«Τοπικές Αγορές Προγράµµατα Ενίσχυσης Επιχειρηµατικότητας Ευρωπαϊκές Πρακτικές»

Transcript

1 «Τοπικές Αγορές Προγράµµατα Ενίσχυσης Επιχειρηµατικότητας Ευρωπαϊκές Πρακτικές» Φωτόπουλος Παναγιώτης, Προϊστάµενος Τοµέα Σύνδεσης µε Ενεργητικές Πολιτικές της Ειδικής Υπηρεσίας ΚΠΑ/ ΟΑΕ

2 Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο σύντοµο χρόνο αυτής της παρουσίασης θα προσπαθήσω να κάνω α) µια σύντοµη ιστορική αναδροµή για το παρόν και το µέλλον της ανάπτυξης επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα β) να παρουσιάσω ορισµένα χαρακτηριστικά στοιχεία για τα επιχορηγούµενα προγράµµατα από το ΕΚΤ 1 και γ) να παρουσιάσω την διεθνή και ευρωπαϊκή πρακτική των σηµερινών 25 Κ- Μ, µε ορισµένα πρακτικά συµπεράσµατα,καθώς και ορισµένες προτάσεις για την ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας. Κατ αρχάς είναι ιδιαίτερα σηµαντικό και πρέπει να αναφερθεί στο σηµείο αυτό, ότι η επιχειρηµατικότητα αποτελεί πυλώνα ανάπτυξης του ΕΣ Α 2. Οι νέες κατευθυντήριες γραµµές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2003-4) για το εθνικό µας Σχέδιο ράσης, προέβλεπαν τρεις (3) πρωταρχικούς στόχους και 10 ειδικές κατευθυντήριες γραµµές: ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ : πλήρης απασχόληση ΕΥΤΕΡΟΣ ΣΤΟΧΟΣ : ποιότητα και παραγωγικότητα της εργασίας ΤΡΙΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ : κοινωνική συνοχή και ενσωµάτωση Οι 10 κατευθυντήριες γραµµές είναι: 1. ενεργητικά και προληπτικά µέτρα για ανέργους και άεργους 2. επιχειρηµατικό πνεύµα και θέσεις εργασίας 3 3. προσαρµοστικότητα εργασίας 4. επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναµικό και δια βίου 5. αύξηση προσφοράς εργασίας και παράταση επαγγελµατικού βίου 1 ΕΚΤ Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο, από το οποίο προέρχεται το µεγαλύτερο µέρος των χρηµατοδοτήσεων που λαµβάνει η Ελλάς κατά το Β και Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ), κυρίως προς όφελος και ανάπτυξη του εργατικού δυναµικού. 2 ΕΣ Α Ελληνικό Σχέδιο δράσης για την Απασχόληση, το οποίο περιέχει τους βασικούς άξονες και δράσεις ανάπτυξης της ελληνικής οικονοµίας 3 Η επιχειρηµατικότητα, σηµαίνει την ενθάρρυνση των πολιτών να καινοτοµούν, έτσι ώστε να δηµιουργηθεί ένα πνεύµα επιχειρηµατικότητας στην Ευρώπη. Προτείνονται οι παρακάτω ενέργειες : 1. Η διευκόλυνση της εκκίνησης και της διαχείρισης επιχειρήσεων 2. Η εκµετάλλευση των ευκαιριών για νέες δηµιουργίες θέσεων απασχόλησης 3. Η δηµιουργία ενός φορολογικού συστήµατος ευνοϊκότερου για την απασχόληση.

3 6. ισότητα φύλων 7. ενσωµάτωση ατόµων που µειονεκτούν στην αγορά εργασίας 8. αποδοτικότητα και ελκυστικότητα εργασίας 9. αδήλωτη εργασία 10. επαγγελµατική και γεωγραφική κινητικότητα Στην βάση λοιπόν των ανωτέρω, το Ελληνικό Σχέδιο ράσης (Σ. ), στηρίχθηκε σε τρεις (3) κεντρικές διαπιστώσεις, που υπαγορεύουν αντίστοιχο µίγµα στόχων και προτεραιοτήτων, ήτοι : η ανεργία εντοπίζεται κυρίως στις γυναίκες, στους νέους και αφορά κυρίως άτοµα χωρίς εργασιακή εµπειρία, ενώ τείνει να έχει µεγαλύτερη διάρκεια του 1 χρόνου (µακροχρόνια ανεργία). Το πρόβληµα της απασχόλησης είναι πρώτιστα πρόβληµα προσφοράς και όχι ζήτησης εργασίας Οι αναξιοποίητες «δεξαµενές απασχόλησης» όπως προκύπτουν από τα άτοµα παραγωγικής ηλικίας, που δεν αναζητούν εργασία, εντοπίζονται κατά πρώτο λόγο στις γυναίκες (οικογενειακές υποχρεώσεις) στους νέους (σπουδές) και στις ώριµες ηλικίες (προσυνταξιοδοτικό καθεστώς). Εδώ κυρίαρχο παραµένει η ενίσχυση της υποδοµής φροντίδας για την επαγγελµατική διευκόλυνση των γυναικών και η αποτελεσµατική λειτουργία ποικίλων και πολλαπλών τύπων εργασίας, προκειµένου να καθίσταται εφικτή η απασχόληση σύµφωνα µε τις ανάγκες των ανέργων, που για διάφορους λόγους δεν επιθυµούν πλήρη ή αποκλειστική απασχόληση. ΜΕΡΟΣ Α : ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ ΠΑΡΟΝ & ΜΕΛΛΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Η άνιση κατανοµή πλούτου και δύναµης (ΑΕΠ) των γεωγραφικών περιφερειών της χώρας, τα τελευταία τουλάχιστον 10 χρόνια, µε την συγχρηµατοδότηση από τα ιαρθρωτικά Ταµεία της ΕΕ έργων / υποδοµών, αλλά και δράσεων υπέρ του ανθρώπινου δυναµικού της κάθε

4 περιφέρειας, µέσω των ΠΕΠ 4, δεν φαίνεται να δηµιούργησαν τις κατάλληλες προϋποθέσεις ανάπτυξης, µολονότι η απορροφητικότητα των πόρων, κινήθηκε σε υψηλά επίπεδα. Έτσι το κυρίαρχο σύνθηµα των καιρών θα µπορούσε άνετα να είναι «δουλειά στην Αττική, ανεργία στην περιφέρεια». «Υ ΡΟΚΕΦΑΛΗ» συνεπώς παρουσιάζεται η απασχόληση στην Ελλάδα. Η µόνη περιφέρεια της χώρας που πραγµατικά «παράγει» απασχόληση, είναι η Αττική: από το 1998 έως και το 2003 δηµιούργησε νέες θέσεις εργασίας, αυξάνοντας κατά 9,1% το ποσοστό απασχόλησης και µειώνοντας την ανεργία κατά 27% την ίδια περίοδο: από το 12,4% στο 8,6% του εργατικού δυναµικού. Οι παραπάνω εξελίξεις είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές αν αναλογιστεί κανείς ότι το ίδιο διάστηµα σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, δηµιουργήθηκαν θέσεις εργασίας και η απασχόληση αυξήθηκε περίπου κατά 2,6%. Από πού προκύπτουν αυτές οι θέσεις εργασίας; Σε µεγάλο βαθµό από τις κατασκευές, αλλά και τις υπηρεσίες που συνδέονται µε τη διαχείριση της ακίνητης περιουσίας. Η Αττική, µαζί µε την Στερεά Ελλάδα, φαίνεται να ήταν ουσιαστικά οι δύο µοναδικές περιοχές που στήριξαν την απασχόληση στην Ελλάδα ( θέσεις προσέφεραν η Κεντρική Μακεδονία και η Ήπειρος). Τα µεγαλύτερα προβλήµατα αντιµετώπισε η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη. Η φυγή των επιχειρήσεων προς τις χώρες των Βαλκανίων οδήγησε σε απώλεια θέσεων. ύο λόγοι αύξησης της ανεργίας Ωστόσο η ανεργία δεν αυξήθηκε, αλλά µειώθηκε καθώς µεγάλο µέρος του «ακριτικού» πληθυσµού, είτε µετανάστευσε, είτε αποφάσισε να αποχωρήσει οριστικά από την αγορά εργασίας (ο αριθµός των άεργων αυξήθηκε από το 1998 κατά 20%). Κατά 10% µειώθηκε η απασχόληση στα νησιά του Ιονίου, τα οποία έχασαν από το 1998 συνολικά θέσεις εργασίας, όσες περίπου και η Θεσσαλία. Τα προβλήµατα «σύνδεσης» της εκπαίδευσης µε την αγορά εργασίας, καθρεφτίζονται στις τεράστιες αποκλίσεις που υπάρχουν στις ευκαιρίες για απασχόληση, ανάλογα µε τη µόρφωση κάθε εργαζόµενου. Από το 1998, η απασχόληση στους αποφοίτους Λυκείου και τεχνικών 4 ΠΕΠ (13) Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα. Εκτός των δράσεων των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων (ΕΠ) υπάρχουν προγράµµατα µε καθαρά περιφερειακή διάσταση

5 σχολών, αυξήθηκε κατά 13,3% και 24,6% αντίστοιχα, όταν µειώθηκαν κατά 90% στους φοιτητές πανεπιστηµίου. Έντονες πιέσεις αντιµετωπίζουν οι νέοι. Ενώ από το 1998 η απασχόληση στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 2,6%, στους νέους στην κυριολεξία «κατακρηµνίστηκε» : στους νέους ηλικίας ετών η πτώση έφτασε στο 45% (χάθηκαν θέσεις) και στις ηλικίες ετών η απώλεια ήταν της τάξης του 12% ( θέσεις). Οι πολλαπλές ιδιαιτερότητες των γεωγραφικών περιοχών της Ελλάδας, δεν φαίνεται να επηρέασαν σοβαρά την ανάπτυξη επιχειρηµατικών σχεδίων, ιδίως εµπορικού περιεχοµένου. Οι διαδικασίες ενίσχυσης των νέων επιχειρηµατιών, που κατέφευγαν σε αυτό τον τρόπο εισόδου στην αγορά εργασίας, προκειµένου να δώσουν διέξοδο στην ανεργία τους, µε την ενίσχυση φυσικά της οικογένειας τους, αποτέλεσε τον κυρίαρχο άξονα ανάπτυξης οριζόντιων προγραµµάτων στήριξης τόσο από τον ΟΑΕ, όσο και από το ΥΠΑΝ. Οι λόγοι είναι προφανείς. Κανένας δεν είχε κάνει απογραφή της δυναµικής των περιφερειών, των αναγκών τους για σχέδια επιχειρηµατικότητας, τις προτεραιότητες των ανέργων, τις τοπικές εκροές του εκπαιδευτικού και επαγγελµατικού συστήµατος. Κανένας δεν έλαβε υπόψη του κατά τον σχεδιασµό την έλλειψη συστηµάτων αξιολόγησης /παρακολούθησης των δράσεων (βλ. προγραµµάτων) για την αποτύπωση των πραγµατικών συνθηκών ανάπτυξης της ελληνικής περιφέρειας. Οι περιοχές των Αθηνών και της Θεσ/νίκης, εισέπραξαν, λόγω κυρίως πληθυσµιακού κριτηρίου, την µερίδα του λέοντος στις επιχορηγήσεις για την επιχειρηµατικότητα. Με το δεδοµένο ότι υπήρχε συγχρηµατοδότηση των εθνικών πόρων µε τους κοινοτικούς πόρους, µεγάλο µέρος των χρηµάτων δόθηκαν σε αµφιβόλου περιεχοµένου επιχειρηµατικά σχέδια µε σχετικά µικρό ποσοστό βιωσιµότητας (πχ. Καφενεία-ουζερί, εµπορικά καταστήµατα κλπ). Αντίθετα απουσίαζαν επιχειρηµατικά σχέδια για την δηµιουργία συνεταιριστικών Μονάδων εκµετάλλευσης προϊόντων ή παροχής υπηρεσιών σε τρίτους πχ. Βρεφονηπιακοί και παιδικοί σταθµοί, ενώ ελάχιστες υπήρξαν οι επενδύσεις στην νέα τεχνολογία και τις επικοινωνίες. Η ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ, απετέλεσε και πάλι τον κυριότερο ανασταλτικό παράγοντα για την ανάπτυξη επιχειρηµατικών σχεδίων. Είναι φανερό ότι ο µεταπολεµικός ελληνικός κρατικός µηχανισµός, εξελίχθηκε κατά τρόπο εξαιρετικά «ανορθολογιστικό». Υπάρχει, µάλιστα, σωρεία µαρτυριών, πού υπογραµµίζουν, ότι κατά τη µεταπολεµική περίοδο η «δυσλειτουργία» του δηµόσιου τοµέα στην Ελλάδα είναι πολύ πιο έντονη, απ ό,τι ήταν στον µεσοπόλεµο. Η αλόγιστη ταχύτατη υπερδιόγκωση του µηχανισµού, ο τρόπος

6 επιλογής των δηµοσίων υπαλλήλων και λειτουργών, το γενικότερο πολιτικό κλίµα, ή κρίση των αξιών και ή υδροκεφαλική δοµή των υπηρεσιών, η σώρευση εργασιών νέου τύπου µε τα προγράµµατα της ΕΕ από φορείς όπως ο ΟΑΕ, η ΓΓ Νέας Γενιάς ή το ΥΠΑΝ, εκτιµάται ότι συνέβαλαν στην περαιτέρω κατολίσθηση της λειτουργικότητας του ηµοσίου, πού απ αυτή την άποψη µπορεί να θεωρηθεί ότι βρίσκεται σήµερα «σε οπισθοδρόµηση», σε σχέση µε τα χρόνια της δεκαετίας του 70. Στην πραγµατικότητα, η κοινωνική κατασκευή των γραφειοκρατικών διαδικασιών, είναι κατ' αρχήν «αυθαίρετη», µε την έννοια ότι δεν υπακούει κατ' ανάγκην και εξ ορισµού σε καµιά εγγενή στοχοθεσία 5. Από το 1984 και µετά η χώρα µας µε την συγχρηµατοδότηση του ΕΚΤ, εφήρµοσε, στην βάση του τότε αναπτυξιακού Νόµου 1262/82, µε αρµόδιο φορέα πρώτιστα τον ΟΑΕ, δέσµη επιδοτήσεων για τους ΝΕΕ, προκειµένου οι τελευταίοι να εισπράξουν τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της επιχείρησης τους, ο οποίος θεωρείται κρίσιµος για την µελλοντική βιωσιµότητα της, µέρος του επενδυµένου κεφαλαίου κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις. Μερικές από αυτές ήταν να είναι ηλικίας χρόνων, να µην αγοράσουν ήδη λειτουργούσα επιχείρηση, να είναι άνεργοι, να µην εντάσσεται η επιχείρηση σε ορισµένες εξαιρέσεις, όπως τυχερά παιχνίδια, επιχειρήσεις που λειτουργούν βραδινές ώρες πχ. µπαρ, τυχερά παιχνίδια κλπ. Τα προγράµµατα του ΟΑΕ γνώρισαν µεγάλη ζήτηση από το 1984 µέχρι και το 1999, αλλά και µεταγενέστερα καθώς απετέλεσαν κύριο άξονα ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα και ανάπτυξης ενεργητικών πολιτικών. εν ήταν όµως στοχευόµενα σε ορισµένους σηµαντικούς για την ελληνική οικονοµία, τοµείς (πχ. µεταφορές, πληροφορική, επικοινωνίες, κοινωνικές υπηρεσίες κλπ), ενώ δεν είχαν παρά οριζόντια εφαρµογή (σχεδιασµένα από το Κέντρο για όλη την Ελλάδα, δίχως αναγνώριση των περιφερειακών και άλλων ανισοτήτων της χώρας). Ταυτόχρονα σχεδόν µε τον ΟΑΕ, το Υπουργείο Ανάπτυξης µέσω του ΕΟΜΜΕΧ εφήρµοσε µε την συγχρηµατοδότηση του ΕΚΤ, αλλά και του ΕΤΠΑ 6 προγράµµατα στήριξης τόσο των νέων επιχειρηµατιών ( ανδρών και γυναικών), προκειµένου να αγοράσουν εξοπλισµό, ή να προχωρήσουν σε ορισµένες άυλες ενέργειες (πχ. πιστοποίηση ISO), ενώ ταυτόχρονα υπήρξαν προγράµµατα ενίσχυσης των ήδη λειτουργούντων ΜΜΕ που επίσης επιδοτούσαν την αγορά καινούργιου εξοπλισµού από τις επιχειρήσεις. Τα προγράµµατα αυτά µε µικρές παρεκκλίσεις συνεχίζονται έως και σήµερα. Σηµαντικός αριθµός επιχειρηµατιών, βρήκε 5 βλ. και Κ. ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ: ΚΡΑΤΟΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΕΡΓΑΣΙΑ, στη µεταπολεµική Ελλάδα. Εκδόσεις: Θεµέλιο, ΕΤΠΑ Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

7 επιπλέον πόρους, εκτός της προσωπικής συµµετοχής στην επένδυση για να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της εταιρίας του, µε την αγορά σύγχρονου εξοπλισµού. Τέλος τα ΠΕΠ 7 δηµιούργησαν επίσης, έστω και µικρή κίνηση ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας, καθώς µέσω Τραπεζών κυρίως, ενισχύουν εργοδότες που θα υποβάλλουν το επιχειρηµατικό τους σχέδιο για χρηµατοδότηση. Όλα αυτά µπορεί να φαίνονται σωστά και να ενισχύουν την επιχειρηµατικότητα ( νέα ή υφισταµένη) στην χώρα µας. Τι γίνεται όµως µε τις επενδύσεις ( κεφάλαια επιχειρηµατικότητας ) που πρέπει επίσης να προσελκύσουµε σαν χώρα, για την επίτευξη της ανάπτυξης. Εδώ καθοριστικό αρνητικό παράγοντα για την προσέλκυση ξένων επενδυτών, αποτελεί το υψηλό κόστος, που απαιτείται για την έναρξη µίας επιχείρησης, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Παγκόσµιας Τράπεζας. Με µια κουβέντα: Πενταπλάσιο το κόστος έναρξης µίας εταιρείας σε σχέση µε την Ε.Ε. Στο 35,2% του µέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανέρχεται το κόστος έναρξης µίας επιχείρησης στην Ελλάδα (βλ. Πίνακα ΙΙ), έναντι 7,5% που είναι το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στη Γαλλία, τη Μ. Βρετανία, ης Ηνωµένες Πολιτείες και τη ανία, το κόστος διαµορφώνεται στο 1,1%, 0,9%, 0,6% και 0% αντίστοιχα! Παράλληλα η «οδύσσεια» των επιχειρηµατιών (ελλήνων και ξένων) επί ελληνικού εδάφους, συνοψίζεται σε 38 µέρες «τρεξίµατος» στις διάφορες υπηρεσίες (βλ. Πίνακα Ι). Τα αποκαλυπτικά αυτά στοιχεία της Παγκόσµιας Τράπεζας, αποτυπώνουν την υστέρηση που παρουσιάζει η Ελλάδα στον κρίσιµο τοµέα της επιχειρηµατικότητας και της προσέλκυσης ξένων επενδύσεων. Σε ό,τι αφορά τον απαιτούµενο χρόνο για την έναρξη της επιχείρησης, η Ελλάδα βρίσκεται στην οµάδα των χωρών στις οποίες απαιτείται ο περισσότερος χρόνος. Είναι ενδεικτικό ότι σε χώρες όπως η Φινλανδία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ και η ανία οι α- παιτούµενες µέρες «ταλαιπωρίας» ελαχιστοποιούνται σης 14,13,11,8, 5 και 4. Τα στοιχεία αυτά είναι στο ίδιο µήκος κύµατος και µε τα ευρήµατα της έρευνας που διενήργησε πρόσφατα ο Σύνδεσµος Ελληνικών Βιοµηχανιών, σύµφωνα µε την οποία η γραφειοκρατία συγκαταλέγεται στις πρώτες θέσεις µεταξύ των σηµαντικότερων 7 ΠΕΠ Περιφερειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα, ένα για κάθε µία από τις 13 περιφέρειες της χώρας (βλ. επίσηµο site στο Ιντερνετ της χώρας στην διεύθυνση: http// )

8 προβληµάτων που θέτουν οι επιχειρηµατίες, ενώ ακολουθούν η φορολογική νοµοθεσία, η περιοριστική εργασιακή νοµοθεσία, οι φορολογικοί συντελεστές και η διαφθορά. Ιδιαίτερα αποκαλυπτικά για το περιβάλλον άσκησης επιχειρηµατικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ και την ΕΕ και την υστέρηση που παρουσιάζει η ΕΕ στον τοµέα αυτό, είναι τα συγκριτικά στοιχεία που παραθέτει η µελέτη ΗΠΑ ΕΕ : Σύµφωνα µε αυτά για τη δηµιουργία µίας επιχείρησης στις ΗΠΑ χρειάζονταν πέρσι µόλις 5 ηµέρες, ενώ το κόστος ανερχόταν µόλις στο 0,5% του µέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Αντίθετα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο απαιτούµενος χρόνος ήταν 36 ηµέρες, ενώ το κόστος διαµορφώθηκε στο 7,5% του µέσου κατά κεφαλήν κοινοτικού ΑΕΠ. Στην Ιαπωνία απαιτούνται 31 ηµέρες, ενώ το κόστος ανέρχεται στο 10,6% του µέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Αξίζει να επισηµανθεί ότι σύµφωνα µε στοιχεία της Παγκόσµιας Τράπεζας, η Ελλάδα καταλαµβάνει την 11η θέση σε ό,τι αφορά σης µέρες που απαιτούνται για τη διεκδίκηση οφειλοµένων ποσών δια της δικαστικής οδού. Το µικρότερο χρόνο για τη διεκδίκηση οφειλοµένων απαιτεί η Τυνησία (27 µέρες), η Ολλανδία (48 µέρες) και η Νέα Ζηλανδία (50 µέρες). Επίσης 27 χώρες απαιτούν λιγότερο χρόνο από την Ελλάδα για το κλείσιµο µίας επιχείρησης. Στην ίδια θέση µε την Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Νέα Ζηλανδία, ο Παναµάς, η Νότια Αφρική και η Σουηδία. ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΑΠΟΛΥΣΕΙΣ : Ιρλανδία, Χονγκ Κονγκ, Ιταλία, Ιαπωνία, Κορέα, Λιθουανία, Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Καναδάς, Φινλανδία, Γαλλία και Γερµανία, είναι µεταξύ των χωρών στις οποίες χρειάζεται µικρότερο διάστηµα για το κλείσιµο των επιχειρήσεων από ό,τι στην Ελλάδα. Τέλος, µισθούς 133 εβδοµάδων θα χρειαστεί να καταβάλλει ο εργοδότης στην Ελλάδα, στην περίπτωση που απολύσει έναν µέσο εργαζόµενο µε προϋπηρεσία 20 ετών, ποσό που είναι το ένατο υψηλότερο που παρατηρείται µεταξύ 145 εξεταζόµενων χωρών. ΠΙΝΑΚΑΣ 1.

9 ΝΕΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ - ΧΡΟΝΟΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΗΜΕΡΩΝ ΧΩΡΕΣ

10 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ ΚΟΣΤΟΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΕΠΙΧ/ΣΗΣ % ΜΕΣΟΥ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΑΕΠ ,4 0,6 1 1,8 2,2 2,2 4,7 5,6 5,8 5,8 7,5 10,1 10, ,5 13,5 13,5 15,2 16,7 18, ,9 35,2 ΧΩΡΕΣ

11 ΜΕΡΟΣ Β : ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΕ ΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Το σχετικό πρόγραµµα του ΟΑΕ, από την αρχή της εφαρµογής του, έλαβε το όνοµα πρόγραµµα «ΝΕΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ». Με τον τίτλο αυτό καθορίστηκε και ο βασικός του στόχος, που ήταν η δηµιουργία θέσεων εργασίας µε την µορφή της αυτοαπασχόλησης. Αναλυτικότερα, µε τον όρο «νέων» υπονοείται ότι το πρόγραµµα απευθυνόταν σε ανέργους, που για πρώτη φορά θέλουν να µπουν στην παραγωγική διαδικασία, ανοίγοντας µια νέα, µικρή κυρίως επιχείρηση. Ο τίτλος αυτός παρότι δεν αντιστοιχεί µε την πραγµατικότητα, εξακολουθεί να ισχύει ακόµα και σήµερα, χωρίς να περιορίζεται σε ηλικιακά νέους ανέργους, ούτε και να απευθύνεται σε αυτοαπασχολούµενους που για πρώτη φορά ασκούν ελεύθερη δραστηριότητα. Επίσης ο τίτλος «πρόγραµµα ελευθέρων επαγγελµατιών» αρχικά υπονοούσε εκείνους, που θα δηµιουργούσαν µία µικρή επιχείρηση, που στην φορολογική γλώσσα ονοµάζουµε «επιτηδευµατίες». Εκτός όµως από αυτούς, χρηµατοδοτήθηκαν από το πρόγραµµα και άλλες κατηγορίες επιχειρήσεων, που ανήκαν στον δευτερογενή τοµέα κατασκευής και µεταποίησης προϊόντων, αλλά και σε συνεταιρισµούς ή µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα επιχειρήσεις, εταιρικές (ΟΕ, ΕΕ, ΕΠΕ) κλπ. Ένας δεύτερος στόχος του προγράµµατος ήταν η δηµιουργία «δευτερογενούς απασχόλησης», δηλαδή θέσεων εξηρτηµένης εργασίας, που θα δηµιουργούσε µε την πάροδο του χρόνου η νέα επιχείρηση, εάν βέβαια επιβίωνε κατά τα επόµενα χρόνια της λειτουργίας της. Σύντοµη αναδροµή στην χρονική περίοδο (Α και Β ΚΠΣ) Τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ), αποτέλεσαν την κύρια πηγή χρηµατοδότησης των προγραµµάτων του ΕΚΤ και εποµένως και του προγράµµατος των ΝΕΕ. Οι κατευθυντήριες γραµµές των προγραµµάτων του ΕΚΤ, αποτέλεσαν την αφετηρία στην οποία στηρίχθηκαν µεταξύ των άλλων και τα προγράµµατα των ΝΕΕ. Οι βασικές αρχές της λειτουργίας των προγραµµάτων, δεν άλλαξαν µε την πάροδο των ετών. Το πρόγραµµα εφαρµόστηκε µε µικρές παραλλαγές µέχρι σήµερα, στην αρχική του µορφή. Απλά διαχρονικά µειώθηκαν οι εξαιρούµενες επιχειρηµατικές δραστηριότητες, εντάχθηκαν

12 τα «ελευθέρια επαγγέλµατα 8», δηµιουργήθηκε πλέγµα ελέγχων για την διακρίβωση της λειτουργίας της επιχείρησης, δόθηκαν περισσότερα χρήµατα (βλ. επιχορηγήσεις) σε άτοµα µε ιδιαίτερα προβλήµατα (ΑΜΕΑ, γυναίκες κλπ) ή περιοχές υπό οικονοµική κρίση. Νοµικό καθεστώς: Η νοµική βάση του προγράµµατος των ΝΕΕ είναι το άρθρο 29 του Ν.1262/1982 στο οποίο µεταξύ των άλλων ορίζεται ότι: «Για το σκοπό της καταπολέµησης της ανεργίας µε την δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας, είναι δυνατό να επιχορηγούνται από τον Οργανισµό Απασχόλησης Εργατικού υναµικού (ΟΑΕ ) επιχειρήσεις και γενικά εργοδότες, βάσει προγραµµάτων απασχόλησης, που καταρτίζονται µε αποφάσεις του Υπουργού Εργασίας µετά από γνώµη της Σ του ΟΑΕ». Επειδή στο άρθρο αυτό, ορίζεται ότι επιτρέπεται µόνο η δηµιουργία προγραµµάτων επιχορήγησης επιχειρήσεων για πρόσληψη προσωπικού από αυτές και όχι για αυταπασχόληση, µε το Προεδρικό ιάταγµα 245/7 Ιουλίου 1986 ορίστηκε ότι: «Οι ενισχύσεις του άρθρου 29 του Ν 1262/1982, µπορούν να παρέχονται για την δηµιουργία δραστηριοτήτων επαγγελµατιών που ασκούν ανεξάρτητο επάγγελµα µε εξαίρεση τις δραστηριότητες ελευθέριων επαγγελµάτων. Τα προγράµµατα απασχόλησης, που προβλέπονται από τις διατάξεις του ιδίου άρθρου εφαρµόζονται αναλόγως και για τις ανωτέρω κατηγορίες». Οι κυριότερες διοικητικές ρυθµίσεις (Α ΚΠΣ) : Το πρόγραµµα αφορούσε δύο µεγάλες ηλικιακές κατηγορίες: και ετών. Τα άτοµα που µπορούσαν να χρηµατοδοτηθούν σε µία επιχείρηση δεν µπορούσαν να είναι περισσότερα των 2. Καθιερώθηκαν εξαιρέσεις για τη χρηµατοδότηση καταστηµάτων µε τυχερά παιχνίδια, ΠΡΟΠΟ ΛΟΤΤΟ ΛΑΧΕΙΩΝ, τυχερών ηλεκτρονικών παιχνιδιών κλπ. Η εφαρµογή του προγράµµατος στο Β & Γ ΚΠΣ Η χρηµατοδότηση των προγραµµάτων θα προέρχεται από εθνικούς ή κοινοτικούς πόρους ή και από τις δύο πηγές (συγχρηµατοδότηση). 8 ως «ελευθέρια» επαγγέλµατα καθορίζονται εκείνα που ασκούνται χωρίς την προϋπόθεση τήρησης συγκεκριµένου ωραρίου κατά την άσκησή τους. Για παράδειγµα αναφέρουµε το επάγγελµα του ιατρού, δικηγόρου, ζωγράφου κλπ. Τα «ελευθέρια» επαγγέλµατα σύµφωνα µε τις διατάξεις του Υπουργείου Εµπορίου είναι περίπου 25, τα οποία εξαιρέθηκαν κατά την πρώτη περίοδο εφαρµογής του προγράµµατος.

13 Το ποσό της επιχορήγησης υπολογίζεται ανάλογα µε την κατηγορία της επιχείρησης ή την επαγγελµατική ειδικότητα ή τις συνθήκες της αγοράς εργασίας κατά περιοχή. Στα προγράµµατα αυτά είναι δυνατόν να περιλαµβάνεται και στάδιο κατάρτισης, εξοικείωσης και προσαρµογής στις συνθήκες της αγοράς εργασίας. Οι βασικές αλλαγές του προγράµµατος ΝΕΕ : Οι οµάδες ανέργων από δύο που ήταν τα προηγούµενα χρόνια (άνεργοι και 26-60) έγιναν τέσσερις. Προσετέθησαν δύο ακόµα οµάδες. Η πρώτη αφορούσε στις γυναίκες ανέργους και η δεύτερη στους ανέργους ορισµένων περιοχών, που αποτέλεσαν τους λεγόµενους «θύλακες υψηλής ανεργίας», όπως του Λαυρίου, της Κοζάνης, του Μαντουδίου κλπ (περιοχές στις οποίες µεγάλες επιχειρήσεις διέκοψαν τη λειτουργία τους λόγω αλλαγών της οικονοµίας και αναδιαρθρώσεων της παραγωγής). Ο αριθµός των θέσεων και του συνολικού ποσού που απορροφήθηκε, επιχειρήθηκε µε σχετική επιτυχία, να κρατηθεί στα προϋπολογισθέντα για να µην γίνουν υπερβάσεις, όπως συνηθιζόταν να γίνεται τα προηγούµενα χρόνια. Η παρακολούθηση έγινε µε off-line µηχανογραφικό σύστηµα, το οποίο όµως καθυστερούσε στην έκδοση αποτελεσµάτων, λόγω προβληµάτων στην έγκαιρη αποστολή-καταχώρηση των στοιχείων στην ιοίκηση. Επιχειρήθηκε η αυξηµένη χρηµατοδότηση των επιχειρήσεων που ανήκουν στην παραγωγή προϊόντων νέας τεχνολογίας, ανάπτυξη των ήπιων µορφών ενέργειας, των καλών τεχνών, του πολιτισµού, της παροχής κοινωνικών υπηρεσιών (όπως η φύλαξη παιδιών και δηµοσίων χώρων, η παροχή υπηρεσιών φροντίδας σε ηλικιωµένους και άτοµα µε ειδικές ανάγκες κλπ). Υπενθυµίζουµε ότι οι ανωτέρω κλάδοι της οικονοµίας, που θεωρήθηκε ότι µπορούν να δώσουν πολλές θέσεις εργασίας, ονοµάστηκαν την περίοδο αυτή «νέα κοιτάσµατα απασχόλησης» (Nouveaux gissements d emploi) και κατά τα επόµενα χρόνια βασίσθηκαν στους κλάδους αυτούς, πολλά κοινοτικά προγράµµατα και πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη της απασχόλησης. Για τους µακροχρόνια ανέργους λαµβάνεται για πρώτη φορά ειδική µέριµνα. Είναι η εποχή που οι µακροχρόνιοι άνεργοι στην Ελλάδα καταλαµβάνουν την πρώτη θέση µεταξύ των άλλων κατηγοριών ανέργων και φθάνουν στο 55% περίπου του συνόλου αυτών. Οι διευκολύνσεις που δόθηκαν, αφορούσαν στο ύψος του «διατεθέντος αρχικού κεφαλαίου» που θα έπρεπε να διαθέτει ο άνεργος για να ανοίξει µία δική του επιχείρηση και έφθανε στο 50% του ποσού της επιχορήγησης. Οι ίδιες ρυθµίσεις ίσχυσαν και για τους επιδοτούµενους άνεργους.

14 Στις εταιρικές επιχειρήσεις ΟΕ, ΕΕ και ΕΠΕ, επιχορηγούνται µέχρι 3 άτοµα αντί των 2. Οι εξαιρέσεις υπαγωγής στο πρόγραµµα ορισµένων κατηγοριών επιχειρήσεων ίσχυσαν και κατά την περίοδο αυτή. Μία σηµαντική καινοτοµία του προγράµµατος ήταν η πρόβλεψη κατάρτισης των υπαγόµενων στο πρόγραµµα ΝΕΕ. Με βάσει ειδική έρευνα που έκανε η /νση Απασχόλησης του ΟΑΕ, επιβεβαιώθηκε το σχετικά υψηλό ποσοστό των επαγγελµατιών που µετείχε στο πρόγραµµα και το οποίο ζητούσε να καταρτισθεί σε θέµατα λειτουργίας µίας µικρής επιχείρησης. Το ποσοστό αυτό έφθανε το 42% των ερωτηθέντων. Το πρόγραµµα της προκατάρτισης των Νέων Ελευθέρων Επαγγελµατιών, ανέλαβε να διεκπεραιώσει η /νση Επαγγελµατικής Κατάρτισης στα ΚΕΤΕΚ του ΟΑΕ. Τελικά η προκατάρτιση δεν έγινε, λόγω οργανωτικών δυσκολιών που προέκυψαν κατά το στάδιο της προετοιµασίας της. Επίσης άλλη µία καινοτοµία του προγράµµατος ήταν η επιχειρούµενη αποκέντρωση του, αφ ενός µε έκδοση αποφάσεων υπαγωγής σε τοπικό επίπεδο, εφ ετέρου µε την εκδίκαση των εντάσεων στα δύο επίπεδα (περιφερειακή /νση, ιοίκηση). Αρχικά υπήρχαν εξαιρέσεις ορισµένων κατηγοριών επιχειρήσεων οι κυριότερες των οποίων είναι: - των Ελεύθερων Επαγγελµάτων (π.χ. γιατροί, δικηγόροι, αρχιτέκτονες κλπ), - των επιχειρήσεων του πρωτογενούς τοµέα εκτός από ορισµένες περιπτώσεις (ιχθυοκαλλιέργεια, σηροτροφία, τυροκοµία, εκτροφή σαλιγκαριών και θερµοκηπίων), - των εργολάβων ηλεκτρολόγων, υδραυλικών κλπ, - των πλανόδιων επιχειρήσεων, - των πρακτορείων ΛΟΤΤΟ, ΠΡΟΠΟ κλπ, - των ψυχαγωγικών επιχειρήσεων, καφενείων, καφετεριών, λεσχών, ψησταριών κλπ, - των φροντιστηρίων, - των Ανωνύµων Εταιρειών, - των επιχειρήσεων που χρησιµοποιούνται και σαν χώροι διαµονής του ιδιοκτήτη.

15 Στον πρωτογενή τοµέα οι δραστηριότητες περιορίζονται σε εκείνες που αναφέρονται στην οστρακοτροφία, τις ιχθυοκαλλιέργειες, την σηροτροφία, την τυροκοµία, την εκτροφή σαλιγκαριών και των θερµοκηπίων. Στον δευτερογενή τοµέα και τον τριτογενή τοµέα, επιτρέπεται η επιχορήγηση όλων των δραστηριοτήτων, εκτός από τις εποχικές επιχειρήσεις, όπως συσκευαστήρια φρούτων, λαχανικών κλπ, των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, των εργαστηρίων-κέντρων ελευθέρων σπουδών, των ψυχαγωγικών ή ηλεκτρονικών παιχνιδιών των πρακτορείων ΠΡΟΠΟ και των βραδινών κέντρων. Και στην περίπτωση αυτή και οι εντάξεις και οι εξαιρέσεις έχουν καθοριστεί εµπειρικά, χωρίς συστηµατική µελέτη. Βέβαια η εµπειρία αυτή σχετίζεται µε ορισµένες πρακτικές διαπιστώσεις, όπως η αδυναµία πραγµατοποίησης ελέγχου, τις νυχτερινές ώρες, η µη χρηµατοδότηση ευκαιριακών ή αντιπαραγωγικών δραστηριοτήτων όπως φροντιστήρια κλπ. Χωρίς φυσικά η άποψη να συµπλέει µε την συµβολή τους στην αύξηση της απασχόλησης. Κατωτέρω παρουσιάζονται πινακοποιηµένα στοιχεία 9 του προγράµµατος ΝΕΕ τα 3 τελευταία έτη από την σχετική µελέτη αξιολόγησης του έργου που ανατέθηκε σε εξωτερικό φορέα. ΠΙΝΑΚΑΣ 3 ΕΠΙΧΟΡΗΓHΘΕΝΤΕΣ, ΚΑΤΑ ΕΤΟΣ ( ) ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΩΣ ΦΥΛΟΥ 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% ΕΤΟΣ Γ A 9 Μη δηµοσιευµένα επεξεργασία Ειδική Υπηρεσία ΚΠΑ Τοµέας Σύνδεσης µε ενεργητικές πολιτικές

16 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 : Συγκεντρώσεις ανά κλάδο Σύνολο περιόδου, Λιανικό εµπόριο 46,43% 2.Εστιατόρια, καφενεία ΚΛΠ συναφή κέντρα 17,94% 3. Κατασκευή ειδών αµφιέσεως 3,77% 4. Χονδρικόν εµπόριον 3,70% 5. Κουρεία, κοµµωτήρια, ινστιτούτα καλλονής 2,89% 6. Λοιπαί υπηρεσίαι προσφερόµεναι εις το κοινό Μ.Α.Α. 2,85% 7. Υπηρεσίαι προσφερόµεναι εις τας επιχειρήσεις 2,27% 8.Άλλοι 20,15% Σύνολο 100% ΠΙΝΑΚΑΣ 5 ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΕΓΚΡΙΣΕΩΝ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΙΚΑΙΟΥΧΩΝ ΑΝΑ ΚΛΑ Ο ΣΥΝΟΛΟ 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 64,37% Οι 2 µεγαλύτεροι κλάδοι 15,48% Οι επόµενοι 5 µεγαλύτεροι κλάδοι 20,15% Όλοι οι υπόλοιποι

17 ΠΙΝΑΚΑΣ 6 ΝΟΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ 66,63% 22,36% 11,01% Αττική Θεσσαλονίκη ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΠΙΝΑΚΑΣ 7 : Κατανοµή ΝΕΕ, ανά εκπαιδευτικό επίπεδο και φύλο 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 61,5% 38,5% Πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης 51,6% 48,4% ευτεροβάθµιας εκπαίδευσης 38,2% 61,8% Τεχνικής επαγγελµατικής εκπαίδευσης 46,9% 53,1% Ανώτερης- Ανώτατης εκπαίδευσης Γυναίκα Άνδρας Ειδικά όσον αφορά το µορφωτικό επίπεδο, παρατηρείται ότι όσο αυτό είναι χαµηλότερο (πρωτοβάθµια εκπαίδευση), τόσο µεγαλύτερο είναι το ποσοστό των γυναικών (61,5%) σε σχέση µε τους άνδρες. Στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση η αναλογία εξισορροπείται, ενώ στην Τεχνική Επαγγελµατική εκπαίδευση αντιστρέφονται τα ποσοστά, µε τους άνδρες να κατέχουν ποσοστό 61,8% και οι γυναίκες να υποχωρούν στο 38,2%. Στους αποφοίτους ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης, υπερτερούν και πάλι οι άνδρες µε ποσοστό 53,1%, έναντι 46,9% των γυναικών.

18 ΠΙΝΑΚΑΣ 8 - Κατανοµή των ΝΕΕ ανά ηλικία και εκπαιδευτικό επίπεδο. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 10,8% 37,7% 51,6% Πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης 53,2% 34,7% 12,1% ευτεροβάθµιας εκπαίδευσης 60,7% 29,5% 9,8% Τεχνικής επαγγελµατικής εκπαίδευσης 50,0% 40,4% 9,6% Ανώτερης- Ανώτατης εκπαίδευσης ΠΙΝΑΚΑΣ 9 - Ποσοστό παρακολούθησης είδους σεµιναρίων από τους ΝΕΕ 40,0% 38,1% 35,0% 30,0% 25,0% 21,6% 20,0% 14,4% 15,0% 10,0% 5,0% 5,6% 4,5% 3,6% 3,4% 3,2% 0,0% Τεχνικά Πληροφ. Οικον. Αισθ.- ιαιτ.- Κοµµωτ. Μάρκετινγκ Τουριστ. Περιβαλ. Πωλήσεις Οι σηµαντικότεροι λόγοι που ώθησαν ένα άτοµο, να ξεκινήσει µία νέα επιχειρηµατική δραστηριότητα, είναι: Α) έµφυτη παρόρµηση παρότρυνση από περιβάλλον ύο στους τρεις ΝΕΕ δεν είχαν ποτέ κάποια σχέση µε επιχείρηση κατά το παρελθόν. Από όσους ΝΕΕ είχαν οι ίδιοι δικιά τους επιχείρηση κατά το παρελθόν (7,6% στο σύνολο του δείγµατος), οι άνδρες υπερισχύουν από τις γυναίκες µε 9,6% έναντι 5,6%. Στις λοιπές περιπτώσεις έµµεσης σχέσης µε επιχειρηµατική δραστηριότητα δεν διαφαίνονται αξιόλογες

19 διαφοροποιήσεις ως προς το φύλο. Επίσης, οι απόφοιτοι ευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, εµφανίζουν το υψηλότερο ποσοστό (41,4%) ως προς το εκπαιδευτικό επίπεδο όλων εκείνων που στο παρελθόν είχαν τη δική τους επιχείρηση. Σχετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η διάσταση της διατηρησιµότητας της επιχείρησης, µε κριτήριο την προγενέστερη επιχειρηµατική εµπειρία του ΝΕΕ. Έτσι, όσοι οι ίδιοι είχαν επιχείρηση στο παρελθόν εµφανίζουν διατήρηση της µέχρι σήµερα σε ποσοστό 94,7%, έναντι 92,5% για όσους ουδέποτε είχαν παρόµοια εµπειρία µέχρι τώρα. Τέλος, οι περισσότεροι ΝΕΕ µε προηγούµενη επιχειρηµατική εµπειρία εντοπίζονται στην Περιφέρεια της Αθήνας (26,3%) και στην συνέχεια στην Μακεδονία (23,0%) και οι λιγότεροι στην Ήπειρο (µόλις 1,3%, όταν όµως η Περιφέρεια συµµετέχει στον συνολικό αριθµό του δείγµατος ΝΕΕ κατά 3,1%). Β) Η δυσκολία ανεύρεσης µισθωτής απασχόλησης Το 60,3% των ερωτηθέντων, πιστεύει ότι η δυσκολία ανεύρεσης απασχόλησης, υπήρξε, επίσης, σηµαντικός παράγοντας για την έναρξη της δικής τους επιχείρησης. Για τους άρρενες, είναι παράγοντας µικρότερης σηµασίας από ότι στις γυναίκες, ενώ, είναι εµφανής η πίεση στις ηλικίες άνω των 45 ετών, όπου το ποσοστό των τασσοµένων υπέρ ανέρχεται σε 72,1%. Η λογική αυτή ισχύει και στους λιγότερο µορφωµένους, όπου οι απόφοιτοι της Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµίας εκπαίδευσης τάσσονται υπέρ του παράγοντα αυτού περισσότερο από ότι οι απόφοιτοι Ανώτερης και Ανώτατης. Γ) Η δυνατότητα επιχορήγησης από ΟΑΕ Το 57,5% των ερωτηθέντων, πιστεύει ότι η επιχορήγηση από τον ΟΑΕ, υπήρξε, ένα σηµαντικό κίνητρο για την έναρξη της δικής τους επιχείρησης. Αν συνυπολογισθεί και το ποσοστό των όσων πιστεύουν ότι το Πρόγραµµα του ΟΑΕ επηρεάζει έστω και λίγο (29,1%) στην επιλογή τους, τότε όσοι έλκονται από την επιχορήγηση ανέρχονται στο 86,6%. Για τους άρρενες (51,1%), είναι παράγοντας µικρότερης σηµασίας από ότι στις γυναίκες, καθώς το 63,8% αυτών δηλώνει ότι επηρεάζεται σηµαντικά από την επιχορήγηση έναντι 51,1% επηρεασµού των ανδρών. ) Η στήριξη από την οικογένεια Το 69,9% των ερωτηθέντων, πιστεύει και για να το δηλώνει µεταγενέστερα, σηµαίνει ότι την είχε - ότι η οικογενειακή στήριξη υπήρξε καθοριστικός παράγοντας για την έναρξη της δικής τους επιχείρησης. Για τους άρρενες (63,8%), είναι παράγοντας µικρότερης σηµασίας από ότι στις γυναίκες (76,0%), ενώ δεν υπάρχει σηµαντική διαφοροποίηση της άποψης αυτής ανάλογα µε τις ηλικίες και το εκπαιδευτικό επίπεδο. Ακόµη, το κριτήριο αυτό φαίνεται ότι

20 δεν παίζει κάποιο ρόλο στην βιωσιµότητα της επιχείρησης, έστω και αν ενδεχοµένως θα αναµενόταν το αντίθετο. Βασικά συµπεράσµατα 1) Σηµαντικά υψηλό είναι το ποσοστό του δείγµατος που πληροφορείται περί του προγράµµατος ΝΕΕ, αφενός από καθένα από το φιλικό και συγγενικό περιβάλλον τους και αφετέρου από τον ΟΑΕ. Από όλα τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης από κοινού, πληροφόρηση αντλεί µόνον περί το 15% του πληθυσµού, που προσφεύγει στο φιλικό περιβάλλον και στον ΟΑΕ, ενώ κάπως περισσότεροι είναι όσοι πληροφορούνται για τα σχετικά από τον λογιστή τους. 2) Όσο µεγαλώνει η ηλικία και βελτιώνεται το µορφωτικό επίπεδο του δείγµατος αυξάνεται και το µέγεθος του πληθυσµού που βασίζεται στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. 3) Στις περιοχές Αθήνας και Θεσσαλονίκης, οι ΝΕΕ απευθύνονται στον ΟΑΕ σε αρκετά µικρότερο βαθµό, σε σύγκριση µε τον βαθµό που αυτό συµβαίνει στην επαρχία. 4) Στις περιοχές Θεσσαλονίκης και Θράκης κατά πρώτον και εν µέρει στην Αθήνα καταγράφεται σηµαντική εξάρτηση από τον λογιστή. 5) Η επαφή µε τον λογιστή δεν φαίνεται να επηρεάζει θετικά την βιωσιµότητα των επιχειρήσεων, καθώς µεταξύ αυτών των ΝΕΕ καταγράφεται µεγαλύτερο ποσοστό µη ενεργών επιχειρήσεων, σε σύγκριση µε τις άλλες κατηγορίες ΝΕΕ. 6) Το 80% του δείγµατος θεωρούν τη λήψη της επιχορήγησης, ως πιο σηµαντική ή τουλάχιστον ισοδύναµα σηµαντική µε άλλα προβλήµατα που οι ΝΕΕ αντιµετωπίζουν στις προσπάθειες τους. 7) Οι γυναίκες θεωρούν την επιχορήγηση σηµαντικότερη από όσο οι άνδρες, ενώ όσο µεγαλώνει η ηλικία και όσο χαµηλότερα ευρίσκεται το µορφωτικό επίπεδο τόσο περισσότερο αυξάνεται η εξάρτηση από την επιχορήγηση. 8) Το 70% του δείγµατος εκτιµά ότι το ύψος της επιχορήγησης υπήρξε µικρότερο από εκείνο, που υπολόγιζε ότι χρειαζόταν, µε τους άνδρες να εκδηλώνουν αυτό πιο έντονα. 9) Γενικά, η τοποθέτηση έναντι των υπηρεσιών του ΟΑΕ υπήρξε θετικότατη, καθώς φαίνεται ότι συνέβαλαν στην επιτυχή υλοποίηση του Προγράµµατος. 10) Σχετικό πρόβληµα µη σωστής εξυπηρέτησης, εστιάζεται περισσότερο στις Περιφέρειες Θεσσαλονίκης (16,3%) και (9,9%), ενώ µικρότερο εκφράζεται στην Ήπειρο (µόλις 1,6%).

21 11) Καταγράφεται µικρή διείσδυση των Υπηρεσιών του ΟΑΕ µεταξύ των ενδιαφεροµένων για το πρόγραµµα που προέρχονται από τα µεγάλα αστικά κέντρα. Αντίθετα, αυτό δεν φαίνεται να συµβαίνει στις µικρότερες και µε καλλίτερη κοινωνική συνοχή Περιφέρειες. 12) Όσοι αξιολογούν ως υψηλή τη σηµαντικότητα της περιορισµένης χρηµατοδότησης ανέρχονται στο 80% του δείγµατος, µέγεθος που χονδρικά επιβεβαιώνει την προηγούµενη παρεµφερή απάντηση τους. 13) Οι επιβαρηµένες διοικητικές διαδικασίες, φαίνεται να ενοχλούν περισσότερους από δύο στους τρεις ερωτηθέντες ΝΕΕ. 14) Τουλάχιστον ο ένας στους δύο ΝΕΕ (50,5%) δεν αξιολογεί ως σπουδαία τα προβλήµατα που συνήθως αντιµετωπίζονται στο τεχνικό µέρος της παραγωγής. 15) Αντίθετα, σχεδόν 72% του δείγµατος σηµειώνουν τη σηµαντικότητα του προβλήµατος του µικρού µεγέθους της αγοράς. 16) Τέλος, οι έξι στους δέκα φαίνονται να απασχολούνται σε σηµαντικό βαθµό από τα ζητήµατα του αποτελεσµατικού τρόπου διαχείρισης της επιχείρησης τους. Επιχειρηµατικό σχέδιο : Το 60,9% των ΝΕΕ ίδρυσαν µίαν επιχείρηση, χωρίς να έχουν καταστρώσει κάποιο επιχειρηµατικό σχέδιο, τουλάχιστον για το πρώτο διάστηµα (3-5 έτη) µετά την έναρξη λειτουργίας της επιχείρησής τους. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι γυναίκες (66,3% γυναίκες, έναντι 55,5% άρρενες). Ενδιαφέρον εµφανίζει η παρατήρηση ότι όσο αυξάνεται το µορφωτικό επίπεδο, τόσο περισσότερη προετοιµασία υπήρξε, από πλευράς σύνταξης επιχειρηµατικού σχεδίου, ενώ αντίθετα, οι µεγάλες ηλικίες (άνω 45) καταγράφουν υψηλότερο του µέσου µέγεθος µη σχετικής προπαρασκευής. Βασικά συµπεράσµατα 1) Η νεοδηµιουργούµενη απασχόληση στις επιχειρήσεις των ΝΕΕ, εµφανίζει σταθερά ανοδική πορεία ανά έτος. Κάθε έτος περισσότερες επιχειρήσεις προσλαµβάνουν προσωπικό µε κάποια σχέση εργασίας, οι περισσότερες εξ αυτών ένα άτοµο. 2) Καταγράφεται πολύ µικρή προτίµηση των ΝΕΕ προς τις «εναλλακτικές» µορφές απασχόλησης (µερική, περιστασιακή, συµβάσεις µαθητείας). 3) Σταδιακά ανά έτος αυξάνεται το ποσοστό των ΝΕΕ που χρησιµοποιούν στις επιχειρήσεις συµβοηθούντες και µη αµειβόµενα µέλη των οικογενειών τους.

22 4) ιαφαίνεται µικρό ενδιαφέρον των ΝΕΕ για την αξιοποίηση του προγράµµατος του ΟΑΕ για την επιχορήγηση τους για τις νέες θέσεις εργασίας που δηµιουργούν στις επιχειρήσεις τους. Τα ποσοστά των ΝΕΕ που δηµιουργούν πρόσθετη απασχόληση και δεν αξιοποιούν το πρόγραµµα του ΟΑΕ, κυµαίνονται σε επίπεδα µεταξύ 70% και 80%, ανάλογα µε το εξεταζόµενο έτος. Οι γυναίκες ΝΕΕ εµφανίζουν µικρότερο ενδιαφέρον για το Πρόγραµµα, όπως επίσης και οι ΝΕΕ των µεγάλων αστικών κέντρων. 5) Ως προς τις εξελίξεις της παραγωγής, σχεδόν οι µισοί (46,4%) ΝΕΕ πιστεύουν ότι η παραγωγή είναι αυξητική σε σύγκριση µε το εκάστοτε προηγούµενο έτος. Αυτό δηλώνεται από όλες σχεδόν τις κοινωνικές οµάδες, εκτός από τους αποφοίτους Πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης. Οι γυναίκες και οι άνω των 45 ετών καταγράφουν περιορισµένα ποσοστά στην αυξητική τάση, σε σύγκριση µε όλες τις άλλες κοινωνικές οµάδες. Τα υψηλότερα ποσοστά βελτίωσης επισηµαίνονται στους κάτω των 35 ετών και ιδίως στους πτυχιούχους τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. 6) Αξιοσηµείωτη είναι η επισήµανση ότι καταγράφονται επιχειρήσεις που, παρά την αυξητική τους τάση, αναγκάζονται για διαφόρους λόγους να σταµατήσουν τη λειτουργία τους ( αφορά ποσοστό 14,3% από όσες δεν είναι πλέον ενεργείς). 7) Γενική διαπίστωση είναι ότι οι επιχειρήσεις στην περιοχή της Θεσσαλονίκης εµφανίζουν καλλίτερα αποτελέσµατα σε σύγκριση µε εκείνες που λειτουργούν στις άλλες περιοχές της χώρας. 8) Η ευρεία πλειοψηφία των ΝΕΕ (72,3%) δεν απαντάει για το επίπεδο στο οποίο κυµαίνεται ο τζίρος τους και βέβαια και τα λοιπά εξεταζόµενα χρηµατοοικονοµικά στοιχεία των επιχειρήσεων (δαπάνες, καθαρά κέρδη κλπ). Μεταξύ αυτών που δίνουν απαντήσεις στα σχετικά ερωτήµατα, καταγράφεται αύξηση του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων τους ανά έτος. Το έτος 2003 η βελτίωση αυτή είναι σηµαντική. Η σταθερή ανά έτος βελτίωση αφορά εξίσου και το κριτήριο των καθαρών κερδών των επιχειρήσεων. 9) Οι ΝΕΕ από την Θεσσαλονίκη καταγράφουν τους υψηλότερους τζίρους και τα µεγαλύτερα καθαρά κέρδη, σε σύγκριση µε οποιαδήποτε άλλη περιοχή. 10) ύο στους τρεις ΝΕΕ προµηθεύτηκαν πρόσθετο εξοπλισµό ύστερα από την έναρξη της δραστηριότητας τους, ενώ περίπου ένας στους δέκα αναζήτησε νέο, βελτιωµένο, χώρο εγκατάστασης τους ύστερα από την έναρξη δραστηριότητας.

23 11) Περισσότεροι από εννέα στους δέκα ΝΕΕ, δηλώνουν την ύπαρξη ανταγωνιστών τόσο στην ευρύτερη περιοχή εγκατάστασης όσο και στην τοπική αγορά τους. Οι υπόλοιποι περίπου 10% δηλώνουν αξιοµνηµόνευτη αυτοπεποίθηση για τα «προϊόντα» που προσφέρουν, δείχνοντας ότι δεν επηρεάζονται από τον ανταγωνισµό. 12) Σχεδόν έξι στους δέκα δεν πιστεύουν ότι η επιχορήγηση του ΟΑΕ υπήρξε κάποιο ισχυρό πλεονέκτηµα έναντι των ανταγωνιστών τους, ενώ περίπου τρεις στους τέσσερις εκτιµούν ότι από την δική τους παρουσία στην αγορά δεν ζηµιώθηκε κάποιος ανταγωνιστής τους σε καθοριστικό βαθµό. 13) Με την ήδη αποκτηµένη εµπειρία των ετών λειτουργίας των επιχειρήσεων τους, οι ΝΕΕ αξιολογούν τα συνήθη προβλήµατα που αναµένεται να αντιµετωπίζουν στην αγορά µε τρόπο παρεµφερή µε εκείνον που τα είχαν κρίνει νωρίτερα, εν όψει της τότε έναρξης δραστηριοποίησης τους. Σχεδόν ως προς όλα αυτά τα εξεταζόµενα προβλήµατα, σήµερα οι ΝΕΕ συνειδητοποιούν ότι τα συγκεκριµένα βαραίνουν πάνω τους σε µεγαλύτερο βαθµό από όσο στο ξεκίνηµα τους. 14) Τέλος, έξι στους δέκα ΝΕΕ, δεν κάνει χρήση από την αγορά υποστηρικτικών της λειτουργίας τους µηχανισµών. Από τους λοιπούς που χρησιµοποιούν παρόµοιες υπηρεσίες, οι περισσότεροι το κάνουν για λόγους µάρκετινγκ και διαφήµισης και στην συνέχεια για τη λήψη οικονοµοτεχνικής υποστήριξης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντίληψη των δυο φύλλων σχετικά µε την ίδρυση και την επιχορήγηση της επιχείρησης. Οι άρρενες εµφανίζονται περισσότερο «επιχειρηµατίες» σε σχέση µε τις γυναίκες, δεδοµένου ότι η επιχορήγηση επέδρασε λιγότερο σε αυτούς για την έναρξη της επιχειρηµατικής τους δραστηριότητας. Ενώ οι άρρενες θα ξεκινούσαν την επιχείρηση ούτως ή άλλως, σε ποσοστό 70,7%, το αντίστοιχο ποσοστό για τις γυναίκες πέφτει στο 52,6%, γεγονός που τονίζει την ανάγκη για την ειδική στήριξη της γυναικείας επιχειρηµατικότητας. Η διαφορά αντιλήψεως ανάµεσα στα δυο φύλλα, σχετικά µε τη βοήθεια που προσφέρει ο ΟΑΕ, τονίζεται ακόµα περισσότερο από τις αρνητικές απαντήσεις των γυναικών στην ερώτηση, που ανέρχεται στο 23,8%, ενώ στους άρρενες ανέρχεται µόλις στο ήµισυ 11,8%. Μεταξύ των δύο φύλλων, προκύπτει ότι η άσκηση επιχειρηµατικής δραστηριότητας ευνόησε περισσότερο τους άρρενες, παρά τις γυναίκες, και τις µικρές ηλικίες περισσότερο από τις µεγάλες. Το ίδιο συµβαίνει επίσης και µε τους περισσότερο µορφωµένους.

24 50% 40% 30% 20% 10% 0% 41,4% 35,1% 43,7% Σύνολο Άντρες Γυναίκες Σηµαντικότεροι λόγοι παύσης λειτουργίας της επιχείρησης Ο υπερβολικός ανταγωνισµός φαίνεται να έπαιξε πολύ σηµαντικό ρόλο (38,6%) για το κλείσιµο των επιχειρήσεων των ΝΕΕ, ενώ φαίνεται να επηρέασε λιγότερο τους άρρενες, αφού χαρακτήρισαν τον υπερβολικό ανταγωνισµό ως όχι σηµαντικό πρόβληµα σε ποσοστό 51,4%. Επίσης, ηλικιακά ο ανταγωνισµός επηρεάζει περισσότερο τις ηλικίες ως 44 ετών, ενώ για τους επιχειρηµατίες από 45 ετών και άνω ο ανταγωνισµός χαρακτηρίζεται ως µη σηµαντικό πρόβληµα κατά 42,4%. Σηµαντικός, επίσης, λόγος στο κλείσιµο της επιχείρησης φαίνεται να έπαιξε ρόλο και η αδυναµία εξασφάλισης κεφαλαίου κίνησης και δανειοδότησης από τους επιχειρηµατίες (37,1%). Το πρόβληµα αυτό εµφανίζεται ως πολύ σηµαντικό περισσότερο για τους αποφοίτους Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, µε µέσο όρο περίπου 43%, σε σχέση µε αυτούς που απάντησαν και ανήκουν στις υψηλότερες βαθµίδες µόρφωσης. Αυτό φαίνεται και από το ποσοστό των αποφοίτων Ανώτερης και Ανώτατης εκπαίδευσης, οι οποίοι χαρακτήρισαν την αδυναµία εξασφάλισης κεφαλαίου ως µη σηµαντικό πρόβληµα κατά 64,7%. Η αδυναµία ανεύρεσης πόρων, χαρακτηρίσθηκε εξ ίσου από σηµαντικό έως πολύ σηµαντικό πρόβληµα (73,6% συνολικά), µε µεγαλύτερο ποσοστό απαντήσεων από τις γυναίκες νέες επιχειρηµατίες που το χαρακτήρισαν ως πολύ σηµαντικό λόγο κατά 40,8%. Η έλλειψη συναφούς επαγγελµατικής εµπειρίας χαρακτηρίστηκε από την πλειοψηφία (67,9%) των ΝΕΕ ως καθόλου σηµαντικός λόγος στο κλείσιµο της επιχείρησης, ποσοστό που είναι ακόµα µεγαλύτερο στις απαντήσεις των αντρών επιχειρηµατιών (81,1%). Βέβαια, οι απόφοιτοι Ανωτέρας και Ανωτάτης εκπαίδευσης δίνουν µεγαλύτερη σηµασία στον παράγοντα αυτόν, µε ποσοστό 23,5% έναντι 12,1% του µέσου όρου. Την ίδια αντιµετώπιση είχαν οι ερωτώµενοι και για το πρόβληµα της έλλειψης κατάρτισής τους. Όπως φαίνεται, η

25 έλλειψη κατάρτισης των ΝΕΕ δεν επηρέασε καθόλου την πορεία της επιχείρησης κατά 71,4%. Το θέµα «επιχειρηµατικότητα» αποτελεί ένα από τα πλέον σηµαντικά στον σχεδιασµό πολιτικής για προώθηση της απασχόλησης. Σε επίπεδο πολιτικής, παρατηρείται έξαρση του ενδιαφέροντος για την αντιµετώπιση της περιορισµένης συµµετοχής των γυναικών στην επιχειρηµατική δραστηριότητα. Στόχο αποτελεί η λήψη µέτρων για τη διευκόλυνση και ενθάρρυνση των γυναικών στο ξεκίνηµα µιας επιχείρησης. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει ενισχυθεί πολύ η συµµετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, αλλά και στη διοίκηση και την ιδιοκτησία επιχειρήσεων. Η συµµετοχή της γυναίκας επιχειρηµατία ενισχύθηκε από τη µορφή της νέας τεχνολογίας που µείωσε τον αριθµό των ενδιάµεσων τεχνικών στελεχών (blue collars) και από την αλµατώδη ανάπτυξη του τοµέα παροχής υπηρεσιών. Στις ΗΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν δηµιουργηθεί προγράµµατα, που παρέχουν κίνητρα για γυναίκα να ασχοληθεί µε τη δηµιουργία µικροµεσαίων επιχειρήσεων, όχι µόνο για να µειωθεί η ανεργία, αλλά και για να αµβλυνθούν ορισµένα κοινωνικά προβλήµατα που έχουν δηµιουργηθεί από την εξαρτηµένη εργασία των γυναικών-µητέρων. Για την κατάσταση των γυναικών στα θέµατα απασχόλησης και ανεργίας, σηµειώνουµε ότι στην περίπτωσή τους τα ποσοστά ανεργίας είναι υψηλότερα και τα ποσοστά απασχόλησης χαµηλότερα συγκριτικά µε τους άνδρες ανάλογων εκπαιδευτικών προσόντων. Το πρόβληµα είναι εντονότερο για τις χαµηλότερες εκπαιδευτικές βαθµίδες και τα άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας. Στις υψηλότερες εκπαιδευτικές βαθµίδες οι διαφορές µειώνονται σηµαντικά, χωρίς όµως να εξαλείφονται. Σε γενικές πάντως γραµµές, µπορούµε να πούµε ότι περισσότεροι κατά αναλογία άνδρες επιχειρηµατίες προέρχονται από χωριά/ κωµοπόλεις παρά γυναίκες. Ή, µε άλλα λόγια, οι περισσότερες σχετικά γυναίκες επιχειρηµατίες, κατάγονται από µεγάλες πόλεις και την Αθήνα. Αυτό ίσως δείχνει µια µορφή συντηρητισµού, που παρουσιάζεται στις µικρές πόλεις και τα χωριά, σχετικά µε την ευχέρεια των γυναικών να δραστηριοποιηθούν ως επιχειρηµατίες. Οι διαπιστώσεις για την Ελληνίδα επιχειρηµατία, που παρουσιάστηκαν, είναι ενδιαφέρουσες και διαφωτιστικές, κυρίως ως προς τον προσανατολισµό της επιχειρηµατικής της δράσης. Τα παρακάτω βασικά στοιχεία σκιαγραφούν τα ατοµικά χαρακτηριστικά της γυναίκας επιχειρηµατία, που δραστηριοποιείται στις ελληνικές µικροµεσαίες επιχειρήσεις:

26 Οι γυναίκες επιχειρηµατίες είναι, σε γενικές γραµµές, µικρότερης ηλικίας από τους άνδρες. Αυτό οφείλεται, εκτός των άλλων, στο γεγονός ότι οι περισσότερες από τις γυναίκες ακολούθησαν επιχειρηµατική καριέρα στρεφόµενες στον τριτογενή τοµέα, που είναι και ο σχετικά νεότερος της ελληνικής οικονοµίας. Οι γυναίκες επιχειρηµατίες δεν στρέφονται τόσο στην εξαγορά των επιχειρήσεων, όσο οι άνδρες και προτιµούν είτε να ιδρύουν µόνες τους τις επιχειρήσεις ή να συνεχίζουν την οικογενειακή επιχείρηση. Από τη δεκαετία του 1970 άρχισαν οι γυναίκες να επιλέγουν συστηµατικά την επιχειρηµατική καριέρα ως εναλλακτική προς την εξαρτηµένη εργασία-απασχόληση, ενώ η δεκαετία του 1980 είναι αυτή, στη διάρκεια της οποίας εµφανίστηκαν οι περισσότερες γυναίκες επιχειρηµατίες. Οι περισσότερες των γυναικών στρέφονται σε επιχειρήσεις του τριτογενούς τοµέα, µε κυρίαρχη την παροχή προσωπικών υπηρεσιών και το λιανικό εµπόριο. Οι γυναίκες που δραστηριοποιούνται στον τοµέα της µεταποίησης επιλέγουν κυρίως επιχειρήσεις που έχουν παραδοσιακή σχέση µε την εργασία των γυναικών στο σπίτι (π.χ. βιοτεχνία επίπλων, ενδυµάτων). Σε επίπεδο πολιτικής, έχει οπωσδήποτε παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια, τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και στη χώρα µας, µια έξαρση του ενδιαφέροντος για την αντιµετώπιση της περιορισµένης συµµετοχής των γυναικών στην επιχειρηµατική δραστηριότητα. Στόχος όλων των µέτρων πολιτικής είναι η διευκόλυνση των γυναικών στο ξεκίνηµα µιας επιχείρησης, καθώς και η υποστήριξή τους στον εκσυγχρονισµό υφιστάµενων επιχειρήσεων. Οι επιµέρους στόχοι των σχετικών προγραµµάτων περιλαµβάνουν υποστηρικτικές δράσεις και συγκεκριµένα τεχνική βοήθεια για τον σχεδιασµό και την υλοποίηση επιχειρηµατικών σχεδίων, ενηµέρωση για τις δυνατότητες χρηµατοδότησης, παρακολούθηση της νέας επιχείρησης από ειδικούς συµβούλους για κάποια αρχική περίοδο λειτουργίας της και οικονοµική ενίσχυση (επιδοτούµενα δάνεια ή/και επιχορηγήσεις) και συγκεκριµένες επιχειρηµατικές δαπάνες.

27 ΜΕΡΟΣ Γ : ΙΕΘΝΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Πώς λειτουργούν οι κοινωνικές επιχειρήσεις Σύµφωνα µε το δίκτυο ΕΜΕS, µια οµάδα εκπροσώπων ερευνητικών Κέντρων από τις 15 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που συστάθηκε το 1985, ακριβώς για να µελετήσει τις κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ε.Ε., υπάρχουν µια σειρά από διακριτά χαρακτηριστικά µε κυρίαρχο το είδος της ασκούµενης οικονοµικής - κοινωνικής δραστηριότητας. Συγκεκριµένα οι κοινωνικές επιχειρήσεις πληρούν τα εξής κριτήρια: Συνεχής παραγωγή προϊόντων ή/και υπηρεσιών : αντίθετα µε τους παραδοσιακούς µη κερδοσκοπικούς οργανισµούς, οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν εµπλέκονται µε συµβουλευτικές δραστηριότητες, ούτε µε τις οικονοµικές χορηγίες, αντίθετα παρέχουν σε συνεχή βάση αγαθά και υπηρεσίες, καλύπτοντας συγκεκριµένες ανάγκες. µεγάλος Βαθµός αυτονοµίας: ηµιουργούνται εθελοντικά από οµάδες πολιτών, από τους οποίους και διοικούνται. Αν και µπορεί να εξαρτώνται από κρατικές ενισχύσεις, οι δηµόσιες αρχές δεν ελέγχουν τις κοινωνικές επιχειρήσεις άµεσα ή έµµεσα. Σηµαντικός Βαθµός οικονοµικού ρίσκου: Όσοι ξεκινούν µια κοινωνική επιχείρηση, αναλαµβάνουν εν όλο ή εν µέρει, το επιχειρηµατικό ρίσκο της πρωτοβουλίας. Η οικονοµική βιωσιµότητα τους εγχειρήµατος εξαρτάται από την ικανότητα των ιδρυτών και συµµετοχών στο σχήµα. Ελάχιστη αµειβόµενη εργασία: Οι περισσότερες κοινωνικές επιχειρήσεις συνδυάζουν µισθωτή και άµισθη-εθελοντική εργασία, αλλά σε κάθε περίπτωση απαιτείται ένα ελάχιστο επίπεδο αµειβόµενου προσωπικού για να διασφαλίζεται ο επιχειρηµατικός χαρακτήρας του εγχειρήµατος. Ισότιµη λήψη αποφάσεων: Συνήθως αυτό σηµαίνει την εφαρµογή της αρχής «ένα µέλος-µία ψήφος» και σε κάθε περίπτωση τη λήψη αποφάσεων όχι µε βάση το ποιος έχει τις περισσότερες µετοχές στην επιχείρηση. Συχνά, στη λήψη αποφάσεων συµµετέχουν και άλλοι «συµµέτοχοι», όπως οι χρήστες των υπηρεσιών, οι ΟΤΑ κ.λπ. Περιορισµένη διανοµή κερδών: Πρώτιστος στόχος δεν είναι η µεγιστοποίηση των κερδών, αλλά η κάλυψη µιας ανάγκης, ενώ τα κέρδη διανέµονται σε περιορισµένο βαθµό, ώστε το υπόλοιπο να διασφαλίσει την οικονοµική βιωσιµότητα του εγχειρήµατος.

28 εξυπηρέτηση της κοινότητας και των ανθρώπων: Λειτουργώντας µε βάση την αρχή «πρώτα οι άνθρωποι, µετά το κέρδος», οι κοινωνικές επιχειρήσεις έχουν πρωταρχική επιδίωξη την εξυπηρέτηση των τοπικών κοινοτήτων και συγκεκριµένων ευπαθών οµάδων του πληθυσµού κοινωνικά αποκλεισµένων, ανέργων, µεταναστών, µειονοτήτων κάθε είδους κ.λπ.) ΟΡΘΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ (BEST PRACTICE) ΑΓΓΛΙΑ 1. Η Βρετανική Εταιρεία Ηθικής Ιδιοκτησίας (Ethical Property Company) είναι ένα νέο πρωτοποριακό επιχειρηµατικό σχήµα, που ανήκει στον τοµέα των κοινωνικών επιχειρήσεων και ειδικεύεται στην εκµετάλλευση ακινήτων µε κοινωνικούς σκοπούς, που ονοµάζει «κέντρα κοινωνικής αλλαγής» αντί για εµπορικά κέντρα. Η βασική της δραστηριότητα είναι να αγοράζει παλιά κτίρια που ανακαινίζει και στη συνέχεια ενοικιάζει σε εθελοντικές, πολιτικές και κοινωνικές οργανώσεις, άλλες κοινωνικές επιχειρήσεις κ.λπ., οι οποίες αναζητούν ακριβώς ένα επαγγελµατικό εργασιακό περιβάλλον µε φθηνό ενοίκιο, σε µια πόλη σαν το Λονδίνο κυρίως, όπου η επαγγελµατική στέγη είναι πανάκριβη. Ήδη έχει αποκτήσει και αξιοποιεί κέντρα στο Λονδίνο, όπου µεταξύ άλλων έχουν βρει καταφύγιο το Πράσινο Κόµµα της Βρετανίας, περιοδικά, οργανώσεις προσφύγων, οικολογικές οργανώσεις κλπ., αλλά και στο Μπρίστολ και την Οξφόρδη. Η Εταιρεία Ηθικής Ιδιοκτησίας, χρηµατοδοτείται εκδίδοντας µη εισηγµένες µετοχές, µε µεγάλη µάλιστα επιτυχία. Η πρώτη τέτοια έκδοση που έγινε το Μάιο 1999, µέχρι σήµερα έχει συγκεντρώσει πάνω από 1,5 εκατ. λίρες, ενώ µια δεύτερη έκδοση ολοκληρώθηκε το Οι λίγο-πολύ ιδεολόγοι µέτοχοι της, έχουν την ευκαιρία να υποστηρίξουν προοδευτικές οµάδες και ταυτόχρονα έχουν την ασφάλεια ότι επενδύουν σε ακίνητα. Εκτός από ιδιώτες που θέλουν να γίνουν µικροµέτοχοι σε µια εταιρεία µε ευγενείς στόχους, θεσµικοί επενδυτές του τοµέα των ηθικών επενδύσεων (οργανώσεις γυναικών) αγόρασαν µετοχές της. 2. Μία άλλη ανάλογη περίπτωση κοινωνικής επιχείρησης είναι η Εταιρεία Ανοικοδόµησης Λονδίνου, την οποία δηµιούργησε το πανταχού παρόν Ίδρυµα Νέας Οικονοµικής, µε σκοπό την παροχή δανείων για ανακαίνιση και αξιοποίηση παλιών κτιρίων που θα στεγάσουν άτοµα χαµηλού εισοδήµατος ή άλλους κοινωνικούς φορείς. Η εταιρεία, που ανήκει στον ευρύτερο τοµέα των λεγόµενων κοινοτικών χρηµατοδοτικών οργανισµών, δίνει δάνεια σε συνεταιρισµούς, φιλανθρωπικές οργανώσεις και µη κερδοσκοπικούς φορείς που επιθυµούν να αναλάβουν µία κοινωνικά προσανατολισµένη αξιοποίηση ακινήτων. Σε δεύτερη φάση η εταιρεία θα παρέχει απευθείας δάνεια σε ιδιώτες

29 που αποκλείονται ως µη φερέγγυοι από τα στεγαστικά και ανακαινιστικό δάνεια των συµβατικών τραπεζών και των στεγαστικών εταιρειών. Στόχος της εταιρείας είναι να βοηθήσει στην ανάπλαση των φτωχότερων συνοικιών του Λονδίνου και να αποτελέσει παράδειγµα προς µίµηση και από άλλες βρετανικές πόλεις που έχουν ανάλογα προβλήµατα κοινωνικού αποκλεισµού, φτώχειας και αστέγων. Η εταιρεία έχει αντλήσει τα κεφάλαιο της από άλλους φορείς της «κοινωνικής οικονοµίας», από φιλανθρωπικά ιδρύµατα, κρατικές ενισχύσεις, την τράπεζα Νatwest (που φροντίζει τελευταία να αναδεικνύει το κοινωνικό προφίλ της και θα συµµετέχει στο διοικητικό συµβούλιο της νέας εταιρείας, αποκτώντας έτσι και την ανάλογη πείρα για συνεργασία µε κοινωνικές επιχειρήσεις), αλλά και από απευθείας έκδοση µετοχών στο κοινό. Τόσο οι µέτοχοι όσο και οι δανειολήπτες, θεωρούνται ισότιµα µέλη της εταιρίας ( ένα µέλος µία ψήφος) ανεξάρτητα του µεγέθους των κεφαλαίων που έχουν δώσει ή έχουν πάρει, συνεχίζοντας την παράδοση της αγγλικής αµοιβαιότητας (mutuality) Οι επιχειρήσεις, αυτές δηλαδή που δραστηριοποιούνται στην «κοινωνική οικονοµία», στον ενδιάµεσο τρίτο τοµέα ή «τρίτο σύστηµα», όπως προτιµά να το αποκαλεί η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι οποίες δεν είναι ούτε αµιγώς ιδιωτικές-κερδοσκοπικές ούτε κρατικές, έλκουν όλο και περισσότερη προσοχή διεθνώς τα τελευταία χρόνια. Η αυξανόµενη ανεργία και ταυτόχρονα η κρίση του κοινωνικού κράτους στην Ευρώπη και η συρρίκνωση των δηµόσιων προϋπολογισµών στους τοµείς της υγείας, της κοινωνικής πρόνοιας, της παιδείας, του πολιτισµού κ.λπ. έχουν αναδείξει τη σηµασία και χρησιµότητα της κοινωνικής οικονοµίας. Η τελευταία µπορεί από τη µια να γεννά θέσεις εργασίας (συνήθως µερικού και ελαστικού ωραρίου) και συχνα να απασχολεί άτοµα χωρίς προσόντα που αντιµετωπίζουν το φάσµα του κοινωνικού αποκλεισµού. Από την άλλη, οι κοινωνικοί επιχειρηµατίες προσφέρουν υπηρεσίες, συχνά σε προσωπικό επίπεδο, που είναι απαραίτητες σε φτωχογειτονιές και γενικότερα σε περιοχές µε οικονοµικό και κοινωνικό µαρασµό. Η κοινωνική οικονοµία, συνεπώς, πέρα από τη φιλανθρωπική διάσταση της, εντάσσεται στη στρατηγική πολλών κυβερνήσεων να συµφιλιώσουν επιχειρηµατικότητα µε κοινωνικό χαρακτήρα. Από πι µια υπάρχουν ουκ ολίγες κοινωνικές ανάγκες και από την άλλη εργατικό δυναµικό που αδρανεί ή υποαπασχολείται. Ο τρίτος τοµέας συνταιριάζει αυτή την προσφορά και τη ζήτηση, γεννώντας θέσεις εργασίας και ικανοποιώντας ανάγκες, είτε µε αµοιβή είτε και χωρίς, ανάλογα µε την οικονοµική δύναµη των χρηστών των υπηρεσιών.