξόπνο αθήγεζεο) θαη παξεκβάιινληαη ηα πξόζσπα ηνπ έξγνπ, πνπ δηαιέγνληαη κεηαμύ ηνπο. 5

7 Τρόπος παροσζίαζης ηων προζώπων Γηα ηε δεκηνπξγία ησλ ραξαθηήξσλ, ν ζπγγξαθέαο ρξεζηκνπνηεί ηε δξακαηηθή κέζνδν, δειαδή παξνπζηάδεη ηνπο ραξαθηήξεο κέζα από ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο (δπλακηθή παξνπζίαζε) Επώτηση κατανόησηρ και ανάπτςξηρ 1. Ο «Καηάδηθνο» ζεσξείηαη εζνγξαθηθό αθήγεκα κε θνηλσληθό πξνζαλαηνιηζκό. Πνηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ επαιεζεύνπλ απηήλ ηελ άπνςε; 6