Τα χαρακτηριστικά των συστημάτων εκτροφής των ζώων στην Κρήτη και τα προϊόντα τους.

Transcript

1 Τα χαρακτηριστικά των συστημάτων εκτροφής των ζώων στην Κρήτη και τα προϊόντα τους. Αλέξανδρος Στεφανάκης. Δρ, Κτηνίατρος, Ιδιώτης, Εξωτερ. Συνεργάτης ΕΘΙΑΓΕ, Μέλος Διοικούσης Επιτροπής ΓΕΩΤΕΕ Παρ/μα Κρήτης. 1. Εισαγωγή. Η κτηνοτροφία που υπάρχει στην Κρήτη έχει επιβιώσει εξαιτίας των εδαφοκλιματολογικών συνθηκών και της προσαρμογή της στις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της Κρήτης. Η κτηνοτροφία που υπάρχει έχει επιβιώσει, παρά την απουσία κτηνοτροφικής πολιτικής και το χειρότερο την απουσία σχεδίου ισόρροπης ανάπτυξης για την περιφέρεια της Κρήτης. Η κτηνοτροφία της Κρήτης είναι πολύ καλά προσαρμοσμένη και στηρίζεται στις ιδιαίτερες εδαφοκλιματολογικές και κοινονικοοικονομικές συνθήκες της Κρήτης και τις επέτρεψαν αν επιβιώσει μέσα από τον αθέμιτο ανταγωνισμό της μονόπλευρης ανάπτυξης του τουρισμού, και τον αθέμιτοανταγωνισμό των προϊόντων της από ομοειδή εισαγόμενα προϊόντα Τα συστήματα εκτροφής στηρίζονται στην ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων και αξιοποιούν τα κλιματολογικά και εδαφολογικά χαρακτηριστικά της Κρήτης, τα οποία εύνουν την εκτροφή των ζώων και την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων. Ακόμα και στα κλειστά συστήματα εκτροφής ο έλεγχος του μικροκλίματος είναι εύκολος και δεν έχει επιπτώσεις στην υγεία των ζώων. 2. Τα χαρακτηριστικά των συστημάτων εκτροφής στην Κρήτη. Η χοιροτροφία καλύπτει περίπου το 25% των αναγκών του πληθυσμού της Κρήτης. Υπάρχει μικρής έκτασης συστηματική χοιροτροφία σε οργανωμένες χοιροτροφικές εκμεταλλεύσεις. Υπάρχουν επίσης χοιροτροφικές εκμεταλλεύσεις βιολογικής εκτροφής και χοιροτροφικές εκμεταλλεύσεις ελευθέρας εκτροφής που παράγουν μοναδικής ποιότητας κρέας. Η κρεοπαραγωγός πτηνοτροφία καλύπτει το 40% περίπου των αναγκών του πληθυσμού της Κρήτης. Υπάρχει συστηματική κρεοπαραγωγός πτηνοτροφία οργανωμένη σε μικρού και μεσαίου μεγέθους εκμεταλλεύσεις και πολύ διαδεδομένη οικόσιτη κρεοπαραγωγός πτηνοτροφία, η οποία συμπληρώνει το γεωργικό εισόδημα. 1

2 Η αυγοπαραγωγός πτηνοτροφία καλύπτει περίπου το 60% των αναγκών του πληθυσμού της Κρήτης, αλλά δεν καλύπτονται οι ανάγκες του τουρισμού. Υπάρχει συστηματική αυγοπαραγωγός πτηνοτροφία σε δύο μεγάλες και σε πέντε μεσαίου μεγέθους πτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις. Τελευταία έχει αναπτυχθεί η βιολογική εκτροφή αυγοπαραγωγών ορνίθων, ενώ υπάρχει και πολύ διαδεδομένη οικόσιτη εκτροφή αυγοπαραγωγών εκτροφών. Η κονικλοτροφία παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και καλύπτει περίπου το 50% των αναγκών του πληθυσμού της Κρήτης. Έχει αρχίσει να οργανώνεται σε επιχειρηματική βάση. Υπάρχουν οργανωμένες συστηματικές κονικλοτροφικές εκμεταλλεύσεις μεσαίου και μικρού μεγέθους. Είναι πολύ διαδεδομένη οικόσιτη εκτροφή κουνελιών, η οποία συμπληρώνει το γεωργικό εισόδημα. Η αιγοπροβατοτροφία είναι η κύρια μορφή κτηνοτροφίας στην Κρήτη. Στην Κρήτη εκτρέφεται το 16% των προβάτων της Ελλάδος και το 15% των αιγών, όπου υπάρχουν περισσότερα από αιγοπρόβατα. Από αυτά παράγεται το 9% του παραγόμενου τυριού στην Ελλάδα. Το 70% Της αιγοπροβατοτροφίας βρίσκεται στην ορεινή, το 20% στην ημιορεινή και το 10% στην πεδινή ζώνη. Οι βασικές μορφές εκμεταλλεύσεων που απαντώνται στην Κρήτη, με βάση τον τρόπο διαχείρισης των ποιμνίων, είναι η ημιενσταυλισμένη μορφή, η ποιμνιακή στατική, η ποιμνιακή μετακινούμενη και η οικόσιτη. Με βάση την ένταση κεφαλαίου, οι αιγοπροβατοτροφικές εκμεταλλεύσεις διακρίνονται σε: εκτατικές, όπου τα επενδυμένα κεφάλαια είναι ελάχιστα και σε Ημιεντατικές & Εντατικές, ανάλογα με το ύψος των επενδυμένων κεφαλαίων. Οι εκμεταλλεύσεις της δεύτερης αλλά και της τρίτης μορφή, έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Έχουν δημιουργηθεί σημαντικές υποδομές, σημαντικές εγκαταστάσεις, εξοπλισμός, καλλιέργεια γης και είναι εκμεταλλεύσεις με πολύ καλή παραγωγικότητα. Οι κτηνοτρόφοι παλεύουν μόνοι τους, βελτιώνουν τα ζώα μόνοι τους και έχουν φτάσει την παραγωγή των ντόπιων προβάτων στα 200 κιλά γάλα την γαλακτική περίοδο και μαθαίνουν από τα λάθη τους. Η μεταφορά τεχνογνωσίας είναι επιτακτική ανάγκη. Τα χαρακτηριστικά της διατροφής στα ημιεντατικά και εντατικά συστήματα είναι η ορθολογική διατροφή με χορήγηση ισορροπημένων συμπυκνωμένων ζωοτροφών, σε συνδυασμό με τη χορήγηση σανών αγοραζόμενων ή/και ιδιοπαραγόμενων. Η συμμετοχή της βόσκησης σε βοσκοτόπους ή/και σε καλλιεργούμενα κτηνοτροφικά φυτά είναι 2

3 σημαντική. Τα αποτελέσματα όλων των παρεμβάσεων είναι η εφαρμογή περιτροπικής βόσκησης, η καλλιέργεια κτηνοτροφικών φυτών, η ορθολογική διατροφή, η δυνατότητα ορθολογικής διαχείρισης η καλή και ποιοτική παραγωγικότητα. Τα χαρακτηριστικά στα εκτατικά συστήματα εκτροφής είναι η «Αξιοποίηση» μεγάλων εκτάσεων, επένδυση μικρού κεφαλαίου και εργασίας, η καταστροφή των παραδοσιακών κτηνοτροφικών συστημάτων, η εξαφάνιση των κανόνων και των συνθηκών που εφαρμόζονται στην άσκηση της ποιμενικής αιγοπροβατοτροφίας, η μεγάλη αύξηση του αριθμού των ζώων (εξαιτίας των εθνικών και κοινοτικών επιδοτήσεων), η μικρή παραγωγικότητα, η υπερβόσκηση και ο κίνδυνος διαταραχής ισορροπίας του οικοσυστήματος της Κρήτης και δημιουργία καταστάσεων οι οποίες δεν είναι πάντα αντιστρέψιμες. Τα χαρακτηριστικά της διατροφής στα εκτατικά συστήματα είναι: α) η εξάρτηση από τη βόσκηση και επομένως από τις καιρικές συνθήκες και από το βοσκότοπο, με αποτέλεσμα τις απότομες αλλαγές της διατροφής (δυσπεπτική οξέωση, τυμπανισμός, διαταραχές του εντέρου, τετανία της χλόης κ.α.), β) η αύξηση των αναγκών μέχρι και 30% λόγω των πολλών χιλιομέτρων που κάνουν για την βόσκηση, γ)τα σιτηρέσια να μην είναι ισόρροπα και να γίνεται σπατάλη θρεπτικών συστατικών με σιτηρέσια πλεονασματικά σε ενέργεια, και ελλειμματικά σε αζωτούχες ουσίες ή το αντίστροφο, όπου πολλές φορές δεν εξισορροπούνται ως προς τα ανόργανα στοιχεία και τις βιταμίνες. Το αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η εμφάνιση των μεγάλων προβλημάτων, όπως η υπερβόσκηση και ο κίνδυνος ερημοποίησης με ένα μεγάλο ποσοστό αιγοπροβατοτροφικών εκμεταλλεύσεων να βρίσκεται στο όριο της χρεοκοπίας. Δυστυχώς δεν είναι το πρόβατο και η αίγα το πρόβλημα της υπερβόσκησης, αλλά οι κοινωνικές αλλαγές που καθορίζονται από τις οικονομικές αλλαγές. Δυστυχώς για το πρόβλημα της υπερβόσκησης φταίει ο άνθρωπος. Φταίνε οι υπηρεσίες, οι επιστήμονες, οι μεταποιητές, οι έμποροι, και τελευταίοι οι κτηνοτρόφοι. Δυστυχώς ξεχάστηκε το γεγονός, ότι το πρόβατο και η αίγα είναι μηρυκαστικό ζώο. Για την ομαλή λειτουργία των προστομάχων απαιτείται ποσοστό τουλάχιστο 18-20% της ξηράς ουσίας της τροφής να προέρχεται από χονδροειδείς τροφές. Στα εκτατικά συστήματα εκτροφής με μεγάλη πυκνότητα βόσκησης υπάρχει εντατική διατροφή 3

4 (συνήθως λάθος) στις κρίσιμες παραγωγικές φάσεις (τοκετοί) και εποχές (χειμώνας). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση μεταβολικών νοσήματων (Δυσπεπτική οξέωση), τη μειωμένη πεπτικότητα των συμπυκνωμένων ζωοτροφών από έλλειψη κυτταρινών, την καταστροφή των βοσκοτόπων με βόσκηση όλων των φυτών και την τοξίκωση των ζώων με την κατανάλωση τοξικών φυτών. Ακόμη και σε εκτατικά συστήματα εκτροφής με κανονική πυκνότητα βόσκησης πολλές φορές η διατροφή στηρίζεται στο βοσκότοπο, χορηγούνται λίγες συμπυκνωμένες ζωοτροφές (συνήθως δημητριακά) στις κρίσιμες παραγωγικές φάσεις (τοκετοί) και εποχές (χειμώνας). Αποτέλεσμα αυτών η μειωμένη πεπτικότητα των συμπυκνωμένων ζωοτροφών από έλλειψη κυτταρινών και η καταστροφή των βοσκοτόπων. Ένα ορθολογικό πρόγραμμα διατροφής προϋποθέτει τη βελτίωση βοσκοτόπων και σωστή διαχείριση τους, τον κατάλληλος συνδυασμό χονδροειδών με συμπυκνωμένες ζωοτροφές, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες των ζώων με ορθολογιστικό τρόπο. Απαιτείται η προσαρμογή κάθε φορά στις ανάγκες των ζώων, (εγκυμοσύνη, γαλακτοπαραγωγή κ.λ.π.) καθώς και την κατάλληλη προετοιμασία των ζωοτροφών για να πετυχαίνεται η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση από τα ζώα. Οι ανάγκες των ζώων, που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη καθορίζονται από το είδος και τη φυλή των ζώων, τις κλιματολογικές και τις εδαφικές συνθήκες της περιοχής, τις υποδομές που διαθέτει η εκτροφή, την εποχή του έτους, το παραγωγικό στάδιο, το είδος και την ποιότητα των προϊόντων που θα παραχθούν, την εποχή της παραγωγής (εποχικότητα), επομένως, από το σύστημα διαχείρισης. 3. Τα νέα δεδομένα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. Σήμερα υπάρχουν νέα δεδομένα, όπως οι πιεστικές απαιτήσεις των καταναλωτών για ασφαλή τρόφιμα, η αύξηση της ζήτησης προϊόντων ποιότητας και πιέσεις για ανάληψη υποχρεώσεων, από πλευράς παραγωγών, για προστασία του περιβάλλοντος. Η ολοκληρωμένη παραγωγή αποτελεί το κυρίαρχο σύστημα για την Ευρωπαϊκή γεωργία, γιατί δίνονται λύσεις στα προβλήματα υπερπαραγωγής, στα περιβαλλοντικά προβλήματα, στην παραγωγή ασφαλών τροφίμων, στην αντιμετώπιση του ανταγωνισμού που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση. Η ολοκληρωμένη διαχείριση στοχεύει στην ολοκληρωμένη παραγωγή και είναι η παραγωγή προϊόντων με 4

5 μεθόδους και τρόπους που σέβονται το έδαφος, τα φυτά, τα ζώα, το περιβάλλον, τον άνθρωπο. Είναι η εφαρμογή των Κανόνων της Ορθής Γεωργικής Πρακτικής Τελευταία άρχισε να μπαίνει ο προβληματισμός με τι έχομε χορτάσει ή ξεπεινάσει γιατί έχουν αρχίσει να φαίνονται οι επιπτώσεις αυτών με τα οποία χορταίνομε στην υγεία μας. Αρχίσαμε να διαπιστώνομε για παράδειγμα, ότι ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του αναπτυγμένου ανθρώπου είναι η χρήση χημικών ουσιών στα τρόφιμα για την προστασία τους από τους βιολογικούς κινδύνους, δηλαδή τους ζωντανούς οργανισμούς, αποκρύπτοντας επιμελώς ή αγνοώντας το γεγονός, ότι μια ουσία που σκοτώνει ένα ζωντανό οργανισμό το πιθανότερο σκοτώνει σταδιακά και τον άνθρωπο. Δηλαδή για να σκοτώσομε τους βιολογικούς κινδύνους οι οποίοι μας στέλνουν άμεσα στο νοσοκομείο και τους αντιλαμβανόμαστε χρησιμοποιούμε χημικούς κινδύνους τους οποίους δεν τους αντιλαμβανόμαστε άμεσα. Έτσι έχει αρχίσει να υπάρχει μια έντονη στροφή στην αναζήτηση των παραδοσιακών προϊόντων, τα οποία είναι ακίνδυνα, αλλά κυρίως ωφέλιμα για την υγεία του ανθρώπου. Γίνεται μια προσπάθεια να ξαναγυρίσομε στη φύση και αφού την προστατέψομε να μας προστατέψει με τη σειρά της. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα αν μπορούμε σήμερα να παρασκευάζομε παραδοσιακά προϊόντα με παραδοσιακό τρόπο σε σύγχρονες εγκαταστάσεις. Το σίγουρο είναι ναι, μπορούμε να παράγομε παραδοσιακά προϊόντα με παραδοσιακούς τρόπους αλλά οι σημερινές συνθήκες ζωής επιβάλλουν σύγχρονο εξοπλισμό και σύγχρονες εγκαταστάσεις. 4. Προτάσεις. Η σωστή διαχείριση των εκμεταλλεύσεων αποτελεί το βασικό εργαλείο για την πρωτογενή και τη δευτερογενή πρόληψη και έλεγχο των προβλημάτων, την αριστοποίηση της παραγωγικότητας και την αξιοποίηση της δυνατότητας παραγωγής υψηλής ποιότητας προϊόντων που έχουν τα εκτατικά συστήματα εκτροφής. Είναι αναγκαία η μετατροπή ενός ποσοστού εκτατικών εκτροφών σε ημιεντατικές, και ο εκσυγχρονισμός των εκμεταλλεύσεων με τη δημιουργία στάβλων αρμεκτηριών και άλλων υποδομών (σχέδια βελτίωσης και άλλα προγράμματα). Επιπλέον θα πρέπει να μειωθεί το κόστος παραγωγής με εφαρμογή ορθολογικών συστημάτων διατροφής (επιστημονική επιτήρηση) διαχείρισης των βοσκοτόπων 5

6 (βόσκηση την κατάλληλη εποχή, εφαρμογή βόσκησης εκ περιτροπής) με απομάκρυνση όλων των ζώων που δεν παράγουν (απεμπλοκή από τη λογική της καταμέτρησης). Θα πρέπει να αυξηθεί η απόδοση των βοσκοτόπων σε χόρτο, να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της υπερβόσκησης και να δοθεί η δυνατότητα παραγωγής της μοναδικής ποιότητας προϊόντων. Αλλαγές θα πρέπει να γίνουν και στις εκτατικού τύπου εκμεταλλεύσεις που θα μείνουν, όπως να μειωθεί το κόστος παραγωγής με εφαρμογή ορθολογικών συστημάτων διατροφής (επιστημονική επιτήρηση) και διαχείρισης των βοσκοτόπων (βόσκηση την κατάλληλη εποχή, εφαρμογή περιτροπικής βόσκησης), η απομάκρυνση όλων των ζώων και των αδέσποτων την κρίσιμη περίοδο από τους δημοτικούς βοσκοτόπους, όλων των ζώων που δεν παράγουν (περίπου το1/4) (απεμπλοκή από τη λογική της καταμέτρησης). Για να γίνουν όμως αυτά απαιτείται άμεση ενημέρωση και επιμόρφωση. Επιπλέον μπορεί να γίνει μετατροπή ποσοστού εκτροφών σε βιολογικές. Η μετατροπή αυτή θα βοηθήσει στην αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Κρήτης (βιοποικιλότητα, κλίμα, καλές ντόπιες φυλές), και θα εξασφαλισθούν καλύτερες τιμές στα προϊόντα (ταυτοποίηση). Η βιολογική εκτροφή επιβάλει την ορθολογική αξιοποίηση των βοσκοτόπων και την προστασία τους από την υπερβόσκηση. Απαιτείται, όμως, ταυτόχρονα η αντίδραση της φυτικής παραγωγής για παραγωγή βιολογικών ζωοτροφών και η αντίδραση της συναφούς μεταποίησης Οι Εκτροφές ολοκληρωμένης διαχείρισης (πιστοποιούμενες) θα βοηθήσουν επίσης στην αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Κρήτης (βιοποικιλότητα, κλίμα, καλές ντόπιες φυλές), για παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας. Απαιτείται, όμως, ενημέρωση και προώθηση και άμεση ανάπτυξη πρότυπων για όλα τα είδη των ζώων και ιδιαίτερα για τα αιγοπρόβατα. Ο Στόχος είναι η προώθηση της ανάπτυξης μιας παραδοσιακής, περιβαλλοντικής κτηνοτροφία που θα χρησιμοποιεί σύγχρονα μέσα, θα παράγει αγνά παραδοσιακά προϊόντα και θα σέβεται το περιβάλλον στο οποίο στηρίζεται. Δεν θα πρέπει όμως να αντιγράψομε άλλα παραγωγικά συστήματα, γιατί έχουν διαφορετικούς φυσικούς πόρους, διαφορετικά ζώα και παράγουν προϊόντα που έχουν την ταυτότητα του τόπου που εφαρμόζεται το σύστημα. Κινδυνεύομε να 6

7 καταστρέψομε την ταυτότητα των δικών μας προϊόντων και επιπλέον απαγορεύεται από την νομοθεσία των ΠΟΠ προϊόντων, (Ζώα που εκτρέφονται με παραδοσιακό τρόπο). Τα προϊόντα που παράγονται από την αιγοπροβαταοτροφία, βασίζονταν στην φρεσκότητα και την καθαρότητα της πρώτης ύλης, στη δημιουργία αυτοάμυνας και μηχανισμών αυτοσυντήρησης από τα ίδια τα παραδοσιακά αυτά τρόφιμα. Είναι προϊόντα ωρίμανσης και δεν υπάρχει ανάγκη χρήσης χημικών ουσιών για την προστασία και τη συντήρηση των παραδοσιακών τυροκομικών προϊόντων. Όλα γίνονται από τη φύση, και συντηρούνταν από την ίδια τη φύση. Είναι ο τόπος, η φύση, η παράδοση, η ταυτότητα, η υγεία μας. Πρέπει να τα προστατέψουμε. Τα κτηνοτροφικά προϊόντα έχουν την ταυτότητα του συστήματος που τα παράγει. Τα χαρακτηριστικά των φυσικών πόρων, τα χαρακτηριστικά του κλίματος, τα χαρακτηριστικά των ζώων που εκτρέφονται, τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που τα παράγουν. Ιδιαίτερα τα πρόβατα και οι αίγες φέρνουν τη δύναμη και την υγεία που έχει η φύση στο τραπέζι μας. Θα πρέπει όλοι μαζί να βοηθήσομε να γίνει αντιληπτό το θέμα της ανταγωνιστικότητας που μας επέβαλε η παγκοσμιοποίηση της αγοράς, η οποία μας έπεισε ότι τα δικά μας παραγωγικά συστήματα και επομένως και προϊόντα δεν είναι ανταγωνίστηκα. Δυστυχώς, με εκπληκτικό τρόπο, δεν διευκρινίζεται ότι η ανταγωνιστικότητα αφορά μόνο την τιμή των προϊόντων, μιας και τα παραδοσιακά προϊόντα είναι ασυναγώνιστα ως προς την ασφάλεια και ως προς την προαγωγή της υγείας που είναι αδιαπραγμάτευτα χαρακτηριστικά στα τρόφιμα. Η κατάλληλη πιστοποίηση και η σήμανση που θα δείχνει την ταυτότητα των προϊόντων και των συστημάτων που τα παράγουν είναι μονόδρομος για την επιβίωση αυτών των συστημάτων τα οποία τόσο πολύ χρειαζόμαστε όλοι μας. Ο CRETA CERT θα μπορούσε να προσφέρει πολλά σε αυτό τον τομέα. 7