Κείμενο Θέσεων για τις Κατευθύνσεις Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής ΕΙΣΗΓΗΣΗ Ομάδας Σχεδιασμού Προγράμματος Π.Ι.Ν. (Ο.Σ.Π.

Transcript

1 Αναπτυξιακής Στρατηγικής ΕΙΣΗΓΗΣΗ Ομάδας Σχεδιασμού Προγράμματος Π.Ι.Ν. (Ο.Σ.Π.) Σεπτέμβριος 2012

2 Πίνακας περιεχομένων 1. Η θέση της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον Αποτίμηση των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεων των προηγούμενων Προγραμματικών Περιόδων στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας Ενίσχυση της πρόσβασης, χρήσης και ποιότητας, των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, του γεωργικού τομέα (για το ΕΓΤΑΑ), και της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών (για το ΕΤΘΑ) Ενίσχυση της μετάβασης προς την οικονομία χαμηλών εκπομπών ρύπων σε όλους τους τομείς Προώθηση της προσαρμογής στις κλιματικές αλλαγές, της πρόληψης και της διαχείρισης του κινδύνου Προστασία του Περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των Πόρων Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και απομάκρυνση των σημείων συμφόρησης σε σημαντικά δίκτυα υποδομών Προώθηση της απασχόλησης και υποστήριξη της κινητικότητας των εργαζομένων Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και της καταπολέμησης της φτώχειας Επένδυση στην εκπαίδευση, τις δεξιότητες και στη δια βίου μάθηση Βελτίωση της θεσμικής επάρκειας και της αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης Αναφορά Δυνατών Σημείων, Αδυναμιών, Ευκαιριών και Κινδύνων της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων Βασικές Προτεραιότητες Ανάπτυξης της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (και ιεράρχηση τους) Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης Προώθηση της απασχόλησης και υποστήριξη της κινητικότητας των εργαζομένων Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και απομάκρυνση των σημείων συμφόρησης σε σημαντικά δίκτυα υποδομών Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και της καταπολέμησης της φτώχειας Προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, του γεωργικού τομέα (για το ΕΓΤΑΑ), και της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών (για το ΕΤΘΑ) Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας Βελτίωση της θεσμικής επάρκειας και της αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης Επένδυση στην εκπαίδευση, τις δεξιότητες και στη δια βίου μάθηση Ενίσχυση της πρόσβασης, χρήσης και ποιότητας, των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών Προώθηση της προσαρμογής στις κλιματικές αλλαγές, της πρόληψης και της διαχείρισης του κινδύνου Ενίσχυση της μετάβασης προς την οικονομία χαμηλών εκπομπών ρύπων σε όλους τους τομείς Αναγκαίες θεσμικές και οργανωτικές προσαρμογές Κάλυψη προβλεπόμενων από τον Κανονισμό «Αιρεσιμοτήτων» (Conditionalities) Επισήμανση πιθανών ενδοπεριφερειακών διαφοροποιήσεων και επιδράσεων στο πλαίσιο των περιφερειακών προτεραιοτήτων ανάπτυξης...29 Σελίδα i

3 1. Η θέση της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον και οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης Η θέση της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον Ο ρόλος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων στο εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον προσδιορίζεται ανάλογα με τη χωρική κλίμακα με την οποία εξετάζει κανείς τη θέση της στην ευρύτερη περιοχή, Έτσι: --Στο χώρο της Μεσογείου, η θέση των νησιών χαρακτηρίζει μια σχετική κεντρικότητα επί των μεσογειακών και ευρωπαϊκών αξόνων, που επιβεβαιώνεται ιστορικά. Στον ευρύτερο αυτό χώρο προωθείται από το 1995 η «Νέα Μεσογειακή Πολιτική» που θέτει σε νέες βάσεις την Ευρω- Μεσογειακή συνεργασία. Το 2008 θα δοθεί μια νέα ώθηση στη συνεργασία αυτή με τη δημιουργία της «Ένωσης για τη Μεσόγειο»1, στη Διακήρυξη της οποίας προβλέπεται μεταξύ άλλων η προώθηση προγραμμάτων με αναπτυξιακή, περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση2, τομείς με άμεσο ενδιαφέρον για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. --Στον ευρωπαϊκό χώρο, καταρχήν η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων λόγω του νησιωτικού της χαρακτήρα εντάσσεται στον Ευρωπαϊκό Νησιωτικό Χώρο που συντίθεται από 286 περιοχές με 10 εκατ. κατοίκους περίπου. Ο Χώρος αυτός αντιμετωπίζει ορισμένα ειδικά προβλήματα που έχουν δομικό χαρακτήρα και επομένως μονιμότητα. Η έννοια της νησιωτικότητας περιλαμβάνεται πλέον τόσο στο ελληνικό Σύνταγμα, όσο και στη Συνθήκη της Λισσαβόνας και ειδικότερα στις αναφορές της για την εδαφική συνοχή, καθώς και στην αναγκαιότητα ειδικής πολιτικής για τα ευρωπαϊκά νησιά. Επίσης, τα Ιόνια Νησιά ευρισκόμενα επί του Άξονα «Αδριατικής-Ιονίου», έχουν άμεσο ενδιαφέρον για την «Πρωτοβουλία Αδριατικής-Ιονίου»3 που υπογράφτηκε το 2000 και η οποία το 2008 έθεσε ως προτεραιότητές της τα θέματα Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων, τις μεταφορές, τον τουρισμό και τον πολιτισμό, τη διαπανεπιστημιακή συνεργασία, καθώς και το περιβάλλον, θέματα προτεραιότητας για τα Ιόνια Νησιά. Στις αρχές του 2012 υιοθετήθηκε η Διακήρυξη του Βελιγραδίου με την οποία προωθείται προς υλοποίηση η θέσπιση «Μακροπεριφέρειας Αδριατικής-Ιονίου» εντός του Οι εξελίξεις αυτές στο βαθμό που θα αποκτήσουν πρακτική σημασία στο πλαίσιο των πολιτικών της Ε.Ε., μπορεί να αποβούν επωφελείς και για την Περιφέρεια.Ιονίων Νήσων. --Τέλος, σε εθνικό επίπεδο, η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων αποτελεί έναν ισχυρό πόλο τουριστικής ανάπτυξης, ο οποίος «ισορροπεί» με τους άλλους δύο σημαντικούς νησιωτικούς πόλους, το Νότιο Αιγαίο και την Κρήτη, ενώ λειτουργεί παράλληλα και συμπληρωματικά με τη λιγότερο ανεπτυγμένη τουριστικά ακτή της Ηπείρου και τη δυτική ακτή της Πελοποννήσου, περιοχές που σχηματοποιούν το «δυτικό ανάπτυγμα» της χώρας. Η διαμόρφωση και λειτουργία του χώρου αυτού ως άξονα ανάπτυξης και όχι απλά ως άξονα μεταφορών, μπορεί να επιδράσει σημαντικά στη βελτίωση των παραγωγικών-οικονομικών δομών της ευρύτερης περιοχής. Η λειτουργία σημαντικών υποδομών όπως της γέφυρας Ρίου-Αντίρριου, της σήραγγας του Ακτίου, της Εγνατίας Οδού, καθώς και η μελλοντική λειτουργία της Ιόνιας Οδού αποτελούν την αρχή μιας 1 Το 2014 η Ελλάδα θα έχει την Προεδρία της Ένωσης 2 Με προτεραιότητα στους τοµείς: Απορρύπανση της Μεσογείου, Χερσαίοι και Θαλάσσιοι ιάδροµοι, Πολιτική Προστασία, Ηλιακή Ενέργεια, Ανώτατη Εκπαίδευση και Έρευνα, Μεσογειακή Πρωτοβουλία για την ανάπτυξη των ΜΜΕ 3 Το 2014 η Ελλάδα θα έχει την Προεδρία της Πρωτοβουλίας Σελίδα 1

4 τέτοιας προσπάθειας.γιατί, για μια νησιωτική Περιφέρεια, η λειτουργική ένταξή της στους κύριους άξονες ανάπτυξης συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στην άρση της περιφερειακότητας και απομόνωσής της. Όμως η ύπαρξη ή δημιουργία διαπεριφερειακού τύπου λειτουργιών δεν υποκαθιστά ούτε ανταγωνίζεται την ενιαία οντότητα της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Αντίθετα, για να είναι σε θέση η τελευταία να ανταποκριθεί σε έναν πολύ-επίπεδο ρόλο θα πρέπει να πετύχει την δική της εσωτερική συνοχή και την αντιμετώπιση ανοικτών εσωτερικών προβλημάτων και διαφορετικών ταχυτήτων που δρουν περιοριστικά όσον αφορά την ανάπτυξη μια ενιαίας μακροπρόθεσμης στρατηγικής Επιπτώσεις από την οικονομική κρίση Η ελληνική οικονομία αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια μια εκτεταμένη οικονομική κρίση, με εμφανείς αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα, την απασχόληση (κατακόρυφη αύξηση ανεργίας), την παραγωγικότητα, αλλά και στα δημόσια οικονομικά. Η κρίση αυτή έχει ήδη σοβαρό κοινωνικό αντίκτυπο και συνέπειες που αντανακλώνται εκτός από την ανεργία, στο επίπεδο φτώχειας και τη λειτουργία του κοινωνικού κράτους. Η επιρροή των δυσμενών εξελίξεων στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων ανιχνεύεται σε ορισμένους δείκτες για τους οποίους υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, όπως: -στη διαφαινόμενη (περιορισμένη) κάμψη στους δημογραφικούς δείκτες, αρχής γενομένης από τη μείωση του πληθυσμού με βάση την πρόσφατη απογραφή του στη μείωση του κατά κεφαλήν ΑΠΠ μεταξύ 2008 και 2009 (έναρξη συνεπειών κρίσης) κατά 8,5% έναντι 1% σε επίπεδο χώρας, καθώς και της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας που σημείωσε πτώση κατά 6% έναντι αύξησης κατά 1% στο επίπεδο της χώρας. - στη μεγάλη αύξηση του ποσοστού ανεργίας, στο πλαίσιο μιας πολυετούς αυξητικής κλιμάκωσης, από 11,7% το 2008, σε 14,1 το 2009 και σε 20,4% για το 2010 και στη σχετικά περιορισμένη κάμψη του τουριστικού τομέα, όπως αυτή αποτυπώνεται στα ποσοτικά στοιχεία των αφίξεων και των διανυκτερεύσεων, τα οποία όμως δεν αποδίδουν την πλήρη εικόνα των επιπτώσεων 4. Κατά τα λοιπά, η οικονομία της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων συνεχίζει να παρουσιάζει σε γενικές γραμμές χαρακτηριστικά «μονοκαλλιέργειας» στον τομέα του τουρισμού και γενικότερα των υπηρεσιών, με τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα να εμφανίζουν τάσεις συνεχούς συρρίκνωσης. Αυτό καταδεικνύει αφενός η κατανομή της απασχόλησης κατά τομέα που την περίοδο χαρακτηρίζεται από στροφή στον τριτογενή τομέα, σε ρυθμούς υψηλότερους της χώρας και σε βάρος της απασχόλησης του πρωτογενή τομέα5, καθώς και από την τομεακή κατανομή της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας, όπου η συνεισφορά του Τριτογενούς Τομέα στην Περιφέρεια υπερβαίνει εκείνη της χώρας (86% έναντι 78,7% στο σύνολο της χώρας)6. Αξιοσημείωτη δε, είναι η μείωση της συμμετοχής του πρωτογενούς τομέα της ΠΙΝ στο σύνολο της χώρας, από 5,7% το 2000 σε 2,4% το Σύµφωνα µε στοιχεία της ΤτΕ, οι συνολικές διανυκτερεύσεις της ΠΙΝ από 7,5 εκατ. το 2007, µε διακυµάνσεις διαµορφώθηκαν σε 7,1 το Για το 2011 τα στοιχεία των αφίξεων στα αεροδρόµια των Ιονίων και στο λιµάνι της Κέρκυρας δείχνουν τάσεις ανάκαµψης. 5 Ειδικότερα, ο τριτογενής τοµέας της Περιφέρειας απασχολεί το 2010 το 66,90% των συνολικά απασχολούµενων (έναντι 61,65% το 2000), ποσοστό οριακά χαµηλότερο από το σύνολο της χώρας (67,80%). Αντίστοιχα, ο πρωτογενής τοµέας απασχολεί το 2010 το 16,50% των συνολικά απασχολούµενων (έναντι 25,23% το 2000), ποσοστό πάντως υψηλότερο του αντίστοιχου στο σύνολο της χώρας (12,50%). Το ποσοστό απασχόλησης της Περιφέρειας στον δευτερογενή τοµέα το 2010 είναι υψηλότερο του επίπεδου του 2000 (16,60% έναντι 13,12%), ενώ στο σύνολο της χώρας παραµένει στα ίδια περίπου επίπεδα (19,57% έναντι 19,70%). 6 Ο δευτερογενής τοµέας συµµετέχει µε ιδιαίτερα χαµηλό ποσοστό 11,6% (έναντι 18,1% στο σύνολο της χώρας) και ο πρωτογενής τοµέας µε 2,40% (έναντι 3,1% στο σύνολο της χώρας). Σελίδα 2

5 Όσον αφορά στο ανθρώπινο δυναμικό, το ποσοστό του εργατικού δυναμικού στο σύνολο του πληθυσμού της Περιφέρειας την περίοδο βρίσκεται σταθερά πάνω από το μέσο όρο της χώρας και χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό αυτοαπασχολούμενων7. Ο δε απασχολούμενος πληθυσμός στην Περιφέρεια το 2010 υπολογίζεται σε 89,5 χιλ. άτομα, που αντιστοιχούν στο 2% των απασχολουμένων της χώρας. Άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι το ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης των απασχολουμένων. Συγκεκριμένα, το 2010 μόνο το 16,8% των απασχολούμενων της ΠΙΝ είχε ολοκληρώσει Τριτοβάθμια εκπαίδευση (έναντι 27,6% της χώρας), ενώ το 47,8% (έναντι 33,3% της χώρας) είχε ολοκληρώσει έως και τη Πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Από την παράθεση των παραπάνω στοιχείων διαπιστώνεται ότι η Περιφέρεια, αν και διατηρεί ορισμένες αντιστάσεις, λόγω της έμφασης της οικονομικής δραστηριότητάς της στον τουρισμό, ακολουθεί σε γενικές γραμμές τις τάσεις οικονομικής ύφεσης της χώρας και των υπολοίπων Περιφερειών. Έτσι, η διατηρούμενη για πέμπτο έτος οικονομική ύφεση έχει επηρεάσει δραστικά τους οικονομικούς και κοινωνικούς της δείκτες ευημερίας. 7 Το δεύτερο τρίµηνο του 2011 αποτελούν το 41,12% της απασχόλησης, έναντι 30,75% της χώρας Σελίδα 3

6 2. Αποτίμηση των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεων των προηγούμενων Προγραμματικών Περιόδων στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Η νέα κοινή ευρωπαϊκή στρατηγική που αποφασίστηκε στη σύνοδο κορυφής του Μαρτίου 2010, προβλέπεται ότι θα εφαρμοσθεί μέσω τριών βασικών θεματικών ενοτήτων, που είναι η «Έξυπνη ανάπτυξη», η «Βιώσιμη ανάπτυξη» και η «Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς». Για την προσέγγιση των τριών αυτών ενοτήτων, έχουν καθοριστεί έντεκα θεματικοί στόχοι, για την επίτευξη των οποίων οι εθνικές και περιφερειακές αρχές πρέπει να συντονίσουν τις προσπάθειες τους για να πετύχουν καλύτερα αποτελέσματα. Προς αυτή την κατεύθυνση, απαραίτητη κρίνεται η αποτύπωση των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεων των προηγούμενων Προγραμματικών Περιόδων (συμπεριλαμβανομένης της μέχρι σήμερα προόδου της τρέχουσας Προγραμματικής Περιόδου), έτσι ώστε να υπάρχει μια ρεαλιστική βάση, επί της οποίας θα στηριχθούν οι προσπάθειες για αποδοτικότερη αξιοποίηση των νέων διαρθρωτικών πόρων της επόμενης περιόδου. Όσον αφορά στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, ισχύουν τα ακόλουθα: 2.1. Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας. Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων καταλαμβάνει την τελευταία θέση στις επιδόσεις και στους πόρους που επενδύονται στην Έρευνα και Ανάπτυξη, σε σχέση με τις υπόλοιπες Περιφέρειες της χώρας 8. Στον δε τομέα της καινοτομίας, κατατάσσεται επίσης στην τελευταία θέση, σύμφωνα με όλους τους σύνθετους δείκτες στο σύνολο των 13 ελληνικών Περιφερειών 9. Τα πρώτα ουσιαστικά βήματα για την ανάπτυξη της Καινοτομίας στην Περιφέρεια Ιόνιων Νησιών, έλαβαν χώρα την περίοδο , μέσω του προγράμματος «Καινοτομία στα Ιόνια Νησιά» 10, το οποίο συνδύαζε δράσεις δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα, με αντίστοιχες συνεργασίες, εστιασμένες στην «τοπική ταυτότητα και τους πόρους». Όσον δε, αφορά στην «έρευνα», την ίδια περίοδο υλοποιήθηκε μέσω της ΓΓΕΤ ένα πακέτο δράσεων με εστίαση στους τομείς της «πρωτογενούς παραγωγής και της χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής 11». Στο πλαίσιο της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου, παρά τους σχεδιασμούς, δεν έχουν έως τώρα ενισχυθεί αξιοσημείωτες δράσεις. Κοινή λοιπόν διαπίστωση και για τους δύο τομείς («έρευνα» και «καινοτομία») αποτελεί αφενός το σημερινό χαμηλό επίπεδο εκκίνησης και αφετέρου η ασυνέχεια, η ανεπαρκής διάδοση των όποιων αποτελεσμάτων, καθώς και η χαμηλή προστιθέμενη αξία σε περιφερειακό επίπεδο. Παρόλα αυτά, η ύπαρξη των δύο Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων (Ιόνιο Πανεπιστήμιο και ΤΕΙ Ιονίου) και μάλιστα η ερευνητική τους ενασχόληση σε αντικείμενα με άμεσο ενδιαφέρον για την Περιφέρεια, δημιουργεί προϋποθέσεις για τη μελλοντική τους λειτουργία ως πόλων ανάπτυξης. 8 (στοιχεία Eurostat 2005). 9 Σύµφωνα µε τα στοιχεία του «Ευρωπαϊκού Πίνακα Αποτελεσµάτων για την Καινοτοµία». Μάλιστα, βάσει σχετικής έρευνας του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας του 2009, στην εκτίµηση του Περιφερειακού Συνοπτικού είκτη Καινοτοµίας (Regional Summary Innovation Index (RRSII) η ΠΙΝ παρουσιάζει την τελευταία και µηδενική επίδοση. Προτελευταία είναι η επίδοση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου µε 0,01, τη στιγµή που η χώρα έχει δείκτη 0,30 και η Ε.Ε. 0,51. Οι συνολικές επενδύσεις σε Έρευνα και Ανάπτυξη ανέρχονταν το 2005 στο 0,13% του Περιφερειακού ΑΕΠ (τρίτη χειρότερη επίδοση µεταξύ των Περιφερειών της χώρας και σηµαντικά χαµηλότερη από το µέσο επίπεδο της χώρας - 0,6%, καθώς και του επιπέδου της ΕΕ-27 το ,92%). 10 στο πλαίσιο της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας «Καινοτόµες Ενέργειες » 11 Υλοποιήθηκαν δράσεις για την εκτροφή του λαυρακίου και του τόννου, την καταπολέµηση του δάκου, τα γεωργικά απόβλητα, τον έλεγχο τροφίµων, αλλά και τις ηλεκτρονικές κρατήσει στον τουρισµό, τη διάθεση ιστορικού υλικού και την πρόληψη καταστροφών (σεισµοί) Σελίδα 4

7 2.2. Ενίσχυση της πρόσβασης, χρήσης και ποιότητας, των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Έως πρόσφατα, η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων ακολουθώντας σε γενικές γραμμές τις τάσεις της χώρας, καταλάμβανε μια από τις τελευταίες τέσσερις θέσεις, στη κατάταξη των ελληνικών Περιφερειών, εικόνα που βελτιώθηκε σε ένα βαθμό στην τρέχουσα περίοδο 12. Από την άποψη της τηλεπικοινωνιακής υποδομής, έχει ολοκληρωθεί η εγκατάσταση ψηφιακών κέντρων. Υπάρχουν, επίσης, τηλεπικοινωνιακά κυκλώματα με ταχύτητες μετάδοσης ικανές να εξυπηρετήσουν κάθε ευθεία σύνδεση, ενώ υπάρχουν εγκατεστημένοι φορείς (οπτικά καλώδια τόσο χερσαία όσο και υποβρύχια, καθώς επίσης και μικρό-κυματικά δίκτυα) για τη διασύνδεση με όλο το Εθνικό και το Διεθνές Δίκτυο. Ωστόσο, στην Περιφέρεια δεν υπάρχει εγκατεστημένο δίκτυο υπερτοπικής εμβέλειας, ενώ παραμένουν και ορισμένα «κενά» στην κάλυψη του χώρου. Στο πλαίσιο της Γ Προγραμματικής Περιόδου και του ΕΣΠΑ, έχει αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των υλοποιούμενων δράσεων στον τομέα της «Κοινωνίας της Πληροφορίας», ιδιαίτερα μέσω του Τομεακού Προγράμματος. Οι πόροι των ΠΕΠ κατευθύνονται σε αντικείμενα περισσότερο προσαρμοσμένα σε τοπικές ιδιαιτερότητες, όπως η τουριστική προβολή των νησιών ή «εργαλεία» χρήσιμα για την τοπική διοίκηση και αυτοδιοίκηση και εστιαζόμενα στην αντιμετώπιση θεμάτων που εξυπηρετούν τον πολίτη. Ο πολύ-κερματισμός των εφαρμογών ανά αντικείμενο, ειδικά στο δημόσιο χώρο, δημιουργεί την ανάγκη για καλύτερο συντονισμό, που θα διασφαλίζει ταυτόχρονα και τη συνέχεια Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, του γεωργικού τομέα (για το ΕΓΤΑΑ), και της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών (για το ΕΤΘΑ). Τις τελευταίες δεκαετίες, βασικό χαρακτηριστικό της περιφερειακής οικονομίας αποτελεί η υψηλή συγκέντρωση δραστηριοτήτων στον τριτογενή τομέα, η φθίνουσα πορεία του πρωτογενή και μια περίπου σταθεροποιημένη κατάσταση του δευτερογενή, εικόνα που αντικατοπτρίζεται στο επίπεδο ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Μέχρι και το Β ΠΕΠ οι παρεμβάσεις που αφορούσαν τον παραγωγικό ιστό κατευθύνονταν σε έργα υποδομών και ελάχιστα έως καθόλου στην απευθείας ενίσχυση της επιχειρηματικότητας. Στην προηγούμενη και στην τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο είναι εμφανής η «στροφή» προς την άμεση ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, παράλληλα με τη συμπλήρωση παραγωγικών (τουριστικών και αγροτικών) υποδομών. Ειδικότερα, ενισχύεται ιδίως ο εκσυγχρονισμός των τοπικών ΜΜΕ στην κατεύθυνση ποιοτικών βελτιώσεων και ενσωμάτωσης νέων τεχνολογιών και μεθόδων, προσπάθεια που συνεχίζεται και εντείνεται στην τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο ως συνέπεια και της οικονομικής κρίσης. Έτσι, μέσω του ΕΣΠΑ ενισχύονται οι τομείς του τουρισμού, της μεταποίησης, του εμπορίου και των υπηρεσιών, ενώ μέσω του ΠΑΑ προωθούνται μέτρα για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του αγροτικού τομέα μέσω των Σχεδίων Βελτίωσης, της 12 Από τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου για την ΚτΠ (2010) για τις Περιφέρειες, το ποσοστό χρήσης διαδικτύου το 2008 στην ΠΙΝ είχε ανέβει από το 21% στο 37% (πρώτη Αττική µε 57% και τελευταία η Θεσσαλία µε 28,4%, 8η θέση η ΠΙΝ), ενώ το ποσοστό χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή είχε αυξηθεί από 38% στο 41,6% (πρώτη Αττική µε 57,3% και τελευταία η Θεσσαλία µε 29,6%, 8η θέση η ΠΙΝ). Στο ίδιο πλαίσιο, σε σχέση µε το 2005, το ποσοστό πρόσβασης των νοικοκυριών στο διαδίκτυο έχει σχεδόν διπλασιαστεί σε 9 από τις 13 Περιφέρειες. Το ποσοστό στην ΠΙΝ των συνδεδεµένων νοικοκυριών στο διαδίκτυο φθάνει το 35% καταλαµβάνοντας την 6η θέση µεταξύ των Περιφερειών. Σελίδα 5

8 ενθάρρυνσης των Νέων Αγροτών και της ενίσχυσης της Μεταποίησης αγροτικών προϊόντων, καθώς και μέτρα για την στήριξη της αλιείας εσωτερικών υδάτων και την υδατοκαλλιέργεια. Εντούτοις, ειδικά στον αγροτικό τομέα οι αδυναμίες 13 που σχετίζονται με τις αγροτικές και αλιευτικές δραστηριότητες σε νησιωτικές περιοχές παραμένουν, ενώ η ανταγωνιστικότητα των λοιπών επιχειρηματικών τομέων υφίσταται ισχυρές πιέσεις, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της σημερινής αρνητικής συγκυρίας, γεγονός που καταδεικνύει την αναγκαιότητα αναπροσαρμογής του περιφερειακού παραγωγικού μοντέλου Ενίσχυση της μετάβασης προς την οικονομία χαμηλών εκπομπών ρύπων σε όλους τους τομείς. Στην Περιφέρεια των Ιονίων Νήσων, εξαιτίας της σχετικά καλύτερης ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, δεν υπάρχει έως σήμερα ανάγκη συστηματικής και λεπτομερούς παρακολούθησης των επιπέδων των ατμοσφαιρικών ρύπων. Τα επίπεδα αυτά εκτιμάται ότι είναι χαμηλά και κυμαίνονται κάτω από τα τις οριακές τιμές που έχουν θεσμοθετηθεί. Σε γενικές γραμμές, η μεγαλύτερη επίδραση στην ατμόσφαιρα, προκαλείται από τον τομέα των μεταφορών, αλλά και από την επίδραση του δομημένου χώρου. Έτσι, οι κύριες πηγές έκλυσης αέριων ρύπων και δυνητικές εστίες αέριας ρύπανσης είναι οι καυστήρες των κεντρικών θερμάνσεων των κατοικιών που χρησιμοποιούν πετρέλαιο ως πρώτη ύλη, τα αυτοκίνητα και σε ένα βαθμό τα πλοία της ακτοπλοϊας. Την τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο, η ΠΙΝ έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τους πόρους των Τομεακών προγραμμάτων και να προωθήσει δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας στις παραγωγικές δραστηριότητες και στην κατοικία, να ενθαρρύνει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 14, ακόμη δε και να ενισχύσει τα μέτρα προστασίας των δασών. Προς την κατεύθυνση αυτή προωθείται μια σειρά έργων ενεργειακής απόδοσης, προώθησης ηλιακής, υδροηλεκτρικής και γεωθερμικής ενέργειας και αξιοποίησης της βιομάζας, που χωροθετούνται στην γεωγραφική περιοχή της ΠΙΝ. Ωστόσο, οι παρεμβάσεις αυτές βρίσκονται ακόμη σε αρχικό στάδιο υλοποίησης και επομένως δεν είναι ακόμη εμφανή κάποια αποτελέσματα Προώθηση της προσαρμογής στις κλιματικές αλλαγές, της πρόληψης και της διαχείρισης του κινδύνου. Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο, που αποδίδεται κυρίως στην συνεχώς αυξανόμενη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου. Οι επιπτώσεις από την αλλαγή του κλίματος σχετίζονται, κυρίως, με την αύξηση της θερμοκρασίας την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την όξυνση των ακραίων καιρικών φαινομένων, τον περιορισμό της βιοποικιλότητας, καθώς και με συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία. Τα Ιόνια Νησιά έχουν ελάχιστο μερίδιο στην αρνητική επίδραση στην κλιματική αλλαγή, σε σχέση με άλλες Περιφέρειες της χώρας και της Ευρώπης. Παρόλα αυτά, υστερούν στην υιοθέτηση μιας συνεκτικής πολιτικής για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και περιστασιακών κινδύνων. Μεμονωμένες δράσεις έχουν αναληφθεί στο πλαίσιο των τελευταίων προγραμματικών περιόδων για την αντιμετώπιση κινδύνου από πυρκαγιές, την αντιπλημμυρική προστασία και τη διαχείριση 13 Αναλυτικότερα, αυτές αφορούν, κυρίως, στην απόσταση από την ηπειρωτική Ελλάδα και συνεπώς στο αυξηµένο κόστος µεταφοράς, στη σπανιότητα των πόρων, στην ανταγωνιστική χρήση γης µεταξύ αγροτικής και τουριστικής δραστηριότητας, στην παλαιότητα του αλιευτικού στόλου, στη χαµηλή κατάρτιση, στην περιορισµένη δυνατότητα προώθησης (marketing) των προϊόντων και στην ελλιπή σύνδεση της επιστηµονικής δραστηριότητας µε την επιχειρηµατική. 14 (συνολικά στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων από αιολική ενέργεια παράγεται συνολική ισχύς 83,7MW, ενώ από φωτοβολταϊκά 2.194,26 KW) Σελίδα 6

9 υδάτινων πόρων, αλλά και αυτές παραμένουν σε πιλοτική φάση λειτουργίας, η παρουσιάζουν αργούς ρυθμούς υλοποίησης Προστασία του Περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των Πόρων. Η περιοχή της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων χαρακτηρίζεται από συγκριτικά υψηλό απόθεμα περιβαλλοντικών και πολιτιστικών πόρων. Από τη μια πλευρά είναι η πλούσια βιοποικιλότητα σε επίπεδο ειδών και οικοσυστημάτων, η εκτεταμένη ακτογραμμή και οι σημαντικές βροχοπτώσεις που διατηρούν τα υδάτινα αποθέματα 15 και από την άλλη, το κοινό ιστορικό και πολιτιστικό παρελθόν που αντικατοπτρίζεται στο μεγάλο αριθμό μνημείων και δομημάτων της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς και στα πλούσια μουσειακά εκθέματα, καθώς και η σύγχρονη πολιτιστική παρουσία στις κατηγορίες της μουσικής (Φιλαρμονικές, ωδεία, μουσική εκπαίδευση), των εικαστικών, του θεάτρου κλπ. Κοινή όμως διαπίστωση αποτελεί, ότι όλα τα παραπάνω δεν έχουν ακόμη αναδειχθεί στην περιφερειακή τους διάσταση. Παράλληλα με την ανάδειξη και αξιοποίηση των πόρων αυτών υφίσταται η ανάγκη προστασίας του μνημειακού πλούτου και του φυσικού περιβάλλοντος ιδιαίτερα, γεγονός που συμβάλλει ιδίως στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Πρόκειται για «ανοικτά» ζητήματα που σχετίζονται με την εξασφάλιση επάρκειας και τη διαχείριση του πόσιμου νερού, των στερεών και υγρών αποβλήτων, καθώς επίσης και με τις πιέσεις που οφείλονται καθαρά στην οικονομική δραστηριότητα, όπως η απειλή ρύπανσης των ακτών, των εδαφών και των νερών 16. Τέλος, αλλά πρώτα από όλα, η έλλειψη χωρικού σχεδιασμού δεν βοηθάει στην λελογισμένη επέκταση και στην αντιμετώπιση των πιέσεων του ανθρωπογενούς επί του φυσικού περιβάλλοντος. Από το Β ΠΕΠ και μετά, οι τομείς του περιβάλλοντος και του πολιτισμού, σε στρατηγικό επίπεδο συνδέθηκαν ορθώς με την τουριστική ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής. Στην πράξη αυτό είχε ως αποτέλεσμα την προώθηση παρεμβάσεων στις περιβαλλοντικές υποδομές κυρίως των τουριστικών και των αστικών περιοχών και στην αποκατάσταση μνημείων και πολιτιστικών συνόλων. Στην τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο και όσον αφορά στο περιβάλλον, ο συνδυασμός περιφερειακού και τομεακού προγράμματος ενισχύει την έννοια της συνολικότερης περιβαλλοντικής διαχείρισης, καθώς και την κάλυψη κενών στις περιβαλλοντικές υποδομές. Εντονότερη είναι η υστέρηση στην ανάληψη πρωτοβουλιών που αφορούν στα οικοσυστήματα. Όσον δε αφορά τον πολιτισμό υλοποιούνται οριζόντιες δράσεις ενίσχυσης της μουσικής παράδοσης, η συμπλήρωση των θεατρικών και μουσειακών υποδομών, καθώς και αποκαταστάσεις μνημείων και αρχαιολογικών χώρων. Τέλος, περισσότερο πιλοτικά, έχει 15 Με βάση την Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ιονίων Νήσων (ΣΜΠΕ-ΙΝ), τα Ιόνια νησιά θεωρούνται ως µια εκ των 13 περιοχών της Μεσογείου Θάλασσας που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας. 16 Σε ότι αφορά τα απορρίµµατα, οι ΧΥΤΑ που λειτουργούν χρήζουν αναβάθµισης και εκσυγχρονισµού (εκτός από αυτόν στην Κεφαλονιά), ενώ πολλές περιοχές εξυπηρετούνται ακόµα από ΧΑ Α. Η κατάσταση στη διαχείριση των υγρών αποβλήτων είναι σχετικά καλύτερη, ωστόσο οι υπάρχοντες βιολογικοί καθαρισµοί δεν καλύπτουν το σύνολο των περιοχών της Περιφέρειας. Η ΠΙΝ περιλαµβάνει πληθώρα θεσµοθετηµένων περιοχών ειδικής προστασίας, ωστόσο η περιβαλλοντική νοµοθεσία δεν εφαρµόζεται πάντα αποτελεσµατικά και δεν υπάρχει συστηµατικός έλεγχος των επιβαρυντικών εξωγενών παρεµβάσεων. Στο ίδιο πλαίσιο, πηγές ρύπανσης αποτελούν τα ελαιοτριβεία, κυρίως στην Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο, που ρυπαίνουν εποχιακά τα θαλάσσια νερά, ενώ το πρόβληµα επιτείνεται και από την µεγάλη διασπορά τους. Ρύπανση, επίσης, προκαλείται από δραστηριότητες όπως, η κτηνοτροφία (σφαγεία, µεταποίηση τροφίµων) που προκαλεί ρύπανση του εδάφους, η λειτουργία των αεροδροµίων και των λιµανιών και η κίνηση των πλοίων, ιδιαίτερα σε κλειστές θάλασσες. Επιπλέον, αρνητικές είναι οι επιπτώσεις από την αυθαίρετη δόµηση, που δηµιουργεί σε πλήθος περιπτώσεων αισθητική ρύπανση, καθώς και προβλήµατα µε τη διάθεση των λυµάτων. Σελίδα 7

10 εφαρμοστεί η λογική των «ολοκληρωμένων παρεμβάσεων» σε υποβαθμισμένες ζώνες του αστικού και απομονωμένου νησιωτικού κορμού. Παρόλα αυτά, δεν έχει επιτευχθεί η «ολοκληρωμένη διαχείριση» - δικτύωση περιβαλλοντικών και πολιτιστικών πόρων, προκειμένου να παραχθεί η προσδοκώμενη προστιθέμενη αξία Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και απομάκρυνση των σημείων συμφόρησης σε σημαντικά δίκτυα υποδομών. Ο τομέας των μεταφορών, εκτός από την εξυπηρέτηση εσωτερικών αναγκών επικοινωνίας, προσδιορίζει, ή υποστηρίζει την εξωστρέφειά και την ελκυστικότητά μιας περιοχής. Όσον αφορά στην ένταξη σε ευρύτερα δίκτυα, αξίζει να αναφερθεί η θέση των Ιονίων Νήσων επί του θαλάσσιου άξονα Αδριατικής - Ιονίου - Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και η εγγύτητά τους με τους χερσαίους άξονες της Εγνατίας και της (υπό κατασκευή) Ιόνιας οδού, που εξυπηρετούν την πρόσβαση στο βόρειο και νότιο τμήμα της ηπειρωτικής χώρας. Σε ότι αφορά την ανάπτυξη των μεταφορικών υποδομών της Περιφέρειας, αξιοσημείωτη είναι η ύπαρξη τριών διεθνών αεροδρομίων με σημαντική επιβατική κίνηση, και η ποικιλία των διαφόρων κατηγοριών λειτουργούντων λιμενικών υποδομών, που υποστηρίζουν αφενός την επιβατική κίνηση και αφετέρου την κρουαζιέρα και το θαλάσσιο τουρισμό γενικότερα (τουριστικές υποδομές). Πέραν από τις «πύλες», το βασικό οδικό δίκτυο που συνδέει τους οικισμούς και τις πόλεις της Περιφέρειας, έχει περίπου τα ίδια χαρακτηριστικά σε όλους τους νομούς 17 και η αναγκαιότητα ριζικής βελτίωσης παραμένει παρά τις προσπάθειες που επιχειρήθηκαν έως σήμερα. Ιδιαίτερα προβλήματα παρουσιάζονται σε αστικά κέντρα και κομβικούς οικισμούς. Όπως ήταν αναμενόμενο λόγω και της νησιωτικότητας της Περιφέρειας, οι δράσεις μεταφορών έχουν απορροφήσει σημαντικό μέρος των πόρων σε όλες τις Προγραμματικές περιόδους. Παρόλα αυτά και τα ορισμένα σημαντικά έργα που έχουν υλοποιηθεί, ο χρόνος και οι συνθήκες προσπέλασης, εξακολουθούν να υπολείπονται ενός ικανοποιητικού επιπέδου. Στην τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο, οι προωθούμενες παρεμβάσεις αναμένεται να συμβάλουν στην επίλυση τοπικών προβλημάτων σε ορισμένες περιοχές ή νησιά, όμως ο αρχικός στόχος για τη δημιουργία του εσωτερικού άξονα μεταφορών, δύσκολα προσεγγίζεται. Σημαντικό είναι επίσης το ζήτημα της αντιστάθμισης του κόστους μεταφορών (περιφερειακό ισοδύναμο), αλλά και ενδεχομένως μια διαφορετική προσέγγιση του όλου ζητήματος Προώθηση της απασχόλησης και υποστήριξη της κινητικότητας των εργαζομένων. Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων συμμετέχει κατά το 2,1% (Eurostat-2010) στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της χώρας 18, ποσοστό που τα τελευταία χρόνια αυξάνεται, πιθανόν λόγω των αυξημένων εισροών ενεργού πληθυσμού στα νησιά, ιδιαίτερα μετά το έτος Το ποσοστό των απασχολουμένων την περίοδο , ευρίσκεται σταθερά πάνω από το μέσο όρο της χώρας 19, ενώ βασικά χαρακτηριστικά της διάρθρωσης της απασχόλησης αποτελούν 17 Ως κύρια προβλήµατά του καταγράφονται η διέλευση οδικών αξόνων µέσα από οικισµούς, το ανεπαρκές πλάτος των οδικών αξόνων, η µη ικανοποιητική κατάσταση του οδοστρώµατος, τα ανεπαρκή γεωµετρικά χαρακτηριστικά της χάραξης των αξόνων, η ελλιπής σήµανση, η ανεπάρκεια φωτισµού έξω από τους οικισµούς, οι ελλείψεις στην κατασκευή τεχνικών έργων, και οι ελλείψεις στην υποδοµή οδικής ασφάλειας. 18 κατατάσσοντας την στην προτελευταία θέση µεταξύ των Περιφερειών της χώρας 19 καταλαµβάνοντας, είτε την τρίτη, είτε την τέταρτη θέση, καθ όλη την διάρκεια της περιόδου, µετά τις Περιφέρειες Κρήτης, Νοτίου Αιγαίου και Αττικής Σελίδα 8

11 ο μεγάλος αριθμός αυτοαπασχολούμενων 20, η σημαντική αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας 21 και η έντονη εποχικότητά της απασχόλησης, λόγω του προσανατολισμού της οικονομίας της στην τουριστική δραστηριότητα. Επιπρόσθετα, η τομεακή κατανομή της απασχόλησης συνεχίζει να χαρακτηρίζεται από τη στροφή στον τριτογενή τομέα, σε ρυθμούς μάλιστα υψηλότερους από εκείνους της χώρας, σε βάρος της απασχόλησης του πρωτογενή τομέα 22. Το ποσοστό ανεργίας του εργατικού δυναμικού παρουσιάζει αυξητική τάση τα τελευταία χρόνια ξεπερνώντας μετά το 2006 το μέσο επίπεδο ανεργίας της χώρας και μαζί με την ελαστικοποίηση των μορφών απασχόλησης εντείνει ένα σύνθετο και σημαντικό πρόβλημα. Μαζί με τα παραπάνω στοιχεία, καταγράφεται ως βασική αδυναμία της Περιφέρειας και το σχετικά χαμηλό επίπεδο εξειδίκευσης των απασχολουμένων. Προχωρώντας από τη μία Προγραμματική περίοδο στην άλλη, οι δράσεις που αφορούν στο ανθρώπινο δυναμικό αποκτούν ολοένα μεγαλύτερη βαρύτητα. Στο πλαίσιο του Α ΠΕΠ υλοποιήθηκαν για πρώτη φορά προγράμματα κατάρτισης σε περιφερειακό επίπεδο, ενώ στη συνέχεια ένα σημαντικό μέρος αυτών προσανατολίστηκε στην καταπολέμηση της ανεργίας ομάδων απειλούμενων από κοινωνικό αποκλεισμό. Στο Γ ΠΕΠ, πέραν από τη σημαντική αύξηση των δράσεων, παρατηρείται ο ποιοτικός εμπλουτισμός τους με νέου τύπου δράσεις, από τη «Συμβουλευτική» και την «Προώθηση στην Απασχόληση», έως την ενίσχυση της λειτουργίας «Κοινωνικών δομών» και τις «ολοκληρωμένες δράσεις». Την τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο, η πολιτική για την απασχόληση σχεδιάζεται και υλοποιείται κεντρικά, με αναφορά βέβαια στις Περιφέρειες, με την εξαίρεση των Τοπικών Σχεδίων Απασχόλησης (ΤοπΣΑ) που σχεδιάστηκαν σε περιφερειακό επίπεδο και βαίνουν προς υλοποίηση. Σκοπός της είναι η αξιοποίηση του συνόλου του ανθρώπινου δυναμικού ως κινητήριας δύναμης για την ανάπτυξη της χώρας και αφετέρου, η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Διαχρονικά, ο σχεδιασμός δράσεων για το Ανθρώπινο Δυναμικό προσδοκά θετικές επιπτώσεις και οφέλη για τους άμεσα ενδιαφερόμενους, αλλά παρόλα αυτά δεν έχει εκτιμηθεί πλήρως η πραγματική τους συμβολή στην αντιμετώπιση της ανεργίας και των επιμέρους χαρακτηριστικών της Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και της καταπολέμησης της φτώχειας. Σε ότι αφορά στον τομέα της παροχής υπηρεσιών υγείας, τα Ιόνια Νησιά κατέχουν μια από τις χαμηλές θέσεις πανελλαδικά, σε σχέση με την αναλογία νοσοκομειακών κλινών ανά κάτοικο 23, όμως η μέση ετήσια πληρότητα των Νοσοκομείων που χωροθετούνται στα 4 μεγαλύτερα νησιά, παραμένει επίσης χαμηλή. Τα δε Κέντρα Υγείας και τα Περιφερειακά Ιατρεία, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νησιωτικότητας, εμφανίζουν ελλείψεις, τόσο σε εξοπλισμό, όσο και σε προσωπικό. Σε γενικές γραμμές, η ΠΙΝ υφίσταται τις αρνητικές επιπτώσεις 20 Ειδικότερα, το ποσοστό των αυτοαπασχολούµενων στην ΠΙΝ αποτελεί κατά το δεύτερο τρίµηνο του 2011 το 41,12% της απασχόλησης στην Περιφέρεια, έναντι 30,75% της χώρας. Η επίδοση αυτή την κατατάσσει στη δεύτερη θέση µεταξύ των Περιφερειών (µετά την Περιφέρεια Πελοποννήσου), µε το µεγαλύτερο ποσοστό αυτοαπασχολούµενων. 21 το δεύτερο τρίµηνο του 2011 ανήλθε στο 41,45% της συνολικής απασχόλησης, ποσοστό σηµαντικά υψηλότερο της αρχής της δεκαετίας (34,0%) και ελαφρά υψηλότερο του αντίστοιχου δείκτη της χώρας (40,22%). 22 Ειδικότερα, ο τριτογενής τοµέας απασχολεί το 2010 το 66,90% των συνολικά απασχολούµενων της Περιφέρειας (έναντι 61,65% το 2000), ποσοστό οριακά χαµηλότερο της χώρας (67,80%). Αντίστοιχα, ο πρωτογενής τοµέας της Περιφέρειας απασχολεί το 2010 το 16,50% των συνολικά απασχολούµενων (έναντι 25,23% το 2000), ποσοστό σηµαντικά υψηλότερο του αντίστοιχου της χώρας (12,50%). Το ποσοστό απασχόλησης στο δευτερογενή τοµέα το 2010 είναι υψηλότερο του επίπεδου του 2000 (16,60% έναντι 13,12%), ενώ στο σύνολο της χώρας παραµένει στα ίδια περίπου επίπεδα (19,70% έναντι 19,75%). Κατά συνέπεια η αύξηση της απασχόλησης στον τριτογενή τοµέα στην ΠΙΝ για την περίοδο πραγµατοποιείται σε βάρος της απασχόλησης στον πρωτογενή τοµέα η θέση το 2009 ως προς τον δείκτη του αριθµού κλινών ανά κατοίκους, 325,3 κλίνες έναντι 485,5 της χώρας Σελίδα 9

12 της γενικότερης αδυναμίας συντονισμού και βέλτιστης αξιοποίησης των υποδομών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας υγείας, που χαρακτηρίζει το σύστημα υγείας στη χώρα. Η παροχή υπηρεσιών κοινωνικής μέριμνας και ένταξης, πραγματοποιείται με τη λειτουργία περιορισμένων βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών, που προσφέρουν βοήθεια σε εργαζόμενες μητέρες, με την ανάπτυξη και υποστήριξη δομών φιλοξενίας ατόμων τρίτης ηλικίας, με τις υπηρεσίες από τα Ειδικά Κέντρα που παρέχουν συμβουλευτική και θεραπευτική υποστήριξη σε άτομα με ειδικές ανάγκες, καθώς και από Κέντρα Αποθεραπείας - Φυσικής Και Κοινωνικής Αποκατάστασης 24. Κατά την τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο, μέσω του ΠΕΠ τείνει να ολοκληρωθεί ο ριζικός εκσυγχρονισμός των νοσοκομειακών μονάδων και ο εξοπλισμός διαφόρων συστημάτων, που είχε ξεκινήσει από τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους, ενώ στο πλαίσιο του Τομεακού Προγράμματος υλοποιούνται δράσεις υπέρ των κοινωνικά ευπαθών ομάδων, όπως και δράσεις ανάδειξης των δυνατοτήτων της κοινωνικής οικονομίας 25. Όμως, οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης είναι πλέον ορατές στην εύρυθμη λειτουργία των παραπάνω δομών και έχουν επηρεάσει σημαντικά τον κοινωνικό ιστό, αυξάνοντας το ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από το «όριο της φτώχειας», επιβαρύνοντας έτσι ακόμη περισσότερο τα άλλα κοινωνικά προβλήματα Επένδυση στην εκπαίδευση, τις δεξιότητες και στη δια βίου μάθηση. Η διαθεσιμότητα, επάρκεια και καταλληλότητα της υλικοτεχνικής υποδομής, αλλά και του εκπαιδευτικού προσωπικού, καθώς και η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, συνθέτουν τις όψεις ενός υγιούς συστήματος εκπαίδευσης. Οι συνθήκες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων κρίνονται σε γενικές γραμμές σχετικά ικανοποιητικές: ήδη, στις αρχές της τρέχουσας Προγραμματικής Περιόδου, η ΠΙΝ παρουσιάζει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά συστεγαζόμενων σχολείων, σε σχέση με τις υπόλοιπες Περιφέρειες και χαμηλό δείκτη αναλογίας μαθητών ανά εκπαιδευτικό, ενώ το επίπεδο υποδομών πληροφορικής και δικτύων επικοινωνιών βρίσκεται στο μέσο όρο της χώρας. Παρόλα αυτά, θέματα λόγω της παλαιότητας αρκετών υποδομών, αλλά και των συνεχών «αναδιαρθρώσεων», συνεχίζουν να υφίστανται. Στην περιοχή λειτουργεί το Ιόνιο Πανεπιστήμιο (με 7 Τμήματα) και το ΤΕΙ Ιονίων Νήσων (με 8 Τμήματα), με «ανοικτά» θέματα στέγασης & ειδικού εξοπλισμού, καθώς και 3 δημόσια ΙΕΚ και 4 Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Στον αντίποδα, η Περιφέρεια εμφανίζει σημαντικές εγγενείς αδυναμίες όπως το σχετικά χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο των κατοίκων της 26. Η υψηλή σχολική διαρροή που ανέρχεται στο 22,5% 24 Σε σχέση µε το σύνολο της χώρας, η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων το 2007 διέθετε µόλις το 1,57% του συνόλου των προνοιακών δοµών ανοιχτής και κλειστής φροντίδας, ενώ ο αριθµός προγραµµάτων «Βοήθεια στο Σπίτι» ανέρχονταν στο 1,79% του συνολικού ποσοστού της χώρας. Στον αντίποδα διέθετε το 10,53% του συνόλου των κατασκηνώσεων και το 4,35% των γηροκοµείων. Σε ότι αφορά την υποστήριξη σε ΑΜΕΑ, αναφέρεται η συµµετοχή µε 3,57% των Κέντρων Εκπαίδευσης, Κοινωνικής Υποστήριξης και Κατάρτισης ΑΜΕΑ και 1,89% των Κέντρων Αποκατάστασης Ατόµων µε Αναπηρίες (ΚΑΑΜΕΑ). 25 π.χ. κοινωνικά προγράµµατα για παιδιά και ηλικιωµένους, προκειµένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση των γυναικών στην αγορά εργασίας, προγράµµατα εκµάθησης της ελληνικής γλώσσας σε άνεργους µετανάστες, ενέργειες στήριξης ηλικιωµένων ατόµων και εναρµόνισης της οικογενειακής και επαγγελµατικής ζωής µέσω παροχής κατ οίκον υπηρεσιών φροντίδας, υποστήριξης Ροµά και λοιπών Κοινωνικά Ευπαθών Οµάδων, καθώς και ένταξης ατόµων µε προβλήµατα ψυχικής υγείας στην παραγωγική διαδικασία. Στη λογική ανάδειξης της κοινωνικής οικονοµίας, δηµιουργούνται θέσεις απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο, µέσω προγραµµάτων κοινωφελούς εργασίας, ενώ προωθούνται κοινωνικές δοµές αντιµετώπισης της φτώχειας. 26 Με βάση τα στοιχεία της Eurostat, η ΠΙΝ σηµειώνει το 2008 τη δεύτερη χειρότερη επίδοση, µετά την Πελοπόννησο, µεταξύ των Περιφερειών της χώρας, ως προς τον δείκτη ποσοστό µαθητών και σπουδαστών όλων των βαθµίδων εκπαίδευσης προς το συνολικό πληθυσµό (15,8%, έναντι 19,2% της χώρας). Το µέσο ποσοστό των ετών του πληθυσµού ηλικίας ετών που έχουν ολοκληρώσει το επίπεδο της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης ή κατώτερης βαθµίδας και δεν συµµετέχουν στην εκπαίδευση ή κατάρτιση Σελίδα 10

13 (στην ηλικιακή ομάδα 18 24), κατατάσσοντας την Περιφέρεια στην τρίτη χειρότερη θέση, σε σχέση με τις άλλες Περιφέρειες, συμπληρώνεται από τις χαμηλές επιδόσεις στις εξετάσεις, όπου το ποσοστό αποτυχίας είναι σαφώς μεγαλύτερο από το σύνολο της χώρας 27. Στο φαινόμενο αυτό συντελεί, σε μεγάλο βαθμό, η μαζική αποχώρηση των μαθητών από το εκπαιδευτικό σύστημα, µε στόχο την πρόωρη ένταξη στην τοπική αγορά εργασίας. Το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο οδηγεί και σε ανάλογα χαμηλά ποσοστά συμμετοχής σε προγράμματα Δια Βίου Μάθησης 28. Στο πλαίσιο των Περιφερειακών Προγραμμάτων έχει ανανεωθεί και συμπληρωθεί σε σημαντικό βαθμό η κτιριακή υποδομή και ο ειδικός εξοπλισμός των εκπαιδευτηρίων όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, ενώ μέσω του αντίστοιχων Τομεακών Προγραμμάτων ενισχύονται δράσεις που σχετίζονται με την ενίσχυση της διδασκαλίας, την προώθηση της δια βίου μάθησης, την αναβάθμιση των προγραμμάτων σπουδών των Πανεπιστημίων, την προώθηση νέων εκπαιδευτικών εργαλείων, κλπ Βελτίωση της θεσμικής επάρκειας και της αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης. Οι δυσλειτουργίες, οι οποίες επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, χαρακτηρίζουν το σύνολο της δημόσιας διοίκησης πανελλαδικά. Παρόλα αυτά, υπάρχουν περιφερειακές και τοπικές διαφοροποιήσεις ως προς τον τρόπο με τον οποίο αυτές εκδηλώνονται στην πράξη και τα μέσα με τα οποία μπορούν να αντιμετωπισθούν. Σε γενικές γραμμές, στις νησιωτικές περιοχές υπάρχει διαφοροποίηση ως προς δύο στοιχεία: το πρώτο αφορά στις αποστάσεις και τη δυσκολία φυσικής πρόσβασης στις αρμόδιες κατά περίπτωση δημόσιες υπηρεσίες και το δεύτερο αφορά στο, κατά κανόνα, μικρότερο μέγεθος των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης των περιοχών αυτών και την αντίστοιχα μειωμένη δυναμικότητα τους στην εξυπηρέτηση των πολιτών. Ειδικότερα, η διοίκηση στα Ιόνια Νησιά στα θέματα της εσωτερικής οργάνωσης παρουσιάζει έλλειψη επαρκούς προσωπικού με αποτέλεσμα την αδυναμία στελέχωσης θέσεων σε μια σειρά από υπηρεσιακές μονάδες. Οι ελλείψεις αυτές αναμένεται να ενταθούν λόγω των περιορισμών στην ανανέωση του προσωπικού. Παρατηρείται επίσης, έλλειψη συστηματικής πολιτικής επιμόρφωσης των στελεχών σε θέματα της αρμοδιότητας τους και πρακτικά προβλήματα επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων τμημάτων των υπηρεσιών, ενώ απουσιάζει ένα σύστημα αξιολόγησης επιδόσεων. Οι πολύπλοκες διαδικασίες αναδεικνύουν επίσης θέματα αυξημένης γραφειοκρατίας, ενώ εντοπίζονται και προβλήματα υποδομών πληροφορικής και κατάρτισης προσωπικού σε νέες μεθόδους διοίκησης και τεχνολογίες. Γενικά, σήμερα δεν προσφέρονται ουσιαστικές δυνατότητες ηλεκτρονικής εξυπηρέτησης των πολιτών και των επιχειρήσεων. Επίσης, ειδικά υπό τις παρούσες οικονομικές συνθήκες, σημαντικό είναι το ζήτημα της επανεξέτασης των δυνατοτήτων στέγασης των υπηρεσιών, για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας και προς αποφυγή της πολυδιάσπασης. ανήλθε στο 22,5%, έναντι 14,5% των µελών της ΕΕ-27 (τρίτη χειρότερη επίδοση µεταξύ των Περιφερειών, για τη χώρα ήταν 13,7%), ενώ ο στόχος για την χώρα για το 2020 ανέρχεται στο 9,7%. Το µέσο ποσοστό των ετών του πληθυσµού ηλικίας ετών της Περιφέρειας που είχαν αποφοιτήσει από την τριτοβάθµια εκπαίδευση (δείκτης στόχος της Ευρώπης 2020 ) ανήλθε στο 14,7%, έναντι 31,8% των µελών της ΕΕ-27 (δεύτερη χειρότερη επίδοση µεταξύ των Περιφερειών της χώρας και σηµαντικά χαµηλότερη από το επίπεδο της χώρας ο αντίστοιχος δείκτης της οποίας το 2010 ανήλθε στο 28,4%, ενώ ο στόχος για την χώρα για το 2020 ανέρχεται στο 32,0%). Ανάλογη είναι η κατάσταση στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση, όπου ο σχολικός πληθυσµός της Περιφέρειας έχει το τρίτο µεγαλύτερο ποσοστό αποτυχίας στις εξετάσεις µετά την Κρήτη και τη Θράκη. 27 Στο σύνολο της ΠΙΝ το ποσοστό αποτυχίας στις εξετάσεις 2008/2009 ανέρχεται στο 4,54% και είναι σαφώς µεγαλύτερο από το σύνολο της χώρας (2,54%) για την ίδια χρονιά. 28 Αναφορικά µε τη δια βίου µάθηση, στην Ελλάδα, γενικότερα, διαπιστώνεται υψηλή συσχέτιση µεταξύ εκπαιδευτικού επιπέδου και δια βίου µάθησης, καθώς άτοµα µε υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο τείνουν να συµµετέχουν περισσότερο σε αντίστοιχα προγράµµατα. Το γεγονός αυτό οδηγεί Περιφέρειες µε χαµηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (όπως είναι τα Ιόνια Νησιά, το Νότιο Αιγαίο και η Στερεά Ελλάδα) σε υστέρηση. Σελίδα 11

14 Στο πλαίσιο της προηγούμενης και της τρέχουσας Προγραμματικής Περιόδου, κυρίως μέσω του Τομεακού Προγράμματος έχουν προωθηθεί μια σειρά από περιορισμένες δράσεις που σχετίζονται με την υποστήριξη της οργάνωσης και λειτουργίας των Περιφερειών της χώρας, με οριζόντιο τρόπο (θεσμική υποστήριξη, ηλεκτρονική εξυπηρέτηση πολιτών κλπ). Όμως η πολυπλοκότητα του ζητήματος απαιτεί νέες, συνολικές θεωρήσεις, που αφορούν σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας διοίκησης και αυτοδιοίκησης. Σελίδα 12

15 Αναπτυξιακής Στρατηγικής ΣΧΕΔΙΟ 3. Αναφορά Δυνατών Σημείων, Αδυναμιών, Ευκαιριών και Κινδύνων της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ 1. Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας - Λειτουργία Πανεπιστημιακών και Τεχνολογικών Ιδρυμάτων - Εξειδίκευση τμημάτων ΑΕΙ σε θέματα άμεσου περιφερειακού ενδιαφέροντος (περιβάλλον, πολιτισμός, ΤΠΕ κλπ) - Χαμηλό επίπεδο πόρων για έρευνα & τεχνολογία - Έλλειψη συστημάτων & δομών υποστήριξης καινοτομίας και μεταφοράς αποτελεσμάτων έρευνας -έλλειψη επαρκούς διασύνδεσης ΑΕΙ με περιφερειακό παραγωγικό σύστημα -Αξιοποίηση προτεραιοτήτων νέας κοινής ευρωπαϊκής αναπτυξιακής στρατηγικής για «έξυπνη ανάπτυξη» - Αξιοποίηση υπάρχοντος & προσέλκυση νέου ερευνητικού δυναμικού - Διασύνδεση έρευνας-καινοτομίας με παραγωγικούς τομείς - Παγίωση της μη διασύνδεσης της έρευνας-καινοτομίας με το περιφερειακό οικονομικοκοινωνικό γίγνεσθαι -Μη δημιουργία επαρκών ευκαιριών για υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό. 2. Ενίσχυση της πρόσβασης, χρήσης και ποιότητας, των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών - Αυξανόμενη χρήση διαδικτύου -Ύπαρξη τηλεπικοινωνιακών υποδομών σύνδεσης με το εθνικό και διεθνές δίκτυο. - Λειτουργία σχετικών Πανεπιστημιακών σχολών/τμημάτων - Έλλειψη εξειδικευμένου παραγωγικού δυναμικού στον τομέα των ΤΠΕ - Έλλειμμα αξιοποίησης των δυνατοτήτων από την παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών στην περιφερειακή οικονομία & κοινωνία -Αξιοποίηση προτεραιοτήτων νέας κοινής ευρωπαϊκής αναπτυξιακής στρατηγικής για «έξυπνη ανάπτυξη» - Αξιοποίηση ΤΠΕ για την αντιμετώπιση αρνητικών πτυχών της νησιωτικότητας - Αξιοποίηση των ΤΠΕ για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την τόνωση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ - Η μη εμπέδωση & επέκταση των ΤΠΕ στο τοπικό οικονομικοκοινωνικό σύστημα -Συνέχιση των τάσεων για πρόωρη εγκατάλειψη της εκπαίδευσης, 3. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, του γεωργικού τομέα (για το ΕΓΤΑΑ), και της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών (για το ΕΤΘΑ) - Η υψηλή αναγνωρισιμότητα της ΠΙΝ ως δημοφιλούς και διεθνώς γνωστού τουριστικού προορισμού της Μεσογείου. -Η γεω-μορφολογία και οι ποικίλοι (φυσικοί, πολιτιστικοί, παραγωγικοί) πόροι που προσφέρουν τις προϋποθέσεις για διαφοροποίηση του παραγωγικού υποδείγματος - Μειωμένη ανταγωνιστικότητα παραγωγικών μονοκαλλιεργειών & επιχειρηματικότητα χαμηλής παραγωγικότητας - Παραγωγικό μοντέλο, ιδιαίτερα ευάλωτο στις διεθνείς οικονομικές διακυμάνσεις - «Εγκλωβισμός» ενεργού δυναμικού σε παραδοσιακές δομές απασχόλησης -Αξιοποίηση της διεθνώς προωθούμενης αειφορίας του τουριστικού μοντέλου, στην κατεύθυνση της διασύνδεσης των παραγωγικών τομέων. -Τροφοδότηση του υφιστάμενου παραγωγικού μοντέλου στην κατεύθυνση της «έξυπνης εξειδίκευσης» και των νέων αναδυόμενων τομέων - Παράταση της οικονομικής κρίσης που αναμένεται να οδηγήσει σε περαιτέρω συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας - «Εγκλωβισμός» στις επικρατούσες δυσμορφίες του υφιστάμενου παραγωγικού συστήματος 4. Ενίσχυση της μετάβασης προς την οικονομία χαμηλών εκπομπών ρύπων σε όλους τους τομείς - Εξαιρετικής κατάστασης και ιδιαίτερης σημασίας φυσικό περιβάλλον σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ενεργοβόρο δομημένο ιδιωτικό και δημόσιο περιβάλλον -Αξιοποίηση προτεραιοτήτων νέας κοινής ευρωπαϊκής αναπτυξιακής στρατηγικής για «βιώσιμη ανάπτυξη» - Πιέσεις στη φέρουσα ικανότητα των νησιών της Περιφέρειας, που μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση του περιβάλλοντος Σελίδα 13

16 Αναπτυξιακής Στρατηγικής ΣΧΕΔΙΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ - Χαμηλό επίπεδο εκπομπών ρύπων -Αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών για την ενεργειακή απόδοση & εξοικονόμηση - Προώθηση «φιλικών» ΑΠΕ & δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων 5. Προώθηση της προσαρμογής στις κλιματικές αλλαγές, της πρόληψης και της διαχείρισης του κινδύνου -Σχετικά ήπιες κλιματολογικές συνθήκες με απουσία ακραίων φαινομένων -Σχετικά «ανθεκτικό» στις πιέσεις οικοσύστημα - Μη συστηματική παρακολούθηση για την προετοιμασία της αντιμετώπισης περιβαλλοντικών κινδύνων - Αυξανόμενες πιέσεις σε ορισμένες κατηγορίες φυσικών πόρων (π.χ. νερό) -Ευαίσθητο σε κινδύνους φυσικό & δομημένο περιβάλλον - Αξιοποίηση της διεθνούς ευαισθητοποίησης για την κλιματική αλλαγή -Αξιοποίηση τεχνογνωσίας για την ανάπτυξη συστημάτων αντιμετώπισης περιβαλλοντικών κινδύνων -Προώθηση σχεδίων διαχείρισης περιβαλλοντικών πόρων που υφίστανται πιέσεις - Πιέσεις από γνωστά και επαναλαμβανόμενα φαινόμενα (π.χ. σεισμοί, πυρκαγιές, υδροφόρος ορίζοντας κλπ) -Κίνδυνος υποβάθμισης των περιβαλλοντικών πόρων και της κατάστασης των οικοσυστημάτων της Περιφέρειας 6. Προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των Πόρων -Εξαιρετικής κατάστασης και ιδιαίτερης σημασίας φυσικό περιβάλλον, με ποικιλία τοπίων, ενδιαφέροντα οικοσυστήματα και εκτεταμένη ακτογραμμή. -ενδιαφέρον δομημένο περιβάλλον, χαρακτηριζόμενο από πόλεις με ιστορία και παραδοσιακούς οικισμούς - Πλούσιο μνημειακό και γενικότερα πολιτιστικό απόθεμα, συνδυασμένο με τη σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία. -Η ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας με έντονους ρυθμούς και χωρίς πρόβλεψη για την έγκαιρη αντιμετώπιση συνακόλουθων προβλημάτων - Η ανυπαρξία χωρικού σχεδιασμού επιτείνει τις πιέσεις στο περιβάλλον και συντελεί στη συσσώρευση προβλημάτων -Οι σύγχρονες τάσεις της ανάπτυξης προς την αειφορία (και ειδικά του βιώσιμου τουρισμού), ωθούν στην κατεύθυνση της προστασίας και ήπιας αξιοποίησης περιβαλλοντικών και πολιτισμικών πόρων -Θεσμικές, διαχειριστικές και τεχνολογικές δυνατότητες για την προστασία και αξιοποίηση των περιβαλλοντικών & πολιτιστικών πόρων. - Κίνδυνος απαξίωσης περιβαλλοντικών και πολιτιστικών πόρων από την μη έγκαιρη άσκηση πολιτικών - Υποβάθμιση επιπέδου διαβίωσης από την αλόγιστη χρήση πόρων, τους κινδύνους από τη ρύπανση & την αλλοίωση του περιβάλλοντος -Τάσεις μονιμοποίησης της κυριαρχίας ενός μοντέλου διάσπαρτης ανάπτυξης, που υποβαθμίζει το δομημένο και φυσικό περιβάλλον. 7. Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και απομάκρυνση των σημείων συμφόρησης σε σημαντικά δίκτυα υποδομών - Η κεντρική θέση της Περιφέρειας στον διεθνή άξονα Αδριατικής Ιονίου, και ταυτόχρονα η γεωγραφική της χωροθέτηση με κατεύθυνση κεντρικές πύλες (Πάτρα - Ηγουμενίτσα) -Λειτουργία σημαντικών - Συνθήκες μειωμένης προσπελασιμότητας, κυρίως κατά την χειμερινή περίοδο, λόγω και της διπλής νησιωτικότητας και συμφόρησης κατά την θερινή - Δυσαναλογία θαλάσσιου μεταφορικού κόστους και χρόνου, - Αξιοποίηση των λειτουργούντων και προωθούμενων θαλάσσιων & χερσαίων Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών, που γειτνιάζουν με την Περιφέρεια. - Οι ρυθμοί ανάπτυξης του εγχώριου και διεθνούς τουρισμού - Καθυστέρηση στην υλοποίηση της Ιόνιας Οδού, που θα παρατείνει τη δυσκολία πρόσβασης από την ηπειρωτική Ελλάδα - Η αύξηση του ανταγωνισμού από άλλα Μεσογειακά λιμάνια Σελίδα 14

17 Αναπτυξιακής Στρατηγικής ΣΧΕΔΙΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ 8. Προώθηση της απασχόλησης και υποστήριξη της κινητικότητας των Εργαζομένων μεταφορικών υποδομών (κυρίως αεροδρόμια και λιμάνια) που διασφαλίζουν ενδο-και διαπεριφερειακή σύνδεση - Υψηλή αναγνωρισιμότητα της ΠΙΝ ως ένας από τους δημοφιλέστερους και διεθνώς γνωστούς τουριστικούς προορισμούς της Μεσογείου. -Υψηλό ποσοστό και τάση αυτόαπασχόλησης - Αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. με αυτά που εξασφαλίζουν οι ηπειρωτικές οδικές συνδέσεις -Αυξημένη χρήση ΙΧ μέσων μετακίνησης που συντελεί στη δημιουργία συνθηκών κυκλοφοριακής συμφόρησης -- Έντονη εποχικότητα της αγοράς εργασίας, αυξημένη ανεργία κατά τους χειμερινούς μήνες - Σχετικά χαμηλό επίπεδο εξειδίκευσης ανθρώπινου δυναμικού. - Μεγάλη εξάρτηση της οικονομικής δραστηριότητας από τον τουρισμό και συναφείς δραστηριότητες. που διακινείται μέσω χερσαίων & θαλάσσιων δικτύων -Αξιοποίηση δυνατοτήτων νέων Τεχνολογιών στη διαχείριση της κυκλοφορίας και ασφάλειας των μετακινήσεων - Προϋποθέσεις ανάπτυξης νέων τομέων (άλλες μορφές τουρισμού, τοπικά προϊόντα κλπ) -Δυνατότητες ανάπτυξη της «κοινωνικής» οικονομίας. τουριστικού ενδιαφέροντος - Τάση αύξησης ποσοστού ανεργίας νέων - Παράταση της οικονομικής κρίσης που οδηγεί σε συρρίκνωση των δραστηριοτήτων & αναδιάταξη στην αγορά εργασίας. Σελίδα 15

18 Αναπτυξιακής Στρατηγικής ΣΧΕΔΙΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ 9. Προώθηση της - Δυνατότητες ανάπτυξης κοινωνικής ένταξης και της αναδυόμενων νέων τομέων (βιώσιμος τουρισμός, κοινωνική καταπολέμησης της οικονομία κλπ) φτώχειας - Ύπαρξη ορισμένων βασικών υποδομών για παροχή κοινωνικών υπηρεσιών - Εμπειρία στη διαχείρισηλειτουργία Κοινωνικών Δομών -Διάσπαρτοι αναξιοποίητοι πόροι (περιβάλλον, οικισμοί, πολιτισμός) - Προβλήματα παροχής υπηρεσιών που απορρέουν από τη διπλή νησιωτικότητα - Ενδοπεριφερειακές ανισότητες μεταξύ των οικονομιών των νησιών και του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων - Έντονη εποχικότητα της αγοράς εργασίας - Παράταση της οικονομικής κρίσης που οδηγεί σε περιθωριοποίηση & φτώχεια -Τάσεις εγκατάλειψης και αποψίλωσης περιοχών υπαίθρου & υποβάθμισης γειτονιών αστικών κέντρων 10. Επένδυση στην εκπαίδευση, τις δεξιότητες και στη δια βίου μάθηση - Λειτουργία Πανεπιστημιακών και Τεχνολογικών Ιδρυμάτων -Σχετικά ικανοποιητικό επίπεδο παροχής υπηρεσιών εκπαίδευσης (αναλογία/ μαθητών ανά εκπαιδευτικό, χρήση ΤΠΕ κλπ) - Σχετικά χαμηλό μορφωτικό επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού. -Γενικότερες ανεπάρκειες εκπαιδευτικού συστήματος -Έλλειψη σύνδεσης εκπαίδευσης & κατάρτισης με την αγορά εργασίας - Αξιοποίηση των δυνατοτήτων ανάπτυξης συνεργασιών των ΑΕΙ -Αξιοποίηση υπάρχοντος εκπαιδευτικού δυναμικού & ΤΠΕ για την αναβάθμιση της εκπαίδευσης και την προώθηση της δια βίου μάθησης - Αδυναμία (που εντείνεται με την οικονομική κρίση) για τη συγκράτηση του νέου επιστημονικού δυναμικού - Υψηλό επίπεδο σχολικής διαρροής. Σελίδα 16

19 Αναπτυξιακής Στρατηγικής ΣΧΕΔΙΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ 11. Βελτίωση της θεσμικής επάρκειας και της αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης. - Αυξημένη συμμετοχή επιστημονικού στο συνολικό στελεχιακό δυναμικό της Δημόσιας Διοίκησης -Σχετική εξοικείωση και πύκνωση της χρήσης ΤΠΕ και συναφών συστημάτων - Μη ικανοποιητική Λειτουργική Οργανωτική Δομή, χωρίς ευελιξία & χρήση νέων μεθόδων -Ποσοτικές & ποιοτικές ελλείψεις & αδυναμίες οφειλόμενες στη νησιωτικότητα - Διασπορά στη στέγαση αρκετών υπηρεσιών - Οργανωτικός και λειτουργικός ανασχεδιασμός των υπηρεσιακών δομών - Αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορικής & Επικοινωνιών για παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών προς πολίτες και επιχειρήσεις - Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης, που επηρεάζουν αρνητικά τη συνολική λειτουργία της δημόσιας διοίκησης - Η συνεχής μεταβίβαση αρμοδιοτήτων χωρίς την ανάλογη οικονομική δυνατότητα Σελίδα 17

20 4. Βασικές Προτεραιότητες Ανάπτυξης της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (και ιεράρχηση τους) 4.1. «Ανίχνευση» νέας στρατηγικής Π.Ι.Ν. Η πρωτοφανής για το μεταπολεμικό οικοδόμημα κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη, με αντίκτυπο στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον, πέραν από τη διεθνή και εθνική της διάσταση, αντικατοπτρίζεται εμφανώς και με αδιαμφισβήτητο τρόπο και στο περιφερειακό-τοπικό επίπεδο, θέτοντας σε ισχυρή αμφισβήτηση το υφιστάμενο κατά τις τελευταίες δεκαετίες μοντέλο ανάπτυξης. Οι επιπτώσεις είναι εμφανείς και στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (Π.Ι.Ν.) και πέραν της ζώσας πραγματικότητας, αποτυπώνονται σε μια σειρά δεικτών. Η δε πρόκληση που προκύπτει από την αναγκαιότητα των καταστάσεων-συνθηκών είναι προφανής και οδηγεί στην ανάγκη διαφοροποίησης του αναπτυξιακού της υποδείγματος. Προφανώς με βάση τις ανάγκες, το δυναμικό και τις δυνατότητές της. Σε μία καταρχήν προσέγγιση, βασικά χαρακτηριστικά μιας νέας αναπτυξιακής στρατηγικής της Π.Ι.Ν. για την περίοδο , αποτελούν αφενός η διασφάλιση της βιωσιμότητας (αειφορίας) του λειτουργούντος παραγωγικού συστήματος, που στο επίκεντρό του έχει τον τριτογενή τομέα και αφετέρου, η ανάδυση και σταδιακή εδραίωση νέων κινητήριων δυνάμεων με μη ανταγωνιστική λειτουργία. Όλα αυτά, λειτουργούντα σε μια στέρεη βάση κοινωνικής & χωρικής συνοχής. Αυτό εξάλλου προκύπτει και από την εμπειρία των τελευταίων δεκαετιών, με τη σταδιακή ανάδυση του τουρισμού ως νέας κινητήριας δύναμης. Η πρώτη επιδίωξη (διασφάλιση βιωσιμότητας υφιστάμενου μοντέλου) ανταποκρίνεται στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για «βιώσιμη ανάπτυξη», άρα και «βιώσιμη περιφέρεια», η οποία στηρίζεται σε ένα «βιώσιμο τουριστικό παραγωγικό μοντέλο». Η δεύτερη επιδίωξη (νέα κινητήρια δύναμη) μπορεί υπό προϋποθέσεις να συνδεθεί με την γενικότερη στρατηγική για «έξυπνη ανάπτυξη», άρα και «έξυπνη περιφέρεια», η οποία θα στηρίζεται στη γνώση, την έρευνα και την καινοτομία, που θα πρέπει να διαχέονται στο οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Με καταρχήν μοχλούς και πόλους ανάπτυξης τα Πανεπιστημιακά και λοιπά Ιδρύματα της Σελίδα 18