Ρ ΥΜΕΛΙΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙA. Ἱστορία Λαογραφία Περιβάλλον Λογοτεχνία Τέχνες Βιβλίο Πολιτισμός Παράδοση Ἀρχαιολογία

Transcript

1 Ρ ΥΜΕΛΙΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙA Ἱστορία Λαογραφία Περιβάλλον Λογοτεχνία Τέχνες Βιβλίο Πολιτισμός Παράδοση Ἀρχαιολογία τριμηνιαια εκδοση του Π.Κ.Ρ. σίνα & δαφνομήλη 1α Ἀθήνα τηλ , τηλ.-fax: Ἔτος 15ο Περίοδος Β Ἰανουάριος-Φεβρουάριος-μάρτιος 2013 Ἀρ. τεύχ roumeli@otenet.gr εκατομβεσ στον μολωχ των δρομων και τησ προχειροτητασ (φτηνοι στο αλευρι και ακριβοι στη σταχτη) Tοῦ Προέδρου τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου Ρουμελιωτῶν Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Δημητρίου Ε. Κουτρούμπα Ο ἱ Ἕλληνες διακρινόμαστε γιά πολλά προτερήματα, πού μᾶς ἐπιφέρουν καταπληκτικά ἐπιτεύγματα σέ πλείστους τομεῖς, ὅταν ἀποφασίζουμε νά ἐργαστοῦμε μέ συνέπεια γιά τήν ἐπίτευξη τοῦ σκοποῦ μας. Ταυτοχρόνως ὅμως ἔχομε καί φοβερά ἐλαττώματα, τά ὁποῖα συχνά ἐξουδετερώνουν τίς ἱκανότητές μας καί ὁδηγοῦν στήν ἀποτυχία ἤ στήν καταστροφή, ἰδίως στό συλλογικό, στόν κοινωνικό καί κρατικό τομέα. Ἐκεῖ ὁ ἐγωισμός, ἡ προχειρότητα, ἡ ἰδιοτέλεια καί ὁ εὐμετάβλητος χαρακτήρας μας καταπνίγουν τή φωνή τῆς λογικῆς καί ὄχι μόνο μᾶς ζημιώνουν, ἀλλά πολύ συχνά μᾶς ρίχνουν καί στό βάραθρο. Παραδείγματα ἔχομε ὅλοι μας πάμπολλα, τόσο ἀπό τήν καθημερινή μας ζωή ὅσο καί -δυστυχῶς πολύ καταστρεπτικώτερα- ἀπό τήν ἱστορία μας. Ἐδῶ θά ἀσχοληθοῦμε σήμερα μέ μερικά πρακτικά πράγματα, φαινομενικῶς μικρά, ἀλλά πολύ μεγάλης σημασίας, ἀφοῦ ἀφοροῦν τήν ἀσφάλεια τῆς ὑγείας καί τῆς ἴδιας τῆς ζωῆς μας καί ἔχουν πολύ σοβαρές ἐπιπτώσεις στήν οἰκονομία τῆς χώρας. Γι αὐτό πρέπει νά τά προσέξουν ὅλοι οἱ ἁρμόδιοι παράγοντες (ὑπουργοί, ἐντεταλμένοι ὑπάλληλοι, περιφερειάρχες, δήμαρχοι καί λοιποί φορεῖς τῆς τοπικῆς αὐτοδιοίκησης, ἀστυνομικοί, δικαστές κλπ.). Διότι ἀποδεικνύεται ὅτι στήν περίπτωση αὐτή τῶν δρόμων καί τῆς ἀσφάλειας κάνουμε ἀνοήτως ὅ,τι λέει ἡ λαϊκή παροιμία πού θέσαμε ὡς ὑπότιτλο τοῦ σημειώματός μας: εἴμαστε φτηνοί στό ἀλεύρι καί ἀκριβοί στή στάχτη. Ἤ ὅπως λέει μιά ἄλλη παροιμία Ὅποιος λυπᾶται τό καρφί χάνει καί τό πέταλο. Πέταλα καί καρφιά βεβαίως σχετίζονται μέ τά ἄλογα κυρίως, μέ τά ὁποῖα ἔτρεχαν στούς δρόμους ἐπί χιλιετίες οἱ ἄνθρωποι. Σήμερα τά ἄλογα

2 ἀντικαταστάθηκαν ἀπό πολλούς ἵππους, πού κλείστηκαν μέσα σέ σιδερένια καί λαμαρινένια κουτιά καί ἔγιναν πολύ πιό ἀτίθασοι, ἐξυπηρετικοί μέν, ἀλλά καί ἐπικίνδυνοι γιά τή ζωή τῶν ἀνθρώπων. Βασικό θέμα μας λοιπόν εἶναι οἱ δρόμοι καί ἡ σχέση τους μέ τή ζωή μας. Οἱ ἑκατοντάδες ἤ καί χιλιάδες ἀνθρώπινες ζωές, πού σακατεύονται ἤ θυσιάζονται μέσα στούς δρόμους κάθε χρόνο, μέ ἰδιαίτερη ἔξαρση στίς ἑορταστικές ἐξόδους καί ἐκδρομές καί στίς καλοκαιρινές διακοπές, δέν ἀποτελοῦν μόνον ἠθικό καί ἀνθρωπιστικό πρόβλημα (ἀφοῦ ἡ ἀνθρώπινη ζωή ἀποτελεῖ ὑπέρτατη καί ἀναντικατάστατη ἀξία), ἀλλά καί τεράστιο κοινωνικό καί οἰκονομικό πρόβλημα. Ἡ οἰκογένεια, ἡ κοινωνία καί ἡ Πολιτεία χάνουν πολύτιμα μέλη τους καί δαπανοῦν τεράστια ποσά γιά νοσήλια, ἀποζημιώσεις, συντάξεις καί ἀποκατάσταση ὑλικῶν ζημιῶν. Ὅλες αὐτές οἱ ἀπώλειες θά εἶχαν προληφθῆ ἤ περιορισθῆ δραστικά, ἄν εἶχαν ληφθῆ τά ἐνδεικνυόμενα λογικά μέτρα στούς ἑξῆς τομεῖς: α) Δρόμοι, β) Σήμανση, γ) Κυκλοφοριακή ἀγωγή, δ) Ποινές: α. Δρόμοι 1. Κατασκευή. Οἱ δρόμοι πρέπει νά κατασκευάζωνται μέ ὅλες τίς τεχνικές προδιαγραφές πού ἐξασφαλίζουν τήν ἀσφάλεια, τή διάρκεια, τή σταθερότητα καί τήν ἄνετη κίνηση πεζῶν καί ὀχημάτων. Ἡ παραλαβή τους ἀπό τά ἁρμόδια ὄργανα πρέπει νά γίνεται κατόπιν αὐστηροτάτου ἐλέγχου. Κατασκευαστές καί ἐλεγκτές πρέπει νά εἶναι ἐξίσου ὑπεύθυνοι γιά κάθε πλημμέλεια κατά τήν κατασκευή, ὑποχρεούμενοι σέ ἄμεση ἀποκατάσταση καί καταβολή ὑψηλῶν προστίμων. 2. Πεζοδρόμια. Ι. Σέ ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς δρόμους τῆς χώρας, δημόσιους καί ἰδιωτικούς, πρέπει νά καθιερωθῆ διά νόμου ὅτι πρέπει νά ὑπάρχη καί ἀπό τίς δύο πλευρές πεζοδρόμιο ἀνάλογο μέ τό πλάτος τοῦ δρόμου καί ὁπωσδήποτε ὄχι μικρότερο ἀπό ἑνάμισυ (1,50) μέτρο πλάτος. Εἶναι ἀπαράδεκτο τό φαινόμενο νά περιφράσσωνται καί νά περιμαντρώνωνται οἱ δρόμοι καί νά μήν ἀφήνεται πεζοδρόμιο, μέ συνέπεια νά μήν μποροῦν νά βαδίσουν οἱ πεζοί, οἱ ὁποῖοι κινδυνεύουν ἀνά πᾶσα στιγμή ἀπό τά διερχόμενα ὀχήματα. Ἀποτελεῖ δέ ὄνειδος τό ὅτι στή λεωφόρο Μαραθῶνος, ὅπου διεξάγεται συχνά τό ἀγώνισμα τοῦ Μαραθωνίου δρόμου, δέν ἔχουν προβλεφθῆ πεζοδρόμια, ἐνῶ θά ἔπρεπε -ἀπό τή μία τουλάχιστον πλευρά- νά ἔχη κατασκευασθῆ καί λωρίδα γιά τόν Μαραθώνιο καί γιά τίς συχνές ποδηλατοδρομίες, ὥστε νά μή διακόπτεται κάθε τόσο ἡ κυκλοφορία τῶν ὀχημάτων στή ζωτικῆς σημασίας γιά τήν Ἀττική λεωφόρο καί γιά νά μή 2

3 θρηνοῦμε κάθε τόσο ἀνθρώπινα θύματα. ΙΙ. Πρέπει νά ἀπαγορευθῆ ἤ τουλάχιστον νά περιορισθῆ κάθε κατάληψη πεζοδρομίων ἤ κοινωφελῶν δημόσιων χώρων ἀπό ἰδιῶτες, Ὀργανισμούς, κατασκευαστικές ἑταιρεῖες κλπ. Ἐάν ὑπάρξη ἀνάγκη ἐκτέλεσης κάποιας ἐργασίας σέ πεζοδρόμιο, στό ὁδόστρωμα κλπ., αὐτό νά γίνεται στό συντομώτερο δυνατό χρόνο, εἰ δυνατόν νυχτερινές ὧρες ἤ ἡμέρες ἀργιῶν, καί νά λαμβάνωνται ὅλα τά ἀναγκαῖα μέτρα γιά τή διασφάλιση τῆς ἐλεύθερης κυκλοφορίας καί τήν προστασία τῆς ζωῆς τῶν πολιτῶν, οἱ ὁποῖοι συχνά κινδυνεύουν ἀπό ἀνοιχτά ὀρύγματα, αἰχμηρά ἀντικείμενα, σωρούς μπάζων κλπ. 3. Πυλωτές. Ἐπίσης στούς δρόμους ἐντός τῶν οἰκισμῶν θά πρέπει νά γίνη διά νόμου ὑποχρεωτική καί χωρίς ἐξαίρεση ἡ ὕπαρξη πυλωτῆς, πού θά κάνη τούς δρόμους ἀνετώτερους καί θά προστατεύη τούς πολῖτες ἀπό ἀντίξοες καιρικές συνθῆκες. 4. Ὀλισθηρές ἐπιφάνειες. Σέ ὅλους τούς δρόμους, πεζόδρομους, πλατεῖες καί ὅλους τούς δημόσιους χώρους πρέπει νά ἀπαγορευθῆ ἡ χρήση λείων ἐπιφανειῶν καί πλακῶν, πού σέ περίπτωση βροχῆς ἰδίως γίνονται περισσότερο ὀλισθηρές καί ἐπικίνδυνες γιά τούς πολῖτες, προκαλώντας σοβαρούς τραυματισμούς ἤ καί θανάτους. Ὅλες οἱ λεῖες καί ὀλισθηρές ἐπιφάνειες νά ἀντικατασταθοῦν ἤ νά βελτιωθοῦν τεχνικῶς ἐντός 6 μηνῶν. Διαφορετικά οἱ δῆμοι, οἱ ὀργανισμοί καί οἱ ἰδιοκτῆτες νά εἶναι ὑπεύθυνοι γιά τά ἀτυχήματα πού θά συμβοῦν καί νά καταβάλουν στό Δημόσιο πρόστιμο γιά τή μή συμμόρφωσή τους στό νόμο αὐτό. β. Σήμανση. 1. Ὁλοκλήρωση. Ἡ σήμανση στούς δρόμους μας εἶναι κατά κανόνα ἐλλιπής, λειψή. Πρέπει ὅπου ὑπάρχει προτεραιότητα νά δηλώνεται μέ τόν εἰδικό ρόμβο, ὅπως καί ἀπό τήν ἄλλη πλευρά μέ τό STOP. Τό νά κάνωμε δῆθεν οἰκονομία τοποθετώντας τό ἕνα μόνον ἀπό τά δύο σήματα προκαλεῖ σύγχυση, καθυστέρηση καί συχνά ἀτυχήματα. Εἶναι καί αὐτή μιά ἄλλη περίπτωση ὅπου ἔχει πλήρη ἐφαρμογή ἡ λαϊκή παροιμία «Ὅποιος λυπᾶται τό καρφί χάνει καί τό πέταλο». Μέ τήν πλήρη αὐτή σήμανση θά γνωρίζη ὁ καθένας πότε πρέπει νά προχωρήση ἐλεύθερα καί πότε νά σταματήση. Ὅπου δέν ὑπάρχει σήμανση, θά ξέρη καθένας ὅτι προτεραιότητα ἔχει πάντοτε ὁ ἐρχόμενος ἀπό δεξιά. 2. Καταστροφή σήμανσης καί πινακίδων. Εἶναι ἀπαράδεκτο τό φαινόμενο καταστροφῆς ἤ ἀχρήστευσης πινακίδων μέ χρώματα, συνθήματα, ἐπικόλληση διαφημιστικῶν κλπ. Πρέπει νά καθιερωθῆ ἄμεσα καταβλητέο ὑψηλό πρόστιμο (π.χ. τό δεκαπλάσιο τῆς δαπάνης ἀντικατάστασης τῆς πινακίδας), τό 3

4 ὁποῖο θά καταβάλη ὁ καταστρέφων καί ὁ ρυπαίνων σκόπιμα τήν πινακίδα. Ἄν εἶναι ἀνήλικος ὁ δράστης, νά πληρώνη ὁ κηδεμόνας του. Ἄν δέν εὑρεθῆ ὁ δράστης, νά πληρώνη ὁ διαφημιζόμενος. Ἔτσι μπορεῖ νά ἐκλείψη αὐτή ἡ μάστιγα καί ἡ ρύπανση, πού καθιστᾶ τή ζωή μας ἐπικίνδυνη καί ἐκθέτει ἀνεπανόρθωτα τή χώρα. 3. Ἀπαγόρευση διαφημιστικῶν πινακίδων στούς δρόμους, οἱ ὁποῖες καλύπτουν τίς πινακίδες τῶν σημάτων τῆς τροχαίας, ἀποσποῦν τήν προσοχή τῶν ὁδηγῶν καί γίνονται πρόξενοι σοβαρῶν τροχαίων ἀτυχημάτων. Οἱ παραβάτες νά πληρώνουν καί ὑψηλά πρόστιμα. γ. Κυκλοφοριακή ἀγωγή Εἶναι ἀνάγκη νά εἰσαχθῆ ἀπό τό νηπιαγωγεῖο καί τό δημοτικό σχολεῖο ἡ κυκλοφοριακή ἀγωγή. Αὐτή θά περιλαμβάνη τήν κυκλοφορία τῶν ἀνθρώπων, δηλαδή τήν τάξη καί τή σειρά τῶν ἀνθρώπων πού συναντῶνται καί ἐπιδιώκουν νά κάνουν κάτι κοινό γιά ὅλους. Π.χ. νά μποῦν σέ ἕνα λεωφορεῖο, νά ἐξυπηρετηθοῦν ἀπό μιά δημόσια ὑπηρεσία, νά μποῦν σέ ἕνα θέατρο ἤ ἕνα γήπεδο κλπ. Εἶναι θλιβερό καί ἀποκαρδιωτικό τό φαινόμενο νά μήν τηροῦμε σειρά προτεραιότητος καί νά ὁρμοῦμε σάν κοπάδια προβάτων σπρώχνοντας καί καταπατώντας τούς ἄλλους καί ἰδίως τούς ἀδύνατους, πρᾶγμα πού ἐκμηδενίζει τόν ἀνθρωπισμό καί τόν πολιτισμό μας. Εὐνόητο εἶναι ὅτι ἡ ἀγωγή αὐτή θά περιλαμβάνη καί τά σχετικά μέ τούς δρόμους καί τούς κανόνες ὁδικῆς ἀσφάλειας πεζῶν καί ὀχημάτων (φωτεινοί σηματοδότες, διαβάσεις πεζῶν, χρήση ζώνης ἀσφαλείας καί κράνους κλπ.). δ. Ποινές Γιά τήν παράβαση τῶν ὑπαρχουσῶν διατάξεων, ἀλλά καί ἐκείνων πού θά θεσπισθοῦν γιά τίς παραπάνω περιπτώσεις -ὅπως καί γιά ὅλες γενικῶς τίς παραβιάσεις νόμων καί διατάξεων-, εἶναι ἀνάγκη νά καθιερωθοῦν αὐστηρές ποινές. Ἀλλά ἀκόμη σημαντικώτερο εἶναι νά τηροῦνται οἱ νόμοι καί οἱ διατάξεις, ὅπως γίνεται σέ κάθε εὐνομούμενη Πολιτεία. Διαφορετικά ἐπέρχεται χαλάρωση καί ἐν τέλει ἀποσύνθεση τῆς ἔννομης τάξης καί τῆς Πολιτείας. Στά θέματα δέ τῶν δρόμων καί τῆς σήμανσης προκαλοῦνται τεράστιες ζημίες, καταστροφές καί ἀπώλειες ἀνθρώπινων ζωῶν. Ἐκεῖ πρό πάντων ἀποδεικνύεται ὅτι ἡ Πολιτεία καί οἱ φορεῖς της εἶναι φτηνοί στό ἀλεύρι καί ἀκριβοί στή στάχτη ἤ Ὅποιος λυπᾶται τό καρφί, χάνει καί τό πέταλο. Λόγῳ δέ ἐγκληματικῆς ἀνευθυνότητας, προχειρότητας καί τσαπατσουλιᾶς θυσιάζομε κατ ἔτος στόν Μολώχ τῶν δρόμων χιλιάδες ἀνθρώπων καί τεράστια χρηματικά ποσά. Δέν ἀποτελεῖ τοῦτο ἀφροσύνη; 4

5 ευλογηση και κοπη τησ πιτασ επι τω νεω ετει και Γενικη συνελευση των μελων του π.κ.ρ. Ἡ οἰκονομική κρίση πού πλήττει τή χώρα μας ἔχει πλήξει καίρια καί τό Πνευματικό Κέντρο Ρουμελιωτῶν μέ παντελή ἔλλειψη ἐνισχύσεως ἀπό Δημόσιο καί ἰδιῶτες. Μάλιστα ἡ ἄγρια φορολόγηση μᾶς ἀποστερεῖ καί τούς ἐλάχιστους πόρους τοῦ Ἱδρύματος καί μᾶς ἀναγκάζει σέ ἄγριες ἐπίσης περικοπές σέ δαπάνες, προσωπικό καί μισθούς. Ἔτσι ἡ ἑορτή τῆς πρωτοχρονιάτικης πίτας συνδυάστηκε μέ ταυτόχρονη Γενική Συνέλευση τῶν μελῶν τοῦ Π.Κ.Ρ. πού ἔγινε τήν Κυριακή 10 Φεβρουαρίου Κατά τή Γενική Συνέλευση ἔγινε ἡ Ἔκθεση πεπραγμένων καί ὁ Οἰκονομικός ἀπολογισμός τοῦ ἔτους 2012 μαζί μέ τήν ἀνάγνωση τῆς Ἔκθεσης τριμελοῦς Ἐπιτροπῆς γιά τόν ἔλεγχο τῆς οἰκονομικῆς διαχείρισης τοῦ 2012 καί ἐγκρίθηκαν τά Πεπραγμένα καί ἡ Οἰκονομική διαχείριση τοῦ ἔτους Ἀκολούθησε ἡ εὐλόγηση καί κοπή τῆς πρωτοχρονιάτικης πίτας, σχετικά ἐθνογραφικά νόμιμα τοῦ Δωδεκαημέρου ἀπό Ὁμάδα τοῦ Πολιτιστικοῦ Ὁμίλου τῶν Φοιτητῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί μικρή δεξίωση στόν προθάλαμο τῆς αἴθουσας ΔΕΛΦΟΙ τοῦ Π.Κ.Ρ. δ.ε.κ. χορευτικολατρευτικά δρώμενα Διαστάσεις παρέμβασης στόν τρόπο ὀργάνωσης παρουσιάζονται μέ τά δρώμενα στίς παραστάσεις μας στό Π.Κ.Ρ., πού ἀποτελοῦν μιά διαφορετική παρουσία, κάποια συγκριτική ἀναφορά καί καινοτόμα θά τολμοῦσε κάποιος νά πῆ, ὅπου ἀδελφώνονται τό νέο¹ μέ τό παλιό². Βλέπομε μιά διαφορετική προσέγγιση πρακτικῆς καί πλεγμάτων διαφορετικότητας τοῦ σήμερα, τοῦ χθές καί τοῦ αὔριο. Δόθηκε μιά λειτουργία διαφορότροπη, σχεδιασμοῦ καί ἀξιολόγησης πού νά κρατιέται στό χρόνο γιά ἔρευνα καί μελέτη. Σφιχτοδένεται τό βίωμα καί τό ἀνακτώμενο βίωμα, ἡ μάθηση καί ἡ ἐμπειρία γιά τήν κατανόηση χρονικῆς διάστασης τῶν ἀνθρωπίνων δυνατοτήτων, ἐφαρμογῶν 5

6 καί κουλτούρας. Μέ αὐτές τίς παραστάσεις δύνανται νά συζητηθοῦν καί μελετηθοῦν ἡ ἀναστροφή, ἡ ὑπέρβαση, τελετουργίες, σέ σχέση μέ τήν καθημερινότητα. Μπορεῖ νά μελετηθῆ καί τό ζήτημα τῆς ἑτερότητας. Ἀφίνομε τόν ἀναγνώστη, τό θεατή, τό μελετητή νά δώση τή δική του δυναμική. Ἐδῶ θά δοθοῦν μόνο μερικά χαρακτηριστικά στοιχεῖα ἀπό τά λατρευτικά δρώμενα, ἐκεῖνα τῆς λειτουργίας καί τελετουργίας τῆς χρονιάτικης προσέγγισης. Αὐτά συμπλέκουν καί καταγράφουν θρησκεία, λατρεία, οἰκογένεια καί κοινωνία. Δίνουν διαφορετικούς τύπους δεδομένων, ἀλλά μέ τό ἴδιο σκεπτικό, τήν ἴδια τροχιά, τήν ἴδια ἐπιδίωξη: τήν ὑγεία καί εὐτυχία τοῦ ἀνθρώπου μέ τή σκέπη τοῦ θείου. Ὁ πολυπαραδειγματικός χαρακτήρας τοῦ νομίμου δέν θά ἀναγνωσθῆ σ ὅλες τίς ἐκφάνσεις του, μόνο στοιχεῖα τῆς πρώτης τοῦ Γενάρη, τ Ἁϊ Βασίλη, θά δοθοῦν. Ξέρομε ὅλοι μας πόσο φορτισμένη εἶναι ἡ μέρα αὐτή μέ συμβολικές πράξεις κλπ. που ἀποσκοποῦν στήν ἐξασφάλιση τῆς ὑγείας καί εὐτυχίας ὅλων, ἐκείνων τοῦ οἴκου καί τῆς κοινωνίας. Ἐδῶ θά καταγραφῆ μόνο «τό πάντρεμα τῆς φωτιᾶς». Στή Ρούμελη εἰδικώτερα, στά χωριά τῆς Φθιώτιδος, Φωκίδος, Λοκρίδος, Εὐρυτανίας καί Αἰτωλίας λειτουργεῖ τό νόμιμο «τό Πάντρεμα τῆς φωτιᾶς» ἤ καί «τ ἀρραβώνιασμα τῆς φωτιᾶς»: «Οὑ νοικουκύρ ς τοῦ σπιτιοῦ συνήθως φρουντίζ νά κόψ δυ- 6

7 νατά ξύλα, ἀντουχῆς κι τά νουματίζουν οὑ νοικουκύρ ς κι ἡ νοικουκυρά. Αὐτός φρουντίζ; νά χνι τού ἴδιου μέγιθους κι νά καίγουντι τό ἴδιο. Ἐπειδής τό να εἶνι γιά τούν ἄντρα, τού νοικουκύρ κι τ ἄλλου γιά τή νοικουκυρά, γι αὐτό τά λέμι κι ἀρσενικό καί θηλυκό. Τά ξύλα τά κόβ οὑ νοικουκύρ ς τήν παραμουνή τῆς Πρωτοχρονιᾶς κι τά βάν στή φουτιά, στού τζάκ». Τά θιασικά δρώμενα πού ἀφοροῦν στό «ποδαρικό» παρουσιάστηκαν ἀπό τήν χορευτική ὁμάδα γιά τόν κόσμο μας. Μέ τήν παρουσίαση αὐτή ἔγινε προσπάθεια νά γνωρίσουν, νά μάθουν ἤ νά ἀνανεώσουν καί συνδέσουν τά πραττόμενα καί μέ τά μνημονικά νόμιμα. Ἐπίσης ἐκτός ἀπό τό ἄναμμα τῆς φωτιᾶς, πού ὅσοι δέν τά γευτήκατε τά βλέπετε στίς φωτογραφίες, παρουσιάστηκε τό νόμιμο τοῦ «ποδαρικοῦ» τῆς Πρωτοχρονιᾶς. Ἀναζητήθηκε τρόπος γιά νά γίνουμε ὅλοι κοινωνοί μέ ἐκεῖνα τά δεδομένα, μέ τά δεδομένα πού προκαλοῦν δονήσεις μεταξύ ψυχῆς, πνεύματος, σώματος καί τῶν μεταξύ μας σχέσεων, τῶν ἀνθρώπων καί τοῦ θείου, μιά διαδικασία ἐμπειρική, πού σέ εἰσάγει σέ δρώμενα καί τροποποιήσεις δρωμένων Πρωτοχρονιάτικων. Ἔτσι μποροῦν ἄλλοι νά μάθουν κι ἄλλοι νά τά θυμηθοῦν κλπ. Δίδεται ἕνα ἰδιαίτερο γνωστικό πεδίο μέ τά θιασικά αὐτά δρώμενα καί ἀφήνεται ἔτσι ἡ κατανόηση καί ἀνάλυση τῶν δεδομένων σέ μᾶς καί στήν ἀνάγνωσή 7

8 μας. Πάντως κάτι θά μείνη σέ ὅλους μας καί κάποια διαφορετική ἤ ὅμοια σκέψη θά λειτουργήση. Ἔτσι θά μεταφερθῆ σ ἄλλες πληθυσμιακές μονάδες, κυρίως ὅμως στά παιδιά μας καί στά ἐγγόνια μας. Βάση τοῦ νομίμου πού παίχτηκε³ εἶναι ἡ ἀναζήτηση, πραγμάτωση καί ὁλοκλήρωση τοῦ ἐπιδιωκόμενου, ἀναζητούμενου σκοποῦ: ἡ εὐτυχία, ἡ ὑγεία, ὁ,τιδήποτε θέλουμε. Ὑπογραμμίζομε ὅτι, προσεγγίζοντας τό φωτογραφικό ὑλικό καί ἀποδίδοντας τά δεδομένα, σημειώνομε, ὅπως μπορεῖ νά παρατηρηθῆ καί στίς φωτογρα- 8

9 φίες, ὅτι τή φωτιά πού καίγονταν καί καίγεται τή θεωροῦσαν ἱερή καί τήν ἔλεγαν ἱερή. Τό «ποδαρικό» τό ἔκανε ἀρσενικό παιδί ἤ νέος, ὅπως βλέπομε στή φωτογραφία, τῆς οἰκογένειας ἤ καί ἄλλος πού νά ἔχη ὅμως τή μάνα του καί τόν πατέρα του, νά μήν εἶναι ὀρφανός αὐτός δηλαδή πού συνήθως θεωρεῖ ὁ «ἄνθρωπος» τυχερό. Σέ αὐτόν ἔδιναν ἕνα μακρύ ραβδί καί συμποῦσε τή φωτιά, ὅπως καταγράφεται καί ἐδῶ στήν ἀπεικόνιση καί ἔλεγε εὐχές - λέει εὐχές: «Καλημέρα τ ς ἀφεντιᾶς σας, ἔχετε γειά, γερωσύνη, ἀρσενικά πιδιά κι θηλ κά κατσίκια κι πρόβατα, χαρά, ἀμπάρια γεμᾶτα μέ τά στάρια, 9

10 βαένια μί κρασί, νύφις, γαμπροί, φουράδις μί τά μουλάρια, γίδια μέ τά κατσίκια, πρόβατα μί τ ἀρνιά, μάνις μιλίσσια, φλουριά μί τού ταψί, κλουσσσαριά μί τά π λιά». Ἡ ἱστορική ἀναδρομή τῆς παράστασης μέ τίς ἔννοιες καί τό ὑπόβαθρό της στή σημερινή πραγματικότητα, νομίζομε ὅτι πλησίασε τόν ἄνθρωπο βαθιά. Οἱ πολιτισμικοκοινωνικές βάσεις δονήθηκαν, ἡ ταυτότητά τους μίλησε. Δέν θά ὑπεισέλθωμε σέ ἀνάλυση καί θέση ὡς πρός τά δρώμενα, γι αὐτά θά παραπέμψωμε στό Ρουμελιώτικο καλαντάρι καί γιά τά λοιπά θά τά πλησιάσωμε ἀργότερα μέ ἄλλα δεδομένα. Πάντως οἱ δύο πόλοι εἶναι: ἡ φωτιά καί τό συγγένιο, ἤ οἰκογένεια, αὐτό τό κύτταρο πού φτιάχνει τήν κοινωνία καί ἡ ἀνανέωση τῆς ἀρχηγίας τῆς ἐξουσίας στήν οἰκογένεια, τό σόϊ, θέμα πού θά ἐξετασθῆ ἀλλοῦ. αννα παπαμιχαηλ-κουτρουμπα 1. Ἡ ὁμάδα τῶν φοιτητῶν τοῦ ΕΚΠΑ, τά νέα βλαστάρια τῆς Ἑλλάδος. 2. Ἐκδήλωση τῆς 25ης Μαρτίου 2013, χορευτική ὁμάδα τοῦ Συνδέσμου Ἀεροπορικῶν Ἐπιχειρήσεων, μέ ὑπεύθυνο τοῦ χορευτικοῦ προγράμματος καί χοροδιδάσκαλο τόν Κώστα Ἀδάμ. Ἀναφέρεται τό περιεχόμενο τοῦ προγράμματος αὐτοῦ λίαν συντόμως: α Ἑνότητα: χοροί ρούμελης - Θεσσαλίας: 1) Μπαίνω μέσ στό ἀμπέλι 2) Σιαποῦ βαρᾶνε τά βιολιά 3) Μέσ στήν Ἁγιά Παρασκευή 4) Νταλιάνα 5) Κοφτός 6) Τριανταφυλλιά 7) Ντάρσα 8) Ἀμάραντος-τσάμικο 9) Στή μέση στήν Ἀράχοβα. β Ἑνότητα: χοροί κεντρικῆς μακεδονίας: 1) Ζαλιστός-Εἰσαγωγή 2) Τρανός χορός 3) Χρωματιστά τσουράπια 4) Ράϊκος 5) Ἀρραβωνιάσματα 6) Ἁλωνιώτικος 7) Μῆλο μου κόκκινο. 3. Ὑπεύθυνοι γιά τό ὅλο πρόγραμμα καί τήν ἐν γένει παρουσίαση τῆς ὁμάδος τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ἦταν ὁ Χρῆστος Σταθόπουλος καί ὁ Θεόδωρος Βρακατσέλης. 10

11 ο εορτασμοσ τησ εθνικησ επετειου του 1821 στό πνευματικό κέντρο ρουμελιωτῶν Τό Σάββατο 23 Μαρτίου 2013 καί ὥρα 7 μ.μ. στό Πνευματικοῦ Κέντρου Ρουμελιωτῶν πραγματοποιήθηκε ὁ πανηγυρικός ἑορτασμός τῆς ἐθνικῆς μας Παλιγγενεσίας τοῦ Τό πρόγραμμα περιελάμβανε σχετική ὁμιλία τοῦ Καθηγητῆ καί Ἱστορικοῦ κ. Σαράντου Καργάκου, παρουσίαση ἑλληνικῶν χορῶν ἀπό χορευτική ὁμάδα τοῦ Συνδέσμου Ἀεροπορικῶν Ἑταιρειῶν καί δεξίωση στόν προθάλαμο τοῦ μεγάρου τοῦ Π.Κ.Ρ. παρουσιαση του ομιλητου ἀπό τό πρόεδρο τοῦ π.κ.ρ. κ. Δημήτριο Κουτρούμπα Ὁ ἐκλεκτός συνάδελφος καί συμφοιτητής μου στό Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν κ. Σαράντος Καργάκος δέν ἔχει ἀνάγκη παρουσιάσεως, γιατί εἶναι πασίγνωστος. Γιά τό τυπικό μόνον μέρος τοῦ προγράμματος σημειώνομε ὅτι γεννήθηκε στό Γύθειο Λακωνίας τό 1937 καί σπούδασε στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ἐργαζόμενος ἤδη ἀπό τά μαθητικά του χρόνια στό Γυμνάσιο. Ἔχει μέχρι σήμερα εἰς βάρος του 86 (ὀγδονταέξι) βιβλία καί ἑκατοντάδες διαλέξεις, ὁμιλίες καί δημοσιεύσεις. Δέν βαρύνεται μέ καμμία κρατική διάκριση. Διακρίνεται γιά τό γνήσιο καί ἑλληνοπρεπές δημοκρατικό του φρόνημα, γιά τήν ἀγάπη του πρός τήν ἀλήθεια, τήν νεότητα καί γιά τόν ὑγιῆ πατριωτισμό. Σήμερα θά μᾶς μιλήση μέ θέμα: Ἡ Μεγάλη ἑβδομάδα τῶν παθῶν τοῦ

12 Ἡ μεγάλη Ἑβδομάδα τῶν παθῶν τοῦ 1821 Τοῦ Καθηγητοῦ καί Ἱστορικοῦ Σαράντου Καργάκου σέ λίγες ἡμέρες θά μποῦμε στή μεγάλη Ἑβδομάδα, τήν ἄλλως λεγομένη καί Ἑβδομάδα Παθῶν. μέ τό 21 συνέβη ὅ,τι καί μέ τόν Χριστό. Ἐπί 173 χρόνια τό ὑμνούσαμε, τό δοξολογούσαμε, τό ἑορτάζαμε - κυριολεκτικά καί μεταφορικά- «μετά βαΐων καί κλάδων». Καί ξαφνικά ἀρχίζει ἕνα «παράλλαμα», ὅπως λέει ὁ Παλαμᾶς, μεθοδικά ἄρχισε τό 21 νά μειώνεται διδακτικά, οἱ εἰκόνες τῶν ἀγωνιστῶν νά ἐξωπετάγονται ἀπό τά σχολεῖα, νά σπιλώνονται, οἱ προτομές τους νά βεβηλώνονται καί τώρα ἀπό ἐπίσημα δῆθεν χείλη νά ἀμφισβητεῖται ἡ ἀξία τῆς Ἐθνεγερσίας, νά ἀμφισβητεῖται ἀκόμη καί ἄν εἴχαμε ἐθνεγερσία. μιά στάση, λένε, εἴχαμε ἀνθρώπων ἀγραμμάτων καί ξυπόλυτων. τά τελευταῖα χρόνια τό 21, γιά νά τό πῶ ἐκκλησιαστικά, πέρασε «τῶν παθῶν του τόν τάραχο». Ἀμφισβητήθηκαν τά πάντα καί 12

13 πρῶτα-πρῶτα ἡ συμβολή τοῦ κλήρου στόν Ἀγῶνα, λές καί δέν ὑπῆρξαν ὁ Παπαφλέσσας, ὁ σαλώνων Ἠσαΐας, ὁ Ρωγῶν Ἰωσήφ καί ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Θεόφιλος Παγκώστας. Πρόσφατα, κι ἐννοῶ πρό διετίας, ἔγινε καί ἀπόπειρα σταυρώσεώς του μέσω κάποιων ἐντύπων ἤ ραδιοτηλεοπτικῶν μέσων. Ἀλλ οἱ ἀδαεῖς τοῦτοι νεό-σοφοι «σταυρωτῆδες» ἀγνόησαν ὅτι μέ τή σταύρωση ἔρχεται ἡ Ἀνάσταση. τά καρφιά πού ἔμπηξαν στό 21 ἔγιναν μπούμερανκ γιά τούς ἴδιους. Κι ἔτσι τό 21 ἀναστήθηκε ἀκόμη πιό λαμπρό. Κι ὁ κόσμος ἄρχισε νά μελετᾶ τό 21 ὄχι ἀπό τά «ἀχυροβιβλία» τοῦ ὑπουργείου κακοπαιδείας, ὄχι ἀπό τά ὕποπτα βιβλία κάποιων ὕποπτων πανεπιστημιακῶν ἤ δημοσιογράφων 13

14 τρίτης διαλογῆς ἀλλά ἀπό τίς πηγές του, ἀπό τά κείμενα τῶν ἀγωνιστῶν καί ἀπό βιβλία ἔγκριτων ἱστορικῶν. Γι αὐτό καί πρέπει νά εὐγνωμονοῦμε τούς ἐμπαθεῖς νάνους τοῦ πνεύματος μέ τή μικρότητά τους ἔδειξαν τό μεγαλεῖο τοῦ 21. Γιά τόν Ἑλληνισμό ἰσχύει αὐτό πού ἀποτελοῦσε ἔμβλημα πολλῶν μεσαιωνικῶν πόλεων καί τῶν Παρισίων μαζί: «Fluctuat, non mergitur» (=Κλυδωνίζεται ἀλλά δέν καταποντίζεται). Ὁ ἑλληνικός χῶρος μπορεῖ ἐπί αἰῶνες νά ἔζησε ἐν ἀφανείᾳ ἀλλά ποτέ ἐν ἐρημίᾳ. Πάντα ὑπῆρχε σ αὐτόν ἕνας κόσμος μέ ρίζες βαθειές στό παρελθόν, ὁ ὁποῖος ὑπό πολλές ἐξουσίες, διατήρησε ἕνα βαθύ δέσιμο μέ τίς παραδόσεις του. τό τραγούδι του, λέξη παραγόμενη ἀπό τήν τραγωδία, καί ὁ χορός του, ἦσαν τά νήματα πού ἔδεναν τήν ἑκάστοτε παροῦσα γενιά μέ τίς ἀρχέγονες μῆτρες του. Ἡ γλῶσσα ἦταν ὁ ὀμφάλιος λῶρος πού ἔδενε πάντα τό χθές μέ τό σήμερα. Ποτέ τό ἑλληνικό παρελθόν δέν ἦταν ἀπόν ἀπό τίς σελίδες τοῦ χρόνου. Ἔτσι γεννήθηκε τό 21. Πάνω ἀπό 40 ὀνόματα καί ἐπώνυμα ἀγωνιστῶν τοῦ 21 εἶχαν τό ὄνομα τοῦ Ἀλεξάνδρου ἤ παράγωγο τοῦ Ἀλεξάνδρου. Καί τό 21 ἦταν πάντα μιά ἐσαεί ζῶσα καί δρῶσα παρουσία σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τοῦ νεώτερου ἑλληνικοῦ βίου. Ἦταν αὐτό πού ἔδωσε πνοή στή νεώτερη Ἑλλάδα ὥστε νά ἐκταθῆ ὥς τήν Ἤπειρο, τή μακεδονία, τή Θράκη, μέ τούς ἐπικούς ἀγῶνες τοῦ καί τούς μετέπειτα. Ἦταν τό ἀθάνατο κρασί πού ἔκανε τούς ἐνάθλους μαχητές τοῦ 1940 καί 1941 νά γράψουν τά χρυσᾶ ἔπη τῆς Πίνδου καί τοῦ Καλπακίου, τοῦ Ροῦπελ, τοῦ Ἰστίνμπεη καί τῆς μάχης τῆς Κρήτης. Ἦταν αὐτό πού ἐνέπνευσε τή νεολαία τῆς Κύπρου, πού μᾶς ἔδωσε τούς νεώτερους μάρτυρες. Ἡ μάνα τοῦ Γρηγόρη αὐξεντίου, πού ξεστόμισε τόν τρομερό λόγο «Κάλλιο τό παιδί μου καμένο παρά προσκυνη- 14

15 μένο» βγῆκε ἀπό τίς σελίδες τῆς ἱστορίας τῶν γυναικῶν τοῦ σουλίου καί τῆς τουρκομάχου πατρίδας μου. τό 21 ἀνάστησε τό λαό μας στά μαῦρα χρόνια τῆς Κατοχῆς. Ἀκόμη ἀντηχεῖ στ αὐτιά τῶν παλαιοτέρων τό τραγούδι μέ στίχους τοῦ νίκου Καρβούνη: «Ξαναζωντάνεψε τ ἀρματολίκι». τό 21 ἦταν ἡ ἀπάντησή μας στά δύσκολα χρόνια τῆς δικτατορίας ἦταν βοηθός καί σκέπη μας. Ἡ πρώτη ἀντιστασιακή ὀργάνωση εἶχε τό ὄνομα «Ρήγας Φεραῖος» τό ὄνομα τοῦ Βελεστινλῆ, πού ἔσπειρε μέ τό λόγο καί τή θανή του τόν σπόρο πού ἔδωσε τόν γλυκό καρπό τῆς ἐλευθερίας. τό περίφημο τραγούδι «νά τανε τό 21» ἐξέφραζε τή λαχτάρα ἑνός ὁλόκληρου λαοῦ γιά ἐλευθερία, γιά περισσότερη ἐθνική καί προσωπική ἀξιοπρέπεια. τό 21 ἔδενε καί δένει μέ ἕνα ἀόρατο νῆμα τούς Ἕλληνες τῆς διασπορᾶς. Ἡ μεταπολιτευτική περίοδος δέν ἔκανε τό χρέος της πρός τό ἔνδοξο παρελθόν, ἴσως γιατί δημιούργησε ἕνα ἄδοξο παρόν. Ἡ ἱστορία ἔγινε ὁ φτωχός συγγενής τῆς παιδείας μας. Φύραινε συνεχῶς, μειωνόταν διαρκῶς, σπιλωνόταν στά «μουλωχτά» ἀρχικά, καί τώρα πιά πού ἡ ξετσιπωσιά ἔγινε μαγκιά βεβηλώνεται στά ἀνοιχτά. Γι αὐτό ἡ ψυχή τοῦ ἁγνοῦ Ἕλληνα πονᾶ. Ὁ πολυταξιδεμένος Καζαντζάκης σέ μιά ἀπό τίς ἐπιγραμματικές του φράσεις εἶχε πεῖ: «Ἡ ψυχή ξέρει πολύ καλά, κι ἄς κάνει πολλές φορές ὅτι τό ξεχνάει, ὅτι ἔχει νά δώσει λόγο στά πατρικά χώματα». Καί στά αἵματα, προσθέτω ἐγώ. Καί σήμερα ἦρθε ἡ στιγμή νά δώσουμε λόγο σ αυτά τά πατρικά χώματα, σ αὐτά τά πατρικά αἵματα. μέ τήν ἐκδήλωση αὐτή ὁ σύλλογος τῶν ἐν Ἀθήναις Ρουμελιωτῶν δέν ἐκπληρώνει ἕνα ἱερό καθῆκον συνεχίζει ἐκεῖνο τόν Ἀγῶνα. Ἕναν ἀγῶνα ἐξ ἴσου δύσκολο διότι αὐτή τή στιγμή ὁ ἀντίπαλος δέν εἶναι κάτι εὔκολα ἀντιμετωπίσιμο. Πρόκειται γιά μία μάχη ἐναντίον ἑνός ἰδεολογήματος πού εἶναι ἀντιγραφή τῆς κοσμοξάκουστης ἀμερικανικῆς ταινίας 15

16 τοῦ Γκρίφφιθ «Ἡ γένεσις ἑνός ἔθνους», πού γιά μέν τίς ηπα ὑπῆρξε τίτλος ἐπιτυχέστατος, γιά τήν Ἑλλάδα ὑπῆρξε ἀτυχέστατος. μέ τό 21 δέν γεννιέται ἕνα ἔθνος. τό ἔθνος ὑπῆρχε ἐν δουλείᾳ καί ἀνέστη πρός ἐλευθερίαν. Γι αὐτό τήν Ἐπανάσταση ὀνομάζουμε καί ἐθνεγερσία. Ἁπλῶς μέ τό 21 τό ἑλληνικό ἔθνος, τό ἄλλοτε ἐλεύθερο καί τό ἄλλοτε δοῦλον, γιά πρώτη φορά στή μακραίωνη ἱστορία του συγκροτεῖται σέ κράτος. Ἀλλ ἐπειδή σήμερα τό κράτος τελεῖ ὑπό διάλυση, κάποιοι νομίζουν ὅτι ἦλθε ἡ στιγμή νά ψάλουν τό requiem καί τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους. Ὁ μεγάλος Γερμανός ποιητής, ὁ μπέρτολδ μπρέχτ, εἶχε πεῖ: «Ὅταν θά ἔλθουν δύσκολοι καιροί κανένας δέν θά πεῖ τί κάναν οἱ πολιτικοί ὅλοι θ ἀποροῦν καί θά ρωτοῦν γιατί δέν μίλησαν οἱ ποιητές;» σέ παλαιότερες ἐποχές σέ κάθε δύσκολη στιγμή οἱ ποιητές μας εἶχαν τόν πρῶτο λόγο. Γίνονταν πρωτολάτες καί συχνά ἀπελάτες. Καί πάντα εἶχαν ἄξονα ἀναφορᾶς τό μεγάλο 21 πού τό ἀθάνατο κρασί του χάριζε στό λαό μας τήν μέθη τοῦ μεγαλείου. Ὅταν μετά τόν ζόφο τῆς Κατοχῆς, ἀντί νά ἔλθει ἡ χαραυγή μιᾶς ἀνέσπερης ἐλευθερίας, ἔπεσε πάνω στήν ἔρμη πατρίδα βαρύ τό νέφος τοῦ δωσιλογισμοῦ, ὁ «ποιητής τῆς εἰρήνης», ὅπως προσφυέστατα ἔχει ὀνομασθεῖ, ὁ συντοπίτης καί φίλος μου νικηφόρος Βρεττάκος μέ τό περίφημο ποίημα «Ἀκόμη τούτ ἡ ἄνοιξη», αἰσθάνθηκε τήν ἀνάγκη νά ἀ π ο λ ο γ η θ ε ῖ στά παλληκάρια τά παλιά πού στέργιωσαν τό 21. Λέει μέ παράπονο ὁ ποιητής: 16 «δέν σᾶς τό λέω μωρέ κλεφτόπουλα γιά νά σᾶς πάρει τό παράπονο δέν σᾶς τό λέω νά κάτσετε στίς πέτρες καί νά λυπηθεῖτε βγάλτε σελῶστε τ ἄλογο ν ἀνέβει ὁ Καπετάνιος. Ἀκόμα τούτ ἡ ἄνοιξη, τοῦτο τό καλοκαίρι ἀκόμα τούτ ἡ ἄνοιξη, ραγιάδες, ραγιάδες μή γελαστεῖτε ἀπ τόν καημό σας καί σᾶς πάρει ὁ ὕπνος γιατί καινούργια σύννεφα πλάκωσαν τήν πατρίδα! μαῦρα στριφτοπλεγμένα σύννεφα κρέμονται σά μολύβια πάνω ἀπό μᾶς, πάνω ἀπ τά σπίτια μας, πάνω ἀπ τούς τάφους τῶν παιδιῶν μας. Ἐδῶ σέ τούτη τήν παράξενη χώρα πού τά ποτάμια της πού οἱ πέτρες καί τά φαράγγια της, τά σύννεφα καί τά βουνά της

17 βγαίνουν μαζί μέ μᾶς στόν πόλεμο καί πολεμᾶνε καί πληγώνονται ἐδῶ σ αὐτά τά δέντρα πού οἱ ἀρματολοί κι οἱ κλέφτες κρέμασαν τά τραγούδια τους σηκωθεῖτε! ν ἁρπάξουμε στά χέρια μας τίς σάλπιγγες τῆς πατρίδας! νά τούς τό εἰποῦμε νά τό καταλάβουνε: δέ χαμηλώνει ὁ Ὄλυμπος! νά τούς τό εἰποῦμε νά τό καταλάβουνε πώς δέν ἀλλάζει ὁ ἥλιος! Πώς δέν ἀλλάζουμε τά χρώματα ποτές σ αὐτή τή χώρα 17

18 καί πώς ποτέ δέν κόπηκε στή μέση τό τραγούδι. τό παίρνουν τά ψηλά βουνά, τό σέρνουν τά ποτάμια τ ἀκροκοποῦν οἱ θάλασσες - καίγονται τά λημέρια μοριά καί Ρούμελη! Ἀκόμα τούτ ἡ ἄνοιξη, τοῦτο τό καλοκαίρι ἀκόμα τούτ ἡ ἄνοιξη, ραγιάδες, ραγιάδες Ἔτσι κλείνει τό ποίημά του ὁ ποιητής τῆς Πλούμιτσας, πάνω στά δέντρα τῆς ὁποίας σέ παλληκαριᾶς καιρούς κρεμοῦσαν τά τραγούδια ἀρματολοί καί κλέφτες. Καί ποῦ ἐφθάσαμε σήμερα; τό λέει ἡ ὀνειδιστική παροιμία: «Ἐκεῖ πού κρεμοῦσαν οἱ καπετάνιοι τ ἄρματα, κρεμοῦν οἱ γύφτοι τά νταούλια». Ἀπό Ἕλληνες γίναμε εὐρωκατσίβελοι. Κι αὐτή ἡ σχεδόν πλήρης γυφτοποίηση τῆς ζωῆς δέν περιορίζεται στόν ἑαυτό μας, ἐπεκτείνεται στό παρελθόν μας. Ἐπιχειρεῖται μιά ὑπομείωση, ἕνα κατέβασμα τοῦ χθές γιά νά μή φαίνεται τό δικό μας νανικό ἀνάστημα. Ἀνεχόμαστε νά σπιλώνεται τό 21, χάρη στό ὁποῖο ὑπάρχουμε ἐμεῖς πού ἔχουμε καταληφθεῖ ἀπό μία Ἡροστράτεια λόξα, νά περάσουμε στήν ἱστορία ὄχι κτίζοντας κάτι δικό μας ἀλλά γκρεμίζοντας ὅ,τι ἔκτισαν μέ θυσίες καί αἵματα οἱ πρόγονοί μας. διερωτῶνται πολλοί συμπολίτες μας ἁπλοϊκά, γιατί τέτοιο μένος κατά τοῦ 21, γιατί τέτοια μανία κατά τῶν ἡρώων καί τῶν μαρτύρων του; εἶναι ἁπλό: τό 1821 παραμένει τό μεγάλο σχολεῖο τοῦ ἀπροσκύνητου ἤθους. Καί ἡ νέα τάξη πραγμάτων μᾶς θέλει προσκυνημένους καί ὑποταγμένους. νά τρέχουμε στίς εὐρωπαϊκές συνελεύσεις σάν τήν ἀρκούδα τοῦ Γύφτου καί νά κάνουμε τήν Βουγιουκλάκη. Πῶς νά ἀνεχθεῖ τό κατεστημένο τοῦ σήμερα τόν ἀγέρωχο λόγο τοῦ Γέρου τοῦ μοριᾶ, πού ὅταν ὁ Ἄγγλος πλοίαρχος Ἅμιλτον τοῦ ἔκανε πρόταση γιά συμβιβασμό, αὐτός ἀγέρωχα ἀποκρίθηκε: «αὐτό δέν γίνεται ποτέ, ἐλευθερία ἤ θάνατος. Ἐμεῖς, καπετάν Ἅμιλτον, ποτέ συμβιβασμό δέν ἐκάμαμε μέ τούς τούρκους. Ἄλλους ἔκοψε, ἄλλους ἐσκλάβωσε μέ τό σπαθί καί ἄλλοι, καθώς ἡμεῖς, ἐζούσαμε ἐλεύθεροι ἀπό γενεά εἰς γενεά. Ὁ βασιλεύς μας (σημ. ἐννοεῖ τόν Κωνσταντῖνο Παλαιολόγο) ἐσκοτώθη, καμμιά συνθήκη δέν ἔκαμε, ἡ φρουρά του εἶχε παντοτεινό πόλεμο μέ τούς τούρκους καί δύο φρούριά του ἦταν πάν- 18

19 τοτε ἀνυπότακτα. μέ εἶπε: «Ποιά εἶναι ἡ βασιλική φρουρά του, ποῖα εἶναι τά φρούρια;» - «Ἡ φρουρά τοῦ βασιλέως μας εἶναι οἱ λεγόμενοι Κλέπται, τά φρούρια ἡ μάνη καί τό σούλι καί τά βουνά. Ἔτσι δέν μέ ὁμίλησε πλέον» (στήν ἔκδοση Βαλέτα, σ. 179). συρόμαστε σήμερα στό ἅρμα τῆς ὑποταγῆς σάν τό πτῶμα τοῦ Ἔκτορα δεχόμαστε ραπίσματα καθημερινά (κάποιος μεγαλόσχημος τοῦ εὐρωπαϊκοῦ κονκλαβίου εἶπε πώς «Ἡ Ἑλλάδα εἶναι σκατά». Ἀντίδραση καμμιά. δεχθήκαμε τήν ὕβρι σάν παράσημο). Ποῦ εἶναι ὁ λόγος τοῦ Κολοκοτρώνη, πού ἀπαντώντας στήν ἀπειλή τοῦ Ἰμπραήμ ὅτι θά κάψει τό μοριά, ἔγινε ὁ λόγος του πύρινη σπάθη, καί γιά μᾶς μιά αἰώνια διδαχή, ἄν δέν θέλουμε νά ζήσουμε μέ σκυμμένη κεφαλή. τοῦ γράφει ὁ Γέρος: «αὐτό ὁπού μᾶς φοβερίζεις νά μᾶς κόψεις τά καρποφόρα δένδρα μας δέν εἶναι πολεμικῆς ἔργον, διότι τά ἄψυχα δέν ἐναντιώνονται εἰς κανένα, μόνον οἱ ἄνθρωποι ὅπου ἐναντιώνονται ἔχουνε στρατεύματα καί σκλαβώνεις καί ἔτσι εἶναι τό δίκαιο τοῦ πολέμου. μέ τούς ἀνθρώπους καί ὄχι μέ τά ἄψυχα δένδρα (νά τά βάνεις) ὄχι κλαριά νά μᾶς κόψεις, ὄχι τά δένδρα, ὄχι τά σπίτια πού μᾶς ἔκαψες, μόνον πέτρα ἀπάνω στήν πέτρα νά μήν μείνει, ἡμεῖς δέν προσκυνοῦμεν. τί τά δέντρα μας ἄν τά κόψεις καί τά κάψεις, τήν γῆν δέν θέλει νά τήν σηκώσεις καί ἡ ἴδια ἡ γῆ μένει δική μας καί τά ματακάνει. μόνον ἕνας Ἕλληνας νά μείνει, πάντα θά πολεμοῦμε καί μήν ἐλπίζεις πώς τήν γῆν μας θά τήν κάμεις δική σου, βγάλτο ἀπό τό νοῦ σου». αὐτό ἦταν τό ὕφος καί τό ἦθος τοῦ 21. Ἕνα ἦθος πού προέτασσε πρό τοῦ κινδύνου τό στῆθος καί ὄχι τίς πλάτες μέ τή φυγή, ὅπως δυστυχῶς πράττουμε ἐμεῖς σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς. Κι ἔχουμε γίνει μιά σάπια κοινωνία πού μοιάζει μέ γριά πού τῆς ἔχουν πέσει τά δόντια καί τῆς ἔχει μείνει τό μαράζι, ἡ βαρεμιά καί ἡ κακία. Κι αὐτό γιατί ἔχουμε χάσει ὅλες τίς λειτουργίες πού συνιστοῦν τό κράτος, ἔχουμε σπάσει ὅλους τούς πνευματικούς καί ἠθικούς ἱστούς πού συνιστοῦν τό ἔθνος. τό ἑλληνικό ἔθνος τελεῖ σήμερα ὑπό παραίτηση. Ὁ Ἕλληνας δέν τολμᾶ νά ὑψώσει οὔτε τή σημαία του στό μπαλκόνι του. Καί δέν αἰσθανόμαστε τόν βρόντο τῆς κυματαγωγῆς πού σέ λίγο θά ἀπειλεῖ νά μᾶς πνίξει. Ἄν δέν ὑψωθοῦμε στό ἐπίπεδο τοῦ 21, οἱ μελλοντικές γενιές Ἑλλήνων θά ὑποχρεωθοῦν νά ζήσουν ἀνεχόμενες τά ἀφόρητα καί ὑποφέρουσες τά ἀνυποφόρητα. σήμερα πολλοί πού δροῦν συνωμοτικά σάν μία νέα Φιλική Ἑταιρεία ὄχι 19

20 γιά νά προβάλλουν ἀλλά γιά νά προσβάλουν τό 21, ἐπιδίδονται μετά μανίας ὄχι στό νά ἐπιδείξουν -κάτι πού ἄλλωστε θά ἦταν θεμιτό- τίς μαῦρες κηλίδες πού εἶχε ἡ Ἐπανάσταση, ὅπως κάθε ἐπανάσταση, ἀλλά νά τίς μεγεθύνουν, νά τίς μεγαλοποιήσουν καί μέ τόν ὕπουλο αὐτό τρόπο νά συγκαλύψουν τήν λαμπρότητά της. οἱ ἀγωνιστές καί οἱ πρωταγωνιστές τοῦ μεγάλου κινήματος ἔκαναν ἀσφαλῶς ἔργα λαμπρά ἀλλά καί λάθη πολλά, πού μερικά ἦσαν καί λάθη φρικτά. Ἀλλ ὑπάρχει τί τό ἀνθρώπινο χωρίς λάθη; Λάθη δέν κάνει, ὅποιος δέν πράττει. Καί τό νά ἀποτινάξεις τόν τουρκικό ζυγό δέν ἦταν εὔκολη ὑπόθεση σάν νά πεῖς «σουσάμι ἄνοιξε» κι ὁ βράχος ν ἀνοίξει καί νά διαβεῖς καί νά βρεῖς μέσα στό σπήλαιο ὅλους τούς θησαυρούς τῆς γῆς. αὐτό πού εἶπαν οἱ ἀγωνιστές ἦταν «Ἐλευθερία ἤ θάνατος». Καί πλήρωσαν μέ πολύ θάνατο αὐτή τήν ἐλευθερία. Κι ἀκόμη οἱ ἀγωνιστές πάνω στή δράση τους δέν συμπεριφέρονταν σάν νά ἐπρόκειτο νά κάνουν ἀγόρευση ἐνώπιον ἱστορικῶν σέ συνέδριο. Ἦσαν ἐπαναστάτες καί ὄχι φανοκράτες γιά νά περάσει στίς νύκτες πού ἔρχονται ὁ νέος στρατός Κατοχῆς. εἶναι χρόνια πού κάποιοι, σάν νά ἀκολουθοῦν μιά γραμμή, προσπαθοῦν νά μαδήσουν ἤ καί νά κόψουν τήν Βασιλική δρῦν τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας πού εἶναι τό 21. τό βλέπουμε αὐτό στά ὕπουλα χαράγματα στούς τοίχους τῶν Ἀθηνῶν καί ἄλλων πόλεων ἀκόμη καί σέ τοίχους, κυρίως στίς τουαλέττες: «Ἕλληνας δέν γεννιέσαι οὔτε γίνεσαι. Καταντᾶς». Ἐπιδέξιοι ἰνστρούχτορες προσπαθοῦν νά πλάσουν μιά ἀλλόκοτη γενιά πού νά ντρέπονται γιά τήν καταγωγή τους, λές καί τά Ἄουσβιτς, λές καί τά Γκουλάκ, λές καί τίς σφαγές στήν Ἀλγερία, λές καί τά αἴσχη τῆς ἀποικιοκρατίας καί τίς γενοκτονίες τίς κάναμε ἐμεῖς καί ὄχι αὐτοί πού, ὅπως λέει ὁ σολωμός, «ἄλλα μᾶς ἔταξαν στά στήθη ἀλλά μᾶς γέλασαν φρικτά». δέν λέω ὅτι ὁ μεταχουντικός Ἕλληνας εἶναι ἀθώα περιστερά. Κάποτε ἤτανε χωριάτης ἀλλ ἦταν ἄρχοντας χωριάτης. μπαίνοντας στήν εὐρωπαϊκή Ἕνωση, καί ζώντας μέ δανεικά, ἔγινε Ἀρχοντοχωριάτης. Ἡ ἑλληνικότητα τόν μείωνε. Κι ἤθελε νά τό παίζει εὐρωπαῖος. μέχρι πού ἔπεσε στό λάκκο τῶν ἐχιδνῶν μέ τό ὑπερμέγεθες χρέος. δέν εἶναι τό χρέος πού μέ φοβίζει. Ἔχουμε περάσει ἄπειρες τέτοιες φουρτοῦνες. μετά τήν Ἐπανάσταση, παρά τίς ἀντίξοες συνθῆκες, παρότι μόνον μιά πόλη στή στεριά, τό ναύπλιο, ἦταν ὄρθιο, μπόρεσε μέσα σέ μιά 20ετία νά διπλασιασθῆ πληθυσμιακά, νά δημιουργήση ἐκ τοῦ μηδενός ναυτεμπορικά κέντρα, μιά ἀξιόλογη γεωργία, μιά αὐτάρκη βιοτεχνία καί ν ἀποτελῆ συνεχῆ ἀπειλή γιά τήν Ὀθωμανική αὐτοκρατορία. τώρα μέ κάθε λογῆς μέσον προσπαθοῦν νά σπάσουν τίς ρίζες μας, νά μᾶς ἀποφλοιώσουν ἐθνικά, νά σβήσουν τό πατριωτικό αἴσθημα ἀπό τή νέα γενιά, νά τήν ἀποχαυνώσουν καί νά τήν ἀποβλακώσουν μέ μιά προσφορά παιδείας πού μοιάζει μέ λοβοτομή. Ἔτσι πού τό 21 νά μήν εἶναι γιά τά παιδιά μας φάρος καί ὁδηγός ζωῆς. Ἄν τό πετύχουν αὐτό, θά ζήσουμε μιά πατρίδα πού θά εἶναι ἀποξενωμένη ἀπό τόν ἑαυτό της, πορεύεται ἀμετάκλητα πρός τόν μαρασμό ἤ τήν βαρβαρότητα. Ἤδη τό διαπιστώνουμε αὐτό. σήμερα ζοῦμε μέ ἀπονεκρωμένη ψυχή καί κούφια σκέψη. Κι ὁ λαός μας, πού κάποτε ἔβγαζε ἥρωες, πού ἔβγαζε μάρτυρες, παθητικοποιημένος¹ δέν ἀντιδρᾶ σ ἐκείνους πού σάν τούς ναζί τοῦ ἐπιβάλλουν τί νά σκεφθεῖ, τί νά διαβάσει, τί ν ἀκούσει καί νά δεῖ καί τί νά γράψει. Ποτέ ἄλλοτε ὁ λόγος τοῦ Παλαμᾶ δέν εἶχε τόσο ἀπόλυτη ἰσχύ ὅσο στήν παροῦσα ἐποχή. εἶναι στίχοι - μαστίγιο: 20

21 «δέν ἔχεις, Ὄλυμπε θεούς, μήδε λεβέντες Ὄσσα, ραγιάδες ἔχεις, μάνα γῆ, σκυφτούς γιά τό χαράτσι, κούφιοι κι ὀκνοί καταφρονᾶν τή θεία τραχειά σου γλῶσσα, τῶν εὐρωπαίων περίγελα καί τῶν ἀρχαίων παλιάτσοι». Ὁ Ἀδαμάντιος Κοραῆς λίγο προτοῦ σημάνει ἡ καμπάνα τοῦ λυτρωμοῦ εἶχε γράψει τό 1805 τόν περίφημο διάλογο «τί πρέπει νά κάμωσιν οἱ Γραικοί εἰς τάς παρούσας περιστάσεις;» αὐτό τό ἐρώτημα κυκλεῖται καί σήμερα στά χείλη τῶν πλέον ἀγωνιούντων γιά τό μέλλον τῆς χώρας συμπολιτῶν μας. νά ἀπελπιζόμαστε; Ἄν ξυπνοῦσε ὁ Γέρος τοῦ μοριᾶ, θά ἀπαντοῦσε: Ὄχι, ν ἀγωνιζόμαστε. ναί οἱ συνθῆκες γιά τό μέλλον εἶναι ἐρεβώδεις. Ἀλλ ὁ ἴδιος ὁ Γέρος στά «Ἀπομνημονεύματά» του μᾶς λέγει: «Ἡ ὥρα ἡ πιό σκοτεινή, ἡ πλέον θαμπή τῆς νυκτός εἶναι ἡ ὥρα πού σιμώνει τό φῶς τῆς ἡμέρας». Ἄς μή σκιαζόμαστε τά σκότη. Καί τοῦτο τό σκοτείνιασμα ξημέρωμα θά φέρει. τό 21, ἄν τό κλείσουμε μέσα μας, γίνεται ὄχι ἁπλῶς ἀθάνατο κρασί, γίνεται καί φάρος ἐλπίδας. Γι αὐτό κλείνοντας, ἄς ἀκούσουμε ὡς διδαχή τόν λόγο πού εἶπε λίγο πρίν ἀπό τή μάχη τῶν μύλων ὁ ἄγριος καί γι αὐτό ἅγιος μακρυγιάννης: «Ὅτι ἀρχή καί τέλος, παλαιόθεν καί τώρα, ὅλα τά θηρία πολεμοῦν νά μᾶς φᾶνε καί δέν μποροῦνε τρῶνε ἀπό μᾶς καί μένει καί μαγιά. Καί οἱ ὀλίγοι ἀποφασίζουν νά πεθάνουν καί ὅταν κάνουν αὐτήνη τήν ἀπόφαση, λίγες φορές χάνουν καί πολλές κερδαίνουν» (τ. α, σσ ). σεῖς ἀπόψε μπορεῖ νά εἴσαστε ὀλίγοι σέ σχέση μ αὐτούς πού πᾶνε στίς πανηγυρτζήδικες φιέστες, ἀλλά ἐσεῖς εἴσαστε -γιά νά τό πῶ μακρυγιαννικά- ἡ «μαγιά τῆς Λευτεριᾶς». Ὅπως εἶπε ἕνας προφήτης, οἱ λαοί δέν σώζονται μέ τήν ποσότητα, σώζονται μέ τήν ποιότητα. μέ 100 μπῆκε ὁ Ἀνδροῦτσος στό Χάνι τῆς Γραβιᾶς. μέ 150 παλληκάρια ξεκίνησε ὁ ἀθάνατος Καραϊσκάκης τήν ἐκστρατεία στή Ρούμελη κι ἔστησε τρόπαια ἐπί τροπαίων. δέν λέω, νά δείξουμε τίς ἄσχημες πλευρές, ἀλλά ὅταν κρύβουμε τίς καλές, δείχνουμε τόν ἄσχημο ἑαυτό μας. 21

22 Λαογραφικές Σελίδες ρουμελιωτικο ανθρωπολογικο καλανταρι (ε ) 2. αὔγουστος καί Ὑγεία Θέση Συστηματική προσέγγιση καί διερεύνηση τοῦ θέματος1 δέν εἶναι δυνατή, κυρίως γιατί δέν ἔχει ἀποθησαυρισθῆ ἀπό ἐπιτόπιες ἔρευνες ὑλικό καί τό ὑλικό μας εἶναι φτωχό, δέν θά παύσω νά τό σημειώνω. Εἶναι ἀναγκαῖο νά συγκεντρωθῆ τό ὑλικό, δέν ἔχομε ἀρχεῖα. Ἔχομε ὅμως γιά διαρεύνηση μορφές ἐκείνων τῶν δεδομένων καί τῶν διαδικασιῶν τους πού ὁδηγοῦν στήν προσέγγιση καί τοποθέτηση τοῦ θέματος σέ μερικά πολιτισμικά δεδομένα. Κάποια ἀπόκτηση θεμελιακῆς γνώσης γιά τήν κατανόηση τῆς θέσης καί τοῦ ρόλου τοῦ μήνα Αὔγουστου στή λειτουργία τῆς ὑγείας μας μᾶς δίνεται ἀπό τήν παροιμία: Γιά τήν ὑγειά σου τόν Αὔγουστό σου ρώτα. Σέ ἱστορικά κοινωνικοπολιτισμικά πλαίσια μέ συνοπτική ἀναφορά βλέπομε νά ἐμπλέκεται καί νά προβάλλη ἕνα ἀνακατεμένο κουβάρι τοῦ φυτικοῦ κόσμου καί τοῦ Αὔγουστου. Ὁ φυτικός κόσμος ἄλλωστε ἀρθρώνεται ἔντονα καί σήμερα στόν τομέα τῆς ὑγείας. Τά βότανα καί συστήματα τοῦ φυτικοῦ κόσμου ἀναζητοῦνται ἐπισταμένα καί σήμερα ἀπό πολλές εἰδικότητες ὄχι μόνο ἀπό τήν ἰατρική καί φαρμακολογία, ἀλλά καί τά ἐθνογραφικά τους πλέγματα εἶναι βαθιά, εὐρέα καί πολυεπίπεδα καί τά συστήματά τους πολλά. Σήμερα δέ ἡ σύζευξη Αὐγούστου, φυτῶν καί ὑγείας προβάλλεται ἀπό τό πρίσμα τῆς κοινωνικῆς μεταβολῆς καί λειτουργεῖ μεταξύ τῶν πληθυσμιακῶν μονάδων ὑποτονικά ἤ ἀμαυρισμένα ἤ μνημονικά. 22 Κρανιά (αριστερά μέ κόκκινα κράνια, δεξιά με κίτρινα)

23 Γιά τήν ὑγεία μας στό χῶρο μας «Κράνια τρῶμι τήν Πρωταυγουστιά προτοῦ νά φᾶμι τίπουτις ἄλλου, εἶνι καλό γιά τήν ὑγειά μας» λέγαν οἱ παλιοί μας (καστανιά εὐρυτανίας). Ἡ σύνδεση τῆς κρανιᾶς καί τῶν καρπῶν της μέ τήν ὑγεία φαίνεται νά διανύη τήν ἴδια ἀτραπό ἀπό πολύ παλιά, τήν ἀτραπό ὑγεία πού ἐμπεριέχει πυκνό καί μεγάλο πλέγμα ἐθνογραφικῶν στοιχείων τῆς ὑγείας, τῆς δύναμης καί ἀποτροπῆς κακοῦ. Τά κράνια καί τήν κρανιά τήν ἔχομε γιά κατάδεση τῆς ἀρρώστειας, γενικά γιά ὅ,τι συνδέεται μέ καταδέσμους. Μέ τούς κλώνους της συνηθίζεται νά χτυπάη ὁ ἕνας τόν ἄλλο τήν παραμονή τοῦ Ἅη Βασίλη γιά νά εἴμαστε γεροί ὅλο τό χρόνο. Χρησιμοποιοῦνται ἐπίσης σέ μαντικές πράξεις. Τήν κρανιά τή βάζουμε στή φωτιά τήν παραμονή τ Ἅη Βασίλη γιά νά μάθουμε τί θά συμβῆ στό σπίτι μας, γιά νά δοῦμε γιά ὅλα τά ἔχη μας, ἀνάλογα πῶς καίγεται μαντεύομε, συμπεραίνομε τί θά μᾶς συμβῆ. «Παλιά τήν κρανιά, μικρούτσ κου κουμματάκ τού βάζαμι στούν πιθαμένου, γιά νά μή βρουκουλακιάσ Λάπατο οὑ πιθαμένους, ἅμα τούν ἀμπηδοῦσι ἡ γάτα. Εἴμασταν κεῖ ἀπού πάν νά μή συμβῆ τού κακό, μήν τούν ἀμπηδήσ ἡ γάτα, ἀλλά γιά καλοῦ κι κακοῦ βάζαμι κι τού κλουναράκ, ἕνα μικρούτσικου γιά νά μήν βρουκουλακιάσ οὑ πιθαμένους κι γυρνάει οὑλοῦθι στού σπίτ, στ ν καλύβα κι σ ὅ,τ ἔχουμι» (εὐρυτανία). Στό σημεῖο αὐτό τονίζομε ἰδιαίτερα ὅτι θεωροῦμε ὄχι μόνο συμβολική τή χρήση τῶν καρπῶν, ἀλλά καί οὐσιαστική. Ἀκόμη σημειώνεται ὅτι τό κόκκινο χρῶμα πού ἔχουν τά κράνια, πού εἶναι τό χρῶμα τῆς ζωῆς, τό σύμβολο τοῦ ἀνανεωμοῦ της, τονώνει τά πάντα καί δίνει δύναμη, εἶναι ἡ δύναμη, βοηθάει στόν ξαναγεννημό τοῦ ἀνθρώπου. Ἑσμός χρήσεων καί συνηθειῶν ὅλων τῶν ἐκδηλώσεων τοῦ βίου τοῦ ἀνθρώπου συνυφαίνεται μέ αὐτό (π.χ. κόκκινη κλωστή, πανί κλπ.). Ὡς ἀποτρεπτικό καί προφυλακτικό τό εἴδαμε καί στήν πρώτη τοῦ Μάρτη, ὅπως ἤδη ἔχει καταγραφῆ, ἀντιβασκάνιο, περίαπτο, στά νόμιμα τοῦ ἀρραβώνα, τοῦ γάμου, στή γέννηση στό δωμάτιο τῆς λεχώνας, στίς θεραπευτικές συνήθειες (στό ἀνεμοπύρωμα κ.ἄ.), στό σάκκο τῆς σπορᾶς μέ τό σπόρο, στήν ὀνειρομαντεία, στά ἀβγά τοῦ Πάσχα, στό κόκκινο πού ἀποτρέπει τό χαλάζι κλπ., ὅπως ἤδη ἐν μέρει ἔχουν πλησιασθῆ, θέμα πού δέν θά ἐξετασθῆ ἐδῶ περαιτέρω. Στόν Πλούταρχο καταγράφεται: Ἀλλά δέδια πάλιν μή συνεκβάλωμεν τῷ λυποῦντι τήν μνήμην, ὥσπερ ἡ Κλυμένη λέγουσα μισῶ δ ἀγκύλον τόξον κρανείας, γυμνάσιά τ οἰχοίατο (Πλούτ. Παραμυθ. πρός γυν. 3 (608 Ε). Γιά τά κράνια ἔχομε ἀναφορές καί στόν Ἡρόδ. (7, 12) καί στόν Παυσανία: Σαυρομάταις γάρ, οὔτε αὐτοῖς σίδηρός ἐστιν ὀρυσσόμενος οὔτε σφίσιν ἐσάγουσιν ἄμικτος γάρ μάλιστα τῶν ταύτῃ βαρβάρων εἰσί, πρός οὖν τήν ἀπορίαν ταύτην 23

24 ἐξεύρηταί σφισιν ἐπί μέν τοῖς δόρασιν αἰχμάς ὀστεΐνας ἀντί σιδήρου φοροῦσι, τόξα τε κράνινα καί ὀιστούς καί ὀστεΐνας ἀκίδας ἐπί τοῖς ὀιστοῖς καί σειραῖς περιβαλόντες τῶν πολεμίων ὁπόσους καί τύχοιεν, τούς ἵππους ἀποστρέψαντες ἀνατρέπουσι τούς ἐνσχεθέντας ταῖς σειραῖς. (Παυσ. 1, 21, 5) Στό Εὐριπίδη ἀναφέρεται: Μισῶ δέ ἀγκύλον [εὐάγκαλον] τόξον κρανείας, γυμνάσια δ αἰχοίατο. (Ἀπόσπ. 785 (Nauck) Στήν Παλατίνη Ἀνθολογία (σ. 123) καταγράφεται: Ἔσταθι τεῖδε, κράνεια βροτοκτόνε, μηδ ἔτι λυγρόν χάλκεον ἀμφ ὄνυχα στάξε φόνον δαΐων ἀλλ ἀνά μαρμάρεον δόμον ἡμένα αἰπύν Ἀθάνας ἄγγελ ἀνδρέαν Κρητός Ἐχεκρατίδα. Βλέπουμε ὅτι τό σκληρό καί συγχρόνως ἐλαστικό τῆς κρανιᾶς ξύλο χρησίμευε γιά τήν κατασκευή τόξων. Ἔφτειαχναν δόρατα καί ἀκόντια, ὅπως ἀναφέρεται καί στόν Ὁμηρ. Ὕμνο στόν Ἑρμῆ (460). Τά ἱστορικά καί κοινωνικοπολιτισμικά δεδομένα δίνουν καί ἄλλες διαστάσεις στήν ἐθνογραφική μελέτη τοῦ θέματός μας. Ὁ θεωρητικός προβληματισμός καί τά ἐμπειρικά δεδομένα μᾶς ὁδηγοῦν καί σ ἄλλα μονοπάτια. Ὑπενθυμίζομε τή σχέση τῶν λατρευτικῶν δρωμένων καί θιάσων, τῆς Θράκης καί τοῦ τόπου μας, ὅπως τή λατρεία τοῦ Διονύσου καί τή σχέση του μέ τή Δελφική λατρεία στό ἱερό τοῦ Ἀπόλλωνα κλπ. Ἀκόμη σημειώνεται ὅτι οἱ πρωταγωνιστές Καλόγεροι-Κούκεροι ἐκλέγονται κάθε τέσσερα χρόνια ἀπό τούς προύχοντες τοῦ χωριοῦ πού ἀναδεικνύει κοινωνική δομή καί λατρεία πού πρέπει νά ἀναζητηθῆ. Συγκεκριμένα ὁ Ἀρχικαλόγερος, ὁ Κούκερος ἔχει ὅπλο ἕνα «δοξάρι», ὅπως λέγεται τό τόξο ἀπό ξύλο κρανιᾶς, 2 πού εἶναι ἔτσι κατασκευασμένο ὥστε ἀντί νά ρίχνη βέλη, ἐκσφενδονίζει στάχτη. Ἐνῶ ὁ ἄλλος Καλόγερος, ὁ δευτεραγωνιστής κρατάει ραβδί φαλλόμορφο. Ἡ θιασική αὐτή τελετουργία ἀφορᾶ τή γονιμότητα τῆς γῆς, τήν εὐφορία τῆς γῆς. Θά μπορεῖ νά παρατηρηθῆ, νομίζομε ὅτι καί ἡ χρήση τῆς κρανιᾶς ἔχει τήν γονιμική σημασία, μεταδίδει δύναμη καί ὑγεία, εὐφορία. Περικλείεται ἡ σημασία αὐτή στό ὅλο σύστημα τῆς πρακτικῆς τοῦ δρώμενου καί τῶν ἀντικειμένων πού χρησιμοποιοῦνται. Εἶναι τά ἀναγκαῖα συμβολικά εἴδη γιά τό θιασικό τελετουργικό πού ἀφορᾶ τή γονιμότητα. Θά προσπαθήσωμε νά δώσουμε σκιαγράφηση τῶν διαφορετικῶν πεδίων, πού μπορεῖ νά μήν εἶναι διαφορετικά, τῶν ἰδιαιτεροτήτων καί τῶν κοινῶν σημείων τοῦ ἐθνογραφικοῦ συστήματος τῆς κρανιᾶς. Νά δώσουμε τήν παρέμβαση, τό σχεδιασμό καί τήν ἀξιολόγηση πού προβάλλεται ἀπό τό πρῖσμα τῆς κοινωνικῆς με- 24

25 ταβολῆς. Ὑπογραμμίζομε τό συνδυασμό καί τό σύνολο τῆς κρανιᾶς καί τῆς στάχτης στό εὐετηρικό μας δρώμενο. Ησυστηματική προσέγγιση στό θέμα ἀναδεικνύει ὅτι ἔχει ἡ στάχτη μιά πολυσημία καί μετασχηματική πού ἐπικεντρώνεται στόν καθαρμό καί τήν ὑγεία, ὡς φαρμακευτική στήν πρακτική ἰατρική καί φυτοκαλλιέργεια. Ἐνδεικτικά σημειώνουμε ὅτι παλιά τήν χρησιμοποιούσαμε καί τή χρησιμοποιοῦμε στίς ἀρρώστιες πού πιάνουν τά κλήματα καί τίς συκιές. Βέβαια ἐδῶ τονίζουμε ἰδιαίτερα τό γνωστό σταχτόνερο στίς «μπουγάδες» ὅταν Φλησκούνι βάζαμε τό «κοφίνι» καί μπουγαδιάζαμε τά ροῦχα καί γινόντουσαν ὁλοκάθαρα. Ἔχομε τήν πρακτική τοῦ θέματος πού ξεκάθαρα λειτουργεῖ καί ἐξεταστέα παραμένει ἡ ἱστορική ἀνάπτυξή της καί ἡ ἀνάμνησή της πού δέν γίνεται ἐδῶ τώρα. Προσέγγιση τοῦ θέματός μας καί τῆς δυναμικῆς του ἔχομε μέ τή δωδεκαημερίτικη στάχτη πού τή μαζεύομε ἀπό τό τζάκι τήν παραμονή τῶν Φώτων καί τή ρίχνουμε γύρω ἀπό τό σπίτι, στίς αὐλές, στά κήπια, στά χωράφιά μας, παλιά λίγη ἀπ αὐτή τή στάχτη φυλάγονταν γιά φάρμακο κυρίως σέ ξορκίσματα καί στό φόβο στό «σκιάξιμο». Τήν ἴδια αὐτή στάχτη τήν 25

26 ἔχουμε γιά νά φεύγουν τά μερμήγκια κι ἄλλα ζωΰφια. «Μερικοί τή βάνανι γιά φυλαχτό ἀπ τ ς δαιμόν» κλπ. Οἱ νοικουκυρές παίρνουν Μιγάλου ἁγιασμό καί μέσα ρίχνουνι στάχτ ἀπού τά Χριστούγιννα ἀπού τού βράδ τ ς γιουρτῆς, πού νι αὐτή ἀκατούρηγη ἀπ τά Καλλικατζούρια. Μιτά παίρνουμι αὐτό τού ἁγίασμα κι πᾶμι κι ραντίζουμι τ ἀμπέλια μας ἅμα φτειάνουμι τού ράντισμα λέμι: Φεύγα καναβρέ ἀπ τ ἀμπέλια, ἔχου παγανήσια στάχτη κι Μιγάλου ἁγιασμό (Φθιώτιδα). Τό σχῆμα καί οἱ μορφές πού ἔχουν τά δεδομένα μας ἀναδεικνύουν δύο συστήματα σταχτικῆς χρήσης: τό ἕνα (1) θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι ἀπορρυθμίζει, δέν κάνει νά τό χρησιμοποιήσουμε, ἀφοῦ εἶναι μεθυσμένο καί τό πετᾶμε καί τό δεύτερο (2) τό ρυθμιστικό καί πολύτιμο γιά τίς ἐκφάνσεις τοῦ βίου τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς οἰκογένειας καί σέ ἐπέκταση τῆς κοινωνίας πού χρησιμοποιεῖται καί Στάρι (ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica) συμβάλλει ἀποφασιστικά στίς ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου. Δύο κόσμοι ἀντίθετοι, τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ. Τό κακό ἀποδιώκεται μέ τόν καθαρισμό καί μέ τόν ἁγιασμό τοῦ ἱερέα (καθαρμός) καί ὁ ἄλλος κόσμος προσεγγίζει τάσεις, δυναμικές καί προοπτικές πού βοηθοῦν τόν ἄνθρωπο τοῦ ἀγροτικοῦ χώρου καί μάλιστα ἀναδεικνύουν καί τίς κοινωνικές διαστάσεις, τίς δομές καί τά συστήματα συγγενείας. Πρέπει νά ὑπογραμμισθῆ ὅτι ἐκτός τῆς σύνδεσης τοῦ σταχτικοῦ συστήματος μέ τήν φωτιά, πού γνωρίζομε, τό ἔθιμο ἔχει καί πραγματική καί συμβολική σημασία. Ἔχομε τή σύνδεσή του μέ τή λατρεία, θρησκεία, ἀφοῦ συνδιάζεται μέ τή μεγάλη μας γιορτή. Ἀναπτύσσεται δέ καί ἀναδεικνύεται καί ἡ σχέση τῆς στάχτης μέ τή δομή τῆς οἰκογένειας, τῆς συγγένειας καί τῆς κοινωνίας. Παρατηρεῖται ἀκόμη διασφάλιση τῆς εὐφορίας καί ὑγείας. Εἶναι αὐτά δοκιμασμένα συστήματα πού συμβάλλουν στήν καλή διαβίωση τοῦ 26

27 ἀγρότη στόν χῶρο του, στήν οἰκογένειά του, στήν κοινωνία του. Ἔχουν δομήσει μιά πραγματικότητα πού μέ αὐτή κινοῦνται γιά τά ἔχη τους, τήν εὐφορία τους, τήν ὑγεία τους. Ἡ στάχτη αὐτή εἶναι ἀπό «τό πάντρεμα τῆς φωτιᾶς» πού γίνεται τήν παραμονή τῶν Χριστουγέννων στή Ρούμελη. Τότε ἀνάλογα μέ τήν περιοχή τοποθετοῦν στό τζάκι δύο ἤ τρία ξύλα ἀπό γερά καί γόνιμα δένδρα. «Τήν παραμουνή τοῦ Κ στοῦ παντρεύουμι τή φουτιά μας βάνουμι κέδρινου ξύλου γιά στοίχειωμα τοῦ νοικουκύρ κι ἀγριουκιρασιᾶς γιά στοίχειωμα τῆς νοικουκυρᾶς. Παλιότιρα βάναμι κι κρανιά ἤ κιρασιά ἀντί ἀγριουκιρασιά στού τζάκ χλουρά γιά νά καοῦν» (Ἄγραφα). Στό ὅλο τελετουργικό σημειώνουμε μόνο ὅτι πρόκειται γιά μυητική τελετή μέ τήν εἴσοδο τῆς νέας χρονιᾶς - περιόδου, ἀρχή περιόδου καί γιά τό ὅ,τι ἔχει συμβῆ καί γιά τό ὅ,τι θά συμβῆ. Γίνεται ὁ θάνατος γιά τά παλιά πού ἔγιναν κι ὁ ξαναγεννημός γιά τά καινούργια, γιά αὐτά πού θά γίνουν. Πρόκειται γιά μυητική τε- Αὐλητής μέ διπλό αὐλό, παράσταση σέ ἀττικό ἐρυθρόμορφο ἀγγεῖο (περ π.χ.) (ἀπό τή Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χριστιανική Ἐγκυκλοπαίδεια) λετή, τελετουργία. Μάλιστα τό ὅλο τελετουργικό σύστημα κατά τό δωδεκαήμερο ἀποκαλύπτει τή μυητική του σημασία καί τή μυστηριακή καί ἀνανεωτική τῆς ἐξουσίας. Τά ξύλα εἶναι ὁ πατέρας καί ἡ μητέρα ἤ καλύτερα ὁ παπούς καί ἡ γιαγιά. Αὐτοί πού διοικοῦσαν τήν οἰκογένεια, αὐτοί πού εἶχαν τά πάντα στά χέρια τους καί εἶχαν παιδιά, νύφες κλπ. κάτω ἀπό τή δική τους ζήση καί ἐντολή. Ἔχουμε νά κάνουμε στόν τόπο μας μέ τό πατρογραμμικό σύστημα τῆς αἱματοσυγγένειας. Σέ αὐτό τήν ἐξουσία τήν ἔχει ὁ μεγαλύτερος, ὁ παπούς. Ἐάν δέν πέθαινε ὁ πατέρας, ὁ γυιός δέν ἔπαιρνε ἐξουσία, μάλιστα μερικές φορές τήν κρατοῦσε ἡ γιαγιά, ἡ μάνα. Σημειώνομε ἀκόμη ὅτι μέ τό τελετουργικό τελεῖται τό στοίχειωμα τῶν πρωταγωνιστῶν γιά νά γίνουν καί νά μείνουν γεροί, νά μήν πάθουν τίποτε (ὁ νοικοκύρης καί ἡ νοικοκυρά) καί ἔχομε καί τήν ἀνανέωση τῆς ἐξουσία τοῦ οἴκου, τοῦ συγγένιου. Ἔχομε ἀνανέωση τῆς ἐξουσίας, τῆς βασιλείας θά λέγαμε, καί τήν εἴσοδο τῶν νέων μελῶν στήν οἰκογένεια, μαζί μέ τά ἔχη, τήν ὑγεία, τήν εὐετηρία, τή γονιμότητα τῆς γῆς καί τῶν ἀνθρώπων καί ἡ ἐπιλογή τῶν δένδρων ἐκεῖ ὁδηγεῖ. Τό εἶδος τους εἶναι σημαντικό 27

28 τεκμήριο καί ἐπιταγή γιά τήν ἐπίτευξη τοῦ σκοποῦ. Ἑπομένως ἡ στάχτη αὐτή περιέχει ὅλα τά τοῦ οἴκου, τῆς ἐξουσίας, τῆς ὑγείας, τῆς γονιμότητος, τοῦ καθαρμοῦ, τῆς προφύλαξης κλπ. Ὅλα ὅσα ἐπιδιώκει, ἐπιζητεῖ ὁ ἄνθρωπος. Διόνυσος, ρωμαϊκό μωσαϊκό (3ος αι. π.χ.) (ἀπό τή Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χριστιανική Ἐγκυκλοπαίδεια) σποδῷ καθήμεναι μετενόησαν. (Ματθ. 11, 21) Καί εἶπε (sc. ὁ Ἰησοῦς) πρός αὐτούς μηδέν αἴρετε εἰς τήν ὁδόν, μήτε ράβδους μήτε πήραν μήτε ἄρτον μήτε ἀργύριον μήτε ἀνά δύο χιτῶνας ἔχειν (Λουκᾶ 9, 3) Νομίζομε ὅτι ἡ πρώτη σημασία θά πρέπει νά ἀναζητηθῆ στήν ἴδια εὐθεῖα τῆς προφύλαξης, καθαρμοῦ κλπ. Στά ἐθνογραφικά συστήματα, ὅπου ἐμπλέκεται ἡ στάχτη μέ τήν διαπόμπευση, αὐτήν τήν ἔρριχναν στό κεφάλι καί στό σῶμα. Ἡ πράξη αὐτή, τό νόμιμο εἶναι καθαρά καθαρμικό καί ἀποβλέπει στόν καθαρμό, ὄχι τίποτε ἄλλο (ὄχι στή διαπόμπευση), τούς καθαρίζει. 28 Στήν Ἁγία Γραφή ἔχομε τό ἔθιμο τῆς στάχτης ἐκτός τῶν ἄλλων καί σέ ἔνδειξη πένθους, ὅπως καί μετάνοιας: Καί ἔλαβε Θημάρ σποδόν καί ἐπέθηκεν ἐπό τήν κεφαλήν αὐτῆς καί τόν χιτῶνα τόν καρπωτόν τόν ἐπ αὐτῆς διέρρηξε καί ἐπέθηκε τάς χεῖρας αὐτῆς ἐπί τήν κεφαλήν αὐτῆς καί ἐπορεύθη πορευομένη καί κράζουσα. (Β Βασιλ. 13, 19). Ἰουδίθ δέ ἔπεσεν ἐπί πρόσωπον καί ἐπέθετο σποδόν ἐπί τήν κεφαλήν αὐτῆς καί ἐγύμνωσεν ὅν ἐνεδιδύσκετο σάκκον, καί ἦν ἄρτι προσφερόμενον ἐν Ἱερουσαλήμ εἰς τόν οἶκον τοῦ Θεοῦ τό θυμίαμα τῆς ἑσπέρας ἐκείνης (Ἰουδίθ 9, 1). Οὐαί σοι, Χοραζίν, οὐαί σοι, Βηθσαϊδά ὅτι εἰ ἐν Τύρῳ καί Σιδῶνι ἐγενήθησαν αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν ὑμῖν, πάλαι ἄν ἐν σάκκῳ καί Ὁ Διόνυσος πάνω στόν πάνθηρα: ψηφιδωτό δάπεδο στήν οἰκεία τῶν προσωπείων τῆς Δήλου (Ἑλληνιστική Ἐποχή) (ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica)

29 Στούς Βυζαντινούς χρόνους μαρτυρεῖται ὅτι, ἅμα ἔπεφτε ἀντί γιά βροχή στάχτη ἤ αἰθάλη, τρόμαζαν, ὅπως ἦταν ἑπόμενο, καί τό φαινόμενο αὐτό τό θεωροῦσαν δυσοίωνο. Στούς Ἑβραίους εἶναι καθαρμική ἡ στάχτη, ὅταν προέρχεται ἀπό φωτιά στήν ὁποία ἔχει καῆ ὁλόκληρη (ὁλοκαύτωμα) δάμαλις, καί κάνουν χρήση αὐτῆς τῆς τέφρας γιά ραντισμό καί ἐξαγνισμό μέ νερό: Καί συνάξει ἄνθρωπος καθαρός τήν σποδόν τῆς δαμάλεως καί ἀποθήσει ἔξω τῆς παρεμβολῆς εἰς τόπον καθαρόν καί ἔσται τῇ Ὁ Διόνυσος παίζει τή βάρβιτο, ἐνῶ δύο Σάτυροι χορεύουν μέ κρόταλα καί κλαδιά ἀμπέλου (κύλικα τοῦ 480 π.χ.) (ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica) συναγωγῇ υἱῶν Ἰσραήλ εἰς διατήρησιν, ὕδωρ ραντισμοῦ, ἅγνισμά ἐστι, καί ὁ συνάγων τήν σποδόν τῆς δαμάλεως πλυνεῖ τά ἱμάτια αὐτοῦ καί ἀκάθαρτος ἔσται ἕως ἑσπέρας. καί ἔσται τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ καί τοῖς προσηλύτοις προσκειμένοις νόμιμον αἰώνιον. (Ἀριθμ. 19, 9-10) Εἰ γάρ τό αἷμα ταύρων καί τράγων καί σποδός δαμάλεως ραντίζουσα τούς κεκοινωμένους ἁγιάζει πρός τήν σαρκός καθαρότητα, πόσῳ μᾶλλον τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ὅς διά Πνεύματος αἰωνίου ἑαυτόν προσήνεγκον ἄμωμον τῷ Θεῷ, καθαριεῖ τήν συνείδησιν ὑμῶν ἀπό νεκρῶν ἔργων εἰς τό λατρεύειν Θεῷ ζῶντι; (Παῦλος, Ἑβρ. 9, 13) Ἡ δυτική Ἐκκλησία ἔχει τήν τέφρα (Feria IV cinerum) ὡς καθαρμική, μετανοίας καί μυστηριακή, πού φέρει τήν μετάνοια τήν Τετάρτη τῆς τέφρας, ὅπως ὀνομάζεται, καί εἶναι ἡ Τετάρτη τῆς Ἑβδομάδας τῆς πρό τοῦ Πάσχα, ἑβδομάδας ἀπό τῆς ὁποίας ἀρχίζει ἡ νηστεία τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Στήν ἀρχαιότητα ἔχομε στούς τραγικούς τίς λέξεις σποδός καί τέφρα, χωρίς διαφορά σημασίας, τή λέξη τέφρα στούς πεζογράφους καί κωμικούς. Ἡ τέφρα φαίνετα ὡς φαρμακευτική γιά τά μάτια. Τήν ἔχομε ὁμοίως καί στή νεώτερη Στερεά Ἑλλάδα ὡς φαρμακευτική. Λίγη ποσότητα τέφρας στό νερό, μέ λίγο ζέσταμα, χλιαρό τό μεῖγμα, χρησιμοποιεῖται γιά πλύσιμο τοῦ πειραγμένου ματιοῦ. 29

30 Στό Ἀριστοτέλη διαβάζομε: Δημόνησος ἡ Χαλκηδονίων νῆσος ἀπό Δημονήσου τοῦ πρώτου ἐργασαμένου τήν ἐπωνυμίαν εἴληφεν ἔχει δ ὁ τόπος κυανοῦ τό μέταλλον καί χρυσοκόλλης. ταύτης δ ἡ καλλίστη πρός χρυσίον εὑρίσκει τιμήν καί γάρ φάρμακον ὀφθαλμῶν ἐστιν. ἔστι δέ αὐτόθι χαλκός κολυμβητής ἐν δυοῖν ὀργυαῖς τῆς θαλάσσης οἱ δέ τόν χαλκόν ὀρύττοντες ὀξυδερκέστατοι γίνονται, καί οἱ βλεφαρίδας μή ἔχοντες φύουσι παρό καί οἱ ἰατροί τῷ ἄνθει τοῦ χαλκοῦ καί τῇ τέφρᾳ τῇ Φρυγίᾳ χρῶνται πρός τούς ὀφθαλμούς. (Ἀριστοτ. Περί θαυμ. ἀκουσμ. 58 (834b). Τά ὅσα μ έ χ ρ ι τ ώ ρ α καταγράφτηκαν καί ἀναπτύχθηκαν εἶναι τρόποι πρόσληψης τοῦ δρωμένου καί τῆς σύνδεσης μέ τήν κρανιά. Βλέπομε τά ἴδια δεδομένα, ἀλλά ἀναδεικνύονται καί ἱστορικοί τρόποι παραγωγῆς τοῦ κοινωνικοπολιτισμικοῦ «γίγνεσθαι» τῶν τότε χρόνων μέ τήν ἀναγνώριση στοιχείων (μυητική τελετουργία, δρώμενα ἀνανέωσης τῆς ἐξουσίας, βλάστηση, εὐφορία, γονιμότητα, ὑγεία κλπ.). Ἔτσι μέσα ἀπό τήν πολυκύμαντη ἱστορία τους παρατηρεῖται ὅτι τόσο ἡ κρανιά καί τά κράνια ὅσο καί ἡ στάχτη βαδίζουν τήν ἴδια τροχιά ἀπό παλιά μέ πάρα πολλά στοιχεῖα πού ἔχουν ἐκπέσει καί ἄλλα πού κου- 30 Παράσταση λιτανείας (λεπτομέρεια), κώδικας gr (Μηνολόγιο τοῦ Βασιλείου τοῦ Β ) τοῦ 11ου αἰ.

31 ρασμένα μέ μεταλλαγές πού ἔχουν ὑποστῆ, κυρίως ἀπό τίς κοινωνικοπολιτισμικές ἀλλαγές, μερικά καί μέ κάποια ἀλλαγή τῆς κλιματογεωλογίας ἔχουν ὑποστῆ σέ κόπωση καί λειτουργοῦν μεταλλαγμένα. Αὐτά βέβαια προσφέρονται ἔτσι μέ τήν εὐρύτερη ἔννοια. Θεωροῦμε δέ βασικό σημεῖο, κρίκον συνδέσμου τόν «Κούκερο», πού ἔχει προσβάσεις καί λειτουργεῖ σ αὐτή τήν τροχιά καί λειτουργεῖ τό δρώμενο ἔστω καί μέ ἀλλαγμένα στοιχεῖα. Ἀστρονομικοί πίνακες (Πρόχειροι Κανόνες Κλαυδίου Πτολεμαίου), μικρογραφία χφ (753/4), Vat.Gr f.r. Σύνδεση μαντείας καί θρησκείας (ἀπό τή Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χριστιανική Ἐγκυκλοπαίδεια) Γιά λόγους ἱστορικούς καί μέ βάση ὅτι ἔχομε δρώμενο εὐετηριακῆς εὐφορίας καί Διονυσιακοῦ τύπου λατρείας μπορεῖ νά θεωρηθῆ ὅτι ἡ κρανιά ἴσως συνιστοῦσε (πάσσαλος, ἀκόντιο κλπ.) εἰκόνα τοῦ Διονύσου, ὅπως καί ἄλλα δένδρα ἀποτελοῦσαν τούς πασσάλους - Διονυσιακές λατρευτικές εἰκόνες του. Σημειώνεται ὅτι οἱ ἀρχαιότατες εἰκόνες τοῦ Διονύσου ἦταν πάσσαλοι μπηγμένοι στή γῆ, ἄς σκεφτοῦμε καί τήν κρανιά μέ τή στάχτη της, ἤ κορμούς δένδρων 31